Topos 3 GO!

3 1. Een puzzel van een wereld

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 3

23/07/19 13:58

3 INHOUD

Een puzzel van een wereld

OriĂŤntatie ................................................................................. p. 6

5. Duurzaamheid, ook om de hoek?! ....................................................................... p. 59

1. De aarde, een raster van lijntjes ................................ p. 8

1.1 1.2

1.3

De lijntjes op een rijtje zetten ............ p. 8 Aardoppervlak opsplitsen in deeltjes ................................................................. p. 18 Vegetatiezones en klimaatzones bekennen kleur .................................................. p. 25

2. Een kleine wereld ............................................ p. 39

2.1 Waar komen mijn sneakers vandaan? ................................................................... p. 39 2.2 Een wereldwijd netwerk .......................... p. 41 2.3 Een wereldnetwerk bij ons thuis .... p. 43

3. Een wereld vol welvaart: droom of werkelijkheid? ...................... p. 44

3.1 De wereld in het donker ........................... p. 44 3.2 Wat bepaalt de graad van ontwikkeling? ....................................................... p. 46

5.1 Hoe ziet de wereld er nu uit? ............. p. 59 5.2 Hoe zit het nu met

duurzaamheid en duurzame ontwikkeling? ....................................................... p. 60 5.3 En nu zelf aan de slag (begeleid

zelfstandig werk) .............................................. p. 61

Bijlage 1 Wereldkaart . ................................... p. 63 Bijlage 2 China . ..................................................... p. 65 Taak 1

Klimatogrammen over de wereld heen ............................. p. 69 Hoe zit het bij jou? ................... p. 71

Taak 2

Begrippenlijst ........................................................... p. 77 Kennen en kunnen ........................................... p. 83 Mindmap .......................................................................... p. 85

4. Wat zeg je?

Met 8 miljard mensen? ........................... p. 47

4.1 Bevolkingsdichtheid vs. bevolkingsspreiding ...................................... p.

4.2 Zijn we dan overbevolkt? ......................... p.

4.3 Bevolkingspiramide ...................................... p.

4.4 Zelf aan de slag, op

ontdekkingsreis naar China ................ p.

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 4

47 51 53 54

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

WAAROM DEZE MODULE?

Een reis van Brussel naar New York is een echte aanrader volgens verschillende reisoperatoren. Maar weten jullie welke aardrijkskundige feiten daaraan vasthangen? Niet alleen het oversteken van een oceaan, twee verschillende landen en continenten, maar je komt ook nog voorbij een zee en ook met de tijd wordt er precies gesjoemeld. En de piloten, hoe kunnen zij vanop zo een hoogte weten waar ze zijn? Dringend tijd om dit hoofdstuk te bekijken en alle vragen op te lossen.

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 5

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

Oriëntatie Welke foto’s horen bij elkaar? Maak telkens een combinatie van een nummer, een hoofdletter en een kleine letter en noteer in de tabel op de volgende pagina.

1

A

a

© Alan Mak, CC BY-SA 3.0, aanpassing tekst die Keure

2

B

b

Bron: Central Intelligence Agency

C

c

4

D

d

Hoogte: 50 m, plaats: 64° 10’ N, 51° 45’ W 45

90

40

80

35

70

30

60

25

50

20

40

15

30

10

20

5

10

0

0

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

3

-5 -10 F

M

A

M

S

O

N

D

Jaar

47

50

46

55

62

82

89

88

70

74

54

756

-7,4 -7,8 -8,0 -3,9 0,6

J

3,9

6,5

6,1

3,5 -0,6 -3,6 -6,2

-1,4

N in mm 39 T in °C

J

J

A

Nuuk (Godthab) (Groenland)

6

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 6

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

5

E

Ontbossing in BraziliĂŤ (in ha)

e

Braziliaans Amazonewoud

BraziliĂŤ

4 000 000 3 500 000 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 1 000 000 500 000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

nummer

1

2

3

4

5

hoofdletter kleine letter

a. Neem een kledingstuk en kijk op het etiket waar het vandaan komt. Duid dat land aan op de wereldkaart. b. Zoek in de klas nog items waarvan je kunt aflezen wat het land van herkomst is. Duid deze aan op de wereldkaart. c. Schrijf de naam van de volgende lijnen in een vakje en verbind dit met de juiste lijn op de wereldkaart: de

nulmeridiaan, de evenaar, de Kreeftskeerkring en de Steenbokskeerkring.

Bekijk op het einde van de module of je deze op de juiste plaats hebt aangeduid.

7

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 7

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

1 De aarde, een raster van lijntjes Bekijk een wereldkaart of wereldbol eens van dichtbij. Er staan lijnen van noord naar zuid en van west naar oost. Weet je waarom die lijnen daar staan? Hebben deze lijnen een vaste plaats? Wat is hun nut? We buigen ons in dit hoofdstuk over deze en nog andere vragen.

1.1 De lijntjes op een rijtje zetten 1.1.1 Van pool over de evenaar tot pool Al ooit van Greenwich gehoord? Het is waarschijnlijk een van de bekendste dorpen in Groot-Brittannië zonder dat de meeste weten dat het een dorp is of er ooit zelfs maar een foto van hebben gezien. Maar waarom is Greenwich dan zo bekend? Daarvoor moeten we naar de lijnen op de wereldbol of kaart kijken die van het noorden naar het zuiden lopen.

Deze lijnen noemen we de meridianen of lengtecirkels.

Het zijn denkbeeldige lijnen die lopen over de lengte van de aarde, van de noordpool naar de zuidpool. Ze zijn dus allemaal even lang.

Strikt genomen kun je oneindig veel meridianen tekenen op de wereldbol. Omdat dit uiteraard niet haalbaar is en je niets zou kunnen aflezen van een wereldkaart duidt men er maar enkele aan, te beginnen met de nulmeridiaan. De nulmeridiaan ligt sinds 1675 in het Engelse Greenwich.

Wist je dat … … meridiaan van het Latijnse woord ‘meridies’ komt en dit ‘midden van de dag’ of ‘middag’ betekent? De zon passeert een bepaalde meridiaan precies wanneer die het hoogst aan de hemel staat, op het midden van de dag. … de nulmeridiaan ooit in Parijs lag? Tot er in 1884 een Internationale Meridiaanconferentie plaatsvond en er beslist werd dat de meridiaan van Greenwich voortaan internationaal erkend zou worden als nulmeridiaan. Enkel de Fransen zouden hun meridiaan van Parijs nog tot 1911 hanteren, tot ze uiteindelijk ook overschakelden.

8

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 8

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

De nulmeridiaan of de meridiaan van Greenwich verdeelt de aarde in twee gelijke halfronden: een westelijk halfrond en een oostelijk halfrond.

Meridianen worden aangeduid met graden. De

westelijk halfrond

meridiaan van Greenwich

nulmeridiaan wordt met 0° aangeduid. Vanaf deze oostelijk halfrond

0°-meridiaan benoemt men de lengtegraden in het oostelijk deel van de wereld de oosterlengtes of O.L. Deze lopen van 0° tot en met 180° O.L. De lengtegraden in het westelijk deel benoemt men de westerlengtes of W.L. en lopen van 0° tot en met 180° W.L.

Zoek in je atlas vijf landen op waardoor de nulmeridiaan loopt en noteer ze.

P…

-

..........................................................................................................................................................................................................................

-

..........................................................................................................................................................................................................................

-

..........................................................................................................................................................................................................................

-

..........................................................................................................................................................................................................................

-

..........................................................................................................................................................................................................................

Meridiaan: denkbeeldige halve cirkel over het oppervlak tussen de beide polen van de aarde.

Nulmeridiaan: meridiaan die dwars door Greenwich loopt en de aarde verdeelt in het westelijk en oostelijk halfrond. Een andere naam voor de nulmeridiaan is .....................................................................................................................

9 Greenwich Royal Observatory

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 9

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

1.1.2 Over de breedte van de wereld Er lopen niet alleen lijnen over de lengte van de wereldbol, maar ook over de breedte. Deze lijnen noemen we de breedtecirkels of parallellen. De beroemdste lijn ken je zeker! Inderdaad, de evenaar.

De evenaar is 40 076,592 km lang.

Parallellen worden korter van de evenaar naar de polen toe.

Quito, Ecuador, monument waardoor de evenaar loopt

De evenaar is de breedtecirkel of parallel die de aarde netjes in twee gelijke delen verdeelt: een noordelijk deel en een zuidelijk deel. Vandaar dat we spreken over het

noordelijk halfrond

noordelijk halfrond en het zuidelijk halfrond.

Ook de parallellen worden aangeduid met graden. De evenaar wordt met 0° aangeduid. Vanaf deze 0°-parallel

evenaar

benoemt men de breedtegraden in noordelijke richting de noorderbreedtes of N.B. Deze lopen van 0° tot en met 90° N.B. De breedtegraden in zuidelijke richting benoemt

10

men de zuiderbreedtes of Z.B. en lopen van 0° tot en met

zuidelijk halfrond

90° Z.B.

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 10

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

Tweemaal per jaar staat de zon loodrecht op de evenaar: op 21 maart en op 21 september.

