Projectenboek 2019

PROJEC 19 ’ B SLIMM STERKE

1 oktober 2017 Kabinet investeert 4,5 miljoen in uitlenen waterexperts voor internationale hulpprogramma’s

2 oktober 2017 Marineschip Karel Doorman aangekomen op Sint-Maarten

Projecten 2019 - 2024 Waddenzeekering Ameland (HWBP-2)

Lauwersmeer Vierhuizergat

Eemshaven-Delfzijl

Lauwersmeerdijk

Vlieland Koehool Lauwersmeer

Waddenzeedijken Texel (HWBP-2) Prins Hendrikzanddijk (HWBP-2)

Wieringerzeewering Amsteldiepdijk Balgzanddijk Den Oever (HWBP-2)

Wieringermeerkering

Lemsterhoek

Zuidermeerdijk-MSNF Kunstwerken

Vecht Stenendijk Hasselt

Houtribdijk (HWBP-2) Stadsdijken Zwolle Markermeerdijken (HWBP-2) Noordelijke Randmeerdijk

IJmuiden Noordzeekanaal

Marken Gouwzee & Buiten IJ

Voormalige C-keringen Rijnland

IJsseldijk -Apeldoorns Kanaal

Spuihaven Schiedam Zettingsvloeiing V3T GeervlietHekelingen 20-3

Zuid-Beveland West, Hansweert S1

Twentekanaal IJsselpaviljoen Havenstraat Vispoorthaven Industrieterrein Grutbroek

Rijnkade

Grebbedijk

Ameide Streefkerk

Fort Everdingen - Ameide sluis Stad Tiel Gorinchem – Waardenburg

Sterke Lekdijk KIS: Kinderdijk Schoonhovenseveer (HWBP-2)

Wolferen - Sprok

Sterreschans - Heteren

Neder-Betuwe Sprok - Sterreschans

Gameren

Ravenstein-Lith

Tiel - Waardenburg Sint Annaland

Zwolle-Olst

Eemdijken en Zuidelijke Randmeren (HWBP-2)

IJsseldijk Gouda (fase 2) & VIJG spoor 2 Capelle/ Sterke Lekdijk: Zuidplas Waaiersluis Culemborgse Veer te Gouda Beatrixsluis Krachtige IJsseldijken Sterke Lekdijk: Wijk bij Sterke Lekdijk: Krimpenerwaard (KIJK) Duurstede - Amerongen Salmsteke Vianen Stormvloedkering Hollandsche IJsselkering (schuif)

Vecht Dalfsen West

Cuijk-Ravenstein

Geertruidenberg / Amertak

Well Arcen

Zuid-Beveland West, Westerschelde S2 Venlo – Velden Zuid-Beveland West, Westerschelde S3

Steyl – Maashoek Belfeld

Kop van Ossenisse Beesel Buggenum Heel Alexanderhaven Thorn

Projecten 2019 Dijksegmenten 2019 HWBP-2 Dijksegmenten 2019 Primaire waterkering Infrastructuur Stedelijk gebied Water

De waterschappen en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (Rijkswaterstaat) voeren in het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) maatregelen uit om de primaire waterkeringen aan de veiligheidsnorm te laten voldoen, nu en in de toekomst. Het HWBP is onderdeel van het nationale Deltaprogramma.

Grens Waterschap

N

0

5

10

20

30

40

Kilometers 50

3 oktober 2017 Verwoest Puerto Rico voelt zich nog altijd in de steek gelaten → Alliantiecontract gesloten bij een grote dijkversterking van het HWBP in het rivierengebied, tussen Gorinchem en Waardenburg

4 oktober 2017 Dodental in Puerto Rico loopt fors op → Temperaturen van 50 graden; Sydney en Melbourne zijn gewaarschuwd → Zuid-Limburg hoeft de Maas niet meer te vrezen

Projecten 2019 en droogte

5 oktober 2017 Zeker zeven doden in Duitsland door herfststorm

6 oktober 2017 Tropische storm Nate eist 22 levens → Inkeerregeling voor plunderaars Sint-Maarten → Gevolgen storm nog altijd groot in Duitsland; treinverkeer ontregeld

