ECONOMY TODAY NOVEMBER

TEΥΧΟΣ 53 / ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2020 / €2.50

η πτωση του προγραμματος ΠΟΛΙΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ εν μεσω πανδΗμιας ΤΑΚΗΣ ΚΛΗΡΙΔΗΣ: ΝΕΟ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕ ΑΛΛΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ TEΥΧΟΣ 53 / ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2020

16

20

28

42

56

70

74

106

FOCUS 28

COVER STORY: Τέλος εποχής για τα «χρυσά διαβατήρια» - 36 ΑΝΤΩΝΗΣ ΦΡΑΓΚΟΥΔΗΣ: Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα – Πανάκεια ή καταστροφή; - 38 ΘΩΜΑΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ: Περί διαβατηρίων και άλλων «δαιμόνων» - 40 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ: Το κίνητρο των επενδυτών να μην είναι το διαβατήριο - 42 ΤΑΚΗΣ ΚΛΗΡΙΔΗΣ: Συνέντευξη του Προέδρου του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας - 48 ΦΟΒΟΙ ΓΙΑ 2ο lockdown

ΘΕΜΑΤΑ 16

24 56

64

70

74

ΤΡΑΜΠ Vs ΜΠΑΪΝΤΕΝ: Η μάχη για το Οβάλ Γραφείο ΑΝΘΕΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ αναζητεί η Ευρώπη ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ της ανανεώσιμης ενέργειας στην Κύπρο ΟΙ ΠΙΟ ΥΠΕΡΤΙΜΗΜΕΝΕΣ αγορές κατοικίας παγκοσμίως ΑΚΤΟΠΛΟΪΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ με την Ελλάδα από τον Μάιο του 2021 ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ η ξενοδοχειακή βιομηχανία

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥΝ 10

20

52

62

98

ΒΡΑΣΙΔΑΣ ΝΕΟΦΥΤΟΥ: Προεδρικές ΗΠΑ – Το παιχνίδι εξουσίας και οι οικονομικές προεκτάσεις ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΙΛΙΔΩΝΗΣ: Προς τα πού πάει η τουρκική οικονομία; ΑΝΔΡΕΑΣ ΓΙΑΣΕΜΙΔΗΣ: Ταμεία Υποδομών – Ευκαιρία «καθαρών» επενδύσεων με κοινωνική προσφορά/προέκταση ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΟΥΛΛΙΚΚΑΣ: Μπορεί η Κύπρος να καταστεί κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050; ΚΥΡΙΑΚΟΣ Ε. ΓΕΩΡΓΙΟΥ: Ευφυής γεωργία

ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ

4 EDITORIAL: Κρίση άνευ προηγουμένου 5 EI-KONOMIA 8 MARKET WATCH 114 ΝΕΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ της αγοράς

ΚΑΙ ΑΚΟΜΗ…

100 BAD TIMING στο ποδόσφαιρο 106 EVAN SPIEGEL: Ο νεαρότερος

δισεκατομμυριούχος 110 ΜΑΣΚΕΣ υψηλής ραπτικής και… ρομποτικής

EconomyToday 3

ΕDITORIAL

Τ

α ρεζιλίκια των κάθε λογής αξιωματούχων, η διαπλοκή και η διαφθορά, που ενίοτε συνοδεύονται με cheers και καλό κρασί, έχουν καταρρακώσει την εικόνα μιας χώρας και ενός ολόκληρου λαού. Έχουν προσδώσει στην Κύπρο το στίγμα μιας κακόφημης γειτονιάς της Ευρώπης, όπου συνωστίζονται παντός είδους εγκληματικά στοιχεία, απόβλητα της παγκόσμιας «ελίτ», που μπορούν να πληρώσουν. Μοιάζει με μια χώρα η οποία άγεται και φέρεται από πολιτικούς δαίμονες, που άλλοτε απειλούν και άλλοτε κομπάζουν εκμεταλλευόμενοι τη δύναμη που τους έχει δώσει ο λαός στην κάλπη. Που θέτουν εαυτούς υπεράνω κριτικής, μεθυσμένοι από το νέκταρ της εξουσίας. Αυτή είναι η εικόνα που έχουν καλλιεργήσει με τις πράξεις και τις παραλείψεις τους, όχι όλοι, αλλά πολλοί. Έσπειραν ανέμους και θερίζουν θύελλες. Ακόμη και τώρα αρνούνται να κατανοήσουν την αποτυχία τους και σπεύδουν στο προσφιλές τους καταφύγιο, αυτό του λαϊκισμού, έτοιμοι να θέσουν εκ νέου τον τόπο σε περιπέτειες. Αυτή είναι δυστυχώς η πραγματικότητα, όσο κι αν αυτό πληγώνει τους ανθρώπους που πάλι θα τραβήξουν κουπί για να διορθώσουν την τσαλακωμένη αξιοπιστία της χώρας. Τους ανθρώπους που αναζητούν στις στάχτες να βρουν ζωή και να δώσουν προοπτική. Έστω και τώρα, που η χώρα ταλαιπωρείται στα βράχια. Όλα αυτά συμβαίνουν όμως σε μια από τις κρισιμότερες στιγμές για την υγεία και την οικονομία. Την ώρα που η ανθρωπότητα βυθίζεται σε μια άνευ προηγουμένου κρίση.

ΚΡΙΣΗ ΑΝΕΥ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ

ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΡΑ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

TEΥΧΟΣ 53 / ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2020 / €2.50

Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΟΛΙΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ ΕΝ ΜΕΣΩ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ ΤΑΚΗΣ ΚΛΗΡΙ∆ΗΣ: ΝΕΟ ΕΠΕΝ∆ΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕ ΑΛΛΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ

4 EconomyToday

Η ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΝ ΜΕΣΩ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

ΜΕΓΑΡΟ ΔΙΑΣ Λεωφόρος Άντη Χατζηκωστή και γωνία Λεωφόρου Αρχαγγέλου 31, 2057, Στρόβολος, Λευκωσία Τηλ.: 22580580 Φαξ: 22580675 Αρχισυντάκτης: Νέστορας Βασιλείου Art Director: Μάγδα Ιωάννου Συντακτική ομάδα: Έμιλυ Μιντή, Έλενα Καλυφόμματου, Θεόδωρος Καυκαρίδης, Ξένιος Μεσαρίτης, Θεοδώρα Νικολάου, Άννα Κριθαρίδου, Ναταλία Γεωργιάδου, Παύλος Πήττας ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΙ/ΑΝΑΛΥΤΕΣ: Ανδρέας Γιασεμίδης, Ανδρέας Μιλιδώνης, Κυριάκος Ε. Γεωργίου, Βρασίδας Νεοφύτου Διόρθωση: Σάββας Πολυβίου Επεξεργασία φωτογραφιών: Μαρία Χρυσοστόμου ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Advertising Executive: Γιώτα Παναγιώτου, e-mail: panayiotouy@diaspublishing.com τηλ. 22580812 Client Service Supervisor: Μαρία Χαραλάμπους MARKETING MANAGER: Γιώτα Ορφανίδου Υπεύθυνη Παραγωγής και Προγραμματισμού: Χριστιάνα Παναγίδου Υπεύθυνος Λογιστηρίου: Γιώργος Γεωργίου Λογιστήριό: Σάββια Αριστείδου EΚΔΟΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΔΙΑΣ ΛΤΔ Ιδρυτής: Κώστας Ν. Χατζηκωστής Διευθύνων Σύμβουλος: Χρύσανθος Τσουρούλλης Εκτύπωση: Printco Cassoulides Ltd Διανομή: Πρακτορείο Τύπου Κρόνος

EI-KONOMIA

Η γλώσσα των αριθμών στην Κύπρο

-89,9%

+0,5% Η ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ

ΤΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΕΣΟΔΑ

ΙΟΥΛΙΟΣ 2020: €42,5 εκατ. ΙΟΥΛΙΟΣ 2019: €422,0 εκατ.

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2020: 52.042 ΑΤΟΜΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019: 51.792 ΑΤΟΜΑ

ΜΕΙΩΣΗ ΣΤΟΝ ΔΕΙΚΤΗ ΚΥΚΛΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Β΄ ΤΡΙΜΗΝΟ:

-76,6% ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΣΤΙΑΣΗ

-14,8% ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ -42,0% ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ +1,9% ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΑΝΕΒΑΙΝΕΙ Η ΑΝΕΡΓΙΑ

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2020: 36.452 ΠΡΟΣΩΠΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019: 20.690 ΠΡΟΣΩΠΑ 6 EconomyToday

-18% ΟΙ ΕΓΓΡΑΦΕΣ ΟΧΗΜΑΤΩΝ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2020: 29.106 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019: 35.499

EconomyToday 5

market watch

5+1 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΝΕΑ

1

Τράπεζα Κύπρου: Στηρίζει τη μετάβαση στη νέα κανονικότητα

Η Τράπεζα Κύπρου στηρίζει την οικονομία, την αγορά εργασίας, τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες, σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία της πανδημίας, η οποία εκδηλώθηκε σε μια περίοδο μετασχηματισμού των οικονομιών και των οικονομικών μοντέλων διεθνώς. Μιλώντας στο «The 4th Business Leaders Summit», το οποίο πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά, με διοργανωτή την Τράπεζα Κύπρου, τρία στελέχη του Οργανισμού, μαζί με

2

3

17η Αιμοδοσία της Leptos Estates καταξιωμένους επιχειρηματίες του τόπου, εξέθεσαν τις απόψεις τους για τα νέα δεδομένα που επέβαλε η πανδημία και για τη νέα κανονικότητα την οποία όλοι θα πρέπει να υιοθετήσουμε. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Τράπεζας Κύπρου, Πανίκος Νικολάου, έδωσε το δικό του προσωπικό στίγμα για την πανδημία και τις επιπτώσεις της, επισημαίνοντας ότι «τρεις λέξεις συνοψίζουν τα όσα αξίζει να κρατήσουμε από την παγκόσμια αυτή κρίση: προστατεύω, ανακάμπτω, ανασυγκροτούμαι (protect, recover and rethink)». Όπως είπε ο κ. Νικολάου, «προστατεύουμε την επιχείρησή μας, τους ανθρώπους μας και την κοινωνία. Προσαρμοζόμαστε και ανακάμπτουμε με γενναιότητα. Κάνουμε το άλμα μπροστά και ανασυγκροτούμαστε, δίνοντας ξανά ελπίδα και προοπτική για την επόμενη μέρα».

Η Leptos Estates ξεκίνησε εκστρατεία για τη 17η αιμοδοσία, η οποία διοργανώθηκε από τη διεύθυνση και το προσωπικό της εταιρείας σε συνεργασία με το Κέντρο Αιμοδοσίας Πάφου. «Καθημερινά γίνονται μεταγγίσεις αίματος οι οποίες σώζουν ζωές πολλών ανθρώπων σε όλη την υφήλιο. Η αιμοδοσία είναι μια υγιής πρακτική που βοηθά στη θεραπεία των αιμορραγικών διαταραχών, της χρόνιας αναιμίας, του καρκίνου και άλλων ανωμαλιών στο αίμα», δήλωσε η Στέλλα Δελήτσικου, της Υπηρεσίας Ανθρώπινου Δυναμικού της Leptos Estates. Με το πρόσφατα υιοθετημένο σύνθημα «Ο καθένας μπορεί να σώσει μια ζωή», η Leptos Estates συνεχίζει να συνεισφέρει στην κοινωνία σύμφωνα με το όραμα του Ομίλου, ειδικά για την παροχή βοήθειας στους εργαζομένους της εταιρείας και στις οικογένειές τους, καθώς επίσης και σε όσους συμπολίτες μας έχουν ανάγκη.

Ιδρύθηκε ο Επιχειρηματικός Σύνδεσμος Κύπρου - Σαουδικής Αραβίας

Νέες προοπτικές διανοίγονται στη σχέση Κύπρου - Σαουδικής Αραβίας με την ίδρυση του Επιχειρηματικού Συνδέσμου Κύπρου - Σαουδικής Αραβίας κάτω από την αιγίδα του ΚΕΒΕ. Ο Επιχειρηματικός Σύνδεσμος Κύπρου - Σαουδικής Αραβίας αποτελεί πρωτοβουλία του ΚΕΒΕ, η οποία στηρίχθηκε από μεγάλη ομάδα επιχειρηματιών που προσβλέπουν στην περαιτέρω προώθηση και ενίσχυση των οικονομικών και επιχειρηματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, καθώς και από την κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Έμπρακτη απόδειξη της στήριξης της κυβέρνησης στην πρωτοβουλία του 8 EconomyToday

ΚΕΒΕ είναι ότι η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην παρουσία της Υπουργού Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, Νατάσας Πηλείδου, και του Γενικού Διευθυντή του Υπουργείου Εξωτερικών, Κορνήλιου Κορνηλίου. Στην εκδήλωση έλαβαν μέρος και δύο διπλωμάτες από την Πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας στην Κύπρο. Κύριος στόχος του Επιχειρηματικού Συνδέσμου είναι ακριβώς η προώθηση, διεύρυνση και ενθάρρυνση των συνεργασιών μεταξύ των επιχειρήσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Βασιλείου της Σαουδικής Αραβίας, αλλά και η γνωστοποίηση στη σαουδαραβική επιχειρηματική

κοινότητα των δυναμικών πτυχών της κυπριακής οικονομίας, με έμφαση στις προοπτικές που διανοίγονται τόσο για επιχειρηματικές συνεργασίες και επενδύσεις όσο και για αξιοποίηση της Κύπρου ως βάσης επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που στοχεύουν στις αγορές των κρατών-μελών της Ε.Ε. αλλά και άλλων χωρών. Οι προοπτικές που διανοίγονται είναι τεράστιες.

4

6

Ελληνική Τράπεζα: Σύμμαχός μας στην αντιμετώπιση της πανδημίας η τεχνολογία Τη χρήση των ψηφιακών καναλιών που διαθέτει συνιστά η Ελληνική Τράπεζα στους πελάτες της, στηρίζοντας τις προσπάθειες της πολιτείας για περιορισμό της πανδημίας του κορωνοϊού. Με στόχο την προστασία των πελατών, αλλά και των μελών του προσωπικού της, η Ελληνική ήταν η πρώτη τράπεζα στην Κύπρο που μερίμνησε ώστε η εγγραφή στα ψηφιακά της κανάλια να μην απαιτεί καμία φυσική επαφή και να μπορεί να γίνει κατορθωτή μέσα από τη συμπλήρωση μιας απλής ηλεκτρονικής φόρμας. Παράλληλα, δίνει στους πελάτες της τη δυνατότητα να αποκτήσουν χρεωστική κάρτα με ένα τηλεφώνημα στο Κέντρο Επικοινωνίας Πελατών. Αφού αιτηθούν την έκδοση της κάρτας, οι πελάτες λαμβάνουν την κάρτα δωρεάν στο σπίτι τους και το PIN τους με SMS στο κινητό τους τηλέφωνο. Σε δηλώσεις του, ο Γιώργος Σκλάβος, Διευθυντής Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων, προέτρεψε τους πελάτες της Τράπεζας να συνεχίσουν να αξιοποιούν τα εναλλακτικά κανάλια για τις συναλλαγές τους και συγκεκριμένα το Mobile App, το Online Banking, τις ATM καθώς και τις κάρτες ανέπαφων συναλλαγών. Ο κ. Σκλάβος προέτρεψε τους πελάτες να επισκέπτονται τα καταστήματα της Τράπεζας μόνο εάν αυτό κριθεί απολύτως απαραίτητο. «Μέσα από τα εναλλακτικά και ψηφιακά κανάλια της Τράπεζας, οι πελάτες μας μπορούν να πραγματοποιήσουν τις συναλλαγές τους πιο εύκολα, γρήγορα και οικονομικά, προστατεύοντας τόσο τη δική τους υγεία όσο και των συνανθρώπων τους».

Invest Cyprus: Δίχτυα στη βρετανική αγορά ενόψει Brexit

5

«Παραγάδι» στην αγορά της Βρετανίας, ενόψει και της εξόδου της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, έριξε ο Κυπριακός Οργανισμός Προώθησης Επενδύσεων (Invest Cyprus). Συνεχίζοντας τις προωθητικές του ενέργειες με στόχο την προσέλκυση επενδύσεων στον τομέα των επαγγελματικών υπηρεσιών, ο Οργανισμός πραγματοποίησε διαδικτυακό συνέδριο υπό τον τίτλο «Cyprus’ proposition for the UK’s financial services industry», με επίκεντρο την αγορά του Ηνωμένου Βασιλείου και με βασικό άξονα την ανάδειξη της Κύπρου ως ιδανικής λύσης στη μετά Brexit εποχή. Ανάμεσα στους κεντρικούς ομιλητές του συνεδρίου ήταν ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, Κωνσταντίνος Ηροδότου, ο Αντιπρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, Γιώργος Θεοχαρίδης, ο Πρόεδρος του Cyprus Investment Funds Association (CIFA), Ανδρέας Γιασεμίδης, καθώς και εκπρόσωποι εταιρειών παροχής επαγγελματικών υπηρεσιών, όπως οι EY Law, PwC, Deloitte και KPMG Κύπρου, Kinanis LLC, Chrysostomides Advocates και MAP S.Platis. Οι ομιλητές επικεντρώθηκαν στις προοπτικές της Κύπρου όσον αφορά τον τομέα των fintech, τα e-payment institutions, τα επενδυτικά ταμεία και τον ασφαλιστικό τομέα. Προτάσσοντας τις προοπτικές της Κύπρου, ιδιαίτερα ενόψει και του Brexit, ο Invest Cyprus παρουσίασε εκτενώς τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει η χώρα μας, τα οποία την καθιστούν ιδανικό προορισμό για τις εταιρείες που αναζητούν ευρωπαϊκή έδρα (EU passporting).

ACTA: Σηκώνουμε μανίκια για να βελτιώσουμε την κατάσταση το 2021 Με φόντο τις εξαιρετικά δύσκολες στιγμές που περνά ο τουριστικός τομέας, πραγματοποιήθηκε η 66η Ετήσια Γενική Συνέλευση του Συνδέσμου Τουριστικών Πρακτόρων Κύπρου (ACTA), με τον Πρόεδρο του Συνδέσμου, Βασίλη Σταματάρη, να τονίζει τις πρωτοβουλίες που έλαβε ο Σύνδεσμος προκειμένου να περιοριστούν οι επιπτώσεις της πανδημίας. Πιο συγκεκριμένα, ο κ. Σταματάρης αναφέρθηκε στην ένταξη των μελών του ACTA στα σχέδια της κυβέρνησης με στόχο να μη χαθούν θέσεις εργασίας, αλλά και στην πρόσφατη πρωτοβουλία των τουριστικών φορέων να ζητήσουν, με κοινό υπόμνημα προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τη βελτίωση των πρωτοκόλλων, με την κατηγοριοποίηση των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Schengen στην κατηγορία Β, ώστε όλοι οι επισκέπτες να έχουν αρνητικό τεστ πριν από την άφιξή τους στην Κύπρο. Όσον αφορά τα αποτελέσματα της φετινής τουριστικής χρονιάς, ο κ. Σταματάρης επισημαίνει ότι είναι απογοητευτικά, αφού μόνο το 15%-20% των περσινών τουριστών ενδέχεται να έρθουν στην Κύπρο μέχρι το τέλος του χρόνου. Το ίδιο αρνητική, συνεχίζει, είναι και η επίδοση που αφορά τα τουριστικά έσοδα για την Κύπρο, ενώ, όσον αφορά τον εξερχόμενο τουρισμό, η εικόνα είναι ακόμα πιο ζοφερή. Χαρακτηρίζοντας την τουριστική χρονιά 2020 ως μια «μαύρη χρονιά», τόσο για τον εισερχόμενο όσο και για τον εξερχόμενο τουρισμό μας, ο Πρόεδρος του ACTA κάλεσε τα μέλη του Συνδέσμου να σηκώσουν μανίκια και να προσπαθήσουν να βελτιώσουν την εικόνα για το 2021.

EconomyToday 9

ΘΕΜΑ

Προεδρικές ΗΠΑ:

Το παιχνίδι εξουσίας και οι οικονομικές προεκτάσεις 10 EconomyToday

Οι επενδυτές επικεντρώνονται όλο και περισσότερο στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ, οι οποίες θα διεξαχθούν στις 3 Νοεμβρίου και πιστεύεται ότι θα είναι ο μεγαλύτερος λόγος αστάθειας και αβεβαιότητας στο 4ο τρίμηνο του 2020 και στο 1ο τρίμηνο του 2021, σε περίπτωση που αμφισβητηθεί το αποτέλεσμα των εκλογών από κάποιον υποψήφιο. Την προεδρία θα επαναδιεκδικήσει ο Ρεπουμπλικανός Πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, 74 ετών, και ο υποψήφιος των Δημοκρατικών, Τζο Μπάιντεν, 77 ετών, ο οποίος είχε υπηρετήσει ως ο 47ος Αντιπρόεδρος των ΗΠΑ υπό τον Πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα από το 2009 μέχρι το 2017. ΤΟΥ ΒΡΑΣΙΔΑ ΝΕΟΦΥΤΟΥ Υπεύθυνου Επενδυτικής Στρατηγικής Exclusive Capital

EconomyToday 11

ΘΕΜΑ

Ο

ι αμερικανικές χρηματαγορές συνεχίζουν την ανοδική τους κίνηση όσο πλησιάζουμε στις εκλογές, προβλέποντας ότι το πολιτικό τοπίο θα ξεκαθαρίσει γρήγορα, με την αναρρίχηση στον προεδρικό θώκο των ΗΠΑ του υποψηφίου των Δημοκρατικών, βασιζόμενες στις δημοσκοπήσεις σε εθνικό επίπεδο που τον εμφανίζουν να προηγείται σταθερά του Ντόναλντ Τραμπ, με διαφορά 5-10 μονάδων. Οι δημοσκόποι βλέπουν το λεγόμενο «μπλε κύμα» των Δημοκρατικών να ενισχύεται, ενώ παράλληλα θεωρούν πως ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει λίγο χρόνο στη διάθεσή του για να ανατρέψει το κλίμα. Ο τεχνολογικός δείκτης Nasdaq-100 καταγράφει συνεχόμενα ιστορικά υψηλά λόγω του ξέφρενου ράλι στις μετοχές των κολοσσιαίων τεχνολογικών εταιρειών, όπως οι Netflix, Apple, Tesla, Zoom, Facebook, Google και Amazon, ακολουθούμενος από τον βιομηχανικό δείκτη Dow Jones και από τον δείκτη Standard & Poor’s 500, που είναι ενδεικτικός της γενικής τάσης της αγοράς. Παρ’ όλα αυτά, έμπειροι οικονομολόγοι και διαχειριστές χαρτοφυλακίων της Wall Street θεωρούν ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος ίσως καταφέρει να μειώσει το προβάδισμα του Τζο Μπάιντεν σε κάποιες σημαντικές πολιτείες, όπως η Φλόριντα και το Τέξας, όσο κοντεύουμε στις εκλογές. Επιπρόσθετα, κανένας δεν μπορεί να ξεχάσει την έκπληξη της αγοράς όταν κέρδισε ο Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές του 2016, καταρρίπτοντας τις δημοσκοπήσεις, που έδειχναν διαρκώς νίκη της Χίλαρι Κλίντον.

Το χειρότερο σενάριο Στις αγορές δεν αρέσει η αβεβαιότητα, και πόσο μάλλον όταν μιλάμε για μια πιθανή παρατεταμένη αστάθεια στην πιο σημαντική οικονομία του πλανήτη. Το χειρότερο σενάριο για τις πολιτικές εξελίξεις στις ΗΠΑ και τις διεθνείς χρηματαγορές θα είναι ένα αμφισβητούμενο αποτέλεσμα στις εκλογές, όπου ο τελικός νικητής δεν θα έχει οριστικοποιηθεί εβδομάδες ή μήνες μετά τις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μην έχουμε σαφές αποτέλεσμα στις 4 Νοεμβρίου και επιπρόσθετα το αποτέλεσμα των εκλογών πιστεύεται ότι θα τύχει αμφισβήτησης της νομιμότητάς του, κυρίως από το στρατόπεδο του Προέδρου Τραμπ, σε μια επανάληψη της περίπτωσης Αλ Γκορ εναντίον Τζορτζ Γ. Μπους του νεότερου. Οι προεδρικές εκλογές του 2000 θα μείνουν στην ιστορία ως η μόνη φορά που το Ανώτατο Δικαστήριο καθόρισε το αποτέλεσμα μιας προεδρικής αναμέτρησης, και συγκεκριμένα υπέρ του Τζορτζ Γ. Μπους. Αρνητικός καταλύτης των εξελίξεων, ο οποίος προκαλεί ανησυχίες για μια προβληματική μετάβαση εξουσίας, 12 EconomyToday

Ιστορικά, τα χρόνια των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ ήταν γνωστά για την αστάθεια, αβεβαιότητα και μεταβλητότητα της αγοράς, αλλά το 2020 είναι ήδη ασταθές λόγω της μεγαλύτερης υγειονομικής και οικονομικής κρίσης που γνώρισε η ανθρωπότητα στη σύγχρονη ιστορία της

είναι η άρνηση του Προέδρου Τραμπ να απαντήσει εάν θα δεχτεί το αποτέλεσμα των εκλογών, ειδικά εάν χάσει τις εκλογές οριακά. Ο Τραμπ αμφισβητεί την ψηφοφορία μέσω ταχυδρομείου (mail voting), η οποία θα επηρεάσει τις εκλογές, εφόσον, λόγω της πανδημίας, μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού αναμένεται να ψηφίσει μέσω ταχυδρομείου και ενδέχεται να υπάρξουν λάθη και παραλείψεις που πιθανώς να επηρεάσουν το αποτέλεσμα. Γι’ αυτόν κυρίως τον λόγο, οι οικονομικές επιπτώσεις των εκλογών θα εξαρτηθούν από τον λόγο και τη διάρκεια της όποιας καθυστέρησης στη μετάβαση της εξουσίας, από το πόσο θα διαρκέσει η αβεβαιότητα και από το αν η διαφωνία θα φτάσει στο Ανώτατο Δικαστήριο για καθορισμό του νικητή. Αυτή η εξέλιξη πιθανόν να προκαλέσει μια στροφή των επενδυτών στα ασφαλή καταφύγια μέχρι να ξεκαθαρίσει το σκηνικό, όπως τα κρατικά ομόλογα, τον χρυσό, το αμερικανικό δολάριο, το ιαπωνικό γεν και το ελβετικό φράγκο, και συνάμα να προκαλέσει μια καθοδική πίεση στα παγκόσμια χρηματιστήρια και στα περιουσιακά στοιχεία ρίσκου.

Οικονομική και κοινωνική ανισότητα στις ΗΠΑ Για καλύτερη κατανόηση των αμερικανικών εκλογών, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ποια είναι τα οικονομικά χαρακτηριστικά και οι παράμετροι των ψηφοφόρων στους οποίους απευθύνονται οι υποψήφιοι για την προεδρία. Παρά την ηγεμονική κυριαρχία των ΗΠΑ στην παγκόσμια κοινότητα, η χώρα διαχρονικά ταλανίζεται από μεγάλες εσωτερικές οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Ουσιαστικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια τεράστια σε έκταση χώρα, όπου τα 2/3 του πληθυσμού κατοικούν στις δύο ακτές της και οι υπόλοιποι στον ενδιάμεσο αραιοκατοικημένο χώρο. Αυτός ο γεωγραφικός διαχωρισμός δημιουργεί κοινωνίες δύο ταχυτήτων και διαφορετικών γεωοικονομικών χαρακτηριστικών. Από τη μια πλευρά είναι η ανατολική ακτή, που εκτείνεται κατά μήκος του Ατλαντικού Ωκεανού, με πόλεις-κλειδιά όπως η Νέα Υόρκη, η Ουάσινγκτον, η Βοστώνη, η Φιλαδέλφεια, το Σικάγο και το Μαϊάμι, και από την άλλη πλευρά η δυτική ακτή, που συναντά τον Ειρηνικό Ωκεανό, με πόλεις όπως το Λος Άντζελες και το Σαν Φρανσίσκο. Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο ακτών είναι ο κοσμοπολίτικός τους χαρακτήρας, η πολυπολιτισμικότητα, που τους κάνει πιο συνετούς σε θέματα μετανάστευσης, η εξωστρέφειά τους, η μεγάλη τους μόρφωση σε σπουδαία πανεπιστήμια, ο νεανικός πληθυσμός και η ευαισθησία τους σε θέματα κλιματικής αλλαγής και πράσινης ενέργειας. Σε αυτό το κοινό απευθύνεται παραδοσιακά το κόμμα των Δημοκρατικών και εκεί στοχεύει στρατηγικά για τη νίκη του ο Τζο Μπάιντεν, εφόσον οι πολιτείες των δύο ακτών εκλέγουν τον μεγαλύτερο αριθμό εκλεκτόρων. Σε εντελώς αντίθετο κόσμο ζουν οι κάτοικοι του ενδιάμεσου

γεωγραφικού χώρου των ΗΠΑ, της λεγόμενης και «βαθιάς Αμερικής». Κοινό τους χαρακτηριστικό είναι οι πατριωτικές τους πεποιθήσεις, ο πιο λαϊκός τρόπος σκέψης, η αγροτική και κτηνοτροφική ζωή, η ενασχόλησή τους με την εξόρυξη πετρελαίου (Τέξας), φυσικού αερίου και μετάλλων (χάλυβας), ο θρησκευτικός τους φανατισμός, οι πολλές χριστιανικές αιρέσεις (Ευαγγελιστές, Μορμόνοι), η υποστήριξή τους προς την οπλοκατοχή και ο ρατσισμός τους, εφόσον ο πληθυσμός είναι κυρίως λευκής ευρωπαϊκής καταγωγής και μέτριας μόρφωσης. Είναι οι πολιτείες που έχουν πληγεί πιο πολύ από την παγκοσμιοποίηση και τη μεταφορά των εργοστασίων στην Κίνα και την Ασία γενικότερα, που επλήγησαν τα έσοδά τους από την κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου λόγω της πανδημίας, που έχουν μεγάλο πρόβλημα με την παράνομη μετανάστευση, εφόσον γειτνιάζουν με τα σύνορα του Μεξικού, και που βλέπουν τα αγροτικά τους προϊόντα να μην έχουν πλέον τόση ζήτηση παγκόσμια όπως στις προηγούμενες δεκαετίες. Σε αυτό το οικονομικά πληγωμένο κοινό απευθύνεται ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, υποσχόμενος οικονομική ανάκαμψη και επιστροφή των ΗΠΑ στην παλιά της οικονομική αίγλη, με το σλόγκαν «America First». Έχει υποσχεθεί την επιστροφή των εργοστασίων από την Κίνα σε αμερικανικό έδαφος, τη συνέχιση των εμπορικών πολέμων και δασμών, να χτίσει το περιβόητο συνοριακό τείχος με το Μεξικό για να μειώσει την παράνομη μετανάστευση, να προστατεύσει τη χρυσοφόρα αμερικανική σχιστολιθική πετρελαϊκή βιομηχανία (shale oil & gas) από τα παιχνίδια της Σαουδικής Αραβίας και του ΟΠΕΚ και να αυξήσει τις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων.

EconomyToday 13

ΘΕΜΑ

Η οικονομική ατζέντα του Ντόναλντ Τραμπ

Οι επενδυτές περιμένουν μια συνέχιση της τρέχουσας οικονομικής και πολιτικής στρατηγικής του Προέδρου Τραμπ σε περίπτωση επανεκλογής του στις 3 Νοεμβρίου. Εξάλλου, ο ίδιος συνεχίζει στις προεκλογικές του εκστρατείες να τονίζει το γνωστό του σλόγκαν «Keep America Great», υποδηλώνοντας έμμεσα ότι θα διατηρήσει στο επίκεντρο της μελλοντικής του πολιτικής την «πετυχημένη» (κατά τον ίδιο) συνταγή που τον ανέδειξε στην προεδρία. Κατά την πρώτη τετραετία του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία της πιο ισχυρής οικονομίας του κόσμου, ξεχωρίζουν αμέσως δύο πράγματα: οι διεθνείς κυρώσεις και οι εμπορικοί δασμοί. Ο Πρόεδρος Τραμπ είχε υποσχεθεί προεκλογικά το 2016 –και τελικά την εφάρμοσε πλήρως– την πολιτική του «America First», θέλοντας να επαναφέρει τη βιομηχανική παραγωγή και τα εργοστάσια εντός των ΗΠΑ, να αυξήσει τις εξαγωγές, να μειώσει την παράνομη μετανάστευση και παράλληλα να περιορίσει το εμπορικό έλλειμμα, κυρίως με την Κίνα και την Ευρωπαϊκή Ένωση και δευτερευόντως με τις γειτονικές χώρες Καναδά και Μεξικό. Με αυτή τη διαφορετική προσέγγισή του, ο Τραμπ κατάφερε να δημιουργήσει πολλές προκλήσεις και τριβές με παραδοσιακούς εταίρους στο εμπόριο και την εξωτερική πολιτική, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπρόσθετα, δημιούργησε και γεωπολιτικές διαμάχες, επιβάλλοντας οικονομικές κυρώσεις σε χώρες που ο ίδιος θεωρούσε εχθρικές για τις ΗΠΑ, όπως η Κίνα, η Βενεζουέλα, το Ιράν, η Συρία, η Βόρειος Κορέα και η Ρωσία. Μάλιστα, τόλμησε να τα βάλει ακόμη και με την παντοδύναμη Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ (Federal Reserve) και να καταφέρει να μειώσει σχεδόν στο μηδέν τα επιτόκια στην αγορά, αποδυναμώνοντας έστω και λίγο το αμερικανικό δολάριο, ούτως ώστε τα αμερικανικά προϊόντα να είναι πιο φτηνά για τους διεθνείς αγοραστές με ξένο συνάλλαγμα.

Η χρονική στιγμή των εκλογών

Οι προεδρικές εκλογές θα διεξαχθούν εν μέσω της μεγαλύτερης οικονομικής ύφεσης που γνώρισαν οι ΗΠΑ μετά το 1940, λόγω της εξάπλωσης του COVID-19. H πανδημία έχει σκοτώσει πέραν των 220.000 ανθρώπων στις ΗΠΑ μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου, τη στιγμή που τα μοντέλα από το Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον προβλέπουν πως οι θάνατοι μπορεί να φτάσουν τις 400.000 στο πρώτο τρίμηνο του 2021. Η πανδημία έπληξε δυσανάλογα τις εθνικές μειονότητες στις ΗΠΑ, προκαλώντας μεγάλο αριθμό θανάτων και ανεργίας στις κοινότητές τους. Αυτό το γεγονός δημιούργησε μια αιφνίδια αφύπνιση εναντίον του «συστημικού ρατσισμού» –με αφορμή την πρωτόγνωρη αστυνομική βία εναντίον φυλετικών ομάδων–, η οποία έφερε μεγάλες κοινωνικές επιπτώσεις, σημάδια πόλωσης και βαριές κατηγορίες κατά του Προέδρου Τραμπ ότι δεν έχει κάνει τίποτα για να αντιμετωπίσει την πανδημία.

14 EconomyToday

Συμπεράσματα Οι χρηματαγορές προβλέπουν μια σημαντική νίκη του «μπλε κύματος», δηλαδή μια καθαρή νίκη του Τζο Μπάιντεν που να μην επιδέχεται αμφισβήτηση από τον Ντόναλντ Τραμπ, με ταυτόχρονη νίκη των Δημοκρατικών και στη Γερουσία. Επίσης, οι επενδυτές θεωρούν ότι, ακόμη και αν αυξηθεί ο φορολογικός συντελεστής υπό την προεδρία Μπάιντεν, αυτό θα αντισταθμιστεί από τις μεγάλες αναπτυξιακές επενδύσεις και από τη μεγάλη ρευστότητα που ρίχνει η Federal Reserve στην οικονομία, με ταυτόχρονη διατήρηση των επιτοκίων σχεδόν στο μηδέν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επιπρόσθετα, μεγάλοι κερδισμένοι των εκλογών θα είναι οι βιομηχανίες της πράσινης ενέργειας, εφόσον θα γίνουν μεγάλες επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στα ηλεκτρικά οχήματα, στα τρένα και στην ενεργειακή αναβάθμιση όλων των κτιρίων. Στο χρηματιστήριο εμπορευμάτων, κερδισμένοι ενδέχεται να είναι επίσης ο χαλκός

Η οικονομική ατζέντα του Τζο Μπάιντεν

και το ασήμι, λόγω ισχυρής ζήτησης, εφόσον είναι βασικά υλικά για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (είναι καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού). Μια διακυβέρνηση των Δημοκρατικών στον Λευκό Οίκο και τη Γερουσία, μαζί με την ψήφιση από τη Βουλή ενός νέου πακέτου τόνωσης για την οικονομία των ΗΠΑ, αξίας σχεδόν 2 δισ. δολαρίων, και με ταυτόχρονη κυκλοφορία ενός αποτελεσματικού εμβολίου κατά του κορωνοϊού το πρώτο εξάμηνο του 2021, θα μπορούσαν να επαναφέρουν τους ρυθμούς ανάπτυξης της οικονομίας των ΗΠΑ στα επίπεδα της προ πανδημίας εποχής. Ιστορικά, τα χρόνια των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ ήταν γνωστά για την αστάθεια, αβεβαιότητα και μεταβλητότητα της αγοράς, αλλά το 2020 είναι ήδη ασταθές λόγω της μεγαλύτερης υγειονομικής και οικονομικής κρίσης που γνώρισε η ανθρωπότητα στη σύγχρονη ιστορία της. ET

Το φιλόδοξο οικονομικό πρόγραμμα του Τζο Μπάιντεν προνοεί συνολικά έσοδα περίπου 4 τρισ. δολαρίων για τα επόμενα 10 χρόνια, το οποίο είναι ένα υπέρογκο ποσό, ακόμα και για τις ΗΠΑ

Το φιλόδοξο οικονομικό πρόγραμμα του Τζο Μπάιντεν προνοεί συνολικά έσοδα περίπου 4 τρισ. δολαρίων για τα επόμενα 10 χρόνια, το οποίο είναι ένα υπέρογκο ποσό, ακόμα και για τις ΗΠΑ. Μια από τις βασικές προτεραιότητες των Δημοκρατικών είναι η αύξηση του ανώτατου φορολογικού συντελεστή για τους Αμερικανούς που κερδίζουν περισσότερα από 400.000 δολάρια τον χρόνο, από το 37% στο 39,6%. Επιπρόσθετα, ο Μπάιντεν έχει δεσμευτεί να αυξήσει τον εταιρικό φορολογικό συντελεστή από 21% σε 28%, δημιουργώντας αρκετά προβλήματα στις αμερικανικές εταιρείες εν μέσω αδύνατης οικονομίας λόγω της πανδημίας. Οι αυξήσεις φόρων θα μπορούσαν να επιβραδύνουν την ανάπτυξη, εφόσον θα μειώσουν τη διαθέσιμη ρευστότητα των εταιρειών, αναγκάζοντάς τις να επενδύουν λιγότερο στις επιχειρήσεις τους και στον εξοπλισμό/τεχνολογία τους, μειώνοντας παράλληλα την προοπτική να είναι ανταγωνιστικές έναντι των διεθνών εταιρειών. Στη μακροοικονομική θεωρία, οι λιγότερες επενδύσεις δημιουργούν μειωμένη παραγωγικότητα, μειώνοντας την αξία μιας εταιρείας, η οποία εν τέλει θα αναγκαστεί να περικόψει τους μισθούς των υπαλλήλων της ή ακόμη και να απολύσει κάποιους από αυτούς. Παρ’ όλα αυτά, τα εξαγγελθέντα οικονομικά μέτρα θα ικανοποιήσουν τους κεντροαριστερούς ψηφοφόρους των Δημοκρατικών, οι οποίοι θέλουν να δουν υψηλότερη φορολογία στους υψηλά αμειβόμενους εργαζόμενους. Όμως, η ατζέντα του Τζο Μπάιντεν προνοεί και μεγάλες δαπάνες για οικονομική ανάπτυξη εν καιρώ πανδημίας, υπερβαίνοντας την αντιπαραγωγικότητα την οποία θα μπορούσαν να προκαλέσουν οι προτεινόμενες αυξήσεις φόρων. Το σχέδιο των Δημοκρατικών προνοεί επενδύσεις πέραν των 7 τρισ. δολαρίων σε δαπάνες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, την πράσινη ενέργεια, ένα μεγάλο πρόγραμμα υποδομών, την εκπαίδευση, το «δίχτυ ασφαλείας», το κράτος πρόνοιας, τη στέγαση και την υγειονομική περίθαλψη. Επιπρόσθετα, εάν οι Δημοκρατικοί καταφέρουν, εκτός από την προεδρία στον Λευκό Οίκο, να κερδίσουν και την πλειοψηφία τόσο στη Βουλή των Αντιπροσώπων όσο και στη Γερουσία, τότε θα μπορέσουν πιο εύκολα να περάσουν τους αναπτυξιακούς προϋπολογισμούς τους, καταφέρνοντας ισχυρότερες οικονομικές επιδόσεις. Σε αυτό το σενάριο συμφωνεί και η Moody’s Analytics, η οποία προβλέπει αύξηση του ΑΕΠ των ΗΠΑ κατά 4,2% το 2021 και κατά 7,7% το 2022, εάν νικήσει ο Τζο Μπάιντεν και οι Δημοκρατικοί κερδίσουν την πλειοψηφία στη Γερουσία. Σε αντίθεση περίπτωση, εάν η σημερινή πολιτική κατάσταση διατηρηθεί αμετάβλητη μετά τις εκλογές, η Moody’s προβλέπει ανάπτυξη μόνο 2,3% και 4,5% το 2021 και το 2022 αντίστοιχα.

EconomyToday 15

ΘΕΜΑ

Vs

Τραμπ Μπάιντεν Η μάχη για το Οβάλ Γραφείο

Η εκλογική αναμέτρηση της 3ης Νοεμβρίου γίνεται σε μια περίοδο που οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται αντιμέτωπες με σοβαρότατα ζητήματα. Η χώρα με την ισχυρότερη οικονομία στον πλανήτη έχει πληγεί από την πανδημία περισσότερο από κάθε άλλη. Πάνω από 8 εκατομμύρια Αμερικανοί έχουν νοσήσει από τον κορωνοϊό, εκ των οποίων τουλάχιστον 220 χιλιάδες έχασαν τη μάχη για τη ζωή. Στο σκηνικό αστάθειας έρχονται να προστεθούν οι ογκώδεις διαδηλώσεις κατά των φυλετικών διακρίσεων. ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΠΗΤΤΑ

16 EconomyToday

T

ους τελευταίους πέντε μήνες, οι δημοσκοπήσεις για τις εκλογές του Νοεμβρίου καταδεικνύουν ξεκάθαρα τον Τζο Μπάιντεν ως τον νέο ένοικο του Λευκού Οίκου. Κάποιες μέρες, μάλιστα, ο υποψήφιος των Δημοκρατικών προηγείτο του Ντόναλντ Τραμπ ακόμη και με 10 μονάδες. Αν παρατηρήσει κανείς τη γραφική παράσταση της ποσοστιαίας διαφοράς μεταξύ των δύο ανθυποψηφίων σε συνάρτηση με τον χρόνο, θα παρατηρήσει πως η διαφορά άρχισε να μεγαλώνει μετά τις 25 Μαΐου. Στη συνέχεια, ενώ υπήρξε μια καθοδική τάση, η καμπύλη ανέβηκε κατακόρυφα μετά τις 30 Σεπτεμβρίου και τις 2 Οκτωβρίου. Τα γεγονότα που συνέβησαν στις ημερομηνίες που αναφέρθηκαν πιο πάνω συνέβαλαν στο να ανοίξει η ψαλίδα διαφοράς ανάμεσα στους δύο ανθυποψηφίους.

«Βlack Lives Matter» Vs «Law and Order» Στις 25 Μαΐου, ο Αφροαμερικανός Τζορτζ Φλόιντ δολοφονήθηκε από αστυνομικούς στο Ουισκόνσιν. Η δολοφονία του 46χρονου άνδρα ήταν το σπίρτο που βρήκε καύσιμη ύλη. Η χώρα βυθίστηκε στο χάος. Ακολούθησαν μαζικές διαδηλώσεις –που συνεχίζονται ακόμη και σήμερα– του

Τα γεγονότα που συνέβησαν στις 25 Μαΐου, 30 Σεπτεμβρίου και 2 Οκτωβρίου συνέβαλαν στο να ανοίξει η ψαλίδα διαφοράς ανάμεσα στους δύο ανθυποψηφίους

αντιρατσιστικού κινήματος «Black Lives Matter» κατά της αστυνομικής βίας εναντίον Αφροαμερικανών, οι οποίες αποδείχτηκαν σε κάποιες περιπτώσεις αιματηρές. Τις πρώτες μέρες της κρίσης, αστυνομικοί σε μεγάλες πόλεις σε όλη την επικράτεια συγκρούονταν με διαδηλωτές. Οι δρόμοι φλέγονταν και η κατάσταση έμοιαζε ανεξέλεγκτη. Όταν κάποια στιγμή οι διαδηλωτές είχαν φτάσει έξω από τον Λευκό Οίκο, ο Ντόναλντ Τραμπ φυγαδεύτηκε από τις μυστικές υπηρεσίες σε κάποιο υπόγειο καταφύγιο. Έπειτα, ο Αμερικανός Πρόεδρος έκανε σύνθημα το «Νόμος και Τάξη», το οποίο χρησιμοποιεί προεκλογικά και με το οποίο θέλει να περάσει το μήνυμα για μια ασφαλή χώρα υπό την προεδρία του, χωρίς συγκρούσεις και εντάσεις. Στην πόλη Πόρτλαντ, όπου για μήνες μαίνονταν οι διαδηλώσεις, ο Τραμπ έστειλε ομοσπονδιακούς πράκτορες για να απομακρύνει, όπως είπε, «τους αναρχικούς και τους ταραξίες». Ο Τζο Μπάιντεν, από την άλλη, στάθηκε από την πρώτη στιγμή στο πλευρό όλων των πολιτών που πραγματοποιούσαν ειρηνικές αντιρατσιστικές διαδηλώσεις και κατηγόρησε τον Τραμπ για τον χειρισμό της κατάστασης. Αξίζει να σημειωθεί πως ο ίδιος επέλεξε για συνυποψήφια Αντιπρόεδρο μια Αφροαμερικανίδα, την Καμάλα Χάρις.

EconomyToday 17

ζ υ

ς ω ιό υς

ΘΕΜΑ

Το πρώτο debate και τα παρατράγουδα Στις 30 Σεπτεμβρίου πραγματοποιήθηκε το πρώτο debate μεταξύ των δύο ανθυποψηφίων. Ο Τζο Μπάιντεν κατηγόρησε τον Ντόναλντ Τραμπ για τον χειρισμό της πανδημίας. Τόνισε ότι ο Αμερικανός Πρόεδρος δεν είχε κανένα σχέδιο, παρόλο που γνώριζε από νωρίς ότι ο κορωνοϊός είναι θανατηφόρος. Ο Τραμπ τού απάντησε πως «αν ακούγαμε εσένα, θα είχαμε εκατομμύρια νεκρούς» και κατηγόρησε εκ νέου την Κίνα για την ύπαρξη του ιού. Ο Τραμπ επανέλαβε ξανά την πεποίθησή του για ένα εμβόλιο μέχρι τις εκλογές, την ώρα που ο Μπάιντεν τον χλεύασε για τη δήλωσή του ότι ο ιός θα εξαφανιστεί μόνος του και για την προτροπή κατανάλωσης απολυμαντικού. Σε ό,τι αφορά το κύμα αντιρατσιστικών διαδηλώσεων, ο Μπάιντεν κατηγόρησε τον Τραμπ πως με τη στάση του προωθεί τον ρατσισμό. Ο Αμερικανός Πρόεδρος υπερασπίστηκε το σύνθημα «Νόμος και Τάξη» και ακολούθησε μια σειρά αλληλοκατηγοριών. Κατά την τηλεμαχία τους, Τραμπ και Μπάιντεν αντάλλαξαν βαριά λόγια –ακούστηκαν μέχρι και βρισιές– ενώ διέκοπτε συνεχώς ο ένας τον άλλο. Στο δεύτερο debate μεταξύ των δύο ανδρών, το οποίο μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές δεν είχε ακόμα πραγματοποιηθεί, οι διοργανωτές αποφάσισαν να κλείνουν το μικρόφωνο σε αυτόν που δεν θα έχει τον λόγο.

Ο Τραμπ θετικός στον κορωνοϊό Σαν κεραυνός εν αιθρία έσκασε, στις 2 Οκτωβρίου, η είδηση ότι ο Ντόναλντ Τραμπ είχε εντοπιστεί θετικός στον κορωνοϊό. Αρχικά, στην ανακοίνωση που έκανε ο ίδιος στο Twitter, είπε ότι θα έμενε σε καραντίνα στον Λευκό Οίκο, έπειτα όμως χρειάστηκε να νοσηλευτεί στο στρατιωτικό νοσοκομείο Walter Reed στην Ουάσινγκτον, καθώς παρουσίαζε ήπια –όπως λέχθηκε από τους γιατρούς– συμπτώματα. Τις επόμενες ώρες και μέρες, εκδίδονταν ανακοινώσεις που αντέκρουαν η μια την άλλη. Από τη μια, ο θεράπων ιατρός του Τραμπ έλεγε πως όλα πήγαιναν καλά, ενώ ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου αποκάλυψε ότι ο πλανητάρχης χρειάστηκε να λάβει οξυγόνο, ισχυρισμός που αργότερα επιβεβαιώθηκε. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο νοσοκομείο, ο Τραμπ δημοσίευσε φωτογραφίες οι οποίες τον έδειχναν να εργάζεται, ενώ σε βίντεο με το οποίο απευθυνόταν στον λαό είπε ότι το γεγονός πως ο ίδιος νοσεί από κορωνοϊό αποτελεί μεγάλο σχολείο. Θύελλα αντιδράσεων προκάλεσε, ωστόσο, η βόλτα του 18 EconomyToday

Κατά την τηλεμαχία τους, Τραμπ και Μπάιντεν αντάλλαξαν βαριά λόγια –ακούστηκαν μέχρι και βρισιές– ενώ διέκοπτε συνεχώς ο ένας τον άλλο

Τραμπ εκτός νοσοκομείου. Ο Αμερικανός Πρόεδρος επιβιβάστηκε σε μαύρο αμάξι SUV, το οποίο οδηγούσαν άνδρες των μυστικών υπηρεσιών, για να χαιρετήσει τους υποστηρικτές του που είχαν μαζευτεί έξω από το νοσοκομείο. Κατηγορήθηκε από πολλούς, συμπεριλαμβανομένου φυσικά και του Τζο Μπάιντεν, ότι είναι ανεύθυνος και ότι θέτει σε κίνδυνο κι άλλους ανθρώπους. Κάποιοι, μάλιστα, έκαναν λόγο για πολιτικό θέατρο.