21 MAART EN 21 SEPTEMBER N

Noordpool noordpoolcirkel

Kreeftskeerkring evenaar 90° Steenbokskeerkring

zuidpoolcirkel Z

Zuidpool

Nog twee gekende breedtecirkels zijn de Kreeftskeerkring en de Steenbokskeerkring. Wat is er speciaal aan die keerkringen? Deze cirkels duiden de hoogst mogelijke breedte aan waarop de zon tijdens het jaar loodrecht boven het aardoppervlak kan staan. Dit gebeurt rond 21 juni en 21 december. De loodrechte stand van de zon boven het aardoppervlak schommelt dus tussen de Kreeftskeerkring en de Steenbokskeerkring.

21 JUNI De Kreeftskeerkring ligt

N

op 23° 26’ N.B. Op 21 juni

Noordpool 24 uren daglicht noordpoolcirkel

staat de zon loodrecht boven deze breedtegraad. De zon kan dan ook niet hoger dan

Kreeftskeerkring

deze lijn komen. Dit duidt het begin van de zomer aan

90°

op het noordelijk halfrond

evenaar

(en de winter op het zuidelijk halfrond).

Steenbokskeerkring

Z

zuidpoolcirkel

Zuidpool 24 uren duisternis

11

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 11

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

21 DECEMBER De Steenbokskeerkring ligt op 23° 26’ Z.B. Op 21 december staat de zon loodrecht boven

noordpoolcirkel Kreeftskeerkring

N

Noordpool 24 uren duisternis

evenaar

deze breedtegraad. De zon kan ook niet hoger

Steenbokskeerkring

dan deze lijn komen.

90°

Dit duidt het begin van de zomer aan op het zuidelijk halfrond (en de winter op het noordelijk

zuidpoolcirkel

halfrond).

Z

Zuidpool 24 uren daglicht

De derde reeks van bijzondere breedtecirkels zijn de poolcirkels. We hebben de noordpoolcirkel en de zuidpoolcirkel.

Zoek in je atlas op welke breedtegraad deze liggen en noteer. noordpoolcirkel: ..............................................................................................................................................................................................

P…

zuidpoolcirkel: .................................................................................................................................................................................................

Wat is er speciaal aan deze breedtecirkels? Vanaf de poolcirkels tot respectievelijk de noordpool en de zuidpool gaat de zon in de zomer één of meerdere nachten per jaar niet onder (dus 24 uur licht = pooldag) en komt deze in de winter één of meerdere dagen niet op (dus 24 uur donker = poolnacht).

Parallel: denkbeeldige cirkel die alle punten op een bepaalde breedtegraad verbindt.

Evenaar: de denkbeeldige breedtecirkel op het aardoppervlak tussen de twee polen in. Deze lijn verdeelt de aarde in een noordelijk en zuidelijk halfrond.

Keerkringen: markeren de hoogst mogelijke breedte waarop de zon eenmaal per jaar loodrecht boven het aardoppervlak staat.

Poolcirkels: begrenzen de plaats waar de zon minstens één dag per jaar niet opkomt of ondergaat.

12

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 12

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

1.1.3 We coördineren de boel met het gradennet Al deze lijnen op de wereldkaart samen noemen we het gradennet.

Gradennet: het denkbeeldig raster van parallellen en meridianen dat helpt om jouw standplaats op aarde te bepalen.

We weten dit nu allemaal, maar wat voor nut heeft het gradennet?

Stel, je bent op kamp met de jeugdbeweging in de Ardennen en de leiding heeft het schitterende idee om je ’s nachts te droppen midden in een bos. Uiteraard verdwaal je, maar wat nu?

Gelukkig heeft een teamgenoot zijn smartphone mee, maar de internetverbinding valt om de vijf minuten weg, dus dat is ook geen hulp. Slim als jullie zijn, blijven jullie op dezelfde plaats. Na een koude nacht en magen die beginnen te knorren, klinken er in de verte stemmen. Gelukkig heeft de leiding de politie verwittigd en hebben ze jullie gevonden. Maar hoe heeft de politie jullie gevonden?

Dankzij de smartphone! Via de ingebouwde gps-tracker kon de politie het signaal van de smartphone vinden en ontdekten ze dat jullie op 50° 05’ N.B. 5° 21’ O.L. zaten. Daarna was het enkel een kwestie van zoeken op de kaart waar dat punt ligt en ernaartoe gaan.

13

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 13

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

Om een plaats op aarde te bepalen, heeft men een breedteligging en een lengteligging nodig.

Breedteligging: afstand van een plaats tot aan de evenaar.

- N.B.: van de evenaar tot de noordpool (0° - 90° N.B.) - Z.B.: van de evenaar tot de zuidpool (0° - 90° Z.B.) Lengteligging: afstand van een plaats tot aan de nulmeridiaan.

- W.L.: van de nulmeridiaan naar het westen (0° - 180° W.L.) - O.L.: van de nulmeridiaan naar het oosten (0° - 180° O.L.) We noteren altijd eerst de breedteligging, dan pas de lengteligging!

Kijk op de wereldkaart.

P…

a. Vink aan in welk halfrond de volgende steden liggen. b. Zoek zelf steden op die voldoen aan de criteria. noordelijk

zuidelijk

westelijk

oostelijk

Melbourne Ottawa Peking Gaborone Brasilia x

x x

x

x

x x

x

14

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 14

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

Onderstaande tekening leert ons dat New York 41° ten noorden van de evenaar ligt en 74° ten westen van de nulmeridiaan. …° W.L.

…° O.L.

westelijk halfrond

oostelijk halfrond

…° N.B. noordelijk halfrond

…° Z.B. zuidelijk halfrond

Zoek nu de coördinaten van de steden op.

P…

noordelijk

zuidelijk

westelijk

oostelijk

Melbourne Ottawa Peking Gaborone Brasilia

15

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 15

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

1.1.4 Even samengevat Teken volgende begrippen op de wereldkaart en kleur de legende in: - nulmeridiaan - meridiaan - parallel - evenaar - Steenbokskeerkring - Kreeftskeerkring - zuidpoolcirkel - noordpoolcirkel Duid volgende halfronden aan op de kaart: - westelijk halfrond - oostelijk halfrond - noordelijk halfrond - zuidelijk halfrond

Legende kleur

begrip nulmeridiaan meridiaan parallel evenaar Steenbokskeerkring Kreeftskeerkring zuidpoolcirkel noordpoolcirkel

16

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 16

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

17

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 17

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

1.2 Aardoppervlak opsplitsen in deeltjes Naast de lijnen kan het aardoppervlak verdeeld worden in vasteland (continenten), oceanen en zeeën, meren en eilanden.

1.2.1 Is het nu oceaan of zee?

Aangezien de aarde voor 79 % uit water bestaat, zullen we met het grootste deel beginnen: de oceanen.

Een oceaan is een grote watermassa tussen de continenten.

Arceer op de kaart de verschillende oceanen elk in een kleur: Stille of Grote Oceaan – Atlantische Oceaan –

Indische Oceaan – Zuidelijke Oceaan – Noordelijke IJszee.

P… noordpoolcirkel

Kreeftskeerkring

evenaar

Steenbokskeerkring

zuidpoolcirkel

De Zuidelijke Oceaan wordt in heel wat atlassen vergeten. Schrijf hieronder op waarom deze oceaan een beetje kunstmatig is. ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

18

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 18

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

Een zee is een zijarm/uitstulping van een oceaan.

Som hieronder vijf zeeën op. ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

Niet alleen oceanen en zeeën bevatten water, maar ook rivieren en stromen.

Een stroom is een rivier die uitmondt in een zee of oceaan.

a. Duid op de kaart op de volgende pagina volgende belangrijke rivieren aan:

P…

1. Mississippi

9. Huang He (Gele Rivier)

2. Amazone

10. Chang Jiang (Blauwe Rivier)

3. Nijl

11. Indus

4. Niger

12. Tigris

5. Kongo

13. Eufraat

6. Ganges

14. Donau

7. Mekong

15. Missouri

8. Paraná

16. Darling

b. Kleur de rivier die geen stroom is.

U

Naast stromen en rivieren heb je ook nog een aantal grote meren. Bijvoorbeeld de Great Lakes in de VS, het Victoriameer in Afrika, het Bajkalmeer en Aralmeer in Eurazië en het Titicacameer in Zuid-Amerika. Ook de Kaspische Zee en de Zwarte Zee zijn grote meren, maar wel met zout water, waardoor ze vaak als zee worden ingedeeld.

Zoek deze meren op en duid ze aan op de kaart op de volgende pagina.

P… Wist je dat … … het Bajkalmeer het diepste en het grootste zoetwatermeer ter wereld is?

19

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 19

23/07/19 13:58

Rivieren

Een puzzel van een wereld

20

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 20

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

1.2.2 Is het een continent of werelddeel?

Als de aardbol voor 79 % uit water bestaat, dan lijkt het logisch dat het overige 21 % landoppervlak is.

Maar hoe deel je het oppervlak in? In Topos hanteren we onderstaande definities.

Een continent is één van de vijf grote aaneengesloten stukken vasteland met min of meer natuurlijke grenzen: Eurazië, Afrika, Antarctica, Australië, Amerika.

Een werelddeel is een menselijk, politiek of historisch opgedeeld stuk van het vasteland: Noord-Amerika, Zuid-Amerika, Afrika, Europa, Azië, Oceanië, Antarctica.

Continenten Eurazië

Amerika

Afrika Australië

Antarctica

Arceer en benoem de werelddelen op de blanco wereldkaart.

