AMSTERDAM NOIR
Duistere
terreinen Miriam V.
Amsterdam beschikt over diverse bedrijventerreinen. De gemeente ontwerpt en beheert deze terreinen, ze verpacht de grond, regelt de vergunningen en komt in geval van nood de brand blussen. Als er een duistere zijde is aan bedrijventerreinen, dan m贸et de gemeente daarmee in aanraking komen. Dat bleek inderdaad tijdens de start van het onderzoek voor dit artikel. Alleen wilden verschillende ambtenaren, waarvan werd gezegd dat zij uren konden vertellen over
Is het unheimische gevoel dat veel mensen ervaren op een verlaten bedrijventerrein terecht? Cijfers tonen aan van niet; bedrijventerreinen zijn relatief veilig. De kans dat je als burger slachtoffer wordt van een misdrijf op een bedrijventerrein, is stukken kleiner dan in een woonwijk.
62
Nieuwe Openingen 8
wat ze op bedrijventerreinen meemaakten, voor dit artikel niet praten. Ze wilden hun ingrijpende herinneringen
niet
oprakelen,
hadden
bij
nader inzien toch niet zo veel meegemaakt, of krabbelden terug omdat hun anekdotes enkel waren gebaseerd op vermoedens. Elke nieuwe afwijzing maakte mijn eigen unheimische gevoel over de Amsterdamse bedrijventerreinen groter. Wat gebeurt daar in godsnaam allemaal?
Hier kan het
Om te starten
Onzichtbaarheid, dat is waarschijnlijk de grootste
Oorspronkelijk was de Heining bedoeld voor
aantrekkingskracht van bedrijventerreinen op
opstartende bedrijven; het lag ver van de stad
illegale praktijken. Duistere praktijken worden
vandaan en de huren waren laag. Maar al snel
het liefst door niemand gezien. Daarom is een
bleken deze kenmerken ook andere, clandestiene,
gebied zonder pottenkijkers het aantrekkelijkst.
bezigheden aan te trekken. De gemeente vond
Het Westelijk Havengebied is wat dat betreft
dat soms ook wel handig; een terrein waar zaken
populair: het is enorm uitgestrekt en heeft
naar verplaatst konden worden, die elders voor
relatief zeer weinig passanten. Bovendien
overlast zorgden. Misschien moeilijker zichtbaar,
zorgt
voor
maar wel goed te handhaven als dat nodig mocht
smokkelmogelijkheden. In het gebied gebeuren
de
nabijheid
zijn. De Heining heeft namelijk maar twee
daardoor
diverse
van
louche
de
haven
zijn
toegangswegen. Als je die afsluit, kun je het
bijvoorbeeld wel eens auto’s met de inzittenden
dingen.
Er
gebied grondig doorzoeken. Dat heeft de politie
er nog in in brand gestoken, de politie rolt er
wel eens gedaan en trof toen wapens, drugs en
regelmatig wietplantages op en gestolen auto’s
gestolen auto’s aan.
krijgen er een nieuwe, illegale identiteit. Tegenwoordig vind je op de Heining onder Het meest beruchte deel van het Westelijk
andere het Amsterdams straattheater en een
Havengebied is de Heining, het deel waar in
broedplaats
november 1983 Freddy Heineken wekenlang
beeldhouwers.
zat opgesloten in een loods. Die loods is twee
ze het lawaai maken, dat elders in de stad
jaar geleden gesloopt. Tot die tijd diende hij
niet wordt getolereerd. Verder zitten er een
als een minimuseum en als eindpunt van
mestoverslagbedrijf, hobbygarages en een goede
voor Op
kunstenaars, de
grotendeels
Heining
kunnen
de toeristische crimitour door Amsterdam.
autospuiterij. Ook voor uitdeuken is de Heining
De
een topplek. Je kunt er dus op zaterdagmiddag
cel
van
Heineken
was
een
doos-in-
doosconstructie, gemaakt van grote betonnen
met een gerust hart met je auto naartoe.