Alliantiepartners en projectoverstijgende verkenningen

Kleirijperij Zandlichaam

1

2

3

Klapanker

Zelfsluiter

10 4

21 Oeverbos

5 9

11

6 22

8 7

12 13 14

15 Wortelmat

19

Steilrand

17 16

18

20

doorlopend potentieel neerslagoverschot (1 apr-10 sep 2018) 300 mm

hittestress door warme nachten (2050) 1 dag

0 mm

Projecten 2019 0

1 mnd

2

-300 mm

5

10

20

30

40

Kilometers 50

Locatie reportages Dijksegmenten 2019

1. Noorderzijlvest 2. Fryslân 3. Hunze en Aa’s 4. Drents Overijsselse Delta 5. Vechtstromen 6. Vallei en Veluwe 6. Groot Salland 7. Rijn en IJssel 8. De Stichtse Rijnlanden 9. Amstel, Gooi en Vecht 10. Hollands Noorderkwartier 11. Rijnland

3

12. Delfland 13. Schieland en de Krimpenerwaard 14. Rivierenland 15. Hollandse Delta 16. Scheldestromen 17. Brabantse Delta 18. De Dommel 19. Aa en Maas 20. Limburg 21. Zuiderzeeland 22. Rijkwaterstaat

Projecten Piping Waddenzee Voorlanden Macrostabiliteit Systeemuitwerking hoogwaterperspectief Vecht Kabels en Leidingen Dijkverbetering Gebiedseigen Grond Grens Waterschap

7 oktober 2017 Een maand later: nog lange weg te gaan op SintMaarten → Puerto Ricanen moeten improviseren om te overleven

8 oktober 2017 Orkaan Nate aan land in de VS; inmiddels afgezwakt

Welkom in Projecten '19: ‘Beter, Slimmer, Sterker’

De titel van het projectenboek van 2019 luidt: ‘Beter, Slimmer, Sterker’.

Het voortdurend verbeteren van dijken staat erin centraal. Want al zijn onze dijken goed op orde, het kan altijd beter. De verbetering kan zitten in een andere techniek, maar ook in het verbeteren van het proces van dijkversterken. Dat vraagt om innovaties. In zeven veldreportages komen zeven verschillende innovaties aan bod.

Projectenboek ’19 blikt met de tijdlijn boven het boek ook terug op het afgelopen jaar. Dit jaar werden opnieuw tal van klimatologische records gebroken. Heter en droger, dat was 2018. De tijdlijn laat zien wat er in een jaar in de wereld gebeurd is rond droogte, wateroverlast en klimaatverandering in het algemeen, maar ook rond dijkversterkingen.

Terwijl de projecten in het boek de revue passeren, is zo tegelijkertijd te lezen waar en wanneer er bijvoorbeeld overstromingen voorkwamen. Dit zijn de rode gebeurtenissen van nos.nl. De nieuwsberichten van de rode tijdlijn verschenen bij de volgende zoektermen: #afsluitdijk #aardbeving + #groningen #bodemdaling #dam #delta #deltawerken #dijk #dijkdoorbraak #dijkversterking #dijkverzwaring #droogte #harvey #irma #hitte #hoogwater #klimaatakkoord #klimaatverandering + #water #klimaatvluchteling #maria #orkaan #overstroming #permafrost #rivier #storm #waterbouw #watersnood #wateroverlast #waterkering #waterschap #watertekort #waterveiligheid #waterschap #wolkbreuk

9 oktober 2017 Dijk Bij de Oude Gieterij: eerste HWBP project in Noordelijke Maasvallei dat wordt opgeleverd

Inhoudsopgave

In het blauw staat het werk waar het Hoogwaterbeschermings­ programma mee bezig is: de start van nieuwe projecten of juist de oplevering ervan. Of het nu gaat om wereldnieuws over water en klimaat, of juist de nieuwsberichten van het Hoogwaterbeschermings­ programma en de projecten van 2019-2024: het is allemaal terug te lezen in de tijdlijn.