Werelddelen noordpoolcirkel

Kreeftskeerkring

evenaar

Steenbokskeerkring

zuidpoolcirkel

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 21

21

17/02/20 17:09

Een puzzel van een wereld

Op de werelddelen en/of continenten heb je grote reliëfzones, namelijk: reliëfzone

hoogte

kleur

laagland

van ............................ m tot ............................ m

..................................................................................................

middelland

van ............................ m tot ............................ m

..................................................................................................

hoogland

van ............................ m tot ............................ m

..................................................................................................

Duid op de kaart op de volgende pagina de volgende reliëfeenheden aan:

P…

1. Vlakte van Mississippi

6. Andes

2. Vlakte van Amazone

7. Atlas

3. Vlakte van Ganges

8. Himalaya

4. Oeral

9. Oost-Afrikaans Hoogland

5. Rocky Mountains

10. Kaukasus

Wist je dat … … Oceanië vaak aanzien wordt als een continent met Australië, Nieuw-Guinea en Nieuw-Zeeland? Dit komt omdat ze allemaal samen op een tektonische plaat liggen. Het zeepeil tussen deze eilanden ligt heel laag.

22

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 22

23/07/19 13:58

ReliĂŤfeenheden

Een puzzel van een wereld

23

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 23

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

Naast continenten en werelddelen heb je ook regio’s.

Een regio is een min of meer aaneengesloten gebied dat op basis van bepaalde criteria te onderscheiden is van andere gebieden. De criteria kunnen administratief, cultureel, fysisch, economisch, statistisch … zijn.

Voorbeelden van regio’s zijn: het Midden-Oosten, de Balkan, de Derde Wereld, West-Europa …

Europa kunnen we bijvoorbeeld indelen in verschillende regio’s. Verbind de regio met de juiste landen.

Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Liechtenstein, Slovenië, Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije

West-Europa

Noorwegen, Zweden, Denemarken

Scandinavië

Ierland, Verenigd Koninkrijk, Frankrijk,

Balkan

België, Luxemburg en Nederland

Centraal-Europa

Albanië, Bosnië en Herzegovina, Bulgarije, Griekenland, Kroatië, Macedonië, Montenegro, Servië, Turkije

De landen die tot de regio Midden-Oosten worden gerekend, kunnen verschillen, maar over het algemeen gaat het om deze landen: - Bahrein

- Israël

- Libanon

- Saoedi-Arabië

- Egypte

- Jemen

- Oman

- Syrië

- Irak

- Jordanië

- Palestina

- Turkije

- Iran

- Koeweit

- Qatar

- Verenigde Arabische Emiraten

Het Midden-Oosten werd zo ingedeeld omwille van verschillende redenen: • Geografisch: de regio ligt op het kruispunt van drie continenten: Europa, Azië en Afrika.

• Religieus: de regio is de bakermat van drie religies: het jodendom, het christendom en de islam.

• Cultureel: de regio heeft bijgedragen aan verschillende beschavingen. Zo is de regio de bakermat van de landbouw, de eerste stedelijke beschavingen, kunst ... Denk ook maar aan onze cijfers. Ze werden daar uitgevonden.

• Economisch: de regio staat in voor 31 % van de olieproductie.

24

• Politiek: helaas staat de regio ook bekend om de vele conflicten die er uitgevochten werden en nog steeds worden.

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 24

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

1.3 Vegetatiezones en klimaatzones bekennen kleur Zoek een satellietfoto van de aarde. Wat valt je op? Duid de juiste beweringen aan.

Meer dan de helft van het aardoppervlak is blauw.

Er zijn heel veel verschillende tinten bruin en groen te zien.

Groen is de overheersende kleur.

Hoe meer naar het noorden, hoe bruiner het land wordt.

Als we verder inzoomen op bijvoorbeeld Europa zien we duidelijk dat bepaalde stukken groener zijn dan andere. Dit komt onder andere door de plantengroei. Welke plantengroei of vegetatie er is, is het gevolg van het heersende klimaat.

Een klimaat wordt bepaald door de hoeveelheid neerslag, de temperatuur en de hoogte ten opzichte van de zeespiegel.

Kies met twee een werelddeel en zoek dit op in de atlas.

Werelddeel: .......................................................................................................................................................................................................

P‌

Zoek een kaart met de natuurlijke plantengroei van het werelddeel.

Kruis op de volgende pagina’s aan welke vegetatietypes er op jouw werelddeel voorkomen.

25

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 25

23/07/19 13:58

Een puzzel van een wereld

kenmerken: - bestaat vooral uit naaldbomen - geen struiken of kruidlaag

taiga = naaldwoud

ijswoestijn

kenmerken: - sneeuw en ijs overheersen het landschap - er kan geen vegetatie groeien

kenmerken: - geen boomgroei mogelijk - afwezigheid van andere plantengroei - hier en daar kunnen vetplanten, cactussen en doornstruiken voorkomen

woestijn

gemengd woud

kenmerken: - zowel naaldbomen als loofbomen komen in de bossen voor - stilstand tijdens de winter

zomergroen loofwoud

kenmerken: - hoofdzakelijk loofbomen, zoals eik, es, berk, plataan - kruiden- en struiklaag onder de bomen - verlies aan bladen in de herfst

kenmerken: - boomloze vegetatie - overwegend korte grassen

steppe

26

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 26

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

kenmerken: - bestaat voornamelijk uit grassen, mossen en dwergstruiken - tussen de vegetatie komen kale plekken voor - boomgroei is onmogelijk

kenmerken: - boomgroei mogelijk - dichte plantengroei - immergroen woud - grote variatie aan planten - verschillende kruinlagen - hoge bomen, soms tot 60 m

toendra

tropisch regenwoud

kenmerken: - graslandschap met verspreide bomengroei

savanne

mediterrane vegetatie = hardbladige vegetatie

kenmerken: - planten met leerachtige bladen (olijfbomen, maquis en garrigue) - planten zijn aangepast aan de droogte in de zomer

kenmerken: - boven de boomgrens is boomgroei onmogelijk - voornamelijk mossen en korstmossen - onbegroeide rotsen

hooggebergtevegetatie

27

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 27

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Kies één van de vegetaties die voorkomen in je werelddeel en bepaal via je atlas of internet een grote stad die in deze vegetatiezone voorkomt. Zoek voor deze stad de gemiddelde temperatuur en neerslag in januari

P…

en juli op. vegetatietype

stad

T° en neerslag januari

T° en neerslag juli

Ga nu in je atlas op zoek naar twee andere steden, telkens uit een ander werelddeel, die dezelfde vegetatie hebben als de stad die je daarnet hebt bepaald. Zoek ook voor deze steden de gemiddelde temperatuur en

P…

neerslag in januari en juli op. vegetatietype: stad

T° en neerslag januari

T° en neerslag juli

Vergelijk je resultaat met je buur of ga op zoek in de klas naar een klasgenoot die dezelfde vegetatie heeft uitgekozen.

Welk verband tussen vegetatie, neerslag en temperatuur kun je ontdekken als je de gemiddelde neerslag en temperatuur met elkaar vergelijkt? ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

28

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 28

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

1.3.1 Temperatuur: een boeiende invloed De motor van de temperatuur op aarde is de zon. Het licht van de zon warmt het aardoppervlak op. Op basis van de temperatuur kunnen we de aarde in drie grote temperatuurzones verdelen. Deze zones noemen we ook de klimaatzones.

Je leerde al dat er breedtecirkels zijn. Ken je de drie meest bekende nog? Noteer ze hieronder nog eens voor de zekerheid.

1. ..........................................................................................................................................................................................................................

2. ..........................................................................................................................................................................................................................

3. ..........................................................................................................................................................................................................................

noordpool zonnestralen

evenaar

zonnestralen

zuidpool Bekijk de bovenstaande tekening en beantwoord vervolgens de vragen op de volgende pagina of vul in waar nodig.  

29

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 29

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Heeft de hoek waaronder zonnestralen op aarde invallen een invloed op de temperatuur? ja

nee

De inval van rechtere

Ontstaan de seizoenen doordat de

zonnestralen zorgt voor warmere

aarde schuin staat ten opzichte

temperaturen.

van zijn baan rond de zon?

fout

ja

juist

De zon straalt altijd ongeveer

Aan de evenaar is het altijd warm,

evenveel energie uit. Deze

omdat de zonnestralen heel het

energie kan de aarde opwarmen.

jaar door onder dezelfde hoek op

Als de energie geconcentreerd

aarde invallen.

wordt op een klein oppervlak, dan kan dat oppervlak veel

nee

juist

fout

opwarmen. Omcirkel de plaats die het kleinst bestraalde oppervlak toont.

tussen ……….…….. N.B. (= ……................................…..kring) en ……….…….. Z.B. (= ……..........................................…..kring)

noordpool zonnestralen

evenaar

De loodrechte stand van de zon schommelt

23° 26’ N.B. = ……………............................................…..kring 23° 26’ Z.B. = ……………............................................…..kring

zonnestralen

De overige breedtecirkels die vermeld zijn in de cursus zijn de …………….......................................................…..

zuidpool

Die liggen op ……….....……….. N.B. en ……….....……….. Z.B. Bestudeer deze figuur:

zomer

winter

30

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 30

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Als je alle vragen correct hebt beantwoord, kunnen we ook ongeveer de temperatuurzones of klimaatzones afbakenen. We hebben er drie.

