land zee land

- Het belang van kwelders voor vissen -

Je zou het niet verwachten, maar kwelders zijn heel belangrijk voor de vissen in de Waddenzee. Dat begint langzaam duidelijk te worden uit het onderzoek van Hannah Charan-Dixon op de kwelders van onder meer Schiermonnikoog.

Gekleed in waadpakken en warme kleding – het is een koude voorjaarsdag – trekt een groep onderzoekers in stevig tempo over het slikkige wad bij Schiermonnikoog. Ze zijn net vertrokken vanaf biologisch station De Herdershut richting de kwelderkreken waar ze hun fuiken hebben neergezet. Het is een gemêleerd gezelschap van studenten, academische wetenschappers en vrijwilligers, met op de rug een bundel van bakken, potjes, netten en onderzoeksapparatuur.

Aangekomen bij een van de verste kreken schiet de groep meteen uiteen, ieder heeft duidelijk een eigen taak. Twee mensen lopen direct het water in richting de fuik die er staat opgesteld, iemand steekt een grondboor in de bodem, een ander zuigt slik in een grote spuit en een groepje brengt bakken in gereedheid voor bestudering van de vangst uit de fuik. Verderop verdwijnt Hannah Charan-Dixon op haar knieën tussen het gras op de kwelder. De Nieuw-Zeelandse die dit onderzoek leidt, heeft er bakjes ingegraven om insecten te vangen. ‘De aanwezigheid van insecten is waarschijnlijk een van de redenen waarom kwelders belangrijk zijn voor jonge zeevissen. Die eten niet alleen diertjes uit zee, maar ook landinsecten die op de kwelder leven’, verklaart ze. ‘Dat klinkt raar, maar tijdens hoogwater kunnen vissen een stukje de kwelder op zwemmen en de insecten kunnen ook de geulen inspoelen.’

Voedselweb

Charan-Dixon doet vier jaar lang haar promotieonderzoek in de Nederlandse Waddenzee. Het onderzoek is onderdeel van het project Waddentools Swimway Waddenzee, waarin de Waddenvereniging samen met Rijkswaterstaat, NIOZ, Wageningen Marine Research en Rijksuniversiteit Groningen onderzoekt wat het belang van de Waddenzee is in de levenscyclus van verschillende vissoorten. ‘Andere promovendi onderzoeken bijvoorbeeld het > belang van schelpdierbanken voor vis en welke rol de Waddenzee heeft voor grote vissoorten en soorten die in scholen leven’, vertelt ze. ‘Ik doe onderzoek naar de rol van kwelders voor vis. Die worden nu vooral beheerd voor de flora en de vogels die er leven, maar buitenlands onderzoek wijst erop dat ook vissen ze gebruiken voor voortplanting, als schuilgelegenheid en om voedsel te zoeken. Wij onderzoeken of dat hier ook zo is.’

Afgelopen twee jaar spendeerde de Nieuw-Zeelandse honderden uren aan het legen van fuiken en het determineren en opmeten van de vangst. Dat gaf haar een beeld van welke soorten in welk levensstadium en in welk seizoen gebruikmaken van de kwelders. Nu zijn Charan-Dixon en haar studenten vooral bezig het voedselweb in kaart te brengen. ‘Als we weten wat het dieet is van de vissen en ook ontdekken waar ze dat voedsel vandaan halen, weten we ook hoe belangrijk de kwelders zijn als voedselbron voor die soorten.’

Vissen uitpluizen

Dat proberen ze niet alleen te achterhalen door de maaginhoud van de vissen uit te pluizen, ze analyseren ook weefsel van de vis én van mogelijke prooi aan de hand van zogenoemde stabiele isotopen. Isotopen zijn verschillende versies van elementen (bijvoorbeeld koolstof of stikstof) waaruit het weefsel is opgebouwd. Deze isotopen zijn oorspronkelijk via het voedsel in de vis terechtgekomen, waardoor de isotopen iets vertellen over wat de vis in het verleden gegeten heeft en soms ook waar. ‘Dat geeft ons dus veel informatie over het voedsel van de vis in een bepaald levensstadium en ook iets over zijn trekgedrag’, zegt Charan-Dixon. ‘Door de isotopen van de bodemdiertjes en de insecten op deze kwelder te bepalen en die te vergelijken met die in het weefsel van de vissen in de kreek, weten we ook of die beestjes een belangrijke prooi vormen voor die vissoort.’ Vandaag wordt de vangst dus meegenomen naar het lab. Ook de insecten die