Bestuurdersinterviews

HWBP 2019-2024 →6

Veldreportage: Kleirijperij →86

Voorwoord →9

Projecten '19 deel III → 96

De zes kritische succes factoren van (dijk) innovatie → 10

Veldreportage: Wortelmat →110

Vraaggesprek nieuwe HWBP-directie → 18 Editorial Eric-Jan Pleijster →24 Veldreportage: Oeverbos → 40 Projecten overzicht → 48 Projecten '19 deel I → 50 Veldreportage: Steilrand →64 Projecten '19 deel II → 72

4

10 oktober 2017

5

Projecten '19 deel IV → 118 Veldreportage: Zandlichaam →130 Projecten '19 deel V → 138 Veldreportage: Zelfsluiter →156 Projecten '19 deel VI → 164 Veldreportage: Klapanker →174 Projecten '19 deel VII → 182

“Als je de dijk toch aanpakt, dan kun je zoveel meer doen” ↪ Tanja Klip-Martin, dijkgraaf Waterschap Vallei en Veluwe → 53 “In de kern gaat het erom: neem je mensen serieus bij je opgave en laat je ze serieus meepraten” ↪ Marco Kastelein, dagelijks bestuurder Hoogheemraadschap van Rijnland → 57 “We willen dat de mensen een beetje happy worden van de dijk” ↪ Goos den Hartog, dagelijks bestuurder Rivierenland → 63 “We hebben nu mooie nieuwe invalshoeken die ik vooraf absoluut niet bedacht zou hebben” ↪ William de Kleijn, dagelijks bestuurder Waterschap Aa en Maas → 81 “Zonder urgentie geen innovatie” ↪ Toon van der Klugt, hoogheemraad en loco-dijkgraaf Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard → 85 “Je moet durven accepteren dat het mis kan gaan” ↪ Hans de Jong, lid dagelijks bestuur Waterschap Drents Overijsselse Delta → 101 “O, wordt die dijk zó hoog?!” ↪ Eisse Luitjens, heemraad Waterschap Noorderzijlvest en stuurgroeplid POV-Waddenzeedijken → 109 “Innoveren betekent weerstand overwinnen, ook bij mezelf” ↪ Rein Dupont, dagelijks bestuurder Waterschap Limburg → 151 “Hoe innovaties ontstaan?

Een breed contactenveld is belangrijk, het brengt je op nieuwe ideeën” ↪ Leo van Gelder, heemraad en voorzitter stuurgroep POV Dijkversterking Gebiedseigen Grond → 173 “De tijd van ‘wij zullen wel even een dijk aanleggen die goed is voor u’, is voorbij” ↪ Frank Wissink, heemraad Waterschap Rijn en IJssel → 197

11 oktober 2017 Trump vraagt om miljardenlening voor getroffen Puerto Rico → Klimaatbeleid Nederland: dat gaat geld kosten, veel geld → Orkaan Ophelia trekt richting Europa, maar komt waarschijnlijk niet aan land

12 oktober 2017 Tientallen doden door tropisch noodweer in Vietnam → POV Dag voor 3e keer

13 oktober 2017 Natuurbranden Californië nu dodelijkste ooit → Sint-Maarten krijgt toch financiële steun uit Brussel → Hoe haalbaar zijn de kabinetsplannen voor CO2-vermindering?

14 oktober 2017 Nederlandse agenten nog maanden op Sint-Maarten → Roggen uitgezet in Oosterschelde → Orkaan Ophelia sterker op weg naar Ierland