Verbind. warme temperatuur

polaire zone

gematigde temperatuur

tropische zone gematigde zone

koude temperatuur

a. Duid de evenaar, de nulmeridiaan, de keerkringen en de poolcirkels aan op de onderstaande kaart. b. Kleur de drie temperatuurzones in. Vergeet de legende niet.

legende

Bovenstaande is slechts een van de oorzaken van temperatuurzones. Ook hoogtes, zeestromingen, ondergrond, vegetatie ‌ hebben een invloed op de temperatuur.  

31

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 31

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

1.3.2 Na zonneschijn komt regen Naast de temperatuur is de jaarlijkse hoeveelheid neerslag cruciaal voor de (natuurlijke) vegetatie op onze aardbol. De neerslagzones volgen een ander patroon dan de klimaatzones. Dit komt doordat hogedrukgebieden en lagedrukgebieden elkaar afwisselen naarmate je van de evenaar naar de polen gaat.

Bij een lagedrukgebied heb je doorgaans neerslag, bij een hogedrukgebied is er geen wolkje aan de lucht en is het dus droog.

60° N

hoge druk lage druk hoge druk

30° N

lage druk

0°

hoge druk

30° Z 60° Z

lage druk hoge druk © Jackaranga, CC BY-SA 4.0, aangepast door die Keure

legende 0 - 300 mm 300 - 500 mm 500 - 700 mm 700 - 1000 mm 1000 - 2100 mm 2100 - 4200 mm 4200 - 6301 mm 6301 - 8401 mm 8401 - 10501 mm geen gegevens Bij een nat klimaat blijkt het niet nodig om bijkomend water te geven aan de vegetatie (irrigatie).

Bij een altijd droog klimaat kan men niet aan landbouw doen.

Bij een droog klimaat kan men een handje toesteken om planten van voldoende water te voorzien (irrigeren).

32

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 32

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

A. Altijd nat We verdiepen ons even in het klimatogram van Kisangani.

neerslag (mm) temp (°C)

jan

feb

maa

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

dec

jaar

97

107

172

190

162

128

114

178

164

233

207

105,2 1841,7

24,8

25,3

25,3

25,1

25,0

24,6

23,6

23,7

24,2

24,5

24,4

24,6

24,6

Op welke breedteligging ligt deze stad? ...............................................................................................................................................

Kleur de maanden waarin er neerslag valt.

P…

Welke vegetatie heeft deze stad? Zoek op in je atlas. ................................................................................................................................................................................................................................

Kleur de woorden die bij deze vegetatie passen. rijke plantengroei

sneeuw

dor

weinig dieren

bruin uitzicht

doornig struikgewas

grassen

open vlakte

groen uitzicht

naaldbomen

rijke fauna

uitgedroogd

hoge bomen

vochtig

akkerbouw

B. Nat seizoen Wij kennen vier seizoenen: lente, zomer, herfst en winter. In grote delen van de wereld kennen ze er maar twee: droog seizoen en nat seizoen.

Dit valt duidelijk af te lezen in de gegevens van de stad Garoua.

neerslag (mm) temp (°C)

jan

feb

maa

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

dec

jaar

0

0

2

44

108

135

205

248

190

63

2

0

997

26,0

28,9

32,2

33,0

30,7

28,2

26,6

26,4

26,7

28,1

27,3

26,0

28,3

Kun je het verschil zien? Kleur de droge maanden en de natte maanden in een andere kleur.

33

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 33

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

We spreken van een droge maand wanneer de maandneerslag kleiner of gelijk is aan twee keer de waarde van de maandtemperatuur.

Een natte maand is wanneer de maandneerslag groter is dan twee keer de waarde van de maandtemperatuur.

Hoeveel droge maanden zijn er in het klimatogram van Garoua? ............................................................................................

Hoeveel natte maanden zijn er in het klimatogram van Garoua? .............................................................................................

Doe nu net hetzelfde met de klimatogrammen hieronder en vul de tabel aan.

Darwin (Australië) jan

feb

maa

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

dec

jaar

neerslag (mm)

437

343

342

85

29

2

1

8

19

76

131

234

1707

temp (°C)

28,3

28,0

28,1

28,5

27,2

25,2

24,8

26,0

27,9

29,1

29,4

29,1

27,6

jan

feb

maa

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

dec

jaar

neerslag (mm)

241

215

189

124

39

9

12

13

52

172

238

249

1552

temp (°C)

21,6

21,8

22,0

21,4

20,2

19,1

19,1

21,2

22,5

22,1

21,7

21,5

21,2

jan

feb

maa

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

dec

jaar

0

0

0

4

19

64

149

175

75

7

0

0

491

21,6

24,6

28,4

32,0

32,7

31,0

28,2

27,0

28,2

28,4

25,2

22,3

27,4

Brasilia (Brazilië)

Maradi (Niger)

neerslag (mm) temp (°C)

Darwin

Brasilia

Maradi

droge maanden natte maanden In de bovenstaande tabel heb je het aantal natte maanden en droge maanden bepaald voor drie steden. In Darwin en Brasilia vallen de droge maanden vooral in de zomer, in Maradi vallen de droge maanden vooral in de winter. Kun je dit verklaren? ................................................................................................................................................................................................................................

34

................................................................................................................................................................................................................................

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 34

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Bekijk nu onderstaande tabel. Welke stad hoort bij welke soort savanne? Schrijf die eronder. vochtige savanne voorkomen klimaat gemiddelde jaarlijkse neerslag

plantengroei

Afrika, Azië, Australië, India, Zuid-Amerika 7-8 maanden met neerslag

droge savanne Afrika, Azië, Australië 4,5-7 maanden met neerslag

struiksavanne Afrika, Azië, Mexico, ZuidAmerika 2-4 maanden met neerslag

1000-1500 mm

500-1000 mm

250-500 mm

het hele jaar door tot 2 m

borsthoge grassen

tot 30 cm hoge grassen

hoge grassen

verspreide bomen

doornig struikgewas

open bos akkerbouw zonder irrigatie akkerbouw met irrigatie

akkerbouw met irrigatie

stad Beschrijf wat je ziet.

1

................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

2

................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

3

................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................

35

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 35

17/02/20 17:10

Een puzzel van een wereld

Welke soort(en) vegetatie kun je er vinden? Noteer het nummer van de passende foto bij: vochtige savanne: droge savanne: struiksavanne: De hoeveelheid regen en de duur van het regenseizoen heeft uiteraard ingrijpende gevolgen voor de vegetatie. Hoe korter het regenseizoen, hoe minder ‘frisgroen’ de vegetatie zal zijn. Vooral het aantal en de grootte van de bomen neemt spectaculair af naarmate het regenseizoen korter is.

Naast deze types savanne kun je in je atlas nog andere types vinden? Schrijf ze hier op. ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

C. Droog Aswan is een stad in Egypte. Zoek in je atlas het volgende op: Welke keerkring ligt het dichtst bij deze stad? ..................................................................................................................................

P…

Wat is de natuurlijke plantengroei? ........................................................................................................................................................

Wat is de gemiddelde neerslag in januari? .........................................................................................................................................

Wat is de gemiddelde neerslag in juni? ................................................................................................................................................

Welke conclusie kun je trekken over wat je nu weet over het droog klimaat? Schrijf die hieronder op. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ...........................................................................

36

...........................................................................

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 36

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Zoek in je atlas drie steden uit Afrika, Zuid-Amerika of Australië die voldoen aan de voorwaarden en noteer ze in de tabel. steden

regenzone nat > 400 mm per jaar droog 200–400 mm per jaar altijd droog < 200 mm per jaar

D. Invloed van de hoogte Naast temperatuur en neerslag is de hoogteligging ook een bepalende factor voor het klimaat en de vegetatie. Naarmate de hoogte toeneemt, wordt de gemiddelde temperatuur in de omgeving lager. Hierdoor zal er al onderaan een gebergte neerslag ontstaan. Ga je nog hoger, dan is er voldoende waterdamp uit de lucht verdwenen, waardoor er daar weinig kans op neerslag is. Daarom zit je vanaf een bepaalde hoogte aan de boomgrens. Dit is een grens waarboven geen bomen meer kunnen groeien. Een koud en droog klimaat als gevolg van een gebergte noemt men een gebergteklimaat.

gebergtevegetatie

boomgrens

37

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 37

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

1.3.3 Besluit

Vegetatiezones: gebieden die worden gekenmerkt door een bepaalde vegetatie, plantengroei.

Bv.: savanne, tropisch regenwoud …

Klimaatzones: gebieden die worden gekenmerkt door een bepaald klimaat. Bv. tropische zone.

Het klimaat wordt bepaald door de neerslag, de temperatuur en de hoogteligging.

De vegetatie wordt bepaald door het klimaat.

Kleur op de wereldkaart een klimaatzone en een vegetatiezone in een kleur. Gebruik hiervoor je atlas. Kies zelf een zone en schrijf in de legende welke zone je kleurde en welke kleur je die gaf.

P…

legende

T1

Hier kan taak 1 gemaakt worden.

38

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 38

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

2 Een kleine wereld Nu we de wereld in lijnen, zones en andere delen verdeeld hebben, zoomen we in op de wereldbol. In dit hoofdstuk ontdek je onze aardbol nog meer.

2.1 Waar komen mijn sneakers vandaan?

Iedereen heeft schoenen aan. Of het nu sneakers, boots, ballerina’s of laarzen zijn, je hebt ze. Die schoenen heb je waarschijnlijk gekocht in een winkel. Na een helse zoektocht naar de perfecte schoen, betaal je ze aan de kassa en neem je ze mee naar huis. Of je hebt het ideale paar gezien op een webshop. Maar heb je je ooit al eens afgevraagd: hoe komen mijn schoenen eigenlijk in de winkel terecht? Wie maakt die schoenen?