blokken en geïsoleerd met houtwol. Als je daar een kanon in afschoot, vlogen de vogels buiten
Toch zegt dat niet alles, want overdag zijn de
niet eens op. Niet gek dus, dat van Kooten en de
meeste bedrijventerreinen veilig. Dat ligt wat
Bie ten tijde van de ontvoering van Heineken op
anders tussen drie en zes uur ‘s ochtends. Dat zijn
hetzelfde terrein geheel onwetend tv-opnamen
de meest ‘duistere’ uren. Je kunt er dan naartoe
voor hun satirische programma maakten.
gaan, maar niet met een chique auto. Want behalve kunstenaars, schuiven ook criminelen
En dat veroorzaakt nu precies het gevoel dat veel
gemakkelijk de afgelegen hoeken in.
mensen dus niet geheel onterecht op achteraf gelegen bedrijventerreinen bekruipt. Als je op zo’n plek bent, dan weet je gewoon: hier kan het. Hier kan, zonder dat je het weet, van alles gaande
zijn, wat het daglicht niet verdraagt. Amsterdam Noir
63
huls eraf, daarna verkocht hij het koper door. Door wildgroei was Willem een markante
Om te wonen
verschijning: hij had hij een gigantische
Naast weinig passanten hebben bedrijventerreinen
neus
nauwelijks bewoners, waardoor de sociale
niet in de boeien kon worden geslagen
en
handen.
Zo
erg,
dat
hij
zelfs
controle nihil is. Bewoning wordt bijna nooit
als
toegestaan, want bedrijven hebben ruimte
Willem was naast boef, ook een onofficiële
nodig om te functioneren zonder overlast te
gesprekspartner van de gemeente. Een collega
veroorzaken. Als op een onbewaakt moment
met een goed hart bracht hem een tijd lang
hij
weer
eens
werd
gearresteerd.
toch mensen zijn neergestreken, wordt dat soms
iedere week een halve kip van de Febo. Omdat je
gedoogd. Die bewoners zijn deels hardwerkende
via Willem veel te weten kwam, maar ook omdat
mensen die hun werk dichtbij huis willen hebben
zijn ongure activiteiten niet altijd lucratief leken
en daar de klok rond aan willen werken. Denk
en hij wel wat extra eten kon gebruiken.
bijvoorbeeld aan kermisexploitanten die vaak opslag of pakwagens hebben en hun materialen en wagens moeten onderhouden. Daarnaast wonen er ook echte vrijbuiters, mensen die
Om te vozen
niet goed passen in de aangeharkte stad. Zij worden naar afwijkende woonomgevingen
Omdat wat in de binnenstad voor overlast
gedreven, zoals de ruige omgeving van een
doorgaat, vaak niet als zodanig wordt ervaren
bedrijventerrein.
op bedrijventerreinen, bedacht de politiek in de jaren negentig dat het Westelijk Havengebied
Tegelijkertijd leven op bedrijventerreinen ook
een goede plek zou zijn voor een tippelzone voor
mensen die niet helemaal pluis zijn. Iets waar
aan heroïneverslaafde prostituees. Dit leidde
je rekening mee moet houden als je zo’n gebied
tot een terrein aan de Theemsweg waarbij de
bezoekt. Zo bracht een gemeenteambtenaar eens
veiligheid voor de prostituees voorop stond.
de huur- en onderhuurcontracten in kaart op de
De ontwerper van de gemeente had aan alles
Heining. Een onderzoek dat nodig was omdat
gedacht. Een paniekbel kon er bijvoorbeeld voor
het ontbreken van overzicht over wie wat huurt,
zorgen dat het hele terrein vol in het licht stond.
criminaliteit in de hand werkt. Tijdens een van
En tussen de schotten van de afwerkplek stond
de huisbezoeken lag er bij de huurder een pistool
de vaste prullenbak dicht bij de autodeur van de
op tafel. Zo maar, toevallig.
klant. Daardoor ging de deur niet ver open en kon de klant niet snel de auto uit, maar de prostituee
Naast bewoners met pistolen kon en kun je
in geval van nood wel.
op bedrijventerreinen ook andere bijzondere bijvoorbeeld
De huurders van een volkstuinencomplex dat er
Willem de Koperbrander. De meest markante
pal naast lag vonden de tippelzone trouwens niet
mensen
ontmoeten.