Hoogwaterbeschermingsprogramma 2019-2024 PROJECT

Fort Everdingen - Ameide Sluis Vianen 03 Grebbedijk 04 Neder-Betuwe 05

Zuid-Beveland West, Hansweert S1 07

IJsseldijk Gouda (fase 2) 08

Verbetering IJsseldijk Gouda (VIJG) spoor 1 09

Verbetering IJsseldijk Gouda (VIJG) spoor 2 10

Capelle / Zuidplas 11

Waaiersluis te Gouda 12

Wolferen - Sprok 13

Sprok - Sterreschans 14

Stad Tiel 16

Gorinchem - Waardenburg (GoWa) 18

Tiel - Waardenburg (TiWa) 20

Geervliet - Hekelingen 20-3 21

Zettingsvloeiing V3T 22

Ameide - Streefkerk 23

Sterke Lekdijk: Wijk bij Duurstede - Amerongen 24

Sterke Lekdijk: Culemborgse veer - Beatrixsluis 25

Sterke Lekdijk: Irenesluizen - Culemborgse veer 26

Sterreschans - Heteren 27

Ravenstein - Lith 29

Zuid-Beveland West, Westerschelde S2 31

Zuid-Beveland West, Westerschelde S3 32

Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard (KIJK) 33

SVK Hollandse IJsselkering (schuif) 35

Restopgave Hollandse IJssel 36

Cuijk - Ravenstein 46

Sterke Lekdijk - Salmsteke 51

Zwolle - Olst 54

Stadsdijken Zwolle 55

Keersluis Zwolle 56

Vecht Dalfsen West 57

Vecht Stenendijk Hasselt 58

Vecht - Zwolle 63 Gameren 85 IJmuiden 96

Mastenbroek IJssel 100 Zuid-Beveland Oost, Oosterschelde 102 Kanaal Zuid Beveland 103 Zuid-Beveland Oost, Westerschelde 108 Mastenbroek Zwarte Meer 111

Genemuiden - Hasselt 112

Mastenbroek Zwarte Water 115

Eemshaven - Delfzijl 120 Koehool- Lauwersmeer 122 Lauwersmeer/Vierhuizergat 124 Zuidermeerdijk - MSNF 138 IJsseldijk Apeldoorns Kanaal 139 Rondom Kampen 142 Wieringerzeewering/Balgzanddijk/Amsteldiepdijk 151 Vlieland 160 Kunstwerken 165 Marken 172 Noordelijke Randmeerdijk 01

02

6

2019

2020

2021

2022

2023

2024

PROJECT

2019

2020

2021

2022

2023

2024

2019

2020

2021

2022

2023

2024

2019

2020

2021

2022

2023

2024

Drongelens kanaal (P52) Versterking voormalige C-kering HDSR C-kering Versterking voormalige C-kering Rijnland C-kering Versterking voormalige C-kering RWS C-kering Noordzeekanaal (D31 t/m D37) C-kering Wieringermeerkering Sluis Bosscherveld (kunstwerk) C-kering C-kering

BESTUURSOVEREENKOMST MAAS Tranche A * Tranche B * MAAS Tranche C * MAAS Baarlo MAAS Venlo-Velden en Groot Boller MAAS

MAAS

* Onder tranches A t/m C vallen de volgende projecten: 60B: Steyl-Maashoek, 60D: Thorn, 60E: Heel, 60F: Arcen, 60G: Well, 60H: Venlo-Velden, 60K: Buggenum, 60L: Beesel, 60M: Belfeld, 60T: Alexanderhaven

PROJECTOVERSTIJGENDE VERKENNINGEN Waddenzeedijken Kabels en Leidingen POV Gebiedseigen Grond POV POV

VOORFINANCIERINGSPROJECTEN X 61 107 105 126 132 135 139 140 141 150 166 171 KW

Gemaal van Sasse Sint Annaland/Kop van Ossenisse Geertruidenberg/Amertak Lemsterhoek Lauwersmeerdijk Spuihaven Schiedam Rijnkade Havenstraat IJsselpaviljoen Vispoorthaven Twentekanaal Industrieterrein Grutbroek Gouwzee & Buiten IJ Stolwijkerschutsluis

MIRT-fase: Verkenning

7

MIRT-fase: Planuitwerking

MIRT-fase: Realisatie

15 oktober 2017 Scholen dicht en rechtszaken uitgesteld in Ierland door komst orkaan

16 oktober 2017 Vijf doden bij natuurbranden Spanje en Portugal → Verwoest en failliet Puerto Rico was eerst groen, maar is nu bruin → Drie doden door orkaan in Ierland, honderdduizenden zonder stroom

17 oktober 2017 Bosbranden Portugal doven door regen, dodental opgelopen tot 35

18 oktober 2017 Renovatie vaargeul bij Zeeuwse Bath begonnen

Voorwoord Het Hoogwaterbeschermingsprogramma begint goed op stoom te raken.

Dat doet ons plezier, want de komende jaren is het ‘alle hens aan dek’. Om in 2050 de waterveiligheid op orde te hebben, moeten waterschappen en Rijkswaterstaat per jaar 50 kilometer primaire dijken versterken. Dat is twee keer zoveel als nu.

Het moet niet alleen sterker, maar vooral ook slimmer. Het verhogen en verbreden van dijken is namelijk ingrijpend, kostbaar en ingewikkeld. De ruimte die brede dijken vragen, is in ons dichtbevolkte land niet overal voor handen.

Daarom zijn snel innovatieve, ruimte- en kostenbesparende oplossingen nodig.

