15 februari 2017 Kamer belooft Groningen minder gaswinning en meer schadevergoeding → Groningen blij én kritisch over motie gasboringen Tweede Kamer
16 februari 2017 Bedrijven willen meer aandacht voor klimaat in campagne
17 februari 2017
18 februari 2017 Storm zorgt voor veel schade in Californië
19 februari 2017
20 februari 2017 Noodweer veroorzaakt grote schade in Malaga
4 De dijk—genieën Evolutie en revolutie in de dijkenbouw
Het Nederlandse dijksysteem is het resultaat van een eeuwenlang geloof in een maakbaar land en een lange reeks aan innovaties en optimalisaties om het dijksysteem te maken. Die innovaties kwamen niet vanzelf: vaak moest zich eerst een overstromingsramp voltrekken voordat men tot het inzicht komt dat het anders moet. Een verhaal over de dijkgenieën en dijkrevoluties. PRE 1900: REACTIEVE DIJKENBOUW Van oudsher groepeerden Nederlanders zich in hun strijd tegen het water. Boerengemeenschappen vestigden zich eerst op terpen en legden lage dijkjes aan om ook hun oogst te beschermen. Iedere vloed zorgde voor een vernieuwing of verplaatsing van dijken. Samen optrekken in deze strijd werd steeds noodzakelijker, omdat de nalatigheid van de een niet de tegenspoed van de ander mocht veroorzaken. Ook monniken en adel werkten mee in de eerste ontginning en bedijking van Nederland. Zo voorspoedig ging dit in eerste instantie niet. Dat het willekeurig bouwen en aanpassen van dijken niet gelijk zorgde voor een samenhangend beschermingssysteem, werd pijnlijk duidelijk na de pestepidemie in de Late Middeleeuwen. De uitbraak van pest in Nederland in de veertiende eeuw zorgde voor een totale verwaarlozing van de dijken waarop in 1421 de St. Elisabethsvloed volgde. Eén derde van de bevolking stierf. Noodgedwongen door het verlies aan mankracht werden de eerste stappen gezet in efficiënt werken met behulp van mechanisatie. Voor de dijkenbouw kwam echte vooruitgang maar traag op gang; het bleef lang een moeizaam georganiseerde, amateuristische bedrijvigheid. Na Andries Vierlingh (circa 1507-1579) ontwikkelde de dijkenbouw zich meer en meer tot ambacht, tot heuse ingenieurskunst zelfs. Door betere organisatie en bestuur van de waterschappen werd de dijkenbouw steeds verder geprofessionaliseerd. Ook werden er belangrijke technische ontwikkelingen in de dijkopbouw doorgevoerd: de doorsnede van de dijk werd steeds verder verbeterd.
90
Opnieuw werd Nederland rond 1730 geteisterd door een plaag: de paalworm. Deze wormen tastten de gebruikelijke paaldijken aan de buitenzijde van de dijk aan, die hierdoor hun stevigheid snel verloren. In korte tijd moesten alle paaldijken worden vervangen door met stenen beklede dijken. Opnieuw een optimalisatie: een grote systeemwijziging van dijkenbouw bleef echter uit, het gebrek aan een gedeelde visie hoe het anders kon lag hieraan ten grondslag. Vanaf de Bataafse Republiek in 1795 kwam het rivier- en dijkenbeheer in handen te liggen van het Bureau voor den Waterstaat, het latere Rijkswaterstaat. Hierdoor ontstond ruimte voor grootschalige planvorming. In het veengebied van Friesland en Holland werden de veenplassen drooggemaakt. Deze grote plassen, in de volksmond ‘waterwolven’ genaamd, bedreigden steden als Amsterdam, Haarlem en Leiden. Een systeem van polders en gemalen – eerst op stoom, later elektrisch – legde deze plassen droog. Het waren trotse projecten, waarbij met name Nicolaus Samuelis Cruquius (geboren Kruik) bekendheid kreeg. Hoewel hij al vanaf 1720 bezig was met de planvorming, werd de Haarlemmermeer pas in 1852 drooggemalen. Ook zijn plan voor De Nieuwe Waterweg werd pas in 1872 bewerkstelligd, ver na zijn overlijden.
Secties van het elektrisch model Deltar in waterbouwkundig laboratorium, Delft 1961 De Deltawerken door de lens van Aart Klein, Nederlands Fotomuseum
①
②
③ ④
⑤
1916-2017: PRO-ACTIEVE DIJKENBOUW Na de Zuiderzeevloed van 1916 zorgden de plannen van Cornelis Lely voor een radicaal andere benadering binnen de waterbouw. Tot dan richtte men zich op het versterken van het land dat grensde aan het water. Lely’s visie om de kustlijn te verkorten was een revolutionaire omslag in denken. Hij redeneerde dat de verdediging tegen de zee zo sterk was als de zwakste schakel. De vele honderden kilometers kustlijn van de Zuiderzee maakten het erg moeilijk een effectieve waterkering te onderhouden. Door aanleg van de Afsluitdijk werden kilometers kustlijn vervangen door een enkele dam. Het project werd gesterkt door de briljante natuurkundige Hendrik Lorentz, die de Staatscommissie Zuiderzee leidde en een voorbeeldfiguur was voor
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Analoge riviersecties Meetpost (keuze van meetpunten) Stuurpost (inschakelen van de machine, enzovoort) Digitale uitvoer (ponsband) Randvoorwaarde-apparatuur (pons-banden) Verbindingstafel (opbouw rivierfiguratie) Analoge uitvoer (recorders) Windgenerator Rijkswaterstaat
Historische foto: opstelling van de Deltar, 27 januari 1972 Rijkswaterstaat
91
⑥
⑦
②
⑧
①