Waaruit bestaan schoenen? Schoenen bestaan uit een bovendeel gemaakt uit leer, kunststof of stof. Ze bestaan ook nog uit een rubberen zool, stoffen veters, plastic randje aan het uiteinde van de veters, metalen ringetjes waardoor de veters gehaald worden, binnenzolen …

Hieronder vind je een voorbeeld van de weg die een sneaker mogelijk aflegt. Dit geldt uiteraard niet voor iedere schoen die je ziet.

• belangrijke producenten van natuurrubber zijn Thailand, Indonesië en Maleisië • synthetisch rubber komt uit China • leer komt uit Marrakesh • kunstleer komt uit Amerika • metalen ringetjes waardoor de veters gehaald worden, komen uit Colombia • veters komen uit Spanje De sneakers worden gemaakt in Indonesië.

Wist je dat … … het woord voor het plastic uiteinde van een veter nestel is?

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 39

39

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Kleur op de kaart de verschillende landen en trek de pijlen op de kaart van de weg die de onderdelen afleggen.

noordpoolcirkel

Kreeftskeerkring

evenaar

Steenbokskeerkring

zuidpoolcirkel

Je merkt dat er nogal wat werelddelen overgevlogen en oceanen overgevaren worden voor je schoenen.

Schrijf vervolgens de landen naast het juiste werelddeel. landen

werelddeel Noord-Amerika Zuid-Amerika Europa Afrika AziĂŤ OceaniĂŤ

40

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 40

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

2.2 Een wereldwijd netwerk Zoals je in vorige jaren leerde, wordt een product, zoals bijvoorbeeld onze schoenen, nog zelden volledig gemaakt van basisgrondstof tot eindproduct in één en dezelfde fabriek. Je ziet zelf dat de verschillende delen van het productieproces uitbesteed worden aan andere bedrijven. De fabrieken spitsen zich toe op één tak van het proces, bijvoorbeeld het maken van de metalen oogjes of het maken van kunstleer. Dit heet specialisatie.

katoen

GRONDSTOFFEN

rubber

veters

FABRICAAT

rubberen zolen

leveranciers leveranciers ASSEMBLAGEFABRIEK

leveranciers

AFGEWERKT PRODUCT

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 41

41

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

De grondstoffen worden ontgonnen of geteeld en worden dan naar een gespecialiseerd bedrijf gebracht.

Daar wordt het fabricaat gemaakt. Het bedrijf waar dan de laatste stap wordt gezet, het samenstellen van onze schoenen met alle fabricaten, is een assemblagefabriek.

In heel veel gevallen bevinden de verschillende bedrijven die fabricaten maken zich in verschillende landen over heel de wereld. Leveranciers over heel de wereld leveren de verschillende fabricaten aan de assemblagefabriek. Dit gaat via boten, vliegtuigen, vrachtwagens, treinen â&#x20AC;Ś Kortom ter land, ter zee en in de lucht.

Heel het proces is een wereldnetwerk van bedrijven die in verbinding staan met elkaar. Dit proces van wereldnetwerken van industriĂŤle bedrijven en landbouwbedrijven maakt deel uit van de mondialisering of globalisering.

42

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 42

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

U

2.3 Een wereldnetwerk bij ons thuis Dagelijks werken wij ook mee aan het wereldnetwerk. a. Zoek uit waar de onderstaande spullen vandaan komen. b. Uit welke grondstoffen zijn je spullen vervaardigd? c. Kun je verschillende fabricaten onderscheiden? product

productieplaats

grondstoffen

fabricaten

je T-shirt (check je etiket) je leerwerkboek een eigen gekozen voorwerp: …………………….......................……

B1

d. Duid de productieplaatsen van je spullen aan op de wereldkaart in bijlage 1. Gebruik je atlas. e. Tot welke werelddelen behoren deze productie- en ontginningsplaatsen? .......................................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

f. Wat is je conclusie? Schrijf deze hieronder op. .......................................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

43

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 43

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

3

Een wereld vol welvaart: droom of werkelijkheid?

Vind jij het vanzelfsprekend om â&#x20AC;&#x2122;s morgens stromend water uit de kraan te hebben om je te wassen? Of elektriciteit om je tablet te kunnen opladen? Of een scheiding tussen drinkbaar water en vervuild water, zodat je naar het toilet kunt gaan?

Is de situatie in ons land ook dezelfde als voor de rest van de wereld?

Waar bedrijven zijn, hebben veel mensen werk en verdienen ze een inkomen. Wanneer het inkomen voldoende groot is, dan kunnen ze nutsvoorzieningen als water en elektriciteit aanschaffen. Dus waar bedrijven zijn, is het land ontwikkeld en is er welvaart.

3.1 De wereld in het donker

De wereld â&#x20AC;&#x2122;s nachts. Hoe prachtig al die lichtjes. Maar wel confronterend als je weet dat dit een indicatie is voor de graad van ontwikkeling van een land. Kun je begrijpen hoe dit komt?

Bekijk de bovenstaande foto. Wat kun je hieruit afleiden? Schrijf hieronder je antwoord. ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

44

................................................................................................................................................................................................................................

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 44

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Er zijn ook nog heel wat donkere stukken op de wereld. Zijn deze dan onbewoond? Kijk in je atlas en zoek de bevolkingsdichtheid op.

Pâ&#x20AC;Ś

................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

We zoomen in op Noord- en Zuid-Korea. Bekijk de kaart.

Bron: NASA

Klopt de stelling: Noord-Korea heeft beduidend veel minder inwoners dan Zuid-Korea?

ja /

nee

Verklaar hieronder je antwoord. ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

Er zijn dus meerdere factoren die de welvaart bepalen.

45

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 45

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

3.2 Wat bepaalt de graad van ontwikkeling?

Zoals je op de nachtfoto kunt zien, is de welvaart en het welzijn erg ongelijk verdeeld over de wereld.

Welvaart: de toestand van voorspoed in economisch opzicht (hoeveel je verdient, wat en hoeveel je produceert).

Welzijn houdt verband met je gezondheid, je scholing, je sociale ontwikkeling …

Jaarlijks publiceert de Verenigde Naties een rapport dat een rangschikking maakt van de graad van ontwikkeling van een land. Dit is de Human Development Index of HDI. Zoek op Wikipedia de ‘index van de menselijke ontwikkeling’ op. Daar kun je lezen welke de drie grote categorieën zijn waarmee rekening wordt gehouden om de HDI te bepalen. De HDI meet de gemiddelde prestaties van een land aan de hand van deze drie grote categorieën: 1. ………............................................……………………………………………………: de gemiddelde levensverwachting bij de geboorte.

2. ………............................................……………………………………………………: het analfabetisme en het deel van de bevolking dat het primaire (lagere school), secundaire en tertiaire (hogeschool of universiteit) onderwijs doorloopt.

3. ………............................................……………………………………………………: het bruto nationaal product per hoofd van de bevolking, de koopkracht van de bevolking in dollar.

Op welke plaats staat ons land in 20…….............….? .............................................................................................................................

Onze levensverwachtingen zijn heel hoog, de alfabetiseringsgraad ligt bijna op 100 % (99,8 %) bij jongeren tussen 15 en 24 jaar. Dit wil zeggen dat bijna alle jongeren kunnen lezen en schrijven. Onderwijs is een grote factor bij de welvaart. Landen waar goed en degelijk onderwijs wordt aangeboden, waar kinderen kunnen leren en studeren, hebben een grotere welvaart dan landen waar dit niet kan of veel minder kan. Kunnen studeren leidt tot betere jobs, betere jobs leiden tot een hoger inkomen, een hoger inkomen leidt tot meer welvaart.

België is met deze plaats een van de welvarendste, meest ontwikkelde en meest geglobaliseerde landen ter wereld.

Welk land staat al enige tijd op de eerste plaats? ............................................................................................................................

Welke vijf landen scoren het slechtst? In welk continent bevinden de meeste van die landen zich?

1. ....................................................................................................... 4. ......................................................................................................

2. ....................................................................................................... 5. ......................................................................................................

46

3. ....................................................................................................... continent: ...........................................................................................................................................................................................................

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 46

17/02/20 17:11

Een puzzel van een wereld

4 Wat zeg je? Met 8 miljard mensen?

Mensheid over 9 jaar met 8 miljard De mensheid blijft maar aangroeien en dat sneller dan verwacht. Zo zal waarschijnlijk in 2028 reeds de kaap van 8 miljard mensen worden gerond. Op dat moment zal de aardbol meer Indiërs dan Chinezen tellen, zullen er

meer Nigerianen zijn dan Amerikanen en blijft ‘museum’ Europa leeglopen. Tegen het jaar 2100 valt de Europese bevolking terug van 742 miljoen tot 639 miljoen – een krimp van 14 procent. Weliswaar zal het geboortecijfer stijgen van 1,5 per moeder nu tot 1,9, maar om een stabiel inwonersaantal te behouden moet dat gemiddelde op 2,1 uitkomen. Ter vergelijking: in Afrika ligt het geboortecijfer per moeder op 4,9. Gevolg is dan ook dat de Afrikaanse bevolking tegen 2100 verviervoudigd zal zijn. De groei is dus haast exclusief te danken/wijten aan de ontwikkelingslanden, zo blijkt uit het rapport ‘World Population Prospect’. Dat die aangroei enkel in het armere Zuiden plaatsvindt, dreigt wereldwijd dramatische sociale gevolgen te hebben, waaronder de vergrijzing. Volgens de VN-prognose dreigen wij, of onze nakomelingen, in het jaar 2050 al met 9,6 miljard op de planeet rond te lopen. Tegen het eind van de eeuw zouden dat er 10,5 miljard zijn. De horde van de 7 miljard nam de mensheid nochtans pas in de herfst van 2011. De wereld telt nu al bijna 3 keer zoveel inwoners als in 1950: toen waren er 2,5 miljard mensen.

