Janus 6 D - Hoofdstuk 1 - Proefexemplaar

Hoofdstuk 1

De wereld brandt opnieuw

Welke parallellen zijn er tussen de hedendaagse Belgische maatschappij en die ten tijde van de Tweede Wereldoorlog?

1 Wat zijn de gelijkenissen tussen de hedendaagse Europese maatschappij en die tijdens de jaren 1930?

2 Wat waren de maatschappelijke gevolgen van de Tweede Wereldoorlog?

3 In welke mate heeft de Tweede Wereldoorlog nog steeds een invloed op de hedendaagse Belgische maatschappij?

Fenestra

a Bekijk onderstaande afbeeldingen en bronnen. Bepaal welke bruikbaar zijn om bovenstaande vragen te beantwoorden. Motiveer telkens je telkens je antwoord.

1

Anoniem, een lid van de SA staat naast een bord met daarop “Duitsers, verdedig jullie! Koop niet bij Joden!”, Tietz-winkel Berlijn, 1 april 1933.

2

6 Hoofdstuk 1 De wereld brandt opnieuw

U.S. Army (1777-heden), overzicht van het Flossenburg concentratiekamp na de bevrijding ervan, ca. april 1945.

In dit kamp werden tussen 1938 en 1945 ongeveer 97 000 politieke en krijgsgevangenen vastgezet.

Ongeveer 30 000 van hen overleefden het harde regime en de dwangarbeid niet.

Sint-Maartensfonds (1951-2006), Berkenkruis, tijdschrift, januari 1981.

Het Berkenkruis werd uitgegeven door het Sint-Maartensfonds, een vereniging van Vlaamse Oostfrontstrijders. Dit waren Vlamingen die samen met de nazitroepen tegen de Sovjet-Unie vochten.

Ontrafeld

1 VOLKENBOND EN GLOBALE CONTEXT

De gruwel van de Eerste Wereldoorlog had duidelijk gemaakt dat er nood was aan een internationale organisatie die de vrede bewaakte. Sinds het Concert van Europa uiteengevallen was, bestond er immers geen internationaal overlegplatform meer waarmee oorlogen vermeden konden worden. In 1919 gingen de overwinnaars dan ook akkoord met het voorstel van de Amerikaanse president Woodrow Wilson (1856-1924) om een Volkenbond op te richten. Wilson stelde het ‘Veertienpuntenprogramma’ op dat hij via de Volkenbond verwezenlijkt wilde zien.

a Lees onderstaande samenvatting van het programma en beantwoord bijhorende vragen.

1 verbod op geheime diplomatie

2 vrije doorvaart op internationale wateren

3 verwijderen van handelsbelemmeringen

4 ontwapening

5 onpartijdige regeling van koloniale aanspraken

6 ontruiming van Duitse troepen in de Russische gebieden

7 herstel van de Belgische onafhankelijkheid

8 Duitsland moest Elzas-Lotharingen verlaten en het teruggeven aan Frankrijk

9 definitieve grenzen Italië vastleggen

10 recht op autonome ontwikkeling voor de verschillende nationaliteiten binnen Oostenrijk-Hongarije

11 recht op zelfbeschikking voor de Balkanstaten; Servië krijgt toegang tot de zee

12 recht op autonome ontwikkeling van de niet-Turkse etniciteiten binnen het Ottomaanse Rijk; de Dardellen moeten vrij toegankelijk worden voor scheepsvaart

13 creatie van een onafhankelijk Polen met toegang tot de zee

14 oprichting van de Volkenbond als algemeen verbond tussen naties waarbij voor elk lid politieke onafhankelijkheid en territoriale integriteit gewaarborgd wordt

Bron: Woodrow Wilson (1856-1924), Veertienpuntenprogramma, 1919

1 Welke landen werden bevoordeeld door het programma?

2 Welke landen werden benadeeld door het programma?

Net als na de Frans-Duitse Oorlog van 1870-1871, zorgde de Eerste Wereldoorlog voor revanchisme. De verliezers kregen alle schuld en werden zwaar gestraft. Een van de gevolgen hiervan was dat ze aanvankelijk niet welkom waren bij de Volkenbond. Dit veranderde uiteindelijk door de wil van de overwinnaars om hen sancties op te leggen. Een ander probleem van de Volkenbond was dat Wilson de VS nooit heeft kunnen overtuigen om lid te worden, ook al was hij de drijvende kracht achter de oprichting ervan.

b Formuleer zelf een historische vraag over de Volkenbond volgens de criteria van het Janusje-van-alles.

c Formuleer zelf een antwoord op deze vraag door een kort onderzoek te voeren. Hou hierbij de criteria uit de vijfde en zesde stap in het Janusje-van-alles voor ogen bij de bronnen die je vindt.

De Volkenbond sloot veel verdragen af, maar had geen (krijgs)macht om deze af te dwingen. Bovendien sloten verschillende belangrijke landen zich niet aan, waardoor die de economische sancties konden omzeilen, bijvoorbeeld de VS. Het gebrek aan daadkracht werd pijnlijk duidelijk doordat er verschillende invasies plaatsvonden zonder dat de Volkenbond reageerde (ze kon niet). Het was ook een komen en gaan van lidstaten. Zo stapte Japan er in 1933 uit nadat

het bekritiseerd werd voor het binnenvallen en bezetten van Mantsjoerije (China). Duitsland stapte er onder leiding van Adolf Hitler (1889-1945) ook in 1933 uit wegens de inperking van het leger. Italië veroverde in 1936 onder leiding van Benito Mussolini (1883-1945) Abessinië (Ethiopië) en stapte een jaar later ook uit de bond. Uiteindelijk werd ook de USSR in 1939 uit de bond gezet wegens de invasie van Finland.

d Wat was het gevolg van deze ontwikkelingen voor de Volkenbond?

e Welk gevaar hield het ontbreken van een internationale reactie op deze gebeurtenissen in?

2 EXTREME PARTIJEN EN DE OPKOMST VAN HET FASCISME

Zoals we in Janus 5 zagen, waren de jaren 1920 een periode van uitersten die eindigde met de Amerikaanse beurscrash van 1929. Door de sterke economische verwevenheid van de VS en West-Europa, sloeg de economische crisis snel over. Dit had zowel grote economische als sociale gevolgen, wat een voedingsbodem werd voor extreme politieke ideologieën.

a Bekijk onderstaande tabel met de zetelverdelingen in de Belgische Kamer van Volksvertegenwoordiging na de verkiezingen van 1919 tot en met 1936. Wat is hier opvallend aan?

jaar katholiek liberaal socialistisch communistisch Vlaams nationalistisch Rex ander totaal

Bron: op basis van Belgium.be, https://verkiezingsresultaten.belgium.be/nl/election-results/kamer-van-volksvertegenwoordigers/1921/rijk/164353, geraadpleegd op 14/02/2024

b Bekijk onderstaande tabel met de zetelverdelingen na de Duitse Rijksverkiezingen voor de periode 1919 tot en met 1933 en beantwoord bijhorende vragen.