Πανηγυρική επιστροφή στον Λευκό Οίκο Έπειτα από 72 ώρες νοσηλείας, ο Τραμπ πήρε εξιτήριο από το νοσοκομείο, επιβιβάστηκε σε ελικόπτερο και επέστρεψε στον Λευκό Οίκο. Φτάνοντας εκεί, στάθηκε στο μπαλκόνι, μπροστά από δημοσιογράφους, και αφαίρεσε επιδεικτικά τη μάσκα που φορούσε – σαφώς για να στείλει μήνυμα «νίκης». Αργότερα, απευθύνθηκε, μέσω μαγνητοσκοπημένου βί-

Η εκλογική διαδικασία

Για την ιστορία

ντεο, στον λαό, τον οποίο συμβούλεψε να προσέχει, αλλά να μη φοβάται την πανδημία. Παρότρυνε, μάλιστα, τους Αμερικανούς να βγουν έξω και να μην αφήσουν τον ιό να κυριαρχήσει στη ζωή τους. Η κίνηση αυτή προκάλεσε την οργίλη αντίδραση του Τζο Μπάιντεν, ο οποίος δήλωσε χαρακτηριστικά: «Να πάει να το πει αυτό στις 205 χιλιάδες οικογένειες που έχασαν κάποιον (από την πανδημία)». Τις μέρες που ακολούθησαν, ο Τραμπ χαρακτήρισε την περιπέτειά του με την πανδημία «δώρο Θεού», καθώς, όπως λέει, είχε την ευκαιρία να ανακαλύψει την αποτελεσματικότητα του πειραματικού κοκτέιλ φαρμάκων με ρεμδεσιβίρη που έλαβε, και υποσχέθηκε στους πολίτες εύκολη πρόσβαση στην εν λόγω θεραπεία. Το επόμενο διάστημα, ο Αμερικανός Πρόεδρος ένιωσε τόσο καλά, ώστε συνέχισε τις προεκλογικές ομιλίες του, και σε μια απ’ αυτές δήλωσε μάλιστα ότι, αν εκλεγεί ο Μπάιντεν, ο ίδιος ίσως φύγει από τη χώρα. ET

Στην προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση του 2016, η Χίλαρι Κλίντον, αν και με μικρότερο ποσοστό απ’ ό,τι ο Μπάιντεν, έκοβε πρώτη το νήμα στις δημοσκοπήσεις ένα-

ντι του Ντόναλντ Τραμπ. Τελικά, ο Ντόναλντ Τραμπ, λαμβάνοντας τις ψήφους 304 εκλεκτόρων έναντι 227 που έλαβε η Χίλαρι Κλίντον, χρίστηκε ως ο 58ος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Σημειωτέον ότι η Κλίντον, η μεγάλη χαμένη των εκλογών, είχε κερδίσει στην πολιτεία της Καλιφόρνιας, που έχει και τον μεγαλύτερο αριθμό εκλεκτόρων (55).

Στις 3 Νοεμβρίου, οι πολίτες των Ηνωμένων Πολιτειών θα προσέλθουν στις κάλπες για να ψηφίσουν ποιος θα είναι ο επόμενος ένοικος του Λευκού Οίκου. Ωστόσο, αυτό δεν θα γίνει άμεσα, καθώς ο Πρόεδρος εκλέγεται μέσω του Σώματος των Εκλεκτόρων. Οι πολίτες στο ψηφοδέλτιό τους θα επιλέξουν το ζεύγος υποψήφιου Προέδρου και Αντιπροέδρου της προτίμησής τους (π.χ. Ντόναλντ Τραμπ - Μάικ Πενς). Στην πραγματικότητα, όμως, το ζεύγος με τις περισσότερες ψήφους θα κερδίσει τους εκλέκτορες της κάθε εκλογικής περιφέρειας. Σε κάθε πολιτεία αναλογεί συγκεκριμένος αριθμός εκλεκτόρων ανάλογα με τον πληθυσμό της. Οι εκλέκτορες, που συνήθως είναι γνωστές προσωπικότητες που επιλέγονται από κόμματα, είναι αυτοί που με νέα, άμεση ψηφοφορία θα επιλέξουν αυτόν που θα καθίσει στο Οβάλ Γραφείο. Συνολικά οι εκλέκτορες είναι 538. Συνεπώς, όποιος υποψήφιος λάβει την ψήφο εμπιστοσύνης τουλάχιστον 270 εκλεκτόρων, θα είναι και ο νέος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Εξαιτίας της πανδημίας, το σύστημα των επιστολικών ψήφων είναι στις φετινές εκλογές πιο δημοφιλές από κάθε άλλη χρονιά. Μέχρι αυτή την ώρα, εκατομμύρια Αμερικανοί έχουν ήδη ψηφίσει. Παρ’ όλα αυτά, το εν λόγω σύστημα αποδοκίμασε, ουκ ολίγες φορές, ο Τραμπ, ο οποίος υποστηρίζει ότι εύκολα μπορεί να γίνει νοθεία. Έχει δηλώσει μάλιστα πως αυτός θα ήταν ένας λόγος για να αμφισβητήσει ενδεχομένως το αποτέλεσμα των εκλογών.

EconomyToday 19

ΘΕΜΑ

Προς τα που πάει

η Τουρκική οικονομία;

Η συγκέντρωση εξουσίας στην Τουρκία συνεχίζει να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία της, κυρίως εξαιτίας της μείωσης της εμπιστοσύνης στους θεσμούς του κράτους, όπως για παράδειγμα στην Κεντρική Τράπεζα (ΚΤ) της Τουρκίας. Συγκέντρωση εξουσίας φαίνεται να υπάρχει κυρίως στην Προεδρία της χώρας (Πρόεδρος Ερντογάν), στο Υπουργείο Οικονομικών (γαμπρός του Ερντογάν), καθώς και στην Κεντρική Τράπεζα. Συγκεκριμένα, ο νυν Διοικητής της ΚΤ διορίστηκε τον Ιούλιο του 2019 από τον Πρόεδρο Ερντογάν, μετά την απόλυση του τέως Διοικητή λόγω των έντονων διαφωνιών του με τον Πρόεδρο Ερντογάν σχετικά με τη νομισματική πολιτική της ΚΤ. Συγκεκριμένα, ο Πρόεδρος Ερντογάν πίστευε και συνεχίζει να πιστεύει ότι ο πληθωρισμός μπορεί να μετριαστεί με χαμηλά επιτόκια, μια πεποίθηση που πάει ενάντια στις προσδοκίες της πλειοψηφίας των οικονομολόγων και των επενδυτών. ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΜΙΛΙΔΩΝΗ Αναπληρωτή Καθηγητή Χρηματοοικονομικής, Σχολή Οικονομικών Επιστημών και Διοίκησης, Πανεπιστήμιο Κύπρου

20 EconomyToday

Σ

το προηγούμενό μου άρθρο είχα αναφέρει τα τρία κύρια εργαλεία που έχει στη διάθεσή της η Τουρκία για να μειώσει τις πιθανότητες μιας απότομης υποτίμησης του νομίσματός της, λόγω της επιδείνωσης των μακροοικονομικών της δεικτών. Συγκεκριμένα, τα τρία εργαλεία είναι: (α) η προσφυγή στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), (β) η αύξηση των επιτοκίων από την Κεντρική Τράπεζα και (γ) η υποτίμηση της λίρας. Από καθαρά οικονομικής πλευράς, η πρώτη επιλογή (προσφυγή στο ΔΝΤ) θα ήταν μάλλον μια καλή λύση, τόσο για την οικονομία της Τουρκίας όσο και για την οικονομία της Ευρώπης (που έχει έκθεση κοντά στα 120 δισ. δολάρια μέσω του τραπεζικού της τομέα στην Τουρκία), αφού θα σταθεροποιούσε την κατάσταση. Από την άλλη, πολιτικοί αναλυτές θεωρούν ότι πιθανή προσφυγή στο ΔΝΤ θα έχει σημαντικό πολιτικό κόστος για τον Πρόεδρο Ερντογάν. Επίσης, και ο ίδιος το έχει αρνηθεί αρκετές φορές δημόσια. Γι’ αυτό, μάλλον θα παραμείνει μια μη ελκυστική επιλογή. Από τα άλλα δύο εργαλεία, το τρίτο εργαλείο (υποτίμηση της λίρας) φαίνεται, στην παρούσα φάση, να δημιουργεί περισσότερα προβλήματα απ’ όσα μπορεί να επιλύσει, ενώ, όπως θα εξηγήσω πιο κάτω, η αύξηση των επιτοκίων θα είχε μεγάλες πιθανότητες να περιορίσει τον πληθωρισμό, αφού θα έδινε λιγότερα κίνητρα στον κόσμο να δανειστεί.

Το ενδεχόμενο σενάριο ήττας του Ντόναλντ Τραμπ στις επικείμενες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ ίσως δημιουργήσει επιπρόσθετη πίεση στην οικονομία της Τουρκίας, εξαιτίας των πιθανών οικονομικών κυρώσεων των ΗΠΑ προς την Τουρκία (λόγω S-400)

H αύξηση των επιτοκίων από την ΚΤ στις 24 Σεπτεμβρίου ήταν μια θετική έκπληξη για τους διεθνείς αναλυτές και επενδυτές, αφού έφερε μια αχτίδα ελπίδας ότι θα μπορούσαν να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για να επιστρέψουν οι ξένες επενδύσεις στην Τουρκία. Την ίδια στιγμή, η κίνηση της ΚΤ να πάει ενάντια στις πεποιθήσεις του Τούρκου Προέδρου (ότι δηλαδή χρειάζονται χαμηλότερα επιτόκια για να μειωθεί ο πληθωρισμός) δεν προκάλεσε καμία δημόσια αντίδραση από τον Τούρκο Πρόεδρο (η τελευταία του δημόσια δήλωση υπέρ της μείωσης των επιτοκίων έγινε στις αρχές Αυγούστου 2020). Τα δύο αυτά γεγονότα δημιούργησαν θετικές προσδοκίες στους διεθνείς αναλυτές ότι, στην προγραμματισμένη ανακοίνωση του Οκτωβρίου, θα ανακοινωνόταν μια δεύτερη, συνεχόμενη αύξηση επιτοκίων από την ΚΤ, που θα αύξανε περαιτέρω την εμπιστοσύνη προς την ανεξαρτησία της ΚΤ και θα έδινε περισσότερα κίνητρα επιστροφής ξένων κεφαλαίων. Οι θετικές προσδοκίες φάνηκαν από το αποτέλεσμα της δημοσκόπησης 17 οικονομολόγων (από το Reuters), λίγες μέρες πριν από την ανακοίνωση, όπου και οι 17 περίμεναν αύξηση επιτοκίων, από 1% μέχρι 3%. Με παρόμοιο τρόπο κινήθηκε και η πορεία της λίρας έναντι του δολαρίου, κερδίζοντας περίπου 1,8% τις τρεις μέρες πριν από την ανακοίνωση. Ωστόσο, η τελευταία ανακοίνωση της ΚΤ στις 22 Οκτωβρίου σκόρπισε την απογοήτευση και την

EconomyToday 21

ΘΕΜΑ

έντονη κριτική προς την ΚΤ, αφού, παρά τις προσδοκίες των επενδυτών για περαιτέρω αύξηση των επιτοκίων, η ΚΤ τα κράτησε σταθερά. Ως αποτέλεσμα της αρνητικής αυτής έκπληξης των επενδυτών, η λίρα υποτιμήθηκε περίπου 2% εντός λίγων λεπτών και χτύπησε νέο ιστορικό χαμηλό (7,96 λίρες ανά δολάριο). Η Τουρκία παραμένει μια από τις αγαπημένες αναδυόμενες αγορές για πολλούς διεθνείς επενδυτές, για διάφορους λόγους, όπως το χαμηλό κόστος του εργατικού δυναμικού, το νεαρό της ηλικίας του πληθυσμού, η μεγάλη βιομηχανία, η καλά διαφοροποιημένη οικονομία της τόσο σε εισαγωγές όσο και σε εξαγωγές, η γεωγραφική της θέση σε σχέση με τις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και το μεγάλο της μέγεθος. Ωστόσο, η έλλειψη εμπιστοσύνης στην ΚΤ, κυρίως μέσω της νομισματικής της πολιτικής που πάει ενάντια στους «κανόνες» των αγορών και κινείται πιο κοντά στις πεποιθήσεις του Τούρκου Προέδρου, συνεχίζει να κρατά τους επενδυτές σε αναμονή. Κάτι αντίστοιχο δεν φαίνεται να συμβαίνει με άλλες αναπτυσσόμενες χώρες, όπου οι επενδυτές επιστρέφουν σιγά-σιγά μετά την έξαρση της πανδημίας.

!"#$% &'()*+*,% -.)$% /01+#1'+2'30 #$ 1 4'-5)+' 8

7.95

7.9

7.85

!"#$%&'"#(#)*(+,"-,.#(/" #01232"+-,4%567("

7.8

7.75 10/16/2020

10/17/2020

10/18/2020

10/19/2020

10/20/2020

10/21/2020

10/22/2020

10/23/2020

10/24/2020

νόμισμα, αλλά και να αυξήσει τις μη εξυπηρετούμενες χορηγήσεις.

Τραπεζικός τομέας και Κεντρική Τράπεζα Μετά την υποβάθμιση «έκπληξη» της τουρκικής οικονομίας από τον οίκο Moody’s στις 11 Σεπτεμβρίου, γεγονός που έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για μια συναλλαγματική κρίση λόγω της διολίσθησης των δημοσιονομικών δεικτών της Τουρκίας (π.χ. έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών), ακολούθησε μια επίσης αρνητική έκθεση για τον τραπεζικό τομέα της Τουρκίας.

Γιατί η υποτίμηση της λίρας φαίνεται να δημιουργεί αντί να λύνει προβλήματα για την τουρκική οικονομία; Αν και η υποτίμηση μπορεί να κάνει τα προϊόντα της Τουρκίας πιο ελκυστικά, τομείς όπως ο τουρισμός (δηλαδή φθηνότερο τουριστικό πακέτο για τους ξένους) θα έχουν μεγάλη μείωση φέτος λόγω της πανδημίας. Επομένως, η συνεχής υποτίμηση της λίρας έχει πλέον αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία, αφού, μεταξύ άλλων, αναμένεται να διογκώσει τόσο τον κρατικό όσο και τον ιδιωτικό δανεισμό σε ξένο

!"#$%&"'()*+,"-./$01* 2.34,5#1*

!"##"$%&'()"&%*

Το ποσοστό αναχρηματοδότησης χρέους για τις ιδιωτικές εταιρείες είναι αρκετά χαμηλό και ανησυχητικό, γεγονός που πιθανότατα θα οδηγήσει μερικές από αυτές σε στάση πληρωμών

Ιδιωτικό χρέος Με βάση τα στοιχεία της ΚΤ, το μισό περίπου χρέος του ιδιωτικού τομέα είναι σε ξένο νόμισμα. Αυτό σημαίνει ότι 1.000 δολάρια χρέους τον Ιανουάριο του 2020 αντιστοιχούσαν σε περίπου 6.000 τουρκικές λίρες, ενώ σήμερα αντιστοιχούν σε περίπου 8.000. Εστιάζοντας κυρίως στον εταιρικό δανεισμό, οι επιπτώσεις συνοψίζονται ως ακολούθως:

(1) Πολλές επιχειρήσεις που

ήδη αντιμετωπίζουν προβλήματα λόγω πανδημίας οδηγούνται στην επαναδιαπραγμάτευση του χρέους τους, αφού οι δόσεις αυξάνονται σε τουρκικές λίρες με πιο γοργούς ρυθμούς απ’ ό,τι τα έσοδά τους.

(2) Σε περίπτωση αποτυχίας

επαναδιαπραγμάτευσης του χρέους, τα δάνεια καταλήγουν να γίνονται μη 22 EconomyToday

εξυπηρετούμενα (ΜΕΔ). Έτσι, το πρόβλημα μεταφέρεται στις τράπεζες, οι οποίες θα χρειαστεί σύντομα να αναγνωρίσουν ζημιές στα χαρτοφυλάκιά τους.

(3) Ένα μεγάλο κομμάτι δανείων

υποστηρίζεται από κρατικές εγγυήσεις. Αυτό σημαίνει ότι μέρος των ΜΕΔ θα περάσει πλέον στο κράτος.

(4) Με βάση τα στοιχεία που δημοσιεύει

η Προεδρία της Τουρκικής Επιτροπής Στρατηγικής Ανάπτυξης, τα έργα που προγραμματίστηκαν να ολοκληρωθούν μέχρι το 2023 (την εκατοστή επέτειο της Τουρκικής Δημοκρατίας) ανέρχονται σε 155 δισ. δολάρια, 92% των οποίων είναι υποχρεώσεις σε ξένο νόμισμα (το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν [ΑΕΠ] για το 2019 ήταν 754 δισ. δολάρια). Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η αναδιάρθρωση χρέους (1,1 δισ. δολάρια) που επιχείρησαν οι εταιρείες κατασκευής νοσοκομειακών μονάδων Gama Holding AS και Turkerler Insaat AS, πριν από μερικές βδομάδες, σύμφωνα με το Bloomberg. Συγκεκριμένα, από τον καιρό που υπογράφηκαν τα δάνεια (πριν από τέσσερα χρόνια), η τουρκική λίρα έχει υποτιμηθεί περίπου 60%.

Στις 29 Σεπτεμβρίου, ο Moody’s αξιολόγησε τον τραπεζικό τομέα 70 χωρών. Οι κατηγορίες αξιολόγησης είναι: Μακροοικονομικό περιβάλλον, Ποιότητα δανειακού χαρτοφυλακίου, Κεφάλαια, κερδοφορία & αποδοτικότητα, Χρηματοδότηση & ρευστότητα και, τέλος, Κυβερνητική υποστήριξη. Από τις 70 χώρες, μόνο δύο χώρες είχαν αρνητικά στοιχεία και στους έξι δείκτες: η Αργεντινή (που βρίσκεται πολύ κοντά σε στάση πληρωμών) και η Τουρκία. Σε αυτό συνέτεινε και η πρόσφατη, αποτυχημένη πολιτική της ΚΤ να δανειστεί ξένο συνάλλαγμα από τις τοπικές τράπεζες για να μην αφήσει τη λίρα να υποτιμηθεί πέραν των 7 λιρών προς 1 δολάριο. Το αποτέλεσμα αυτής της στρατηγικής, που τελικά εγκαταλείφθηκε (σήμερα η λίρα τυγχάνει διαπραγμάτευσης κοντά στα 8 προς 1), άφησε την ΚΤ σε δυσμενή θέση. Η Wall Street Journal, στις 22 Οκτωβρίου, έγραψε ότι αυτή τη στιγμή το ποσό ξένου συναλλάγματος που χρωστά η ΚΤ στις τοπικές τράπεζες φαίνεται να είναι μεγαλύτερο από τα συναλλαγματικά αποθέματα που έχει στο χαρτοφυλάκιό της.

Επόμενα βήματα Από τα τρία εργαλεία σταθεροποίησης της οικονομίας που αναφέρθηκαν και έχοντας υπόψη το πολιτικό κόστος που αναμένεται να επιφέρει μια πιθανή προσφυγή στο ΔΝΤ, το πιο πιθανό σενάριο μάλλον θα ήταν η αύξηση των επιτοκίων από την ΚΤ. Όπως εξήγησα πιο πάνω, ακόμα και αυτό το σενάριο δεν θα είναι εύκολο, κυρίως λόγω πολιτικών πιέσεων, αλλά ίσως να προτιμηθεί πριν από μια πιθανή προσφυγή στο ΔΝΤ.

(5) Ακόμα ένας σημαντικός παράγοντας είναι το ποσοστό αναχρηματοδότησης χρέους. Το ποσοστό αναχρηματοδότησης χρέους μετρά το ποσοστό χρέους που ωριμάζει (λήγει) και μετατρέπεται σε νέο χρέος. Στα θετικά σημεία καταγράφεται το ότι οι τράπεζες της Τουρκίας έχουν υψηλό ποσοστό αναχρηματοδότησης χρέους (>100%). Από την άλλη μεριά, το ποσοστό αναχρηματοδότησης χρέους για τις ιδιωτικές εταιρείες είναι αρκετά χαμηλότερο (<100%) και ανησυχητικό, γεγονός που πιθανότατα θα οδηγήσει μερικές από αυτές τις επιχειρήσεις σε στάση πληρωμών.

(6) Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης και

η χρονική στιγμή στην οποία ωριμάζουν

Η Τουρκία παραμένει μια από τις αγαπημένες αναδυόμενες αγορές για πολλούς διεθνείς επενδυτές, για διάφορους λόγους

Τα σταθερά χαμηλά επίπεδα εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς, η συνεχής υποτίμηση της λίρας και η ωρίμανση χρέους σε ξένο νόμισμα (από τον ιδιωτικό τομέα) δείχνουν μια μάλλον αρνητική εικόνα. Επιπρόσθετα, το ενδεχόμενο σενάριο ήττας του Ντόναλντ Τραμπ στις επικείμενες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ ίσως δημιουργήσει επιπρόσθετη πίεση στην οικονομία της Τουρκίας, εξαιτίας των πιθανών οικονομικών κυρώσεων των ΗΠΑ προς την Τουρκία (λόγω S-400). Οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης αναφέρουν το σενάριο κυρώσεων ως μια σημαντική αρνητική εξέλιξη για την περαιτέρω πιστοληπτική ικανότητα της Τουρκίας. ET

οι υποχρεώσεις σε ξένο νόμισμα, αφού αυτό έχει άμεσο αντίκτυπο στην ισοτιμία συναλλάγματος, ιδιαίτερα σε μια περίοδο που οι ξένοι επενδυτές εξακολουθούν να διστάζουν να επιστρέψουν στην Τουρκία (σε αντίθεση με το τι συμβαίνει σε άλλες αναπτυσσόμενες χώρες). Με βάση τα στοιχεία του Institute of International Finance (IIF), όπως δημοσιεύτηκαν από τον Ugras Ulku, οι αποπληρωμές χρέους σε ξένο συνάλλαγμα του ιδιωτικού τομέα της Τουρκίας ήταν κατά μέσο όρο κοντά στα 2,5 δισ. δολάρια τον μήνα, κατά το τρίμηνο Ιουλίου-Σεπτεμβρίου. Ωστόσο, το ποσό αυξάνεται περίπου στο διπλάσιο (με μέσο όρο 4,7 δισ. δολάρια τον μήνα) για το τρίμηνο Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου 2020. Αυτή η αύξηση αναμένεται να ασκήσει ακόμη μεγαλύτερες πιέσεις στην τουρκική λίρα.

EconomyToday 23

ΘΕΜΑ

Ανθεκτικές λύσεις αναζητεί η Ευρώπη Από τη στρατηγική στην υλοποίηση Ψηλά τοποθετεί τον πήχη της στόχευσής της για το 2021 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία ενέκρινε το πρόγραμμα εργασίας της για το επόμενο έτος. Η πυξίδα στρέφεται προς την κατεύθυνση μιας πιο υγιούς, πιο δίκαιης και πιο ευημερούσας Ε.Ε., με ταυτόχρονη επιτάχυνση του μακροπρόθεσμου μετασχηματισμού της σε μια πιο πράσινη οικονομία, κατάλληλη για την ψηφιακή εποχή. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΑΤΑΛΙΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

T

ο πρόγραμμα εργασίας περιλαμβάνει νέες νομοθετικές πρωτοβουλίες και στις έξι πρωταρχικές φιλοδοξίες των πολιτικών κατευθύνσεων της Προέδρου της Κομισιόν και αποτελεί συνέχεια της πρώτης ομιλίας της για την κατάσταση της Ένωσης. Παράλληλα με την υλοποίηση των προτεραιοτήτων που καθορίζονται σ’ αυτό το πρόγραμμα εργασίας, η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για τη διαχείριση της κρίσης και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των οικονομιών και των κοινωνιών της Ευρώπης.

Οι προτεραιότητες

Το πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2021 προβλέπει τη μετάβαση από τη στρατηγική στην επίτευξη αποτελεσμάτων και στις έξι πολιτικές προτεραιότητες. Επιβεβαιώνει την αποφασιστικότητα της Επιτροπής να ηγηθεί της διττής πράσινης και ψηφιακής μετάβασης – μια μοναδική ευκαιρία για έξοδο από την επισφαλή κατάσταση που προκάλεσε η κρίση και για δημιουργία νέας ζωτικότητας για την Ένωση.

1. Μια Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία Για να επιτευχθεί μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη έως το 2050, η Επιτροπή θα υποβάλει δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο 55% για τη μείωση των εκπομπών κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030. Η εν λόγω

24 EconomyToday

δέσμη θα καλύπτει ευρύτερους τομείς πολιτικής – από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως την προτεραιότητα στην ενεργειακή απόδοση, την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, καθώς και τη χρήση γης, τη φορολογία της ενέργειας, τον επιμερισμό των προσπαθειών και την εμπορία δικαιωμάτων εκπομπών. Ένας μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα θα συμβάλει στη μείωση του κινδύνου διαρροής άνθρακα και θα εξασφαλίσει ισότιμους όρους ανταγωνισμού, ενθαρρύνοντας τους εταίρους της Ε.Ε. να αυξήσουν τις φιλοδοξίες τους για το κλίμα. Επιπλέον, η Επιτροπή θα προτείνει μέτρα για την εφαρμογή του ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία, της στρατηγικής της Ε.Ε. για τη βιοποικιλότητα και της στρατηγικής «από το αγρόκτημα στο πιάτο».

2. Μια Ευρώπη προσαρμοσμένη στην ψηφιακή εποχή Για να καταστεί αυτή η δεκαετία η ψηφιακή δεκαετία της Ευρώπης, η Επιτροπή θα υποβάλει χάρτη πορείας με σαφώς καθορισμένους ψηφιακούς στόχους για το 2030, σχετικά με τη συνδεσιμότητα, τις δεξιότητες και τις ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες. Θα δοθεί έμφαση στο δικαίωμα στην ιδιωτικότητα και τη συνδεσιμότητα, στην ελευθερία του λόγου, στην ελεύθερη ροή δεδομένων και στην ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Η Επιτροπή θα νομοθετήσει σε τομείς που καλύπτουν την ασφάλεια, την ευθύνη, τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις πτυχές της τεχνητής νοημοσύνης που συνδέονται με τα δεδομένα. Στο ίδιο πνεύμα, θα προτείνει μια ευρωπαϊκή ηλεκτρονική ταυτότητα. Οι πρωτοβουλίες θα περιλαμβάνουν επίσης επικαιροποίηση

EconomyToday 25

ΘΕΜΑ

Ursula von der Leyen

της νέας βιομηχανικής στρατηγικής για την Ευρώπη, ώστε να ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις του κορωνοϊού, καθώς και νομοθετική πρόταση για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων σε πλατφόρμες.

3. Μια οικονομία στην υπηρεσία των ανθρώπων Για να διασφαλιστεί ότι η υγειονομική και οικονομική κρίση δεν θα μετατραπεί σε κοινωνική κρίση, η Επιτροπή θα προτείνει ένα φιλόδοξο σχέδιο δράσης για την πλήρη εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, μεριμνώντας ότι κανείς δεν θα μείνει πίσω στην ανάκαμψη της Ευρώπης. Η Επιτροπή θα παρουσιάσει επίσης μια νέα ευρωπαϊκή εγγύηση για τα παιδιά, διασφαλίζοντας την πρόσβαση όλων των παιδιών σε βασικές υπηρεσίες, όπως η υγεία και η εκπαίδευση. Για τη στήριξη των ευρωπαϊκών οικονομιών και την ενίσχυση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, θα αναθεωρήσει το πλαίσιο για τον χειρισμό της πτώχευσης τραπεζών της Ε.Ε., θα λάβει μέτρα για την τόνωση των διασυνοριακών επενδύσεων στην Ε.Ε. και θα εντείνει την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.

4. Μια ισχυρότερη Ευρώπη στον κόσμο Η Επιτροπή θα διασφαλίσει ότι η Ευρώπη διαδραματίζει τον ζωτικό ρόλο της σε αυτόν τον εύθραυστο κόσμο, μεταξύ άλλων αναλαμβάνοντας ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια αντίδραση για να εξασφαλίσει ένα ασφαλές και διαθέσιμο εμβόλιο για όλους. Θα προτείνει κοινή ανακοίνωση σχετικά με την ενίσχυση της συμβολής της Ε.Ε. σε βασισμένη σε κανόνες πολυμέρεια, μια ανανεωμένη εταιρική σχέση με τη Νότια Γειτονία μας και μια ανακοίνωση για την Αρκτική. Θα παρουσιαστεί επίσης μια νέα στρατηγική προσέγγιση όσον αφορά τη στήριξη του αφοπλισμού, της αποστράτευσης και της επανένταξης των πρώην μαχητών. Μια ανακοίνωση σχετικά με την ανθρωπιστική βοήθεια της Ε.Ε. θα διερευνά νέους τρόπους συνεργασίας με τους εταίρους της και άλλους χορηγούς βοήθειας.

5. Προώθηση του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής μας Ενόψει της νόσου COVID-19, η Επιτροπή θα προτείνει την οικοδόμηση μιας ισχυρότερης Ευρωπαϊκής Ένωσης Υγείας, ιδίως με την ενίσχυση του ρόλου των υφιστάμενων οργανισμών και τη δημιουργία ενός νέου οργανισμού για την προηγμένη βιοϊατρική έρευνα και ανάπτυξη. Για να διατηρηθεί και να βελτιωθεί η λειτουργία του, θα προταθεί νέα στρατηγική για το μέλλον του Σένγκεν. Το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο θα συνοδεύεται από σειρά προτεινόμενων μέτρων για τη νόμιμη μετανάστευση, συμπεριλαμβανομένης μιας δέσμης για τα «ταλέντα και τις δεξιότητες». Άλλα στοιχεία περιλαμβάνουν ένα σχέδιο δράσης για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης μεταναστών, καθώς και μια βιώσιμη στρατηγική για τις οικειοθελείς επιστροφές και την επανένταξη. Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να ενισχύει την Ένωση Ασφάλειας, αντιμετωπίζοντας την τρομοκρατία, το οργανωμένο έγκλημα και τις υβριδικές απειλές. Θα παρουσιάσει επίσης μια ολοκληρωμένη στρατηγική για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού.

26 EconomyToday

Για να διασφαλιστεί ότι η υγειονομική και οικονομική κρίση δεν θα μετατραπεί σε κοινωνική κρίση, η Επιτροπή θα προτείνει ένα φιλόδοξο σχέδιο δράσης για την πλήρη εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων

Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Ύψιστη προτεραιότητά μας θα εξακολουθήσει να είναι η διάσωση ζωών και μέσων διαβίωσης που απειλούνται από την πανδημία του κορωνοϊού. Έχουμε ήδη επιτύχει πολλά. Ωστόσο, η Ευρώπη δεν έχει βγει ακόμη από τη στενωπό και το δεύτερο κύμα πλήττει σκληρά ολόκληρη την ήπειρο. Πρέπει όλοι μας να παραμείνουμε σε επαγρύπνηση και να εντείνουμε τις προσπάθειές μας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συνεχίσει τις προσπάθειές της για να εξασφαλίσει ένα μελλοντικό εμβόλιο για τους Ευρωπαίους και να βοηθήσει τις οικονομίες μας να ανακάμψουν, μέσω της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης».

Maroš Šefčovič Αντιπρόεδρος αρμόδιος για τις Διοργανικές Σχέσεις και τη Διερεύνηση Προοπτικών «Διασφαλίζοντας ότι η Ευρώπη μπορεί να διαχειριστεί την πανδημία και τον καταστροφικό αντίκτυπό της, θα εξακολουθήσουμε να αντλούμε διδάγματα από την κρίση. Ως εκ τούτου, οι προτεραιότητες που καθορίζονται σε αυτό το πρόγραμμα εργασίας θα συμβάλουν όχι μόνο στην ανάκαμψη της Ευρώπης, αλλά και στη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητά μας – μέσω λύσεων ανθεκτικών στις μελλοντικές εξελίξεις σε όλους τους τομείς πολιτικής. Για τον σκοπό αυτό, θα αξιοποιήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις στρατηγικές προβλέψεις, καθώς και τις αρχές μας για τη βελτίωση της νομοθεσίας – τεκμηριωμένες και διαφανείς, αποτελεσματικές και κατάλληλες για το μέλλον».

6. Μια νέα ώθηση για την ευρωπαϊκή δημοκρατία Για την οικοδόμηση μιας ένωσης ισότητας, η Επιτροπή θα παρουσιάσει νέες στρατηγικές για τα δικαιώματα του παιδιού και για τα άτομα με αναπηρία, καθώς και μια πρόταση για την καταπολέμηση της βίας με βάση το φύλο. Θα προτείνει επίσης να επεκταθεί ο κατάλογος των «ευρωεγκλημάτων» ώστε να περιλαμβάνει όλες τις μορφές εγκλημάτων μίσους και ρητορικής μίσους. Η Επιτροπή θα προτείνει σαφέστερους κανόνες για τη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων και θα αναλάβει δράση για την προστασία των δημοσιογράφων και της κοινωνίας των πολιτών από καταχρηστικές πρακτικές προσφυγής στη δικαιοσύνη. Ένα μακροπρόθεσμο όραμα για τις αγροτικές περιοχές θα προτείνει δράσεις για την αξιοποίηση του πλήρους δυναμικού αυτών των περιοχών. Δεδομένου του μακροπρόθεσμου και μετασχηματιστικού χαρακτήρα των σχεδιαζόμενων πρωτοβουλιών, είναι πιο σημαντικό από ποτέ να θεσπίζεται η νομοθεσία με τον πλέον δυναμικό τρόπο και με γνώμονα το μέλλον. Η επικείμενη ανακοίνωση για τη βελτίωση της νομοθεσίας θα ανανεώσει την έμφαση αυτή. Θα επικεντρωθεί στην απλούστευση και τη μείωση του φόρτου, ιδίως κατά την εφαρμογή της αρχής ότι για κάθε μέτρο που θεσπίζεται ένα άλλο μέτρο θα καταργείται («One-in, one-out»). Η πλατφόρμα «Έτοιμοι για το Μέλλον» (Fit for Future) θα στηρίξει την Επιτροπή στη φιλοδοξία αυτή, η οποία θα είναι ιδιαίτερα αναγκαία μετά την πανδημία COVID-19. Για την επίτευξη αποτελεσμάτων επιτόπου, η Επιτροπή θα εντείνει επίσης τις δραστηριότητες προβολής της, όπου η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης θα διαδραματίσει κεντρικό ρόλο. Στο παράρτημα 1 του προγράμματος εργασίας για το 2021 παρατίθεται πλήρης κατάλογος των 44 νέων στόχων πολιτικής στο πλαίσιο των έξι πρωταρχικών φιλοδοξιών.

Συνεργασία Το πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2021 είναι το αποτέλεσμα της στενής συνεργασίας με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τα κράτη-μέλη και τα συμβουλευτικά όργανα της Ε.Ε. Η Επιτροπή θα αρχίσει τώρα συζητήσεις με το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο για την κατάρτιση καταλόγου κοινών προτεραιοτήτων για τις οποίες οι συννομοθέτες συμφωνούν να αναλάβουν ταχεία δράση.

Τα δεδομένα Το πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2021 συνδέεται στενά με το σχέδιο ανάκαμψης για την Ευρώπη, με το μέσο ανάκαμψης «NextGenerationEU» και με τον ενισχυμένο προϋπολογισμό της Ε.Ε. για το 2021-2027

Το πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2021 συνδέεται στενά με το σχέδιο ανάκαμψης για την Ευρώπη, με το μέσο ανάκαμψης «NextGenerationEU» και με τον ενισχυμένο προϋπολογισμό της Ε.Ε. για το 2021-2027. Ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα διοχετεύσει πρωτοφανείς επιχορηγήσεις και δάνεια ύψους €672,5 δισ. κατά το κρίσιμο πρώτο έτος ανάκαμψης. Εν τω μεταξύ, τα κράτη-μέλη καταρτίζουν σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας που καθορίζουν μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις ευθυγραμμισμένες με τους στόχους της πράσινης και της ψηφιακής πολιτικής της Ε.Ε.: με ελάχιστο ποσοστό 37% των δαπανών για την πράσινη μετάβαση και τουλάχιστον 20% σε σχέση με την ψηφιακή μετάβαση. Για την αποπληρωμή των κεφαλαίων που συγκεντρώθηκαν στο πλαίσιο του μέσου «NextGenerationEU», η Επιτροπή θα υποβάλει προτάσεις για νέους ίδιους πόρους, ξεκινώντας με ένα αναθεωρημένο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών, έναν μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα και ένα ψηφιακό τέλος. ΕΤ

EconomyToday 27

COVER STORY

ΤΕΛΟΣ ΕΠΟΧΗΣ…

ΓΙΑ ΤΑ «ΧΡΥΣΑ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΑ» 28 EconomyToday

Κατεβάζει ρολά το επενδυτικό πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, μετά από 13 χρόνια ζωής, έχοντας συνεισφορά περίπου €0,5 δισ. στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) και έχοντας βοηθήσει την κυπριακή οικονομία στα πέτρινα χρόνια της κρίσης του 2013 και έπειτα. Έδωσε θέσεις εργασίας στον τομέα των κατασκευών και σε τομείς άμεσα εμπλεκόμενους με αυτόν. Αποτέλεσε ένα εργαλείο ανάκαμψης, ενώ μονίμως η Κύπρος βρισκόταν στη θέση να «λογοδοτεί» σε μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία του εξωτερικού, τα οποία έψεγαν την πολιτική της χώρας για την πώληση κυπριακών διαβατηρίων. Στο παρελθόν, τις πλείστες των περιπτώσεων τα δημοσιεύματα χτυπούσαν κυρίως τους Ρώσους και αργότερα το όλο «κύκλωμα». Το τελευταίο και καθοριστικό για την τύχη του προγράμματος χτύπημα αποτέλεσε το αποκαλυπτικό βίντεο του διεθνούς ειδησεογραφικού δικτύου Al Jazeera. Το επίμαχο βίντεο παρουσίαζε τον δεύτερο τη τάξει πολιτικό αξιωματούχο της χώρας, έναν βουλευτή και έναν δικηγόρο, πρόθυμους να διευθετήσουν την παραχώρηση κυπριακού διαβατηρίου σε έναν υποτιθέμενο καταδικασθέντα φυγόδικο. Από εκείνη τη στιγμή, οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες και η κατάργηση του προγράμματος αναπόφευκτη. Βεβαίως, και στο εσωτερικό της χώρας υπήρχαν φωνές οι οποίες τόνιζαν την ανάγκη τερματισμού του προγράμματος, του οποίου το βασικό κριτήριο προσέλκυσης ήταν το διαβατήριο με την αγορά ακινήτου μόνο, επισημαίνοντας τους κινδύνους που μπορούσαν να προκύψουν με τη συνέχισή του. Το ερώτημα που προκύπτει είναι εάν θα υπάρξει νέο πρόγραμμα επενδύσεων, χωρίς την παραχώρηση κυπριακού διαβατηρίου, αφού η Κομισιόν το απαγόρευσε. Το Economy Today καταγράφει το ιστορικό του επενδυτικού προγράμματος, αλλά και τις απόψεις κοινωνικών εταίρων γύρω από αυτό. Της Έλενας Καλυφόμματου

EconomyToday 29

COVER STORY

Ό

ταν η κυβέρνηση αντιμετώπιζε ζητήματα με τον ξένο Τύπο, η πρώτη της αντίδραση ήταν η αναθεώρηση του προγράμματος. Γι’ αυτό και το σχέδιο έχει τροποποιηθεί αρκετές φορές μέχρι σήμερα, είτε με σκοπό η κυβέρνηση να δώσει απαντήσεις και να αμυνθεί κατά των επικρίσεων που δεχόταν κατά καιρούς από το εξωτερικό αλλά και το εσωτερικό μέτωπο, είτε για να προσαρμοστεί στις ανάγκες του κράτους.

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ Από το 2007 μέχρι το 2019, η Κυπριακή Δημοκρατία εκπόνησε συνολικά έξι προγράμματα παραχώρησης κυπριακής υπηκοότητας σε επιχειρηματίες/επενδυτές που ικανοποιούσαν συγκεκριμένα οικονομικής φύσεως κριτήρια, καθώς και άλλους όρους και προϋποθέσεις. Η εξέλιξη του προγράμματος σχετίζεται με τα κριτήρια για το είδος και το μέγεθος της απαιτούμενης επένδυσης και με τους μηχανισμούς ελέγχου που εφαρμόζονταν σε κάθε περίοδο του προγράμματος. Τα κριτήρια που αφορούν τόσο το είδος όσο και το ύψος της επένδυσης διαφοροποιούνται ως προς την επικέντρωση που ακολουθούσαν, τόσο σε σχέση με τις ανάγκες που παρουσίαζε η οικονομία της χώρας, όσο και σε σχέση με την ανταπόκριση που έβρισκε το πρόγραμμα από εν δυνάμει επενδυτές.

30 EconomyToday

€25,7 ΕΚΑΤ. ΕΠΕΝΔΥΣΗ

ΠΑΡ’ ΟΛΗ ΤΗ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΑΕΠ, ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΚΑΤΟΠΙΝ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ, ΑΠΟΦΑΣΙΣΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΤΟΥ

Από το 2007, οπότε και εφαρμόστηκε το ΚΕΠ, μέχρι και το 2020, διαφοροποιήθηκε το ύψος και το είδος της επένδυσης. Η πρώτη τροποποίηση στο αρχικό πρόγραμμα επενδύσεων έγινε στις 10/10/2011. Οι αλλαγές αφορούσαν τα κριτήρια και το είδος της απαιτούμενης επένδυσης που έπρεπε να πληροί ο αιτητής. Για να καταστεί δικαιούχος, ο αιτητής έπρεπε να πληροί τουλάχιστον ένα εκ των τριών κριτηρίων: Πρώτον, το ποσό της άμεσης επένδυσης μειώθηκε στα τουλάχιστον €10 εκατ. σε σχέση με τα €25,7 περίπου εκατ. που προέβλεπε το αρχικό επενδυτικό πρόγραμμα. Δεύτερον, το ποσό των καταθέσεων σε κυπριακές τράπεζες πενταετούς προθεσμίας μειώθηκε σε τουλάχιστον €15 εκατ. από τα €17,1 εκατ. που προέβλεπε το αρχικό επενδυτικό πρόγραμμα. Και τρίτον, η μείωση των €10 εκατ. στον συνολικό κύκλο εργασιών που θα έπρεπε να αποδείξει μια εταιρεία με έδρα την Κύπρο, από τα €85,5 εκατ. που ίσχυε αρχικά. Για πρώτη φορά γίνεται απαίτηση όπως ο επενδυτής/ επενδύτρια έχει στην κατοχή του μόνιμη ιδιόκτητη κατοικία στην Κύπρο, αξίας τουλάχιστον €500.000. Στο προηγούμενο πρόγραμμα δεν υπήρχε απαιτούμενο πόσο για την αξία της μόνιμης κατοικίας.

ΜΕΙΩΣΗ ΠΟΣΟΥ ΚΑΤΑ €5 ΕΚΑΤ. Η δεύτερη αναθεώρηση του προγράμματος επενδύσεων έγινε στις 24/05/2013, με το ποσό επένδυσης να μειώνεται στα €5 εκατ. Η επένδυση είχε τη μορφή είτε της αγοράς οικοδομών, επιχειρήσεων ή εταιρειών, χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων (ομολόγων, αξιογράφων, χρεογράφων) ή μετοχών κυπριακών εταιρειών, είτε της κατάθεσης τακτής τριετούς προθεσμίας σε κυπριακές τράπεζες. Δινόταν η δυνατότητα υποβολής αίτησης για όλους όσοι είχαν υποστεί απομείωση καταθέσεων, σύμφωνα με τα μέτρα που εφαρμόστηκαν στην Τράπεζα Κύπρου και στη Λαϊκή Τράπεζα μετά τις 15 Μαρτίου 2013, ύψους τουλάχιστον τριών εκατομμυρίων ευρώ. Η τρίτη αλλαγή έρχεται στις 13/09/2016, με το ποσό της επένδυσης να αγγίζει τα €2 εκατ. και με την επένδυση να αφορά αγορά/ανέγερση ακινήτων ή δημιουργία οικιστικών/εμπορικών αναπτύξεων, αναπτύξεις στον τουριστικό τομέα ή έργα υποδομής, αγορά ή σύσταση ή συμμετοχή σε κυπριακές επιχειρήσεις και εταιρείες, οι οποίες πρέπει να εδρεύουν και να δραστηριοποιούνται στην Κυπριακή Δημοκρατία και να έχουν αποδεδειγμένα φυσική παρουσία στην Κύπρο, με ουσιαστική δραστηριότητα και σημαντικό κύκλο εργασιών, και να εργοδοτούν τουλάχιστον πέντε Κύπριους πολίτες ή πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ Με την επικαιροποίηση του ΚΕΠ και τη σχεδόν αποκλειστική επικέντρωση στον τομέα των ακινήτων και των επιχειρήσεων, κρίθηκε σκόπιμο να μειωθούν και τα απαιτούμενα ποσά επένδυσης, αφού καταργήθηκαν τα κριτήρια των λιγότερο παραγωγικών επενδύσεων, όπως ήταν οι καταθέσεις, η αγορά κυβερνητικών ομολόγων και η απομείωση καταθέσεων. H συγκεκριμένη στόχευση είχε

ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΙΣ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΤΩΝ ΟΠΟΙΩΝ ΕΧΕΙ ΕΓΚΡΙΘΕΙ Η ΠΟΛΙΤΟΓΡΑΦΗΣΗ, ΠΡΩΤΗ ΜΕ ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΙΝΑΙ Η ΡΩΣΙΚΗ ΚΑΙ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ Η ΚΙΝΕΖΙΚΗ

ως στόχο να υποβοηθήσει τη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Στις 13/02/2019 έγινε και τέταρτη τροποποίηση στο πρόγραμμα επενδύσεων. Αυτή τη φορά το ποσό επένδυσης αφορούσε €2 εκατ., με την επένδυση να είναι σε αγορά/ ανέγερση ακινήτων ή δημιουργία οικιστικών/εμπορικών αναπτύξεων, αναπτύξεις στον τουριστικό τομέα ή έργα υποδομής, αγορά ή σύσταση ή συμμετοχή σε κυπριακές επιχειρήσεις και εταιρείες, οι οποίες πρέπει να εδρεύουν και να δραστηριοποιούνται στην Κυπριακή Δημοκρατία και να έχουν αποδεδειγμένα φυσική παρουσία στην Κύπρο, με ουσιαστική δραστηριότητα και σημαντικό κύκλο εργασιών, και να εργοδοτούν τουλάχιστον πέντε Κύπριους πολίτες ή πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπρόσθετα, απαραίτητη προϋπόθεση ήταν ο αιτητής να έχει στην ιδιοκτησία του οικιστική μονάδα αξίας τουλάχιστον €500.000, ανεβάζοντας τη συνολική δαπάνη στα €2,5 εκατ. Ιδιαιτέρως σημαντική ήταν και η προσθήκη της υποχρέωσης προς όλους τους επενδυτές για καταβολή εισφοράς ύψους τουλάχιστον €75.000 στο Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας και €75.000 στον Κυπριακό Οργανισμό Αναπτύξεως Γης (ΚΟΑΓ) για προώθηση στεγαστικών σχεδίων για προσιτή κατοικία αλλά και για υλοποίηση άλλων στεγαστικών σχεδίων/μέτρων. Σε σχέση με τις αλλαγές του πλαισίου ελέγχων που εφαρμόζεται διαχρονικά στο Πρόγραμμα, συνοψίζονται ανά χρονική περίοδο ως εξής: • Ιούλιος 2007: Απαίτηση λευκού ποινικού μητρώου • Ιανουάριος 2011: Απαιτείται έλεγχος του Υπουργείου Οικονομικών σε σχέση με την επαλήθευση των οικονομικών κριτηρίων του προγράμματος. Τον έλεγχο μέχρι τότε ασκούσε μόνο το Υπουργείο Εσωτερικών.

• Οκτώβριος 2011: Οι αιτούντες ελέγχονταν από την Αστυνομία Κύπρου, την lnterpol και τη Europol. Για κάθε αίτηση

EconomyToday 31

COVER STORY

γινόταν έλεγχος κατά πόσον ο αιτητής περιλαμβάνεται στον κατάλογο των προσώπων των οποίων διατάσσεται η δέσμευση της περιουσίας εντός των ορίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω των σχετικών Κανονισμών της Ε.Ε.

• Μάιος 2013: Όλες οι χρηματοοικονομικές συναλλαγές που απαιτούνται για την πραγματοποίηση των επενδύσεων θα πρέπει να διενεργούνται μέσω των κυπριακών τραπεζικών ιδρυμάτων. Δοσοληψίες μετρητών δεν γίνονταν αποδεκτές, ενώ τα ενδιαφερόμενα μέρη περνούν τους ελέγχους για νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες που εφαρμόζονται από τις κυπριακές τράπεζες. Οι αιτητές ήταν υποχρεωμένοι να περιλαμβάνουν στην αίτησή τους αντίγραφα των εμβασμάτων των συναλλαγών. Τον Ιανουάριο του 2018 εφαρμόστηκε η επιπρόσθετη αξιολόγηση των αιτήσεων μέσω συνδρομητικής εμπορικής βάσης δεδομένων, η οποία παρέχεται από έναν εξειδικευμένο οίκο δέουσας επιμέλειας. Ο έλεγχος έγινε στο σύνολο όλων όσοι είχαν πολιτογραφηθεί μέχρι εκείνο το διάστημα και οι πληροφορίες που παρέχονταν είχαν τη μορφή του επισυναπτόμενου καταλόγου. Παράλληλα, αποφασίστηκε η εφαρμογή ενισχυμένων ελέγχων δέουσας επιμέλειας (enhanced due diligence checks) και από τους ίδιους τους αιτητές. Αποτελεί πλέον απαίτηση του προγράμματος όπως οι αιτητές προσκομίζουν πλήρη και λεπτομερή αναφορά ελέγχου δέουσας επιμέλειας μέσω της συνεργασίας της Δημοκρατίας με τρεις εξειδικευμένους οίκους του εξωτερικού (Kroll, Sterling και S-RM lntelligence).

ΑΥΣΤΗΡΟΠΟΙΗΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ Τον Φεβρουάριο του 2019, επιβλήθηκε στους αιτητές να είναι κάτοχοι θεώρησης Schengen σε ισχύ. Επιπλέον, απορρίφθηκε η αίτηση όλων όσοι έχουν υποβάλει αίτηση για απόκτηση της υπηκοότητας σε οποιοδήποτε άλλο κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο παρελθόν και η οποία είχε απορριφθεί. Τον Ιούλιο του 2019, το Υπουργικό Συμβούλιο εξέδωσε διευκρινίσεις επί του υφιστάμενου ΚΕΠ, το οποίο εκπονήθηκε στις 13/2/2019, κυρίως όσον αφορά αιτητές υψηλού ρίσκου, καθώς δημοσιοποίησε συγκεκριμένες κατηγορίες προσώπων τα οποία δεν δικαιούνται να αποκτήσουν την κυπριακή υπηκοότητα μέσω του ΚΕΠ. Οι κατηγορίες αυτές ήταν οι εξής: • Πολιτικά εκτεθειμένα πρόσωπα, τα οποία κατέχουν πολιτειακό αξίωμα ή κατείχαν πολιτειακό αξίωμα τα τελευταία 5 χρόνια.