Bron: lichte herwerking van HET NIEUWSBLAD, http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20130613_00622029, geraadpleegd op 27 februari 2019

Lees bovenstaande tekst.

Wil dat dan zeggen dat we allemaal mooi verspreid over heel de wereld leven? Dat ieder zijn plekje en zijn stekje heeft?

4.1 Bevolkingsdichtheid vs. bevolkingsspreiding Wat is het verschil tussen bevolkingsdichtheid en bevolkingsspreiding?

Bevolkingsdichtheid: het aantal inwoners per vierkante kilometer. Bv. in België wonen er ongeveer 367,4 inwoners/km2 en is dichtbevolkt.

Bevolkingsspreiding: de wijze waarop de bevolking zich over een bepaalde ruimte heeft verdeeld.

Hierbij wordt gekeken naar waar de inwoners wonen. De bevolkingsspreiding kan gelijk of ongelijk verdeeld zijn. Dit hangt af van verschillende factoren die ervoor zorgen dat het ene gebied aantrekkelijker is dan het andere gebied. Bv. je ziet dat veel bewoners wonen in gebieden dicht bij de zee of bij een rivier of in gebieden die vruchtbaar zijn …

We spreken dan ook van dichtbevolkt, matig dichtbevolkt, matig dunbevolkt en dunbevolkt.

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 47

47

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Bron: https://demographics.virginia.edu/DotMap

Bevolkingsdichtheid Verenigde Staten in 2017: 33,2 inwoners/km2.

(Bron: https://www.indexmundi.com/g/g.aspx?v=21000&c=us&l=nl)

Als je naar de bovenstaande kaart kijkt, zie je dat de bevolkingsspreiding in de Verenigde Staten zeer ongelijk is. In het oosten van het land leeft men in de grote steden in dichtbevolkte gebieden. In de Rocky Mountains leeft men meestal in dunbevolkte gebieden.

4.1.1 Dichtbevolkt Dichtbevolkte gebieden zijn dikwijls grote steden en hebben vaak een lange geschiedenis. De eerste voorwaarde waarom steden ontstaan in een bepaald gebied is de aanwezigheid van goede landbouwgrond.

De lokale bevolking kan er voldoende voedsel telen, zodat er veel mensen kunnen wonen.

De tweede voorwaarde is een aangenaam klimaat. Zeg nu zelf, je woont liever in een gebied waar het klimaat aangenaam is, dan waar het soms -28 °C is. Een gunstig klimaat speelt uiteraard ook een rol in de hoeveelheid landbouw die er kan gedaan worden.

Een derde voorwaarde is het geografisch punt. Steden ontstonden langs grote rivieren, omdat goederen konden aangevoerd worden via het water en langs kruispunten van handelsroutes waar vroeger handel werd gedreven. Mensen bleven er wonen om te handelen.

48

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 48

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Voorbeeld dichtbevolkt: Shanghai

Voorbeeld matig dichtbevolkt: Marushkino in New Moscow

© A. Savin, CC BY-SA 3.0

49

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 49

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

4.1.2 Dunbevolkt Dunbevolkte gebieden zijn meestal niet zo aantrekkelijk om er te wonen. Vul aan met wat jijzelf bedenkt waarom je er niet zou wonen of waarom er zo weinig mensen wonen.

Koude gebieden (Tw < 10 °C): ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

Altijd droge gebieden (Nj < 200 mm): ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

Hoge reliëfeenheden (+ 2000 m): ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

Voorbeeld dunbevolkt: Vasyugan in Siberië

50 © Vadim tLS Andrianov, CC BY-SA 3.0

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 50

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Voorbeeld matig dunbevolkt: boerendorp in China

Š Tyler, CC BY 2.0

4.2 Zijn we dan overbevolkt?

Op bepaalde plaatsen wel, op andere niet.

We spreken van overbevolking als er meer mensen in een gebied wonen dan er natuurlijke middelen zijn, zoals voedsel, land en water. Een hoge bevolkingsdichtheid wil niet automatisch zeggen dat er een overbevolking is. In veel rijke, dichtbevolkte landen zijn er voldoende grondstoffen, voedsel en water aanwezig met daarnaast een goede infrastructuur en technologische ontwikkeling. De grote bevolkingsaantallen kunnen er leven zonder dat er sprake is van overbevolking.

In arme, dorre of bergachtige landen kan het bevolkingsaantal heel laag liggen, maar door gebrek aan voedsel, water en grondstoffen kan dit snel leiden tot overbevolking.

51

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 51

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Stel dat het gebied dichtbevolkt is, maar door omstandigheden is de oogst mislukt. Wat kan er dan gebeuren in dat gebied? Noteer hieronder. ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

Bepaalde landen nemen maatregelen om die overbevolking tegen te gaan door onder andere het geboortecijfer omlaag te brengen. Dit kan door: - voorlichting te geven en gratis anticonceptiemiddelen - belastingverhoging voor grote gezinnen - eenkindpolitiek: per gezin 1 kind Deze middelen hebben zowel een negatief als een positief effect. Bedenk bij elke maatregel een voor- en een nadeel. maatregel

voordeel

nadeel

voorlichting

belastingverhoging

eenkindpolitiek

52

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 52

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

4.3 Bevolkingspiramide Om te zien hoe de bevolking in een land over de jaren heen evolueert, kunnen we een bevolkingspiramide raadplegen. Dit leerde je al in het tweede jaar, maar weet je dat je er nog heel wat meer informatie kunt uithalen?

Een bevolkingspiramide of leeftijdshistogram is een grafiek met de leeftijdsopbouw van de bevolking verdeeld volgens leeftijd en geslacht.

Schrap wat niet past. vorm Benin - 2016

Male

Female

India - 2016

Male

880 704

528

352

176

Population (in thousands)

0

0

Age Group

176

352

528

deze vinden?

ontwikkelingslanden

geboortecijfer

hoog/laag

sterftecijfer

hoog/laag

704 880

Population (in thousands)

Bron: Central Intelligence Agency

Waar kun je

Female

Belgium - 2016

Male

100+ 95-99 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

100+ 95-99 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

65

52

39

26

Population (in millions)

13

0

0

13

Age Group

26

39

52

65

Population (in millions)

Bron: Central Intelligence Agency

415 332

249

166

83

Population (in thousands)

0

0

Age Group

83

166

249

332 415

Population (in thousands)

Bron: Central Intelligence Agency

groeiende landen

ontwikkelde landen

stijgend/eerst hoog, daarna dalend/dalend stijgend/eerst hoog, daarna dalend/dalend

Female

100+ 95-99 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

hoog/laag hoog/laag

De verandering van het geboortecijfer en sterftecijfer heeft verschillende oorzaken. We overlopen even deze oorzaken per type land. ontwikkelingslanden geboortecijfer

sterftecijfer

Gezinnen hebben veel kinderen om te helpen op het

ziektes, onzeker voedselaanbod, weinig medische

land en een zekerheid voor de oude dag, waarbij de

hulp, weinig beschikbaar zuiver water, eenvoudige

kinderen voor de ouders zorgen. In de cultuur wordt

huisvesting, weinig nutsvoorzieningen

het hebben van veel kinderen aangemoedigd. Er is geen of weinig toegang tot anticonceptie. Vrouwen zijn heel vaak laaggeschoold.

53

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 53

17/02/20 17:12

Een puzzel van een wereld

groeiende landen geboortecijfer

sterftecijfer

In de cultuur van het land is het hebben van veel

Er is een verbeterde medische zorg, meer hygiëne,

kinderen nog steeds een tijdje aanwezig. Na verloop

meer watervoorzieningen met zuiver water, beter

van tijd krijgen vooral vrouwen meer gelijke kansen

voedselaanbod, minder kindersterfte, betere

en meer toegang tot onderwijs.

huisvesting, basis nutsvoorzieningen in dorpen en steden.

ontwikkelde landen geboortecijfer

sterftecijfer

De vrouw heeft een veel betere status in de

goede voedselvoorziening, goede medische zorg,

samenleving (ze heeft werk, vrije tijd …), er zijn

goede huisvesting, nutsvoorzieningen overal

veel onderwijsmogelijkheden … Daarnaast wordt

beschikbaar

er ook op een latere leeftijd getrouwd en kinderen gekregen.

4.4 Zelf aan de slag, op ontdekkingsreis naar China A. Waar ligt China? a. Kleur China op de kaart hiernaast en markeer de landgrenzen.

P…

b. Ga op zoek naar de hoofdstad en duid die aan. De hoofdstad van China is: ................................................................. c. Hoe groot is China? ................................................................................................................................................................................ d. Teken de Kreeftskeerkring, de evenaar en de noordpoolcirkel. e. Wat zijn de buurlanden van China? Noteer ze op de kaart. f. Welke oceanen of zeeën grenzen er aan China? Noteer ze op de kaart.