Bron: op

van Wikipedia,

1 Wat is hier opvallend aan?

2 Wat was de NSDAP?

Ook in andere landen kenden extreemrechtse ideologieën en partijen een opmars, bijvoorbeeld in Italië, Spanje en Hongarije. In sommige gevallen kwamen ze zelfs aan de macht. In Duitsland bestond de voedingsbodem hiervoor uit zowel economischeen sociale factoren als het revanchisme na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Bovendien was er ook nog de paradox van de democratie, zoals we die ook in Janus 5 besproken hebben.

c Leg de paradox van de democratie uit aan de hand van de casus van Adolf Hitler.

Hitlers NSDAP behaalde hoge scores in de verkiezingen van 1930 en 1932, maar hij kreeg oorspronkelijk geen functie omdat toenmalig rijkskanselier Paul von Hindenburg (1847-1934) hem niet vertrouwde. Na druk uit te oefenen, werd Hitler in 1933 toch tot rijkskanselier benoemd. Hij startte meteen met het uitbouwen van zijn binnenlandse macht door politieke tegenstanders te verwijderen, wetten te stemmen en de staat dusdanig te (re)organiseren dat de nazipartij de volledige macht in handen kreeg. Hitlers dictatuur was een feit.

De NSDAP wordt als een extreemrechtse partij gezien. In onderstaand kader vind je de kenmerken van extreemrechtse partijen terug.

Kenmerken extreemrechtse partijen

De politieke wetenschap schrijft drie kenmerken toe aan dergelijke partijen:

- Ze zijn autoritair en hechten veel belang aan ‘law & order’. Sterke leiders en tucht zijn voor hen belangrijk.

- Ze zijn ‘nativistisch’ in hun denken, in die zin dat ze een xenofobe vorm van nationalisme aanhangen. Met andere woorden: ze koppelen nationalisme aan een afkeer voor vreemdelingen.

- Dergelijke partijen zijn enorm populistisch. Ze zeggen dus dat ze in naam van ‘het volk’ of ‘de gewone man’ spreken.

Bron: op basis van VRT NWS, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/05/28/radicaal-rechts/, geraadpleegd op 14/02/2024

De NSDAP was niet enkel extreemrechts, ze was ook fascistisch. In onderstaand kader vind je de kenmerken van het fascisme terug.

Kenmerken fascisme

- Het fascisme is een revolutionaire ideologie die de natie wil herstellen nadat die op het nippertje is kunnen ontsnappen aan een periode van decadentie en verval.

- Fascisme is sociaal-communistisch, noch liberaal-kapitalistisch. Het wil(de) een derde weg bieden tussen beide uitersten in en is optimistisch over de toekomst waar deze weg heen leidt.

- Fascisme keurt de democratie af.

- Fascisme is autoritair en streeft naar een totalitaire heerschappij van een charismatische leider, een dictatuur.

Bron: op basis van historiek.net, https://historiek.net/fascisme-ontstaan-betekenis-en-kenmerken/81594/#kenmerken, geraadpleegd op 14/02/2024

d Omschrijf in je eigen woorden het verschil tussen een nationalistische en een extreemrechtse partij.

Officieel heette nazi-Duitsland het ‘Duitse Rijk’. Het begrip ‘Derde Rijk’ was heel populair bij de media, maar werd nooit officieel door de nazi’s gebruikt. Hitler voerde een zeer agressieve buitenlandse politiek. In 1938 voegde hij Oostenrijk toe aan het Duitse Rijk en annexeerde hij met toelating van de andere Europese grootmachten Sudetenland, een deel van Tsjecho-Slowakije. Tussen 1936 en 1939 nam het Duitse leger actief deel aan de Spaanse Burgeroorlog aan de kant van de fascistische generaal Francisco Franco (1892-1975).

Intussen deden Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk er alles aan om een nieuwe (wereld)oorlog te vermijden. De Britse premier Neville Chamberlain (1869-1940) gaf aan dat de Duitse expansie moest stoppen na de annexatie van het Sudetenland.

Duitse en Italiaanse expansie binnen Europa, 1935-1939

Duitse Rijk en bondgenoten

Sovjet-Unie geallieerden geannexeerd in 1938 geannexeerd in 1939

e Vat voor jezelf de verschillende oorzaken van de Tweede Wereldoorlog samen.

3 HET BEGIN EN VERLOOP VAN DE OORLOG

Wat al enige tijd in de lucht hing, ontspoorde uiteindelijk in 1939. Hitler wilde almaar meer land annexeren. Het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk zagen nog één belangrijke Europese bondgenoot: Polen. Ze gingen er immers van uit dat er in het geval van een oorlog met Duitsland een tweede front moest zijn aan de Duitse oostgrens.

1939-1940 Duitse en Sovjetagressie

Sovjetleider Jozef Stalin (1878-1953) probeerde tijdens de jaren 1930 een bondgenootschap te vormen met het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, tegen Duitsland en Japan. De westerse landen vertrouwden hem echter niet. Ook Polen en Roemenië wilden niet weten van een alliantie met de Sovjet-Unie. Ze gingen er op dat moment allemaal van uit dat Stalin nooit een alliantie zou aangaan met nazi-Duitsland.

a Waarom gingen ze hiervan uit?

Oostenrijk

Tsjecho-Slowakije

Albanië

Op 23 augustus 1939 sloten de Duitse minister van buitenlandse zaken Joachim von Ribbentrop (1893-1946) en zijn Sovjet tegenhanger Vjateslav Molotov (1890-1986) het Molotov-Ribbentrop- of ‘Duivelspact’. Hierin spraken beide landen af elkaar niet aan te vallen, ook niet als een van beide door een derde partij werd aangevallen.

b Waarom sloten ze dit pact?

Op 1 september 1939, enkele dagen na het afsluiten van het Molotov-Ribbentroppact, viel Duitsland Polen binnen. Na twee weken viel ook de Sovjet-Unie het land binnen, waardoor het zich op twee fronten moest verdedigen. Het Poolse leger kon ongeveer een maand standhouden, maar moest toch het onderspit delven. Uiteindelijk werd het land verdeeld tussen Duitsland en de Sovjet-Unie, zoals in een geheime clausule van het pact was bepaald. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk hadden de Poolse militaire capaciteiten enorm overschat en hadden geen rekening gehouden met een bijkomstige Sovjetinval.

c Bekijk onderstaande kaarten en geef chronologisch het verloop van de Tweede Wereldoorlog op Europees grondgebied.