Charan-Dixon zojuist verzameld heeft, gaan mee. Terug bij de kreek zijn de andere groepsleden nog druk met het verwerken van de vangst. Het opgezogen slik wordt in een zakje gedaan, de gevangen visjes en garnalen worden gemeten en daarna verdoofd om ze mee te kunnen nemen en de wormpjes uit de bodem worden om dezelfde reden in kleine potjes gestopt. Bij de volgende kreek volgt hetzelfde ritueel. ‘In totaal hebben we hier vier kreken die we onderzoeken. Hetzelfde doen we bij Noordpolderzijl in Groningen, de Blije in Friesland, in de Dollard en op Texel. Op die manier kunnen we de kwelders vergelijken, want ze zijn erg verschillend. Schiermonnikoog heeft een natuurlijke kwelder met natuurlijke geulen, terwijl ze aan de vastelandskust veel kunstmatiger zijn en de waterhuishouding ook door de mens wordt bepaald. Ook het beheer is op alle plekken anders. We gaan kijken of de inrichting en het waterbeheer verbeterd kan worden ten gunste van vissen, en ook of het bijvoorbeeld beter is om te maaien of schapen te laten grazen.’

Vroeg uit de veren

Charan-Dixon wordt in haar promotieonderzoek begeleid door Britas Klemens

Eriksson, universitair hoofddocent mariene ecologie aan Rijksuniversiteit Groningen. Hij is deze week ook op Schiermonnikoog aanwezig om te helpen met het veldwerk. Naast het kwelderonderzoek is hij ook betrokken bij onderzoek naar de functie die de harde randen van de Waddenzee kunnen hebben voor vis. ‘Dat de randen van de zee belangrijk zijn, is eigenlijk geen verrassing’, zegt hij net nadat hij voor Charan-Dixon wat wormpjes in een klein potje heeft gestopt.

Hij vervolgt: ‘Overal ter wereld zie je dat wetlands langs de kust een belangrijke rol spelen bij met name de voortplanting en als opgroeigebied van vissen. We denken dat langs de Waddenzee de kwelders daar een grote rol in spelen. Maar we kijken ook naar de dijken. Kunnen we die ook aantrekkelijk maken voor vissen, door kunstmatige riffen aan de voet van de dijk te plaatsen in de vorm van objecten van cement? Dat doen we natuurlijk niet midden in de Waddenzee, maar langs de dijken kan het prima, altijd beter dan glad asfalt. De eerste resultaten zijn veelbelovend. Zo kunnen alle randen van de Waddenzee een functie vervullen voor vissen.’ (Lees ook het kader ‘Proef bij Lauwersoog’ op pagina 35.) Na het onderzoeken van de laatste kreek is de avond allang gevallen, maar bij thuiskomst in de Herdershut kunnen de voeten nog niet op tafel. Het biologisch station beschikt over een heus laboratorium en daar worden de vissen meteen onderzocht. Na een uur gaat de vrije tijd dan eindelijk in. Een lange avond zal het niet worden, want de wekker gaat weer om 4 uur ‘s ochtends. ‘We zijn afhankelijk van het getij’, legt Charan-Dixon uit. ‘Dus morgenvroeg gewoon weer richting onze fuiken om te zien welke vissen dan weer de kwelders hebben opgezocht.’

Plaats in de maand juni 2023 een bestelling en maak kans op EEN WADLOOPTOCHT VOOR TWEE

PERSONEN OP VRIJDAG 1 SEPTEMBER 2023. Doe mee via www.waddenvereniging.nl/wijsactie.

Ben jij Wijs met de Waddenzee? Draag het uit met één van deze duurzame producten. Met jouw aankoop steun je het werk van de Waddenvereniging.