RIFFEN vol reuring

Een experiment met kunstriffen en getijdenpoelen langs de Waddenzee bij Lauwersoog boekt aansprekende resultaten. Kan het de opmaat zijn voor rifstructuren langs de hele Afsluitdijk?

TEKST: MARCUS WERNER

Artist impression van rifstructuren aan de Waddenzeezijde van de Afsluitdijk. Op en in de riffen leeft van alles. Dieren en planten hechten zich vast aan de structuren, vissen verstoppen zich in de openingen en gebruiken het als kinderkamer.

‘Droom groot!’ Wouter van der Heij, marien ecoloog van de Waddenvereniging, vertelt gedreven over het droombeeld dat hij al jaren koestert: rifachtige structuren in een lint van tientallen kilometers lang aan de Waddenzeezijde van de Afsluitdijk. Dat is inderdaad dromen op groot formaat.

Van der Heij is projectleider van Waddentools Swimway Waddenzee, een door de Waddenvereniging geïnitieerd programma van wetenschappelijk onderzoek naar hoe diverse vissoorten de Waddenzee gebruiken en welke delen van speciaal belang zijn voor vissen. Ook wordt gezocht naar manieren om de vissen van de Waddenzee een betere toekomst te geven. Het onderzoek moet handvatten leveren voor maatregelen om de geslonken visstand van de Waddenzee weer gezonder te maken.

‘Voor het zoete water is het al heel gewoon om de waterrand speciaal in te richten voor vissen’, vertelt Van der Heij. Zo zijn langs menige rivier en kanaal visvriendelijke oevers aangelegd, zoals ondiepe gedeelten met een grindbodem en begroeiing met waterplanten. Vissen kunnen er paaien en er zijn schuilmogelijkheden voor jonge vis.

Aantrekkelijke schuilplekken

Over het op een soortgelijke manier helpen van vissen langs de randen van de Waddenzee werd al langer nagedacht. Samen met onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen lukte het Van der Heij om een eerste proefproject vlot te trekken. ‘Het idee is simpel’, legt Van der Heij uit. ‘Hoe meer driedimensionale harde structuren onder water, hoe aantrekkelijker voor vissen. Er ontstaan schuilplekken voor jonge en volwassen vis, maar ook voor bijvoorbeeld krabben die voedsel zijn voor vissen. Wieren en vastzittende zeedieren hechten zich aan de harde ondergrond: alweer schuilplekken en voedsel voor vissen.’

In 2021, voorlopig nog als proef, werden kunstmatige riffen en ook getijdenpoelen aangelegd langs de Groningse Waddenzeedijk ten oosten van Lauwersoog. Ook deze dijk zal binnenkort versterkt worden en de omstandigheden zijn vergelijkbaar met de Afsluitdijk. ‘Heel bemoedigend’, zijn volgens de marien ecoloog de eerste resultaten. Het is nog wachten op de afronding van het proefproject in 2024: ‘Maar de verwachting dat de riffen lokaal een gunstig effect hebben op de biodiversiteit, inclusief de visstand, lijkt al uit te komen.’ (Zie ook kader ‘Proef bij Lauwersoog’).

Kunstmatige riffen

Van der Heij geeft toe een ‘haat-liefdeverhouding’ te hebben met kunstmatige ingrepen om de natuur te verbeteren. Hij vindt de niet bepaald natuurlijke rifelementen echter geen stap te ver. ‘Het gaat hier om het uitbouwen van toch al onnatuurlijke dijken met onder water een dijkvoet van stortstenen.’

Wat de marien ecoloog terugbrengt bij zijn droom. De versterking van de Afsluitdijk vanwege de verwachte zeespiegelstijging en vaker optredende stormen door de opwarming van de aarde is nog in uitvoering. ‘Waarom dan niet de al aanwezige infrastructuur voor de vernieuwing van de dijk gebruiken om kunstmatige riffen te realiseren zoals die bij Lauwersoog?’, mijmert

Van der Heij. ‘We hebben te maken met zowel een klimaat- als een biodiversiteitscrisis. De Afsluitdijk is de grootste en langste dijk die we hebben, tweeëndertig kilometer lang. Daar kunstriffen aanleggen zou een verschil kunnen maken voor het ecosysteem van de hele Waddenzee. En niet alleen onderwater. Meer vis trekt viseters als sterns aan. Getijdenpoelen zouden vogelsoorten die voedsel zoeken langs rotskusten, scholeksters en steenlopers bijvoorbeeld, goed kunnen doen.’