Uitvoering Molotov-Ribbentroppact, 1939

Europa in 1940

Duitse Rijk, bondgenoten en door hen bezette gebieden

Duitse veroveringen, 1939

Sovjetveroveringen, 1939

Sovjet-Unie geallieerden

Een keerpunt in de oorlog, 1942

Duitse Rijk en bondgenoten door het Duitse Rijk bezet gebied

Sovjet-Unie geallieerden

Vichyregime

door de Sovjet-Unie bezet gebied

geallieerden asmogendheden en hun bezittingen Vichyregime

door het Duitse Rijk bezet of veroverd gebied satellietstaten van het Duitse Rijk in handen van de geallieerden

Sovjet-Unie

Oostfront januari 1943 - 1944

opschuiven Oostfront januari - juni 1944

opschuiven Oostfront juni 1944 - januari 1945

opschuiven Oostfront januari - april 1945

opschuiven Westfront september 1943 - mei 1944

opschuiven Westfront juni - augustus 1944

opschuiven Westfront augustus 1944 - januari 1945

opschuiven Westfront januari 1945 - april 1945

Operation Overlord, 6 juni 1944 (D-day)

15 augustus 1944

Berlijn 2 mei 1945

Duitse Rijk in 1943

gebieden onder Duits gezag in mei 1945

Op 8 mei 1945 gaf nazi-Duitsland zich over aan de geallieerde strijdkrachten. Deze overgave werd getekend door de kopstukken van de NSDAP en het leger. Hitler was op 30 april 1945 reeds uit het leven gestapt.

Naast Italië, sloot het Duitse Rijk ook een alliantie met Japan. Deze drie landen stonden vanaf dan bekend als de ‘asmogendheden’. Mussolini gebruikte deze term voor het eerst in 1936 toen hij over de as Berlijn-Rome sprak. Doordat Japan in de alliantie en later ook in de oorlog stapte, nam het conflict de schaal van een wereldoorlog aan. Het Vichyregime bestond uit het niet-bezette deel van Frankrijk en de Franse kolonies. De regering stond onder leiding van maarschalk Philippe Pétain (1856-1951) en vormde een dictatuur die veel gelijkenissen vertoonde met nazi-Duitsland. Zo werden Joden hier ook gediscrimineerd en gedeporteerd. Na de oorlog werden de leden van de regering veroordeeld wegens landverraad.

d Bekijk onderstaande kaart en die op de volgende pagina en geef chronologisch het verloop van de Tweede Wereldoorlog in Azië.

Japanse expansie, 1931-1942

Brits-India

Sovjet-Unie

Japan

China

Alaska

Dutch Harbor 3 juni 1942

Aleoeten 3 juni 1942

Pearl Harbor 7 december 1941

Filippijnen

Keizerrijk Japan in 1931

door Japan geannexeerd gebied in 1931-1932

door Japan bezet gebied in 1938 door Japan bezet gebied in 1942

bondgenoten Japan

Keizerrijk Japan in 1942

Japanse aanvallen op Amerikaans grondgebied door Japan bezet gebied in 1945 geallieerden in 1942 Hoofdstuk

NieuwGuinea

Maleisië

Birma Borneo

Hawaï

9

6

Nagasaki

Japans gebied, 1945 geallieerden

gebied veroverd op Japan in november 1943 gebied veroverd op Japan in april 1944 gebied veroverd op Japan in oktober 1944 gebied veroverd op Japan in augustus 1945 atoombommen op Japan

Wist je dat …

… de laatste Japanse soldaten zich pas in 1974 overgaven? Hiroo Onoda (1922-2014) en Teru Nakamura (19191979) overleefden bijna 30 jaar in respectievelijk de Filipijnse en Indonesische jungle. Men ging ervan uit dat ze gesneuveld waren, maar al die tijd leefden ze in de overtuiging dat de oorlog nog steeds aan de gang was. Uiteindelijk werden ze ontdekt en gaven ze zich onafhankelijk van elkaar in hetzelfde jaar over.

Alaska

Sovjet-Unie

China

Brits-India

Maleisië

Hawaï

Duitse Rijk en bondgenoten

Net als in de Eerste Wereldoorlog, was een groot deel van de wereldbevolking betrokken in de Tweede Wereldoorlog. Ook was er opnieuw een tekort aan levensmiddelen, kledij, medicatie … Velen probeerden zo goed en zo kwaad als het ging de dag door te komen. Mensen vluchtten regelmatig in schuilkelders als het luchtalarm afging om hen te waarschuwen voor bombardementen. Velen gingen op de vlucht voor het geweld en de bommen. Anderen verborgen zich ter plaatse voor de bezetter. Dit was een erg diverse groep: werkweigeraars (mensen die waren opgeroepen om dwangarbeid te verrichten in Duitsland maar dit weigerden), verzetslieden die gekend waren door de bezetter, mensen die gezocht werden voor misdaden, zoals smokkelen, en groepen die door het naziregime vervolgd werden: Joden, Roma, Sinti, communisten, homoseksuelen …

a Lees onderstaande getuigenis. Waarom werd een kind uit Hoboken (Antwerpen) ondergebracht bij een boerenfamilie?

“Ik werd voor vier jaar ondergebracht bij boeren die ik nog nooit had ontmoet. Zonder hen had ik het niet overleefd. Mijnheer pastoor regelde dat. Hij ging overal vragen waar wij mochten logeren. Van de ene dag op de andere kwam ik daar terecht. Mijn broers en zussen verbleven bij andere mensen. Elke maand kwam mijn moeder goedendag zeggen, maar zelf kon ik niet terug naar de stad. We moesten onze brieven naar huis in codetaal schrijven. Ik had een heel ambetante tante Hélène. Als ik dan in een brief schreef “Hoe gaat het met tante Hélène?”, dan was dat een teken dat het slecht met me ging. Maar ik heb het nooit geschreven. Ik heb me sterk gehouden.”

Bron: op basis van Pieter Serrien (1985-heden), Zo was onze oorlog, Mantau, Antwerpen, 2014, p 145

b Mensen helpen onderduiken was niet eenvoudig. Welke moeilijkheden bracht dit met zich mee?

Het totale aantal slachtoffers lag enorm hoog. Schattingen lopen uiteen van 50 tot 80 miljoen. Historici raken het niet eens over het aantal omdat er tijdens de oorlog veel archieven vernietigd werden, waardoor het cijfermateriaal niet altijd even betrouwbaar is. Bovendien stierven nog eens miljoenen mensen achteraf aan de gevolgen van de oorlog. Moeten zij ook meegerekend worden of niet?

c Bekijk onderstaande tabel. Wat valt hierbij op?