Gelukkig zijn we tijdig met projectoverstijgende verkenningen (POV’s) gestart. Hiermee zijn de waterschappen, markt en kennispartners uitgedaagd om met innovatieve oplossingen te komen. Dat heeft zijn vruchten afgeworpen. Denk bijvoorbeeld aan de damwandproef in Eemdijk. Hierdoor weten we nu dat ook dunnere damwanden voldoen aan onze waterveiligheidsnormen. Of neem de grofzandbarrière en verticaal zanddicht geotextiel, als effectief middel tegen piping. We kunnen nu zelfs de bodem onder een dijk vacuüm trekken. Daardoor is het mogelijk sneller een dijk te bouwen of te verbreden. We kunnen dijken zelfs letterlijk ‘vastnagelen’ zodat ze bij extreem hoge waterstanden langer op hun plek blijven.

2019 wordt het jaar waarin we dit soort innovaties ook echt gaan toepassen in ons werk, in onze projecten en in onze manier van samenwerken.

Alle alliantiepartners bereiden zich daar inmiddels samen op voor. Ook het programmabureau maakt zich klaar voor de schaalsprong van de ontwikkelfase naar de productiefase. Sinds 1 juli geven twee nieuwe directeuren deze veranderingen vorm: Erik Wagener en Eric Withaar. Zij delen in dit projectenboek hun visie op het onderwerp innovatie.

Verder vindt u in het projectenboek een aantal reportages over de zoektocht naar het geheim van innoveren. Daaruit blijkt dat innoveren niet alleen in nieuwe technische snufjes zit. Het zit ‘m vooral ook in passie, in doorzettingsvermogen, en soms ook in wat geluk.

Uiteraard vindt u in dit projectenboek het totaaloverzicht van onze projecten. Voor het eerst staan hier ook de nog lopende HWBP-2 projecten in: beide programma’s zijn inmiddels samengevoegd en dat ziet u terug in dit boek.

Wij hopen u hiermee weer een overzichtelijk beeld te geven van waar wij staan in de aanpak van de hoogwaterbescherming van ons land. Ten slotte wensen wij u veel inspiratie toe om onze dijken samen op een slimme manier nog beter en sterker te maken!

Michèle Blom, directeur-generaal Rijkswaterstaat

← Dijkversterking Den Oever

8

9

Hetty Klavers, portefeuillehouder waterkeringen, Unie van Waterschappen

19 oktober 2017 Met hoogseizoen voor de deur hoopt Sint-Maarten op hulp bij wederopbouw → Nederland wordt nu echt groener, maar doelen 2020 niet haalbaar → Oudere echtparen stierven samen in Californische vuurzee

20 oktober 2017 Deskundigen inventariseren: wat als de dijken in Zeeland doorbreken?

De zes kritische succes­ factoren van (dijk-) innovatie 10

1 2 3 4 5 6

21 oktober 2017

22 oktober 2017

Wat is er nodig om van een dijkinnovatie common practice te maken? Jorg Willems (teammanager Techniek, Kennis en Innovatie van de programmadirectie Hoogwaterbescherming) licht zes kritische succesfactoren toe en benoemt aansprekende voorbeelden. De wetenschappelijk onderzochte factoren komen uit de Handreiking Innovaties Waterkering.

Als deze factoren alle zes ‘op groen staan’, heeft een innovatie kans van slagen.

1

Kennis als vertrekpunt Je moet een innovatie altijd met kennis onderbouwen, kennis is het vertrekpunt. Kennis is ook nodig om de júiste innovaties te doen.

Hoe gedraagt de ondergrond zich? Wat gebeurt er onder extreme omstandigheden? Vervolgens is het van belang dat je de opgedane kennis vastlegt, borgt én deelt, met de alliantiepartners en de hele keten. Dit is ook precies hoe we het in de projectoverstijgende verkenningen (POV’s) aanpakken: van theorie, via (semi-) praktijk en doorontwikkeling naar reguliere toepassing.

Een mooi voorbeeld van die cyclus is de rekentechniek Actuele sterkte uit de POV Macrostabiliteit. Dat begon met een theoretisch concept, er is gepionierd in project Markermeerdijken en de techniek is vervolgens doorontwikkeld in project KIJK. Inmiddels kunnen meerdere ingenieursbureaus Actuele sterkte regulier toepassen, wat ook gebeurt in de projecten Noordelijke Randmeerdijken en Grebbedijk.