Vroeger
huurder en illegale bewoner van de Heining ooit.
zo’n lumineus idee van de politiek. Op de avond
Een notoire boef, die alles deed wat god verboden
van de officiële opening waren ze zó boos, dat
had. Het bekendst was hij om zijn gestolen
ze de verantwoordelijke ambtenaren dwongen
koperdraden. In de open lucht brandde hij de
zich terug te trekken in een van de gebouwtjes
64
Nieuwe Openingen 8
op het terrein. Die zaten daar een paar uur lang
binnen kon de brandweer de brand vreemd
gegijzeld voor de politie ze kon ontzetten.
genoeg niet vinden. Uiteindelijk braken ze een
Ondertussen ligt het terrein aan de Theemsweg er
een hennepkwekerij.
muur door en vonden daarachter de brand, plus verlaten bij. De komst van mobieltjes veranderde de noodzaak voor het terrein: afspraakjes tussen
Dat de brandweerlieden de deur naar de
klant en prostituee zijn nu snel, en op afstand,
brandende ruimte niet meteen hadden gevonden,
gemaakt. Vandaag de dag kun je na kantoortijd
was een geluk bij een ongeluk, want het had
nog steeds wel een stil plekje vinden op een
slecht met ze kunnen aflopen. Criminelen zijn
Amsterdams bedrijventerrein om je auto te
namelijk bang voor elkaar. De kans bestaat
parkeren en de liefde te bedrijven, betaald of
immers altijd dat de concurrent op jouw spullen
onbetaald. Maar een paniekbel tref je er niet meer
uit is. Bij toegangsdeuren neemt een eigenaar
aan.
daarom wel eens extra veiligheidsmaatregelen. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat je, als je de deurknop aanraakt, direct via een verborgen
camera bent verbonden met die eigenaar. Dan
Om te verbergen
weet hij tenminste wie zijn wietplantjes jat. In de loods waar de brandweer die dag bluste,
Duistere zaken geven zich niet zomaar prijs. Dat
had de eigenaar een ander foefje gebruikt. De
zorgt soms voor nare verrassingen. De brandweer
deurknop stond onder een hoog voltage stroom.
weet bijvoorbeeld niet altijd van tevoren dat een
Gelukkig was de deur verstopt achter een
brandmelding of een melding van wateroverlast
archiefkast en vond de brandweer hem dus pas
is veroorzaakt door duistere praktijken. Zoals
nadat ze doorhadden dat de hennepkwekerij
die keer dat er rook uit een loods kwam. Eenmaal
wellicht ‘extra beveiligd’ was. Amsterdam Noir
65
sneeuw een tijd geleden tien gestolen Peugeots ontdekt.
Om op te rollen Kun je zelf met een geoefend oog illegale
Iemand die zich wil oefenen in het opsporen
praktijken op een bedrijventerrein waarnemen?
van illegale praktijken, moet vooral regelmatig
Soms.
opvallende
terugkomen, goed rondkijken en gespitst zijn
veranderingen plaatsvinden. Stel, je ziet dat bij
op veranderingen. Een praatje maken met deze
een loods ineens de ramen zijn dichtgeplakt en
of gene kan ook wonderen doen. Zorg wel voor
Bijvoorbeeld
als
er
dat er een nieuwe airco aan de buitenkant zit
een betrouwbare informant. Toch blijf je ook
met een grote afvoerpijp eraan. Grote kans dat
dan nog genoeg duistere zaken missen. De
het om een wietplantage gaat. Vreemde pijpen
criminelen zijn ook niet gek en worden, net als
en buizen zijn sowieso een goede aanwijzing.
de opsporingsbeambten, steeds slimmer.