Het grote aantal burgerslachtoffers is onder meer te verklaren door de Holocaust of Shoah. Het naziregime gaf verschillende etnische groepen en politieke tegenstanders de schuld voor de Duitse problemen en zette een programma op om hen uit de weg te ruimen. Oorspronkelijk discrimineerde en viseerde men Joden in het Duitse Rijk met allerlei maatregelen, om hen zo weg te pesten. De NSDAP vaardigde vanaf 1933 verschillende antisemitische wetten uit, waarbij Joodse mensen werden uitgesloten van medische beroepen, de ambtenarij, militaire posities … Op scholen en universiteiten werden strenge quota voor Joodse studenten ingevoerd.

Anoniem, een lid van de SA staat naast een bord met daarop “Duitsers, verdedig jullie! Koop niet bij Joden!”, Tietz-winkel Berlijn, 1 april 1933.

Tietz was een keten van Joodse warenhuizen.

Antisemitisme

Anoniem, anti-Joodse graffiti en een plakkaat aan de vitrine van een Joodse winkel, ca. 1933.

In 1935 werden de zogenaamde ‘Rassenwetten van Neurenberg’ bekrachtigd. Dit waren antisemitische wetten die de vrijheid van de Joodse bevolking nog meer beperkten en gemengde huwelijken verboden. Er werd hierin ook officieel bepaald wie wel en wie niet als Joods werd beschouwd. De wetten waren zeer verregaand, zo werd van sommige groepen geëist dat ze zich lieten steriliseren om niet vervolgd te worden. Bovendien werden mensen die zichzelf nooit als Joods hadden beschouwd plots toch als Joods bestempeld. Men vandaliseerde vaak Joodse winkels en bedrijven. Ook op straat werden Joodse mensen vaak fysiek en verbaal aangevallen. Dit werd in de hand gewerkt doordat zij zich verplicht kenbaar moesten maken door een gele Davidster op hun kledij te spelden.

Naziregering (1933-1945), de Rassenwetten van Neurenberg, 15 september 1935. Deze steekkaart was de wettelijke basis om te bepalen of iemand al dan niet Joods was. Enkel wie vier niet-Joodse Duitse voorouders had, werd als ‘van Duitse bloede’ beschouwd. Volgens de nazi-ideologie was iemand Joods als die drie tot vier Joodse grootouders had. De middelste categorieën tonen de verschillende gradaties in ‘gemengd ras’.

Nadat Polen ingenomen was, begonnen de nazi’s met het verwijderen van de lokale intelligentsia door ze te vermoorden of deporteren. Daarna gebeurde hetzelfde met de Joden, mensen met een handicap, Roma, Sinti, etnische Polen … Naarmate het Duitse Rijk meer gebieden veroverde, werd het leven voor velen onmogelijk gemaakt. Wie dan nog wilde vluchten, was te laat. De nazi’s wilden een Groot-Duits Rijk creëren waar ariërs een ideaal leven konden leiden ten dienste van de partij. Iedereen die dit ideaal in de weg stond, moest verdwijnen. Vrij snel ging men over tot het systematisch vermoorden van iedereen die men als ongewenst beschouwde.

a Wat verstonden de nazi’s onder ‘ariërs’?

Anoniem, Duitse soldaten executeren Joden aan het massagraf van Vinnytsje, Oekraïne, 1941.

Anoniem, replica van het nekschotsysteem, Buchenwald, 2006.

In het concentratiekamp van Buchenwald executeerde men gevangenen door hen zogezegd op te meten tijdens een medisch onderzoek. In werkelijkheid stond er een soldaat achter de muur die hen via een gat in het meetsysteem een nekschot gaf.

Aanvankelijk werden mensen naar een afgelegen plaats gebracht, voor een kuil op hun knieën gezet en in het hoofd geschoten. Het naziregime vond dit heel tijdrovend en duur. Bovendien was het mentaal ook heel zwaar voor de soldaten, zeker als het om vrouwen en kinderen ging. Om het uitmoorden sneller en efficiënter te laten verlopen, ging men vanaf 1941 experimenteren met gas. Op de Wannseeconferentie in januari 1942 kwam de nazitop samen om het zogenaamde ‘Jodenvraagstuk’ te bespreken. Na een proefperiode werden gaskamers op grote schaal gebruikt in uitroeiingskampen. Daarnaast waren er ook concentratiekampen waar de gevangenen dwangarbeid moesten uitvoeren.

Concentratie- en vernietigingskampen

Concentratie- en vernietigingskampen, 1941-1945

• Neuengamme

• Bergen-Belsen

• Stutthof

Ravensbrück

• Oranienburg-Sachsenhausen

• Berlijn

België

• Keulen

• Neue Bremm

Frankrijk

• Natzweiller-Struthof

• Stuttgard

• Buchenwald

• Neurenberg

• Dachau

het Duitse Rijk en geannexeerde gebieden vernietigingskampen concentratiekampen

vernietigingskamp

• Chelmno (Kulmhof)

• Dresden

• Gross-Rosen

• Praag

• Mauthausen

•

• Treblinka

Sobibor

•

•• Majdanek

• Belzec

• Krakau

•• Auschwitz-Birkenau

Slowakije Wenen

•

Er werden verschillende vernietigingskampen gebouwd door de nazi’s of andere fascistische organisaties die met hen samenwerkten. Miljoenen mensen vonden hier de dood.

geschat aantal vermoorde mensen

De beroemde toegangspoort van Auswitz. De metalen letters gaven de gevangenen de boodschap “Arbeid maakt je vrij” mee. Hierdoor wilde men de gevangenen voorhouden dat ze konden overleven als ze hard werkten.

Auswitz-Monowitz was onderdeel van het kampencomplex Auswitz. De gevangenen die fit genoeg bevonden werden, moesten hier dwangarbeid verrichten in de fabrieken van IG Farben en Krupp Stahl.

Treinsporen die naar Auswitz leiden. Meer dan een miljoen mensen werd per trein naar Auswitz gevoerd om er vermoord te worden.

Vanuit getto’s werden vele Joodse mensen rechtstreeks naar Auschwitz getransporteerd, anderen werden eerst naar andere kampen gestuurd om er dwangarbeid te verrichten. Wie te zwak was geworden door de slechte werkomstandigheden, ondervoeding of uitputting, werd op een trein richting vernietigingskamp gezet. In België werd men eerst verzameld in zogenaamde ‘doorgangskampen’, in Mechelen en Breendonk.

Anoniem, mensen worden met hun hele hebben en houden verzameld op de binnenplaats van de Dossinkazerne, Mechelen, 1942. De Mechelse Dossinkazerne was voor vele Belgische Joden het vertrekpunt naar Auschwitz.

Anoniem, ingang van het Fort Breendonk, 2019. Vanuit Breendonk gingen de meeste gevangen naar Buchenwald. Het fort stond bekend als de hel omdat de (Belgische) bewakers er meedogenloos waren.