• Πρόσωπα που υπόκεινται σε ποινική διερεύνηση χωρίς 32 EconomyToday

Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΘΑ ΕΞΕΤΑΣΕΙ ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΓΙΑ ΕΝΘΑΡΡΥΝΣΗ ΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΟΥ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΕΝΙΚΟ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ

να τους έχουν απαγγελθεί κατηγορίες.

• Πρόσωπα που καταδικάστηκαν σε φυλάκιση για σοβαρά αδικήματα, όπως δωροληψία από δημόσιο λειτουργό ή φοροδιαφυγή, και η ποινή έχει παραγραφεί.

• Πρόσωπα που συνδέονται με νομικές οντότητες στις οποίες έχουν επιβληθεί περιοριστικά μέτρα από την Ε.Ε., αλλά δεν συνδέονται πλέον με μετόχους ή υψηλόβαθμα διευθυντικά στελέχη εταιρειών που είναι ενταγμένες σε κατάλογο κυρώσεων.

• Πρόσωπα που συνδέονταν με νομικές οντότητες στις οποίες έχουν επιβληθεί περιοριστικά μέτρα από την Ε.Ε., αλλά δεν συνδέονται πλέον με μετόχους ή υψηλόβαθμα διευθυντικά στελέχη εταιρειών που είναι ενταγμένες σε κατάλογο κυρώσεων, τα οποία ήταν συνδεδεμένα με τις συγκεκριμένες εταιρείες όταν επιβλήθηκε το καθεστώς κυρώσεων.

• Πρόσωπα στα οποία έχουν επιβληθεί κυρώσεις από τρίτες χώρες, όπως ΗΠΑ, Ουκρανία, Ρωσία.

• Πρόσωπα που υπόκεινται σε κυρώσεις από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟHE. Όπως τονίζει το συνοπτικό σημείωμα, όλοι οι ανωτέρω όροι και όλες οι ανωτέρω προϋποθέσεις δεν ισχύουν μόνο για τους αιτητές αλλά και για τα μέλη της οικογένειάς τους που αιτούνται πολιτογράφηση.

η ουκρανική, η λιβανική και της Σαουδικής Αραβίας». Στη Λεμεσό αγοράζουν διαμερίσματα κυρίως Ρώσοι. Στη Λάρνακα τα διαμερίσματα έχουν κυρίως αγοραστές λιβανικής καταγωγής. Στην Πάφο αγοράζονται κατοικίες και διαμερίσματα τόσο από Ρώσους όσο και από Κινέζους υπηκόους. Οι Κινέζοι αποκτούν κυρίως κατοικίες, ενώ οι Ρώσοι και από τα δύο. Στην Αμμόχωστο κυριαρχούν και πάλι Ρώσοι, Λιβανέζοι και Κινέζοι.

ΟΙ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΤΩΝ €7 ΔΙΣ. Από το 2013 μέχρι και το 2018, οι συναλλαγές που αφορούν το πρόγραμμα προσέγγιζαν τα €7 δισ., με βάση τη μελέτη που διενήργησε το Υπουργείο Οικονομικών. Άρα σήμερα το ύψος των συναλλαγών έχει ξεπεράσει αυτό το ποσό. Η μελέτη οικονομικού αντικτύπου δεικνύει και την επίδραση του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος στον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας. Από το 2013 έως και το 2018, αξιοποίησαν το πρόγραμμα πολιτογράφησης της Δημοκρατίας συνολικά 1.864 ξένοι επενδυτές. Οι συναλλαγές που σχετίζονται με το πρόγραμμα πολιτογράφησης αγγίζουν τα €6,6 δισ. Το 24% περίπου των συναλλαγών στον τομέα των ακινήτων εμπίπτουν στο πρόγραμμα. Συγκεκριμένα, οι συναλλαγές των €6,6 δισ. αναλύονται ως εξής: ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΑΝΑ ΕΙΔΟΣ Ακίνητα ................................................................. €3,7 δισ. Ομόλογα (κρατικά και εταιρειών) ......... €580 εκατ. Καταθέσεις ...................................................... €713 εκατ. «Κουρεμένες» καταθέσεις ....................... €519 εκατ. Επενδύσεις σε εταιρείες ..................................... €1 δισ. Συνδυασμός επενδύσεων ........................ €134 εκατ. Μετοχές .............................................................. €7,9 εκατ.

ΜΕΛΕΤΗ ΧΑΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ Η ελκυστικότητα των σχεδίων αποτυπώνεται εν πολλοίς και στον αριθμό των πολιτογραφήσεων κατ’ έτος από το 2011 και εντεύθεν. Η μεγαλύτερη μάζα των πολιτογραφήσεων καταγράφεται από το 2014 και μετά. ΕΤΟΣ ΠΟΛΙΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ 2011..................................................................................... 30 2012..................................................................................... 48 2013..................................................................................... 55 2014.................................................................................. 210 2015.................................................................................. 337 2016.................................................................................. 425 2017................................................................................. 503 2018 (Μέχρι 15/08)................................................. 352

ΚΥΡΙΟΙ ΑΓΟΡΑΣΤΕΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ Όπως καταγράφεται στη μελέτη του Υπουργείου Οικονομικών, η οποία όμως δεν δίνει αριθμητικά στοιχεία, τουλάχιστον την περίοδο 2017-2018 οι επενδύσεις σε ακίνητα διενεργούνταν κατά κύριο λόγο από Ρώσους και Κινέζους. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, «όσον αφορά τις εθνικότητες των ατόμων που έχει εγκριθεί η πολιτογράφησή τους, πρώτη με διαφορά είναι η ρωσική, ακολουθεί η κινεζική και με μικρότερο αριθμό επενδυτών

Η μεγαλύτερη μάζα των πολιτογρα­φήσεων καταγράφεται από το 2014 και μετά

Βεβαίως, ένα ακίνητο το οποίο αλλάζει χέρια, μια κατάθεση ή η έκδοση ομολόγου δεν συνεισφέρουν στο ΑΕΠ της χώρας. Εάν συνέβαινε αυτό, τότε ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας θα έφτανε ενδεχομένως και το 10% του ΑΕΠ. Αυτό ακριβώς είχε επισημάνει και ο τέως Υπουργός Οικονομικών στο πλαίσιο της δημοσιοποίησης των ευρημάτων της μελέτης. Άλλο συναλλαγές και άλλο επενδύσεις με θετικό αντίκτυπο στον ρυθμό ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας, είχε πει ο Χάρης Γεωργιάδης στις 13 Φεβρουαρίου 2019 από το Προεδρικό, εξηγώντας ότι, «για την τριετία 2016-2018, η συνολική συμβολή του προγράμματος στην ανάπτυξη ανέρχεται στο 1,2% επί συνόλου 13 ποσοστιαίων μονάδων, που είναι η ανάπτυξη της τελευταίας τριετίας». Η μελέτη οικονομικού αντικτύπου αποτυπώνει τη σημαντικότητα του προγράμματος πολιτογράφησης ξένων επενδυτών για τον βαρύνουσας σημασίας τομέα των ακινήτων. Ο Υπουργός Οικονομικών συμπλήρωνε τότε ότι δεν προκύπτει, με βάση τα ευρήματα της μελέτης, υπερθέρμανση του συγκεκριμένου τομέα, «ούτε και ιδιαίτερα υψηλή εξάρτηση της οικονομίας και της αναπτυξιακής προοπτικής από τον συγκεκριμένο τομέα».

EconomyToday 33

COVER STORY

Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ Το 2018 το ποσοστό των συναλλαγών που αφορούσε το πρόγραμμα ανήλθε περίπου στο 38%. Σημαντική είναι και η αύξηση του μεριδίου από το 2015, που ήταν γύρω στο 19,5%. Η απασχόληση στον κατασκευαστικό τομέα άρχισε να επηρεάζεται θετικά από το 2016, οπότε και είχε καταγραφεί αύξηση 1.970 ατόμων. Το 2017 η αύξηση έφτασε τα 3.020 άτομα, για να φτάσει σε αύξηση 3.357 ατόμων το 1ο εννιάμηνο του 2018. Η επίδραση του προγράμματος στην απασχόληση είναι 341 άτομα το 2016, 638 άτομα το 2017 και 1.265 άτομα τους πρώτους εννέα μήνες του 2018.

ΕΜΠΑΡΓΚΟ ΣΤΑ ΠΛΑΝΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΓΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΝΕΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗΣ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑΣ ΕΝΑΝΤΙ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ ΒΑΖΕΙ Η ΚΟΜΙΣΙΟΝ

2015 2016 2017

Απασχόληση στις κατασκευές 25.362 27.332 30.352 Μεταβολή -9 +1.970 +3.020 Ποσοστιαία Μεταβολή 0 7,8% 11% Αύξηση στην απασχόληση λόγω του προγράμματος (αριθμός ατόμων) ---- +341 +638 34 EconomyToday

2018 (1ο 9μηνο)

33.028 +3.357 11,3%

+1.265

Η μελέτη του Υπουργείου Οικονομικών είχε προσμετρήσει και την επίπτωση του επενδυτικού προγράμματος στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας στον τομέα των κατασκευών / επενδύσεων σε κατασκευές.

Η ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗ ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ 2016 ....................................... €110 εκατ.

2017 ....................................... €207 εκατ.

1ο 9μηνο 2018 ....................... €150 εκατ.

Η ΑΡΧΗ… ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ

Στις 12 Οκτωβρίου, το διεθνές πρακτορείο Al Jazeera δημοσιεύει ένα αποκαλυπτικό βίντεο αναφορικά με το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα, το οποίο ήρθε να ταράξει τα νερά στο πολιτικό γίγνεσθαι και στην κοινωνία. Το βίντεο, το οποίο κατέγραψαν υπό κάλυψη δημοσιογράφοι του δικτύου, εξέθεσε τη χώρα διεθνώς, αφού οι εν λόγω δημοσιογράφοι υποδύθηκαν τους μεσάζοντες επίδοξου επενδυτή με βεβαρημένο ποινικό μητρώο στη χώρα του και έφτασαν μέχρι και τον Πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων, Δημήτρη Συλλούρη, προκειμένου να του εξασφαλίσουν κυπριακό διαβατήριο. Πέραν του Προέδρου της Βουλής, το βίντεο εμπλέκει σε κύκλωμα πώλησης χρυσών διαβατηρίων, μέσω παράνομων μεθόδων, και τον βουλευτή του ΑΚΕΛ Χριστάκη Τζιοβάνη αλλά και τον

ΜΕ ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΤΗΣ ΚΟΜΙΣΙΟΝ

Εμπάργκο στα πλάνα της κυπριακής κυβέρνησης για εκπόνηση νέου σχεδίου παραχώρησης ιθαγένειας έναντι επενδύσεων βάζει η Κομισιόν. Άρχισε ήδη τη διαδικασία επί παραβάσει κατά της Κύπρου σε σχέση με τα υφιστάμενα σχέδια, προειδοποιώντας ότι τέτοια σχέδια παραβιάζουν τη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επτά περίπου χρόνια μετά την έναρξη του αναθεωρημένου επενδυτικού προγράμματος της Κύπρου, μέσω του οποίου παραχωρήθηκαν χιλιάδες διαβατήρια έναντι επενδύσεων δισεκατομμυρίων ευρώ, η Επιτροπή κινήθηκε για πρώτη φορά με προειδοποιητική επιστολή κατά της Κύπρου, αλλά και της Μάλτας.

δικηγόρο του. Παρ’ όλη τη συνεισφορά του επενδυτικού προγράμματος στο ΑΕΠ, το Υπουργικό Συμβούλιο, κατόπιν πρότασης των Υπουργών Οικονομικών και Εσωτερικών, αποφάσισε την κατάργησή του. Η πρόταση των δύο Υπουργών βασίστηκε στις διαχρονικές αδυναμίες και στην καταχρηστική εκμετάλλευση της οποίας έτυχαν οι πρόνοιες του προγράμματος, ανέφερε ο Κυβερνητικός Εκπρόσωπος, Κυριάκος Κούσιος. Ο Κυβερνητικός Εκπρόσωπος είπε ακόμη ότι η κυβέρνηση θα εξετάσει συνολικά την πολιτική της για ενθάρρυνση των επενδύσεων, μετά την ολοκλήρωση της έρευνας που γίνεται από τον Γενικό Εισαγγελέα. Ερωτηθείς εάν θα δημιουργηθεί καινούργιο πρόγραμμα, απάντησε ότι θα πρέπει να ολοκληρωθεί πρώτα η έρευνα από τον Γενικό Εισαγγελέα.

ΘΥΕΛΛΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΩΝ

Η επόμενη μέρα στην κυπριακή οικονομία κρίνεται δύσκολη, εάν αναλογιστεί κανείς την πανδημία του κορωνοϊού και συνάμα την κατάργηση του προγράμματος πολιτογραφήσεων. Οι άμεσα εμπλεκόμενοι, πριν ακόμα καθίσει ο κουρνιαχτός των αποκαλύψεων, καλούν την κυβέρνηση να εκπονήσει νέο πρόγραμμα για προσέλκυση ξένων επενδυτών, διότι κινδυνεύει η οικονομία και θα χαθούν θέσεις εργασίας. Ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Επιχειρηματιών Ανάπτυξης Γης και Οικοδομών, σε ανακοίνωσή του, εκπέμπει σήμα κινδύνου για να αναληφθούν άμεσα πρωτοβουλίες από την κυβέρνηση ώστε να προστατευθεί το επενδυτικό

πρόγραμμα της Κύπρου. Με αφορμή τα όσα μετέδωσε το Al Jazeera και τον νέο σάλο που δημιουργήθηκε για τις πολιτογραφήσεις, ο Σύνδεσμος Μεγάλων Αναπτύξεων εκφράζει την έντονη ανησυχία του για τον κίνδυνο νέου διεθνούς διασυρμού του επενδυτικού προγράμματος της Κύπρου, με καταστροφικές επιπτώσεις στην οικονομία του τόπου. Αφού επαναλαμβάνει τα πολλά πλεονεκτήματα του επενδυτικού προγράμματος, υπογραμμίζει ότι όλοι οφείλουν να σέβονται τη νομοθεσία και τους κανονισμούς που το διέπουν. Το επενδυτικό πρόγραμμα, προσθέτει ο Σύνδεσμος, συνεισφέρει πάρα πολλά στην οικονομία και στο επιχειρείν της χώρας και δεν είναι δυνατόν να υπονομεύεται και να διασύρεται από πολιτειακούς αξιωματούχους ή επαγγελματίες. Τα μέλη του Συνδέσμου Μεγάλων Αναπτύξεων, που έχουν επενδύσει εκατομμύρια ευρώ στον τομέα τους, δεν μπορούν να ανεχθούν άλλες υπονομεύσεις του επενδυτικού προγράμματος. Στα πλαίσια αυτά, ο Σύνδεσμος καλεί την κυβέρνηση να λάβει άμεσα πρωτοβουλίες για διαφύλαξη του κύρους και της αξιοπιστίας του επενδυτικού προγράμματος και τις αρμόδιες αρχές να διερευνούν και να παραπέμπουν στη Δικαιοσύνη όσους με πράξεις ή παραλείψεις τους συμβάλλουν στον διασυρμό και την υπονόμευσή του.

ΚΑΤΑΚΕΡΜΑΤΙΣΜΕΝΗ Η ΦΗΜΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ

Το τελευταίο και καθοριστικό για την τύχη του προγράμματος χτύπημα αποτέλεσε το αποκαλυπτικό βίντεο του διεθνούς ειδησεογραφικού δικτύου Al Jazeera

Η φήμη της Κύπρου στο εξωτερικό έχει δεχθεί μεγάλο πλήγμα, με τους ειδικούς να εκτιμούν ότι θα χρειαστεί χρόνος και χρήμα για να αποκατασταθεί. Ο Πρόεδρος του Κυπριακού Οργανισμού Προώθησης Επενδύσεων (Invest Cyprus), Μιχάλης Μιχαήλ, στηλιτεύει την πρακτική που εφάρμοσαν στο επενδυτικό πρόγραμμα οι μεσάζοντες, επισημαίνοντας ότι η Κύπρος είναι η μοναδική χώρα στο μητρώο της οποίας καταγράφονται περισσότερα από 1.000 άτομα. Από την πλευρά του, ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Επενδυτικών Ταμείων (CIFA), Ανδρέας Γιασεμίδης, δεν ανησυχεί για τα κυπριακά επενδυτικά ταμεία, αφού μόνο το 10% αφορούσε τα διαβατήρια. Εντούτοις, ανησυχεί για την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό. Όπως αναφέρει, «είναι δύσκολο αυτή την περίοδο να προωθήσεις τα κυπριακά επενδυτικά ταμεία, διότι η εικόνα της Κύπρου στο εξωτερικό είναι αρνητική. Δείχνει ότι δεν υπάρχει διαφάνεια στη χώρα». Συμπλήρωσε επίσης πως «στο ενδεχόμενο ενός νέου επενδυτικού προγράμματος, ο CIFA εισηγείται τα επενδυτικά ταμεία να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο, διότι είναι καλά ρυθμιζόμενα, λαμβάνοντας υπόψη ότι έχουν την πιθανότητα να επενδυθούν σε πολλούς τομείς της οικονομίας». ET

EconomyToday 35

COVER STORY

Κυπριακό Επενδυτικό

Πρόγραμμα

Πανάκεια Ή Καταστροφή; Μετά το κούρεμα που έγινε τον Μάρτιο του 2013 και την κρίση που είχε αρχίσει να εδραιώνεται στην Κύπρο, το Υπουργικό Συμβούλιο, σε μια προσπάθεια διαφύλαξης της αξιοπιστίας της χώρας μας ως επενδυτικού προορισμού και ισχυροποίησης της καλής εικόνας που είχαμε καταφέρει να διαμορφώσουμε ως επιχειρηματικό κέντρο διεθνών δραστηριοτήτων, αποφάσισε, σε συνεδρία του που έγινε τον Μάιο του ίδιου χρόνου, την εφαρμογή του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος (ΚΕΠ). ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΦΡΑΓΚΟΥΔΗ Διευθυντή Επιχειρηματικής Ανάπτυξης και Οικονομίας ΟΕΒ

36 EconomyToday

H

απόφαση αυτή λήφθηκε αφενός για τη διατήρηση της παρουσίας των ξένων επενδύσεων που είχαν ήδη γίνει και αφετέρου για την προσέλκυση νέων ξένων επενδύσεων, οι οποίες ήταν αναγκαίες για να μπορέσει η οικονομία να σταθεί και να ορθοποδήσει στην προσπάθεια επανεκκίνησής της. Οι δύο αυτοί στόχοι επιτεύχθηκαν πλήρως, με αποτέλεσμα την καθοριστική συμβολή του ΚΕΠ στην ανάταξη και ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας. Μπορεί η αναπτυξιακή πορεία που ακολουθεί η οικονομία μας τα τελευταία χρόνια να στηρίζεται κυρίως στις υπηρεσίες, τις κατασκευές και τον τουρισμό, αφού οι τομείς αυτοί προσέλκυσαν, από το 2013 και μετά, ποιοτικές ξένες επενδύσεις, όμως μεγάλο ποσοστό από αυτές αποδεδειγμένα προήλθε από το ΚΕΠ. Η Ομοσπονδία Εργοδοτών και Βιομηχάνων (ΟΕΒ), αναγνωρίζοντας τα πιο πάνω, ανέθεσε στον έγκριτο οίκο Ernst & Young Κύπρου (ΕΥ) τη διενέργεια μελέτης για τις επιδράσεις του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος στην κυπριακή οικονομία. Σύμφωνα με τη μελέτη, η οποία παρουσιάστηκε σε διάσκεψη Τύπου στις 8 Οκτωβρίου, για την περίοδο 2013-2018 το ΚΕΠ είχε καθοριστική συμβολή στην προσπάθεια για ανάπτυξη της κυπριακής οικονομίας, αφού το συνολικό ύψος της άμεσης και έμμεσης συμβολής του στην οικονομία υπολογίζεται στα €7,6-9,7 δισ. Συγκεκριμένα, το 60% περίπου από το σύνολο της οικονομικής συμβολής του Προγράμματος στην οικονομία φαίνεται να κατέληξε, πέραν των κατασκευών και των ακινήτων, σε διάφορους τομείς, όπως οι τραπεζικές, χρηματοοικονομικές και επαγγελματικές υπηρεσίες, τα λογιστικά και δικηγορικά γραφεία κ.ά. Παράλληλα, υπολογίζεται ότι δημιούργησε γύρω στις 10 χιλιάδες θέσεις εργασίας, ενώ συνέβαλε στην εισροή εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ στα ταμεία του κράτους. Επιπρόσθετα, θετική συμβολή είχε και στη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ), τα οποία συνεχίζουν να αποτελούν σοβαρή εστία κινδύνου για την οικονομία. Επιπλέον, αρκετοί τομείς της οικονομίας επωφελούνται έμμεσα, δίνοντας επιπρόσθετη ώθηση στην αναπτυξιακή δραστηριότητα. Το σημαντικότερο όμως μακροπρόθεσμο όφελος του ΚΕΠ, όπως εντοπίζεται και στην έρευνα, έγκειται στο γεγονός ότι πολλοί από τους επενδυτές που λαμβάνουν την κυπριακή υπηκοότητα μέσω επένδυσης φέρνουν στον τόπο νέο επιχειρηματικό ταλέντο και συνεχίζουν να επενδύουν σε νέα έργα, δημιουργώντας πολλαπλασιαστικό όφελος για την οικονομία. Υπολογίζεται ότι για κάθε 1 ευρώ που επενδύθηκε, προκύπτει 1,4 ευρώ. Το γεγονός αυτό συμβάλλει σημαντικά στην προσπάθεια για καθιέρωση της Κύπρου ως σημαντικού περιφερειακού επιχειρηματικού κέντρου, όπως έχω ήδη αναφέρει και πιο πάνω, μέσω της προσέλκυσης ξένων εταιρειών. Μπορώ να απαριθμήσω αρκετές τέτοιες περιπτώσεις, με κυριότερες αυτές που αφορούν εστίες ιδιωτικού πανεπιστημίου στη Λευκωσία, ξενοδοχειακές μονάδες σε Λεμεσό, Λάρνακα και Πάφο, μαρίνες κλπ. Η Κύπρος δεν είναι η μοναδική χώρα που ανήκει στη μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια και που προσφέρει αυτό το Πρόγραμμα. Μάλιστα, οι πολιτογραφήσεις που γίνονται από τη χώρα μας μέσω του ΚΕΠ αποτελούν μόνο το 0,5% του συνόλου των ετήσιων πολιτογραφήσεων που παραχωρεί

Το 60% περίπου από το σύνολο της οικονομικής συμβολής του Προγράμματος στην οικονομία φαίνεται να κατέληξε, πέραν των κατασκευών και των ακινήτων, σε διάφορους τομείς

η Ε.Ε. Σήμερα, είκοσι τουλάχιστον χώρες, μεταξύ των οποίων το Ηνωμένο Βασίλειο, η Αυστρία, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Μάλτα, εφαρμόζουν αντίστοιχα επενδυτικά προγράμματα, των οποίων οι πρόνοιες δεν διαφέρουν σημαντικά από αυτές του ΚΕΠ. Παραμένει επίσης γεγονός ότι κατά καιρούς το Πρόγραμμα δέχτηκε πολεμικές και προειδοποιήσεις, εντοπίστηκαν λάθη και παραλείψεις, έγιναν αναθεωρήσεις και μεταρρυθμίσεις, με αποκορύφωμα τον τερματισμό του από την 1η Νοεμβρίου με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, μετά τις γνωστές σε όλους αποκαλύψεις του τηλεοπτικού δικτύου Al Jazeera. Δεν θα εισέλθω σε λεπτομέρειες, απλώς θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι η ΟΕΒ έχει ζητήσει ενδελεχή και εις βάθος διερεύνηση των οποιωνδήποτε καταγγελιών έχουν γίνει, για το ενδεχόμενο διάπραξης αδικημάτων, έτσι ώστε η απόδοση ευθυνών, εκεί και όπου προκύπτουν, να είναι άμεση και παραδειγματική. ET

Ποια τα επόμενα βήματα; Η Ομοσπονδία Εργοδοτών και Βιομηχάνων τονίζει ότι η ανάγκη για προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων στη χώρα μας εξακολουθεί να υπάρχει. Ιδιαίτερα σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία, με το βαρύ πλήγμα που έχει δεχθεί η κυπριακή οικονομία από την πανδημία του κορωνοϊού, η ΟΕΒ καλεί το κράτος να προβεί, χωρίς οποιαδήποτε καθυστέρηση, στη διαμόρφωση και λειτουργία ενός νέου επενδυτικού προγράμματος, χωρίς κενά και αδυναμίες, με ασφαλιστικές δικλείδες και προπαντός με διαφάνεια. Έχουμε θέσει εαυτόν στη διάθεση της Δημοκρατίας για να συμβάλουμε στην επίτευξη του πιο πάνω στόχου, έτσι ώστε να ξαναμπεί η χώρα μας στον χάρτη των αξιόπιστων και ανταγωνιστικών επενδυτικών προορισμών. Αντιλαμβάνομαι ότι η ελκυστικότητα της χώρας μας ως επενδυτικού προορισμού δεν περιορίζεται μόνο στο ΚΕΠ. Γι’ αυτό και είναι ευθύνη όλων μας να καταβάλλουμε συνεχώς προσπάθειες με στόχο τη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος και τη θεμελίωση σωστών βάσεων για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης, έτσι ώστε να εμπλουτιστεί το επενδυτικό μας προϊόν.

EconomyToday 37

COVER STORY

Περί διαβατηρίων

και άλλων «δαιμόνων» Το μεγάλο θέμα της οικονομικής και όχι μόνο επικαιρότητας το τελευταίο χρονικό διάστημα είναι το ρεπορτάζ του δικτύου Al Jazeera με αρκετές ενδείξεις για εμπλοκή πολιτικών σε διευκολύνσεις και ρουσφέτια. ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΘΩΜΑ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ* Προέδρου RICS Κύπρου, μέλους Δ.Σ. Συνδέσμου Εκτιμητών, Λέκτορα στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου και επισκέπτη Καθηγητή στο ΤΕΠΑΚ

Δ

εν πρόκειται να εξετάσω τη χρονική στιγμή που βγήκε στη δημοσιότητα το ρεπορτάζ, ούτε τα μονταρισμένα πλάνα, ούτε τις αρκετά ενδιαφέρουσες ατάκες αυτών που στιγματίστηκαν. Αυτό που με απασχολεί, όπως και πολλούς άλλους που εμπλέκονται στον ευρύτερο χώρο των ακινήτων (εκτιμητές, μεσίτες, μηχανικούς, αρχιτέκτονες, επιχειρηματίες ανάπτυξης γης, εταιρείες εμπορίας οικοδομικών υλικών, οικοδόμους και πολλούς άλλους) είναι η επόμενη μέρα. Τα βασικά ερωτήματα που απασχολούν τους περισσότερους από εμάς είναι: • Τι θα συμβεί με τις εκατοντάδες ή και χιλιάδες μονάδες που είναι διαθέσιμες ή υπό ανέγερση και απευθύνονται στους συγκεκριμένους «επενδυτές»; Πότε και πώς θα απορροφηθούν; • Οι αναπτύξεις που έχουν μερικώς πωληθεί; Πώς θα ολοκληρωθούν αν δεν υπάρχουν πωλήσεις; • Τι θα συμβεί με τις αναπτύξεις που ανεγείρονται με χρηματοδότηση από τράπεζα; Πώς θα εξοφληθεί το δάνειο; • Πώς θα πληρωθούν οι σύμβουλοι, οι μηχανικοί και οι προμηθευτές υλικών αν δεν υπάρχουν πωλήσεις; Οι θέσεις εργασίας; Θα είναι εξασφαλισμένες; • Θα υπάρξει νέα κρίση στον χρηματοπιστωτικό κλάδο με νέο κύκλο μη εξυπηρετούμενων δανείων; Μπορεί ο κλάδος να αντέξει μια νέα κρίση; • Πώς θα επηρεαστούν οι αξίες των ακινήτων με τη διακοπή του επενδυτικού προγράμματος; Μήπως ήταν λανθασμένος

38 EconomyToday

Θα πρέπει να διαχειριστούμε τους ξένους όχι ευκαιριακά και με οπορτουνισμό, αλλά χτίζοντας μια σχέση μακροχρόνια, με καλές προοπτικές και σε υγιή βάση

ο χειρισμός των επιχειρηματιών ανάπτυξης γης, που υπερεκτίμησαν τις δυνατότητες του προγράμματος αυτού; • Θα αντέξει η οικονομία ένα νέο lockdown; Δυστυχώς δεν έχω απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα. Είναι απλώς θέματα που με προβληματίζουν ως ακαδημαϊκό, σύμβουλο και επιχειρηματία. Προσωπικά δεν ήμουν ποτέ υπέρμαχος του συγκεκριμένου είδους ανάπτυξης, ειδικά όταν πρωτοξεκίνησε το πρόγραμμα. Ίσως λόγω της υπεραξίας που προσέδιδε στο ακίνητο το «διαβατήριο». Ίσως επειδή ως εκτιμητής είχα δυσκολίες στο να αποτιμήσω την υπεραξία αυτή. Ίσως απλά επειδή πάντα με προβλημάτιζε το ότι η αγορά κατοικίας πρέπει να είναι προσιτή για τον τοπικό πληθυσμό και οι συγκεκριμένες αναπτύξεις πίεζαν τις αξίες προς τα πάνω γενικότερα. Πιθανότατα και επειδή δεν μπορούσα να δεχτώ τις υπερβολικές προμήθειες και τους πολλούς μεσάζοντες, η προμήθεια των οποίων σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνούσε ακόμη και το κέρδος του επιχειρηματία ανάπτυξης γης που αναλάμβανε το ρίσκο της ανάπτυξης και την κατασκευή. Μέσα μου δεν είχα πειστεί για το όφελος αυτών των αναπτύξεων στην οικονομία γενικότερα και η πεποίθησή μου ήταν πως εξυπηρετούσαν τους λίγους και εκλεκτούς που διαχειρίζονταν τους πελάτες αυτούς. Στην πορεία όμως η αρχική μου αρνητικότητα άρχισε να υποχωρεί. Σε αυτό συνετέλεσε και η ανάγνωση ενός κειμένου του ιστορικού Ξενοφώντα. Το έργο είναι το «Πόροι

ή περί προσόδων». Συνοπτικά, την εποχή που ο Ξενοφώντας έγραφε το έργο αυτό, ο αθηναϊκός στόλος είχε ηττηθεί στα Έμβατα (μεταξύ Χίου και Ερυθρών) το 355 π.Χ. και ταυτόχρονα ήταν πλέον ορατός ο κίνδυνος από τις επεκτατικές τάσεις του Φιλίππου Β΄ του Βασιλείου της Μακεδονίας στο βόρειο Αιγαίο. Η οικονομική κρίση που αντιμετώπιζαν οι Αθηναίοι τούς ανάγκασε να εγκαταλείψουν τον πόλεμο εναντίον των αποστατών συμμάχων τους της Δεύτερης Αθηναϊκής Συμμαχίας. Τα οικονομικά προβλήματα των Αθηναίων ήταν αρκετά και οι συγκυρίες κάθε άλλο παρά ευνοϊκές. Ο Ξενοφώντας, λοιπόν, στο έργο του αυτό, συνιστά στους Αθηναίους να στηρίξουν την οικονομική ανόρθωση, αξιοποιώντας τους πόρους που παρέχει η ίδια τους η χώρα. Το πλούσιο υπέδαφος, νέα μεταλλεία αργύρου στο Λαύριο και ώθηση στην εξόρυξη μαρμάρου. Επίσης, υποδεικνύει αξιοποίηση του λιμανιού του Πειραιά με την κατασκευή ναυστάθμου, καταλυμάτων και αγορών. Η σημαντικότερη όμως εισήγηση ήταν να δοθούν κίνητρα υπέρ των μετοίκων (μέτοικοι ήταν οι αλλοδαποί που είχαν επίσημα άδεια παραμονής στην Αττική, αλλά δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα), έτσι ώστε να αυξηθεί ο αριθμός τους. Εισηγείται ισοτέλεια, δηλαδή καθεστώς φορολογικής ισότητας και κυρίως απαλλαγής από την καταβολή του μετοικίου, που θα παραχωρείτο σε μετοίκους οι οποίοι είχαν προσφέρει κάποια ιδιαίτερη υπηρεσία στην πόλη. Με άλλα λόγια, εισηγείται την προσφορά μιας μορφής

Δεν θα πρέπει να αφορίζουμε και να θεωρούμε υπεύθυνο το πρόγραμμα, όπως και άλλα φορολογικά κίνητρα σε κατοίκους εξωτερικού, επειδή δεν μπορούμε εμείς οι ίδιοι να τα διαχειριστούμε όπως θα έπρεπε

«αρχαίου διαβατηρίου» σε διακεκριμένους μετοίκους, προκειμένου να ανορθώσει την ταλαιπωρημένη οικονομία των Αθηνών. Κάτι αντίστοιχο λοιπόν έκαναν και οι μικρές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που είχαν πληγεί από την πρόσφατη κρίση και ήθελαν να ενισχύσουν τις ταλαιπωρημένες οικονομίες τους. Και ενώ λοιπόν ο Ξενοφώντας με βοήθησε να αποδαιμονοποιήσω το επενδυτικό πρόγραμμα, ήρθαν οι δαιμόνιοι ρεπόρτερ του Al Jazeera και οι δικοί μας εσωτερικοί δαίμονες του εύκολου και ευκαιριακού κέρδους και το πρόγραμμα τερματίζεται μέχρι νεωτέρας. Και τώρα ανησυχούμε. Εν κατακλείδι, δεν θα πρέπει να αφορίζουμε και να θεωρούμε υπεύθυνο το πρόγραμμα, όπως και άλλα φορολογικά κίνητρα σε κατοίκους εξωτερικού, επειδή δεν μπορούμε εμείς οι ίδιοι να τα διαχειριστούμε όπως θα έπρεπε. Η βάση είναι πως γίνονται για να βοηθηθούμε. Το αν θα πετύχουμε σε βάθος χρόνου εξαρτάται από εμάς και τη νοοτροπία μας. Απαιτείται χρόνος, παιδεία και να εμπεδωθεί στη σκέψη μας ότι δεν ζούμε μόνο για το αύριο. Θα πρέπει να διαχειριστούμε τους ξένους όχι ευκαιριακά και με οπορτουνισμό, αλλά χτίζοντας μια σχέση μακροχρόνια, με καλές προοπτικές και σε υγιή βάση. * Είναι ιδρυτής και Διευθυντής της AXIA Chartered Surveyors LLC (εταιρεία εκτιμητών και συμβούλων ακινήτων) και συνιδρυτής Διευθυντής της REAL Geosolutions LTD (εταιρεία proptech).

EconomyToday 39

COVER STORY

ΤΟ ΚΙΝΗΤΡΟ ΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΤΩΝ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟ

Η Κύπρος είναι μια ανοικτή οικονομία που δραστηριοποιείται σε ένα παγκοσμιοποιημένο και ανταγωνιστικό περιβάλλον. Ο ανταγωνισμός αυτός είναι ιδιαίτερα έντονος και στην προσέλκυση επενδύσεων. Οι «καλύτεροι» –αν μπορώ να δώσω αυτόν τον χαρακτηρισμό– επιχειρηματίες, για τους οποίους γίνεται μάχη ποιος θα τους προσελκύσει, επιλέγουν τον τόπο δραστηριοποίησής τους πρωτίστως βασιζόμενοι στα ποιοτικά χαρακτηριστικά μιας χώρας ή ακόμη και μιας πόλης – αυτά που θα δημιουργήσουν αξιόπιστες συνθήκες για αυξημένη κερδοφορία. ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ Προέδρου Δημοσιονομικού Συμβουλίου

A

υτοί οι επιχειρηματίες/επενδυτές θα κοιτάξουν πρώτα τις υποδομές της χώρας, την ασφάλεια, το φορολογικό βάρος, το κόστος και την ευκολία συμμόρφωσης με τις εγχώριες νομοθεσίες και κανονισμούς, τα προσόντα και το κόστος του προσωπικού, την αποτελεσματικότητα του συστήματος απονομής δικαιοσύνης και άλλων θεσμών, τη δημοσιονομική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα, τον βαθμό γραφειοκρατίας και ένα σωρό άλλους παράγοντες. Κανένας πραγματικός και σοβαρός επιχειρηματίας/επενδυτής δεν θα επιλέξει μια χώρα βασιζόμενος μόνο σε κίνητρα όπως ο χαμηλός φορολογικός συντελεστής ή η απόκτηση υπηκοότητας ή κάτι άλλο αντίστοιχο. Έχοντας αναφέρει τα πιο πάνω, είναι αντιληπτό ότι η Κύπρος διαθέτει κάποια μειονεκτήματα, κυρίως λόγω του μεγέθους της και της γεωγραφικής της θέσης. Ναι, για να καλύψει αυτό το αρνητικό κενό, είναι θεμιτό να προσφέρει κάποια κίνητρα, ώστε να μπορέσει να ανταγωνιστεί κάποιους άλλους προορισμούς. Δεν πρέπει όμως αυτά τα κίνητρα να αποτελούν τον κύριο λόγο λήψης της απόφασης. Αν ισχύσει το τελευταίο, τότε όποια άλλα κριτήρια και να καθοριστούν, όπως και να διαμορφωθεί ένα επενδυτικό πρόγραμμα, δεν θα έρθουν οι επενδύσεις που πραγματικά θα έπρεπε να θέλουμε να έρθουν στην Κύπρο. Αυτές που θα δημιουργήσουν ποιοτικές θέσεις εργασίας, που θα συμβάλουν στη δημιουργία ενός γενικότερα καλύτερου

40 EconomyToday

Η μείωση της ανεργίας, η αύξηση των εισοδημάτων και της κατανάλωσης και η εισροή εσόδων στο κράτος δημιούργησαν ένα αίσθημα ευφορίας και μείωσαν την πίεση για την προώθηση μεταρρυθμίσεων

επενδυτικού περιβάλλοντος και που θα αυξήσουν και τα κρατικά έσοδα. Αντίθετα, η Κύπρος θα αποτελεί πόλο έλξης κυρίως αμφιβόλου προέλευσης και ποιότητας επενδυτών, όπως είδαμε και πιο πρόσφατα. Δεν θέλω να μηδενίσω τις υποδομές, τους θεσμούς ή το προσωπικό της Κύπρου και ούτε να αφήσω υπονοούμενα ότι όλοι όσοι έχουν επενδύσει στην Κύπρο μέχρι σήμερα έχουν κάτι μεμπτό εναντίον τους. Έχουμε αρκετά ουσιαστικά πλεονεκτήματα και θετικά παραδείγματα στην Κύπρο, όπως αυτό του τομέα της ναυτιλίας, και σε αυτά θα μπορούσαμε να βασιστούμε ή να χτίσουμε. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι πρώτα πρέπει να δώσουμε ώθηση στις μεταρρυθμίσεις που θα καταστήσουν την Κύπρο πόλο έλξης επενδύσεων και παράλληλα, εφόσον χρειαστεί, να δοθούν άλλα κίνητρα, ακόμη και αυτό της πολιτογράφησης/υπηκοότητας. Κανένας καλόπιστος παρατηρητής δεν θα επικρίνει την πολιτογράφηση ενός προσώπου που έχει επενδύσει και έχει φυσική παρουσία σε μια χώρα. Μιλώντας για την αναγκαιότητα μεταρρυθμίσεων, ίσως η καθυστέρηση που καταγράφηκε, έστω και ακούσια, να οφείλεται εν μέρει και στο συγκεκριμένο επενδυτικό πρόγραμμα. Η μείωση της ανεργίας, η αύξηση των εισοδημάτων και της κατανάλωσης, και η εισροή εσόδων στο κράτος, που μεταξύ άλλων είχαν ως πηγή το υπό αναφορά πρόγραμμα, δημιούργησαν ένα αίσθημα ευφορίας και μείωσαν την πίεση για την προώθηση μεταρρυθμίσεων. Αυτό ήταν ακόμη μια παράπλευρη ζημιά, που συνήθως αγνοείται στον δημόσιο διάλογο. ET

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

42 EconomyToday

ΟΡΘΗ Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

για τα διαβατήρια «Η Κύπρος αντιμετωπίζει αυτή την οικονομική κρίση από ένα ισχυρό σημείο στον οικονομικό της κύκλο και από μια σχετικά άνετη δημοσιονομική θέση», τονίζει σε συνέντευξη που παραχωρεί στο περιοδικό Economy Today ο Πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας Κύπρου, Τάκης Κληρίδης. Σημειώνοντας πως η συνολική έκταση και διάρκεια των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας παρουσιάζουν υψηλό βαθμό αβεβαιότητας, πρόσθεσε ότι αυτές αναμένεται να είναι προσωρινές και εστίασε μεταξύ άλλων και στις μεταρρυθμίσεις που θα πρέπει να προωθηθούν. Όπως υπογράμμισε, «δίνεται μια πρώτης τάξεως ευκαιρία στην κυπριακή κυβέρνηση να επισπεύσει την υλοποίηση όλων αυτών των μεταρρυθμίσεων που έχουν εδώ και κάποια χρόνια δρομολογηθεί σε όλους σχεδόν τους τομείς». ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΜΙΛY ΜΙΝΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ

Π

οια είναι η εικόνα που παρουσιάζει σήμερα η κυπριακή οικονομία; Ποιες είναι οι συνέπειες από την πανδημία του κορωνοϊού; Το 2020 είχε ξεκινήσει με θετικές μεσοπρόθεσμες προοπτικές για την κυπριακή οικονομία, συνεχίζοντας την ισχυρή επίδοση των προηγούμενων χρόνων. Ωστόσο, η πανδημία προκάλεσε σημαντικές αβεβαιότητες και κινδύνους στο μακροοικονομικό περιβάλλον. Η επιβολή περιοριστικών μέτρων και η αυξημένη αβεβαιότητα οδήγησαν σε μια άνευ προηγουμένου πτώση της οικονομικής δραστηριότητας το πρώτο εξάμηνο. Παράλληλα όμως, τα γρήγορα αντανακλαστικά της κυβέρνησης και η άμεση δημοσιονομική στήριξη, κυρίως για τη στήριξη της απασχόλησης και κατ’ επέκταση του διαθέσιμου εισοδήματος, έχουν βοηθήσει στη συγκράτηση της κρίσης αλλά και στη σχετικά γρήγορη ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας. Είναι βέβαιο ότι η συνολική έκταση και διάρκεια των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας παρουσιάζουν υψηλό βαθμό αβεβαιότητας, αλλά αναμένεται να είναι

προσωρινές. Ήδη, με το σταδιακό άνοιγμα της οικονομίας και με τη στήριξη που προανέφερα, βλέπουμε ότι η δραστηριότητα σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας δείχνει σαφή σημάδια ανάκαμψης από τον Ιούλιο. Παρά το γεγονός ότι η οικονομική δραστηριότητα έχει ξεκινήσει να βελτιώνεται, η ανάγκη διατήρησης και συνέχισης κάποιων μέτρων στήριξης της οικονομίας για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα καθίσταται αναγκαία, όπως αποτυπώνεται και στον προϋπολογισμό του επόμενου έτους.

Ο Πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας Κύπρου, Τάκης Κληρίδης, μιλά για την ΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 2021 οικονομία και την Πώς θα κινηθεί η κυπριακή οικονομία το 2021; ανταγωνιστικότητα Ποιες είναι οι εκτιμήσεις σας; Είναι σημαντικό να αναφέρω ότι η Κύπρος αντιμετωπίζει της χώρας και αυτή την οικονομική κρίση από ένα ισχυρό σημείο στον εξηγεί ότι ένα οικονομικό της κύκλο και από μια σχετικά άνετη δημονέο επενδυτικό σιονομική θέση, απόρροια των συνετών πολιτικών που πρόγραμμα θα ακολουθήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια (δημιουργία ενός πρέπει να έχει μαξιλαριού για να μπορούν να απορροφηθούν τυχόν κραδιαφορετικά δασμοί). Αυτό αποδεικνύεται και από τη σχετικά μικρότερη επίδραση της πανδημίας στο ΑΕΠ της Κύπρου σε σύγκριση κριτήρια και με την υπόλοιπη Ευρώπη, παρά τον σημαντικό αντίκτυπο προσανατολισμό EconomyToday 43

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

στον τομέα του τουρισμού. Αυτή η συγκεκριμένη οικονομική θέση θέτει και τις βάσεις για σχετικά γρήγορη ανάκαμψη, εντός του 2021. Φυσικά, το μέγεθος της ανάκαμψης θα εξαρτηθεί από την παγκόσμια υγειονομική κατάσταση και από την τελική ανάπτυξη και διοχέτευση στην αγορά εμβολίων/φαρμάκων για τον κορωνοϊό. Λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα που έχουμε πλέον μπροστά μας, συμπεριλαμβανομένων και των εξελίξεων που αφορούν το Κυπριακό Επενδυτικό Πρόγραμμα, οι προοπτικές της κυπριακής οικονομίας το 2021 αναμένονται θετικές, με επιστροφή σε θετικό ρυθμό ανάπτυξης. Η ανάκαμψη το 2021 αναμένεται να είναι μερική, με πλήρη ανάκαμψη κατά το 2022. Η εγχώρια κατανάλωση και οι επενδύσεις αναμένεται να αυξηθούν σημαντικά, σε σχέση με τα πολύ χαμηλά επίπεδα του 2020, ανακάμπτοντας κοντά στα επίπεδα του 2019. Αντίθετα, οι εξαγωγές δεν αναμένεται να ανακάμψουν με τον ίδιο ρυθμό, λόγω του ότι ο τουριστικός τομέας αναμένεται να ανακάμψει σταδιακά και όχι άμεσα στα επίπεδα ρεκόρ που καταγράφηκαν πριν από την κρίση. Είναι σημαντικό να αναφέρω επίσης ότι η επιστροφή της οικονομίας σε ομαλότητα θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το κλίμα και τις προσδοκίες που καλλιεργούμε, αλλά και από την πιστή εφαρμογή των υγειονομικών μέτρων.

«Όταν θα έρθει η δύσκολη ώρα, πρέπει όλοι να συμβάλουμε για να ξεπεραστεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα το πρόβλημα της ανεργίας. Υπάρχουν τρόποι με τους οποίους όλοι μπορούν να βοηθήσουν – και οι εργοδοτούμενοι αλλά και οι εργοδότες» 44 EconomyToday

Σε ποια θέση κατατάσσεται η Κύπρος στους δείκτες ανταγωνιστικότητας; Ποιες είναι οι εισηγήσεις του Συμβουλίου για βελτίωση της θέσης αυτής; Η κατάταξη της κυπριακής οικονομίας, βάσει των διεθνών δεικτών ανταγωνιστικότητας, διαφοροποιείται αναλόγως του πλαισίου συγκριτικής αξιολόγησης στο οποίο αξιολογείται και των επιμέρους πτυχών της ανταγωνιστικότητας οι οποίες εξετάζονται και αναλύονται στο εν λόγω πλαίσιο. Για παράδειγμα, η Έκθεση Επιχειρείν της Διεθνούς Τράπεζας αναφέρεται στην αξιολόγηση των δυνατοτήτων για έναρξη και ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που προσφέρουν οι υπό αξιολόγηση οικονομίες και επικεντρώνεται σε παραμέτρους που συμβάλλουν στην προώθηση της επιχειρηματικότητας και στη διευκόλυνση της επιχειρηματικής και επενδυτικής δραστηριότητας. Βάσει της αξιολόγησης για το 2020, η Κύπρος κατετάγη στην 54η θέση, ανάμεσα σε 190 οικονομίες, με βελτίωση τριών θέσεων από το 2019 (57/190). Η σημαντικότερη συγκριτικά υστέρηση για την οικονομία μας, σε σχέση με τις άλλες υπό αξιολόγηση οικονομίες, εντοπίζεται σε θέματα έκδοσης αδειών οικοδομών και εκτέλεσης συμβολαίων για επίλυση διαφορών. Συνεπώς, το Συμβούλιο εισηγήθηκε (τον Ιανουάριο του 2020) την επίσπευση των ήδη δρομολογούμενων μεταρρυθμίσεων που αφορούν τη βελτίωση της αποδοτικότητας του δικαστικού συστήματος αλλά και της πολιτικής αδειοδοτήσεων της χώρας. Μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση, λαμβάνοντας υπόψη και μακροοικονομικά στοιχεία, ακολουθείται στα πλαίσια της ετήσιας Έκθεσης Ανταγωνιστικότητας του Διεθνούς Οικονομικού Φόρουμ (WEF Global Competitiveness

Report), το οποίο προσδιορίζει την ανταγωνιστικότητα κάθε χώρας βάσει ενός συνόλου θεσμών, πολιτικών και παραγόντων που καθορίζουν το επίπεδο παραγωγικότητας. Βάσει της τελευταίας έκθεσης του Οκτωβρίου 2019, η Κύπρος παρέμεινε όπως και το 2018 στην 44η θέση, ανάμεσα σε 141 αξιολογούμενες χώρες. Κάποιες επιμέρους πτυχές στις οποίες η Κύπρος παρουσιάζει συγκριτική υστέρηση αφορούν την αποτελεσματικότητα των θεσμών, περιλαμβανομένου και πάλι του δικαστικού συστήματος, τις υποδομές για τεχνολογική αναβάθμιση, έρευνα και ανάπτυξη, την επιχειρηματική κουλτούρα, καθώς και τις δεξιότητες του μελλοντικού ανθρώπινου δυναμικού. Είναι σημαντικό να αναφέρω ότι το ΣΟΑΚ παρακολουθεί εντατικά όλους αυτούς τους δείκτες ανταγωνιστικότητας και έχει ήδη προβεί σε μια σειρά εισηγήσεων στο πλαίσιο της ενίσχυσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, ενώ ταυτόχρονα τους χρησιμοποιεί ως εργαλείο μέσω της διαδικασίας εκπόνησης της Μακροχρόνιας Στρατηγικής Μελέτης της χώρας μας.

ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ Ποιες μεταρρυθμίσεις θα πρέπει να προχωρήσουν άμεσα προκειμένου να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της χώρας και η οικονομία; Η αποτελεσματικότητα των θεσμών, περιλαμβανομένης πρωτίστως της Δημόσιας Υπηρεσίας και του δικαστικού συστήματος, η επάρκεια των υποδομών, καθώς και η τεχνολογική ετοιμότητα της οικονομίας και των επιμέρους συντελεστών της, περιλαμβανομένων των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, είναι μεταξύ των σημαντικότερων παραμέτρων οι οποίες φαίνεται να παρουσιάζουν σημαντική υστέρηση σε όλα σχεδόν τα πλαίσια αξιολόγησης. Είναι συνεπώς οι πτυχές στις οποίες θα πρέπει να δοθεί άμεση προτεραιότητα και έμφαση σε ό,τι αφορά τη μεταρρυθμιστική ατζέντα της κυβέρνησης. Οι σχετικές αδυναμίες εντοπίζονται και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην αξιολόγησή της για την κυπριακή οικονομία, εφόσον επισημαίνονται σταθερά τα τελευταία χρόνια, τόσο μέσα από τις Εκθέσεις Χώρας όσο και στα πλαίσια των Ειδικών Ανά Χώρα Συστάσεων της Ε.Ε. Το γεγονός αυτό αποδίδει πλέον στις εν λόγω παραμέτρους και υψηλό βαθμό προτεραιότητας σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση σχετικών επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων από τον νέο Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της Ε.Ε. Δίνεται λοιπόν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία στην κυπριακή κυβέρνηση να επισπεύσει την υλοποίηση όλων αυτών των μεταρρυθμίσεων που έχουν εδώ και κάποια χρόνια δρομολογηθεί σε όλους σχεδόν τους τομείς που αφορούν και επηρεάζουν τόσο την επιχειρηματική και επενδυτική δραστηριότητα στην Κύπρο όσο και τη διαμόρφωση των ευρύτερων συνθηκών που μπορούν να συμβάλουν, σε πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα, στην επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να γίνουν αλλαγές, ώστε το κράτος να γίνει πιο φιλικό στις επιχειρήσεις και να μειώσει τη γραφειοκρατία

με απλούστευση χρονοβόρων διαδικασιών. Η επιτάχυνση στην εξάπλωση των ψηφιακών υποδομών και της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, ταυτόχρονα με την απλούστευση των διαδικασιών, αποτελούν απαραίτητα εργαλεία για ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της χώρας μας.

ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗ ΞΕΝΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ

«Η Κύπρος ως επενδυτικός προορισμός έχει αρχίσει να προσφέρει νέες επενδυτικές ευκαιρίες στους τομείς του τουρισμού, των επαγγελματικών υπηρεσιών, των αναπτυξιακών έργων, της ναυτιλίας, της εκπαίδευσης, της υγείας και της τεχνολογίας»

Σε ποιες κατευθύνσεις θα πρέπει να στραφούν οι προσπάθειες σε ό,τι αφορά την προσέλκυση ξένων επενδύσεων στη χώρα; Η προσέλκυση ξένων επενδύσεων έχει καταστεί σημαντικός πυλώνας ανάπτυξης όλων των οικονομιών. Οι εισροές ξένων επενδύσεων βοηθούν στη διάχυση καινοτόμων γνώσεων και τεχνολογιών σε ολόκληρη την κοινωνία. Ως αποτέλεσμα, αυξάνεται η παραγωγικότητα, βελτιώνεται η ποιότητα των αγαθών και υπηρεσιών και ενισχύεται η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Οι ξένες επενδύσεις αποτελούν ισχυρή πηγή δημιουργίας και διατήρησης ουσιαστικής απασχόλησης για μεγάλα τμήματα της κοινωνίας και συμβάλλουν θετικά στις εξαγωγές, καθώς οι ξένοι επενδυτές είναι συνήθως περισσότερο προσανατολισμένοι στις ξένες αγορές έναντι των ντόπιων επιχειρήσεων. Μεγαλύτερη δεξαμενή επενδυμένου κεφαλαίου και δημιουργία θέσεων εργασίας οδηγούν επίσης σε μεγαλύτερα έσοδα για την κυβέρνηση, μέσω διαφόρων μέσων, όπως είναι οι άμεσοι φόροι που πληρώνονται από ξένους επενδυτές, και επίσης μέσω έμμεσων μέσων, όπως φόροι εισοδήματος και φόροι επί των πωλήσεων που οφείλονται στην αύξηση των καταναλωτικών δαπανών. Γίνεται επομένως ξεκάθαρο ότι

EconomyToday 45

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

πρώτος αφορά την αναδιάρθρωση/αναδιοργάνωση και ο δεύτερος την ανάπτυξη. Όσον αφορά την αναδιάρθρωση, θα εστιάσουμε την προσοχή μας στη διόρθωση των στρεβλώσεων που εντοπίζονται στην κυπριακή οικονομία και στην υλοποίηση εκείνων των μεταρρυθμίσεων που εκκρεμούν και που τόσο πολύ χρειάζεται η χώρα μας. Στον δεύτερο πυλώνα, επιδιώκεται η αναγνώριση των κύριων τομέων, τόσο υφιστάμενων όσο και νέων, που μπορούν να συνεισφέρουν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία και να αποτελέσουν τους βασικούς μοχλούς για επίτευξη μακροπρόθεσμης βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, στη βάση των συγκριτικών και ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων τα οποία έχει ή μπορεί να αναπτύξει η Κύπρος. Παράλληλα, σημαντική επιδίωξη είναι η διαμόρφωση προτάσεων για παροχή των απαραίτητων κινήτρων αλλά και ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος προς τον ιδιωτικό τομέα, για την προαγωγή των κατάλληλων παραγωγικών επενδύσεων. Ο νέος σχεδιασμός θα στοχεύει στην ενισχυμένη διεθνή ανταγωνιστικότητα, ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα της οικονομίας, στην εξωστρέφεια, στην καινοτομία και στη διασφάλιση της περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας.

η Κύπρος χρειάζεται να επικεντρωθεί στην προσέλκυση ξένων επενδυτών που θα έχουν φυσική παρουσία και ουσιαστική οικονομική δραστηριότητα στο νησί. Αυτό μπορεί να αφορά υφιστάμενες εταιρείες που μπορούν να εγκατασταθούν στην Κύπρο ή ακόμα και νέες εταιρείες που θα θέλουν να έχουν ως έδρα την Κύπρο. Η Κύπρος ως επενδυτικός προορισμός έχει αρχίσει να προσφέρει νέες επενδυτικές ευκαιρίες στους τομείς του τουρισμού, των επαγγελματικών υπηρεσιών, των αναπτυξιακών έργων, της ναυτιλίας, της εκπαίδευσης, της υγείας και της τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένων και των υπεράκτιων δραστηριοτήτων εκμετάλλευσης κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Απαραίτητη προϋπόθεση για την προσέλκυση τέτοιων επενδύσεων αποτελεί η συνεχής αναβάθμιση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και η δυναμική ενθάρρυνση δραστηριοτήτων που δημιουργούν προστιθέμενη αξία προς τους επενδυτές. Γενικότερα, οι ξένες επενδύσεις που αποφέρουν μεγαλύτερα και μακροπρόθεσμα οφέλη είναι αυτές που δημιουργούν νέο κεφάλαιο και διευρύνουν τις παραγωγικές δυνατότητες της χώρας. Στην Κύπρο μπορεί να δοθεί ώθηση σε εξειδικευμένους τομείς, όπως για παράδειγμα ο τομέας της υψηλής τεχνολογίας καθώς και αυτός των δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας, με τη δημιουργία ερευνητικών κέντρων. Πώς σχολιάζετε την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου για κατάργηση του ΚΕΠ; Η απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου για κατάργηση του ΚΕΠ ήταν ορθή χρονικά. Μετά και τα τελευταία γεγονότα, νομίζω ότι η κυβέρνηση έπρεπε να πάρει άμεσα μια ριζοσπαστική απόφαση. Φυσικά, αυτό δεν εμποδίζει στο μέλλον (όχι αμέσως) να γίνει ένα εντελώς νέο σχέδιο, με διαφορετικά κριτήρια και επενδυτικό προσανατολισμό, με πλήρη διαφάνεια και με αυστηρούς ελέγχους.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΓΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Στο πλαίσιο των εργασιών του Συμβουλίου, καταθέσατε την πρόταση «Μακροπρόθεσμη Οικονομική Στρατηγική για την Κύπρο – Στοχεύοντας σε βιώσιμη ανάπτυξη και διεθνή ανταγωνιστικότητα». Ποια είναι τα κύρια σημεία αυτής της πρότασης; Ένα από τα μεγάλα έργα που ανέλαβε και προωθεί το ΣΟΑΚ είναι η νέα μακροχρόνια στρατηγική για βιώσιμη ανάπτυξη. Μετά από ανταγωνιστική διαδικασία, η Ε.Ε. ενέκρινε την πρόταση του Συμβουλίου και επέλεξε μεγάλη εταιρεία παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών, η οποία θα χαράξει τη στρατηγική για το πού θα πρέπει να πάει η κυπριακή οικονομία τα επόμενα 10-15 χρόνια. Βασική επιδίωξη είναι η διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής και ενός νέου, σύγχρονου μοντέλου ανάπτυξης της χώρας, που θα οδηγήσουν στην επίτευξη βιώσιμης μακροπρόθεσμης ανάπτυξης. Φυσικά, απώτερος στόχος θα είναι η διασφάλιση της ευημερίας των πολιτών. Η στρατηγική αυτή εστιάζεται σε δύο κύριους πυλώνες. Ο 46 EconomyToday

«Η επιτάχυνση στην εξάπλωση των ψηφιακών υποδομών και της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, ταυτόχρονα με την απλούστευση των διαδικασιών, αποτελούν απαραίτητα εργαλεία για ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της χώρας μας»

Με ποιους τρόπους μπορεί να γίνει διασύνδεση της αγοράς εργασίας με την ακαδημαϊκή κοινότητα; Πόσο σας ικανοποιούν οι επιδόσεις της Κύπρου σε θέματα έρευνας και καινοτομίας; Η επέλαση της ψηφιακής τεχνολογίας ανοίγει υποχρεωτικά τη συζήτηση για το μέλλον της εργασίας και τις δεξιότητες που πρέπει να διαθέτουν οι νέοι για τα επαγγέλματα του μέλλοντος. Είναι όντως γεγονός ότι στη χώρα μας η διασύνδεση του εκπαιδευτικού συστήματος με την αγορά εργασίας είναι αδύναμη. Ως ΣΟΑΚ, έχουμε επανειλημμένα τονίσει πως, παρά το γεγονός ότι στην Κύπρο έχουμε καλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό και ισχυρή τριτοβάθμια εκπαίδευση, μια σημαντική μας αδυναμία αφορά τα υψηλά επίπεδα αναντιστοιχίας δεξιοτήτων και υπερειδικευμένων εργαζομένων σε σχέση με τις ανάγκες της αγοράς, ενώ επίσης ο αριθμός αποφοίτων στους κλάδους της επιστήμης και τεχνολογίας είναι σχετικά χαμηλός. Προς αυτή την κατεύθυνση έχουμε εισηγηθεί την ανάγκη ενίσχυσης των συμπράξεων και της αλληλεπίδρασης μεταξύ των κυπριακών επιχειρήσεων, καθώς και της συνεργασίας μεταξύ επιχειρηματικής, ερευνητικής και ακαδημαϊκής κοινότητας. Η καλύτερη συνεργασία των επιχειρήσεων με τα εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι ιδιαίτερα χρήσιμη, ώστε να ευθυγραμμιστούν οι δεξιότητες που αποκτούν οι απόφοιτοι με αυτές που αυξάνουν τις ευκαιρίες απασχόλησης των νεοεισερχομένων στην αγορά εργασίας. Αναμφισβήτητα, η τεχνολογική πρόοδος και η καινοτομία αποτελούν βασικούς μοχλούς της βιώσιμης ανάπτυξης και της αύξησης της απασχόλησης στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Είναι προς αυτή την κατεύθυνση που η κυβέρνηση έχει προχωρήσει στη σύσταση του Υφυπουργείου Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής, αλλά και στην ενίσχυση του ΙδΕΚ, με στόχο να κατατάξει την Κύπρο ως μια δυναμική και ανταγωνιστική οικονομία με βασικούς πυρήνες ώθησης την έρευνα, την επιστημονική αριστεία και την καινοτομία.

Σίγουρα χρειάζεται χρόνος για να αντικατοπτριστεί αυτή η προσπάθεια σε πραγματικό χρόνο, πιστεύω όμως ότι είμαστε στον σωστό δρόμο. Με τη λήξη του μέτρου για αναστολή των δόσεων, αρκετές επιχειρήσεις ενδεχομένως να μην μπορούν να ανταποκριθούν στις δανειακές τους υποχρεώσεις. Πόσο σας προβληματίζει το ενδεχόμενο αυτό και ποιες είναι οι εισηγήσεις του Συμβουλίου; Η απόφαση για αναστολή των δόσεων και τόκων μέχρι το τέλος του 2020 και η αναστολή πληρωμής φόρων ήταν μια μεγάλη ένεση ρευστότητας για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Ταυτόχρονα, ήταν και ένα χρονικό περιθώριο για τις επιχειρήσεις, ώστε να προβληματιστούν και να προετοιμαστούν για την επόμενη μέρα. Τα μηνύματα είναι ξεκάθαρα. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να λάβουν τα μέτρα τους και έγκαιρα να διαπραγματευτούν με τους τραπεζίτες για αναδιαρθρώσεις δανείων. Και πάλι εδώ όλοι (επιχειρηματίες και τράπεζες) θα πρέπει με ειλικρίνεια και σοβαρότητα να βρουν τις λύσεις. Ο αυταρχισμός και η κουτοπονηριά δεν έχουν θέση στις δύσκολες στιγμές που περνά ο τόπος. Ένα άλλο ερώτημα που απασχολεί έντονα είναι τι θα ακολουθήσει μετά τη λήξη των κυβερνητικών σχεδίων, αφού μεγάλος αριθμός εργαζομένων ενδεχομένως να χάσει την εργασία του ή να υποστεί μείωση στον μισθό. Ως Συμβούλιο, πόσο σας προβληματίζει μια τέτοια εξέλιξη; Ποιο είναι το μήνυμά σας προς τους εργοδότες; Αν θα δώσω κάποιο μήνυμα για το ερώτημά σας, θα είναι προς όλους – τους εργοδότες, τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, τους εργαζόμενους και το κράτος. Αν η ανεργία αυξηθεί λόγω της οικονομικής κατάστασης, θα πρέπει όλοι με σύνεση να συνεργαστούν για να ξεπεραστεί το πρόβλημα. Διότι, ένα τέτοιο πρόβλημα θα είναι εποχιακό και όχι μόνιμο. Το κράτος μέχρι τώρα έδωσε το μήνυμα με τις κοινωνικές παροχές και τις επιχορηγήσεις, θέλοντας να κρατήσει μακριά την αύξηση της ανεργίας. Όταν θα έρθει η δύσκολη ώρα, πρέπει όλοι να συμβάλουμε για να ξεπεραστεί όσο το δυνατόν γρηγορότερα το πρόβλημα της ανεργίας. Υπάρχουν τρόποι με τους οποίους όλοι μπορούν να βοηθήσουν – και οι εργοδοτούμενοι αλλά και οι εργοδότες. Ποιοι είναι οι στρατηγικοί στόχοι του Συμβουλίου Οικονομίας και Ανταγωνιστικότητας Κύπρου; Βασική επιδίωξη του Συμβουλίου είναι να συμβάλει ουσιαστικά στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της κυπριακής οικονομίας, με απώτερο στόχο την προαγωγή της σταθερής και βιώσιμης ανάπτυξης, μέσα από την παροχή συστάσεων προς την κυβέρνηση για τη λήψη μεταρρυθμιστικών και άλλων μέτρων πολιτικής. Η δράση και οι ενέργειες του Συμβουλίου κινούνται στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων που του έχουν ανατεθεί από την ίδια την κυβέρνηση, βάσει της απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου τον Ιούνιο του 2018 για σύσταση του Συμβουλίου. Βάσει αυτής, το Συμβούλιο ανέλαβε την αρμοδιότητα της

«Το μέγεθος της ανάκαμψης θα εξαρτηθεί από την παγκόσμια υγειονομική κατάσταση και από την τελική ανάπτυξη και διοχέτευση στην αγορά εμβολίων/ φαρμάκων για τον κορωνοϊό»

συστηματικής παρακολούθησης της εξέλιξης της ανταγωνιστικότητας και παραγωγικότητας της οικονομίας, καθώς και των παραγόντων που τις επηρεάζουν, μέσω κυρίως της εξέτασης διεθνώς αναγνωρισμένων ποιοτικών και ποσοτικών δεικτών συγκριτικής αξιολόγησης με άλλες χώρες. Στόχος η εξαγωγή συμπερασμάτων αναφορικά με τις προβληματικές πτυχές και η διαμόρφωση και υποβολή προτάσεων πολιτικής για τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις, σε προκαθορισμένους για το Συμβούλιο τομείς προτεραιότητας αλλά και ευρύτερα. Πέραν των διεθνών δεικτών και των ευρωπαϊκών αξιολογήσεων για τη χώρα, σημαντική για το έργο του Συμβουλίου είναι και η συστηματική παρακολούθηση της επικαιρότητας και όλων των τελευταίων εξελίξεων που αφορούν την πορεία της οικονομίας της χώρας, ενώ ιδιαίτερα σημαντική για την εξαγωγή συμπερασμάτων και τη διαμόρφωση προτάσεων πολιτικής είναι και η ανταλλαγή απόψεων και ο συνεχής διάλογος με όλους τους βασικούς εμπλεκόμενους φορείς, και κυρίως με τους εκπροσώπους οργανωμένων συνόλων του ιδιωτικού τομέα της Κύπρου. ΕΤ

EconomyToday 47

COVER STORY

Ο φόβος νέου

Lockdown

και η λύση του ομολόγου... Την ώρα που η αύξηση των κρουσμάτων του COVID-19 ανεβαίνει σε επικίνδυνα επίπεδα, οι απόψεις περί οικονομίας και επιστήμης διίστανται ως προς το κατά πόσον θα πρέπει να εφαρμοστεί ένα νέο lockdown. Μια τέτοια λύση, ενώ φαντάζει εφιαλτική για την οικονομία, φαίνεται να είναι και η καταλληλότερη, αφού μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να γίνει αναχαίτιση των κρουσμάτων, όπως σαφώς και με την αυστηρή τήρηση των υγειονομικών πρωτοκόλλων. Η προσπάθεια ωστόσο, όπως δείχνει η πρακτική που ακολουθήθηκε κατά τις τελευταίες μέρες του Οκτωβρίου, είναι να γίνει συγκερασμός των δύο, αφού, όπως είδαμε σε Λεμεσό και Πάφο, ακριβώς λόγω των αυξημένων κρουσμάτων, λήφθηκε απόφαση για πιο αυστηρά περιοριστικά μέτρα. Τα δεδομένα όμως αλλάζουν μέρα με τη μέρα, ενώ ο αριθμός των κρουσμάτων συνεχίζει να αυξάνεται. ΤΗΣ ΕΜΙΛΥΣ ΜΙΝΤΗ

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ Το μέγα ερώτημα που τίθεται από εδώ και πέρα είναι τι μέλλει γενέσθαι με την οικονομία, αφού το δημόσιο χρέος είναι αυξημένο. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για ύφεση πέραν του 7%, η ανεργία αναμένεται να αυξηθεί και ταυτόχρονα εισερχόμαστε και στη χειμερινή περίοδο. Ο Υπουργός Οικονομικών, Κωνσταντίνος Πετρίδης, χαρακτήρισε τον νέο κρατικό προϋπολογισμό ως προϋπολογισμό «έκτακτης ανάγκης», τονίζοντας πως «οι νέες οικονομικές συνθήκες οδηγούν το δημοσιονομικό ισοζύγιο σε ελλειμματική θέση το 2020-2023 και σε αύξηση του δημοσίου χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ κατά το 2020». Πιο συγκεκριμένα, ο κρατικός προϋπολογισμός του 2021 προβλέπει έσοδα της τάξης των €8.861.318.757 και πρωτογενείς δαπάνες (εξαιρουμένων των αποπληρωμών δανείων και των δαπανών για τόκους) ύψους €7.609.847.339, με το πρωτογενές ισοζύγιο να ανέρχεται σε €1.251.471.418. Όσον αφορά τους κυριότερους δημοσιονομικούς κινδύ48 EconomyToday

Ο εργοδοτικός κόσμος διά των εκπροσώπων του, ΟΕΒ και ΚΕΒΕ, εκφράζει κάθετη διαφωνία μπροστά στο ενδεχόμενο ενός νέου lockdown, σημειώνοντας πως αυτό θα ήταν καταστροφικό για την οικονομία

νους, σύμφωνα με την παρουσίαση του ΥΠΟΙΚ στη Βουλή, αυτοί περιλαμβάνουν μια τυχόν έξαρση της πανδημίας του κορωνοϊού στην κυπριακή επικράτεια, με αποτέλεσμα την επιδείνωση της οικονομικής δραστηριότητας, καθώς και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο τραπεζικός τομέας λόγω του πολύ υψηλού ακόμα ποσοστού των μη εξυπηρετούμενων δανείων (παρά τη σημαντική μείωση που έχει επιτευχθεί).

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟ ΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟ LOCKDOWN Οι εργοδοτικές οργανώσεις είναι αντίθετες μπροστά στο ενδεχόμενο ενός δεύτερου lockdown, ενώ οικονομολόγοι και οικονομικοί αναλυτές που παρακολουθούν τα γεγονότα δεν αποκλείουν την έκδοση ομολόγου για στήριξη της οικονομίας, καθώς και άλλα μέτρα, όπως για παράδειγμα την ευρύτερη εφαρμογή της τηλεργασίας. Ως προς το τι θα πρέπει να πράξει το κράτος προκειμένου να διασφαλίσει από τη μια τη δημόσια υγεία και από την άλλη την οικονομία, η οποία έχει πληγεί σε μεγάλο βαθμό, οι απόψεις σε

ορισμένα σημεία διίστανται. Ο εργοδοτικός κόσμος διά των εκπροσώπων του, ΟΕΒ και ΚΕΒΕ, εκφράζει κάθετη διαφωνία μπροστά στο ενδεχόμενο ενός νέου lockdown, σημειώνοντας πως αυτό θα ήταν καταστροφικό για την οικονομία. Σε δήλωσή του στο Economy Today, ο Γενικός Διευθυντής της ΟΕΒ, Μιχάλης Αντωνίου, τόνισε πως «η οικονομία δεν μπορεί να αντέξει ένα δεύτερο lockdown. Αυτό θα ήταν καταστροφικό» και έστειλε το μήνυμα ότι «όλοι θα πρέπει να επιδείξουμε ατομική ευθύνη, να τηρούμε τα υγειονομικά πρωτόκολλα και να παίρνουμε τα σωστά μέτρα, γιατί διαφορετικά η κατάσταση στην οικονομία θα επιδεινωθεί σε βαθμό που δεν θα είναι διαχειρίσιμη, ειδικότερα σε αυτή την περίοδο που έχει καταργηθεί το επενδυτικό πρόγραμμα». Στο ίδιο μήκος κύματος και οι δηλώσεις του Γενικού Γραμματέα του ΚΕΒΕ, Μάριου Τσιακκή, ο οποίος τόνισε με τη σειρά του ότι «η οικονομία δεν μπορεί να αντέξει ένα δεύτερο lockdown. Είναι αρκετά αποδυναμωμένη από το πρώτο κλείσιμο και τη μεγάλη χρονική διάρκεια που αυτό είχε. Κατά συνέπεια, όλοι θα πρέπει να δείξουμε περισσότερη

ευαισθησία και να τηρούμε τα μέτρα που επιβάλλουν τα πρωτόκολλα, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Είναι η μόνη θεραπεία για να μη φτάσουμε στο σημείο να κλείσουμε την αγορά. Ούτε του κράτους, ούτε των επιχειρήσεων, ούτε των πολιτών αντέχουν τα οικονομικά».

ΝΙΚΟΣ ΠΑΥΛΙΔΗΣ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

«Ούτε του κράτους, ούτε των επιχειρήσεων, ούτε των πολιτών αντέχουν τα οικονομικά»

Σε δήλωσή του στο Economy Today, ο νομικός και οικονομολόγος Νίκος Παυλίδης, ερωτηθείς αν με βάση τα υφιστάμενα δεδομένα η οικονομία μπορεί να αντέξει ένα δεύτερο lockdown, τόνισε: «Υπάρχει η άποψη ότι δεν μπορούμε να κλείσουμε ξανά την οικονομία, αφού το δημόσιο χρέος έχει αυξηθεί σημαντικά και βρισκόμαστε στο επίπεδο του 120% του ΑΕΠ. Προσωπική μου άποψη είναι πως δεν μπορούμε να βάζουμε την οικονομία στη θέση της επιστήμης. Αν έχουμε μια αύξηση των κρουσμάτων, θα

EconomyToday 49

COVER STORY

είναι σαν να βρισκόμαστε σε μια κατάσταση “πολέμου” και κυρίαρχο μέλημα θα είναι πώς θα αντιμετωπίσουμε την κατάσταση αυτή. Το πώς θα πληρώσουμε είναι μεταγενέστερο. Ανέφερα τη λέξη “πόλεμος” γιατί το δημόσιο χρέος σε παγκόσμιο επίπεδο έχει φτάσει στο επίπεδο που βρισκόταν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρόσφατα, η Ελλάδα ανακοίνωσε ότι θα εκδώσει ακόμα ένα 15ετές ομόλογο με επιτόκιο γύρω στο 1,875% και θα αντλήσει γύρω στα €2-2,5 δισ. Θεωρώ ότι στην περίπτωση της Κύπρου, αν δεν έχουμε αναχαίτιση των κρουσμάτων με τα μέτρα που έχουν ληφθεί, ένα lockdown σε συγκεκριμένους τομείς και hotspots θα είναι αναπόφευκτο. Δεν έχουμε ουσιαστικά άλλο τρόπο να αναχαιτίσουμε την πανδημία. Πώς θα πληρώσουμε γι’ αυτά; Σε τέτοιες καταστάσεις κρίσεων, δεν υπάρχει άλλος τρόπος από δημοσιονομικές παρεμβάσεις», πρόσθεσε, σημειώνοντας παράλληλα πως «σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει το πακέτο των €750 δισ., από το οποίο η Κύπρος θα πάρει από το 2021-2023 περίπου €2-2,3 δισ. (περίπου €1 δισ. σε επιδόματα και το υπόλοιπο υπό μορφή οικονομικού δανεισμού)». Προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα, ο κ. Παυλίδης εξήγησε ακόμα πως το πρόβλημα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε τώρα εντείνεται, αφού οι αρχικοί σχεδιασμοί του πρώτου εξαμήνου έχουν ανατραπεί. Εξηγώντας τον αρχικό στρατηγικό σχεδιασμό, ο κ. Παυλίδης σημείωσε πως «έχει ανατραπεί, γιατί βλέπουμε ένα δεύτερο κύμα της πανδημίας, όπου ουσιαστικά επανερχόμαστε στο πρώτο στάδιο με αυξημένα κρούσματα. Δεν έχουμε πατήσει ακόμα το κουμπί των περιοριστικών μέτρων ευρείας και οριζόντιας κλίμακας. Ορισμένες χώρες της Ε.Ε. το έχουν κάνει, επομένως θεωρώ ότι το να έχουμε περιοριστικά μέτρα σε συγκεκριμένους τομείς για περίοδο δύο έως τριών εβδομάδων μπορεί να είναι τελικά η απαραίτητη λύση για να κλείσουμε αυτόν τον κύκλο».

ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΣ Υπογραμμίζοντας εκ νέου πως πρώτιστο μέλημα θα πρέπει να είναι η αντιμετώπιση της πανδημίας, ο κ. Παυλίδης υπέδειξε: «Θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι μπορεί να χρειαστεί περαιτέρω κυβερνητικός δανεισμός. Είμαστε σε υψηλά επίπεδα αλλά θεωρώ πως αν μπορούμε να δανειστούμε με χαμηλά επιτόκια, ίσως αυτό να είναι η μόνη λύση αν δεν αναχαιτιστεί η πανδημία και αναγκαστούμε να έχουμε ένα ευρύτερο lockdown σε κάποιους τομείς της οικονομίας τουλάχιστον. Είναι πολύ δύσκολο να επαναφέρουμε την οικονομία όταν αυξηθεί η ανεργία (ειδικά σε άνεργους που μπορεί να γίνουν μακροπρόθεσμα άνεργοι)», σημείωσε. Αν θα έχουμε μια συνέχεια στην ύφεση, αυτό θα εξαρτηθεί από παράγοντες όπως για παράδειγμα η εξεύρεση του εμβολίου το πρώτο εξάμηνο του 2021 ή κάποιων θεραπειών σε σχέση με τα συμπτώματα της πανδημίας. Αν το πρώτο εξάμηνο έχουμε εμβόλιο που να είναι αποτελεσματικό και 50 EconomyToday

ασφαλές, τότε θα μπορούμε να μιλάμε για μακροπρόθεσμους σχεδιασμούς. Αν έχουμε τη στήριξη της Ε.Ε. μέσω προγραμμάτων και κάποιον εγγυημένο δανεισμό, το να αυξήσουμε τον κρατικό δανεισμό, αν το επιτόκιο είναι χαμηλό, δεν θεωρώ ότι θα μας δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα».

ΑΝΑΠΟΦΕΥΚΤΗ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ «Στην περίπτωση της Κύπρου, αν δεν έχουμε αναχαίτιση των κρουσμάτων με τα μέτρα που έχουν ληφθεί, ένα lockdown σε συγκεκριμένους τομείς και hotspots θα είναι αναπόφευκτο. Δεν έχουμε ουσιαστικά άλλο τρόπο να αναχαιτίσουμε την πανδημία»

Κληθείς να σχολιάσει περαιτέρω τις εκτιμήσεις του για την ανεργία, ο κ. Παυλίδης είπε πως «θα έχουμε σημαντική αύξηση της ανεργίας, λαμβάνοντας υπόψη ότι ένα μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού της Κύπρου απασχολείται σε τομείς που πλήγηκαν σοβαρά, όπως ο τουριστικός». Ερωτηθείς αν εισερχόμαστε σε βαθιά ύφεση, είπε μεταξύ άλλων ότι «αναμέναμε μια επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας σε παγκόσμιο επίπεδο γύρω στο 6%, αν είχαμε μόνο ένα κύμα πανδημίας, και με ένα δεύτερο κύμα γύρω στο 7,6%. Αυτό βεβαίως διαφοροποιείται από χώρα σε χώρα, αφού χώρες που στηρίζονται σε τομείς όπως τα ταξίδια, ο τουρισμός, οι μεταφορές, θα έχουν και μεγαλύτερο αντίκτυπο στην οικονομία. Σε αυτή την ομάδα των χωρών βρίσκεται και η Κύπρος. Βλέπουμε επομένως μια επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας στην Κύπρο προς το 7%, ίσως και 7,5%, μέχρι το τέλος του έτους». Ερωτηθείς αν τον ανησυχεί το ενδεχόμενο εκτόξευσης του αριθμού των κόκκινων δανείων, ο κ. Παυλίδης σημείωσε μεταξύ άλλων: «Θεωρώ ότι ο ευρύτερος τραπεζικός τομέας θα πρέπει να συμβαδίσει με τις κοινωνικές και υγειονομικές ανάγκες, οι οποίες δυστυχώς οδήγησαν μεγάλο αριθμό

ΔΡ ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΙΟΛΑΡΗΣ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΤΕΙ ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

συμπατριωτών μας στην ανεργία. Επίσης, θα πρέπει να συνεχιστεί η αναστολή των εκποιήσεων, κάτι για το οποίο υπάρχουν αντιδράσεις από τις τράπεζες. Αναμένω αύξηση των κόκκινων δανείων (αυτό είναι αναπόφευκτο όταν αυξάνεται η ανεργία). Σε αυτές τις περιπτώσεις, θεωρώ ότι και το κράτος μπορεί να παρέμβει με διάφορα προγράμματα, ίσως ένα δεύτερο “Εστία” ή άλλα παρόμοια, ειδικά για την προστασία της κύριας κατοικίας και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Θα πρέπει ωστόσο να στοχεύει σε πρόσωπα και επιχειρήσεις που έχουν πληγεί από την πανδημία, ώστε να μη γίνει κατάχρηση από στρατηγικούς κακοπληρωτές. Αυτό που θα πρότεινα είναι αναστολή δόσεων για κάποιο χρονικό διάστημα και αναστολή εκποιήσεων και κυβερνητικό πρόγραμμα που να αφορά και να στηρίζει δάνεια προσώπων που έχουν πληγεί σε τομείς που ήταν ιδιαίτερα ευάλωτοι στην πανδημία».

Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΠ Κληθείς να αναφέρει ποια θα πρέπει να είναι η επόμενη μέρα μετά την κατάργηση του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος (ΚΕΠ), ο κ. Παυλίδης σχολίασε πως «το επενδυτικό πρόγραμμα ήταν μεν μια πηγή εσόδων, αλλά δεν υπήρχε διάχυση αυτής της πηγής εσόδων στην οικονομία ευρύτερα. Επωφελούνταν συγκεκριμένες ομάδες προσώπων ή οικονομικοί φορείς και δεν υπήρχε ευρύτερο όφελος στην οικονομία από αυτό το πρόγραμμα. Έρχονταν στην Κύπρο επενδύσεις, αλλά αυτές αφορούσαν συγκεκριμένες ομάδες, σε κάποιο βαθμό, στον κατασκευαστικό τομέα και στον τομέα παροχής υπηρεσιών (δικηγόροι, λογιστικά και ελεγκτικά γραφεία)». ΕΤ

Στη δική του παρέμβαση στο Economy Today, o καθηγητής Οικονομικών δρ Ιωάννης Βιολάρης, ερωτηθείς αν αντέχει η οικονομία ένα δεύτερο lockdown, είπε: «Η κυβέρνηση και οι εργοδοτικές οργανώσεις δεν πρόκειται να δεχτούν εύκολα ένα δεύτερο lockdown, όπως αυτό του Μαρτίου, γιατί δεν μπορεί να το αντέξει η οικονομία. Δεύτερον, είναι βέβαιο ότι τα δημόσια οικονομικά δεν μπορούν να αντέξουν να επιχορηγήσουν ξανά έστω κάποιες επιχειρήσεις όπως τους προηγούμενους μήνες (Μάρτιο-Σεπτέμβριο). Τρίτον, παρατηρούμε και τις αντιδράσεις του κόσμου, που έχει κουραστεί ψυχολογικά και δεν μπορεί να το δεχτεί ξανά. Φυσικά, αν η κατάσταση της πανδημίας επιδεινωθεί πάρα πολύ, τότε φυσικά, εκ των πραγμάτων, υποχρεωτικά θα μπούμε σε ένα δεύτερο lockdown». Κληθείς να σχολιάσει με ποιους άλλους τρόπους μπορούν να προστατευθούν περαιτέρω οι επιχειρήσεις και αν θα πρέπει να ληφθούν πιο δραστικά μέτρα για τους εργαζόμενους, ο δρ Βιολάρης πρόσθεσε: «Πιστεύω ότι σε αυτόν τον τομέα δεν έχουμε εκμεταλλευτεί στον βαθμό που θα μπορούσαμε την τεχνολογία. Τα περισσότερα πανεπιστήμια και κολέγια προχωρούν προς την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, όπως και τα ιδιωτικά σχολεία. Τα δημόσια σχολεία όμως εξακολουθούν να λειτουργούν κανονικά, ενώ είχαν τη δυνατότητα να προχωρήσουν από τον Μάρτιο σε εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Αντιλαμβάνεστε ότι, με τον ρυθμό που εξαπλώνεται η πανδημία, τα κρούσματα μπορούν να πολλαπλασιαστούν. Ως εκ τούτου, πιστεύω πως εργαζόμενοι σε αρκετές επιχειρήσεις θα μπορούσαν να εργάζονται από το σπίτι, ώστε να μη γίνεται συγχρωτισμός». Κληθείς να σχολιάσει ότι στο τέλος Οκτωβρίου λήγουν τα κυβερνητικά σχέδια στήριξης και στο τέλος Δεκεμβρίου η αναστολή δόσεων, κάτι που απασχολεί χιλιάδες κόσμου και επιχειρήσεις, είπε: «Όλους μάς απασχολούν τα πιο πάνω θέματα και δεν μπορώ να φανταστώ ότι χωρίς δανεισμό ή την έκδοση ομολόγων

η κυβέρνηση μπορεί να υποστηρίξει ξανά τις επιχειρήσεις από τα δημόσια ταμεία, έστω για 3-4 μήνες. Είναι γι’ αυτόν τον λόγο που, αν δεν είναι απαραίτητο το lockdown, δεν το βλέπω ως επιλογή, αν και είναι βέβαιο πως, αν γινόταν, θα μειώνονταν τα κρούσματα. Για πόσο διάστημα όμως μια οικονομία του δικού μας μεγέθους μπορεί να αντέξει ένα παρατεταμένο lockdown;».

ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΔΟΣΕΩΝ Όσον αφορά το θέμα της αναστολής δόσεων, ο δρ Βιολάρης εξέφρασε την άποψη: «Kάτι μπορεί να γίνει. Μπορούν οι τράπεζες να δεχτούν μια παράταση της αναστολής δόσεων. Δεν μιλάμε εξάλλου για διαγραφή. Αυτή τη στιγμή, συζητείται στη Βουλή η αναστολή των εκποιήσεων, γιατί είναι αδιανόητο, τη στιγμή που η κοινωνία και η οικονομία περνούν μια τέτοια πρωτάκουστη κρίση, οι τράπεζες να επιμένουν να εκποιούν πρώτες κατοικίες και επαγγελματικές στέγες σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Δεν γνωρίζω αν η Βουλή θα καταφέρει να νομοθετήσει πάνω σε αυτό, φαίνεται όμως ότι κάτι μπορεί να γίνει. Συνεπώς, θεωρώ ότι οι τράπεζες θα πρέπει να δουν το θέμα με πάρα πολλή ευαισθησία, γιατί αυτή η κατάσταση τους μόνους που ευνοεί είναι κάποιους λίγους της οικονομικής ελίτ που βρίσκουν ευκαιρίες και αγοράζουν μαζικά πάρα πολλά ακίνητα». Τέλος, κληθείς να εκτιμήσει το πού θα ανέλθει η ανεργία και κατά πόσον θα υπάρξουν πιέσεις στους μισθούς, είπε: «Μέχρι σήμερα η ανεργία δεν μειώθηκε γιατί υπήρχαν αυτά τα κυβερνητικά σχέδια με την προϋπόθεση ότι δεν θα απολυόταν κόσμος. Με τη λήξη των σχεδίων, αυτή η υποχρέωση δεν θα ισχύει, έτσι αναπόφευκτα θα δούμε την ανεργία τους επόμενους μήνες να αυξάνεται. Δεν είναι εύκολο να προβλέψει κανείς το πού θα φτάσει. Όσον αφορά το θέμα της μείωσης των μισθών, αυτό σίγουρα θα συμβεί, γιατί δυστυχώς –κακά τα ψέματα– πάντα οι πρώτοι που πληρώνουν την όποια κρίση είναι οι εργαζόμενοι», κατέληξε.

EconomyToday 51

ΘΕΜΑ

Ταμεία Υποδομών:

Ευκαιρία «καθαρών» επενδύσεων

με κοινωνική προσφορά/προέκταση Eίναι πολύ σημαντικό, σε κάθε περίοδο κρίσης, όπως αυτήν που διανύουμε τώρα, να επικεντρωνόμαστε στις λύσεις και τις ευκαιρίες ανάκαμψης που παρουσιάζονται, παρά να εστιάζουμε μόνο στα προβλήματα που αναδύονται/προκύπτουν. Το 2020 μάς έχει δείξει, περισσότερο από ποτέ, την ανάγκη της προσφοράς προς τον συνάνθρωπο και την κοινωνία μας γενικότερα, και απέδειξε πως μέσω της συλλογικής προσφοράς και της κοινωνικής αλληλεγγύης μπορούμε να καταφέρουμε το αδύνατο. ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΓΙΑΣΕΜΙΔΗ Υπεύθυνου Συνέταιρου Υπηρεσιών Επενδυτικών Ταμείων PwC, Προέδρου του Κυπριακού Οργανισμού Επενδυτικών Ταμείων (CIFA) και Προέδρου του Κυπρο-Ινδικού Συνδέσμου

52 EconomyToday

Σ Η ανάγκη για δημιουργία ταμείων υποδομών έγκειται κυρίως στην αδυναμία του δημόσιου τομέα να συγκεντρώσει αυτόνομα τα αναγκαία κεφάλαια και να διαχειριστεί επιτυχώς μεγάλα έργα

ε αυτή τη χρονική στιγμή είναι που βλέπω την ευθυγράμμιση όλων των παραγόντων και μια μεγάλη ευκαιρία για τη χώρα μας να προσελκύσει επενδύσεις οι οποίες θα έχουν ως στόχο την προσφορά στην κοινωνία και όχι μόνο το ίδιον όφελος. Το ευρύ κοινό έχει ταυτίσει τον χρηματοοικονομικό τομέα, και συγκεκριμένα τα επενδυτικά σχέδια (funds), με τους αδίστακτους καρχαρίες που εκμεταλλεύονται κάθε ευκαιρία και αδυναμία για το προσωπικό/οικονομικό τους όφελος και μόνο, αδιαφορώντας για τις κοινωνικές προεκτάσεις. Αυτό όμως δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και απόδειξη αποτελούν τα infrastructure funds, τα οποία συνδυάζουν κερδοφόρες επενδύσεις μαζί με τον θετικό κοινωνικό αντίκτυπο. Τα infrastructure funds (ταμεία υποδομών) είναι επενδυτικά ταμεία που εστιάζουν σε έργα υποδομών, τα οποία αφορούν τα μέσα μεταφοράς, το νερό, τη διαχείριση των αποβλήτων, τις υπηρεσίες κοινής ωφελείας, την ενέργεια κτλ. Επεκτείνονται ακόμη και στους τομείς της κοινωνικής υποδομής (εκπαίδευση, νοσοκομεία, άμυνα, κοινωνική ή δημόσια στέγαση, ανάπτυξη γης κ.ά.), συνδυάζοντας τις ιδιωτικές επενδύσεις με τη δημόσια προσφορά. Η ανάγκη για δημιουργία ταμείων υποδομών (ΤΥ) έγκειται κυρίως στην αδυναμία του δημόσιου τομέα να συγκεντρώσει αυτόνομα τα αναγκαία κεφάλαια και να διαχειριστεί επιτυχώς μεγάλα έργα. Η τάση που διαμορφώνεται ανά το παγκόσμιο είναι η δημιουργία συμπράξεων μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, στις οποίες επενδύουν τα ΤΥ. Επιπρόσθετα, ένα ΤΥ μπορεί να επενδύσει κατευθείαν σε ένα εξ ολοκλήρου ιδιωτικό έργο υποδομής. Έτσι, το όφελος είναι διπλό, καθώς οι επενδυτές αποκτούν εναλλακτικές επιλογές επένδυσης και τα δημόσια έργα αποκτούν νέους συνεργάτες για την καλύτερη και γρηγορότερη αποπεράτωσή τους.

EconomyToday 53

ΘΕΜΑ

Οφέλη επενδυτών

Μελετώντας την εικοσαετή παρουσία των ΤΥ στην παγκόσμια αγορά, μπορούμε να παραθέσουμε τα εξής πλεονεκτήματα για τους επενδυτές: • Μείωση μεταβλητότητας απόδοσης σε ένα χαρτοφυλάκιο.

• Παροχή σταθερών και συνεχών αποδόσεων (η ζήτηση για υπηρεσίες και προϊόντα υποδομής τείνει να παραμένει σταθερή, ακόμη και κατά τη διάρκεια κρίσεων ή περιόδων με χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης).

• Δυνατότητα επιλογής απόδοσης επένδυσης μεταξύ μηνιαίου εισοδήματος ή ανατίμησης κεφαλαίων με το πέρας της επένδυσης.

• Διάρκεια ζωής ταμείου μέχρι και 50 χρόνια.

• Τα ΤΥ επωφελούνται επίσης από χαμηλότερα ποσοστά ανταγωνισμού. Σήμερα, η δημιουργία ΤΥ αποτελεί μια μεγάλη επενδυτική ευκαιρία, η οποία συνδυάζει και οφέλη για την κοινωνία. Αντιμετωπίζουμε παγκοσμίως ένα τεράστιο έλλειμμα κεφαλαίων σε υποδομές (μεταξύ αναγκών και οικονομικών δυνατοτήτων των κυβερνήσεων), ύψους 15 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Η συμβολή του ιδιωτικού τομέα είναι αναγκαία και καθοριστική. Με τη συμβολή των ΤΥ θα καταστεί δυνατή η ολοκλήρωση σημαντικών έργων υποδομής που έχουν καθυστερήσει τα τελευταία χρόνια ένεκα της έλλειψης κεφαλαίων. Η ιδιωτική επένδυση στις υποδομές, σε συνεργασία με τον δημόσιο τομέα, αυξάνει την ανάληψη ευθυνών στην παράδοση, επεκτείνει τον δημόσιο προϋπολογισμό και βοηθά τις κυβερνήσεις να παραδίδουν έργα γρηγορότερα και φθηνότερα, καθώς και να εξασφαλίζουν τη σωστή συντήρησή τους.

54 EconomyToday

Τα infrastructure funds είναι επενδυτικά ταμεία που εστιάζουν σε Κοινωνικά οφέλη έργα υποδομών, Επιπρόσθετα, η πανδημία με την οποία βρισκόμαστε αντιμέτωποι εκσφενδόνισε την ανάγκη ψηφιοποίησης τα οποία των κρατικών υπηρεσιών και την αναβάθμιση των αντίαφορούν στοιχων υποδομών. Σε συνδυασμό με την ευρωπαϊκή δέσμευση για μείωση των ρύπων, οι άμεσες επενδύσεις τα μέσα σε υποδομές οι οποίες θα βελτιώσουν την ποιότητα μεταφοράς, ζωής των πολιτών είναι τεράστιες. το νερό, τη Πρόσφατα στην Ελλάδα, επήλθε συμφωνία μεταξύ της διαχείριση των Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και τεσσάρων ελληνικών τραπεζών, ύψους 650 εκατ. ευρώ, για αποβλήτων, τη δημιουργία ΤΥ. Από τις κυριότερες προτεραιότητες τις υπηρεσίες του ταμείου είναι η ολοκλήρωση σημαντικών έργων υποδομής που έχουν καθυστερήσει τα τελευταία χρόνια κοινής και η χρηματοδότηση έργων που μεταμορφώνουν και ωφελείας, την εκσυγχρονίζουν τη χώρα, δημιουργώντας παράλληλα ενέργεια κτλ. μεγάλο αριθμό θέσεων εργασίας. ET

Ευκαιρία

Σε μια περίοδο που τα επενδυτικά επιτόκια στην Κύπρο είναι σχεδόν ανύπαρκτα, ενώ τα δανειστικά επιτόκια παραμένουν από τα υψηλότερα στην Ευρώπη, τα ταμεία υποδομών αποτελούν όχι μόνο μια αξιόπιστη και κερδοφόρο εναλλακτική λύση για τους επενδυτές, αλλά και μια επιλογή προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο. Τούτων λεχθέντων, καλό θα ήταν οι αρμόδιοι φορείς και οι υπεύθυνοι παραγωγής πολιτικής να αξιολογήσουν το συντομότερο δυνατόν τη δυναμικότητα και την προοπτική των ταμείων υποδομών και τη συμβολή που αυτά μπορούν να έχουν στην οικονομική ανάπτυξη. Οι επαγγελματίες ιδιώτες είμαστε έτοιμοι να συμπράξουμε σε αυτή την προσπάθεια, από την οποία η χώρα μας μόνο οφέλη έχει να αποκομίσει, σε μια δύσκολη και ομολογουμένως πρωτόγνωρη περίοδο.

ΘΕΜΑ

Το στοίχημα

της ανανεώσιμης ενέργειας

στην Κύπρο

56 EconomyToday

Το 2019 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η χρονιά κατά την οποία η κλιματική αλλαγή ενσωματώθηκε στον δημόσιο διάλογο ως ένα υπαρκτό πρόβλημα. Η ανάδειξη του προβλήματος σε καθημερινή βάση ως κυρίαρχο θέμα και μέρος της πολιτικής ατζέντας στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης ήρθε ως φυσικό απότοκο της ενεργού ενασχόλησης των πολιτών με το ζήτημα και της έντονης ανησυχίας που προκλήθηκε στη νέα γενιά για το μέλλον της. Το στοίχημα της πράσινης ενέργειας μπορεί να συνοψιστεί στα λόγια του ιδιόρρυθμου ιδρυτή της Tesla, Elon Musk, ο οποίος είπε: «Γνωρίζουμε ότι θα εξαντλήσουμε τους νεκρούς δεινόσαυρους εξορύσσοντας ορυκτά καύσιμα και ότι θα πρέπει τελικά να χρησιμοποιήσουμε βιώσιμη ενέργεια, οπότε γιατί να μην “ανανεώσουμε” τώρα και να αποφύγουμε τον αυξανόμενο κίνδυνο κλιματικής καταστροφής; Το στοίχημα ότι η επιστήμη έχει λάθος και οι εταιρείες πετρελαίου έχουν δίκιο είναι το πιο ανόητο πείραμα στην ιστορία». ΤΩΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΠΟΛΥΒΙΟΥ Δικηγόρου στη Δρ Κ. Χρυσοστομίδης & Σία Δ.Ε.Π.Ε., ειδικευμένου σε θέματα ενέργειας ΞΕΝΙΟΥ ΜΕΣΑΡΙΤΗ Δημοσιογράφου

H

περαιτέρω ενασχόληση της κοινής γνώμης με το ζήτημα διακόπηκε απότομα από τη βίαιη αλλαγή στην καθημερινότητα που επέφερε η πανδημία του κορωνοϊού. Ωστόσο, σε ευρωπαϊκό πολιτικό επίπεδο, η αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, ή καλύτερα ο μετριασμός των επιπτώσεων αυτών στον πλανήτη και την ανθρωπότητα εν γένει, παραμένει υψηλή προτεραιότητα, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να έχει θέσει ως στόχο της να καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη οικονομία μέχρι το 2050. Προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε και το αποτέλεσμα της πρόσφατης ψηφοφορίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 8 Οκτωβρίου 2020, κατά την οποία αναδείχθηκε η θέση του νομοθετικού οργάνου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κατά 60% σε σχέση με το 1990, μέχρι το 2030. Το πιο πάνω ποσοστό μείωσης, το οποίο έχει ήδη χαρακτηριστεί ως «αισιόδοξο» και το οποίο «πιθανόν να θέσει σε κίνδυνο θέσεις εργασίας», είναι κατά 5% αυξημένο σε σχέση με την αρχική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για αναθεώρηση του υφιστάμενου στόχου της μείωσης των σχετικών εκπομπών από 40% σε 55% μέχρι το 2030. Ως βασικοί άξονες υλοποίησης του στόχου για μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία έχουν αναγνωριστεί, μεταξύ άλλων, (i) η αύξηση της διείσδυσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) με την ταυτόχρονη χρήση του ηλεκτρισμού, ούτως

Είναι σαφείς οι προκλήσεις για την Κύπρο ως προς την υλοποίηση των ευρωπαϊκών στόχων αλλά κυρίως ως προς την ουσιαστική αλλαγή η οποία θα πρέπει να συντελεστεί στο επίπεδο της τοπικής αγοράς ενέργειας για την επίτευξη των στόχων αυτών

ώστε να απαλλαγεί η προμήθεια ενέργειας από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, (ii) η αύξηση των ωφελημάτων της ενεργειακής απόδοσης, συμπεριλαμβανομένων των κτιρίων μηδενικών εκπομπών, και (iii) η ενίσχυση των υποδομών μεταφοράς ενέργειας καθώς και των δικτύων διασύνδεσης μεταξύ των κρατών-μελών. Είναι σαφείς οι προκλήσεις για την Κύπρο ως προς την υλοποίηση των ευρωπαϊκών στόχων αλλά κυρίως ως προς την ουσιαστική αλλαγή η οποία θα πρέπει να συντελεστεί στο επίπεδο της τοπικής αγοράς ενέργειας για την επίτευξη των στόχων αυτών.

Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην Κύπρο Η διείσδυση των ΑΠΕ στην κυπριακή ηλεκτροπαραγωγή παραμένει ακόμα σε χαμηλά επίπεδα σε σχέση με τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους, και συγκεκριμένα στο 11%, παρά τα υψηλότατα επίπεδα ηλιοφάνειας και ηλιακής ακτινοβολίας τα οποία παρατηρούνται στη χώρα μας. Ωστόσο, οι ενδείξεις για το μέλλον είναι θετικές, αφού, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, από το σύνολο της ενέργειας που καταναλώθηκε στην Κύπρο το 2018, το 13,9% παράχθηκε από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ο στόχος που είχε τεθεί βάσει του πλάνου της δεκαετίας 2010-2020 για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν το 20% της ενέργειας να προέρχεται από ΑΠΕ, ενώ για την Κύπρο είχε τεθεί στο 13%, κάτι το οποίο έγινε κατορθωτό 2 χρόνια πριν από τον στόχο του 2020.

EconomyToday 57

ΘΕΜΑ

+,-,-./#012340567#689#:+;#-0#;;#<65#=>83,# Επίσης, με βάση τα στοιχεία της Υπηρεσίας Ενέργειας του Υπουργείου Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, η συνολική συνεισφορά των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στις ενεργειακές ανάγκες είχε διπλασιαστεί μεταξύ του 2013 και του 2018 από το 7% στο 13,9%. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός ότι η ηλεκτροπαραγωγή, με τα έργα τα οποία έχουν ήδη αδειοδοτηθεί, αναμένεται τα επόμενα χρόνια να φτάσει το 22%, παρά το ότι τον Ιούλιο του 2020 μόνο το 11% προερχόταν από ΑΠΕ. Η Υπηρεσία Ενέργειας αναφέρει ότι, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, έχουν καθυστερήσει αρκετά από τα αδειοδοτημένα έργα που βρίσκονται σε εξέλιξη, τονίζοντας ότι εντός του 2021 θα επιτευχθεί ο στόχος του 16% της συμμετοχής των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 528 MW. Τα έργα τα οποία εκκρεμούν για να αυξηθεί σημαντικά η ποσοστιαία συμμετοχή των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή έχουν ως κυριότερο πυλώνα την έναρξη της Ανταγωνιστικής Αγοράς Ηλεκτρισμού (ΑΑΗ), τη Μεταβατική Ρύθμιση της Αγοράς, καθώς και το έργο που αφορά την εγκατάσταση Net-Metering. Καθοριστικής σημασίας για την αγορά των ΑΠΕ και την περαιτέρω διείσδυσή τους στο ενεργειακό μείγμα της Κύπρου θα είναι το «άνοιγμα» της αγοράς ηλεκτρισμού (Ανταγωνιστική Αγορά Ηλεκτρισμού), το οποίο έχει καθυστερήσει σημαντικά σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, λόγω της γεωγραφικής μας απομόνωσης καθώς και του αντικειμενικά μικρού μεγέθους της αγοράς. Η δημιουργία μιας υγιούς ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού θα έχει πολλαπλά οφέλη, τόσο για τους οικιακούς καταναλωτές όσο και για τους βιομηχανικούς, οι οποίοι θα απολαμβάνουν χαμηλότερες τιμές για την κάλυψη των ενεργειακών

&$"!!# &!"!!# %$"!!# %!"!!# $"!!# !"!!#

&!!'# ;?3@86A<B#C1@-D#

Η διείσδυση των ΑΠΕ στην κυπριακή ηλεκτροπαραγωγή παραμένει ακόμα σε χαμηλά επίπεδα σε σχέση με τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους

&!%$# =>83,7#

&!%(#

&!%)#

E.9F,7#;;#&!&!#

&!%*# E.9F,7#=>83,?#&!&!#

τους αναγκών. Παράλληλα, με δεδομένη τη συνεχιζόμενη τεχνολογική πρόοδο στον κλάδο της ηλεκτροκίνησης, η οποία αναμένεται να καταστήσει ακόμα πιο προσιτά τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα στον μέσο καταναλωτή, η αύξηση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα της Κύπρου θα ενισχύσει σημαντικά και την καθαρότερη διακίνηση των πολιτών. Για το 2020, σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων, δεν έχει επιτευχθεί ο στόχος του 10% που είχε τεθεί για τη δεκαετία και αναμένεται να προσεγγίσει το 7,3% στα τέλη του 2020.

Οι συμβάσεις ενεργειακής απόδοσης Εξίσου σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των ενεργειακών στόχων της Κύπρου μπορούν να διαδραματίσουν και οι συμβάσεις ενεργειακής απόδοσης, οι οποίες μέχρι σήμερα δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες στη χώρα μας. Οι εν λόγω συμβάσεις υπογράφονται μεταξύ ενός παρόχου ενεργειακών υπηρεσιών και ενός τελικού καταναλωτή. Το αρχικό στάδιο

EuroAsia και EuroAfrica Interconnector αίρουν την ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου Η λειτουργία του καλωδίου ηλεκτρικής διασύνδεσης της Κύπρου με την Ευρώπη, και δη την Ελλάδα, αναμένεται να δώσει ώθηση στη δημιουργία επιπρόσθετων έργων ΑΠΕ στο νησί μας, καθώς ο ηλεκτρισμός ο οποίος θα παράγεται στην Κύπρο θα μπορεί να πωλείται και να ανταλλάσσεται στις ευρωπαϊκές αγορές ηλεκτρισμού. Αντίστοιχης μείζονος σημασίας είναι και η ηλεκτρική διασύνδεση με την Αίγυπτο (EuroAfrica Inteconnector) και το Ισραήλ (EuroAsia Inteconnector), «η οποία αναμένεται να καταστήσει την Κύπρο ενεργειακό κόμβο καθαρής ενέργειας για την περιοχή», είχε αναφέρει ο

58 EconomyToday

Πρόεδρος της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου, Ανδρέας Πουλλικκάς. Το κόστος κατασκευής της πρώτης φάσης της διασύνδεσης Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας, με δυνατότητα μεταφοράς 1000 MW, ανέρχεται σε 2,5 δισ. ευρώ, με σημαντικά κοινωνικοοικονομικά οφέλη για τις εμπλεκόμενες στο έργο χώρες. Η διασύνδεση Κύπρου-Ελλάδας (Κρήτη) PCI 3.10.1 αναμένεται να λειτουργήσει τον Δεκέμβριο του 2023 και παράλληλα, μέχρι τον Δεκέμβριο του 2023, αναμένεται να λειτουργήσει και η ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου-Ισραήλ PCI 3.10.2. Ως κορυφαίο Ευρωπαϊκό Έργο

Κοινού Ενδιαφέροντος, η ηλεκτρική διασύνδεση EuroAsia Interconnector PCI 3.10 Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας είναι επιλέξιμη για χορηγία ύψους €8,7 δισ. από το ταμείο του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη». Η διασύνδεση EuroAfrica Interconnector είναι η «ηλεκτρική λεωφόρος» που θα συνδέει την Αίγυπτο με την Ευρώπη, μέσω της Κύπρου, δημιουργώντας έναν ενεργειακό κόμβο για την Αφρική και τον αραβικό κόσμο. Η διασύνδεση EuroAfrica Interconnector θα ξεκινήσει από την Αίγυπτο και θα ακολουθήσει την υποθαλάσσια διαδρομή για να συνδεθεί

στον σταθμό στην Κύπρο. Το τμήμα Αίγυπτος-Κύπρος θα έχει μήκος 498 χλμ. και το χαμηλότερο σημείο της υποθαλάσσιας διασύνδεσης θα φτάνει τα 2.200 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Δημοσίευμα του Bloomberg αναφέρει ότι τα τελευταία χρόνια η Αίγυπτος μετατρέπεται σε ενεργειακό γίγαντα της περιοχής, κάτι που δίνει ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα στην «ηλεκτρική λεωφόρο» Κύπρου-Αιγύπτου. Η ικανότητα της Αιγύπτου ενισχύθηκε τα τελευταία χρόνια από τρεις σταθμούς παραγωγής ενέργειας που κατασκευάστηκαν από τη Siemens AG, ένα ηλιακό πάρκο

της εν λόγω σύμβασης περιλαμβάνει τον ενεργειακό έλεγχο στις εγκαταστάσεις του τελικού καταναλωτή, στο πλαίσιο του οποίου διαπιστώνεται η προοπτική εξοικονόμησης ενέργειας μέσω της υλοποίησης μέτρων ενεργειακής αναβάθμισης, ώστε να αυξάνεται η ενεργειακή απόδοση στον χώρο του καταναλωτή. Σε σχέση με τους οικιακούς καταναλωτές, τέτοια μέτρα μπορούν να περιλαμβάνουν την αντικατάσταση κουφωμάτων και των υφιστάμενων συστημάτων ψύξης ή θέρμανσης, καθώς και εργασίες θερμομόνωσης. Σε ό,τι αφορά βιομηχανικές εγκαταστάσεις, τα προτεινόμενα μέτρα μπορούν να περιλαμβάνουν την εγκατάσταση ενεργειακά αποδοτικότερων συστημάτων κλιματισμού (για παράδειγμα εγκατάσταση νέας αντλίας θερμότητας σε κάποιο ξενοδοχείο), καθώς και την εγκατάσταση συστημάτων παραγωγής ενέργειας (λ.χ. φωτοβολταϊκού συστήματος). Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα των συμβάσεων ενεργειακής απόδοσης είναι ότι η εξοικονόμηση ενέργειας (και συνεπώς χρήματος) από τον τελικό καταναλωτή μπορεί να επιτυγχάνεται χωρίς οποιαδήποτε επιβάρυνση για τον ίδιο. Η χρηματοδότηση του έργου θα μπορεί να γίνεται

4 δισ. δολαρίων στον νότο, στο Benban, το οποίο είναι ένα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο, και ένα αιολικό πάρκο. Η χώρα υπέγραψε συμφωνία ύψους 30 δισ. δολαρίων με τη Ρωσία το 2017 για την κατασκευή του πρώτου πυρηνικού σταθμού στη Βόρεια Αφρική, δυναμικότητας 4,8 GW. Το πλεόνασμα, το οποίο από το 2023 θα τροφοδοτεί την Ευρώπη, σηματοδοτεί την αλλαγή της ενεργειακής πορείας της Αιγύπτου μετά το 2013, όταν η Αίγυπτος αγωνίστηκε για να καλύψει τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας από τον ταχέως αναπτυσσόμενο πληθυσμό της, τον μεγαλύτερο στον αραβικό κόσμο. Οι ενεργειακές

Καθοριστικής σημασίας για την αγορά των ΑΠΕ και την περαιτέρω διείσδυσή τους στο ενεργειακό μείγμα της Κύπρου θα είναι το «άνοιγμα» της αγοράς ηλεκτρισμού

απευθείας από τον πάροχο των ενεργειακών υπηρεσιών (εφόσον έχει πρόσβαση στα εν λόγω κεφάλαια), ενώ υπάρχει δυνατότητα και για χρηματοδότηση από τρίτα μέρη. Στις περιπτώσεις τέτοιου είδους χρηματοδότησης, η απόσβεση της επένδυσης του παρόχου ή η αποπληρωμή της χρηματοδότησης από τρίτο μέρος θα γίνεται μέσω του διαμοιρασμού του ποσού το οποίο θα εξοικονομεί ο τελικός καταναλωτής. Καθίσταται συνεπώς σαφές ότι υπάρχει μεγάλο περιθώριο για την ανάπτυξη της αγοράς ενεργειακών υπηρεσιών στην Κύπρο. Δεδομένου ότι οι πλείστοι πάροχοι ενεργειακών υπηρεσιών δεν έχουν άμεση δυνατότητα να κινητοποιήσουν τα (συνήθως) μεγάλα κεφάλαια τα οποία απαιτούνται για να χρηματοδοτήσουν το κόστος των συμβάσεων ενεργειακής απόδοσης, είναι απαραίτητο να δοθούν κίνητρα στα ημεδαπά τραπεζικά ιδρύματα για την παροχή των απαραίτητων χρηματοπιστωτικών διευκολύνσεων σε αυτούς ή για τη δημιουργία ειδικών τμημάτων τα οποία θα εμπλέκονται στη χρηματοδότηση τέτοιου είδους έργων μέσω απευθείας χρηματοδότησης.

ελλείψεις αποτέλεσαν έναν από τους παράγοντες που προκάλεσαν τη λαϊκή οργή εναντίον της κυβέρνησης του ισλαμιστή Προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι, ο οποίος απομακρύνθηκε από την εξουσία κατά τη διάρκεια των λαϊκών εξεγέρσεων, τις οποίες υποστήριξαν και οι ένοπλες δυνάμεις. Τα δύο μεγαλεπήβολα έργα, EuroAsia Interconnector και EuroAfrica Interconnector, αναμένεται να θέσουν τέρμα στην ενεργειακή απομόνωση της Κύπρου, του τελευταίου κράτους-μέλους της Ε.Ε. που παραμένει πλήρως απομονωμένο, χωρίς οποιαδήποτε διασύνδεση ηλεκτρικής ενέργειας.

EconomyToday 59

ΘΕΜΑ

Παράδειγμα σύμβασης ενεργειακής απόδοσης με χρηματοδότηση από τον πάροχο ενεργειακών υπηρεσιών Ένα ελεγκτικό γραφείο το οποίο στεγάζεται σε 4 ορόφους οικοδομής, η οποία κατασκευάστηκε περί το 1990, καταναλώνει ετησίως ενέργεια αξίας περί τις €30.000. Κατόπιν διενέργειας ενεργειακού ελέγχου, διαπιστώνεται ότι με την υλοποίηση μέτρων ενεργειακής απόδοσης (για παράδειγμα αντικατάσταση του συστήματος κλιματισμού με ένα ενεργειακά αποδοτικότερο, αντικατάσταση των λαμπτήρων φθορίου με λάμπες τεχνολογίας LED και αντικατάσταση των κουφωμάτων του κτιρίου) η ετήσια κατανάλωση ενέργειας θα μειωθεί στις €12.000. Το ποσό των €18.000 που θα εξοικονομείται ετησίως θα διαμοιράζεται μεταξύ του παρόχου ενεργειακών υπηρεσιών και του τελικού καταναλωτή μέχρι να αποσβεστεί το κόστος της ενεργειακής αναβάθμισης της κτιριακής μονάδας του τελικού καταναλωτή, ο οποίος, μετά την απόσβεση της επένδυσης του παρόχου ενεργειακών υπηρεσιών, θα επωφελείται πλήρως από την οικονομική εξοικονόμηση η οποία θα έχει επιτευχθεί στις εγκαταστάσεις του.

Η χρηματοδότηση για αντιμετώπιση της πανδημίας είναι προσανατολισμένη στην πράσινη ενέργεια Η χρηματοδότηση της ενεργειακής μετάβασης στην καθαρή οικονομία του δεύτερου μισού του 21ου αιώνα είναι ένα μεγάλο στοίχημα, το οποίο δεν αποτελεί κυπριακή ιδιαιτερότητα αλλά παγκόσμιο ζήτημα. Η πανδημία του κορωνοϊού έχει επιφέρει την ανάγκη χρηματοδότησης των κρατών για την αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών της πανδημίας και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προσανατολίσει κατά ένα μεγάλο μέρος τις προϋποθέσεις άντλησης κεφαλαίων από τα κράτη προς την πράσινη ενέργεια. Ως εκ τούτου, είναι επιτακτικής σημασίας το κυπριακό κράτος να καταφέρει να αντλήσει τα χρήματα τα οποία δικαιούται από τα ευρωπαϊκά ταμεία, επιταχύνοντας και την ενεργειακή μετάβαση. Μιλώντας στο Economy Today, η Νατάσα Πηλείδου, Υπουργός Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, ανέφερε ότι το Υπουργείο έχει ήδη καταθέσει σχέδια και έργα μέσα στο 2020 τα οποία είναι υποψήφια για ευρωπαϊκή χρηματοδότηση συνολικής αξίας πέραν των 600 εκατ. ευρώ. Η κ. Πηλείδου τόνισε το γεγονός ότι μεγάλο μέρος των εν λόγω σχεδίων σχετίζεται με την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τη μείωση των εκπομπών ρύπων και την ενεργειακή αναβάθμιση και αποτελεσματικότητα κτιρίων των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Επεσήμανε ότι τα συγκεκριμένα κονδύλια δεν αφορούν μόνο κεφάλαια που θα αντληθούν μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, αλλά και κονδύλια που σχετίζονται με το πλάνο του Green Deal της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σημειώνεται ότι, βάσει των ανακοινώσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Κύπρος θα έχει πρόσβαση σε συνολικά 968 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης, σε μορφή επιχορηγήσεων.

60 EconomyToday

Η χρηματοδότηση της ενεργειακής μετάβασης στην καθαρή οικονομία του δεύτερου μισού του 21ου αιώνα είναι ένα μεγάλο στοίχημα, το οποίο δεν αποτελεί κυπριακή ιδιαιτερότητα αλλά παγκόσμιο ζήτημα

Παραδείγματα σχεδίων που θα κατατεθούν στην Ε.Ε. για έγκριση Ο Διευθυντής της Υπηρεσίας Ενέργειας του Υπουργείου Ενέργειας, Χαράλαμπος Ρούσος, ερωτηθείς από το Economy Today, έδωσε κάποια παραδείγματα σχεδίων τα οποία η Κύπρος έχει καταθέσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση με σκοπό την άντληση κεφαλαίων προς υλοποίησή τους. Αρχικά, ο κ. Ρούσος ανέφερε ότι τα εν λόγω σχέδια έχουν ως στόχο να δώσουν ώθηση στην αγορά, λόγω της οικονομικής κρίσης που επέφερε η πανδημία του κορωνοϊού, και να δώσουν κίνητρα σε καταναλωτές και επιχειρήσεις για τη μετάβαση προς την πράσινη ενέργεια. Ο κ. Ρούσος σημείωσε ότι θα επανεκκινήσει το Σχέδιο «Εξοικονομώ-Αναβαθμίζω», το οποίο αποσκοπεί στην ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών και των επαγγελματικών υποστατικών, τονίζοντας ότι στην Κύπρο το κτιριακό απόθεμα είναι παλιό και χτισμένο με προδιαγραφές που δεν εμπίπτουν σε οποιαδήποτε πλαίσια ενεργειακής απόδοσης, και ως εκ τούτου υπάρχει μεγάλη προοπτική βελτίωσης. Τα

Σε περίοπτη θέση η Κύπρος για τους επενδυτές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

κτίρια στην Κύπρο, σε ποσοστό που προσεγγίζει ακόμα και το 90%, χρήζουν τεράστιας ενεργειακής βελτίωσης, είτε πρόκειται για μείωση των απωλειών ενέργειας από τη θέρμανση και την ψύξη, και δη για θερμομονώσεις, είτε για αντικατάσταση των συσκευών που σχετίζονται με τη θέρμανση και την ψύξη των κτιρίων. Επίσης, ο κ. Ρούσος αναφέρθηκε σε σχέδιο που έχει κατατεθεί για επιχορήγηση από ευρωπαϊκά κονδύλια και το οποίο σχετίζεται με ηλεκτρικά σημεία φόρτισης οχημάτων, είτε μέσων μαζικής μεταφοράς είτε ιδιωτικών οχημάτων. Έχει υποβληθεί πρόταση για τη δημιουργία δημόσιων σημείων φόρτισης ηλεκτροκίνητων οχημάτων, τα οποία θα είναι συνδεδεμένα με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, κυρίως με παροχή ενέργειας που θα σχετίζεται με φωτοβολταϊκά. Δίνοντας παραδείγματα, ο κ. Ρούσος είπε ότι υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες τα σημεία φόρτισης θα βρίσκονται σε χώρους στάθμευσης, όπου θα αξιοποιούνται οι οροφές των στεγασμένων χώρων για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών και άλλοι διαθέσιμοι χώροι για την αποθήκευση της ενέργειας μέχρι τη διοχέτευσή της στα οχήματα. ET

Είναι απαραίτητο η ομολογουμένως πολύ καλά καταρτισμένη κρατική μηχανή να επιδείξει την απαραίτητη ευελιξία, τόσο σε εκτελεστικό όσο και σε διοικητικό επίπεδο, ώστε να ξεπεραστεί το πρόβλημα της γραφειοκρατίας

Σε τοπικό επίπεδο, παρατηρείται ένα ουσιαστικό ενδιαφέρον επενδυτών να εκμεταλλευτούν τα υψηλά επίπεδα ηλιοφάνειας της χώρας μας λόγω της γεωγραφικής της θέσης, καθώς επίσης και τη θεσμική ασφάλεια την οποία παρέχει η συμμετοχή μας στην Ε.Ε. Ο Διευθυντής της Υπηρεσίας Ενέργειας σημείωσε ότι πλέον υπάρχει τεράστια ζήτηση για επενδύσεις στην Κύπρο που αφορούν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, σε σημείο που δεν υπάρχει λόγος για επιδοτήσεις είτε από το κράτος είτε από ευρωπαϊκά κονδύλια. Τα συγκριτικά αυτά πλεονεκτήματα της Κύπρου την έχουν βάλει στον χάρτη σημαντικών και καινοτόμων έργων, τα οποία διεθνείς όμιλοι και παίκτες της παγκόσμιας αγοράς επιθυμούν να «δοκιμάσουν» και να «επιδείξουν», ούτως ώστε να μπορούν να μεταφέρουν την αντίστοιχη, αποδεδειγμένη πλέον, τεχνογνωσία και σε τρίτες χώρες, είτε εντός είτε εκτός Ε.Ε. Για τη μετουσίωση του εν λόγω ενδιαφέροντος σε πραγματικές επενδύσεις, είναι απαραίτητο η ομολογουμένως πολύ καλά καταρτισμένη κρατική μηχανή να επιδείξει την απαραίτητη ευελιξία, τόσο σε εκτελεστικό όσο και σε διοικητικό επίπεδο, ώστε να ξεπεραστεί το πρόβλημα της γραφειοκρατίας, το οποίο αποτελεί τροχοπέδη στην υλοποίηση σημαντικών έργων, οδηγώντας πολλές φορές στην εγκατάλειψή τους από τους ενδιαφερόμενους επενδυτές. Η χρονική συγκυρία της πανδημίας του κορωνοϊού, η οποία συνέπεσε χρονικά με τον αναπόφευκτα βίαιο τερματισμό του Κυπριακού Επενδυτικού Προγράμματος, οφείλει να στρέψει σύσσωμη την κυπριακή οικονομική κοινότητα, αλλά και την ίδια την κοινωνία, σε ένα βιώσιμο μοντέλο ενεργειακής ανάπτυξης, το οποίο μπορεί να αποτελέσει βασικό πυλώνα μιας καλύτερης Κύπρου, χτισμένης πάνω σε στέρεες βάσεις.

EconomyToday 61

ΘΕΜΑ

Με στόχο όλα τα κράτημέλη να είναι κλιματικά ουδέτερα έως το 2050, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στις 8 Οκτωβρίου 2020, ενέκρινε τη θέση του ενόψει των διαπραγματεύσεων για τη νέα νομοθεσία της Ε.Ε. για την προστασία του κλίματος. Η νέα νομοθεσία σκοπό έχει να μετατρέψει τις πολιτικές υποσχέσεις περί ενεργειακής μετάβασης και επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας της Ε.Ε. έως το 2050 σε νομικά δεσμευτική υποχρέωση. Με αυτόν τον τρόπο, οι πολίτες και οι επιχειρήσεις της E.E. θα είναι ενήμεροι για το νομικό πλαίσιο και το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης των μέτρων και θα μπορούν να προετοιμαστούν καλύτερα για τις αλλαγές που έρχονται στον τομέα της ενέργειας. ΤΟΥ ΔΡΟΣ ΑΝΔΡΕΑ ΠΟΥΛΛΙΚΚΑ Προέδρου Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου

Μπορεί η Κύπρος να καταστεί

κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050;

Τ

ο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητά φιλόδοξους στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για το 2030 και το 2040 και αναμένει ότι τόσο η Ε.Ε. συνολικά όσο και το κάθε κράτος-μέλος ξεχωριστά θα πρέπει να έχουν φτάσει σε κατάσταση κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050, ώστε στη συνέχεια να επιτευχθεί αρνητικό ισοζύγιο εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ζητά επίσης να υπάρξει επαρκής χρηματοδότηση για τους στόχους αυτούς. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει ως τις 31 Μαΐου 2023, στο πλαίσιο της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας, πρόταση για την πορεία που θα ακολουθηθεί σε επίπεδο Ε.Ε. για την επίτευξη της ενεργειακής μετάβασης ως το 2050. Η πρόταση αυτή θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις συνολικές εναπομένουσες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου της Ε.Ε. ως το 2050, ώστε να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας, σύμφωνα με τη Συμφωνία του Παρισιού.

62 EconomyToday

Ο υφιστάμενος στόχος της Ε.Ε. είναι να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030 κατά 40% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990

Η πορεία θα επανεξετάζεται έπειτα από κάθε απολογισμό που θα πραγματοποιείται σε παγκόσμιο επίπεδο. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητά επίσης να συγκροτηθεί σε επίπεδο Ε.Ε. μια επιτροπή για την κλιματική αλλαγή, η οποία, ως ανεξάρτητος επιστημονικός φορέας, θα είναι αρμόδια να αξιολογεί τις ακολουθούμενες πολιτικές ως προς τη συνέπειά τους και να παρακολουθεί τις εξελίξεις. Επίσης, ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εκπονήσει μελέτη αντικτύπου και να καθορίσει ενδιάμεσο στόχο για το 2040, για να διασφαλιστεί ότι η Ε.Ε. θα βρεθεί στον σωστό δρόμο για την επίτευξη του στόχου για το 2050. Τέλος, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασε την άποψη ότι η Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη της θα πρέπει το αργότερο έως τις 31 Δεκεμβρίου 2025 να καταργήσουν σταδιακά όλες τις άμεσες και έμμεσες επιδοτήσεις στα ορυκτά καύσιμα, ενώ υπογράμμισε την ανάγκη να συνεχιστούν οι προσπάθειες για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας. Ο υφιστάμενος στόχος της Ε.Ε. είναι να μειωθούν οι εκπομπές έως το 2030 κατά 40% σε σύγκριση με τα επίπεδα

του 1990. Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σε ομιλία στις 16 Σεπτεμβρίου 2020 στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ανέπτυξε πώς θα επιτευχθεί η ενεργειακή μετάβαση, αναφέροντας ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει να αυξηθεί ο στόχος για τη μείωση των εκπομπών των θερμοκηπιακών αερίων μέχρι το 2030 σε τουλάχιστον 55% αντί 40%. Όπως ανέφερε, ο στόχος του 55% θα μειώσει την εξάρτηση της Ε.Ε. από τις εισαγωγές ενέργειας, θα δημιουργήσει εκατομμύρια επιπλέον θέσεις εργασίας και θα μειώσει την ατμοσφαιρική ρύπανση κατά περισσότερο από το ήμισυ. Η επίτευξη του στόχου της μείωσης των εκπομπών των θερμοκηπιακών αερίων κατά 55% μέχρι το 2030 θα θέσει την Ε.Ε. σε σταθερή τροχιά προς την κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 και προς την εκπλήρωση των υποχρεώσεών της στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έθεσε τον πήχη ακόμη πιο ψηλά, ζητώντας να μειωθούν οι εκπομπές έως το 2030 κατά 60%, προσθέτοντας ότι, στο πλαίσιο αυτό, η αναθεώρηση των εθνικών στόχων θα πρέπει να γίνει με τρόπο οικονομικά δίκαιο και αποτελεσματικό. Συνάμα, οι τεχνολογίες ανανεώσιμης ενέργειας στο πλαίσιο της ενεργειακής μετάβασης θα πρέπει να προωθηθούν σε όλους τους τομείς της οικονομίας κατεπειγόντως. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα πρέπει να περάσει από το Συμβούλιο της Ε.Ε. για την τελική έγκριση,

Για την επίτευξη αυτού του στόχου χρειάζεται να τεθούν στόχοι για τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πέραν του 30% για το έτος 2030, 75% για το έτος 2040 και 100% για το έτος 2050 σε όλους τους ενεργειακούς τομείς

βάσει της προβλεπόμενης διαδικασίας. Η θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να τεθεί υψηλότερος στόχος για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου συνιστά ένα θαρραλέο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση για τον ενεργειακό μετασχηματισμό της Ε.Ε. Μπορεί η Κύπρος να καταστεί κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050; Ναι, η Κύπρος θα μπορούσε να θέσει μακροπρόθεσμο στόχο για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στο 100% μέχρι το έτος 2050. Για την επίτευξη αυτού του στόχου χρειάζεται να τεθούν στόχοι για τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πέραν του 30% για το έτος 2030, 75% για το έτος 2040 και 100% για το έτος 2050 σε όλους τους ενεργειακούς τομείς, όπως είναι η θέρμανση και η ψύξη, ο ηλεκτρισμός και οι μεταφορές. Επίσης, όσον αφορά τις ηλεκτρικές διασυνδέσεις, μπορούν να τεθούν στόχοι όπως 50% για το έτος 2030, 65% για το έτος 2040 και πέραν του 80% για το έτος 2050. Πώς μπορούν να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι; Επιβάλλεται η ύπαρξη ενός θεσμικού οργάνου το οποίο θα είναι ο συνδετικός κρίκος που θα συντονίζει όλες τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν από τα διάφορα υπουργεία, ώστε με διαφάνεια και σωστό προγραμματισμό να γίνει εφικτή η ετοιμασία ολοκληρωμένου μακροπρόθεσμου ενεργειακού σχεδιασμού για τη χώρα μας, ο οποίος θα περιβάλλεται από επιστημονική τεκμηρίωση αλλά και από πολιτική και κοινωνική συναίνεση. ΕΤ

EconomyToday 63

ΘΕΜΑ

Οι πιο υπερτιμημένες

αγορές κατοικίας παγκοσμίως

64 EconomyToday

Η Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση των τιμών ακινήτων σε 25 μεγαλουπόλεις του κόσμου, στην οποία προέβη η UBS. Η μελέτη καταδεικνύει ότι συνολικά πέντε ευρωπαϊκές πόλεις, αλλά και το Τορόντο και το Χονγκ Κονγκ, είναι εκτεθειμένες στον κίνδυνο φούσκας. Παρά την τρέχουσα παγκόσμια ύφεση, κατά μέσο όρο, ο ρυθμός αύξησης των προσαρμοσμένων βάσει πληθωρισμού τιμών κατοικιών σε αυτές τις 25 πόλεις επιταχύνθηκε τα τέσσερα τελευταία τρίμηνα, με ρυθμό που θεωρείται μη βιώσιμος. Επιπλέον, η πανδημία ενισχύει τη μακροπρόθεσμη αβεβαιότητα όσον αφορά την αστική στέγαση. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΑΤΑΛΙΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

Η Ευρωζώνη ξεχωρίζει ως η περιοχή με τις αγορές κατοικιών που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη «υπερθέρμανση»

UBS Global Real Estate Bubble Index 2020, όπως ονομάζεται η ετήσια μελέτη που πραγματοποιεί η Διεύθυνση Επενδύσεων της UBS Global Wealth Management, επισημαίνει τον κίνδυνο φούσκας ή τη σημαντική υπερεκτίμηση των αγορών κατοικίας στις μισές από τις πόλεις που έθεσε υπό αξιολόγηση. Κατά μέσο όρο οι τιμές αυξήθηκαν, ενώ οι περισσότερες πόλεις στην Ευρώπη διατρέχουν τον κίνδυνο φούσκας. Η Ευρωζώνη ξεχωρίζει ως η περιοχή με τις αγορές κατοικιών που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη «υπερθέρμανση». Στην κορυφή της κατάταξης βρίσκονται το Μόναχο και η Φρανκφούρτη. Το Παρίσι και το Άμστερνταμ ακολουθούν κατά πόδας, βαδίζοντας σε έδαφος όπου ελλοχεύει ο κίνδυνος φούσκας, παράλληλα με τις δύο γερμανικές πόλεις. Αντίστοιχα, η Ζυρίχη, το Τορόντο και το Χονγκ Κονγκ εμφανίζουν επίσης έντονες ανισορροπίες. Σε αντίθεση με το προηγούμενο έτος, η αγορά κατοικίας του Βανκούβερ βρίσκεται πλέον στο υπερτιμημένο τμήμα του φάσματος, μαζί με το Λονδίνο, το Σαν Φρανσίσκο, το Λος Άντζελες και, σε μικρότερο βαθμό, τη Νέα Υόρκη. Η Βοστόνη, η Σιγκαπούρη και το Ντουμπάι διατηρούν την εύλογη αξία. Το ίδιο ισχύει για τη Βαρσοβία, η οποία για πρώτη φορά συμπεριλήφθηκε στη μελέτη. Το Σικάγο παραμένει υποτιμημένο και είναι η μοναδική αγορά που βρίσκεται σε αυτό το άκρο της κλίμακας. Κατά μέσο όρο οι αυξήσεις στις προσαρμοσμένες βάσει πληθωρισμού τιμές έχουν επιταχυνθεί τα τελευταία τέσσερα τρίμηνα.

• Σε πολλές ευρωπαϊκές μητροπολιτικές περιοχές, οι τιμές ανέβηκαν περισσότερο από 5%, με το Μόναχο, τη Φρανκφούρτη και τη Βαρσοβία να ηγούνται της ανοδικής πορείας.

• Η αύξηση των τιμών στις πόλεις της Ασίας-Ειρηνικού και της Αμερικής, με εξαίρεση το Σίδνεϊ, παρέμεινε σε χαμηλό έως μεσαίο μονοψήφιο ποσοστό.

• Η Μαδρίτη, το Σαν Φρανσίσκο, το Ντουμπάι και το Χονγκ Κονγκ είναι οι μόνες πόλεις που παρουσίασαν πτώση των τιμών.

• Πρόκειται για τον μικρότερο αριθμό πόλεων που καταγράφουν αρνητική αύξηση των τιμών από το 2006.

EconomyToday 65

ΘΕΜΑ

Οι κυβερνήσεις στήριξαν την ανθεκτικότητα της αγοράς, αλλά… Παρά την πανδημία, οι αγορές κατοικίας διατήρησαν την ανθεκτικότητά τους το πρώτο εξάμηνο του 2020. Η μελέτη διακρίνει τρεις βασικούς λόγους που συνέτειναν σε αυτό. Πρώτον, οι τιμές των σπιτιών αποτελούν έναν αναχρονιστικό οικονομικό δείκτη και είναι σε θέση να αντικατοπτρίζουν την οικονομική ύφεση αλλά με κάποια καθυστέρηση. Δεύτερον, η πλειονότητα των πιθανών αγοραστών κατοικίας δεν υπέστη άμεσες απώλειες εισοδήματος το πρώτο εξάμηνο του 2020. Οι πιστωτικές διευκολύνσεις για τις εταιρείες και τα προγράμματα βραχυπρόθεσμης εργασίας μετρίασαν τα επακόλουθα της κρίσης. Τρίτον, σε πολλές πόλεις οι κυβερνήσεις στήριξαν τους ιδιοκτήτες κατοικιών κατά τη διάρκεια της περιόδου απαγόρευσης κυκλοφορίας. Οι επιδοτήσεις στέγασης αυξήθηκαν, οι φόροι μειώθηκαν και οι διαδικασίες κατάσχεσης αναστάληκαν. Οι υψηλές αποτιμήσεις της αγοράς και η αβέβαιη βραχυπρόθεσμη προοπτική επικεντρώνουν την προσοχή στην πιο μακροπρόθεσμη πορεία της στέγασης στις πόλεις. Από τη μια πλευρά, παραμένουν σταθεροί οι βασικοί παράγοντες ανατίμησης της αξίας των αστικών κατοικιών – καλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης, χαμηλό κόστος χρηματοδότησης και περιορισμένη αύξηση προσφοράς. Από την άλλη, φαίνεται ότι η πανδημία επιταχύνει τη μετατόπιση της αύξησης του πληθυσμού από τις πόλεις προς τις ευρύτερες μητροπολιτικές περιοχές. ριοχές των προαστίων. Επιπλέον, οι ήδη υπερχρεωμένες ή οικονομικά εξασθενημένες πόλεις θα πρέπει να απαντήσουν σε αυτή την οικονομική κρίση με αύξηση της φορολογίας ή με περικοπές των δημοσίων δαπανών, μέτρα τα οποία δεν αποτελούν καλό οιωνό για τις τιμές των ακινήτων. Εάν οι παράγοντες αυτοί συνδυαστούν, υπάρχει η πιθανότητα, μακροπρόθεσμα, να δημιουργηθεί αβεβαιότητα όσον αφορά την αστική στέγαση».

Mark Haefele Διευθυντής Επενδύσεων της UBS Global Wealth Management «Αυτή τη στιγμή δεν είναι βέβαιο σε ποιο βαθμό τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας και οι απογοητευτικές προοπτικές για τα εισοδήματα των νοικοκυριών θα επηρεάσουν τις τιμές των σπιτιών. Παρ’ όλα αυτά, είναι σαφές ότι ο μεγαλύτερος ρυθμός αύξησης που παρατηρήθηκε τα τελευταία τέσσερα τρίμηνα δεν μπορεί να διατηρηθεί βραχυπρόθεσμα. Τα ενοίκια έχουν αρχίσει ήδη να υποχωρούν στις περισσότερες πόλεις, υποδεικνύοντας ότι είναι πιθανόν να ανακύψει φάση διόρθωσης, όταν οι επιδοτήσεις τελειώσουν και αυξηθούν οι πιέσεις που ασκούνται στα εισοδήματα».

Claudio Saputelli Επικεφαλής Τομέα Ακινήτων στη Διεύθυνση Επενδύσεων της UBS Global Wealth Management «Η αύξηση των κατ’ οίκον γραφείων θέτει υπό αμφισβήτηση την ανάγκη διαβίωσης κοντά στα κέντρα των πόλεων. Η πίεση που υφίστανται τα εισοδήματα των νοικοκυριών αναγκάζει πολλούς κατοίκους να μετακομίσουν σε πιο προσιτές πε66 EconomyToday

Matthias Holzhey Η αύξηση των τιμών στις πόλεις της ΑσίαςΕιρηνικού και της Αμερικής, με εξαίρεση το Σίδνεϊ, παρέμεινε σε χαμηλό έως μεσαίο μονοψήφιο ποσοστό

Επικεφαλής συντάκτης της μελέτης και Επικεφαλής Επενδύσεων σε Ελβετικά Ακίνητα της UBS Global Wealth Management «Οι σημερινές πόλεις που διατρέχουν τον κίνδυνο φούσκας φαίνεται ότι αντεπεξέρχονται σχετικά καλά στην κρίση λόγω κορωνοϊού. Οι τοπικές οικονομίες στο Μόναχο, στο Τορόντο και στο Χονγκ Κονγκ πιθανόν να ανακάμψουν σύντομα. Ωστόσο, ακόμα και ελλείψει ευρύτερης διόρθωσης στην αγορά, το ενδεχόμενο για περαιτέρω κεφαλαιακά κέρδη διαφαίνεται αμυδρό. Πιο συγκεκριμένα, οι προοπτικές για επενδύσεις σε αγορά ακινήτων προς ενοικίαση είναι λίγες, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις υψηλές, σε επίπεδα ρεκόρ, αναλογίες των τιμών κατοικιών προς τα ενοίκια».

Προοπτικές ανά περιοχή Ελβετία Την τελευταία δεκαετία, η Ζυρίχη κατέγραψε τον ισχυρότερο ρυθμό αύξησης των τιμών από όλες τις περιοχές της ελβετικής οικονομίας. Η αγορά κατοικίας της χώρας χαρακτηρίζεται από σχετικά γρήγορο ρυθμό επέκτασης της προσφοράς, δεδομένου ότι η συντριπτική πλειονότητα των κτιρίων τελικά ενοικιάζεται. Η αγορά ιδιόκτητων κατοικιών έχει στερέψει, ενώ η κρίση λόγω κορωνοϊού δεν έχει αφήσει σχεδόν κανένα σημάδι επάνω της. Στην ουσία, οι κατοικίες που βρίσκονται κοντά στο κέντρο της πόλης της Ζυρίχης έχουν επωφεληθεί από την αυξανόμενη ζήτηση. Η μεγάλη προθυμία καταβολής του αντιτίμου αντανακλά τόσο τις προσδοκίες για περαιτέρω αύξηση των τιμών όσο και τη συνεχιζόμενη ζήτηση για επενδύσεις. Συμβαδίζοντας με τις εξελίξεις αυτές, η πόλη κατατάσσεται πλέον στις κατηγορίες κινδύνου φούσκας. Η Ζυρίχη εξακολουθεί επίσης να υπερβαίνει τη Γενεύη και σε επίπεδο δείκτη τιμών. Παρ’ όλα αυτά, μετά την πρόσφατη αύξη-

Ευρώπη ση των τιμών, η στεγαστική αγορά της Γενεύης έχει ανακάμψει από τις απώλειες που υπέστη την περίοδο μεταξύ 2013 και 2016. Σε αυτό έρχονται να προστεθούν τα χαμηλά επιτόκια στεγαστικών δανείων, τα οποία διατηρούν τον ελκυστικό χαρακτήρα της ιδιοκτησίας ακινήτων –υπό το πρίσμα των διογκωμένων ενοικίων της αγοράς–, και το γεγονός ότι η πόλη επωφελείται από το διεθνές κύρος της, ενώ εξακολουθεί να προσελκύει αλλοδαπούς πολίτες, παρά την περιορισμένη οικονομική ευχέρεια.

Το Λονδίνο σημείωσε τη δεύτερη ασθενέστερη αύξηση τιμών που έχει καταγραφεί από το 2016

Τα τελευταία τέσσερα τρίμηνα αυξήθηκαν οι τιμές των δεικτών για όλες τις πόλεις της Ευρωζώνης που εξετάζονται, καθώς οι αξίες βρίσκονται ήδη στο υψηλότερο επίπεδο παγκοσμίως. Οι ανισορροπίες αυξάνονται περαιτέρω ως αποτέλεσμα του ιστορικά χαμηλού κόστους χρηματοδότησης, το οποίο δεν συμβαδίζει με την ευρωστία των κατά τόπους οικονομιών. Στη Φρανκφούρτη και στο Μόναχο ειδικότερα, οι τιμές έχουν υπερδιπλασιαστεί την τελευταία δεκαετία. Αντίθετα, το Λονδίνο σημείωσε τη δεύτερη ασθενέστερη αύξηση τιμών που έχει καταγραφεί από το 2016, σε σχέση με όλες τις υπό εξέταση πόλεις. Παρ’ όλα αυτά, η πόλη παραμένει σε υπερτιμημένα πλαίσια, ενώ τα προβλήματα οικονομικής ευχέρειας, η πολιτική αβεβαιότητα και το αυστηρότερο φορολογικό και κανονιστικό περιβάλλον ασκούν περαιτέρω πίεση στις τιμές των κατοικιών. Αναμένουμε ότι οι ξένοι αγοραστές θα αξιοποιήσουν την εξασθένιση της λίρας Αγγλίας και τις χαμηλότερες τιμές, υποστηρίζοντας, κατ’ επέκταση, το επίπεδο των τιμών μεσοπρόθεσμα.

EconomyToday 67

ΘΕΜΑ

ΗΠΑ Την τελευταία πενταετία, οι τιμές των δεικτών διατηρούνται σχετικά σταθερές στις πόλεις της Ανατολικής Ακτής. Αντίθετα, οι αγορές της Δυτικής Ακτής έχουν παρουσιάσει λιγότερο ομοιογενή ανάπτυξη. Στο Λος Άντζελες οι τιμές των δεικτών συνεχίζουν να αυξάνονται, ενώ στο Σαν Φρανσίσκο οι αξίες έχουν υποχωρήσει λόγω της πτώσης των τιμών κατοικιών. Σε γενικές γραμμές, η μείωση των επιτοκίων στεγαστικών δανείων σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα παρέχει στήριξη για τις τιμές των κατοικιών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο, οι μεταβολές των τιμών στις υπό εξέταση πόλεις ακολουθούν τον μέσο όρο που καταγράφεται σε εθνικό επίπεδο. Η αύξηση της ζήτησης εντός των πόλεων έχει επιβραδυνθεί, καθώς οι πολίτες μετακομίζουν στα προάστια, ως αποτέλεσμα των οικονομικών δυσκολιών και των επιπτώσεων του COVID-19. Η τάση αυτή έχει επιταχυνθεί χάρη στη συνεχιζόμενη μετανάστευση σε πολιτείες με χαμηλότερο κόστος, οι οποίες διαθέτουν πιο ευνοϊκό φορολογικό, επιχειρηματικό και κανονιστικό περιβάλλον.

Μέση Ανατολή Τα τελευταία 30 χρόνια, στο Τελ Αβίβ παρατηρείται ένας από τους υψηλότερους ρυθμούς αύξησης των τιμών μεταξύ των πόλεων που καλύπτει αυτή η έκθεση. Προς το παρόν, οι τιμές κατοικιών βρίσκονται και πάλι σε άνοδο, λόγω

των ευνοϊκότερων όρων χρηματοδότησης και της πενιχρής προσφοράς κατοικιών. Η κυβέρνηση έχει μειώσει τον φόρο αγοράς δεύτερης κατοικίας, ενθαρρύνοντας τις επενδύσεις στη στεγαστική αγορά. Σε αντίθεση με το Τελ Αβίβ, η αγορά ακινήτων στο Ντουμπάι έχει αγγίξει νέο κυκλικό χαμηλό. Από την τελευταία κορύφωση των τιμών το 2014, οι τιμές έχουν υποχωρήσει κατά 35% και πλέον, ενώ οι αξίες κυμαίνονται σε σχεδόν χαμηλά επίπεδα. Η θετική επίδραση που είχαν στις τιμές η υψηλή πληθυσμιακή αύξηση και οι ευνοϊκότεροι κανονισμοί στεγαστικών δανείων αντισταθμίζονται πλέον από τη συνεχιζόμενη μεγάλη αύξηση της προσφοράς και τις εξασθενημένες τιμές του πετρελαίου.

Τα τελευταία 30 χρόνια, στο Τελ Αβίβ παρατηρείται ένας από τους υψηλότερους ρυθμούς αύξησης των τιμών μεταξύ των πόλεων

68 EconomyToday

Περιοχή Ασίας-Ειρηνικού Οι τιμές κατοικιών τόσο στο Χονγκ Κονγκ όσο και στη Σιγκαπούρη ήταν αρκετά σταθερές κατά τη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του έτους. Ωστόσο, ενώ οι πραγματικές τιμές των κατοικιών στο Χονγκ Κονγκ είναι πάνω από 50% υψηλότερες σε σύγκριση με τις αντίστοιχες τιμές πριν από δέκα χρόνια, την ίδια περίοδο οι τιμές στη Σιγκαπούρη παρέμειναν ουσιαστικά αμετάβλητες. Το αυστηρότερο κανονιστικό πλαίσιο αποδείχθηκε πολύ αποτελεσματικό στον περιορισμό της αύξησης των τιμών στην Πόλη των Λιονταριών, κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών. Η οικονομική αβεβαιότητα επηρεάζει αρνητικά τις προοπτικές της αγοράς και στις δύο πόλεις, αλλά μεσοπρόθεσμα η ζήτηση πιθανόν να παραμείνει υψηλή, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τους αντίστοιχους βασικούς ρόλους που διαδραματίζουν στην περιοχή. Το Τόκιο έχει εξελιχθεί σε μία από τις πιο δυναμικές αγορές κατοικιών της περιοχής, χάρη στη θετική επίδραση που είχαν η ισχυρή αύξηση του πληθυσμού και οι ελκυστικές συνθήκες χρηματοδότησης. Στο Σίδνεϊ, οι ευνοϊκότερες απαιτήσεις δανεισμού και οι μειώσεις των επιτοκίων στις οποίες προέβη η Κεντρική Τράπεζα της Αυστραλίας (RBA) έχουν προκαλέσει μια μέτρια αλλά μάλλον παροδική ανάκαμψη των τιμών. ΕΤ

ΘΕΜΑ

Ακτοπλοϊκή σύνδεση

Κύπρου Ελλάδας από τον Μάιο του 2021 Το Υφυπουργείο Ναυτιλίας τρέχει ώστε να καταστεί δυνατόν οι Κύπριοι να έχουν εναλλακτική επιλογή για να ταξιδέψουν στην Ελλάδα την τουριστική περίοδο του 2021 Εφικτός παραμένει ο στόχος που έθεσε η κυβέρνηση για έναρξη της ακτοπλοϊκής σύνδεσης ΚύπρουΕλλάδας από τον Μάιο του 2021, όπως ανέφερε στο Economy Today ο Υφυπουργός Ναυτιλίας, Βασίλης Δημητριάδης. Σύμφωνα με τα όσα μας δήλωσε, η μπάλα βρίσκεται στο γήπεδο της Βουλής, καθώς το Υφυπουργείο αναμένει την έγκριση του προϋπολογισμού για το 2021 που περιλαμβάνει τις σχετικές πιστώσεις ώστε να μπορέσει να προβεί σε προσφορές. ΤΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ

70 EconomyToday

EconomyToday 71

ΘΕΜΑ

M

έχρι στιγμής, όπως είπε, έχουν εκφράσει προφορικό ενδιαφέρον πέντε εταιρείες και απομένει να διαφανεί εάν αυτό το ενδιαφέρον θα μεταφραστεί και σε υποβολή πρότασης με την προκήρυξη του διαγωνισμού. Το λιμάνι εκκίνησης της γραμμής, η χρονική διάρκεια του ταξιδιού, η παροχή υπηρεσιών ψυχαγωγίας και λοιπές λεπτομέρειες, όπως το αν θα υπάρχει τελικά ενδιάμεσος σταθμός σε κάποιο ελληνικό νησί, θα καθοριστούν με την κατακύρωση της επιτυχούσας εταιρείας. Ωστόσο, όποια κι αν είναι η εξέλιξη, το σίγουρο είναι ότι τα κόμιστρα δεν αλλάζουν.

Οι τιμές των εισιτηρίων Τα κόμιστρα ορίζονται στα 50 ευρώ για αεροπορική θέση μονής διαδρομής και στα 80 ευρώ μετ’ επιστροφής. Το εισιτήριο για μονή καμπίνα ορίζεται στα 80 ευρώ για μονή διαδρομή και στα 120 ευρώ μετ’ επιστροφής. Τα παιδιά μέχρι 24 μηνών θα ταξιδεύουν δωρεάν, ενώ από 2 έως 12 ετών θα υπόκεινται σε διαφοροποιημένα ή μειωμένα κόμιστρα. Τα οχήματα θα κοστίζουν 75 ευρώ για τη μονή διαδρομή και 150 ευρώ μετ’ επιστροφής, ενώ οι μοτοσικλέτες των επιβατών θα κοστίζουν 50 ευρώ για μονή διαδρομή και 100 ευρώ μετ’ επιστροφής. Οι τιμές αυτές δεν περιλαμβάνουν τους λιμενικούς φόρους.

