3 juni 2017
4 juni 2017
5 juni 2017
6 Het dijk—geweten
6 juni 2017 Californië en China sluiten klimaatakkoord → Onenigheid Belgische premier en minister over klimaatdoelen → Onstuimig weer leidt tot problemen verkeer en avondvierdaagse → Afsluitdijk deels afgesloten vanwege harde wind
7 juni 2017 Vorig jaar wereldwijd 9 procent meer duurzame energie opgewekt
8 juni 2017
Van touwgetrek tot dijkgesprek
Rond de versterking van de Markermeerdijken springen bewoners op de bres voor het behoud van ‘hun’ dijk. De gemoederen lopen zelfs zo hoog op dat dit het proces flink vertraagt en dat op nationaal niveau de plannen worden aangevochten met een petitie. 1 Ook in het verleden vond de aanleg en aanpassing van dijken niet altijd zonder slag of stoot plaats. Regelmatig trok men naar Den Haag, om te protesteren voor en tegen de aanleg en versterking van dijken. Een aantal van die protesten heeft het dijkwerken ingrijpend veranderd. DIJKPROTESTEN In 1918 werden de plannen voor de Afsluitdijk uitgevoerd, ondanks de nodige protesten. De visserijsector was absoluut niet blij met de komende verandering van de zoute Zuiderzee naar het zoete IJsselmeer. Het epicentrum van de protesten tegen de komst van de Afsluitdijk lag in Harderwijk. De stad telde ooit 170 botters (authentieke houten vissersschepen) en floreerde aan het begin van de twintigste eeuw als havenstad. Ondanks het steunprogramma van de overheid om de vissers te helpen bij het vinden van een andere baan, werd hun belang tijdens de werkzaamheden nooit serieus genomen. Was dat wel gedaan, dan was er nu misschien wel nog een Zuiderzee en was de voorgenomen vismigratierivier niet noodzakelijk geweest. In Brakel kwamen mensen in opstand tegen de dijkverzwaringen, die vanaf 1970 in het hele rivierengebied werden gepland door de Rijksoverheid, als onderdeel van het Deltaplan. In deze protesten draaide het niet om arbeidsvoorwaarden, maar was het de demonstranten meer te doen om de aantasting van het huidige landschap en sloop van waardevolle bebouwing. Dit paste geheel in die tijdsgeest: eind jaren zestig, begin jaren zeventig werden burgers mondiger en werden idealen meer nagejaagd. Natuur- en milieubewegingen groeiden en daarmee de maatschappelijke weerstand tegen technocratische interventies als de dijkverzwaringen. Door middel van pamfletten en advertenties in lokale kranten werd opgeroepen om tegen de plannen in opstand te komen.
126
Mensen waren in deze tijd om verschillende redenen tegen de werkzaamheden: aantasting van waardevolle natuur en milieu, maar ook van het landschappelijk beeld, het dorpsbeeld en de karakteristieke dijkwoningen. Actiegroepen ontstonden op verschillende plekken, allemaal vechtend voor het behoud van een bepaald stukje dijk. Hoewel nog erg ongeorganiseerd hadden ze een punt: belangen van landschap en cultuurhistorie speelden niet tot nauwelijks een rol in de plannen voor de dijkverzwaring. De actiegroepen wisten via de media grotere groepen burgers te mobiliseren. De protesten bij Brakel waren het hevigst, maar dit speelde ook in de Tielerwaard, de Bommelerwaard en op verschillende plekken in de Betuwe. 2
Texelaars demonstreren in Den Haag voor verhoging dijken; overzicht demonstratie met schapen op het Binnenhof, 27 januari 1976 Nationaal Archief
ONTPOLDEREN
NEE!
Het resultaat van de protesten in Brakel was niet gering: er konden woningen, kerktorens en scholen op en aan de dijken blijven staan. 3 De overheid zag in dat het niet wenselijk was om alle dijken op te ruimen en te veranderen in de kale, zielloze ingenieursdijken. Dat er vandaag de dag in deze streek nog prachtige woningen op en aan de dijken staan, is aan protest te danken. Protesten waren er ook bij de aanleg van de Oosterscheldekering. Oorspronkelijk was het de bedoeling om de Oosterschelde volledig af te dammen, maar na massale weerstand vanuit de visserij,
Demonstratie in Den Haag tegen de dijkverzwaring, 29 mei 1975 Nationaal Archief
127
9 juni 2017
10 juni 2017
oester- en mosselkwekers, zeezeilers en later ook milieuorganisaties werden de plannen begin jaren zeventig ter discussie gesteld. Het volledig afsluiten van riviermondingen zou leiden tot dode waterbekkens. Zonder eb en vloed was er geen onderwaterleven, geen vis en geen visserij. Groeperingen met persoonlijke belangen (de vissers en zeezeilers) en die met maatschappelijke belangen (milieuorganisaties) vonden elkaar in het protest tegen de kering, Ze stelden alternatieve maatregelen voor.