Gevangenen werden geclassificeerd door stoffen insignes op de kledij. De verschillende kleuren en vormen gaven aan of iemand Joods, homoseksueel, communist … was.

Anoniem, uitgemergelde gevangenen bij de bevrijding van het Stutthof concentratiekamp, 1945.

De gevangenen in de concentratiekampen moesten hard werken met bijna geen eten of kleren. Velen stierven door ontbering of uitputting nog voor ze naar een vernietigingskamp gestuurd werden.

Auschwitz werd begin 1945 door Sovjettroepen bevrijd. Toen het Rode Leger in aantocht was, namen de nazi’s verschillende maatregelen: bewijsmateriaal werd vernietigd en een groot aantal gevangenen moest in zogenaamde ‘dodenmarsen’ dagen aan een stuk te voet naar Duitsland trekken, terwijl ze werden opgejaagd door kampbewakers. Wie van uitputting neerviel, werd ter plaatse doodgeschoten.

Anoniem, tattoo op arm Holocaustoverlevende Eva Furth, 1963.

Gevangen in concentratiekampen werden geïdentificeerd met een nummer dat op de arm getatoeëerd werd. Wie rechtstreeks naar de gaskamer werd gestuurd, kreeg geen identificatie.

Holocaustslachtoffers

Sovjet krijgsgevangenen 20%

politieke vijanden 10%

Joegoslaven 3%

Roma 2%

mensen met een handicap 1%

andere 1%

etnische Polen, Oekraïners en Witrussen 22%

Sovjet Joden 8%

andere Joden 1%

Duitse Joden 1%

Hongaarse Joden 2%

Tsjechische Joden 2%

Roemeense Joden 4%

Poolse Joden 24%

Historici gaan uit van ongeveer 6 miljoen Joodse

Holocaustslachtoffers. Bij de andere geviseerde groepen vielen minstens evenveel doden. Dit heeft dan ook enorme sporen nagelaten bij de families en nabestaanden van de slachtoffers.

Peter Eisenman (1932-heden), Holocaustmonument, Berlijn, 2003-2005.

Dit monument werd gebouwd ter nagedachtenis van de Joodse Holocaustslachtoffers. Het bestaat uit 2711 betonnen kubussen die een beklemmend en desoriënterend effect hebben. De kunstenaar wil mensen laten nadenken over wat er gebeurd is en hen vooral waarschuwen voor wat er opnieuw kan gebeuren.

Japan

Niet enkel in Europa werden misdaden tegen de mensheid begaan, ook Japan maakte zich schuldig aan verschillende massamoorden en andere gruweldaden.

a Lees onderstaande bron en die op de volgende pagina’s en beantwoord bijhorende vragen.

“Op 8 december 1941 bombardeerden de Japanse vliegtuigen onze steden. Kort daarna landden ze in het noorden van ons eiland. We vochten zo lang we konden, maar de overmacht was te groot. Op 9 april 1942 gaven onze troepen zich over. De dag erna werden we verplicht te marcheren naar Camp O’Donnell, ongeveer 100 kilometer verder. De mars zou vijf dagen duren. Tijdens de mars werden we blootgesteld aan fysieke en mentale brutaliteiten. We kregen water noch eten. Soldaten die door ontbering en hitte uitgeput neervielen, werden geëxecuteerd. Ik zag ook hoe Japanse soldaten met hun bajonet de gouden tanden van een dode verwijderden vooraleer het lijk in een gracht te duwen. De mars bestond uit ongeveer 80 000 soldaten, waarvan 10 000 het einde niet haalden. Ik kon gelukkig na drie dagen ontsnappen. Na een omzwerving van een maand kwam ik thuis aan. Ik hoorde dat mijn oudste zoon door Japanse soldaten gewurgd was. Hij had geprobeerd tussenbeide te komen toen ze mijn oudste dochter wilden verkrachten. Zijn lijk werd achter een waterbuffel vastgemaakt en door het dorp getrokken. Mijn haat voor Japan is enorm. Daarna heb ik mijn naam veranderd, want ze pakten alle soldaten op, en ging in het verzet.”

Bron: naar Juan Fabia (1927-1992), een Filipijnse soldaat in het Amerikaanse leger, interview, ca. 1980

© K. Weisser (CC BY-SA 2.0 DE)

“Met een knal raakt de bamboestok de rug van Sybil Kathigasu. De 44-jarige verpleegster krimpt ineen van de pijn, maar na ruim drie maanden gevangenschap heeft ze geleerd om niet te schreeuwen. Haar rug is helemaal kapot na talloze stokslagen, maar ze weet haar kaken op elkaar te houden. De Maleisisch-Europese vrouw heeft nog niets losgelaten over de verzetslieden die ze in 1943 heeft geholpen in de strijd tegen Japan.

“Doe je mond eens open, verzetstrut!” schreeuwt sergeant [Ekio] Yoshimura, en hij gaat door met de martelmethode waardoor hij haar op het spoor kwam: een verzetsman had haar naam genoemd na honderden stokslagen. Als agent van de Kempeitai, de beruchte Japanse militaire politie, schuwt Yoshimura geen middel om complotten tegen het keizerrijk aan het licht te brengen. Nu denkt hij een manier gevonden te hebben om de weerbarstige gevangene aan het praten te krijgen: de 7-jarige dochter van Kathigasu.

De vastgebonden verzetsvrouw ziet tot haar afgrijzen hoe Yoshimura een touw om het tengere lichaam van het meisje wikkelt en haar ophijst in een boom. Al snel zit haar lijf onder de grote mieren, maar dat is nog niet genoeg voor de sergeant: hij steekt een vuur aan onderaan de stam, zodat het meisje verdwijnt in de rook van de vlammen een paar meter lager. “Ga praten, anders snijd ik het touw door en zal je dochter levend verbranden!”, dreigt Yoshimura. “Nee”, zegt Kathigasu vastberaden. Ze beseft dat ze allebei zullen sterven, of ze nu gaat praten of niet. En als ze uit de school klapt, zullen nog meer leden van het verzet dezelfde marteling moeten ondergaan. “Wees dapper, mama. Laat niets los. Laten we allebei maar sterven!”, roept het meisje plotseling. Woedend geeft Yoshimura zijn assistent het bevel om het touw door te snijden.”

Bron: op basis van historianet.nl, https://historianet.nl/oorlog/tweede-wereldoorlog/japanse-gestapo-ging-over-lijken, geraadpleegd op 21/02/2024

“Toen het Japanse leger op 13 december 1937 Nanjing (de hoofdstad van de Republiek China) binnentrok, volgden zes weken van wreedheden, waarmee men de bevolking wilde intimideren. Volgens de schattingen werden 200 000 tot 300 000 inwoners vermoord tijdens de Japanse furie, inclusief kinderen. Tienduizenden vrouwen werden ook brutaal verkracht. De wreedheden werkten niet. Het Chinese leger plooide terug naar het oosten, maar brak niet.