Als er vanuit een gebouwtje veel buizen naar de bodem lopen, waar de bedrijfsfunctie geen logische verklaring voor geeft, kan het pand een drugsfabriekje zijn. Ook sneeuw kan illegale praktijken aan het licht
Om te dumpen Wat je wel makkelijk kunt waarnemen, maar
brengen. Zo zal het opvallen als er bij een loods
meestal als het te laat is, is een andere populaire
na sneeuwval na verloop van dagen geen enkel
duistere praktijk op bedrijventerreinen: illegaal
spoor rond de loods is te zien, terwijl er op papier
dumpen. Bijvoorbeeld van gestolen handtasjes,
een bedrijf zit dat nogal intensief gebruik van
waar de waardevolle inhoud al is uit gehaald. Het
de loods zou moeten maken. De kans bestaat
schijnt dat de bosjes van Overamstel, net over
dan dat je bij binnenkomst allerhande gestolen
de Utrechtse brug, vol liggen met handtasjes die
spullen aantreft, die staan ‘af te koelen’ voordat
van hun bazinnen zijn ontvreemd. Ga er eens
ze verder worden verhandeld. Na een diefstal
kijken of er iets van je gading bij is.
kan een dief immers beter even wachten. Als het slachtoffer en de politie de hoop op terugvinden
Ook vaten met mysterieuze restproducten zijn
opgeven, loop je minder snel tegen de lamp
criminelen liever kwijt dan rijk. Het destijds
wanneer je je spullen probeert te slijten. Voor
nog onbebouwde terrein tegenover de Volpak
zo’n afkoelperiode is een anonieme loods op
benzineterminal in het Westelijk Havengebied
een bedrijventerrein ideaal. Dankzij oplettende
is daar eens voor gebruikt. In de sloot langs het
ambtenaren zijn door uitblijvende sporen in de
spoortalud dreven op een gegeven moment hele
66
Nieuwe Openingen 8
Amsterdam Noir
67
rijen vaten. Maar ook op het vlakke bouwterrein
lag. Vanwege brandgevaar werd de brandweer
wordt gedumpt. De douane was een keer getuige
erbij gehaald. Behalve het vuurwerk stonden
van een dump. De criminelen verdwenen als de
in de loods twee grote kuubcontainers benzine.
wiedeweerga en de verschillende vaatjes die ze
Daarmee kun je een motorboot laten varen, maar
achterlieten lekten en veroorzaakten stoom uit
een crimineel kan er ook cocaïne mee wassen.
de bodem. De inhoud, zo bleek na komst van de
Dat werkt zo: in Colombia wordt de kleding in
brandweer, bestond uit drugschemicaliën.
een hoge concentratie cocaïne gedompeld en daarna gedroogd aan de waslijn. Die kleding gaat
Dumpen van illegale stoffen is populair, omdat
in een doodgewone koffer, die een zogenaamde
de vaten meestal een poosje kunnen liggen voor
toerist meeneemt naar Nederland. In Nederland
ze worden ontdekt. De kans op het onverwacht
wast de crimineel de cocaïne er dan weer uit met
aantreffen van gevaarlijke stoffen is het grootst
oplosmiddelen zoals spiritus, aceton, alcohol of
bij de kleine scharrelaars en de oude vervallen
benzine. Dat heeft één nadeel: het zijn hartstikke
industrieterreinen. Grote moderne bedrijven
brandbare goedjes. Zo komt de brandweer ze
hebben bedrijfsdeskundigen of een portier met
vaak tegen als het uit de hand is gelopen.
kennis van alle gevaarlijke stoffen van het bedrijf. Zij dragen zorg voor deze stoffen en de correcte afhandeling ervan. Kleinere bedrijven hebben dat niet.