54

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 54

17/02/20 17:13

Een puzzel van een wereld

â&#x20AC;&#x192;

B. Hoe zit het met de bevolking in China? a. Hoeveel inwoners telt China? ............................................................................................................................................................ b. Wat is de bevolkingsdichtheid? ...................................................................................................................................... inw./km2

Ter vergelijking: de bevolkingsdichtheid van BelgiĂŤ is 372,6 inw./km2.

c. Is China dichtbevolkt of dunbevolkt? Omcirkel het juiste antwoord.

55

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 55

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

C. Wonen de Chinezen verspreid?

B2

We nemen er even bijlage 2 bij. a. Duid op de vier kaarten de vier windrichtingen aan. b. Welke kant van China is het dichtst bevolkt? .............................................................................................................................. c. Kleur op kaart 2 de Himalaya, Tian Shan, Takla-Makan-woestijn, woestijn van Dzjoengarije, Altun Shan. d. Duid op kaart 3 de vijf grootste steden aan. e. Hoeveel inwoners tellen die steden? ……………………………………………......................................…….....: ……………………………………………......................................……..... inwoners ……………………………………………......................................…….....: ……………………………………………......................................……..... inwoners ……………………………………………......................................…….....: ……………………………………………......................................……..... inwoners ……………………………………………......................................…….....: ……………………………………………......................................……..... inwoners ……………………………………………......................................…….....: ……………………………………………......................................……..... inwoners

f. Bekijk de klimatogrammen. Welke vegetaties kun je eruit afleiden?

............................................................................

vegetatie: ............................................................................

150

300

125

250

100

200

75

150

50

100

25

50

0

Neerslag in mm

klimaat:

Temperatuur in °C

Hoogte: 7 m, plaats: 23° 8’ N, 113° 19’ O

0

-25 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

Jaar

N in mm

43

65

85

182

284

258

228

221

172

79

42

24

1682

T in °C

13,3

14,3

17,7

21,9 25,6 27,3 28,5 28,3 27,1 24,0 19,4

15,0

21,8

Guangzhou (China)

56

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 56

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

70

140

60

120

50

100

40

80

30

60

20

40

10

20

0

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

Hoogte: 3649 m, plaats: 29° 40’ N, 91° 8’ O

klimaat: ............................................................................

vegetatie: ............................................................................

0

-10 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

Jaar

N in mm

1

1

2

5

27

72

119

123

58

10

2

1

420

T in °C

-2,1

1,1

4,6

8,1

11,9

15,5

15,3

14,5

12,8

8,1

2,2

-1,7

7,5

Lhasa (China)

klimaat: ............................................................................

vegetatie: ............................................................................

170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

Jaar

N in mm

7

8

16

43

55

87

167

157

77

42

17

9

684

T in °C

-11,5

-7,8

0,7

9,8

17,2

9,5

0,3

-7,9

8,1

21,7 24,5 23,6 17,3

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

Hoogte: 42 m, plaats: 41° 46’ N, 123° 26’ O 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 -5 -10 -15

Shenyang (China)

80

160

70

140

60

120

50

100

40

80

30

60

20

40

10

20

0

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

Hoogte: 3 m, plaats: 31° 10’ N, 121° 26’ O

0

klimaat: ............................................................................

vegetatie: ............................................................................

-10 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

N in mm

39

59

81

102

115

152

128

133

156

61

51

35

Jaar 1111

T in °C

3,7

4,6

8,5

14,2

19,2 23,4 27,8 27,7 23,6 18,3

12,4

6,1

15,8

57

Shanghai (China)

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 57

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

............................................................................

vegetatie:

120

50

100

40

80

30

60

20

40

10

20

0

............................................................................

Neerslag in mm

klimaat:

Temperatuur in °C

Hoogte: 397 m, plaats: 34° 18’ N, 108° 56’ O 60

0

-10 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

N in mm

6

11

26

50

65

51

93

67

108

66

26

6

573

T in °C

-0,5

2,2

7,9

14,1

13,8

6,8

0,9

13,4

19,4 24,8 26,3 25,3 19,4

Jaar

Xi’an (China)

B2

Hoe is de bevolkingsspreiding nu echt in China? Hoe komt dit als je China fysisch bekijkt? Motiveer je antwoord hieronder. ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

Bekijk nu ook de bevolkingspiramide. Welke

China - 2016

Male

conclusie kun je hieruit trekken? ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ...............................................................................................

65

T2

Female

100+ 95-99 90-94 85-89 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

52

39

26

...............................................................................................

Population (in millions)

...............................................................................................

Central Intelligence Agency

13

0

0

Age Group

13

26

39

52

65

Population (in millions)

Taak 2: En hoe zit het bij jou?

58

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 58

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

5 Duurzaamheid, ook om de hoek?!

5.1 Hoe ziet de wereld er nu uit?

QR

Scan de QR-code op de steekkaart en bekijk het filmpje.

In het filmpje kun je zien hoe het er in de wereld aan toegaat. Som vijf situaties op die je zijn bijgebleven.

Schrijf er bij waarom. ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

Hoe denk je dat de wereld er binnen honderd jaar zal uitzien als iedereen op dezelfde manier doorgaat?

Schrijf dit in het kort op. ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

Op het einde van de film zie je hoe mooi de wereld kan zijn. Door werk te maken van duurzaam leven kun je ervoor zorgen dat de generaties na ons er ook nog van kunnen genieten en vooral ook leven.

Waar denk je aan als je het woord â&#x20AC;&#x2DC;duurzaamheidâ&#x20AC;&#x2122; hoort? Maak een mindmap met wat er in je opkomt.

duurzaamheid

59

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 59

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

5.2 Hoe zit het nu met duurzaamheid en duurzame ontwikkeling?

Duurzame ontwikkeling is noodzakelijk voor het behoud van de planeet, een eerlijkere verdeling van de rijkdommen tussen de mensen hier en ginder, nu en vooral ook later. Duurzame ontwikkeling heeft de bedoeling om oude, niet-duurzame handelingen te vervangen door duurzame. Om ervoor te zorgen dat de toekomst nog een aarde heeft, zoals op het einde van de film.

Er zijn drie basisgegevens voor duurzame ontwikkeling: 1. De aarde is rond en zal niet meer groeien. De draagkracht van de aarde is dus beperkt.

2. De mens is daardoor ook beperkt. Te veel sociale druk, vereenzaming/vervreemding en milieuvervuiling maakt ongezond.

3. De economie dient in functie te staan van de samenleving en niet andersom.

Deze drie pijlers kunnen we omzetten naar de 3 Pâ&#x20AC;&#x2122;s waar je vroeger al over geleerd hebt: People (personen), Planet (planeet), Profit (productie).

People

Planet

Profit

Waarvoor staat People? ...............................................................................................................................................................................

Waarvoor staat Planet? ...............................................................................................................................................................................

Waarvoor staat Profit? .................................................................................................................................................................................

Waarom overlappen de drie cirkels elkaar? ................................................................................................................................................................................................................................

60

................................................................................................................................................................................................................................

â&#x20AC;&#x192;

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 60

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Verwoord in je eigen woorden wat duurzaamheid is. ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................

5.3 En nu zelf aan de slag (begeleid zelfstandig werk) a. Zoek in je school drie voorbeelden van elke cirkel hoe het NIET moet. Verduidelijk aan de hand van fotoâ&#x20AC;&#x2122;s, omschrijvingen â&#x20AC;Ś waarom je die voorbeelden hebt gekozen. b. Zorg voor een oplossing bij elk probleem. Denk na of deze oplossing duurzaam is. Is het een oplossing op lange termijn? Heeft de oplossing effect op het milieu, de mens en/of productie? c. Promoot je oplossingen in de klas en probeer die toe te passen op school. Een duurzame school is het begin van een duurzame omgeving.

61

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 61

23/07/19 13:59

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 62

23/07/19 13:59

1

Een puzzel van een wereld

Steenbokskeerkring

evenaar

Kreeftskeerkring

zuidpoolcirkel

noordpoolcirkel

Bijlage 1: Wereldkaart

63

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 63

23/07/19 13:59

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 64

23/07/19 13:59

2

Een puzzel van een wereld

Bijlage 2: China 1

1

© Alan Mak, CC BY-SA 3.0, aanpassing tekst die Keure

65

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 65

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

2

66

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 66

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

3

67

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 67

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

4

Bron: Central Intelligence Agency, Map No. 800635 (544061) 5-86

68

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 68

23/07/19 13:59

1

Een puzzel van een wereld

Taak 1: Klimatogrammen over de wereld heen

Naam: .......................................................................................................................................