Na de oorlog werden een aantal Japanse generaals en lagere officieren door geallieerde tribunalen veroordeeld. Enkelen werden opgehangen of gefusilleerd. Dit leidt nog steeds tot spanningen tussen China en Japan, te meer omdat Japan zich nog steeds niet geëxcuseerd heeft voor de wreedheden. Sommige van de geëxecuteerde Japanse militairen liggen begraven in het Yasukuni-schrijn voor oorlogsslachtoffers. Bezoeken van de Japanse premier en andere hoogwaardigheidsbekleders leiden in Korea, China en elders in Azië nog steeds tot frustraties.”

Bron: op basis van VRT NWS, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/12/13/china-herdenkt-het-bloedbad-van-nanking/, geraadpleegd op 21/02/2024

“Mark Felton [1954-heden] has compiled a chilling list of atrocities. He said: “The Japanese Navy sank Allied merchant and Red Cross vessels, then murdered survivors floating in the sea or in lifeboats. (...) Allied air crew were rescued from the ocean and then tortured to death on the decks of ships. (...) Naval landing parties rounded up civilians, then raped and massacred them. Some were taken out to sea and fed to sharks. Others were killed by sledge-hammer, bayonet, beheading, hanging, drowning, burying alive, burning or crucifixion. I also unearthed details of medical experiments by naval doctors, with prisoners being dissected while still alive.”

Bron: op basis van The Standard, https://www.standard.co.uk/hp/front/alive-and-safe-the-brutal-japanese-soldiers-who-butchered20-000-allied-seamen-in-cold-blood-6636703.html, geraadpleegd op 21/02/2024

“The atrocities began as the Americans completed their encirclement of Iwabuchi’s garrison on February 12th. There was little hope of a breakout for the Japanese troops stationed in the city and, consequently, they felt like taking down everyone in sight down with them, sparing nobody.

Women of all ages were raped in public view, many of them brutally mutilated afterwards. Japanese soldiers would even have intercourse with the dead. A large number of girls and women were forcefully recruited into military brothels, acting as ‘comfort women’, and raped as much as twenty times in a single night.

“Every time I was raped, I would just close my eyes and cry.” Survivor of sexual slavery Rosa Henson [1927-1997] recalled. Her father was skinned alive while tied upside down when he was unable to answer questions, and her mother was also raped. Her sisters had also become victims of sexual abuse in the ‘comfort stations’, and one had multiple cigarette burns across her body.

Countless civilians were stabbed to death with bayonets, very much resembling the situation in Nanjing. Buildings were deliberately set on fire with people still inside. These buildings often bore no military significance, buildings such as apartments or shelters. This was not a ‘scorched earth tactic’, but rather taking out one’s frustration on the innocent.

Japanese marines would lob grenades into shelters and ditches, finishing any survivors with rifle shots and stabs from bayonets. On February 7th, a psychiatric hospital was stormed, and 35 of its staff abducted. They were later killed with bayonets and pushed off a cliff into the ocean.

Bron: op basis van Pacific Atrocities, https://www.pacificatrocities.org/blog/the-battle-and-rape-of-manila, geraadpleegd op 21/02/2024

“Japanse soldaten vermoordden 30 miljoen burgers terwijl ze Oost-Azië zogezegd bevrijdden.

Ongeveer 23 miljoen onder hen waren Chinees. Het is een misdaad die in absolute aantallen de Holocaust overschrijdt. In Duitsland is negationisme een misdaad, terwijl dit in Japan overheidsbeleid wordt genoemd. Helaas is het bewijs, waarvan je heel weinig in Japan zelf zal vinden, tegen de Japanse marine vernietigend.”

Bron: naar Mark Felton (1975-heden), The Perfect Storm: Japanese military brutality during World War Two in: The Routledge History of Genocide, Routledge, Londen, 2015

1 Welke misdaden heeft Japan tijdens de oorlog begaan?

2 Waarom zijn China, de Filipijnen, Zuid-Korea, Vietnam … nog steeds kwaad op Japan?

b Hoe verschilt de herinnering aan de gruweldaden van de Tweede Wereldoorlog in het collectieve geheugen van Duitsland en Japan? Hoe kun je dit verklaren?

COLLABORATIE, REPRESSIE EN HERINNERING

De bevolking van de bezette Europese gebieden legde zich niet zomaar neer bij de bezetting. Er waren verschillende verzetsgroepen, in België waren er bijvoorbeeld het Onafhankelijkheidsfront, de Witte Brigade, het Geheime Leger, de Zwarte Hand … Deze groepen hadden verschillende ideologische achtergronden en pleegden actief verzet. Anderen verzetten zich passief. Verzet was echter niet zonder gevaar. Indien je betrapt of verklikt werd, werd je opgepakt of afgevoerd. De meesten die werden opgepakt, keerden niet levend terug. In België kwamen ongeveer 16 200 verzetslieden om het leven tijdens de oorlog. Op verschillende plaatsen doorheen het land vind je gedenktekens voor hen terug.

a Geef vijf mogelijke manieren waarop de bevolking zich tegen de bezetter kon verzetten, zowel actief als passief. Er waren ook mensen die zich achter het regime van de bezetter schaarden. Zij deden dit om erg uiteenlopende redenen: omdat ze geloofden in de nazi-ideologie, omdat ze ervan uitgingen dat het Duitse Rijk zou winnen, uit geldgewin, om hogerop te geraken … De bezetter probeerde hier in België net als tijdens de Eerste Wereldoorlog op in te spelen door middel van de ‘Flamenpolitik’. Hierbij probeerde men de frustraties over de ongelijkheid tussen de Nederlands- en Franstaligen in België, die bij heel wat Vlamingen leefden, uit te buiten. Er waren verschillende vormen van collaboratie: politieke collaboratie, handel drijven met de bezetter, (verzets)mensen verraden, in dienst gaan bij het Duitse leger …

In België deden verschillende groepen aan politieke collaboratie: het VNV, DeVlag en Rex. Het VNV was een Vlaamsnationalistische partij, hun blad ‘Volk en Staat’ was een toonbeeld van antisemitisme. Zij rekruteerden ook mensen voor het Vlaams Legioen, om te gaan vechten aan het Oostfront. DeVlag was een culturele Vlaams-Duitse beweging die streefde naar een opname van Vlaanderen bij het Groot-Duitse Rijk vanwege de gedeelde Germaanse cultuur. Zij waren de favoriete partner van het naziregime doorheen de oorlog. Rex was een Belgische fascistische beweging, later werd het voornamelijk een Waalse beweging. Zij wilden dat België in zijn geheel zou opgaan in een groot-Duitsland. Zij rekruteerden ook mensen om met het Waals Legioen aan het Oostfront te gaan vechten. Daarnaast waren er ook verschillende Belgische vrouwen die tijdens de oorlog een relatie hadden met Duitse soldaten. Zij werden net als veel collaborateurs hard aangepakt in de eerste dagen na de bevrijding.

b Is een relatie hebben met een bezettende soldaat volgens jou ook een vorm van collaboratie? Motiveer je antwoord.

