Texel en de Texelaar

Texel is en blijft een schapeneiland: kaas, vlees en producten van wol en vilt. Maar er wordt veel meer op het eiland geproduceerd. En het liefst ook ter plekke verkocht. Op de fiets langs de lekkerste plekjes.

Rond de Hoge Berg fiets je langs de allerTexelste ingrediënten van het eiland: schapen, meest van het ras Texelaar, schapenboeten en tuinwallen. De ‘boetjes’, zoals de eilanders ze noemen, zijn rietgedekte halve schuurtjes om hooi en gereedschappen in op te slaan. Ook natuurlijke drinkkolken en tuinwallen, langgerekte wallen van opgestapelde graszoden, horen bij het glooiende land tussen Den Hoorn en Oudeschild.

Voor het graven van sloten lag de 15 meter Hoge Berg te hoog en heggen zouden in de zoute zeewind niet groeien. Om hun percelen van elkaar te scheiden, stapelden de boeren zoden op elkaar. De wilde bloemen op de tuinwallen zijn nu op z’n allermooist. Bijen en vlinders vinden er nectar, vogels en kleine zoogdieren verschuilen zich er. De boeren van het verleden maakten dit landschap, hedendaagse boeren als schapenhouder Jan-Willem Bakker houden het in stand. Op zijn boerderij De Waddel worden al sinds 1625 schapen gehouden, zelf heeft hij een kudde van bijna vierhonderd ooien die jaarrond buiten lopen. Tussen mei en oktober maakt hij rauwmelkse kaas van hun melk, die in de eigen winkel en automaten verkocht wordt. ‘Elke kilo lamsvlees en elk kaasje dat bij mij over de toonbank gaat, komt ten goede aan dit landschap. De Texelse schapen worden ingezet om natuurgebieden, landschappen en dijken te onderhouden. Iemand die vol gas wil boeren, zou de schapenboeten, de tuinwallen, de drinkkolken en de eendenkooi die ik op mijn land heb staan, als een agrarische handicap zien. Voor mij is het geen beperking. Samen met de schapen draag ik bij aan de schoonheid en biodiversiteit van het landschap met zijn grote cultuurhistorische waarde. Dát vind ik belangrijk.’ Daarnaast is hij trots op zijn lamsvlees. ‘En mijn collega’s zijn dat ook. We produceren eerlijk vlees. De lammeren zijn op het eiland geboren, groeien op bij hun moeder, worden hier geweid en hier geslacht. De hele keten is op Texel.’

DUURZAME KIPPEN

Het is juni, het hele eiland bloeit. Op de dijken staan madeliefjes. En schapen. Al grazend doen ze daar goed werk. Gras dat niet regelmatig gemaaid of afgevreten wordt, haalt de conditie van de dijk naar beneden. Hun trappelende pootjes verstevigen de aarde ook nog eens. Noordwaarts fietsend zie ik overal bloemen in veld en berm, en kratjes met eilander producten langs de weg: honing, aardbeien, rabarber, eieren, aardappelen... Texelse producten maken niet veel vervuilende kilometers om bij de consument te komen.

OOK TEXEL-MADE: de huidverzorgingsproducten van Noordkroon, op basis van wolvet, www.noordkroon.nl; Texelse pasta van Texelse granen, door de Texelse molen verwerkt, www.texelsepasta.nl; zilte groenten uit de Prins Hendrikpolder, te koop bij de SPAR in Den Hoorn, www.groenteheldentexel.nl; Waddenwhisky, gerookt op zeewier, wwwlandgoeddebontebelevenis.nl. Zie ook: www.schapeneilandtexel.nl.

Boer Jens Barhorst in Oosterend heeft al zijn driehonderd schapen net onder handen genomen. De dieren voelen de frisse waddenwind weer op hun huid, in de schuur ligt de wol metershoog opgestapeld. In zijn boerderijwinkel verkoopt de jonge boer lamsvlees, schapenvachten, breiwol en TX365, een lijn van verzorgingsproducten met de geur van Texel, ontwikkeld door moeder Annette. In een kraampje op het erf kunnen klanten eieren van de 180 legkippen kopen. Het zijn witte eieren, gelegd door witte kippen. Een bewuste keus van Jens. ‘Witte kippen zijn duurzamer. Ze leven langer en ze leggen meer eieren met minder voer.’ Toen vader Barhorst het bedrijf nog leidde, ging alle lamsvlees naar ‘de overkant’. Jens merkt dat er steeds meer vraag op het eiland is. ‘Ik houd van die korte lijnen. Nu gaat hooguit nog de helft naar de wal.’ Ook de wol blijft voor een groot deel op het eiland. TexelWool in Den Burg, producent van dekbedden en kussens, is een grootafnemer van de schapenhouders.