Om te eindigen
Als je verdachte opslag wilt zien kun je je blik
Stille bedrijventerreinen trekken helaas ook
ook richten op legale bedrijfspanden, waar
wanhopige mensen. Dat is een belangrijke
iedereen per maand een opslagruimte kan huren.
reden om toch niet met een wijde bocht om een
Natuurlijk staat in hun voorschriften dat er
auto op een afgelegen plek heen te lopen. Ook
geen brandbare, illegale en gevaarlijke spullen
al stuit je voor hetzelfde geld op vissers, zware
mogen worden opgeslagen, maar dat is moeilijk
criminelen of de liefde bedrijvende types, je
te voorkomen. Daardoor zijn dat soort panden
redt misschien een leven. Want een regelmatig
letterlijk een black box. Je weet nooit wat je er
gebruikte zelfmoordmethode is het mengen
tegen kan komen.
van chemicaliën in de kleine afgesloten ruimte van een auto. Als de inzittende de giftige gassen
Datzelfde geldt voor veel loodsen. In 2011 zocht
inhaleert die daaruit ontstaan, duurt het leven
de politie rond oud en nieuw op Amsterdamse
niet lang meer. Ook daarvoor kiezen mensen
bedrijventerreinen naar illegaal vuurwerk. Ze
soms Amsterdamse bedrijventerreinen uit.
vond een loods vol, waar ook los kruit op de grond
Verlaten van alles en iedereen.
68
Nieuwe Openingen 8
In het holst van de nacht
Tekst: Maurits de H. Beeld: Jepke van H.
Amsterdam Noir
111
In de globaliserende economie is 24/7 een gevleugeld begrip: werk- en openingstijden zijn fluïde geworden, nachttreinen rijden volgens een vaste dienstregeling, financiële specialisten zijn permanent alert, ons tekenen rekenwerk wordt aan de andere kant van de wereld voortgezet als het hier nacht is. Steeds meer mensen werken ’s nachts in deze 24-uurseconomie.Toch is dat minder nieuw dan het lijkt. De Hoogovens en de Hemcentrale waren altijd al volcontinubedrijven met een ploegendienst; het vuur moet immers aan blijven. Ook in de haven wordt dag en nacht doorgewerkt. En denk eens aan wegwerkers, die juist ’s nachts aan de tramrails werken, schoonmakers op Schiphol, chauffeurs die groente en fruit afleveren bij het Foodcenter. Ook bij veel andere bedrijven en instellingen wordt ’s nachts doorgewerkt, al gebeurt dat als vanouds op een lager pitje, zoals in de zorg, hotels en in gevangenissen. Tegelijkertijd kennen we nog steeds zoiets als ‘het holst van de nacht’. Rond vijf uur ’s ochtends is het stil in Amsterdam. Maar dé nacht, die bestaat niet meer.
112
Nieuwe Openingen 8
Donny werkt bij het Afval Energie Bedrijf..
Amsterdam Noir
113
In Zuidoost heeft het Leger des Heils een begeleidwonenproject voor jongeren van 18 tot 25 jaar. Dennis is nachtwacht en registreert of iedereen thuiskomt, gaat achter jongeren aan.
114
Nieuwe Openingen 8
Labib werkt bij de Persgroep. Als rond middernacht de redactie sluit, wordt eerst nog de laatste hand gelegd aan de opmaak en vervolgens starten de persen. Om een uur of vijf komen de vrachtwagens de kranten ophalen voor distributie.
Amsterdam Noir
115
116
Nieuwe Openingen 8
Anton en Linda zijn politieagenten op de Wallen.
Amsterdam Noir
117
Op de Wallen is het misschien wel het langst druk op straat. Matthijs werkt bij Shelter Christian Hostels.
118
Nieuwe Openingen 8
Amsterdam Noir
119
Epiloog
Zwart Zwart omrand Omrand Hans T.