Na de oorlog werden veel collaborateurs gearresteerd, anderen konden ontsnappen en vluchtten naar Duitsland of Zuid-Amerika. Ongeveer 40 000 Belgen werden wegens collaboratie veroordeeld, 2940 van hen kregen de doodstraf. Slechts 242 mensen werden ook effectief geëxecuteerd. Vooral in de periode net na de bevrijding werden collaborateurs hard aangepakt, dit noemt men de ‘repressie’.

Herinnering

Tot vandaag speelt de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol in België.

a Scan de QR-code en bekijk aflevering 6 van ‘Kinderen van het verzet’. Waarom hangt er rond het verzet een waas van avonturisme en criminaliteit?

b Scan de QR-code en bekijk aflevering 7 van ‘Kinderen van de collaboratie’. Waarom is er een grote kloof tussen de herinnering aan de collaboratie en wat er echt gebeurd is?

c Welke invloed heeft de standplaatsgebondenheid op onze visie op het verzet of de collaboratie?

d Zoek de affiches van de recentste edities van de IJzerbedevaart en de IJzerwake op. Welk verschil zie je tussen beide?

e Waarom moeten we kritisch nadenken over de IJzerwake?

Hoofdstuk 1 De wereld brandt opnieuw

Staf De Clerq (1884-1942) was van 1932 tot zijn dood leider van het VNV. Hij collaboreerde actief en zijn beweging kreeg financiële steun van de nazipartij.

“In 2004, op de 120e verjaardag van De Clerqs geboortedag, eerde de IJzerwake (een rechts-radicale afsplitsing van de IJzerbedevaart) de collaborateur. Zijn kolossale hoofd hing in ware Sovjetstijl naast het podium. [Toenmalig] Vlaams Belang kopstuk Filip Dewinter was ook aanwezig. Kort daarvoor had hij in de Israëlische krant ‘Haaretz’ gesteld dat hij De Clerq als een van de historische leiders van zijn partij beschouwt. “Dat is een onderdeel van de geschiedenis van het Vlaams-nationalisme en onmogelijk te ontkennen. Wij zijn de afstammelingen van die beweging.”, stelde hij.

Vreselijke fout

Dewinter wenste de extreemrechtse organisatie Voorpost alle succes toen die een herdenking organiseerde aan het praalgraf van de collaborateur. Vlaams Belang was wegens een ‘werkvergadering’ niet aanwezig. VMO-stichter Bob Maes was dat wel en prees De Clerqs toewijding aan het gewone volk. Tien jaar geleden kwamen N-VA politici Theo Francken en Ben Weyts nog in opspraak omdat ze Maes’ 90e verjaardag vierden.

In 2015 sprak N-VA-voorzitter en Antwerps burgemeester Bart De Wever zich uit tegen De Clerq tijdens een herdenking van de Jodenvervolging in Antwerpen: “Ik wil het verleden recht in de ogen kijken: deze collaboratie was een vreselijke fout op alle vlakken. Het is een zwarte bladzijde in de geschiedenis die het Vlaams-nationalisme onder ogen moet zien en die het nooit mag vergeten. We moeten zonder schroom zeggen wat goed of fout was. Het nazisme en de Shoah waren misdadig fout. Dat mag niemand ontkennen, dat behoeft zelfs geen enkele nuancering.”

Decennia na het einde van de Tweede Wereldoorlog blijven sommige Vlaams-nationalistische splintergroepen de collaboratie prijzen. Meer dan eens werden daarbij connecties met het Vlaams Belang aangetoond. In het begin van zijn carrière prees Dewinter de daden van het Vlaamse Legioen aan het Oostfront. Samen met zijn partijgenoot Gerolf Annemans woonde hij ook een herdenking bij van Vlaamse Waffen SS’ers op de begraafplaats in Lommel. Dewinter pleitte onlangs nog voor camerabewaking bij het graf van collaboratieleider August Borms, nadat het opnieuw gevandaliseerd werd. Niet veel eerder werd het graf nog op kosten van de stad Antwerpen gerestaureerd.”

Bron: op basis van het Nieuwsblad, https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20240124_94728106, geraadpleegd op 21/02/2024

f Welk gevaar schuilt er in het ophemelen van figuren als Staf De Clerq door politici?

VOLKENBOND EN GLOBALE CONTEXT

In de nasleep van de Eerste Wereldoorlog werd de Volkenbond opgericht om internationale vrede en samenwerking te bevorderen. De organisatie had echter te weinig (strijd)kracht om verdragen en besluiten af te dwingen. Dit kwam onder andere omdat de Verenigde Staten als grootmacht geen lid waren. Door het gebrek aan daadkracht kon de Volkenbond niet optreden bij verschillende invasies en annexaties. Uiteindelijk verlieten Italië, Japan en Duitsland de bond. Zij vormden later de ‘asmogendheden’. In 1939 werd ook de USSR uit de bond gezet.

EXTREME PARTIJEN EN OPKOMST FASCISME

Toen de beurscrash van 1929 ook in Europa voor een grote economische crisis zorgde, staken ook verschillende sociale problemen de kop op. Dit alles samen vormde een voedingsbodem voor extreme politieke ideologieën en partijen.

In verschillende Europese landen kwamen extreemrechtse partijen aan de macht. In Duitsland en Italië grepen fascistische partijen onder leiding van Benito Mussolini (1883-1945) en Adolf Hitler (1889-1945) de macht. Het fascisme was een revolutionaire extreemrechtse ideologie die beloofde om de nationale trots en economie te herstellen na de zogenaamde vernederingen van de Eerste Wereldoorlog. Onder Hitlers NSDAP werd Duitsland het Duitse Rijk. In 1939 vergrootte het zijn territorium met de (vredevolle) annexatie van Oostenrijk en Sudetenland.

HET BEGIN EN HET VERLOOP VAN DE OORLOG

Nadat het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk weigerden een alliantie aan te gaan met de Sovjet-Unie, zocht Jozef Stalin (1878-1953) toenadering tot het Duitse Rijk. In 1939 sloten beide landen tegen alle verwachtingen in het ‘Molotov-Ribbentroppact’. Enkele dagen later, op 1 september viel het Duitse Rijk Polen binnen. Twee weken later viel de ook Sovjet-Unie het land binnen, waarna het opgedeeld werd tussen beide. Dit was het begin van de Europese etappe van de Tweede Wereldoorlog.