11 juni 2017
12 juni 2017
VAN DIJKPROTEST NAAR DIJKVERBETERING
13 juni 2017 Spelevaren voor de wetenschap in het Waterloopbos Tweeduizend verontruste bewoners van de Markermeerdijken bieden een petitie aan de Tweede Kamer aan met alternatief voorstel
Dat een protest lastig is en een voorgenomen dijkversterking ernstig kan verstoren en overhoop kan gooien is duidelijk. Het liefste wordt een protest daarom voorkomen met participatietrajecten. Participatie met dijkbewoners is een onmisbaar onderdeel van dijkversterkingen geworden: zij worden steeds meer en steeds eerder bij dijkversterkingen betrokken. Dat is goed: de bewoners en belanghebbenden worden gehoord en mogelijke onenigheid achteraf wordt voorkomen door vooraf te luisteren. In Nieuw-Beijerland is waterschap Hollandse Delta bezig met dijkversterking Spui Oost. Dat gaat, net als op veel andere bebouwde dijken in Nederland, gedeeltelijk met damwanden. En dat betekent veel overlast, vlak ONTPOLDEREN voor de deur van de dijkbewoners. Dat lijkt een goed recept voor een stevig protest. Maar door zogenaamde keukentafelgesprekken te voeren, en ook tijdens te werkzaamheden bewonersbijeenkomsten te organiseren om te horen waar mensen tevreden over waren, en wat er beter kon , wist het waterschap de onrust in goede banen te leiden: “Door de persoonlijke benadering en het gezamenlijk optrekken van waterschap en opdrachtnemer, voelden bewoners zich gehoord”, aldus Joosje Bachman, omgevingsmanager bij waterschap ONTPOLDEREN Hollandse Delta.Daardoor verloopt de versterking zonder malheur en op schema.
NEE!
De werkzaamheden werden stopgezet in afwachting van een regeringsbesluit over de kwestie. Doordat de protesten zo hevig waren en lange tijd aanhielden, kon de overheid de tegenstanders niet negeren. Uiteindelijk leidde het tot de aanpassing van de Oosterscheldekering naar een open, afsluitbare dam. Door integratie van schuifdeuren in de kering kan in normale situatie het zoete water uitstromen en het zilte water binnenkomen. Bij storm kunnen de deuren worden gesloten en is de kering een gesloten barrière. Dit is een compromis van ideeën van beide kampen. Een belangrijke les uit het verleden is dat protest mogelijk leidt tot verbetering. Zonder de protesten in Brakel en rond de Oosterschelde had Nederland er heel anders uitgezien. Iedere dijkversterking is een zoektocht naar de juiste balans tussen de verschillende belangen. Als die balans zoek is, dan volgt er protest. Het lastige is dat de meerwaarde van een protest, zich vaak pas achteraf het beste laat beoordelen en waarderen. Bovendien kan een protest, net als een referendum, gebruikt worden om hele andere doelen te behalen dan waar in eerste instantie voor geprotesteerd wordt. In dat geval wordt het protest misbruikt en zijn de dijk en het dijkversterkingsproces daar het slachtoffer van.
‘Hebben de waterschappen met de campertours een nieuwe succesformule te pakken voor een protestloos participatieproces?’
NEE!
Sommige waterschappen gaan ver om in gesprek te gaan met dijkbewoners: tussen Tiel en Waardenburg organiseerde Waterschap Rivierenland een serie campertours waarbij meningen over dijken en dijkversterkingen werden gedeeld. Onder de noemer ‘De dijk is van ons allemaal’ leverde dit nieuwe inzichten op in het gebruik van de dijk en de emoties van omwonenden. Resultaat van de gesprekken is meer betrokkenheid bij de dijkversterking, zonder dat er negatieve geluiden zijn uitgelokt. Mogelijke tegenstanders konden hun mening kwijt en de kritische kanttekeningen zijn meegenomen in het proces.4
Bewoners Texel demonstreren in Den Haag voor verhoging dijken, 27 januari 1976 Nationaal Archief
128
129
14 juni 2017
15 juni 2017
16 juni 2017 Na terugtrekken VS gaat Nederland extra betalen aan klimaatpanel → Premier Rutte praat met boze Groningers over schade door gaswinning
17 juni 2017
18 juni 2017
19 juni 2017 EU wil door met 'Parijs', maar wie vermindert zijn CO2-uitstoot?