Die
variatie
vangen
we
tegenwoordig
moeiteloos op met verlichting, vroeger ontbrak die. Voor de meeste Amsterdammers duurde de duistere tijd lang en eindigde eigenlijk pas echt nadat alle woningen – en alle ruimten in
Als het donker wordt, doe je het licht aan; dat
die woningen – op het elektrische ‘lichtnet’
vinden we volstrekt normaal. Hoe anders was
waren aangesloten. Dat was pas na de Tweede
dat in de eerste 98 van de 100 eeuwen dat
Wereldoorlog het geval.
er steden zijn: als de avond viel bepaalde de bewolking en de maanstand of je de volgende
De historicus E. Roger Ekirch2 heeft uniek
zeven tot zestien uur in je huis en op straat
onderzoek gedaan naar de nacht. Hij ontdekte
nog iets kon zien. Een rijke bovenlaag kon zich
bijvoorbeeld dat tot in de 19e eeuw mensen de
onbeperkt kaarsen of olielampen veroorloven,
eigen woonomgeving zo goed in het geheugen
de armen hadden heel wat minder te kiezen.
prentten dat ze ook zonder licht de weg konden
Velen moesten bij een klein lichtje van een
vinden. Heel bijzonder is dat hij in tal van pre-
houtspaander of in het duister doorwerken, om
industriële bronnen bewijzen vond dat in de tijd
vervolgens niet al te lang na zonsondergang
voor de invoering van de straatverlichting anders
naar bed te gaan. Dat gold al helemaal tijdens
met de slaap werd omgegaan. Destijds was niet
de koudere seizoenen in onze contreien; in
de aaneengesloten slaap van acht uren de norm.
bed kon je jezelf en je naasten immers het
Men vond het heel normaal om gesegmenteerd
voordeligst warm houden.
te slapen: kort na zonsondergang ging je naar bed voor een ‘eerste slaap’ van een uur of vier om tegen middernacht weer wakker te worden.
Omgaan met Omgaan met duisternis duisternis Over de duistere periode voor de openbare
Na een uur van bidden, contemplatie en/of vrijen begon de ‘tweede slaap’ van opnieuw vier uur. Ekirch merkt op dat de nacht zo ook een tijd werd van reflectie en rust in een vorm van privacy die overdag niet bestond.
verlichting bestaat verrassend weinig literatuur, terwijl het de helft van een mensenleven donker
De dagelijkse herhaling van het donker worden
is. Zonder lampen is het in Amsterdam zo’n
had vanzelfsprekend grote invloed op het
4.380 uur per jaar donker. Die uren zijn ongelijk
gewone leven en de cultuur. In onze vooral
verdeeld over het jaar. En wat nog lastiger is, is
christelijke traditie wordt de nacht vaak als
1
dat de duur van de nacht alleen in mei, juni en
negatief gezien en veelal geassocieerd met
juli min of meer samenvalt met de menselijke
‘slechte’ zaken. Je ziet het terug in spreekwoorden
slaapduur; in driekwart van het jaar is de nacht
en metaforen, zoals de term ‘levensavond’ voor
eigenlijk te lang.
de laatste levensjaren die impliceert dat daarna
122
Nieuwe Openingen 8
de nacht van de dood volgt. Eigenlijk is alleen
In 1826 kreeg de stad haar eerste (steenkolen)
de Kerstnacht een voorbeeld van een ‘goede’
gasfabriek en werd begonnen leidingen voor
nacht. In andere religies is de omgang met
gasverlichting naar en in de woningen van
de nacht genuanceerder, bij de joden maakt
de rijkere Amsterdammers aan te leggen.
bijvoorbeeld de avond en daarmee de nacht al
De uitrol duurde langer dan voorzien en de
deel uit van de erop volgende feestdag. Bij de
kosten waren hoger. De eerste Amsterdamse
moslims is er zelfs een hele maand, Ramadan,
aandeelhouders waren dan ook blij dat de
waarin je pas na zonsondergang mag eten
Engelse Imperial Continental Gas Association
en drinken, een periode van gezelligheid en
(ICGA) hun aandelen wenste op te kopen.
saamhorigheid.