11

Bij kennis wordt meestal gedacht aan kennis over de dijk. Maar het gaat ook over proceskennis: welke werkwijze spreken we af? En breder: hoe organiseer je bijvoorbeeld het participatieproces met de omgeving? Ook die kennis moeten we borgen en delen.

We gaan hiervoor onder meer de samenwerking aan met WaterWindow, een platform dat Nederlandse water- en klimaatoplossingen toont.

WaterWindow gaat onze technische innovaties in de etalage zetten.

23 oktober 2017 Sint-Maarten legt voorwaarden voor krijgen hulpgeld naast zich neer → Politiek spel om hulpgeld Sint-Maarten, inwoners moeten wachten → Schadevergoeding voor 41 Brabantse boeren na wateroverlast

25 oktober 2017

DE ORGANISATIE — innovatie in het hart van de operatie

26 oktober 2017 Grote afnemers Eneco bang dat duurzame koers in gevaar komt → Onderzoek naar grootschalige mestfraude Limburg

Projecten binnen HWBP-2 zijn afgelopen

Doorslaggevend voor toepasbare innovatie is dat je de júiste dingen on­ derzoekt met de júiste mensen. Dat lukt alleen als innovatie geen aparte afdeling is, maar volledig is ingebed in het primaire proces. Dan krijgt innovatie bij iedere stap een rol en kans.

Realisatie HWBP-projecten neemt toe

HWBP is gestart met in eerste instantie projecten die al ver voorbereid waren, en in het HWBP snel in uitvoering kwamen

284,2

243,3

16,6

23,7

179,6

174,9

105,8

178,9

161,1

18,9

179,9

243,3

236,8 206

kunnen geven (POV 2.0).

Tot slot vergt ook de doorontwikkeling van innovatie binnen de alliantie als geheel aandacht. Daar denkt de stuurgroep nu over na.

HWBP-2 loopt af

132,6

2,8

6,0

58,9

130,3

97,7 73,5

74,5

23

76,8

81,1 1,1

Bij de programmadirectie heeft innovatie ook een plek gekregen in het primaire proces. Bijvoorbeeld door binnen de alliantie projectoverstijgende verkenningen (POV’s) te initiëren. De twee grote constructieve POV’s (piping en macro) leveren nu toepasbare resultaten op.

Maar een vervolg is minstens zo belangrijk. Een aantal POV’s loopt dit jaar af en we denken na over een vervolgtraject hoe we deze verkenningen een meer doorlopend karakter

312,2

284,2

Start van programma HWBP

Waterschap Rivierenland bijvoorbeeld is hier al ver mee. Dit waterschap heeft een grote dijkversterkingsopgave (circa 450 km) en past een heel scala aan innovaties toe: geotextiel, dijkdeuvels, versnelde drainage, vacuüm­ consolidatie… Innovatie krijgt stapsgewijs een plek in het hart van de operatie.

Ook Waterschap Stichtse Rijnlanden gebruikt de opgave als hefboom om de organisatie van innovatie verder te ontwikkelen.

Meerdere omvangrijke projecten vallen in deze periode samen

Dijklengte in uitvoering in de periode 2005 tot en met 2024 (realisatiefase) in km's

312,2

2

24 oktober 2017

48,9 35,2

totale dijklengte

20,6

dijklengte HWBP dijklengte HWBP-2

1,5 20,6

35,2

48,9

76,8

73,5

74,5

80,0

127,5

163,3

155,2

156,0

126,6

102,2

74,7

73,8

30,8

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

2024

HWBP 2018

MENSEN — óók de faalfactoren delen, in de communities Mensen maken de innovatie. Innovatie drijft op mensen die vernieuwing als een vorm van beroepstrots beschouwen. Maar de realiteit is weerbarstiger.

De pioniers moeten vechten tegen bestaande systemen en conventies. Dan heb je steun nodig om de innovatie tóch toegepast te krijgen.

Die steun kan gevonden worden in de communities die het programmabureau heeft opgezet. Hier kunnen Dijkwerkers van waterschappen, Rijkswaterstaat, markt en kennisinstellingen in meer dan 34 vakgroepen niet alleen hun kennis delen, maar ook hun ervaringen. Waarbij het belangrijk is dat we leren om vaker óók de faalfactoren te delen.