20 juni 2017
‘Zonder de protesten in Brakel en rond de Oosterschelde had Nederland er heel anders uitgezien’
Na Waterschap Rivierenland is ook Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden afgelopen zomer in de camper gestapt en een dijkentour gestart rondom de Sterke Lekdijk. Het doel is om, voorafgaand aan de planontwikkeling, met de bewoners te spreken. “Aan de ene kant om hen op de hoogte te brengen, aan de andere kant om te horen wat ze mooi of belangrijk vinden en welke ideeën er zijn,” licht Claudia van Ackooij toe. In haar rol als asset manager kijkt ze verder dan het beheer van de huidige dijk, maar naar de gehele levensduur van de kering. Omgeving speelt een steeds grotere rol en daarom heeft het hoogheemraadschap interesse in de persoonlijke verhalen van bewoners over de dijk. Het idee is dat andere ontwikkelingen en ideeën meegenomen kunnen worden als de dijk straks wordt versterkt. Hebben de waterschappen hiermee een nieuwe succesformule te pakken voor een protestloos participatieproces? Een goed verlopen participatietraject is prettig voor de versterking en voor de omwonenden, maar is het ook zonder meer goed? Want zonder negatieve geluiden geen protest, en zonder protest geen vernieuwing: een les uit het verleden. Wellicht is dat een keerzijde van participatie: weliswaar wordt het proces van dijkversterken goed doorlopen, maar tegelijkertijd groeit een sluimerende ontevredenheid nooit uit tot echt protest en blijft wezenlijke vernieuwing uit. Zonde! Een recente dijkversterking die de kracht van protest mooi illustreert, is de versterking van de Havendijk in Den Oever. Daar is de huidige 900 meter lange Havendijk afgekeurd op hoogte en stabiliteit. Ook de aanwezige coupure voldoet niet aan de waterveiligheidseisen. Field Manager Loes van der Laan van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier: “Er was in het begin veel weerstand tegen de dijkversterking. Er waren acties met geluidswagen, postzakken vol handtekeningen. Mensen waren bang dat de huizen en ondernemingen geraakt zouden worden, en dat de coupure zou verdwijnen. Dijk en haven nemen een belangrijke plek in bij mensen in Den Oever, er wordt weleens gezegd ‘we hebben geen kerk, we hebben de dijk’. Op en rond de dijk wordt gewerkt, gewandeld, feest gevierd en bij hoogwater is de dijk een uitzichtpunt. De mensen in Den Oever voelen zich verbonden met de dijk en de haven. Het is niet meer dan logisch dat ze erg betrokken zijn bij de dijkversterking.”
130
Met de bebouwing zo dicht op de dijk was er weinig ruimte voor verbreding, en verhoging zou ten koste gaan van het uitzicht vanuit de woningen achter de dijk – sommige woningen hebben hun woonkamer op de eerste verdieping. De oplossing werd gevonden in een innovatieve technische oplossing: de buitenzijde van de dijk krijgt een getrapte bekleding, die de golven eerder breekt, waardoor de verhoging van de dijk beperkt kon blijven tot maximaal anderhalve meter, in plaats van de eerdere drie meter. De getrapte dijk beperkt het ruimtebeslag op het haventerrein en kan bovendien ook dienst doen als tribune, wandelpromenade, of als zitplaats om over de haven uit te kijken tijdens de Flora- en Visserijdagen. In alle stappen van het planproces heeft een adviesgroep uit Den Oever, bestaande uit bewoners en ondernemers, meegedacht en geadviseerd. Het resultaat: een toekomstbestendige participatiedijk en een hoogwaardige buitenruimte. —
1 Dijkbewoners willen eigen plan voor versterking Markermeerdijk, NH Nieuws, 23 juni 2017 http://www. nhnieuws.nl/nieuws/207772/ Dijkbewoners-willen-eigenplan-voor-versterkingMarkermeerdijk 2 Strijd om de rivieren: 200 jaar rivierenbeleid in Nederland of de opkomst en ondergang van het streven naar de normale rivier, Alex van Heezik, 2008, Haarlem/ Den Haag 3 Handreiking ruimtelijk ontwerpen: dijkversterking als ontwerpopgave, Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen, 1994 4 Verhalen campertour september 2015, Waterschap Rivierenland, 26 november 2015 http://www.dijkverbetering.waterschaprivierenland.nl/common/projecten/ tiel---waardenburg/dedijk-is-van-ons-allemaal/ verhalen-campertour-september-2015.html
Rond 1973 ontstond er echter een massaal protest vanuit milieuorganisaties. De werkzaamheden werden hierop in juli 1974 Tijdelijk stopgezet in afwachting van een definitief besluit. De regering benoemde een commissie Klaasesz, die advies moest uitbrengen. Uiteindelijk werd in 1976 besloten om over de resterende vier kilometer lengte schuifdeuren aan te brengen. https://beeldbank.rws.nl, Rijkswaterstaat
131
21 juni 2017
22 juni 2017 Bruin leidingwater, smog en andere problemen door hitte → 'Door besproeiing blijven dijken in topconditie'
23 juni 2017
24 juni 2017
25 juni 2017
Voor de Noordelijke Randmeerdijken heeft het waterschap met een camper aan de dijk bij Elburg, Doornspijk en Noordeinde gestaan om verhalen en ideeën van bewoners op te halen. 1
1
Versterking Markermeerdijken: op verzoek van de omgeving zijn meerdere alternatieve oplossingen onderzocht.