De rest van de negentiende eeuw bleek het bedrijf zo overheersend in de Amsterdamse
De De verlichte verlichte stad stad
gemeentelijke politiek dat men grapte dat de afkorting ICGA stond voor ‘Ik Commandeer Geheel Amsterdam’.
Sinds het begin van openbare verlichting in 1669
Het bedrijf stelde tot dan toe ongekende
is Amsterdam nooit meer in duisternis gehuld.
eisen. Zo mocht je pas na zonsondergang de
Al bleven de lantaarns wel uit tijdens volle
hoofdkraan open zetten, de lamp(en) vervolgens
maan, ongeacht of er wolken waren. Historici
slechts gebruiken volgens de geabonneerde
en economen zien Amsterdam vaak als een van
uren en verder mocht de vlam niet hoger zijn
de eerste ‘moderne’ samenlevingen, de eerste
dan acht tot tien centimeter. Om dat allemaal
informatiesamenleving zelfs volgens Dr. Clé
te controleren diende je de inspecteurs van
Lesger. In zijn prachtige Handel in Amsterdam
de ICGA vrije toegang tot je huis te verlenen,
ten tijde van de Opstand, ca. 1550 - ca. 1650
ongeacht het tijdstip. De hoofdkraan vergeten
illustreert hij de onstuitbare modernisering in
dicht te draaien was weinig minder dan een
die jaren. De snelle en omvangrijke invoering
doodzonde. De strijd tegen het duister had de
van de straatverlichting in Amsterdam lijkt
stad een externe – en moderniserende – macht
Lesger gelijk te geven: in 1682 telde de stad
gebaard. Andere private ‘nutsbedrijven’ zoals
ongeveer tweehonderdduizend inwoners en
de waterleiding van Van Lennep & Co of het
zo’n 2.380 straatlantaarns. Aan de openbare
Bell-telefoonmonopolie
verlichting werd in dat jaar 24.011 gulden
gebruik van de door ICGA gebaande weg.
maakten
dankbaar
uitgegeven3, omgerekend naar de koopkracht van vandaag is dat meer dan 550.000 euro4.
De ergernis over de private monopolies
Dat bedrag is vermoedelijk niet toereikend
mondde uit in een jarenlange juridische en in
voor de openbare verlichting in het Amsterdam
de media uitgevochten strijd. Een stijd die pas
van vandaag met 123.000 lichtmasten, 138.000
eindigde toen de gemeente in 1897 onder
armaturen en 145.000 lampen.
leiding van wethouder Treub de verschillende Amsterdam Noir
123
concessies introk, onder andere ICGA en de
bevolking van Banda. Toen heldendaden van
eigen gemeentelijke gas-, telefoon, water en
de VOC, nu iets wat we verbinden aan de meest
vervoersbedrijven opkocht. Ondertussen waren
afzichtelijke dictators.
in de verschillende gasfabrieken ongekende hoeveelheden koolteer verwerkt, met als gevolg
Stad en criminaliteit zijn, los van het duister,
vervuilingen die later de herinrichting van de
onlosmakelijk met elkaar verbonden: in grote
betreffende
duurder
steden komen ernstige misdrijven als moord
zouden maken. Overigens was het na Treub de
en doodslag vaker voor. Het dan ook volstrekt
beroemde wethouder Wibaut die ervoor zorgde
logisch dat men juist in steden alle aandacht
gebieden
aanzienlijk
dat nieuwe gemeentelijke bedrijven werden
heeft voor het terugdringen van criminaliteit.
omgevormd tot goedlopende en winstgevende
De paradox is dat veel repressieve maatregelen
organisaties.