12

1,5

3

2005

Lengte primaire keringen in areaal, 2019-2024

Lef is ook nodig. Bestuurders die hun nek uitsteken om als eerste een nieuwe dijkversterkingstechniek toe te passen. Of rijksambtenaren die nieuwe kennis durven op te nemen in het beleid.

Kersverse kennis uit de POVPiping bijvoorbeeld wordt nu al in de Lange Termijn Ambitie Rivieren (LTAR) meegenomen.

totaal: 1302

0

949

13

Lengte primaire keringen gerealiseerd, 2019-2024

totaal: 949

0

261

Aantal kunstwerken in areaal, 2019-2024

0

totaal: 799

423

Aantal kunstwerken gerealiseerd, 2019-2024

0

13

totaal: 423

km

km

stuks

stuks

HWBP 2018

HWBP 2018

HWBP 2018

HWBP 2018

27 oktober 2017 Nieuwe bewindsman houdt vast aan eisen hulpgeld Sint-Maarten → 7 miljoen HWBP-subsidie voor de voorverkenning Ravenstein – Lith/Meanderende Maas → Projectenboek 2018 wordt uitgereikt aan William de Kleijn

4

28 oktober 2017 Wind stuwt water in Eems omhoog, Rijkswaterstaat neemt maatregelen

REGELS — ánders omgaan met onzekerheden Dit gaat over anders omgaan met onzekerheden in kennis; over verbeteringen in de werkwijze hoe we tot een veiligheidsoordeel komen.

Een voorbeeld is de Beslisboom piping. Dit instrument maakt inzichtelijk óf er sprake is van een pipingprobleem en welke maatregelen dan slim zijn.

Beheerders kunnen de beslisboom gebruiken bij hun veiligheidsbeoordeling.

Het project Gorinchem – Waardenburg (GOWA) past het bijvoorbeeld toe.

Een soortgelijk instrument wordt nu ook ontwikkeld voor voorlanden. Een voorland kán een positief effect hebben op de veiligheid en de scope verkleinen. Maar de neiging is toch vaak om deze niet mee te nemen in het oordeel. Om onnodig conservatisme te voorkomen, werken we aan een checklist die aangeeft hoe een beheerder een voorland wél kan meenemen, volgens een meer integrale benadering.

Bij regels gaat het ook over de subsidieregeling. Die richt zich nu op de eerste “gebruiker” van een innovatie. Maar hoe zit het met de tweede en derde gebruiker: dragen die zelf het innovatierisico? Wanneer stopt de innovatie en noemen we het proven technology?

En hoe past dit in de subsidieregeling? Daar denken we nu over na.

29 oktober 2017 Overlast door harde wind, kades Delfzijl ondergelopen → Treinverkeer Duitsland plat door storm, straten Hamburg blank → Zes doden door storm in Duitsland, Tsjechië en Polen

Stand van zaken prinsjesdag 2018

Dijken, dammen en duinen (km) 3000

2000

1000

0

3750

0

500

1000

1500

1777

Nederland 1302

Een ander aspect is de afspraak over de manier waarop we beslissen over de toepassing van een innovatie.

Om de opgave op tijd te halen zouden we misschien moeten toegroeien naar een comply or explain-situatie. Oftewel: leg maar uit waarom je een nieuw ontwikkelde techniek of werkwijze níet toepast.

Innovatie moet de norm worden.

Kunstwerken (aantal)

799

Veiligheidsopgave Aangemeld voor Deltaplan Waterveiligheid

1211

423

Programmering 2019-2024

949

39

180

projecten die wel zijn opgevoerd maar nog niet geprogrammeerd

262

2

Voorfinanciering

Budgetten (miljoen euro)

Een laatste aspect bestaat uit afspraken over de snelheid en het risico van de toepassing van innovaties. Een stapsgewijze ontwikkeling geeft beheerders (en de burgers) het vertrouwen dat een innovatie ook veilig is. Wat hierbij helpt, is als je kunt aantonen dat de innovatie op een kleinere schaal al heeft gewerkt. Een goed voorbeeld is de proef met de JLD Dijkstabilisator in de regionale kering rond de Watergraafsmeer. Als die proef slaagt en voldoende informatie oplevert, dan ligt de weg vrij voor een bredere toepassing. En wat ook helpt, is de afspraak dat de alliantie als geheel de risico’s voor de innovaties draagt.