26 juni 2017 Kolenwinning in VS, China en India stijgt weer
Tijdens een inloopavond voor de versterking van Marken kon de omgeving hun voorkeur voor ontwerp uitspreken.
1 NOORDERZIJLVEST
1
1
WDODelta heeft in verkenning met betrokkenen alternatieven en voorkeuren geïnventariseerd. Toch is in de voorbereiding naar het voorkeursbesluit protest tegen de verhoging van de dijk langs het Zwarte Water ontstaan. Een deel van de bewoners vindt dat hun omgeving wordt aangetast.
WETTERSKIP FRYSLÂN
HUNZE EN AA’S
1
DRENTS OVERIJSSELSE DELTA
1
Waterschap Vallei en Veluwe werkt samen met bewoners aan plannen voor de verbetering van de IJsseldijk bij het Apeldoorns Kanaal.
HOLLANDS NOORDERKWARTIER
2 2
3
1
2
1
2
2 ZUIDERZEELAND
2 VECHTSTROMEN
Waterschap Rivierenland heeft bewoners van dijktraject Gorinchem - Waardenburg in een vroeg stadium actief betrokken bij de dijkversterking: nog voor het ontwerpproces.
AMSTEL, GOOI EN VECHT
VALLEI EN VELUWE
Bij de Grebbedijk kan de omgeving met Waterschap Vellei en Veluwe meedenken over oplossingsrichtingen, ruimtelijke kwaliteit, leefbaarheid en de communicatie rondom het project.
RIJNLAND
Voor project Sterke Lekdijk gaat het waterschap langs bij de omwonenden om dijkverhalen en ideeën te verzamelen.
DE STICHTSE RIJNLANDEN DELFLAND
SCHIELAND EN KRIMPENERWAARD
1
2
3
3
2
1
1
2
2
RIVIERENLAND
3
3
RIJN EN IJSSEL
2
2
2
HOLLANDSE DELTA
1
BRABANTSE DELTA SCHELDESTROMEN
In Nieuw Bergen, Well en Arcen vinden omgevingswerkgroepen, ontwerpateliers en informatieavonden plaats waarin met bewoners en andere belanghebbenden wordt gekeken naar knelpunten, kansen, lopende en nieuwe ontwikkelingen.
2
AA EN MAAS
2 DE DOMMEL
Na protest van bewoners is Waterschap Limburg gestart met het proces om de dijk bij Kessel uit de Waterwet te halen. Er is intensief en constructief overleg gevoerd met de omgeving.
2
1
1
5 1 LIMBURG
22
2 3
2 2 2
2
In Venlo-Velden, Blerick-Groot Boller en Baarlo (onderdeel van de Verkenning Meer Maas Meer Venlo) is gesproken met bewoners, ondernemers, gemeenten en andere belangengroepen over belangen, kansen en knelpunten. “Door vroeg samen in gesprek te gaan ontstaan betere plannen.”
2. Consulteren
Voorstellen van een aantal opties en luisteren naar de reacties hierop.
3
3. Samen beslissen
Aanmoedigen om met andere ideeën en opties te komen en samen hier een keuze in maken.
4
4. Samen handelen
Samen beslissen wat de beste optie is en samen optrekken in de uitvoering.
5
1
5. Ondersteunen
Helpen van anderen om te doen wat zij willen door het bieden van advies of andere vormen van ondersteuning.
6
Samen met belanghebbenden wordt het gebied verkend, de opgave, knelpunten en kansen. De kansrijke oplossingen worden in overleg met belanghebbenden verder uitgewerkt tot een voorkeursalternatief voor de Alexanderhaven Roermond.
De mate van participatie rondom de dijkversterkingsprojecten Gegevens op basis van diverse bronnen van de waterschappen: projectbeschrijvingen, verslagen van bijeenkomsten en krantenartikelen. De indeling van de niveau's is gebaseerd op de trappen van de Participatieladder van David Wilcox.
132
1. Informeren
Vertellen wat er wordt gedaan of wat de planning is.
2 2
133
6. Zelfbestuur
De regie volledig uit handen geven en de beslissingen overlaten aan anderen. — Planuitwerking of -proces nog niet gestart — Geen gegevens beschikbaar
niet gestart geen gegevens