zowel vandaag als in het verleden maar beperkt werken. Uiteindelijk kan niet in iedere straat een
Het Het schimmenrijk schimmenrijk De
invoering
van
openbare
blauw geklede bewaker lopen en evenmin wil je overal permanente camera’s. De belangrijkste bijdrage aan een laag criminaliteitsniveau wordt wellicht geleverd door een goed ontworpen en
verlichting
goed functionerende openbare ruimte, een
weerhield mensen er niet van het nachtelijke,
waarin voortdurend menselijke ogen aanwezig
criminele pad te bewandelen, al is het aantal
zijn. Deze door wetenschappers onderbouwde
ultieme misdaden van nu, zoals moord en
constatering dwingt, nog meer dan toch al bij
doodslag, niet meer te vergelijken met de
DRO gebruikelijk, tot intense aandacht bij het
aantallen in de onverlichte Middeleeuwen. In
ontwerpen van nieuwe wijken en de inzet van
Utrecht stierven toen jaarlijks zo’n 6,4 mensen
onze kennis bij het aanpassen van de bestaande
per tienduizend inwoners een niet-natuurlijke
stad.
dood. Omgerekend waren dat zo’n vijfhonderd 5
onnatuurlijke sterfgevallen per jaar in onze stad,
Ook de komende eeuwen zal in Amsterdam
heel wat meer dan de gemiddeld minder dan
het licht de helft van de tijd niet van de
21 in het Amsterdam van 2007 tot en met 2011.
zon komen. We zullen die uren doorkomen
Tegelijkertijd hadden mensen vroeger een
behulp van duurzame energie. We zullen de
ander begrip van criminaliteit. Veel handelingen
huidige en nieuwe duistere aspecten van de
die in het verleden volstrekt normaal werden
stad zoveel mogelijk aanpakken, door een
gevonden,
met zelf opgewekt licht, steeds meer met
geheel
nog betere ruimtelijke indeling en gerichte
anders, als buitengewoon ‘noir’ gezien. Denk
worden
tegenwoordig
maatregelen. Dat doen we als DRO in een stad
aan de slavenhandel van de West-Indische
die wij Amsterdammers al 800 jaar met recht
Compagnie of de door de VOC goedgekeurde
de mooiste van de wereld vinden. Daaraan en
verovering en het platbranden van het Javaanse
daarin te mogen werken is mij zowel een eer als
Jakatra of het uitmoorden van de inheemse
een dagelijks genoegen.
124
Nieuwe Openingen 8
COLOFON
Nieuwe Openingen, nr. 8, december 2012
Nieuwe Openingen is een uitgave van de Dienst Ruimtelijke Ordening (DRO) van de Gemeente Amsterdam. Nieuwe Openingen is een opiniĂŤrende reeks waarmee DRO beoogt een inspirerende bijdrage aan het debat in het vakgebied te leveren. De inhoud betreft de persoonlijke mening van de auteurs en kan afwijken van vastgesteld beleid.
Bijdragen
Redactie
Vormgeving
Anneke Blokker
Karin Borst
Herman Zonderland
Viktor Bos
Juultje Joosten
Niek Bosch
Herman Zonderland
Paco Bunnik
Kaarten
Remco Daalder
Bart de Vries
Toine van Goethem
Fotografie
Bart van der Heijden
Jepke van Hengst
Zef Hemel
m.u.v.
Jepke van Hengst
pagina 16-17
Drukwerk
Maurits de Hoog
Wolfgang Josten
Calff & Meischke,
Hans Tijl
pagina 70-72
Amsterdam
Geert Timmermans
Doriann Kransberg
Rick Vermeulen
pagina 76-77
Miriam Verrijdt
Edwin van Eis
Bart Vlaanderen
pagina 89-93
Koos van Zanen
Maarten Nauw
Herman Zonderland
met dank aan O+S
nieuweopeningen@dro.amsterdam.nl
Dienst Ruimtelijke Ordening Postbus 2758 1000 CT Amsterdam www.dro.amsterdam.nl
isbn 9789075077001
Amsterdam Noir
127