Bij Valerie Jongeneel en Joram Timmerman van boutiquehotel Op Oost in het buurtschap Oost werkt het net andersom dan bij Jens Barhorst. Zij hálen het liefst zo weinig mogelijk van de wal. De twee noemen zich ‘strijders voor de bewuste gastronomie van de Wadden’. ‘Wij willen een plek bieden waar de natuur het hoogste én het laatste woord heeft’, legt Jongeneel uit. ‘In ons restaurant Kook Atelier koken we vrijwel alleen met eilander producten, waarvan veel uit onze eigen eetbare tuin, en we kijken voortdurend wat we in onze bedrijfsvoering nog ‘groener’ kunnen doen.’ Slapen doe je in de voormalige stolpboerderij of wierschuur van Op Oost op een matras van gedroogd zeewier en onder een dekbed van Texelse schapenwol. Over lokale producten gesproken...

Blaadje In De Wol

In Oudeschild maakt kunstenares Rebecca Geskus vachten, wandkleden, kussens en plaids van onder meer Texelse wol onder de naam Texels Vilt. Ze koopt de wol van de eilander schapenboeren en vervilt het vervolgens met water en olijfzeep. ‘Inzepen en rollen, meer is het niet. Er komen geen vervuilende, chemische processen bij. Sterker nog, soms krijg je er nog een Texels bloemetje of blaadje bij dat in de wol is blijven hangen.’ Mijn fietstas zit al aardig vol met verse Texelse producten en ook al kan het eigenlijk niet, tóch kan er nog iets bij uit Rebecca’s atelierwinkel. Wat een prachtige dingen maakt ze, wat een volle kleuren. Ze schildert zelfs met wol. Mijn keus valt op een warmgele kussenhoes. Onder bijna net zo’n warmgele avondzon fiets ik naar de boot terug. Blij dat er een paar stukjes Texel mee naar huis gaan.

De beschrijving van de fietsroute Texel en de Texelaar (64 km) en meer informatie over de adressen in dit artikel zijn te vinden op www.waddenvereniging.nl/foodroutes.

Betondorp voor rifbewoners

Je kent ze wel, foto´s van tropische riffen met bontgekleurde visjes, koralen in allerlei vormen, wuivende zeeanemonen en vreemdsoortige…ja wat?...dieren?...planten? Nou zijn de vissen bij ons meestal niet zo felgekleurd, maar ook in de Waddenzee vind je riffen.

TEKST: LIDEIJ KEMME

Harde Fundering

De bodem van een rif bestaat uit harde vormen met allerlei structuren; bij een tropisch rif zijn dat meestal de kalkresten van koralen. Maar de stenen van een Hollandse dijk of een scheepswrak kunnen ook als ondergrond dienstdoen. Een rif is voedselrijk en een prima rust- en paaiplaats voor vissen. Oester- en mosselbanken vormden vroeger uitgestrekte riffen in de Noordzee en Waddenzee, maar ze zijn bijna helemaal verdwenen en de

Donnapomeroy

bodem is te zandig. Nu de biodiversiteit in zee zo achteruitgaat, wordt geprobeerd de natuur een handje te helpen met kunstmatige riffen.

Hoekjes En Gaatjes

Je kunt natuurlijk gewoon wat stenen storten, maar wat is de beste ondergrond? Om dat uit te vinden worden er proeven gedaan, bijvoorbeeld met verschillende betonblokken. Wat blijkt, blokken met een ruw oppervlak, holtes en structuren doen ’t goed bij rifbewoners. De holtes vormen schuilplaatsen voor vissen, krabben en kreeften. Onder andere schelpdieren, sponzen, anemonen en zakpijpen zetten zich erop vast en daartussen scharrelen en zwemmen kleine en grote dieren. In de Waddenzee zijn er ook experimenten met 3D-geprinte elementen van afbreek- baar materiaal. Later verdwijnt dit en vormen de oesters en mosselen erop zelf de harde ondergrond.

Levende Deken

De Reede van Texel was vroeger een tussenstop voor schepen op weg van Amsterdam naar verre oorden om zich voor te bereiden op hun reis. Door stormen zijn hier honderden schepen vergaan, die nu op de bodem liggen. De wrakken zijn Rijksmonumenten omdat de schepen en hun lading van historisch belang zijn. Om ze te beschermen tot ze onderzocht kunnen worden, worden ze bedekt met netten en zand. Maar het zand kan wegspoelen en dan vergaat het schip helemaal. In een proef worden nu drie wrakken bedekt met verschillende materialen waarop een mosselbank moet groeien om het schip bedekt te houden.

Dieren-tuin

Riffen lijken soms wel tuinen, met bloemen en al. Toch zijn veel soorten die er groeien geen planten, maar dieren. Bij de naam mosdiertje denk je wel aan een dier, maar het bestaat uit een heleboel diertjes die in kleine kalkhuisjes aan elkaar geklit zitten. Sommige soorten vormen grote matten op een harde bodem of op en om wieren. Andere klitten samen tot brede bladeren en lijken zelf op zeewier. Soms spoelen ze aan op het strand.

HENKPOSTMA

HENKPOSTMA

Tip

Kom je weleens in een jachthaven?

Aan de pontons onder de drijvende steigers vind je allerlei dieren zoals zeeanemonen, zakpijpen en krabben. Neem een netje, een emmer en een volwassene mee (en een zwemvest wanneer je niet kunt zwemmen). Kijk voor filmpjes op www.waddenvereniging.nl/riffen.