Τα επόμενα βήματα Ερωτηθείς πού βρίσκονται οι διαδικασίες για την έναρξη της ακτοπλοϊκής σύνδεσης με την Ελλάδα, ο Υφυπουργός Ναυτιλίας ανέφερε πως παρατηρείται μια μικρή καθυστέρηση στις διαδικασίες, η οποία έχει να κάνει με τις προσφορές, καθώς για να βγούμε σε προσφορές πρέπει πρώτα να έχουμε τις αντίστοιχες πιστώσεις. Ο κ. Δημητριάδης σημείωσε ότι η κυβέρνηση θα παρέχει ετήσια επιδότηση μέγιστου ύψους έξι εκατομμυρίων ευρώ, η οποία θα προορίζεται ειδικά για επιβάτες και όχι για φορτία και θα έχει διάρκεια τα τρία πρώτα έτη. Όπως είπε, ο σχετικός συμπληρωματικός προϋπολογισμός, στον οποίο εντάχθηκε η κρατική επιδότηση, τόσο για το 2021 όσο και για τα υπόλοιπα έτη, έχει εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο και απομένει η ψήφισή του από τη Βουλή των Αντιπροσώπων, ώστε να μπορεί το Υφυπουργείο να προβεί στην προκήρυξη προσφορών. Με βάση τον οδικό χάρτη που έθεσε το Υφυπουργείο, εάν ο προϋπολογισμός εγκριθεί από τη Βουλή στις αρχές Νοεμβρίου, η διαδικασία των προσφορών θα αρχίσει αμέσως και θα έχει χρονική ισχύ περίπου ενάμιση μήνα. «Ο στόχος που βάλαμε για τον Μάιο του 2021 παραμένει και είμαστε έτοιμοι να προβούμε σε προκήρυξη προσφορών με την έγκριση των σχετικών πιστώσεων που περιλαμβάνονται στον προϋπολογισμό που εκκρεμεί στη Βουλή», ανέφερε ο Υφυπουργός. Άρα η μπάλα είναι στη Βουλή.

72 EconomyToday

Τα βασικά κριτήρια Το δρομολόγιο του ακτοπλοϊκού ταξιδιού από την Κύπρο στον Πειραιά θα έχει χρονική διάρκεια που θα κυμαίνεται μεταξύ 20 και 30 ωρών και το εισιτήριο θα κοστίζει 50 ευρώ για μονή διαδρομή και 80 ευρώ μετ’ επιστροφής

Όπως εξήγησε ο Υφυπουργός Ναυτιλίας, η χρονική διάρκεια του ταξιδιού αποτελεί ένα από τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης των προσφορών που θα υποβληθούν. Για παράδειγμα, συνέχισε, θα παίζει ρόλο εάν ένα πλοίο κάνει το ταξίδι σε 30 ώρες και άλλο σε 22 ώρες. Αυτό θα κριθεί κατά μία άποψη και από την επιλογή του λιμανιού από όπου θα ξεκινά το ταξίδι, καθώς η Λάρνακα μειονεκτεί σε θέμα απόστασης, αφού προσθέτει 1,5 ώρα περισσότερη από ό,τι το λιμάνι Λεμεσού. Περαιτέρω, όπως είπε, υπάρχουν και κάποιοι αστάθμητοι παράγοντες, όπως το ποιες ανέσεις θα προσφέρει το πλοίο. «Στόχος μας είναι να παρέχεται κάποια στοιχειώδης ψυχαγωγία, καθώς πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη ότι πρόκειται για ένα ταξίδι περίπου 24 ωρών», συμπλήρωσε.

Ενδιαφέρον από πέντε εταιρείες Σύμφωνα με τον κ. Δημητριάδη, μέχρι τώρα έχουν δείξει ενδιαφέρον για να αναλάβουν τη διεκπεραίωση της ακτο-

Η νέα, εναλλακτική μορφή ταξιδιού

Το ταξίδι θα ξεκινά είτε από τη Λεμεσό είτε από τη Λάρνακα, ενώ ο τελικός λιμένας-προορισμός της ακτοπλοϊκής σύνδεσης θα είναι, όπως είναι γνωστό, ο Πειραιάς. Δεν έχει ξεκαθαρίσει αν θα υπάρχει ενδιάμεσος σταθμός στο δρομολόγιο, ωστόσο δίνεται η δυνατότητα στους προσφοροδότες να εντάξουν στα δρομολόγιά τους κάποιο νησί ως ενδιάμεσο σταθμό, χωρίς ωστόσο να είναι απαραίτητο. Πιθανοί ενδιάμεσοι σταθμοί θεωρούνται είτε η Ρόδος είτε η Κρήτη. Το απευθείας δρομολόγιο του ακτοπλοϊκού ταξιδιού από την Κύπρο στον Πειραιά θα έχει χρονική διάρκεια που θα κυμαίνεται μεταξύ 20 και 30 ωρών. Υπενθυμίζεται ότι η εταιρεία που θα επιλεγεί για τους σκοπούς του ταξιδιού θα πρέπει να παρέχει ελάχιστη δυνατότητα μεταφοράς 200 επιβατών και διαθεσιμότητα καμπινών για τουλάχιστον 140 άτομα, εάν η διάρκεια του ταξιδιού υπερβαίνει τις 16 ώρες. Παράλληλα, γίνονται προσπάθειες ώστε στο πλοίο να παρέχονται ανέσεις και ψυχαγωγία, όπως αρμόζει σε τέτοια πολύωρα ταξίδια, παρόλο που η ακτοπλοϊκή σύνδεση δεν θα αποτελεί κρουαζιέρα αλλά τακτική γραμμή.

πλοϊκής σύνδεσης Κύπρου-Ελλάδας πέντε ακτοπλοϊκές εταιρείες. Ο Υφυπουργός ανέφερε ότι πρόκειται για κυπριακές, ελλαδικές αλλά και ευρωπαϊκές εταιρείες, ωστόσο δεν θέλησε να αναφερθεί ονομαστικά σε αυτές. «Εξέφρασαν προφορικό ενδιαφέρον και αναμένεται να διαφανεί εάν το ενδιαφέρον τους θα μεταφραστεί σε υποβολή πρότασης με την προκήρυξη του διαγωνισμού. Μπορεί οι πέντε εταιρείες να γίνουν δέκα ή μπορεί να γίνουν τρεις», πρόσθεσε.

Εφικτός ο στόχος για τον Μάιο του 2021 Ερωτηθείς ποια είναι τα επόμενα βήματα μέχρι και τον Μάιο του 2021 που θα τεθεί σε λειτουργία η ακτοπλοϊκή σύνδεση Κύπρου-Ελλάδας, ο κ. Δημητριάδης ανέφερε πως οι προσφορές θα τρέχουν για ενάμιση μήνα. Ακολούθως, συμπλήρωσε, θα γίνει μια αξιολόγηση των επιτυχουσών προσφορών για να γίνει η κατακύρωση και ο επιτυχών θα κληθεί σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα, που θα συνάδει με το χρονοδιάγραμμα του Μαΐου, να ξεκινήσει την υπηρεσία.

Υφυπουργός Ναυτιλίας: «Οι προσφορές ετοιμάζονται. Περιμένουμε την έγκριση του σχετικού προϋπολογισμού από τη Βουλή για να κινηθούμε εντός των χρονοδιαγραμμάτων και να λειτουργήσει η γραμμή από τον Μάιο του 2021»

Ο Υφυπουργός δήλωσε ξεκάθαρα πως ο στόχος για τον Μάιο είναι εφικτός, προσθέτοντας ότι «προσπάθειά μας είναι να προλάβουμε την καλοκαιρινή περίοδο που έρχεται, αφού θα ήταν κρίμα η εν λόγω υπηρεσία να ξεκινήσει μετά το καλοκαίρι του 2021. Γι’ αυτό, τρέχουμε τις διαδικασίες για να προλάβουμε».

«Ο κόσμος θα αγκαλιάσει τη σύνδεση» Ο Υφυπουργός σημείωσε πως είναι γεγονός ότι «πρόκειται για μια εναλλακτική σύνδεση με την Ελλάδα, πέραν των αερομεταφορών, ωστόσο, αν το ενδιαφέρον που δείχνει ο κόσμος μεταφραστεί σε χρήση, είμαι αισιόδοξος ότι όχι μόνο θα αγκαλιάσουν τη γραμμή, αλλά και ότι αυτή θα καταστεί βιώσιμη, με αποτέλεσμα ενδεχομένως να μη χρειάζεται η επιδότηση του κράτους σε τρία χρόνια». «Η τελευταία φορά που λειτούργησε αυτή η σύνδεση ήταν πριν από 20 χρόνια και δεν ξέρουμε πώς θα συμπεριφερθεί ο κόσμος, αλλά είμαι αισιόδοξος», είπε καταληκτικά. ET

EconomyToday 73

ΘΕΜΑ

Στη δίνη της πανδημίας

H ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ...

74 EconomyToday

Στελέχη από μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες της Κύπρου καταθέτουν στο Economy Today την εμπειρία που βίωσαν φέτος λόγω της πανδημίας του COVID-19 και πώς αντμετώπισαν το γεγονός αφού, σε αντίθεση με άλλες χρονιές, πολλά ξενοδοχεία έμειναν κλειστά και όσα λειτούργησαν κατέγραψαν πολύ χαμηλές πληρότητες. Ταυτόχρονα μας μίλησαν για τους επόμενους σχεδιασμούς οι οποίοι είναι εν πολλοίς συγκρατημένοι αφού ο αυξημένος αριθμός κρουσμάτων εντείνει την αβεβαιότητα. ΤΗΣ ΕΜΙΛΥΣ ΜΙΝΤΗ

Τ

ο πλήγμα που υπέστησαν ο τουρισμός και η ξενοδοχειακή βιομηχανία ως συνέπεια της πανδημίας του COVID-19 είναι πάρα πολύ μεγάλο. Οι απώλειες που καταγράφονται σε αφίξεις και έσοδα ξεπερνούν το 80%. Δυστυχώς, η τουριστική σεζόν κλείνει και το χειρότερο σενάριο έχει επαληθευτεί. Οι όποιες ελπίδες για προσέλευση τουριστών μέχρι τον Οκτώβριο εξανεμίστηκαν, αφού οι κρατήσεις κινήθηκαν σε πολύ χαμηλά επίπεδα (τον Σεπτέμβριο του 2020 ανήλθαν σε 87.334 σε σχέση με 524.707 τον Σεπτέμβριο του 2019, καταγράφοντας απώλειες της τάξης του 83,4%), ενώ πολύ μεγάλη αβεβαιότητα επικρατεί για την επόμενη μέρα. Η επιδημιολογική καμπύλη ανεβαίνει επικίνδυνα και το οποιοδήποτε πλάνο για το 2021 είναι πάρα πολύ συγκρατημένο. Οι εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού κάνουν λόγο για επάνοδο τα επόμενα 2-3 χρόνια και σε αυτόν τον χρονικό ορίζοντα προσβλέπουν και οι αρμόδιοι προκειμένου να χτιστεί η βάση και η Κύπρος να κατορθώσει να βγει από την περιπέτεια αυτή πιο ενισχυμένη και ανανεωμένη ως τουριστικός προορισμός.

ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΥΡΙΟ Η εξέλιξη της πανδημίας και οι εκτιμήσεις για μια ακόμη δύσκολη χρονιά το 2021 δημιουργούν έντονες ανησυχίες σε χιλιάδες εργαζόμενους και επιχειρήσεις της τουριστικής βιομηχανίας. Για παράδειγμα, τα ξενοδοχεία, που άλλοτε έσφυζαν από ζωή και ήταν υπερπλήρη μέχρι και το τέλος της σεζόν, φέτος έμειναν άδεια. Όσα λειτούργησαν από τον Ιούνιο και μετά, εργάστηκαν με πολύ λίγες αφίξεις ξένων τουριστών και με κρατήσεις από ντόπιους, κυρίως τα Σαββατοκύριακα. Όσο κι αν δούλεψε όμως ο εσωτερικός τουρισμός, τα σχεδόν 4 εκατ. τουρίστες που άγγιξε η Κύπρος το 2019 ήταν αδύνατο να καλυφθούν σε σημαντικό βαθμό. Η πολύ χαμηλή προσέλευση τουριστών δεν άφησε πολλά περιθώρια στους ξενοδόχους και αρκετές μονάδες παρέμειναν κλειστές, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Στον αντίποδα, ένας πολύ μεγάλος αριθμός εργαζομένων της τουριστικής και ξενοδοχειακής βιομηχανίας εργάστηκε κατά το ελάχιστο ή και καθόλου. Η κρατική στήριξη που έλαβαν οι εργαζόμενοι για αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας, αλλά και κάποια άλλα μέτρα που λήφθηκαν για στήριξη των επιχειρήσεων, όπως είναι για παράδειγμα η αναστολή δόσεων, σύντομα φθάνουν στο τέλος τους. Οι σκέψεις για περαιτέρω στήριξη υπάρχουν, καθώς και οι διαβουλεύσεις για το πώς μπορούν οι επιχειρήσεις να βοηθηθούν, όμως πολλά από αυτά κρίνονται από μια σειρά άλλων παραγόντων.

EconomyToday 75

ΘΕΜΑ

ΔΥΣΚΟΛΟΣ Ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Σε δηλώσεις του στο Economy Today, o Γενικός Διευθυντής του ΠΑΣΥΞΕ, Φιλόκυπρος Ρουσουνίδης, σημείωσε πως ο ιός παραμένει στην κοινότητα και αυτό δυσκολεύει ιδιαίτερα την τουριστική βιομηχανία, η οποία στηρίζεται στον προγραμματισμό αρκετών μηνών πριν. «Δυστυχώς, με την εναλλαγή της επιδημιολογικής εικόνας, δεν μπορεί να γίνει προγραμματισμός για το 2020-2021, αφού θα έπρεπε να γίνεται τώρα, με την έναρξη της χειμερινής περιόδου. Παρατηρούμε ότι δεν υπάρχει κινητικότητα στην αγορά, αν και υπάρχει μεγάλη επιθυμία από μεγάλους οργανωτές ταξιδιών και τουριστικούς πράκτορες να συνεργαστούν με την Κύπρο, αφού μέχρι πρότινος η επιδημιολογική μας εικόνα ήταν τέτοια που προσέφερε μια ασφάλεια, μια σταθερότητα. Όμως, το σύστημα κατηγοριοποίησης χωρών δυσκολεύει τον προγραμματισμό». Κληθείς να σχολιάσει τις ανησυχίες που εκφράζονται από τον ξενοδοχειακό κόσμο για το κλείσιμο αεροπορικών εταιρειών, ο κ. Ρουσουνίδης πρόσθεσε πως «το κλείσιμο αεροπορικών εταιρειών σίγουρα δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στο νησί», ωστόσο εξέφρασε την ελπίδα ότι οι αεροπορικές εταιρείες θα μας εντάξουν στο πτητικό τους πρόγραμμα. Όπως επεσήμανε, «πρέπει οπωσδήποτε να κρατήσουμε και να διατηρήσουμε τις πολύ καλές μας σχέσεις με όλους τους τουριστικούς πράκτορες, διοργανωτές ταξιδιών και τουριστικούς φορείς στις ξένες αγορές. Να δημιουργήσουμε το υπόβαθρο για το 2020-2021, ώστε

Η επιδημιολογική καμπύλη ανεβαίνει επικίνδυνα και το οποιοδήποτε πλάνο για το 2021 είναι πολύ συγκρατημένο

να μας εντάξουν στα προγράμματά τους». Τέλος, ο κ. Ρουσουνίδης τόνισε την ανάγκη για στήριξη των επιχειρήσεων. Όπως είπε, «θεωρώ ότι η αναστολή δόσεων για το 2021 είναι επιβεβλημένη ανάγκη. Πρέπει να θωρακίσουμε και τις επιχειρήσεις, να εξευρεθούν τρόποι στήριξης για το 2021, το οποίο φαίνεται ότι δεν θα είναι αυτό που όλοι περιμέναμε πριν από δύο μήνες. Επί τούτου, θεωρούμε ότι είναι επιβεβλημένη μια επιμήκυνση του μορατόριουμ δόσεων σε ιδιωτικό επίπεδο και ίσως να δούμε και άλλους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να στηριχθούν οι επιχειρήσεις, να υπάρξουν κάποιες ελαφρύνσεις όσον αφορά τη συνεργασία τους και τις δόσεις τους με τις τράπεζες».

ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Όπως και άλλες τουριστικές χώρες, έτσι και η Κύπρος θα πρέπει να αρχίσει να προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα που δημιουργεί η πανδημία του κορωνοϊού. Το τουριστικό προϊόν, όπως επισημαίνουν συνεχώς οι αρμόδιοι, πρέπει να αλλάξει προκειμένου να γίνει πιο ελκυστικό. Ποιες είναι όμως αυτές οι νέες τάσεις; Όπως αναφέρει σε πρόσφατο άρθρο του ο Υφυπουργός Τουρισμού Σάββας Περδίος, οι νέες τάσεις είναι:

• Slow tourism: Ο ταξιδιώτης ολοένα και περισσότερο αναζητεί διακοπές οι οποίες έχουν πιο «αργό» ρυθμό από εκείνον που μας πλαισιώνει στην καθημερινότητα της ζωής. Αυτό σημαίνει αποφυγή της πολυκοσμίας και εξερεύνηση πιο αυθεντικών και δυσεύρετων σημείων σε έναν προορισμό.

• Climate friendly holidays: Οι τάσεις των τελευταίων

ετών θέλουν τους επισκέπτες, ιδιαίτερα τους νεαρότερους, να νοιάζονται για το περιβάλλον και να μην αναζητούν προορισμούς που καταστρέφουν τον φυσικό τους πλούτο. Οι διακοπές που ψάχνουν είναι ολοένα και πιο εναρμονισμένες με τον σεβασμό προς το περιβάλλον και τη φύση.

• Extended stays: Η νέα διεθνής τάση για εργασία από το σπίτι, τουριστικά μεταφράζεται σε ευκαιρία για προσέλκυση επισκεπτών για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό,τι στο παρελθόν. Πλέον, ένας ταξιδιώτης μπορεί πιο εύκολα να λείψει στο εξωτερικό 76 EconomyToday

για διακοπές μεγαλύτερης διάρκειας, συνδυάζοντάς τις με δουλειά από τον χώρο διακοπών του.

• Immersive travel: Ο ταξιδιώτης εκμεταλλεύεται την

ευκαιρία που παρουσιάζεται για διακοπές μεγαλύτερης διάρκειας, ούτως ώστε να «ζήσει σαν ντόπιος» κατά τη διάρκεια της διαμονής του. Αναζητεί λοιπόν τρόπους «προσωρινής ένταξής» του στην τοπική κοινωνία, μέσω συμμετοχής σε φεστιβάλ, εκδηλώσεις κτλ.

• Boutique conferences: Ο τομέας των συνεδρίων θα αλλάξει δραστικά, με αυξημένη ζήτηση για πιο μικρά συνέδρια, τα οποία θα στοχεύουν στην ποιότητα και όχι στην ποσότητα. Πολλά από αυτά τα «boutique» συνέδρια θα είναι πλέον και «υβριδικά», δηλαδή θα δίνουν την ευκαιρία σε παρευρισκόμενους ή και ομιλητές να συμμετέχουν διαδικτυακά.

• Holistic wellness: Ο τομέας της υγείας και ευεξίας πλέον

δεν αναφέρεται μόνο σε θεραπείες μασάζ, αισθητικής κτλ. Η υγεία και ευεξία πλέον πρέπει να έχει πτυχή ολιστική και να συνδέεται με την υγιεινή διατροφή, τις δραστηριότητες στη φύση για περιορισμό του στρες, την ψυχική υγεία, τα προγράμματα αποτοξίνωσης, την έκθεση στον ήλιο για απορρόφηση βιταμίνης D, την εισπνοή καθαρού αέρα, τη διενέργεια εξατομικευμένων ιατρικών εξετάσεων κτλ. Επίσης, ο επισκέπτης πλέον θα θέλει να ξέρει εκ των προτέρων κατά πόσον το σύστημα υγείας μιας χώρας είναι αξιόπιστο.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Η διαχείριση της κρίσης που προκάλεσε η πανδημία του κορωνοϊού εξελίχθηκε σε πολλά μέτωπα. Στην ξενοδοχειακή βιομηχανία η διαφύλαξη της δημόσιας υγείας και η τήρηση των πρωτοκόλλων αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο για όσες επιχειρήσεις τέθηκαν σε λειτουργία. Μιλώντας στο Economy Today, ιδιοκτήτες, CEO και άλλα διευθυντικά στελέχη μεγάλων ομίλων και ξενοδοχειακών μονάδων μοιράστηκαν μαζί μας την εμπειρία που βίωσαν φέτος, μας μίλησαν για το σημαντικό κόστος και τη ζημιά που προκάλεσε ο κορωνοϊός, ενώ μας παρουσίασαν και τα επόμενά τους σχέδια. Την ίδια στιγμή, εξέφρασαν τις ανησυχίες τους για το τι μέλλει γενέσθαι σε ό,τι αφορά τη στήριξη των επιχειρήσεων, αφού η ζημιά είναι πολύ μεγάλη, ενώ κατέθεσαν σειρά προτάσεων για το πώς μπορεί η Κύπρος να εξελιχθεί σε έναν τουριστικό προορισμό με ανανεωμένο προϊόν που να ανταποκρίνεται στις νέες διεθνείς τάσεις.

10 πρωταγωνιστές της ξενοδοχειακής βιομηχανίας απαντούν στις ερωτήσεις του Economy Today

Η Κύπρος θα πρέπει να προσαρμοστεί στις νέες διεθνείς τουριστικές τάσεις

• Micro experiences: Ο επισκέπτης πλέον θέλει να νιώθει μοναδικός, συμμετέχοντας σε βιωματικές δραστηριότητες οι οποίες δεν κινούνται στα πλαίσια της μαζικότητας. Θέλει να εξερευνήσει, να γευτεί, να ζήσει κάτι το οποίο δεν θα βρει σε κανέναν άλλο προορισμό του πλανήτη.

• Small tours: Ο τομέας των εκδρομών θα χαρακτηρίζεται πλέον από γκρουπ μικρότερου αριθμού ατόμων, τα οποία ίσως και να γνωρίζονται μεταξύ τους, π.χ. μέλη της ίδιας οικογένειας. Παραδείγματα μπορούν να αποτελέσουν τα σαφάρι, ή και οι προσωποποιημένες (customized) ξεναγήσεις σε δυσεύρετα σημεία ενός προορισμού. Για αποφυγή πολυκοσμίας, πολλές από αυτές τις εκδρομές θα λαμβάνουν χώρα τους μήνες εκτός αιχμής.

• Luxury cruising: Η διάθεση για αποφυγή της πολυκοσμίας παρατηρείται και στον τομέα της κρουαζιέρας, όπου σημαντικό μερίδιο της αγοράς θα επιλέγει πλέον πλοία χωρίς συνωστισμό, με ανώτατο όριο τους 800 περίπου επιβάτες. Ενδεικτικά, αναφέρεται ότι τα κρουαζιερόπλοια μεγάλης εμβέλειας δέχονταν ως τώρα μέχρι και 6.000 επιβάτες.

• Private jet travel: Τα αυστηρά πρωτόκολλα ιχνηλάτησης θετικών κρουσμάτων κορωνοϊού που ακολουθούνται όταν γίνεται διακίνηση μέσω αεροπλάνου, έχουν δώσει μια επιπλέον ώθηση στα ταξίδια με ιδιωτικά τζετ. Αφορούν φυσικά άτομα με ιδιαίτερα υψηλή

• Πώς βιώσατε τις συνέπειες της πανδημίας του COVID-19; Ποια συναισθήματα σάς κυρίευσαν καθώς βλέπατε ότι η εικόνα είναι μη αναστρέψιμη; • Το πλήγμα που δεχθήκατε είναι πολύ μεγάλο. Πού ανέρχονται οι ζημιές; • Ποια είναι τα επόμενά σας σχέδια; Τι αναμένετε για το 2021 και ποιο είναι το πλάνο σας σε βάθος τριετίας; • Από ποιες χώρες προέρχονται οι πελάτες σας;

εισοδηματική στάθμη, από χώρες όπως η Ρωσία, το Ισραήλ και οι χώρες του Αραβικού Κόλπου, τα οποία, παρά να ρισκάρουν την ιχνηλάτηση και τον συνεπακόλουθο υποχρεωτικό αυτοπεριορισμό, προτιμούν να ταξιδέψουν με ιδιωτικά μέσα. Άτομα τέτοιας εισοδηματικής στάθμης αναμένουν και ανάλογες υπηρεσίες υψηλού επιπέδου από τους προορισμούς που τους υποδέχονται.

• Regional holidays: Η ταξιδιωτική αβεβαιότητα των

τελευταίων μηνών δυσχεραίνει αφάνταστα τη διενέργεια ταξιδιών προς μακρινούς τουριστικούς προορισμούς. Για την Ευρώπη αυτό σημαίνει, από τη μια, ότι δύσκολα θα μπορέσει να υποδεχτεί τουρισμό από μεγάλες αγορές, όπως οι ΗΠΑ και η Ασία, ενώ, από την άλλη, σημαίνει ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες θα προτιμούν την ίδια την Ευρώπη για τις διακοπές τους.

• Individual bookings: Ο περιορισμός της μαζικότητας θα

επιφέρει μεγάλες αλλαγές και στον τομέα του οργανωμένου ταξιδιού (tour operating). Η παγκόσμια ζήτηση για οργανωμένα ταξίδια ολοένα και λιγοστεύει, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η ζήτηση για μεμονωμένα ταξίδια αλλά και δυναμικά, εξατομικευμένα πακέτα. Συνεπάγεται βέβαια ότι, για προσέλκυση τέτοιων επισκεπτών, χρειάζεται και η ανάλογη τροποποίηση των εκάστοτε διαφημιστικών εκστρατειών από τουριστικούς προορισμούς. Πλέον, ο ρόλος των search engines και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στο τουριστικό μάρκετινγκ είναι τεράστιος και πρέπει να αξιοποιηθεί αναλόγως.

EconomyToday 77

ΘΕΜΑ

Γιώργος Μισιρλής, CEO

ΕΠΕΝΔΥΟΥΜΕ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ «Ο εναλλακτικός τουρισμός και η προώθηση της Κύπρου στο εξωτερικό είναι τώρα πιο αναγκαία από ποτέ», αναφέρει σε συνέντευξή του στο Economy Today o Γιώργος Μισιρλής, CEO του Aphrodite Hills Resort, σημειώνοντας ότι οι σχεδιασμοί του Resort στοχεύουν και σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Όσον αφορά την ανάκαμψη της τουριστικής βιομηχανίας, σημειώνει πως «η αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ κράτους και ιδιωτικού τομέα είναι απαραίτητη».

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

«Το μεγαλύτερο οικονομικό θύμα της πανδημίας είναι ο τουρισμός», τονίζει ο κ. Μισιρλής μιλώντας μας για τις συνέπειες της πανδημίας και τα συναισθήματα που κυριάρχησαν την περίοδο αυτή. Όπως επισημαίνει, «οι οποιεσδήποτε ελπίδες που εναποθέσαμε στον εσωτερικό τουρισμό, στην αρχή της καλοκαιρινής σεζόν, διαψεύσθηκαν. Το αίσθημα αβεβαιότητας στον τομέα της υγείας υπήρξε κυρίαρχος ανασταλτικός παράγοντας για μια οποιαδήποτε μορφή ανάκαμψης, παρόλο που οι χειρισμοί της κυβέρνησης υπήρξαν καθ’ όλα σωστοί. Το γεγονός ότι η Κύπρος είναι αυτή τη στιγμή στη λίστα με τους πιο ασφαλείς προορισμούς του κόσμου αποτελεί σανίδα σωτηρίας σε μια κατάσταση η οποία ήταν ξεκάθαρα εκτός ελέγχου. Το Aphrodite Hills Resort προχώρησε σε μερική αναστολή εργασιών, η οποία αφορούσε κυρίως το Aphrodite Hills Hotel by Atlantica, τα εστιατόρια και τους χώρους εστίασης γενικότερα, και τις αθλητικές εγκαταστάσεις (γκολφ, τένις, σπα & γυμναστήριο, ποδόσφαιρο, ιππασία). Ωστόσο, οι ανεξάρτητες επαύλεις και τα διαμερίσματα φάνηκε πως ήταν η ιδανική ασφαλής επιλογή ενοικίασης μακράς διάρκειας, εν καιρώ lockdown αλλά και μετά την επανεκκίνηση. Η επανεκκίνηση όμως της λειτουργίας του ξενοδοχείου και των εστιατορίων δεν μετρίασε τις φετινές ζημιές, παρόλο που ελπίζαμε πως θα 78 EconomyToday

θέταμε στέρεες βάσεις για την τουριστική σεζόν του 2021. Η Atlantica Hotels and Resorts είχε αναπτύξει ολοκληρωμένο σχέδιο πρόληψης, ετοιμότητας και αντιμετώπισης του ιού COVID-19, όπως και πρότυπες λειτουργικές διαδικασίες, με κύριο στόχο την ασφάλεια και υγεία των πελατών, των εργαζομένων και των προμηθευτών της. Η φετινή ζημιά είναι όντως μη αναστρέψιμη. Η γενική εικόνα όμως του τουρισμού μπορεί να διαμορφωθεί άρδην με σωστούς χειρισμούς».

«Το Aphrodite Hills Resort φιλοξενεί κατά τη διάρκεια του Νοεμβρίου μια από τις πιο προβεβλημένες παγκόσμιες διοργανώσεις γκολφ, το European Tour»

Η ΖΗΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 2020

Σχολιάζοντας το μέγεθος της ζημιάς, ο κ. Μισιρλής υπέδειξε πως «ο κύκλος εργασιών δείχνει μείωση πέραν του 70%. Τα νούμερα του 2019 θα τα δούμε ξανά σε 2 με 3 χρόνια. Δεν μπορούμε να ξέρουμε πότε θα επανέλθει η λειτουργία της τουριστικής αλυσίδας σε φυσιολογικά επίπεδα. Τα πάντα είναι ρευστά. Όλα θα εξαρτηθούν από το πότε θα αντιμετωπιστεί η πανδημία από υγειονομική άποψη. Η ενδυνάμωση του αισθήματος ασφάλειας για να ταξιδέψουμε ξανά θα είναι το σημείο επανεκκίνησης και μόνο τότε θα μπορούμε να έχουμε ξεκάθαρο πλάνο. Και ενώ η προσοχή όλων των εμπλεκομένων στον τουριστικό τομέα στρέφεται στο 2021, δεν θα πρέπει να εναποθέσουμε τις ελπίδες μας σε μια επόμενη τουριστική χρονιά που θα

καλύψει απλά το μεγάλο κενό του 2020. Το οποιοδήποτε μοναδικό πλάνο του Aphrodite Hills Resort δεν θα σώσει τις επόμενες χρονιές. Η δράση πρέπει να είναι συλλογική για να στηριχθεί η αλυσίδα παραγωγής της ταξιδιωτικής εμπειρίας. Η αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ του κράτους και του ιδιωτικού τομέα είναι απαραίτητη. Ο εμπλουτισμός και η διαφοροποίηση του τουριστικού μας προϊόντος, πέρα από τον ήλιο και τη θάλασσα, είναι κρίσιμα για την αντιμετώπιση της εποχικότητας. Ο εναλλακτικός τουρισμός και η προώθηση της Κύπρου στο εξωτερικό είναι τώρα πιο αναγκαία από ποτέ».

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ

Κληθείς να σχολιάσει ποιοι είναι οι σχεδιασμοί του Aphrodite Hills Resort σε βάθος τριετίας, σημείωσε: «Κάθε χρόνο επενδύονται τεράστια κονδύλια για την προβολή της Κύπρου στο εξωτερικό σε μια προσπάθεια δημιουργίας ενός δυνατού global identity. Φέτος, σε μια από τις χειρότερες τουριστικές χρονιές για ολόκληρο τον πλανήτη, το Aphrodite Hills Resort στρέφει την παγκόσμια τηλεοπτική προσοχή στην Κύπρο, με επένδυση μικρότερη του μισού εκατομμυρίου, αφού πρόκειται να φιλοξενήσει τις επόμενες μέρες μια από τις πιο προβεβλημένες παγκόσμιες διοργανώσεις γκολφ, το European Tour. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη αθλητική διοργάνωση που έγινε ποτέ στο νησί μας. Η δε πιθανότητα διοργάνωσης του τουρνουά στον τόπο μας τις επόμενες χρονιές, και μάλιστα με την παρουσία θεατών, είναι ήδη υπό συζήτηση». «Αυτή τη στιγμή είμαστε ενώπιον μιας διεθνούς αντανάκλασης της προβολής της Κύπρου ως ευρωπαϊκού προορισμού γκολφ σε ένα κοινό ιδιαίτερα υψηλής καταναλωτικής αξίας και με επιπλέον “ποιοτικές” ανάγκες και συνήθειες που αφορούν τη γαστρονομία, τον πολιτισμό, τον αθλητισμό

2005

ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ

290

ΚΛΙΝΕΣ (Aphrodite Hills Hotel Ltd)

200

επαύλεις και διαμερίσματα (Aphrodite Hills Holiday Residences)

20%

ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ (Ιούνιος-Οκτώβριος)

και τις επενδυτικές ευκαιρίες. Το γκολφ σχετίζεται άμεσα με ποιοτικούς λάτρεις, ενώ βασικός του πυρήνας είναι ο αθλητισμός και το περιβάλλον. Η παγκόσμια προβολή του νησιού μας είναι τεράστια. Μια χώρα που ευδαιμονεί επενδυτικά και τουριστικά και που επενδύει και ευημερεί στην υγεία, στον αθλητισμό και στο περιβάλλον, δεν μπορεί παρά να αποτελεί πρότυπο για όλο τον κόσμο, και αυτή την “ταυτότητα” θα την παρακολουθούν σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση για 2 εβδομάδες περισσότεροι από 400 εκατομμύρια συνδρομητές σε όλες τις ηπείρους». «Συνεχίζουμε τη δράση μας στο πλαίσιο του οράματος του Aphrodite Hills Resort για την καθιέρωσή μας ως αθλητικού προορισμού, κάτι το οποίο στηρίζει και τα πλάνα του Υφυπουργείου Τουρισμού για την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Με άριστες αθλητικές εγκαταστάσεις και παγκοσμίου βεληνεκούς διοργανώσεις και δράσεις, εκπροσωπούμε περήφανα την Κύπρο ως αθλητικό προορισμό της Ευρώπης. Πέραν του γκολφ, η ακαδημία τένις ετοιμάζεται πυρετωδώς για τους επόμενους ευρωπαϊκούς αγώνες τένις για αθλητές κάτω των 14 ετών τον Νοέμβριο, όπως επίσης και για τα επερχόμενα προπονητικά tennis camps που θα γίνουν το ερχόμενο καλοκαίρι. Ετοιμαζόμαστε κιόλας για τα μεγάλα προπονητικά camps με τους διάσημους ποδοσφαιριστές για τα υποσχόμενα νεαρά ταλέντα από 5 μέχρι 14 ετών, επίσης για το ερχόμενο καλοκαίρι. Εν αναμονή λοιπόν των εξελίξεων στον υγειονομικό και ταξιδιωτικό τομέα και εν μέσω μιας πολύ ζημιογόνας χρονιάς, επενδύουμε στο μέλλον του τουρισμού, πάντα με ασφάλεια και σεβασμό στους κανονισμούς υγείας».

ΚΥΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ

«Οι κύριες τουριστικές μας αγορές είναι: Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία, Αυστρία, Ελβετία, Ρωσία, Ισραήλ και Κύπρος».

EconomyToday 79

ΘΕΜΑ

ΑΝΤΡΙΑ ΘΕΟΔΩΡΙΔΟΥ, MARKETING MANAGER

ΠΙΘΑΝΟΝ Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

«Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια πρωτόγνωρη κατάσταση», τονίζει στο Economy Today η Marketing Manager του Ομίλου Atlantica Hotels & Resorts, Άντρια Θεοδωρίδου, η οποία, αναφερόμενη στη ζημιά που άφησε πίσω της η πανδημία στον τομέα του τουρισμού, προσθέτει πως αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα η χώρα να οδηγηθεί σε μια πιθανή νέα οικονομική κρίση. Καταθέτοντας τα δικά της βιώματα, η Marketing Manager του Ομίλου εξηγεί ποιος είναι από εδώ και πέρα ο στόχος του Ομίλου, ενώ, αναφερόμενη στους νέους σχεδιασμούς, σημειώνει μεταξύ άλλων ότι η διαχείριση της κατάστασης θα πρέπει να γίνει με ψυχραιμία και νηφαλιότητα.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

«Φέτος, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια πρωτόγνωρη κατάσταση που πιθανόν να είναι και η μεγαλύτερη κρίση στην ιστορία του παγκόσμιου τουρισμού. Δυστυχώς, δεν μπορεί κανείς να πει με ακρίβεια εάν η κατάσταση θα επανέλθει στα φυσιολογικά επίπεδα ή αν θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε ολοκληρωτικά το τουριστικό προϊόν», μας αναφέρει η κ. Θεοδωρίδου, μιλώντας μας για το πώς έχουν βιώσει στον Όμιλο Atlantica Hotels & Resorts τις συνέπειες της πανδημίας του COVID-19. Όπως εξηγεί, «η πανδημία του COVID-19 εξανάγκασε την κυπριακή κυβέρνηση να πάρει δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση του ιού, τα οποία επηρέασαν σε τεράστιο βαθμό τον τουριστικό τομέα της Κύπρου. Ως γνωστόν, η συνεισφορά της τουριστικής βιομηχανίας στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του τόπου είναι ζωτικής σημασίας, με αποτέλεσμα η χώρα να οδηγείται σε μια πιθανή νέα οικονομική κρίση».

80 EconomyToday

ΖΗΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 2020 «Για το 2021 θα Η Κληθείσα να αναφερθεί στο πλήγμα και στη ζημιά που εκπονηθεί ένα υπέστη ο Όμιλος, η κ. Θεοδωρίδου υπογράμμισε πως διαφοροποιημένο «το κλείσιμο των αεροδρομίων και στη συνέχεια το στρατηγικό πλάνο ολικό lockdown, από τον Μάρτιο μέχρι τον Ιούνιο, ήταν για τον τομέα της φιλοξενίας, ενώ η ζημιά και σχέδιο δράσης καταστροφικά ήταν ανεπανόρθωτη. Τα μέτρα που λήφθηκαν, καθώς και για τον τουρισμό, οι ταξιδιωτικές οδηγίες για όλες τις ευρωπαϊκές και όχι μόνο χώρες, έβαλαν φρένο στις αφίξεις τουριστών στη με μοναδικό χώρα, με αποτέλεσμα η τουριστική βιομηχανία να υποφέρει στόχο την δραματικά, αλλάζοντας εντελώς τα δεδομένα και το σύνολο άμεση στήριξη των οικονομικών επιδόσεων του κράτους». της τουριστικής ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ βιομηχανίας, Όσον αφορά τους επόμενους σχεδιασμούς του Ομίλου ιδίως για την για το 2021 αλλά και το πλάνο σε βάθος τριετίας, η κ. καλοκαιρινή Θεοδωρίδου είπε: «H Atlantica Hotels & Resorts σήμερα σεζόν» συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο μεγάλες και κερδοφόρες

1979

ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΟΜΙΛΟΥ (Άνοιγμα του πρώτου ξενοδοχείου Atlantica στη Λεμεσό)

49

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ

εταιρείες του κλάδου στην Κύπρο και στην Ελλάδα. Όραμά μας είναι η συνέχιση της ανάπτυξης του Ομίλου πάνω στις ίδιες βάσεις, αρχές και φιλοσοφία. Καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα με ψυχραιμία και νηφαλιότητα και να συμβάλουμε στην προστασία της εικόνας της χώρας και του κυπριακού τουριστικού προϊόντος. Για το 2021 θα εκπονηθεί ένα διαφοροποιημένο στρατηγικό πλάνο και σχέδιο δράσης για τον τουρισμό, με μοναδικό στόχο την άμεση στήριξη της τουριστικής βιομηχανίας, ιδίως για την καλοκαιρινή σεζόν. Θα συνεχίσουμε να συμβάλλουμε –στον βαθμό που μας αναλογεί– στην προάσπιση της δημόσιας υγείας, ακολουθώντας πάντα τις οδηγίες των αρμόδιων αρχών. Το οφείλουμε εξάλλου στους συμπολίτες, στους πελάτες και σε όλο το προσωπικό μας».

ΚΥΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ «Οι περισσότεροί μας πελάτες προέρχονται από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Ρωσία, τη Γερμανία, τις σκανδιναβικές χώρες, την Πολωνία και την Κύπρο».

22

ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΑΝ ΦΕΤΟΣ (Σε Κύπρο, Ρόδο, Κω, Κρήτη, Ζάκυνθο και Κέρκυρα)

18.320

ΚΛΙΝΕΣ (Από τα ξενοδοχεία τα οποία λειτούργησαν φέτος)

65%

ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ (Τους μήνες ΙούνιοΟκτώβριο για τις 22 μονάδες που λειτούργησαν φέτος) EconomyToday 81

ΘΕΜΑ

Χάρης Μιχαήλ, Διευθύνων Σύμβουλος

ΕΧΟΥΜΕ ΜΕΓΑΛΕΠΗΒΟΛΑ ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ «Τα καλύτερα έπονται για το The Landmark Nicosia», τονίζει o Διευθύνων Σύμβουλος του ξενοδοχείου και της Cyprus Tourism Development Company Ltd, Χάρης Μιχαήλ. Μιλώντας στο Economy Today για τις συνέπειες της πανδημίας, ο κ. Μιχαήλ αναφέρεται στη διαχείριση της κρίσης, τονίζοντας ότι πρώτιστος στόχος ήταν η υγεία του προσωπικού και των πελατών του ξενοδοχείου, ενώ αναφέρεται μεταξύ άλλων και στη ζημιά που δέχθηκαν η βιομηχανία και το ξενοδοχείο ως αποτέλεσμα της πανδημίας. Σχολιάζοντας ότι χρειάστηκε να αναβληθούν ή να ακυρωθούν αρκετά από όσα βρίσκονταν στον προγραμματισμό του ξενοδοχείου, ο κ. Μιχαήλ εξέφρασε την άποψη ότι και το 2021 θα είναι μια δύσκολη χρονιά, γεμάτη προκλήσεις. Τέλος, αναφέρθηκε στα μελλοντικά πλάνα του ξενοδοχείου, σημειώνοντας ότι «είναι πολλά και μεγαλεπήβολα».

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

«Η πανδημία του COVID-19 ανέτρεψε την καθημερινότητά μας, ενώ συνεχίζει να απειλεί τη δημόσια υγεία και να επηρεάζει σημαντικά την οικονομία, τις επιχειρήσεις και δη τον ξενοδοχειακό τομέα, ο οποίος έχει πληγεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από την κρίση αυτή. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο, που δεν είναι τοπικό αλλά παγκόσμιο», τονίζει ο κ. Μιχαήλ, σχολιάζοντας το πώς έχουν βιώσει στο The Landmark Nicosia τις συνέπειες της πανδημίας και το πώς διαχειρίστηκαν την κατάσταση, καθώς έβλεπαν ότι η εικόνα για τη φετινή χρονιά ήταν μη αναστρέψιμη. Όπως επισημαίνει, «η μακροχρόνια εμπειρία μας στον χώρο μάς είχε προειδοποιήσει για το τι θα ακολουθούσε. Βλέπαμε τα γεγονότα να εξελίσσονται με ταχείς ρυθμούς και έτσι πρωταρχικό μας μέλημα ήταν και παραμένει η υγεία και η ασφάλεια του προσωπικού και των πελατών μας. Καθώς η χώρα προχωρούσε σε καθολικό lockdown, όπου τεθήκαμε όλοι σε καθεστώς καραντίνας τον Μάρτιο του 2020, πρώτιστος στόχος και έγνοια μας ως ξενοδοχείο ήταν το πώς θα μπορούσαμε 82 EconomyToday

«Στο πλαίσιο της εταιρικής κοινωνικής μας ευθύνης, προχωρήσαμε αφιλοκερδώς στη φιλοξενία του νοσηλευτικού προσωπικού του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, που έδινε μια πραγματική μάχη με την πανδημία»

να συνεισφέρουμε στις δύσκολες εκείνες ώρες. Έτσι, στο πλαίσιο της εταιρικής κοινωνικής μας ευθύνης, η οποία αποτελεί για εμάς πυξίδα και αναπόσπαστο στοιχείο της εταιρικής μας πολιτικής, προχωρήσαμε αφιλοκερδώς στη φιλοξενία του νοσηλευτικού προσωπικού του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας, που έδινε μια πραγματική μάχη με την πανδημία».

Η ΖΗΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 2020

Σχολιάζοντας τις επιπτώσεις και τη ζημιά που δέχθηκε η ξενοδοχειακή βιομηχανία, ο κ. Μιχαήλ τόνισε εκ νέου πως ο ξενοδοχειακός τομέας είναι αυτός που έχει δεχθεί το μεγαλύτερο πλήγμα, αφού έχουν επηρεαστεί πάρα πολύ και οι διεθνείς αγορές, ενώ τα δεδομένα έχουν πλέον αλλάξει και η κατάσταση δεν έχει σταθεροποιηθεί. «Βλέπουμε την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την Ασία να παλεύουν με την πανδημία και με ένα δεύτερο κύμα», πρόσθεσε, σημειώνοντας: «Ο κύκλος εργασιών αναμένεται να υποστεί μείωση της τάξης του 75%, σε σύγκριση με το 2019. Τα περιοριστικά μέτρα, τα οποία είναι αναγκαία και τα οποία

εφαρμόζουμε πλήρως ως ξενοδοχείο, έχουν επηρεάσει τόσο τον αριθμό των διανυκτερεύσεων, των συνεδρίων, όσο και όλων των άλλων κοινωνικών εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται στους χώρους μας. Συνεπώς, και εμείς ως ξενοδοχείο αλλά και πελάτες μας χρειάστηκε να προχωρήσουμε σε αναβολή ή και σε ακύρωση κάποιων προγραμματισμένων εκδηλώσεων. Βεβαίως, όπως έχω αναφέρει και πιο πάνω, οι ζημιές που έχει υποστεί και η διεθνής τουριστική αγορά έχουν αφήσει το στίγμα τους και στη δική μας αγορά. Πρόκειται δηλαδή για έναν φαύλο κύκλο».

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ

Όσον αφορά τους επόμενους σχεδιασμούς του The Landmark Nicosia για το 2021, αλλά και το πλάνο που καταρτίζεται σε βάθος τριετίας, ο κ. Μιχαήλ σημείωσε: «Σίγουρα αναμένουμε την παγκόσμια αλλά και την τοπική αγορά να σταθεροποιηθούν, ώστε να προσαρμοστούμε και εμείς στα νέα δεδομένα. Το 2021 θα είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη χρονιά, γεμάτη προκλήσεις. Ελπίζουμε και φιλοδοξούμε όλα να είναι πλέον διαχειρίσιμα. Θα πρέπει όμως να έχουμε υπόψη ότι η γενικότερη τάση είναι πως σιγάσιγά οι αγορές αλλάζουν, ανεξαρτήτως της οποιασδήποτε

1967

ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ

294

ΔΩΜΑΤΙA

19%

ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ (ΙΟΥΝΙΟΣΟΚΤΩΒΡΙΟΣ)

πανδημίας, γι’ αυτό καλούμαστε όλοι, τόσο σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο όσο και σε εταιρικό, να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα, να ανελιχθούμε και να εξελιχθούμε μέσα από όλη αυτή την κατάσταση και τις συνθήκες που βιώνουμε. Αυτό είναι που καλούμαστε να πράξουμε τώρα και σίγουρα θα βγούμε νικητές. Για το The Landmark Nicosia τα μελλοντικά μας πλάνα είναι πολλά και μεγαλεπήβολα. Αν και δεν είμαστε ακόμη σε θέση να προβούμε σε επίσημες ανακοινώσεις, θα αρκεστούμε να αναφέρουμε ότι έχουμε μια διαχρονική παρουσία στον χώρο του ξενοδοχειακού τομέα, με μεγάλη κληρονομιά, οπότε, για την επόμενη τριετία, τα καλύτερα έπονται…».

ΚΥΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ

«Το ξενοδοχείο μας, The Landmark Nicosia, ανήκει στον επιχειρηματικό ξενοδοχειακό τομέα (business hotel), με κύριες αγορές την Αγγλία, την Ελλάδα, την Κύπρο, τη Γερμανία και γενικότερα την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Φιλοξενεί κυρίως κυβερνητικές αντιπροσωπείες, επιχειρηματίες και VIPs, αλλά και μεμονωμένους ταξιδιώτες που επισκέπτονται το νησί μας για δουλειά. Επιπλέον, δραστηριοποιούμαστε στον τομέα των συνεδρίων (διεθνών και τοπικών), καθώς και σε αυτόν της διοργάνωσης εκδηλώσεων και γάμων».

EconomyToday 83

ΘΕΜΑ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΙΚΤΩΡΑΣ, ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

ΘΑ ΧΡΕΙΑΣΤΟΥΝ 2-3 ΧΡΟΝΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΙΣΕΛΘΟΥΜΕ

ΣΕ ΘΕΤΙΚΟΥΣ ΡΥΘΜΟΥΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

«Το άμεσο lockdown κατεδάφισε κυριολεκτικά την αισιοδοξία που είχαμε, βλέποντας εκατοντάδες κρατήσεις να ακυρώνονται και με αίσθημα αβεβαιότητας, χωρίς να μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον». Την πιο πάνω εμπειρία, ως απότοκο της πανδημίας του κορωνοϊού, καταθέτει στο Economy Today o Γενικός Διευθυντής του NissiBlu Beach Resort, Κωνσταντίνος Βίκτωρας, ο οποίος εξηγεί μεταξύ άλλων γιατί οι οποιοιδήποτε σχεδιασμοί για το μέλλον πρέπει να είναι συγκρατημένοι.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

«Η σεζόν μας ξεκίνησε την 1η Μαρτίου με πολύ θετικές ενδείξεις για τη φετινή χρονιά σε θέμα πληρότητας. Αναμέναμε να εξελισσόταν σε μια πολύ καλή χρονιά, τόσο σε αριθμό επισκεπτών όσο και σε οικονομικούς αριθμούς. Δυστυχώς, το άμεσο lockdown κατεδάφισε κυριολεκτικά την αισιοδοξία που είχαμε, βλέποντας εκατοντάδες κρατήσεις να ακυρώνονται και με αίσθημα αβεβαιότητας, χωρίς να μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον. Επαναλειτουργήσαμε το ξενοδοχείο στις 3 Ιουλίου με πολύ συγκρατημένη διαχείριση, εφόσον δεν μπορούσαμε να κάνουμε πρόγραμμα λόγω των συνεχών αλλαγών στις κατηγορίες χωρών στις οποίες ελπίζαμε για εισερχόμενο τουρισμό. Η στήριξη από την τοπική αγορά ήταν σημαντική, και χαιρόμαστε που είχαμε ως μονάδα μια σημαντική ανταπόκριση σε κρατήσεις από την τοπική αγορά, αλλά όχι αρκετή για να καλύψει το κόστος, λόγω των μικρών διαστημάτων διαμονής, 1-3 ημέρες», αναφέρει ο κ. Βίκτωρας, μιλώντας μας για το πώς βίωσαν στο NissiBlu Beach Resor τις συνέπειες της πανδημίας.