Tegen 1940 waren grote delen van het continent veroverd of bezet door de asmogendheden. In 1941 keerde Hitler zich tegen zijn voormalige bondgenoot en viel het Duitse Rijk de Sovjet-Unie binnen. Tegen 1942 waren er verschillende satellietstaten van het Duitse Rijk geïnstalleerd en werd het niet-bezette deel van Frankrijk en de Franse kolonies geregeerd door het fascistische Vichyregime. Toch begon het tij te keren en behaalden de geallieerden de eerste overwinningen. In 1941 voerde Japan een verassingsaanval uit op de Amerikaanse legerbasis Pearl Harbor. Hierdoor werden ook Japan en de Verenigde Staten in de oorlog betrokken.

Met de landing van de geallieerde troepen in Europa in Normandië op 6 juli (D-Day) en in de Provence op 15 augustus 1944 was de ondergang van de asmogendheden ingezet. Ook op het Oostfront werd het Duitse Rijk steeds meer teruggedrongen, tot het zich overgaf in mei 1945. Slechts een klein lappendeken van gebieden was toen nog onder Duitse controle. Japan bleef volhouden tot augustus 1945, toen het na het droppen van de kernbommen op Hiroshima en Nagasaki ook capituleerde.

GRUWEL VAN DE OORLOG

Met een geschat dodental tussen de 50 en 80 miljoen was de Tweede Wereldoorlog een van de bloedigste episodes in de menselijke geschiedenis. De nazi’s viseerden tijdens de ‘Holocaust’ verschillende groepen uit racistische overwegingen: Joden, Roma, Sinti, etnische Polen … Ook politieke tegenstanders, homoseksuelen en mensen met een handicap werden door hen vervolgd en vermoord. Deze groepen werden in groten getale naar concentratieen vernietigingskampen gedeporteerd. Velen werden vergast. Wie fit genoeg was, moest eerst dwangarbeid verrichten, waarna men vaak alsnog vermoord werd. De kampen zijn nog steeds symbolen van de gruwel van de Holocaust.

Ook Japan gebruikte buitensporig geweld tegen de bevolking van de door hen bezette gebieden. In China, Korea en andere delen van Oost-Azië beging men talloze oorlogsmisdaden, waaronder massamoorden, verkrachtingen en martelingen.

COLLABORATIE, REPRESSIE EN HERINNERING

Het Belgische verzet speelde een cruciale rol in de strijd tegen de Duitse bezetting. Verzetsgroepen, zoals het Onafhankelijkheidsfront en de Witte Brigade voerden diverse acties uit, zoals het helpen van ondergedoken Joden, het saboteren van het Duitse leger en het verzamelen van informatie voor de geallieerden. Ondanks het risico van arrestatie en executie, bleven de verzetslieden vastberaden in hun strijd. Ongeveer 16 200 Belgische verzetslieden overleefden de oorlog niet.

Er waren ook Belgen die samenwerkten met de Duitse bezetter, dit waren de ‘collaborateurs’. Groepen zoals het Vlaams Nationaal Verbond (VNV), DeVlag en Rex steunden de nazi’s om hun politieke doelen te bevorderen, waaronder de Vlaamse onafhankelijkheid en de promotie van het nationaalsocialisme. Ook ronselden zij vrijwilligers om samen met de nazitroepen aan het Oostfront te gaan vechten. Na de oorlog werden zij vaak vervolgd en gestraft voor hun daden. Dit noemt men de ‘repressie’. De nasleep van de collaboratie heeft nog steeds een impact op de Belgische samenleving en de relatie tussen Vlaanderen en Wallonië.

moderne tijd

1914

oprichting Volkenbond

1931 begin Japanse expansie in Oost-Azië

1945

1933 Adolf Hitler wordt rijkskanselier augustus 1939 Molotov-Ribbentroppact 1 september 1939 invasie Polen

1938

Duitse Rijk annexeert Oostenrijk en Sudetenland

1941

Duitse Rijk valt Sovjet-Unie aan

7 december 1941

Japan bombardeert Pearl Harbor

6 juni 1944 geallieerde troepen landen in Normandië

8 mei 1945

Duitsland geeft zich over augustus 1945 atoombommen op Hiroshima en Nagasaki

Overzicht

Gebruik de informatie uit het hoofdstuk om een antwoord te formuleren op de historische vraag die in ‘Fenestra’ geformuleerd werd. Gebruik de deelvragen om je antwoord te structureren.

Historische vraag: Welke parallellen zijn er tussen de hedendaagse Belgische maatschappij en die ten tijde van de Tweede Wereldoorlog?

1 Wat zijn de gelijkenissen tussen de hedendaagse Europese maatschappij en die tijdens de jaren 1930?

2 Wat waren de maatschappelijke gevolgen van de Tweede Wereldoorlog?

3 In welke mate heeft de Tweede Wereldoorlog nog steeds een invloed op de hedendaagse Belgische maatschappij?

VOORBEELDVRAGEN

Wat waren de oorzaken van de Tweede Wereldoorlog?

Hoe startte de Tweede Wereldoorlog?

Wat was het opzet van de Volkenbond?

Waarom faalde de Volkenbond?

Waarom zagen de geallieerden het Molotov-Ribbentroppact niet aankomen?

Wat zijn de gelijkenissen en de verschillen tussen extreemrechts en fascisme?

Verklaar waarom er in de jaren 1930 een voedingsbodem voor extreme politieke ideologieën was in Europa.

Wat is het verschil in de manier waarop Japan en Duitsland met het oorlogsverleden omgaan?

Wat waren de manieren waarop verzetslieden de bezetter tegenwerkten?

Wat waren de verschillende vormen waarop men tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerde?

Waarom lopen de schattingen van het aantal slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog zo sterk uiteen?

Wat was de Holocaust?

In welke zin waren de ‘Rassenwetten van Neurenberg’ antisemitisch?

Leg uit wat het ‘Jodenvraagstuk’ was en hoe het paste binnen de nazi-ideologie.

Janus is de Romeinse god van het begin en het einde. Hij is ook de god van de poorten en deuren, en wordt afgebeeld als een man met twee gezichten.

In de reeks Janus bestuderen we de geschiedenis vanaf het ontstaan van de mens tot vandaag: het begin en het –voorlopige – einde. Hierbij proberen we deuren te openen.

Deuren die ons meer inzicht verschaffen in het doen en laten van de mens, hoe onze maatschappij in elkaar zit en hoe ze zo is gegroeid. Dankzij dit inzicht zijn we beter gewapend om kritisch te staan in onze maatschappij. Daarom kijken we niet alleen naar achter. Net als de januskop kijken we ook naar voor, naar de toekomst.

Benieuwd naar meer?

• Blader door het inkijkmateriaal of bekijk het webinar op onze website.

• Contacteer jouw educatief adviseur voor een presentatie.