Klas: ..................................................

heel goed - goed - voldoende - onvoldoende

1. Los onderstaande vragen op met behulp van de klimatogrammen.

2

Hoogte: 13 m, plaats: 17° 45’ Z, 177° 27’ O

200

175

350

90

180

150

300

80

160

125

250

70

140

100

200

60

120

75

150

50

100

50

100

40

80

25

50

30

60

20

40

10

20

0

0

0

-25 J

F

M

A

N in mm 300 303 324 173

0

T in °C

M

J

J

A

S

80

62

47

59

77

O

T in °C

J

F

M

A

M

J

2

0

0

0

1

29

J

A

S

106 185 153

O

N

D

Jaar

38

1

1

516

24,5 26,4 28,4 29,4 30,2 30,6 29,6 28,7 28,6 29,6 27,7 24,9

27,1 27,2 26,9 26,2 24,9 24,2 23,4 23,6 24,4 25,3 26,2 26,7

25,5

4 Hoogte: 630 m, plaats: 43° 52’ N, 18° 26’ O

40

15

30

10

20

5

10

0

0

-5 N in mm T in °C

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

21,1 21,1 20,1 18,3 16,9 15,9 15,2 15,3 15,9 16,9 18,4 20,0

Jaar 1 17,9

Iquique (Chili)

Temperatuur in °C

Temperatuur in °C

20

50

100

45

90

40

80

35

70

30

60

25

50

20

40

15

30

10

20

5

10

0

0

Neerslag in mm

50

Neerslag in mm

25

F

Jaar 1826

28,2

Hoogte: 52 m, plaats: 20° 32’ Z, 70° 11’ W

J

D

Nadi (Fiji)

Diourbel (Senegal) 3

N

103 139 159

-10 N in mm

Neerslag in mm

100

Neerslag in mm

Temperatuur in °C

Hoogte: 7 m, plaats: 14° 39’ N, 16° 14’ W

Temperatuur in °C

1

-5 J

F

M

A

M

J

J

A

S

O

N

D

Jaar

N in mm

71

67

70

74

82

91

80

71

70

77

94

85

932

T in °C

-0,9

1,5

5,1

9,4

14,1 17,0 18,9 18,5 15,1 10,4 5,3

0,3

9,6

Sarajevo (Bosnië-Hercegovina)

69

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 69

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

a. Op welk van deze klimatogrammen valt de meeste regen? ...........................................................................................

Duid het land aan op de wereldkaart.

b. Welk klimatogram heeft gemiddeld de hoogste temperatuur? .................................................................................... c. Welk land ligt het meest zuidelijk op de wereldkaart? ......................................................................................................

Duid het land aan op de wereldkaart.

d. Welke vegetatie vinden we bij klimatogram 3? .................................................................................................................... e. Welke stad ligt het hoogst ten opzichte van de zeespiegel? ...........................................................................................

Duid de stad aan op de wereldkaart.

f. Op welk klimatogram schommelt de temperatuur het meest? .................................................................................... g. Welk klimatogram ligt het dichtst bij de evenaar? ..............................................................................................................

Duid het land aan op de wereldkaart.

h. Welk klimatogram heeft twee seizoenen? .............................................................................................................................

Welke vegetatie hangt daar meestal aan vast? ....................................................................................................................

i. Welk klimatogram heeft de koudste plaats? ......................................................................................................................... j. In welke maand valt het meeste regen in klimatogram 4? ............................................................................................. k. Welke stad heeft de meeste natte maanden? En hoeveel? .............................................................................................

noordpoolcirkel

Kreeftskeerkring

evenaar

Steenbokskeerkring

zuidpoolcirkel

70

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 70

23/07/19 13:59

2

Een puzzel van een wereld

Taak 2: Hoe zit het bij jou?

Naam: .......................................................................................................................................

Klas: ..................................................

heel goed - goed - voldoende - onvoldoende

Kies een land en ga aan de slag.

Argentinië – Bangladesh – Burkina Faso – Costa Rica – Denemarken – Georgië – Haïti – Egypte – Canada – Nieuw-Guinea

A. Waar ligt …………………………………………...................................………… ? a. Kleur het land op de kaart en markeer de landgrenzen. b. Ga op zoek naar de hoofdstad en duid die aan. De hoofdstad is: ................................................................................. c. Hoe groot is …………………………………………...................................…………? .......................................................................................... d. Markeer de keerkringen, poolcirkels en de evenaar. e. Wat zijn de buurlanden? .................................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................................

Duid de buurlanden aan op de wereldkaart.

f. Zijn er oceanen of zeeën aanwezig?

ja /

nee

Ja? Welke? ...........................................................................................................................................................................................

Duid deze oceanen of zeeën aan op de wereldkaart.

71

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 71

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

72

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 72

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

B. Hoe zit het met de bevolking in …………………………………………...................................………… ? a. Hoeveel inwoners telt het land? .................................................................................................................................................. b. Wat is de bevolkingsdichtheid? ............................................................................................................................... inw./km² c. Is het land dichtbevolkt of dunbevolkt? Omcirkel het juiste antwoord.

C. Wonen de inwoners verspreid?

P… We nemen er even de atlas bij.

Teken je land in het kader.

a. Duid op de kaart de vier windrichtingen aan. b. Welke kant is het dichtst bevolkt? .............................................................................................................................................. c. Teken/kleur op je kaart de opmerkelijkste reliëfstructuren en stromen. d. Duid op de kaart de vijf grootste steden aan.

73

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 73

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

e. Hoeveel inwoners tellen die steden? ……………………………………………...............................................…………….: .............................................................................

inwoners

……………………………………………...............................................…………….: .............................................................................

inwoners

……………………………………………...............................................…………….: .............................................................................

inwoners

……………………………………………...............................................…………….: .............................................................................

inwoners

……………………………………………...............................................…………….: .............................................................................

inwoners

f. Zoek en bekijk de klimatogrammen. Welke vegetaties kun je eruit afleiden? .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................................

g. Bepaal de coördinaten van de vijf grootste steden.

.................................................................................................. : .............................................................................................................

.................................................................................................. : .............................................................................................................

.................................................................................................. : .............................................................................................................

.................................................................................................. : .............................................................................................................

.................................................................................................. : .............................................................................................................

74

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 74

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

h. Hoe is de bevolkingsspreiding in je gekozen land? Hoe komt dit als je het fysisch bekijkt? Motiveer je antwoord hieronder. .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................................

i. Zoek een bevolkingspiramide. Welke conclusie kun je hieruit trekken? .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................................

75

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 75

23/07/19 13:59

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 76

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Begrippenlijst Definieer de volgende begrippen. assemblagefabriek .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

bevolkingsdichtheid .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

bevolkingsspreiding .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

breedtecirkels .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

continent .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

droge maand .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

evenaar .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

fabricaat .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

globalisering .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

77

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 77

23/07/19 13:59

Een puzzel van een wereld

Begrippenlijst gradennet .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

grondstoffen .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

HDI .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

hoogland .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

Human Development Index .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

keerkringen .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

klimaat .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

klimaatzones .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

Kreeftskeerkring .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

78

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 78

23/07/19 14:00

Een puzzel van een wereld

Begrippenlijst laagland .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

lengtecirkels .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

leverancier .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

meridiaan van Greenwich .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

meridianen .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

middelland .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

mondialisering .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

natte maand .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

noordpoolcirkel .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

79

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 79

23/07/19 14:00

Een puzzel van een wereld

Begrippenlijst nulmeridiaan .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

oceaan .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

parallellen .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

poolcirkels .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

regio .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

specialisatie .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

Steenbokskeerkring .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

stroom .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

vegetatie .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

80

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 80

23/07/19 14:00

Een puzzel van een wereld

Begrippenlijst vegetatiezones .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

welvaart .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

welzijn .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

werelddeel .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

zee .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

zuidpoolcirkel .......................................................................................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................................................................................

81

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 81

23/07/19 14:00

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 82

23/07/19 14:00

Een puzzel van een wereld

Kennen en kunnen Kennen Ik ken de basisbegrippen uit het gradennet: meridianen, parallellen, nulmeridiaan, evenaar, keerkringen, poolcirkels.

Ik ken de verschillende opdelingen van het vasteland in: continenten, werelddelen en regio’s.

Ik ken de begrippen klimaatzone en vegetatiezone.

Ik weet wat duurzaamheid inhoudt.

Ik ken het model van de 3 P’s om de duurzaamheid te analyseren.

Kunnen Ik kan de opbouw van het geografische coördinatenstelsel omschrijven.

Ik kan continenten, werelddelen, regio’s, oceanen, belangrijkste reliëfeenheden en rivieren benoemen.

Ik kan aardrijkskundige gegevens op een eenvoudige manier op kaart voorstellen.

Ik kan continenten, werelddelen, regio’s, oceanen, belangrijkste reliëfeenheden, rivieren, staten en steden van de wereld op een referentiekaart aanduiden.

Ik kan enkele geografische kenmerken van een bestudeerde regio verklaren.

Ik kan bestudeerde regio’s en thema’s op een eenvoudige thematische (wereld)kaart aanduiden.

Ik kan de geografische coördinaten bepalen aan de hand van de atlas.

Ik kan actuele gebeurtenissen binnen de bestudeerde regio’s en thema’s lokaliseren met behulp van analoge of digitale hulpmiddelen.

Ik kan verschillende aardrijkskundige onderzoeksmethodes, zoals kaartanalyse, literatuuronderzoek en het lezen en interpreteren van klimatogrammen en histogrammen omschrijven.

Ik kan diverse ICT-toepassingen hanteren bij het voorbereiden, uitvoeren of rapporteren van topografische leeropdrachten.

Ik kan op eenvoudige wijze enkele geofysische kenmerken van een bestudeerde regio verklaren.

83

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 83

23/07/19 14:00

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 84

23/07/19 14:00

Een puzzel van een wereld

Mindmap Maak hier je eigen mindmap.

85

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 85

23/07/19 14:00

02_003-086_Topos3_Lwb_GO_M1.indd 86

23/07/19 14:00