84 EconomyToday

Η ΖΗΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 2020 «Πιστεύω ότι, αν υπήρχαν μόνο δύο κατηγορίες, Α και Β, με υποχρεωτικό τεστ στην κατηγορία Β, θα μπορούσαν μεγάλοι τουριστικοί πράκτορες να έκαναν πρόγραμμα και θα είχαμε καλύτερα αποτελέσματα σε θέμα πληρότητας εξαρχής»

Όσον αφορά το μέγεθος της ζημιάς, ο κ. Βίκτωρας σχολίασε πως, «λόγω της ανάγκης προσέλκυσης τόσο ντόπιων όσο και εισερχόμενων τουριστών, οι τιμές ήταν μειωμένες πέραν του 25% και με μέση πληρότητα από τον Ιούλιο μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου στο 30%». Πρόσθεσε ακόμα πως «ο κύκλος εργασιών του ξενοδοχείου θα είναι μειωμένος κατά 70% σε σύγκριση με την περσινή χρονιά. Η στήριξη του κράτους με την επιδότηση της μισθοδοσίας βοήθησε πραγματικά για να λειτουργήσει η μονάδα. Χωρίς αυτή τη στήριξη θα ήταν αδύνατο να λειτουργήσει το ξενοδοχείο και ούτε θα μπορούσαμε να προσφέρουμε στους πελάτες μας υπηρεσίες ανάλογες ενός ξενοδοχείου 5 αστέρων. Επίσης, η αναστολή δόσεων ήταν μια σημαντική βοήθεια όσον αφορά τη ρευστότητα, ειδικά για το δικό μας, καινούργιο ξενοδοχείο, το οποίο λειτούργησε για πρώτη χρονιά πέρσι. Το ξενοδοχείο θα παραμείνει ανοικτό μέχρι το τέλος Νοεμβρίου, αλλά δεν αναμένουμε κάποιο κέρδος για τη φετινή χρονιά. Στόχος μας με

την επαναλειτουργία του ξενοδοχείου ήταν να μην έχουμε μια χαμένη χρονιά με κλειστό ξενοδοχείο και να απασχολήσουμε το μόνιμο προσωπικό μας, ώστε να έχουμε μια ομαλή συνέχεια τα επόμενα χρόνια».

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ

Σχολιάζοντας τους σχεδιασμούς για το 2021 αλλά και για τα επόμενα χρόνια, ο κ. Βίκτωρας σημείωσε πως, «εφόσον δεν έχουν δοθεί ακόμη κάποια ουσιαστικά δείγματα ελέγχου της πανδημίας, είμαστε συγκρατημένοι σε σχέση με τα μελλοντικά μας σχέδια. Η καλή κατάσταση του νησιού μας σε αριθμό κρουσμάτων σε σχέση με άλλα κράτη μάς δίνει μια προτεραιότητα για κρατήσεις το 2021 (ελπίζουμε αυτό να διατηρηθεί). Υπάρχει ενδιαφέρον και έχουμε ξεκινήσει να δεχόμαστε κρατήσεις για το 2021, αλλά σε πολύ χαμηλά ποσοστά σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια. Πιστεύουμε ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον 2-3 χρόνια για να μπούμε και πάλι σε ρυθμούς ανάπτυξης, όπως αυτούς που είδαμε την περσινή

2019

ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ

290

ΔΩΜΑΤΙΑ

598 ΚΛΙΝΕΣ

25%-30%

ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ (Ιούλιος-Νοέμβριος)

χρονιά, εφόσον υπάρξει έλεγχος τόσο της πανδημίας όσο και των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε ως λαός στην Ανατολική Μεσόγειο».

ΚΥΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ

«Η προέλευση των πελατών μας φέτος ήταν ανάλογη με τις αλλαγές στις κατηγορίες χωρών. Στην αρχή υπήρχε ένας αριθμός επισκεπτών από Ελβετία, Πολωνία, Ρουμανία, Γερμανία και Ουγγαρία. Μετά, λόγω αλλαγής κατηγορίας κάποιων χωρών, ξεκινήσαμε να δεχόμαστε επισκέπτες από το Ηνωμένο Βασίλειο, τις σκανδιναβικές και τις βαλτικές χώρες. Τον Αύγουστο είχαμε σημαντικό αριθμό ντόπιων επισκεπτών, είτε Κυπρίων είτε αλλοδαπών μόνιμων κατοίκων Κύπρου. Πιστεύω ότι, αν υπήρχαν μόνο δύο κατηγορίες, Α και Β, με υποχρεωτικό τεστ στην κατηγορία Β, θα μπορούσαν μεγάλοι τουριστικοί πράκτορες να πραγματοποιούσαν πτητικό πρόγραμμα και θα είχαμε καλύτερα αποτελέσματα σε θέμα πληρότητας εξαρχής».

EconomyToday 85

ΘΕΜΑ

York Brandes , ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

Η luxury αγορά θα ανακάμψει πολύ πιο γρήγορα Με αυστηρή εφαρμογή των μέτρων και ταυτόχρονα μείωση του λειτουργικού κόστους, το ξενοδοχείο Parklane, a Luxury Collection Resort & Spa (Limassol) διαχειρίστηκε τις επιπτώσεις της πανδημίας του COVID-19 και με αισιοδοξία για πιο γρήγορη ανάκαμψη της luxury αγοράς καταρτίζονται τα επόμενα σχέδια. Ο Γενικός Διευθυντής του ξενοδοχείου, York Brandes, μιλά στο Economy Today για την εμπειρία που άφησε πίσω της η πανδημία, ενώ εκφράζει την ευχή το 2021 οι συνθήκες να είναι καλύτερες.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

«Ακολουθώντας την αυστηρή εφαρμογή των κατευθυντήριων γραμμών της κυβέρνησης και της Marriott για την προστασία των επισκεπτών και του προσωπικού μας και ταυτόχρονα με μείωση του λειτουργικού κόστους σε αποδεκτό επίπεδο – με αυτόν τον τρόπο βιώσαμε στο Parklane, a Luxury Collection Resort & Spa (Limassol) τις συνέπειες της πανδημίας», σημειώνει ο Γενικός Διευθυντής του ξενοδοχείου, ο οποίος, προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα, αναφέρεται και στα συναισθήματα τα οποία κυριάρχησαν κατά την περίοδο αυτή. Όπως μας επισημαίνει, «όσο άσχημη κι αν είναι η κατάσταση, θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε μαζί της και να προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε τη ζημιά στο ελάχιστο επίπεδο, αλλά ταυτόχρονα πιστεύω ότι δεν πρέπει να αφήσουμε να παραλύσουν η τοπική και η παγκόσμια οικονομία».

86 EconomyToday

2019

ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ

222

ΔΩΜΑΤΙΑ

52

ΣΟΥΙΤΕΣ

20%

ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ (Ιούνιος-Οκτώβριος)

Η ΖΗΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 2020

Κληθείς να σχολιάσει το μέγεθος της ζημιάς στην ξενοδοχειακή βιομηχανία, ο κ. Brandes υπέδειξε πως «το 2020, υπό κανονικές συνθήκες, θα ήταν μια μεγάλη χρονιά για την τουριστική βιομηχανία στην Κύπρο. Εντούτοις, η οικονομική ζημιά είναι αρκετά υψηλή, ακόμη και έχοντας υπόψη ότι η κυβέρνηση στήριξε τα ξενοδοχεία σε μεγάλο βαθμό αυτό το καλοκαίρι».

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ

Παρόλο που η τουριστική σεζόν έχει κλείσει, εντούτοις τα σχέδια δεν σταματούν. Ερωτηθείς για τους επόμενους σχεδιασμούς του ξενοδοχείου, ο Γενικός Διευθυντής του Parklane, a Luxury Collection Resort & Spa (Limassol) ανέφερε: «Θα κλείσουμε το ξενοδοχείο

κατά την περίοδο του χειμώνα και θα επανέλθουμε ξανά δριμύτεροι στα μέσα Μαρτίου για την καλοκαιρινή σεζόν του 2021, όπου ευχόμαστε οι συνθήκες να είναι σαφώς καλύτερες». Σε ερώτηση για το τι αναμένουν για το 2021 καθώς και για το πλάνο τους σε βάθος τριετίας, ο κ. Brandes εξέφρασε την άποψη ότι «η luxury αγορά θα ανακάμψει πολύ πιο γρήγορα, κάτι που μας δίνει αισιοδοξία για το 2021 και ελπίζουμε να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια».

ΚΥΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ

Όσον αφορά τις κύριες τουριστικές αγορές του ξενοδοχείου, αυτές είναι το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, η Ρωσία, το Ισραήλ και η Μέση Ανατολή, κατέληξε ο Γενικός Διευθυντής του Parklane.

EconomyToday 87

ΘΕΜΑ

ΝΙΚΟΛΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

ΔΥΣΚΟΛΟ ΤΟ 2021 ΓΙΑ ΤΑ BUSINESS HOTELS

Στις συνέπειες της πανδημίας του κορωνοϊού και στα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα ξενοδοχεία αναφέρεται ο Γενικός Διευθυντής του Semeli Hotel, Νικόλας Νικολάου. Όπως εξηγεί, «ειδικά για τα ξενοδοχεία πόλης/ business hotels, η αναβλητικότητα και η αβεβαιότητα δεν επιτρέπουν τον προγραμματισμό συνεδρίων και άλλων εκδηλώσεων, που σε βάθος χρόνου θα επανέφεραν τη ροή επισκεπτών σε ικανοποιητικά επίπεδα».

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

Η ΖΗΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 2020

«Δυστυχώς βιώνουμε την πανδημία του COVID-19 και τις όποιες συνέπειες αυτής, ανήμποροι ουσιαστικά να αντιδράσουμε, μέσα σε ένα ευρύτερο κλίμα αβεβαιότητας και σκεπτικισμού. Δεδομένα θεωρώ κυριαρχεί το αίσθημα της απογοήτευσης, όπως επίσης και η ανεξήγητη αίσθηση του γεγονότος ότι δεν μπορεί ουσιαστικά κάποιος να αντιδράσει», σημειώνει στο Economy Today ο κ. Νικολάου σχολιάζοντας τις συνέπειες που προκάλεσε η πανδημία του κορωνοϊού στο Semeli Hotel το οποίο βρίσκεται στη Λευκωσία και συγκαταλέγεται στα Business Hotels.

Σχολιάζοντας το πλήγμα που δέχθηκε η ξενοδοχειακή βιομηχανία ως συνέπεια της πανδημίας του κορωνοϊού, ο κ. Νικολάου τόνισε: «Το πλήγμα που δέχθηκε η ξενοδοχειακή βιομηχανία δεδομένα είναι μεγάλο, με (δυστυχώς) εκθετικό χαρακτήρα για κάθε μήνα που περνά, χωρίς να υπάρχει μια συγκεκριμένη καταληκτική ημερομηνία ή και ένα συγκεκριμένο πλάνο αντίδρασης. Οι ζημιές είναι ανυπολόγιστες και σίγουρα επηρεάζουν αναλογικά το κάθε μέγεθος επιχείρησης, τους εργαζομένους, αλλά και την κοινωνία και την επιχειρηματική δραστηριότητα ευρύτερα».

88 EconomyToday

«Ευελπιστούμε πως το 2022 θα μας βρει σε ανοδική πορεία»

2011

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ Αναφερόμενος στα επόμενα σχέδια του Semeli Hotel τόσο για το 2021 καθώς και σε βάθος τριετίας, ο κ. Νικολάου, αν και δεν εμφανίστηκε αισιόδοξος ειδικότερα για την επόμενη χρονιά, εντούτοις εστίασε σε δύο βασικά σημεία για τα οποία καταρτίζεται πλάνο. Όπως είπε, «υπάρχει πλάνο ανασυγκρότησης και περισυλλογής. Δεδομένη είναι και η πρόθεση στήριξης του ανθρώπινου δυναμικού. Παράλληλα, γίνονται οι απαραίτητες ενέργειες, στα όποια οικονομικά πλαίσια υπάρχουν, για προσαρμογή στις νέες συνθήκες και αναβάθμιση των εγκαταστάσεων και

ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ

62

ΔΩΜΑΤΙΑ

124

ΚΛΙΝΕΣ

35%

ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ (ΙΟΥΝΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ)

των προσφερόμενων υπηρεσιών μας. Δυστυχώς το 2021 δεν προβλέπεται ευοίωνο. Ειδικά για τα ξενοδοχεία πόλης/ business hotels, όπου η αναβλητικότητα και η αβεβαιότητα δεν επιτρέπουν τον προγραμματισμό συνεδρίων και άλλων εκδηλώσεων, που σε βάθος χρόνου θα επανέφεραν τη ροή επισκεπτών σε ικανοποιητικά επίπεδα. Ευελπιστούμε πως το 2022 θα μας βρει σε ανοδική πορεία».

ΚΥΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ «Οι επισκέπτες μας είναι κυρίως από την Ελλάδα. Ουσιαστική εισροή υπάρχει και από χώρες όπως η Αγγλία, η Γαλλία, η Ιταλία και το Ισραήλ».

EconomyToday 89

ΘΕΜΑ

ΔΗΜΟΣ ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΥΣ, MANAGING DIRECTOR

Η ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΕΝ ΕΠΙΤΡΕΠΕΙ

ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ

Τον έντονο προβληματισμό του για τη συνεχώς μεταβαλλόμενη κατάσταση εκφράζει ο Managing Director της Stademos Hotels, Δήμος Δημοσθένους, επισημαίνοντας ότι, αν συνεχιστεί η κατάσταση με την αύξηση των κρουσμάτων, ο οποιοσδήποτε προγραμματισμός μπορεί να καταστεί προσωρινά αδύνατος. Μιλώντας στο Economy Today για τις επιπτώσεις της πανδημίας του COVID-19 στην ξενοδοχειακή βιομηχανία, σημειώνει πως «με την έκρηξη της εξάπλωσης του κορωνοϊού στις αρχές του 2020 και το κλείσιμο των συνόρων τον Μάρτιο, κανείς δεν φανταζόταν τι θα επακολουθούσε», ενώ αναφέρεται σε μια σειρά από παράγοντες που λειτούργησαν ανασταλτικά σε ό,τι αφορά τη μεγαλύτερη προσέλευση τουριστών.

1989

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

«Με την έκρηξη της εξάπλωσης του κορωνοϊού στις αρχές του 2020 και το κλείσιμο των συνόρων τον Μάρτιο, κανείς δεν φανταζόταν τι θα επακολουθούσε. Η ελπίδα ότι η κατάσταση θα βελτιωνόταν τις προσεχείς εβδομάδες και μήνες έσβηνε με την πάροδο του χρόνου. Το άνοιγμα των αγορών όλο και καθυστερούσε, με αποτέλεσμα να χαθεί εντελώς η φετινή τουριστική χρονιά. Μέχρι σήμερα, βασικές αγορές, όπως η Ρωσία και το Ισραήλ, παραμένουν κλειστές, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο, με ποσοστό 33%, είναι στην κατηγορία Β από τον Αύγουστο, που αυτόματα συνεπάγεται πραγματοποίηση τεστ τις τελευταίες 72 ώρες πριν από την αναχώρηση. Αυτό δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί πάντοτε κι έτσι αρκετοί πελάτες δεν μπορούν να αναχωρήσουν, καθότι το τεστ δεν είναι έτοιμο, ενώ δεν θα πρέπει να αγνοηθεί και το κόστος του τεστ, που κυμαίνεται από 120 έως 175 στερλίνες», αναφέρει ο κ. Δημοσθένους, σχολιάζοντας πώς βίωσαν στον Όμιλο τις συνέπειες της πανδημίας αλλά και ποια 90 EconomyToday

ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΟΜΙΛΟΥ

3

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ (AMARA & Mediterranean στη Λεμεσό, Elysium στην Πάφο)

3

ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΑΝ

789

ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΚΛΙΝΕΣ

10%-25% ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ

συναισθήματα τούς κυρίευσαν καθώς έβλεπαν ότι η εικόνα ήταν μη αναστρέψιμη. Όπως εξηγεί, «με τη σημερινή κατάσταση και το επερχόμενο δεύτερο κύμα COVID-19, δεν μπορεί να γίνει κανένας προγραμματισμός, είτε από πλευράς ξενοδόχων και ταξιδιωτικών πρακτόρων, είτε από πλευράς αεροπορικών εταιρειών, και γενικά όλων των εμπλεκομένων. Τα επιδημιολογικά δεδομένα αλλάζουν μέρα με τη μέρα, οι κατηγορίες επίσης, με αποτέλεσμα να επικρατεί γενικότερη σύγχυση στους πελάτες, καθώς δεν γνωρίζουν αν η επιδημιολογική κατάσταση θα μεταβληθεί στη χώρα τους ή στον επιλεγμένο τουριστικό προορισμό, και έτσι η επιθυμία για να ταξιδέψει κανείς να αγγίζει τα πιο χαμηλά επίπεδα», σημειώνει.

Η ΖΗΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 2020

Κληθείς να σχολιάσει ότι το πλήγμα που δέχθηκε η ξενοδοχειακή βιομηχανία είναι πολύ μεγάλο και ερωτηθείς σε τι ποσοστό ανέρχονται οι ζημιές, ο κ. Δημοσθένους είπε πως «το πλήγμα που δέχτηκε η ξενοδοχειακή βιομηχανία

και γενικότερα η οικονομία είναι μεγάλο. Συνάμα, είναι επίσης άγνωστο πότε θα μπορέσει να αναρρώσει. Εάν δεν βρεθεί σύντομα το εμβόλιο, η οικονομία θα συνεχίσει να ωθείται μειωτικά, παρ’ όλες τις προσπάθειες όλων των κυβερνήσεων για ενίσχυση. Οι επιχειρήσεις κλείνουν η μία μετά την άλλη και η ανεργία σημειώνει ανησυχητική αύξηση. Οι τουριστικές αφίξεις αλλά και τα έσοδα έχουν μειωθεί σε ποσοστό που ξεπερνά το 80%, πολλές ξενοδοχειακές μονάδες δεν άνοιξαν καν, ενώ αρκετές από αυτές που άνοιξαν κλείνουν για πρώτη φορά τον Οκτώβριο. Η ίδια εικόνα αναμένεται και για τη χειμερινή περίοδο. Ο μεγαλύτερος τουριστικός οργανισμός στον κόσμο αναστέλλει τη συνδεσιμότητα με την Κύπρο από τα μέσα Νοεμβρίου μέχρι τα μέσα Μαρτίου, ενώ ο δεύτερος μεγαλύτερος στο Ηνωμένο Βασίλειο, που είναι και ο μεγαλύτερος αιμοδότης της κυπριακής ξενοδοχειακής βιομηχανίας, αν και διατηρεί ορισμένες πτήσεις κατά τη χειμερινή περίοδο, προβληματίζεται. Έντονη ανησυχία προκαλεί επίσης το γεγονός ότι τα κρούσματα στην Κύπρο αυξάνονται κατακόρυφα τον τελευταίο καιρό. Εάν συνεχιστεί

έτσι αυτή η άνοδος, ίσως τοποθετηθεί και η Κύπρος στην κόκκινη ζώνη, οπότε ο όποιος προγραμματισμός θα καταστεί προσωρινά αδύνατος».

«Μέχρι σήμερα, βασικές αγορές, όπως η Ρωσία και το Ισραήλ, παραμένουν κλειστές, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο, με ποσοστό 33%, είναι στην κατηγορία Β από τον Αύγουστο»

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ

Όσον αφορά τα επόμενα σχέδια του Ομίλου, τόσο για το 2021 όσο και σε βάθος τριετίας, ο κ. Δημοσθένους τονίζει: «Αυτή τη στιγμή δεν είναι εφικτός οποιοσδήποτε προγραμματισμός λόγω της συνεχώς μεταβαλλόμενης κατάστασης, όπως έχει αναφερθεί και πιο πάνω. Η εταιρεία μας επαναλειτούργησε και τα τρία της ξενοδοχεία –AMARA και Mediterranean στη Λεμεσό και Elysium στην Πάφο– από τα μέσα Ιουλίου, με τις πληρότητες να κυμαίνονται μεταξύ 10% και 25% για τους μήνες Ιούλιο-Σεπτέμβριο και να είναι ελαφρώς βελτιωμένες τον Οκτώβριο».

ΚΥΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ

«Οι πελάτες μας κατά κύριο λόγο προέρχονται από το Ηνωμένο Βασίλειο, την Κύπρο, τη Ρωσία και τη Γερμανία».

EconomyToday 91

ΘΕΜΑ

ΑΝΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΣ, ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΟΥΜΕ ΤΙΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΟΓΩΣ ΘΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΟΥΜΕ «Προσπάθειά μας είναι να παραμείνουμε σε λειτουργία, να διατηρήσουμε το προσωπικό μας και να συνεχίσουμε να παρέχουμε στους πελάτες μας υπηρεσίες», τονίζει στο Economy Today ο Γενικός Διευθυντής της SUNNYSEEKERS, Αντώνης Χατζηνικόλας, ο οποίος καταθέτει τα δικά του βιώματα καθώς και τον τρόπο με τον οποίο έγινε η διαχείριση της κρίσης από τα ξενοδοχεία Radisson Blu και Indigo Hotel. Όπως εξηγεί, «τα συναισθήματά μας μετά το πρώτο σοκ δεν ήταν σε επίπεδο πανικού» και ακολούθως, αναφέρεται στα τρία σενάρια της εταιρείας, καθώς και στις εκτιμήσεις για την επόμενη τουριστική χρονιά.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

«Σίγουρα η πανδημία είναι κάτι πρωτόγνωρο, όχι μόνο για τα κυπριακά δεδομένα, αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο», τονίζει ο κ. Χατζηνικόλας, ερωτηθείς για το πώς βίωσαν τις συνέπειες του COVID-19 στην εταιρεία. Όπως επισημαίνει, «η διαχείριση της πανδημίας είναι αυτή που οδήγησε όλο τον επιχειρηματικό κόσμο σε μια αβεβαιότητα και σε μια βαθιά ύφεση, κυρίως στον τομέα του τουρισμού. Τα συναισθήματά μας, μετά το πρώτο σοκ, δεν μπορώ να πω ότι ήταν σε σημείο “πανικού”. Γι’ αυτό, εισήλθαμε σε διάλογο με όλους τους συνεργάτες μας και κυρίως με τους τουριστικούς πράκτορες, ώστε από κοινού να εκτιμήσουμε την όλη κατάσταση, η οποία στα αρχικά στάδια ήταν άγνωστο πώς θα διαμορφωνόταν στη συνέχεια. Τα αρχικά μηνύματα ήταν απογοητευτικά, διότι η επιδημιολογική εικόνα των χωρών οι οποίες θεωρούνται οι πιο σημαντικές για την ξενοδοχειακή βιομηχανία ήταν πάρα πολύ κακή. Ακολούθως, η απόφαση της κυβέρνησης για τοποθέτηση αρκετών χωρών σε συγκεκριμένες κατηγορίες, 92 EconomyToday

δυσκολεύοντας ή και αποκλείοντας εντελώς τις επισκέψεις στην Κύπρο, καθώς και η απόφαση για πλήρες lockdown, έκαναν την κατάσταση ακόμα πιο δύσκολη. Ως εταιρεία, ήμασταν σε συνεχή επαφή με τους συνεργάτες μας κατά την περίοδο του lockdown και εισπράξαμε τη θέληση όλων των συνεργατών μας για συνέχιση της συνεργασίας μας, όταν και εφόσον θα επιτρεπόταν ξανά η σύνδεση της Κύπρου με το εξωτερικό, με το άνοιγμα των αεροδρομίων, και θα άρχιζε η λειτουργία των ξενοδοχείων, σε συνδυασμό και με τη δική μας καλή επιδημιολογική εικόνα, κάτι που σήμαινε ότι η χρονιά δεν θα χανόταν εντελώς. Εκτιμούσαμε ότι υπήρχε

περιθώριο ανάκαμψης, αλλά σε πολύ μειωμένους αριθμούς, λόγω της κατηγοριοποίησης των χωρών. Προσωπικά, ποτέ δεν πίστεψα ότι η κατάσταση θα είναι μη αναστρέψιμη. Μόνο αν σηκώναμε τα χέρια και απλά το αποδεχόμασταν… Όσον αφορά τα ξενοδοχεία μας, αν και υπήρξε κάποια επιφύλαξη σε σχέση με τη λειτουργία του νέου ξενοδοχείου Indigo Hotel Larnaca (μέλος της διεθνούς αλυσίδας IHG - Intercontinental Hotel Group), ήμασταν πεπεισμένοι ότι η εμπιστοσύνη των πελατών προς τις διεθνείς αλυσίδες ξενοδοχείων, όπως τις Radisson και IHG, θα λειτουργούσε θετικά, όπως και έγινε. Ως εκ τούτου, αν και η λειτουργία του Indigo θα μπορούσε να ήταν πολύ καλύτερη, εντούτοις υπό τις παρούσες περιστάσεις κρίνεται ικανοποιητική».

Η ΖΗΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 2020

«Πάντα πίστευα –και δικαιώθηκα– ότι το Radisson Blu Larnaca θα μπορούσε να ανακάμψει σε ικανοποιητικά επίπεδα, λόγω του ότι είναι ξενοδοχείο που απευθύνεται σε επιχειρηματίες και συνεδριακό κόσμο, πληρώματα αερογραμμών, διπλωματικές αποστολές και πρεσβείες», σημειώνει ο κ. Χατζηνικόλας, κληθείς να αναφερθεί στο μέγεθος της ζημιάς. «Με βάση αυτά τα δεδομένα και συνυπολογίζοντας και την τοπική αγορά κατά την περίοδο των διακοπών, η απώλεια συγκριτικά με την περσινή χρονιά είναι όντως μεγάλη, αλλά όχι καταστροφική, με την έννοια ότι θα μας οδηγούσε στην απόφαση να παραμείνουν κλειστά τα ξενοδοχεία. Στην απόφασή μας να κρατήσουμε ανοικτά τα ξενοδοχεία συνέβαλε επίσης η επιχορήγηση του μισθολογίου από το κράτος και η μείωση του ΦΠΑ. Οι ζημιές είναι βέβαια σημαντικές – οι μειώσεις στα έσοδα είναι πέραν του 65% και η κερδοφορία έχει περιοριστεί ακόμα περισσότερο, αφού μειώσαμε αρκετά τις τιμές μας, σε επίπεδα της τάξης του 20%-30%. Οι ζημιές συγκρατήθηκαν λόγω της συνεισφοράς του κράτους στο μισθολόγιο και της μείωσης του ΦΠΑ από το 9% στο 5% μέχρι τις 15 Ιανουαρίου. Το γεγονός αυτό έχει βοηθήσει σημαντικά».

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ

Όσον αφορά τα επόμενα σχέδια της εταιρείας, τόσο για το 2021 όσο και σε βάθος τριετίας, ο κ. Χατζηνικόλας είπε: «Έχει εκπονηθεί πλάνο τριετίας και σε συνεργασία με τους συνεργάτες μας, IHG και RHG, παρακολουθούμε τις εξελίξεις διεθνώς και αναλόγως θα αντιδράσουμε. Η εκτίμηση είναι ότι τουλάχιστον το πρώτο εξάμηνο του επόμενου έτους έχει χαθεί και οι κρατήσεις θα κυμανθούν σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Προβλέπουμε ότι η μείωση θα είναι πέραν του 60%-70% σε σχέση με τις αφίξεις του 2019, νοουμένου ότι και η επιδημιολογική μας εικόνα, καθώς και αυτή των χωρών από τις οποίες αναμένουμε τουρισμό, θα είναι καλύτερη. Έχουμε ενώπιόν μας τρία σενάρια. Το αισιόδοξο, το απαισιόδοξο και αυτό που φαντάζει πιο ρεαλιστικό, όπως είναι αυτό που αναφέρω

2012

ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ

8

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙA

1.600 ΚΛΙΝΕΣ

35%

ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ 2020 (ΚΥΡΙΩΣ ΙΟΥΛΙΟΑΥΓΟΥΣΤΟ)

πιο πάνω (μείωση της τάξης του 60%-70% το πρώτο εξάμηνο και στο δεύτερο εξάμηνο μια αύξηση στις αφίξεις, η οποία θα κυμανθεί ωστόσο στο 50%-60% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019). Επομένως, τα σχέδιά μας είναι να κρατήσουμε τα ξενοδοχεία μας ανοικτά, με ό,τι αυτό συνεπάγεται (χαμηλές πληρότητες, χαμηλά έσοδα, χαμηλή κερδοφορία). Προσπάθεια όμως είναι να μείνουμε σε λειτουργία, να διατηρήσουμε το προσωπικό μας και να συνεχίσουμε να παρέχουμε στους πελάτες μας υπηρεσίες. Σίγουρα έχει ληφθεί υπόψη ότι, με την εξεύρεση του εμβολίου στις αρχές του επόμενου έτους, θα υπάρξει ηρεμία στην αγορά και όλοι θα αρχίσουν τον προγραμματισμό τους για το μέλλον, αφού θα γνωρίζουν πως σε βάθος χρόνου και μέχρι το τέλος του 2021 αρκετός κόσμος θα μπορεί να εμβολιαστεί και θα αρχίσει να επέρχεται η ομαλότητα. Εκτιμούμε ότι το δεύτερο εξάμηνο του 2021 θα έχουμε την έναρξη του προγραμματισμού όλων των κλάδων της οικονομίας, με στόχο το 2022 να είμαστε όλοι έτοιμοι με στόχους, προγράμματα και επενδύσεις στον κάθε επιχειρηματικό κλάδο ανάλογα. Συνεπώς, θεωρώ ότι η πλήρης ομαλότητα θα επέλθει το 2022, όταν και εφόσον εξευρεθεί το εμβόλιο και αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες που δημιουργεί η πανδημία».

ΚΥΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ

«Οι πελάτες μας προέρχονται από όλη την κεντρική Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, το Ισραήλ, την Ασία, τις σκανδιναβικές χώρες και τη Ρωσία».

EconomyToday 93

ΘΕΜΑ

ΘΑΝΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ, MANAGING DIRECTOR

Στο τέλος του 2021, προβλέπω έναν καλύτερο χρόνο από το 2020 Η ζημιά που θα δημιουργήσει το 2020 θα είναι αναμφίβολα πολύ μεγάλη, τονίζει ο Managing Director του Ομίλου Thanos Hotels and Resorts, Θάνος Μιχαηλίδης, ο οποίος μοιράζεται μαζί μας την εμπειρία που βίωσε με την πανδημία του κορωνοϊού. Ταυτόχρονα, αναφέρεται στις εκτιμήσεις του για το 2021 και εστιάζει σε δύο βασικά σημεία: τη συρρίκνωση των αεροπορικών εταιρειών και την ενδεχόμενη αύξηση του κόστους των εισιτηρίων.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

«Η χρονιά 2020 είναι μια από τις πιο δύσκολες χρονιές που έχουμε βιώσει», αναφέρει ο Managing Director του Ομίλου Thanos Hotels and Resorts. «Όχι μόνο λόγω των εξαιρετικά χαμηλών πληροτήτων των ξενοδοχείων, αλλά και λόγω της αδυναμίας μας να προγραμματίσουμε τη λειτουργία των ξενοδοχείων και επίσης της μη προβλέψιμης κατάστασης για το 2021», εξηγεί.

Η ΖΗΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 2020

Κληθείς να σχολιάσει πού θα ανέλθει η ζημιά για το 2020, μιας και το πλήγμα στην ξενοδοχειακή βιομηχανία είναι πολύ μεγάλο, ο κ. Μιχαηλίδης, αφού τόνισε πως «η ζημιά που θα δημιουργήσει το 2020 είναι αναμφίβολα μεγάλη», εξήγησε: «Το μεγάλο πρόβλημα, πέραν της άμεσης ζημιάς που δημιουργείται, είναι ότι ανά το παγκόσμιο έχει 94 EconomyToday

«Το πιο σοβαρό πρόβλημα είναι η συρρίκνωση των αεροπορικών εταιρειών. Ο μειωμένος αριθμός αεροπλάνων εν λειτουργία σημαίνει ότι ο τουρίστας θα έχει λιγότερες επιλογές για να έρθει στην Κύπρο»

πληγεί σοβαρά η τουριστική βιομηχανία και αυτό θα έχει αρνητική μελλοντική επίπτωση στην κυπριακή τουριστική βιομηχανία. Το πιο σοβαρό πρόβλημα είναι η συρρίκνωση των αεροπορικών εταιρειών. Ο μειωμένος αριθμός αεροπλάνων εν λειτουργία σημαίνει ότι ο τουρίστας θα έχει λιγότερες επιλογές για να έρθει στην Κύπρο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του κόστους των εισιτηρίων, όταν έρθει η στιγμή που θα υπάρχει αυξημένη ζήτηση. Επίσης, το έντονο συναίσθημα ανασφάλειας και αβεβαιότητας στους καταναλωτές θα είναι συνεχώς μια αρνητική πίεση για τη ζήτηση. Οι μεγάλοι διοργανωτές ταξιδιών θα έχουν τα ίδια προβλήματα λόγω της μείωσης των πτήσεων και της μειωμένης ζήτησης. Αυτό θα οδηγήσει σε συρρίκνωση του προγράμματός τους και κατ’ επέκταση σε μείωση του αριθμού τουριστών που θα μεταφέρουν στην Κύπρο».

1972

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ

«Παρόλο που είναι αδύνατο να κάνουμε προβλέψεις με υψηλό βαθμό εμπιστοσύνης, εάν μέχρι το πρώτο εξάμηνο του 2021 η πανδημία έχει τεθεί υπό σχετικό έλεγχο και επιστρέψουμε σε μια μορφή ομαλότητας, τότε το δεύτερο εξάμηνο θα κινηθεί σε καλύτερα επίπεδα από ό,τι το 2020, όμως σίγουρα σε χαμηλότερα επίπεδα από ό,τι το 2019. Στο τέλος του 2021, προβλέπω έναν καλύτερο χρόνο από το 2020, όμως θα είναι ακόμη μια χρονιά με πολύ χαμηλές αποδόσεις. Προγραμματίζουμε να συνεχίσουμε να βελτιώνουμε τα ξενοδοχεία μας όσον αφορά τη θέση τους στην αγορά και να διαφυλάξουμε τις θέσεις εργασίας των ανθρώπων που αποτελούν το ανθρώπινο δυναμικό των ξενοδοχείων, ενώ θα παρακολουθούμε την αγορά για τυχόν ευκαιρίες που θα παρουσιαστούν».

ΚΥΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ

Για το 2020, Κύπρος, Γερμανία, Ρωσία, Αγγλία. Γενικά, επιπρόσθετα, Ισραήλ, Ελβετία, Ουκρανία, Αυστρία, Ολλανδία.

ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΟΜΙΛΟΥ (ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΣ)

4

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ (ANASSA, ANNABELLE, ALMYRA, ALOE)

4

ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΑΝ ΦΕΤΟΣ

869

ΔΩΜΑΤΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΑ

20%

ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ 2020 EconomyToday 95

ΘΕΜΑ

ΧΡΥΣΩ ΤΣΟΚΚΟΥ-ΠΑΠΑΕΥΕΛΘΟΝΤΟΣ, DIRECTOR

ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΑΚΑΜΨΕΙ Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΟΡΘΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ «Η κυβέρνηση θα πρέπει άμεσα να εφαρμόσει μόνο δύο κατηγορίες χωρών, την Α και τη Β, για να μπορέσει να ανακάμψει πραγματικά ο τουρισμός της χώρας μας», τονίζει η Χρύσω Τσόκκου-Παπαευέλθοντος, Director της A. Tsokkos Hotels Public Ltd. Μιλώντας μας για τις συνέπειες της πανδημίας και τους σχεδιασμούς για τα επόμενα χρόνια, η κ. Τσόκκου καταθέτει τις εισηγήσεις της για το πώς μπορεί να ανακάμψει ο τουρισμός, αν και επισημαίνει ότι για να γίνει αυτό «χρειάζεται χρόνος και τα κατάλοιπα της κρίσης θα είναι μαζί μας τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια».

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ

«Φέτος είναι μια ιδιαίτερα δύσκολη χρονιά για τον τουρισμό, αφού αδιαμφισβήτητα έχει δεχτεί ένα πολύ σκληρό χτύπημα», μας αναφέρει η κ. Τσόκκου, κληθείσα να σχολιάσει πώς βίωσαν στον Όμιλο τις συνέπειες της πανδημίας. Όπως επισημαίνει, «τα μέτρα που αποφασίστηκαν για αντιμετώπιση και μείωση του κινδύνου διασποράς της πανδημίας έχουν αφήσει τα σημάδια τους σε ολόκληρη την οικονομία του τόπου και είναι μια χρονιά που δεν προσδοκά κανένας σε κέρδος αλλά σε επιβίωση. Η πανδημία του COVID-19 έχει επηρεάσει δραστικά την καθημερινότητα όλων μας, τόσο σε προσωπικό όσο και σε εταιρικό επίπεδο». «Μετά σχεδόν από μια πενταετία πολύ καλών τουριστικών χρονιών, βιώσαμε το χειρότερο σενάριο, πρώτα ως Κύπρος στην ολότητά της, ειδικότερα όμως η τουριστική βιομηχανία, που ανέκαθεν θεωρείτο η βαριά βιομηχανία και ο αιμοδότης της οικονομίας. Πρώτιστα τίθενται θέματα ασφάλειας υγείας και ασφαλώς προέχει η δημόσια υγεία. Πρέπει να βρεθεί η χρυσή ισορροπία μεταξύ ασφάλειας υγείας, πρωτοκόλλων και κριτηρίων εισόδου, για να 96 EconomyToday

«Είναι μια ευκαιρία για αναπροσαρμογή της τουριστικής μας στρατηγικής με βάση τα νέα δεδομένα και η νέα γενιά του κυπριακού τουρισμού να τοποθετήσει ακόμα πιο ψηλά τον πήχη»

επιστρέψουμε στην κανονικότητά μας όσο πιο ομαλά γίνεται. Παράλληλα, υπάρχουν οι οικονομικές συνέπειες και οι ζημιές ανέρχονται σε απροσδιόριστα ύψη. Είναι ηλίου φαεινότερο ότι το μέγεθος της συνεισφοράς της τουριστικής βιομηχανίας είναι πάρα πολύ σημαντικό, με αλυσιδωτές συνέπειες σε ολόκληρη την οικονομία και με ουσιαστικό αντίκτυπο στο ΑΕΠ της χώρας μας. Αυτό φαίνεται ακόμα πιο έντονα αυτή τη χρονιά, που οι αφίξεις δεν θα ξεπεράσουν το 30% και έχουμε να αντιμετωπίσουμε έναν πολύ δύσκολο χειμώνα. Καλούμαστε όλοι, προσωπικά, οι επιχειρήσεις και το κράτος, να διαχειριστούμε πρωτόγνωρες καταστάσεις, που συμπεριλαμβάνουν οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες, περιορισμούς και αβεβαιότητα. Το ίδιο δύσκολα το βιώσαμε σε εταιρικό επίπεδο, αφού είμαστε πλήρως εξαρτώμενοι από την επιδημιολογική κατάσταση των χωρών από τις οποίες αντλούμε επισκέπτες. Πιστεύω ότι ακόμα υπάρχουν αποθέματα δύναμης και αισιοδοξίας, που θα μας οδηγήσουν με επιτυχία σε καλύτερες μέρες, με πρώτο και άμεσο στόχο να πετύχουμε σταθερότητα στην τουριστική βιομηχανία».

Η ΖΗΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 2020

«Το οικονομικό πλήγμα είναι ανυπολόγιστο, όχι μόνο γιατί χάθηκε η φετινή χρονιά, αλλά γιατί η κατάσταση εξακολουθεί να είναι ασαφής για το τι θα επακολουθήσει τις επόμενες τουριστικές χρονιές», υποδεικνύει η κ. Τσόκκου, αναφερόμενη στο μέγεθος της ζημιάς. Όπως εξηγεί, «κανείς ακόμα δεν μπορεί να ξέρει πώς θα εξελιχθεί η πανδημία, ποιοι οργανισμοί, ποιες αεροπορικές εταιρείες και ποιοι οργανωτές ταξιδιών θα συνεχίσουν να υπάρχουν, ή πόσοι άνθρωποι θα είναι σε θέση να ταξιδέψουν, είτε από άποψη υγείας είτε από οικονομικής πλευράς. Γενικότερα όμως, υπάρχει ενδιαφέρον από τους ανθρώπους να ταξιδέψουν,

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ

αφού είναι πλέον βασική υπαρξιακή ανάγκη, και αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό. Όλα βεβαίως θα εξαρτηθούν και από την περαιτέρω πορεία της πανδημίας. Το εμβόλιο ελπίζουμε να είναι κοντά, γιατί θα είναι καταλυτικό για την ψυχολογία των ταξιδιωτών και της οικονομίας γενικότερα. Η συχνή, γρήγορη και οικονομική διενέργεια τεστ φαίνεται να είναι ακόμα μια μορφή δράσης που θα υποβοηθήσει την αεροπορική κίνηση και γενικά τις μετακινήσεις. Η κυβέρνηση θα πρέπει άμεσα να εφαρμόσει μόνο δύο κατηγορίες χωρών, την Α και τη Β, για να μπορέσει να ανακάμψει πραγματικά ο τουρισμός της χώρας μας. Θα πρέπει επίσης να ενημερώσει για τις προθέσεις μας τις κύριες χώρες από τις οποίες αντλούμε επισκέπτες, ώστε να μπορέσουν να προγραμματιστούν καλύτερα. Το μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης δεν πρόκειται να μείνει ανεπηρέαστο, η τουριστική αγορά θα αναδιαμορφωθεί, οι ταξιδιωτικοί πράκτορες θα διαφοροποιήσουν τις πολιτικές τους και οι επενδύσεις στον τομέα σίγουρα θα επηρεαστούν. Χρειάζεται χρόνος για ανάκαμψη και τα κατάλοιπα της κρίσης θα είναι μαζί μας τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια. Επιβάλλεται η θετική και υποβοηθητική στάση των τραπεζών, με την όποια ουσιαστική συμβολή του κράτους. Διαφορετικά, θα δημιουργήσουμε ακόμα έναν φαύλο κύκλο κόκκινων δανείων. Κυριότερα, η κρίση μάς ωθεί να δούμε τον τουρισμό ως μια πιο φιλοσοφημένη μορφή οικονομικής δραστηριότητας. Είναι μια ευκαιρία για αναπροσαρμογή της τουριστικής μας στρατηγικής με βάση τα νέα δεδομένα και η νέα γενιά του κυπριακού τουρισμού να τοποθετήσει ακόμα πιο ψηλά τον πήχη».

1981

ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΟΜΙΛΟΥ

28

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ

6

ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΑΝ ΦΕΤΟΣ (3 στον Πρωταρά, 2 στην Αγία Νάπα και 1 στην Πάφο. Τον χειμώνα θα παραμείνουν ανοικτά το Constantinos The Great στον Πρωταρά και το King Evelthon Beach Hotel & Resort στην Πάφο)

Μιλώντας για τα επόμενα σχέδια του Ομίλου, η κ. Τσόκκου σημείωσε πως «ο τουρισμός, όπως επιβίωσε και σε άλλες κρίσεις, θα επιβιώσει και τώρα και θα ξεπεράσει την πρωτοφανή δοκιμασία, αλλά χρειάζεται χρόνος. Σήμερα βρίσκεται σε στάση ανήσυχης αναμονής και για την επόμενη μέρα μάς διακατέχει έντονος προβληματισμός αλλά και συγκρατημένη αισιοδοξία. Ειδικά τώρα, απαιτούνται ορθές πολιτικές αποφάσεις και συλλογική προσπάθεια για να στηριχθεί ο πολύ σημαντικός και πολυσύνθετος κλάδος της ευρύτερης τουριστικής και ξενοδοχειακής βιομηχανίας. Και σε αυτό το εγχείρημα απαιτείται συνεργασία και συντονισμός, τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και σε επίπεδο διακρατικών συμφωνιών με τις κύριες χώρες από τις οποίες αντλούμε επισκέπτες. Πρώτος και άμεσος στόχος είναι η βιωσιμότητα και η άνοδος και σταθεροποίηση των αφίξεων. Φέτος ξεκινήσαμε με κατηγοριοποιήσεις χωρών στα πλαίσια της ισορροπημένης επανεκκίνησης. Για του χρόνου, εάν θα είναι αναγκαίο, επιβάλλεται να υπάρχουν μόνο δύο κατηγορίες, δηλαδή η Α και η Β. Διαφορετικά, οι ταξιδιωτικοί πράκτορες δεν θα μπορέσουν να προγραμματιστούν και δεν θα μπορέσουμε να αντλήσουμε αρκετούς επισκέπτες για να ανοίξουν τα ξενοδοχεία, άρα θα βιώσουμε περίπου τα ίδια με φέτος. Ενδεικτικά αναφέρω ότι, φέτος, κύριες αγορές, όπως τη Ρωσία και την Ουκρανία, ούτε καν τις τοποθετήσαμε σε κατηγορία και με αυτόν τον τρόπο στέλνουμε λανθασμένα μηνύματα προς αυτούς τους ταξιδιώτες. Το 2021 προβλέπεται να είναι μια αρκετά δύσκολη σεζόν, αφού έχουμε πολλούς άγνωστους παράγοντες στην εξίσωσή μας, με κυριότερο ότι το εμβόλιο δεν έχει ακόμα βρεθεί. Ένας ακόμα παράγοντας που θα επηρεάσει το 2021 είναι το Brexit. Η παρούσα κρίση αποτελεί μια ιδανική ευκαιρία για να αναληφθούν οι απαραίτητες κρατικές και ιδιωτικές πρωτοβουλίες, ώστε να επιτευχθεί, πρώτον, η ανάκαμψη του τουρισμού και, δεύτερον, ο διαχρονικός στόχος της επιμήκυνσης της τουριστικής σεζόν. Προφανώς, η συνδεσιμότητα του νησιού μας πρέπει να ενισχυθεί σημαντικά. Επιπρόσθετα, η ανάγκη πολυσυλλεκτικότητας αγορών γίνεται ακόμα πιο επιτακτική σήμερα – είναι υποχρέωσή μας, για να μπορούμε να αντεπεξέλθουμε σε άλλους πιθανούς κραδασμούς αλλά και για να βγούμε πιο ισχυροί για την επόμενη δεκαετία. Είμαι αισιόδοξη ότι θα τα καταφέρουμε και απαιτείται αίσθημα ευθύνης και πολιτικές αποφάσεις προς τη σωστή κατεύθυνση».

ΚΥΡΙΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ

«Η Κύπρος αντλεί το μεγαλύτερο ποσοστό αφίξεων (περίπου 70%) από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Ρωσία και τις σκανδιναβικές χώρες. Μετά ακολουθούν οι Γερμανία, Ουκρανία, Ισραήλ, Πολωνία, Αυστρία, Ελβετία, Ολλανδία, Γαλλία».

EconomyToday 97

ΑΠΟΨΗ

Ευφυής γεωργία:

Ρομποτική και συστήματα τηλεπισκόπησης, τηλεανίχνευσης και γεωγραφικών πληροφοριών Κυριακός E. Γεωργίου Εργάτης Γνώσης

«ΑΙΔΩΣ, ΑΡΓΕΙΟΙ…»

Κώστας Βάρναλης ΟΡΓΗ ΛΑΟΥ και άλλα μεταθανάτια ποιήματα Με ζήλο στα σκολειά της προδοσίας του σάπιου αιώνα σέπεται η γενιά! Χαίρονται της σκλαβιάς την ξεγνοιασιά και τρέμουν του λαού την παρουσία. Κι αν στα βουνά κράξ’ η τρομπέτα: «Ανάστα!» θα τρέξουν τον οχτρό να διπλαρώσουν, να ξαναδέσουν τη φτωχιά πατρίδα, κι όσοι απροσκύνητοι, όλους ντουφεκίδι. Μακρυγιάννη, οι πληγές σου από τα βόλια τρέχαν αίματα κι όμπυο ολοζωής, μα τώρα διπλοτρέχουνε, Πατέρα, της ψυχής σου οι πληγές από ντροπή.

Ζ

ούμε ισορροπώντας μεταξύ της οργής και της ντροπής. Δικαιούμαστε, αξίζουμε καλύτερα και θα πρέπει να αγωνιστούμε για να φέρουμε την αλλαγή. Η ύβρις θα πρέπει να αποκατασταθεί με κάθαρση. Τα τελευταία χρόνια, τύχη αγαθή με έχει φέρει να εργάζομαι σε ευρωπαϊκά έργα «Erasmus+: Ανώτατη Εκπαίδευση – Διεθνής Ανάπτυξη Δεξιοτήτων» και πολλών ανθρώπων είδα χώρες και έμαθα γνώμες, προσφέροντας και παίρνοντας γνώση και εμπειρία. Στόχος των προγραμμάτων αυτών είναι η μεταφορά τεχνογνωσίας και η ποιοτική αναβάθμιση των τοπικών πανεπιστημίων και προγραμμάτων. Αυτή η εμπειρία μού έχει δώσει μια διαφορετική κατανόηση του διαστημοπλοίου Γη και των ανθρώπων που ταξιδεύουν μαζί του. Στο κείμενο αυτό, σε συνέχεια από το προηγούμενο, θα ασχοληθούμε με τη διεπιστημονική εφαρμογή της ευφυούς γεωργίας (σε συνδυασμό με τη βιώσιμη και την οργανική

98 EconomyToday

γεωργία), με την αξιοποίηση της γνώσης και τεχνολογιών από μια σειρά επιστημονικών κλάδων. Όπως έχουμε σημειώσει και στο προηγούμενο άρθρο, η ευφυής γεωργία αποτελεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση διαχείρισης της αγροτικής δραστηριότητας, η οποία αξιοποιεί τις σύγχρονες τεχνολογίες και την επιστημονική γνώση, με στόχο την ορθή λήψη αποφάσεων, με πολλαπλά οφέλη για την αγροτική εκμετάλλευση και το περιβάλλον. Χρησιμοποιεί συγκεκριμένες διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων, συνδυάζει όλους τους συντελεστές παραγωγής και αξιοποιεί τη γνώση και τη γεωργική έρευνα, με σκοπό τη βελτιστοποίηση του επιδιωκόμενου αποτελέσματος. Η προσπάθεια αφορά την αξιοποίηση των οικονομικών και φυσικών πόρων με τον πιο αποδοτικό τρόπο και αποτυπώνεται πολύ εύστοχα στη φράση «περισσότερα με λιγότερα». Για να επανέλθουμε όμως στη διεπιστημονική συνεργασία και στα προγράμματα στα οποία συμμετέχουμε, σε τέσσερα από αυτά ασχολούμαστε με θέματα που έχουν άμεση σχέση, από διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα, με την ευφυή γεωργία. Η διεπιστημονική προσέγγιση είναι πάντα πιο αποδοτική και αποτελεσματική στην αντιμετώπιση δύσκολων και πολύπλοκων προβλημάτων. Η Αίγυπτος άρχισε να πειραματίζεται με την ευφυή γεωργία, σε συνδυασμό με τη βιώσιμη και την οργανική γεωργία, στα ακαδημαϊκά προγράμματα, με την εισαγωγή μαθημάτων αγροτικής τεχνολογίας, μηχανικής, πληροφορικής, γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων (Geographic Information Systems – GIS) και συστημάτων αισθητήρων εξ αποστάσεως (remote sensing – RS) – «Steering Migration through Sustainable Development: Euro-Egyptian Program for Agriculture and Rural Development» (DeVilag) (https://www.devilag.eu/). Σε ένα άλλο έργο είχαμε την ευκαιρία να αναπτύξουμε μεταξύ άλλων ένα πρωτοπόρο μεταπτυχιακό πρόγραμμα μηχανικής

Υπάρχει μεγάλο περιθώριο για αξιοποίηση αυτών των συνεργειών και στην περίπτωση της Κύπρου, της οποίας το μεγαλύτερο πλεονέκτημα είναι οι νέοι άνθρωποι με καλές σπουδές, γνώσεις και εμπειρίες, οι οποίοι παραμένουν εν πολλοίς αναξιοποίητοι και υπαμειβόμενοι, μέσα στη μετριότητα και την καθημερινότητα

για τις υπηρεσίες υγείας σε καταστάσεις κρίσεων και καταστροφών («Supporting the Professionalisation of Health Engineering studies and Related areas in Asia» – SPHERA, http://spheraproject.net/), το οποίο σε τέσσερις διαφορετικές μορφές, ανάλογα με τις ιδιομορφίες, ανάγκες και δυνατότητες κάθε χώρας και πανεπιστημίου, λειτουργεί σε τέσσερα πανεπιστήμια στο Νεπάλ και το Ουζμπεκιστάν. Μέσα από αυτό το πρόγραμμα, αναπτύξαμε εργαλεία για την αξιολόγηση και διαχείριση του κινδύνου σε καταστάσεις κρίσεων και καταστροφών από φυσικά αίτια και ανθρώπινες επιδράσεις. Αυτό το πρόγραμμα μάς έφερε να εργαζόμαστε σε ένα πρωτοποριακό έργο («University Network for Disaster Risk Reduction in Indian Ocean Rim» – UN4DRR, https://www.un4drr.com/), το οποίο συνδυάζει τη διαχείριση των κινδύνων από φυσικές καταστροφές στον Ινδικό Ωκεανό με τη χρήση γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων (GIS) και συστημάτων αισθητήρων εξ αποστάσεως (remote sensing – RS). Τα συστήματα GIS/RS συλλέγουν δεδομένα, μεταξύ αυτών και μετεωρολογικά, από το περιβάλλον, τη θάλασσα και από δορυφόρους, και διαμορφώνουν μια εικόνα για τους κινδύνους που μπορεί να εμφανιστούν. Τέτοια συστήματα GIS/RS άρχισαν να εφαρμόζονται και στην Κύπρο. Το ΤΕΠΑΚ, σε συνεργασία με το Κοινοτικό Συμβούλιο Πλατρών, στα πλαίσια του έργου «Forest Monitoring System for Early Fire Detection and Assessment in the Balkan-Med Area» (SFEDA) (https://www.facebook.com/SFEDAproject/), έχουν εγκαταστήσει ένα τέτοιο σύστημα που αφορά μια κάμερα η οποία εποπτεύει από μια βουνοκορφή ένα μεγάλο μέρος του τοπικού δάσους. Το σύστημα περιλαμβάνει και ένα drone το οποίο υπερίπταται της περιοχής σε περίπτωση δασικής φωτιάς και παρέχει πληροφόρηση στις μονάδες οι οποίες μάχονται. Το Τμήμα Δασών διαθέτει ένα μεγαλύτερο drone, το οποίο υπερίπταται της Κύπρου σε μεγάλο ύψος από ανατολή σε δύση και εποπτεύει όλη την Κύπρο, ώστε να δίνει άμεσα πληροφορίες σε περίπτωση πυρκαγιών. Το ίδιο ή αντίστοιχο drone θα μπορούσε να συλλέγει και άλλες πληροφορίες και δεδομένα που αφορούν την ευφυή γεωργία, όπως την αλλοίωση του εδάφους και των καλλιεργειών, οι

οποίες μπορούν να παραπέμπουν στην παρουσία ασθενειών σε καλλιέργειες, την ξηρασία κ.ά. Δουλεύουμε επίσης με συνεργάτες στην Ινδία, το Νεπάλ και την Κιργισία για να προωθήσουμε την πράσινη/βιώσιμη ανάπτυξη σε πανεπιστήμια, σχολεία και μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών («Enhancing Green Economy in 3 countries of Asia» – EGEA, http://www.egea.education/partners/). Στο Νεπάλ και στην Ινδία υπάρχει ενδιαφέρον και για γεωργικές εφαρμογές και αντίστοιχα προγράμματα σπουδών και μαθήματα. Η έκδοση του Αυγούστου του 2020 του περιοδικού «Mechanical Engineering: Technology that Moves the World» (No. 08/142), το οποίο εκδίδεται από την Αμερικανική Εταιρεία Μηχανολόγων Μηχανικών (https://www.asme.org), έχει ένα αφιέρωμα στο ευφυές αγρόκτημα και στο πώς η αυτοματοποίηση μεταφέρεται από τη βιομηχανική παραγωγή στη γεωργική και μεταλλάσσει τους χώρους διαμονής των ζώων και τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Το άρθρο, με τίτλο «Automating the Risk Out of the Farm», εξηγεί πώς η αυτοματοποίηση, μέσα από την ευελιξία και τη σταθερότητα, μπορεί να μειώσει τα απόβλητα και να ξεπεράσει τις ελλείψεις σε προσωπικό στην αγροτική οικονομία (https:// www.asme.org/topics-resources/content/automating-therisk-out-of-farming). Η έρευνα και οι εφαρμογές στις ΗΠΑ είναι πιο προχωρημένες και έχουν ενσωματώσει τις τεχνολογίες GIS/RS σε ρομποτικές εφαρμογές που διευκολύνουν τη γεωργική καλλιέργεια και την κτηνοτροφική παραγωγή. Τα ρομπότ αναλαμβάνουν εργασίες που προηγουμένως γίνονταν από τους γεωργούς και έτσι αυτοί έχουν τον χρόνο να επικεντρωθούν στα κύρια και σημαντικά ή και να επεκτείνουν τα αγροκτήματα και τις φάρμες τους. Υπάρχει μεγάλο περιθώριο για αξιοποίηση αυτών των συνεργειών και στην περίπτωση της Κύπρου, της οποίας το μεγαλύτερο πλεονέκτημα είναι οι νέοι άνθρωποι με καλές σπουδές, γνώσεις και εμπειρίες, οι οποίοι παραμένουν εν πολλοίς αναξιοποίητοι και υπαμειβόμενοι, μέσα στη μετριότητα και την καθημερινότητα.

EconomyToday 99

θεμα

100 EconomyToday

BAD

TIMING Σε προηγούμενό μας άρθρο είχαμε αναφερθεί στις πολλές περιπτώσεις αποτυχημένων μεταγραφών. Εκεί όπου οι ομάδες (στα μεγάλα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα) ξόδεψαν και επένδυσαν σε παίκτες-σταρ ή παίκτες ανερχόμενους και την πάτησαν. Τώρα κάνουμε κάτι άλλο. Θα δούμε παίκτες που έφτασαν σε ένα σημείο σε limit up της αξίας τους, το όνομά τους έπαιξε στα ρεπορτάζ τεράστιων συλλόγων, αλλά η μεγάλη μετακίνηση δεν έγινε ποτέ. Συνήθως, είτε επειδή οι ομάδες τους ζητούσαν λαγούς με πετραχήλια τη συγκεκριμένη στιγμή, είτε γιατί οι ενδιαφερόμενες ομάδες δεν επισημοποίησαν το ενδιαφέρον τους, είτε επειδή οι ίδιοι θέλησαν να περιμένουν καλύτερη συγκυρία. Όλοι είδαν σταδιακά την καριέρα τους να μην παίρνει την ανιούσα. Έμειναν «στάσιμοι» και στην πορεία, λόγω και ηλικίας, είδαν και την ποδοσφαιρική τους μετοχή να πέφτει. Επιλέξαμε 22 (από τους πολλούς παίκτες σε αυτή την κατηγορία). Ενώ υπάρχει βέβαια και το top 10. ΤΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΑΥΚΑΡΙΔΗ

EconomyToday 101

θεμα

3. ΑΝΤΡΕΑ ΜΠΕΛΟΤΙ 1. ΣΕΡΓΚΕΪ ΜΙΛΙΝΚΟΒΙΤΣ-ΣΑΒΙΤΣ

Δεν ξέρουμε αν στο άμεσο μέλλον θα απασχολήσει κάποιον μεγάλο σύλλογο, είναι στα 25 του, αλλά πριν από 3 χρόνια γινόταν λόγος για το next big thing στην Ευρώπη σε ρόλο box to box. Mε αναλύσεις για κοινά σημεία με τον Γιάγια Τουρέ. Έπαιξε πολύ στο ρεπορτάζ της Γιουνάιτεντ στα 2017 και 2018, ενώ έγινε λόγος και για ενδιαφέρον της Ρεάλ. Η αξία του είχε φτάσει στα 80 εκατομμύρια (τόσα τον αξιολογούσε η Λάτσιο το 2018), ποσό που ανάγκασε τους «μνηστήρες» να μην προχωράνε σε εκδήλωση ενδιαφέροντος. Διατηρεί ψηλό νούμερο αγοραστικής αξίας, αλλά σαφώς πεσμένο (55 εκατομμύρια).

2. ΝΑΜΠΙΛ ΦΕΚΙΡ

Ο Γάλλος επιτελικός, στα 27 του σήμερα, έκανε δύο καταπληκτικές χρονιές στην πολυετή καριέρα του στη Λιόν. Το 2018 έφτασε να αξιολογείται στα 65 εκατομμύρια λίρες και τα ρεπορτάζ στην Αγγλία ήθελαν κυρίως τη Λίβερπουλ να τον έχει ως κύριο μεταγραφικό στόχο, αλλά και τις Γιουνάιτεντ και Τότεναμ να τον θέλουν «ζεστά». Υπήρξαν προσεγγίσεις προς τη Λιόν, αλλά μέχρις εκεί. Τελικά, τον Ιούλιο του 2019, η γαλλική ομάδα, βλέποντας το συμβόλαιό του να τελειώνει, είπε ναι στα 20 εκατομμύρια και τον έστειλε στην Μπέτις Ισπανίας. Σήμερα ο Φεκίρ «τιμάται» στα 32 εκατομμύρια.

102 EconomyToday

Εδώ μιλάμε για μυστήριο. Φορ ολκής, θηρίο στην περιοχή, γκολτζής, διεθνής, αλλά «κόλλησε» στην Τορίνο. Το όνομά του έπαιζε σε ρεπορτάζ 3-4 μεγάλων αγγλικών ομάδων, αλλά και στην Ίντερ. Τιμή κοντά στα 50-55 εκατομμύρια. Δεν ξεκαθάρισε ποτέ αν η Τορίνο είπε όχι σε προτάσεις από ελίτ συλλόγους, αλλά κάπου σκάλωνε η υπόθεση και σε μία περίπτωση αντέδρασε και ο ίδιος. Μόλις πρόσφατα ενδιαφέρθηκε ζεστά η Τότεναμ, αλλά η ξαφνική επιστροφή του Μπέιλ στο Λονδίνο άλλαξε άρδην τα δεδομένα.

6. ΦΕΛΙΠΕ ΑΝΤΕΡΣΟΝ

Και τι δεν έγραψαν οι αγγλικές εφημερίδες για την πάρτη του πριν από 4 χρόνια. Ο 23χρονος (τότε) Βραζιλιάνος ακραίος, με τάση να παίζει και σαν κεντρικός μέσος, που θα ηγηθεί της Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ. Στα 2016 αυτά. Η προσπάθεια των «μπέμπηδων» να τον αποκτήσουν δεν καρποφόρησε. Η Λάτσιο ζητούσε 65 εκατομμύρια,

4. ΦΛΟΡΙΑΝ ΤΟΒΕΝ

Έβγαλε μάτια με τη Μαρσέιγ τις περιόδους 2016-17 και 2017-18. Έφτασε να είναι ανάμεσα στους 4-5 καλύτερους δεξιούς εξτρέμ στην Ευρώπη και λογικά ετοιμαζόταν για μεγάλη μεταγραφή. Αξίζοντας 50 εκατομμύρια πριν από 2-3 χρόνια, είδε την Ατλέτικο να δείχνει ζεστό ενδιαφέρον, αλλά και την Τότεναμ να τον έχει στη λίστα των εκλεκτών υποψηφίων. Όμως η Μαρσέιγ δεν έδειξε διάθεση να τον παραχωρήσει. Σήμερα ο Τοβέν αξίζει κοντά στα 25 εκατομμύρια. Είδε ξανά το όνομά του να τραβά τα φώτα, επιτυγχάνοντας το γκολ στην πρόσφατη νίκη της Μαρσέιγ επί της Παρί Σ.Ζ. Η μόνη ομάδα που κινήθηκε πρόσφατα να τον αποκτήσει ήταν η Άστον Βίλα.

5. ΙΝΙΑΚΙ ΓΟΥΙΛΙΑΜΣ

Ο έγχρωμος εξτρέμ με βασκική καταγωγή. Τον θυμάστε ίσως από τις αναμετρήσεις Μπιλμπάο-ΑΠΟΕΛ. Εκείνη την εποχή, ο ταχύτατος Ινιάκι ήταν από τις μεγάλες ελπίδες του ισπανικού ποδοσφαίρου. Θεωρήθηκε δεδομένο ότι σύντομα θα ετοιμάσει βαλίτσες για Βαρκελώνη ή Μαδρίτη. Τον έβαλε στο στόχαστρό της η Άρσεναλ. Ήταν 22 ετών, με όλο το μέλλον μπροστά του, αλλά οι υποψήφιοι αγοραστές δεν ανέβηκαν στα 50 εκατομμύρια για να τον αγοράσουν. Έμεινε στο Σαν Μαμές, αξίζει και πάλι αρκετά, αλλά δεν έχει κάνει την αλματώδη πρόοδο που ανέμεναν όλοι.

ΠΑΙΚΤΕΣ (22 ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ) ΠΟΥ ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΓΚΥΡΙΕΣ ΔΕΝ ΤΟΥΣ ΕΠΕΤΡΕΨΑΝ ΝΑ ΠΑΝΕ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΟΥΣ ΤΗΣ ΕΛΙΤ, ΟΤΑΝ Η ΑΞΙΑ ΤΟΥΣ ΕΦΤΑΣΕ ΣΤΟ ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΟ

αλλά οι Άγγλοι έδιναν μέχρι 50, σύμφωνα πάντα με τον Τύπο της Αγγλίας. Έμεινε Ρώμη και τελικά το 2018, έναντι 38 εκατομμυρίων, πήγε Πρέμιερ Λιγκ, αλλά στη Γουέστ Χαμ. Φιλόδοξη τότε η ομάδα του Λονδίνου, αλλά ως εκεί. Ο Άντερσον πρόσφερε κάποιες ωραίες ενέργειες, είχε τα απογεύματά του, όμως και η αξία του έπεσε και η καριέρα του δεν είχε την πορεία που θα μπορούσε να έχει. Τελικά πήγε δανεικός στην Πόρτο.

7. ΙΚΕΡ ΜΟΥΝΙΑΪΝ

Ήταν 20 ετών στα 2012, όταν μετά από μια τρομερή χρονιά πήρε το παρατσούκλι «ο Μέσι της Ισπανίας». Υπερβολικό, μάλλον προϊόν του σωματότυπου και του στιλ παιχνιδιού του στα δύο άκρα της επίθεσης. Από την άλλη, μιλάμε για έναν εξαιρετικά τεχνίτη ποδοσφαιριστή, που μπορούσε να κάνει άλμα σε μεγαλύτερο σύλλογο. Τότε λοιπόν, στα 20 του, άξιζε ήδη 22 εκατομμύρια. Έγιναν κινήσεις για την απόκτησή του, μπήκε στα ραντάρ ομάδων, αλλά ένας τραυματισμός και το εθνικό του συναίσθημα (κολλημένος με την Μπιλμπάο) τον κράτησαν στο Σαν Μαμές.

EconomyToday 103

θεμα

Οι υπόλοιποι…

8. ΛΙΟΝ ΜΠΕΪΛΙ

Μικρός είναι ακόμη, 23 ετών. Αλλά στα 19 του η μισή Ευρώπη είπε «αμάν τι είναι αυτό». Φοβερός παίκτης, αέρινος εξτρέμ στην Μπάγερ Λεβερκούζεν. Η Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ τον έβαλε αμέσως στο στόχαστρο, έγινε λόγος για τη Σίτι, ενώ αγγλικά δημοσιεύματα έκαναν λόγο και για την Τσέλσι. Στον χορό (έγραψαν οι Γερμανοί) ήταν έτοιμη να μπει και η Ντόρτμουντ. Έχει όμως ένα σοβαρό μείον ο άσος από την Τζαμάικα: είναι ασταθής – πετάει τη μία, «χάνεται» την επόμενη, ενώ δεν ήταν βασικός την προηγούμενη σεζόν. Μέχρι και ο τεχνικός διευθυντής της Λεβερκούζεν το είπε δημόσια. Η αξία του έχει πέσει και, αν δεν έρθει σύντομα μετακίνηση, προβλέπεται πως δεν θα κάνει ποτέ το μεγάλο άλμα.

9. ΚΕΒΙΝ ΦΟΛΑΝΤ

Στα 2013 ο μόλις 21 ετών Γερμανός αρχίζει να εντυπωσιάζει. Ακραίος επιθετικός, με ικανότητα να παίζει κορυφή. Με καλά στατιστικά στο γκολ, αλλά κυρίως με την ιδιότητα να δίνει ασίστ. Κάνει σπουδαία πράγματα στο χωριουδάκι του Χόφενχαϊμ και το 2014 παίρνει κλήση στην Εθνική. Το 2015 η ομάδα του κλείνει την πόρτα στην Ντόρτμουντ και στα 20 εκατομμύρια προσφορά. Παραδόξως, ένα χρόνο μετά τον παραχωρεί στη Λεβερκούζεν για 18 εκατομμύρια (ρεκόρ μεταγραφής για τις «ασπιρίνες»). Από τότε ο Φόλαντ δεν πρόκοψε, ούτε και ξανατράβηξε ενδιαφέρον από μεγαλύτερο σύλλογο. Παρέμεινε ένας ικανός παίκτης, που τελικά πρόσφατα έκανε μεταγραφή, αλλά στη… Μονακό.

10. ΓΙΟΝΑΣ ΧΕΚΤΟΡ

Περίπτωση ο Γερμανός αριστερός μπακ. Βασικός στην Εθνική για χρόνια, αλλά κόλλησε στην Κολωνία. Την ακολούθησε μάλιστα και στη 2η κατηγορία. Εδώ είναι το περίεργο. Και η Μπάγερν και η Ντόρτμουντ έδειξαν ενδιαφέρον για την απόκτησή του, αλλά ουδέποτε μπήκαν σε πραγματικές διαπραγματεύσεις. Στα 2016 η Τσέλσι και η Λίβερπουλ έδωσαν για μερικές μέρες μάχη για να τον αποκτήσουν. Αντί να πει το ναι σε μία εκ των δύο, ο Χέκτορ μπήκε σε συζητήσεις με την Κολωνία για επέκταση συμβολαίου. Έβαλε υπογραφή σε πενταετή συμφωνία και αναπροσάρμοσε 2 χρόνια μετά τις απολαβές του προς τα πάνω. ET 104 EconomyToday

Υπάρχουν φυσικά και πολλές άλλες περιπτώσεις. Μερικές μάλιστα θα μπορούσαν κάλλιστα να μπουν στη δεκάδα. Ας τις απαριθμήσουμε λοιπόν. Άλλοι δύο Γερμανοί είναι στη λίστα. Ο Καρίμ Μπελαραμπί, που έκανε θραύση στα πρώτα χρόνια στη Λεβερκούζεν με την ταχύτητά του στα άκρα, αλλά δεν πήρε ποτέ τη μεγάλη μεταγραφή. Ο Λαρς Μπέντερ, που όταν πρωτοβγήκε μαζί με τον δίδυμο αδελφό του, Σβεν, θεωρήθηκε εφάμιλλος του Κρόος. Ο Σβεν πήγε τουλάχιστον για κάποια χρόνια στην Ντόρτμουντ, ο Λαρς έφτασε κοντά στην Μπάγερν το 2014, αλλά έμεινε τελικά μόνιμος κάτοικος Λεβερκούζεν. Στη Γερμανία, άλλος ένας «κολλημένος». Ο τερματοφύλακας της Γκλάντμπαχ, Γιαν Σόμερ, Ελβετός. Έκανε όνομα στην Μπάζελ, το 2014 πήγε Γερμανία και η συνεχής του άνοδος τράβηξε στα 2016 το ενδιαφέρον της Μάντσεστερ Σίτι, που έβλεπε ότι δεν μπορούσε να εμπιστευτεί άλλο τον Τζο Χαρτ. Τελικά ο Γκουαρντιόλα επέλεξε τον Κλαούντιο Μπράβο και ο Σόμερ έμεινε Γερμανία. Πάμε και στον άλλο τερματοφύλακα. Οκτώ χρόνια πρώτη μούρη στη Μαρσέιγ ο Στιβ Μανταντά. Τρεις φορές βρέθηκε στον προθάλαμο της Πρέμιερ Λιγκ, μία πολύ κοντά στην Άρσεναλ. Ακόμη και όταν επέλεξε την Κρίσταλ Πάλας το 2016, όλοι περίμεναν ότι θα είναι σκαλοπάτι για κάτι σπουδαιότερο. Αλλά ένας χρόνος και 9 ματς ο απολογισμός του στην Αγγλία. Επόμενος σταθμός πάλι η Μαρσέιγ. Στην Ουντινέζε κάνει σπουδαία πράγματα ο 26χρονος Αργεντινός Ροδρίγο Ντε Πάουλ. Θεωρητικά ισάξιος του Λο Σέλσο σε θέση επιθετικού μέσου, αλλά ο συμπατριώτης του έκανε το μεγάλο βήμα (Τότεναμ), ο Ντε Πάουλ όχι. Ακόμη και πρόσφατα, η ευκαιρία να πάει στη Λιντς σαν σκαλοπάτι για κάτι μεγαλύτερο δεν καρποφόρησε. Η εκπληκτική Σασουόλο της περιόδου 2013-16 έβγαλε δύο πολλά υποσχόμενους επιθετικούς μέσους. Ο Ντομένικο Μπεράρντι ήταν μόλις 19 όταν το 2013 η Γιουβέντους απέκτησε τα δικαιώματά του κατά το ήμισυ. Τον άφησε να «ψηθεί» για δύο χρόνια στη Σασουόλο. Ο Μπεράρντι έγινε ο νεότερος Ιταλός παίκτης στην

ιστορία του Καμπιονάτο που έφτασε τα 40 γκολ, προόδευε, αλλά η Γιούβε δεν έπαιρνε την απόφαση να τον πάρει στο Τορίνο. Ο σοβαρός τραυματισμός προ διετίας σήμανε την παραμονή του στο Σασουόλο. Ο κατά 3 χρόνια μεγαλύτερος (29 σήμερα) Νικόλα Σανσόνε αποφάσισε το 2016 να φύγει από τη Σασουόλο, αλλά, αντί τη Νάπολι, επέλεξε τη Βιγιαρεάλ (πλήρωσε 13 εκατομμύρια φυσικά). Καλά τα πήγε αρχικά, αλλά πιο πάνω γιοκ. Το 2019 δόθηκε δανεικός στην… Μπολόνια. Μιας και είπαμε Βιγιαρεάλ, ο Μανού Τριγκέρος είχε μια αλματώδη πορεία τη διετία 2016-18 και κίνησε το ενδιαφέρον της Τότεναμ. Η Βιγιαρεάλ έκανε κολπάκια, ζητούσε 40 εκατομμύρια και ο παίκτης παρέμεινε. Πάμε στο ντούο της Μπενφίκα. Ο Ράφα Σίλβα έκανε μεγάλα πράγματα στην Μπράγκα, έκανε το άλμα στους «αετούς», αλλά οι πτήσεις έμειναν εκεί. Και ας είναι κάθε χρόνο (εκτός από φέτος) στο μεταγραφικό ρεπορτάζ των μισών αγγλικών ομάδων. Τα 60 εκατομμύρια ρήτρα που έβαλε προ τετραετίας η Μπενφίκα στο τότε μεγάλο της απόκτημα Φράνκο Τσέρβι ήταν η αιτία να μην πάει ένα χρόνο μετά στην Ατλέτικο Μαδρίτης. Από τότε παραμένει κάτοικος Λισαβόνας. Πάμε και σε δύο στόπερ. Τζέμερσον, ο αμυντικός που ξεχώριζε από την τρομερή επιθετικά Μονακό της περιόδου 2016-17. Οι Μονεγάσκοι τον ανακάλυψαν στην Ατλέτικο Μινέιρο και πρόπερσι είπαν όχι στην πρόταση 22 εκατομμυρίων της Παρί. Αυτή η εξέλιξη λειτούργησε αρνητικά. Ο 28χρονος σήμερα Τζέμερσον είδε την αξία του να πέφτει κατά 75%. Τέλος, ο Ίνιγκο Μαρτίνεζ. Για πολλούς ο επόμενος Κάρλες Πουγιόλ, ο ιδανικός για να σπάσει το δίδυμο Ράμος-Πικέ στην Εθνική Ισπανίας. Ήταν μόλις 21 όταν έπαιξε πρώτη φορά στην Εθνική το 2013. Η Σοσιεδάδ απάντησε αρνητικά στην πρόταση 20 εκατομμυρίων της Ίντερ το 2014, του έβαλε ρήτρα 38 εκατομμυρίων το 2016 (πολύ ψηλή τέσσερα χρόνια πριν) και την κατέβασε το 2018 στα 32, μπας και τραβήξει ενδιαφερόμενους. Τελικά βρήκε, αλλά όχι από ομάδα της ελίτ. Τη ρήτρα πλήρωσε η Μπιλμπάο και ο Μαρτίνεζ έμεινε σε βασκικό έδαφος.

ΘΕΜΑ

106 EconomyToday

Evan Spiegel: Ο νεαρότερος δισεκατομμυριούχος

Snapchat. Το κίτρινο εικονίδιο με το φαντασματάκι έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές το 2017. Στο παρόν στάδιο, η αξία του αγγίζει το αστρονομικό ποσό των $8 δισ. Πίσω από την επιτυχία της εφαρμογής κρύβεται ο Evan Spiegel, ο οποίος είναι μόλις 30 ετών και είναι ο νεαρότερος αυτοδημιούργητος δισεκατομμυριούχος του κόσμου. ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΚΡΙΘΑΡΙΔΟΥ

Το «poke» του Zuckerberg στον Spiegel Βλέποντας τη μεγάλη απήχηση που έχει το Snapchat στις νεαρές ηλικίες, ο Ζuckerberg, το 2013, θέλησε να προσθέσει στις λειτουργίες του Facebook την εφαρμογή του Spiegel, μέσω της οποίας μπορεί κάποιος να ανταλλάξει μηνύματα, φωτογραφίες αλλά και βίντεο. Είναι σίγουρο πως με αυτόν τον τρόπο το Facebook θα γινόταν πολύ πιο ελκυστικό, ειδικά όσον αφορά τα smartphones. Σύμφωνα με τη Wall Street Journal, το Facebook, μετά το Instagram, το Luma και το Lightbox, ήθελε να εξαγοράσει και άλλες εφαρμογές για να ενισχύσει τη λειτουργικότητά του. Γι’ αυτόν τον λόγο, έκανε πρόταση εξαγοράς του Snapchat. Ωστόσο, η γνωστή υπηρεσία instant messaging δεν παρουσιάστηκε ιδιαίτερα πρόθυμη και έτσι απέρριψε κάθε πρόταση που υπέβαλε ο ιδιοκτήτης του Facebook. Μάλιστα, η τελευταία προσφορά του Ζuckerberg έφτασε τα $3 δισ. Παρά την προσφορά του Facebook, ο ιδιοκτήτης του Snapchat παρέμεινε σταθερά αρνητικός στο ενδεχόμενο πώλησης της υπηρεσίας του. Πάντως, εάν «κλείδωνε» η εν λόγω συμφωνία, τότε θα ήταν η ακριβότερη εξαγορά που έχει κάνει ποτέ το Facebook. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως κάθε μέρα η υπηρεσία του Snapchat χρησιμοποιείται για τη διακίνηση 350 εκατομμυρίων αρχείων.

EconomyToday 107

ΘΕΜΑ

Τα ακριβά «θέλω» Ο Evan Spiegel γεννήθηκε στο Λος Άντζελες, στη χλιδάτη γειτονιά Pacific Palisades. Οι γονείς του είναι δικηγόροι, οι οποίοι αποφάσισαν να ακολουθήσουν ξεχωριστούς δρόμους όταν ο Spiegel φοιτούσε στο λύκειο. O ίδιος υπήρξε μέλος μιας κοινωνίας πλουσίων που πήγαιναν σε ιδιωτικά clubs-λέσχες και γι’ αυτό ζητούσε από τους γονείς του να του αγοράσουν ακριβά αυτοκίνητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η επιστολή που έστειλε στον πατέρα του, στην οποία του ζητούσε ένα BMW 550i, αξίας €55.000. «Τα αυτοκίνητα μού φέρνουν τεράστια χαρά. Είναι τόσο ωραίο να στέκομαι δίπλα σε όλους αυτούς τους πλούσιους αλαζόνες στο σχολείο μου και να ξέρω ότι μπορώ να οδηγήσω ένα τόσο καλό αυτοκίνητο σαν το δικό τους, χωρίς να πρέπει να συμβιβαστώ. Θα εκτιμούσα ειλικρινά εάν αναγνώριζες την αξία και τους κόπους μου, αγοράζοντάς μου την BMW», έγραψε χαρακτηριστικά στην επιστολή που απέστειλε στον πατέρα του. Ωστόσο, ο μεγαλοδικηγόρος πατέρας του δεν του ικανοποίησε αυτό του το αίτημα και έτσι εκείνος μετακόμισε με τη μητέρα του, η οποία δεν του χαλούσε χατίρι. Ο ίδιος παρακολούθησε μαθήματα σχεδιασμού στο Otis College of Art and Design, ενώ όταν ήταν μαθητής εργάστηκε σε βιοϊατρική εταιρεία. Όσον αφορά τις σπουδές του, φοίτησε στο Πανεπιστήμιο του Stanford, όπου γνώρισε τους μετέπειτα συνέταιρούς του, Reggie Brown και Bobby Murphy, μαζί με τους οποίους δημιούργησε το Snapchat.

Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Stanford, όπου γνώρισε τους Reggie Brown και Bobby Murphy, μαζί με τους οποίους δημιούργησε το Snapchat

Άπλυτα στη φόρα Οι τρεις φίλοι ήταν μέλη της αδελφότητας «ΚS». Το 2014, διέρρευσαν μηνύματα που είχαν σταλεί όταν ο Spiegel ήταν φοιτητής και στα οποία έκανε χονδροειδή «αστεία». Συγκεκριμένα, τo Valleywag blog της Gawker Media έφερε στο φως προσωπικά του emails από την εποχή της πολυτάραχης φοιτητικής του ζωής. Τα περισσότερα emails σχετίζονται με τα πάρτι που διοργάνωνε η αδελφότητα Κappa Sigma, στην οποία ανήκε. Ο ίδιος ένιωσε την ανάγκη να απολογηθεί για τα emails. «Έχω προφανώς ενοχληθεί και ντρέπομαι για το γεγονός ότι τα ανόητα emails που έστελνα την εποχή της αδελφότητας δημοσιοποιήθηκαν. Δεν έχω δικαιολογία, λυπάμαι που τα έγραψα τότε. Δεν αντανακλούν με τίποτα αυτό που είμαι σήμερα ή τις απόψεις μου για τις γυναίκες», ανέφερε ο ίδιος.

Η μήνυση, η μετακόμιση και η «εκτόξευση» Έτσι, αποφάσισε να εγκαταλείψει τις σπουδές του και να αφοσιωθεί στην ιδέα του Snapchat. Το 2012, οι τρεις φίλοι αρχικά δημιούργησαν την εφαρμογή με την ονομασία Picaboo. Το 2013, o Reggie Brown κατέθεσε μήνυση 108 EconomyToday

Τον γοήτευσε η Miranda Kerr

κατά των δύο πρώην φίλων του, καθώς τον ανάγκασαν να αποχωρήσει από την εταιρεία, και συμβιβάστηκε τελικά με το ποσό των $157 εκατ. Ένα χρόνο αργότερα, ο Spiegel μετακόμισε από το σπίτι του μπαμπά του στο δικό του, στο Brentwood, το οποίο απέκτησε έναντι $3,3 εκατ. Όταν μάλιστα η startup εταιρεία του ολοκληρώθηκε, ο Spiegel αποφάσισε να αγοράσει μια Ferrari, ενώ ταξίδευε συχνά σε Λονδίνο, Σαουδική Αραβία, Ισλαμαμπάντ και Ρωσία. Και κάπως έτσι έγινε ένας από τους νεαρότερους δισεκατομμυριούχους στον κόσμο. Υπολογίζεται ότι περίπου 170 εκατομμύρια άνθρωποι χρησιμοποιούν το Snapchat κάθε μέρα. Παρά το «αμαρτωλό» παρελθόν του, οι επενδυτές είναι ενθουσιασμένοι με την εφαρμογή του, καθώς θεωρούν ότι δημιουργεί μια εντελώς νέα μορφή επικοινωνίας. Ακριβώς όπως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο έφερε την επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι «μιλούν» μεταξύ τους στη δουλειά τους και το Twitter μεταβάλλει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι μεταδίδουν πληροφορίες, το Snapchat, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, έχει γίνει η lingua franca μιας νεότερης γενιάς. ET

Ο γοητευτικός νεαρός είχε συνάψει σχέσεις με αρκετές επώνυμες κυρίες της showbiz. Μια από αυτές ήταν η Αμερικανίδα pop τραγουδίστρια Taylor Swift, με την οποία έβγαινε κρυφά το 2013. Μάλιστα, εκείνο το χρονικό διάστημα, ο ιδρυτής του Snapchat φαίνεται ότι ενδιαφερόταν να επενδύσει στη δισκογραφική εταιρεία της τότε κοπέλας του, Big Machine.

H σχέση τους δεν κράτησε αρκετά, καθώς το 2015 ο Spiegel γνώρισε τo αγγελάκι της Victoria’s Secret Miranda Kerr σε ένα δείπνο του οίκου Louis Vuitton. Ένα χρόνο αργότερα, οι δυο τους αρραβωνιάστηκαν και το 2017 παντρεύτηκαν σε μια μυστική τελετή στο σπίτι τους. Ο γάμος τους έγινε σε στενό οικογενειακό κύκλο 50 ατόμων. Πάντως, λέγεται ότι ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας διαθέτει χαρακτήρα και αυτό φαίνεται να επιβεβαιώνει τη φήμη πως ανάγκασε τη σύζυγό του να υπογράψει ένα σκληρό προγαμιαίο συμβόλαιο, σύμφωνα με το οποίο δεν θα έχει καμία οικονομική απαίτηση από εκείνον σε περίπτωση διαζυγίου. Καρποί του έρωτά τους, οι δυο τους γιοι, Hart και Miles. Η οικογένεια διαμένει σε ένα σπίτι 7.000 τετραγωνικών μέτρων στο Λος Άντζελες, που ανήκε στον βετεράνο ηθοποιό Harrison Ford και το οποίο αγόρασαν έναντι $12 εκατ.

EconomyToday 109

ΘΕΜΑ

ΜΑΣΚΕΣ

ΥΨΗΛΗΣ ΡΑΠΤΙΚΗΣ ΚΑΙ… ΡΟΜΠΟΤΙΚΗΣ

110 EconomyToday

Burberry

Διάφορα luxury brands δημιούργησαν, εν μέσω της πανδημίας, τη δική τους εντυπωσιακή και stylish μάσκα. Αρχικά, ο οίκος Burberry, ο οποίος έφτιαξε υφασμάτινες μάσκες με το logo του brand. Οι συγκεκριμένες μάσκες διατίθενται προς πώληση στην τιμή των €100. Τα έσοδα από τις πωλήσεις θα διατεθούν σε κοινότητες που έχουν πληγεί από τον κορωνοϊό.

Louis Vuitton

Αδιαμφισβήτητα, οι μάσκες προσώπου έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας από τότε που εισέβαλε στη ζωή μας ο κορωνοϊός. Έτσι, λοιπόν, αρκετοί επώνυμοι οίκοι έχουν δημιουργήσει τις δικές τους μάσκες-αξεσουάρ. Επώνυμοι οίκοι, τα μεγαλύτερα ονόματα παγκοσμίως, μετατρέπουν τα ατελιέ τους σε χώρους για να σχεδιάζουν και να παράγουν στιλάτες και λειτουργικές μάσκες, οι οποίες προορίζονται για πελάτες με ακριβά γούστα. ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΚΡΙΘΑΡΙΔΟΥ

Κι αν τα €100 ακούγονται πολλά για μια μάσκα, τότε η τιμή στην οποία θα πωλείται η μάσκα του οίκου μόδας Louis Vuitton ακούγεται εξωφρενική. Ο συγκεκριμένος οίκος δημιούργησε προστατευτικές μάσκες αξίας $961. Η προσωπίδα θα πωλείται σε επιλεγμένα σημεία, ως μέρος της καμπάνιας 2021 Cruise Collection. Ο εν λόγω οίκος περιγράφει την προσωπίδα ως ένα «εντυπωσιακό κομμάτι, τόσο προστατευτικό όσο και κομψό». Το σκληρό πλαστικό κάλυμμα μπορεί να αναδιπλωθεί και να χρησιμοποιηθεί και ως γείσο. Παράλληλα, διαθέτει το χρυσό, ανάγλυφο μονόγραμμα LV. Σύμφωνα με την περιγραφή του οίκου, το πλαστικό μέρος της προσωπίδας προστατεύει και από τις ακτίνες του ήλιου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Louis Vuitton, μετά την καραντίνα, είχε ανοίξει 12 από τις 16 εγκαταστάσεις παραγωγής δερμάτινων ειδών στη Γαλλία, με στόχο την παραγωγή εκατοντάδων χιλιάδων μασκών για το προσωπικό της και τους κοντινούς οίκους ευγηρίας της χώρας.

EconomyToday 111

ΘΕΜΑ

Και ρομποτική μάσκα

Η ιαπωνική εταιρεία Donut Robotics λάνσαρε μια νέα ρομποτική μάσκα προσώπου που μοιάζει βγαλμένη από ταινία επιστημονικής φαντασίας. Σύμφωνα με την εταιρεία, η «έξυπνη» μάσκα C-Face φοριέται όπως μια κανονική μάσκα προσώπου, μόνο που είναι συνδεδεμένη με Bluetooth και μπορεί να μεταφράσει οτιδήποτε λέει αυτός που την φορά σε οκτώ διαφορετικές γλώσσες. Η λευκή πλαστική μάσκα συνδέεται με το smartphone του χρήστη, επιτρέποντάς του να πραγματοποιήσει κλήσεις και να στείλει μηνύματα απευθείας από τη μάσκα. Οι μάσκες διατίθενται μόνο στην Ιαπωνία, ενώ θα κατακτήσουν και τη διεθνή αγορά σε λίγους μήνες. Σύμφωνα πάντως με το Robb Report, η τιμή για τη συγκεκριμένη μάσκα είναι $40 (3.980 ιαπωνικά γιεν).

Gucci και Fendi

Η «έξυπνη» μάσκα C-Face είναι συνδεδεμένη με Bluetooth και μπορεί να μεταφράσει οτιδήποτε λέει αυτός που την φορά σε οκτώ διαφορετικές γλώσσες

Apple Face Mask

Στη μάχη κατά της εξάπλωσης του κορωνοϊού έχουν ριχτεί και άλλοι μεγάλοι οίκοι μόδας. Για παράδειγμα, ο οίκος Gucci, ιταλική θυγατρική του ομίλου Kering, δεσμεύτηκε να κατασκευάσει 1,1 εκατομμύριο χειρουργικές μάσκες και 55.000 μπλούζες για το νοσηλευτικό προσωπικό στην Ιταλία. Σύμφωνα με τους Los Angeles Times, o σχεδιαστής Christian Siriano δημιούργησε για το brand του υφασμάτινες μάσκες, η τιμή των οποίων κυμαίνεται από $295 έως $895. Ο διάσημος οίκος μόδας Fendi αποφάσισε κι αυτός να κυκλοφορήσει μάσκες προστασίας. Η συγκεκριμένη μάσκα κυκλοφόρησε μέσω διαδικτύου και η τιμή της είναι €190.

Στη μάχη της μάσκας ρίχτηκε και η Apple, η οποία κατασκευάζει πρωτοποριακά gadgets. Αυτή τη φορά, δημιούργησε την Apple Face Mask, η οποία αναπτύχθηκε στο Cupertino της Καλιφόρνιας από την ομάδα μηχανικών και την ομάδα σχεδιασμού της Apple. Σύμφωνα με την εταιρεία, η δημιουργία της μάσκας έγινε μετά από προσεκτική έρευνα και δοκιμές, για να βρεθούν τα κατάλληλα υλικά ώστε να φιλτράρεται σωστά ο αέρας, χωρίς όμως να δημιουργείται πρόβλημα στην προμήθεια του ιατρικού εξοπλισμού. Η Apple Face Mask διαθέτει σχεδιασμό τριών επιπέδων που φιλτράρει τόσο τα εισερχόμενα όσο και τα εξερχόμενα σωματίδια. Το τρίγωνο σχήμα της μάσκας μπορεί να προστατεύσει τη μύτη χωρίς να δημιουργεί ομίχλη στα γυαλιά των εργαζομένων, με στρογγυλεμένο τμήμα για το πηγούνι αλλά και ρυθμιζόμενα κορδόνια για τα αυτιά.

112 EconomyToday

Η Apple Face Mask διαθέτει σχεδιασμό τριών επιπέδων που φιλτράρει τόσο τα εισερχόμενα όσο και τα εξερχόμενα σωματίδια

Η ακριβότερη μάσκα στον κόσμο

Εκτός από τον θαυμαστό κόσμο της μόδας, καλλιτέχνες δημιουργούν διάφορες μάσκες ανάλογα με την καλαισθησία που διαθέτουν. Μάλιστα, ένας κοσμηματοπώλης από το Ισραήλ έχει κατασκευάσει την ακριβότερη μάσκα προστασίας από τον κορωνοϊό. Η μάσκα έχει φιλοτεχνηθεί για λογαριασμό ενός πελάτη στις ΗΠΑ και η αξία της είναι $1,5 εκατ. Το συγκεκριμένο δημιούργημα φτιάχτηκε από χρυσό 18 καρατίων και διακοσμήθηκε με 3.600 μαύρα και λευκά διαμάντια. Επιπλέον, η μάσκα εξοπλίστηκε με ένα φίλτρο Ν99, προκειμένου να

προσφέρει υψηλό επίπεδο προστασίας. Σύμφωνα με τον ιδιοκτήτη του κοσμηματοπωλείου, ο αγοραστής είναι Κινέζος συλλέκτης έργων τέχνης που διαμένει στις ΗΠΑ. «Είναι ένας νεαρός πελάτης μας, πολύ γοητευτικός, πολύ κοινωνικός, πολύ πλούσιος, που του αρέσει να ξεχωρίζει». Ο κοσμηματοπώλης σχεδιάζει να του παραδώσει τη μάσκα ο ίδιος προσωπικά. Για τη συγκεκριμένη μάσκα εργάστηκαν περίπου 25 τεχνίτες. Με αυτόν τον τρόπο, όπως αναφέρει ο ιδιοκτήτης του κοσμηματοπωλείου, θα στηρίξει τις οικογένειες των ανθρώπων που εργάζονται στο εργοστάσιο.

ΝΤΑΛΙ ΚΑΙ ΠΙΚΑΣΟ

Μάσκες με μοτίβα

Με την έξαρση του κορωνοϊού, πολλοί άνθρωποι ανά το παγκόσμιο δημιούργησαν μάσκες προστασίας. Μια μάσκα η οποία προκάλεσε αίσθηση είναι εκείνη της 31χρονης Maysa Talerd από την Ταϊλάνδη. Η ίδια σχεδιάζει ειδικά μοτίβα από διάσημους υπερήρωες πάνω σε μάσκες προσώπου, με στόχο να προσελκύσει τα παιδιά να φορούν μάσκες προστασίας για τον κορωνοϊό. Οι μάσκες με τα πρόσωπα του Darth Vader και των Stormtroopers από τις ταινίες Star Wars, με τον ιαπωνικό υπερήρωα Mobile Suit Gundam και με άλλες φιγούρες και ήρωες της ταϊλανδέζικης κουλτούρας έχουν γίνει ανάρπαστες. Η τιμή των συγκεκριμένων μασκών είναι $6.

Επιπρόσθετα, η μάσκα του βιομηχανικού σχεδιαστή και αρχιτέκτονα Ron Arad έγινε ανάρπαστη, καθώς φτιάχτηκε με σκοπό να συγκεντρώσει χρήματα για το βρετανικό Εθνικό Σύστημα Υγείας, που πολεμάει την πανδημία του COVID-19. Το συγκεκριμένο project ονομάζεται «Χαμογελάστε για το NHS» και σε αυτό συμμετέχουν διάφοροι celebrities, όπως το μοντέλο και ηθοποιός Elizabeth Hurley αλλά και οι τηλεπαρουσιαστές Natasha Kaplinsky και Robert Peston. Οι συγκεκριμένες υφασμάτινες μάσκες έχουν εκτυπωμένους πίνακες και πορτρέτα διάσημων καλλιτεχνών, όπως ο Dalí και ο Picasso.

O ίδιος ο καλλιτέχνης ανέφερε ότι «εκτός από τα οφέλη του περιορισμού της μετάδοσης του ιού από τον βήχα και το φτάρνισμα και της μείωσης των περιπτώσεων ανθρώπων που αγγίζουν τα πρόσωπά τους, το πρωταρχικό όφελος αυτών των μη ιατρικών μασκών προσώπου είναι για τους άλλους: αυτά τα σχέδια πινάκων μετατρέπουν τις μάσκες από κάτι απρόσωπο και τρομακτικό σε καλύμματα που θα κάνουν τους ανθρώπους να χαμογελάσουν». Οι συγκεκριμένες μάσκες είναι διαθέσιμες για το κοινό στην τιμή των £18.

EconomyToday 113

ν ε α π ρ ο ϊ ο ν τα

Η EY επεκτείνει τη συνεργασία της με την P&G Με στόχο την καλύτερη ανταπόκριση στις προκλήσεις που παρουσιάζονται μέσα από το ταχέως μεταβαλλόμενο οικοσύστημα της εφοδιαστικής αλυσίδας, η EY ανακοινώνει ότι διευρύνει τη συνεργασία της με την Procter & Gamble (P&G) για την παροχή υπηρεσιών που αφορούν τον μετασχηματισμό της εφοδιαστικής αλυσίδας, οι οποίες έχουν σχεδιαστεί για να αντιμετωπίσουν τις πρωτοφανείς προκλήσεις των επιχειρήσεων που προκαλεί η πανδημία COVID-19. Η εμπειρία και οι γνώσεις της ΕΥ και της P&G στον τομέα της εφοδιαστικής αλυσίδας διασφαλίζουν τον επιτυχή μετασχηματισμό, με στόχο οι οργανισμοί να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους και να αντιμετωπίσουν τις παρούσες και μελλοντικές προκλήσεις και επιπτώσεις της πανδημίας. Συγκεκριμένα, η μεθοδολογία για τον μετασχηματισμό

της εφοδιαστικής αλυσίδας περιλαμβάνει τη βελτιστοποίηση των κύριων διαδικασιών, όπως ο προγραμματισμός, η εξυπηρέτηση πελατών, η μεταφορά και η διανομή, και τη χρήση εργαλείων για την αύξηση της παραγωγικότητας. Ενδεικτικά, οι διαδικασίες αφορούν τον μετασχηματισμό της επιχειρησιακής λειτουργίας και την αναδιοργάνωση της οργανωτικής δομής και των ρόλων εργασίας.

Διεθνείς διακρίσεις Τράπεζας Κύπρου από το «Global Finance»

STAROIL: Οικονομική ενίσχυση ΠΑΣΥΚΑΦ

Η κυπριακή εταιρεία πετρελαιοειδών STAROIL στηρίζει έμπρακτα το σημαντικό έργο του Παγκύπριου Συνδέσμου Καρκινοπαθών και Φίλων (ΠΑΣΥΚΑΦ), προσφέροντας χρηματικό ποσό ύψους €5.000 στην εκστρατεία ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης για πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου.

H Αναπληρώτρια Διευθύνουσα Σύμβουλος της STAROIL, Λίλιαν Πέτρου, ανέφερε: «Στο πλαίσιο της κοινωνικής εταιρικής ευθύνης, η εταιρεία μας, σταθερή στις αξίες της, αναγνωρίζει και στηρίζει το μεγαλοπρεπές έργο του ΠΑΣΥΚΑΦ για την πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου, καθώς και για τη συνέχιση, την εξέλιξη και τη συνεχή αναβάθμιση των υπηρεσιών και των προγραμμάτων του. Γιατί για τη STAROIL η κοινωνική προσφορά δεν είναι μια τυπική υποχρέωση, αλλά βασικό στοιχείο της φιλοσοφίας της για ουσιαστική ανταπόδοση στην κοινωνία».

114 EconomyToday

Η Τράπεζα Κύπρου, στο πλαίσιο των βραβείων «World’s Best Digital Bank Awards 2020», αναγνωρίζεται ως μια από τις καλύτερες ψηφιακές τράπεζες της Δυτικής Ευρώπης και βραβεύεται ως η καλύτερη ψηφιακή τράπεζα στην Κύπρο για το 2020 στους τομείς της λιανικής και επιχειρηματικής τραπεζικής, από το έγκριτο περιοδικό «Global Finance». Ο Δημήτρης Νικολάου, Digital Transformation Manager της Τράπεζας Κύπρου, αναφέρει πως «η διεθνής αναγνώριση επιβεβαιώνει τη σταθερή στρατηγική της Τράπεζας Κύπρου προς την ψηφιακή μεταμόρφωση και επιβραβεύει τις συνεχιζόμενες προσπάθειες και επενδύσεις οι οποίες αποφέρουν εξαιρετικά αποτελέσματα. Το διαχρονικό όραμα της Τράπεζας να οδηγεί τη χώρα μπροστά, συνάδει με τη φιλοσοφία του CYON (Cyprus ON), μια δέσμευση προς την κοινωνία για την κατάκτηση του ψηφιακού μέλλοντος και τη μετάβαση της χώρας μας στην εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης. Στο πλαίσιο αυτό, αναβαθμίζουμε και διευρύνουμε τα ψηφιακά μας προϊόντα και τις υπηρεσίες, καλλιεργούμε την ψηφιακή κουλτούρα, εκπαιδεύουμε τους πελάτες μας και αξιοποιούμε τις δυνατότητες που προσφέρει ο ψηφιακός κόσμος». Tα βραβεία του «Global Finance» επιβραβεύουν τους τραπεζικούς οργανισμούς για τα επιτεύγματά τους στην ψηφιακή τραπεζική. Οι νικητές επιλέχθηκαν ανάμεσα σε υποψήφιες τράπεζες οι οποίες αξιολογήθηκαν από τους κριτές του Infosys, ενός κορυφαίου διεθνούς οργανισμού στον τομέα της παροχής συμβουλών, της τεχνολογίας και της εξωτερικής ανάθεσης εργασιών.