0

500

Reservering nieuwe instroom o.b.v. landelijke beoordelingsronde Reguliere pakket: 3,18 miljard euro

Reservering voorfinanciering POV’s

Gegevens op basis van Deltaplan Waterveiligheid en de aanvraagde budgetten Prinsjesdag 2018.

Over het HWBP-programma 2019-2024.

15

353,6

137,9

Bestuursovereenkomst Maas Kosten Waterveiligheidsportaal

1000

1500

2000

2599,8

Reguliere projecten

“Een geslaagde proef maakt de weg vrij voor bredere toepassing”

14

30 oktober 2017 Puerto Rico mogelijk nog maanden zonder stroom → 'In de strijd tegen het water moet de natuur juist een bondgenoot zijn'

3,0

58,3

28,2

31 oktober 2017 Sint-Maarten akkoord met voorwaarden hulp, Den Haag niet overtuigd → Nieuw-Zeeland wil speciaal visum voor klimaatvluchtelingen → Oplevering dijk Hagestein Opheusden

5

INFRASTRUCTUUR — meer effect én plezier in de gouden driehoek Ook de externe organisatie van innovatieprojecten is een factor van belang, dit noemen we de innovatie-infrastructuur. Het gaat erom de juiste verbindingen te organiseren tussen kennis, markt en overheid. Als het lukt om de Willy Wortels en de Bob de Bouwers onder leiding van de beheerder bij elkaar te zetten, dan heb je meer effect én plezier.

Een voorbeeld is het Beter rekenen-spoor uit de POV Macrostabiliteit. Hier komen wetenschap, advies en grote praktijkproeven samen. Er is voor alle partijen wat te halen én het leidt tot een kleinere opgave.

6

2 november 2017 Arme mensen vijf keer vaker op de vlucht voor extreem weer → Premier Sint-Maarten weggestuurd na ruzie over hulpgeld

3 november 2017 Trump trekt alsnog portemonnee voor verwoest Puerto Rico → Nieuwe verkiezingen in aantocht op 'opgelucht' Sint-Maarten → Ambitieuze klimaatplannen Rutte III kunnen niet rekenen op veel enthousiasme

Faalmechanismen Faalmechanismen waardoor keringen HWBP (949 km) niet aan de norm voldoen. Een kering kan ook door een combinatie van meerdere faalmechanismen niet aan de norm voldoen.*

Piping en heave

Hoogte

33

Een ander voorbeeld is de POV Kabels en Leidingen. Hier gaat de samenwerking nog een stapje verder. Niet alleen markt, kennis en overheid, maar ook de eigenaren van de kabels, zoals energie- en telecombedrijven participeren projectoverstijgend mee.

Dit is als het ware gouden driehoek plus.

22

3

11

2

458 km

399 km

1

Stabiliteit binnenwaarts

Stabiliteit buitenwaarts

"Met de omgeving, voor de omgeving" 324 km

3

DE OMGEVING — participatie als innovatie Ook de omgang met de omgeving is een innovatie. De manier waarop Waterschap Rivierenland de omgeving vroegtijdig bij de plannen voor het project Gorinchem – Waardenburg (GOWA) betrekt, is daar een goed voorbeeld van. Het waterschap deed een belevingsonderzoek (Camper op de dijk) en liet een groep omwonenden meedenken bij het ontwerp – zij volgden zelfs een basiscursus dijkontwerp. Het waterschap heeft hier ook een prijs voor ontvangen van het Environment Agency.

Illustratief is verder hoe Waterschap Limburg onder het motto "Met de omgeving, voor de omgeving" vele bewonersavonden organiseert en informatie zeer uitvoerig en interactief deelt.

Of hoe Waterschap Aa en Maas in een vroeg stadium Natuurmonumenten heeft betrokken bij het project Meanderende Maas. En bij de POV Waddenzeedijk is in het project Dijk met Voorland

16

1 november 2017 International Water Week in Amsterdam

veel aandacht besteed aan de omgeving door belangen bij elkaar te brengen. In dit geval is dat letterlijk gebeurd op de kwelder achter de dijk. De dijk komt zo als het ware uit zijn isolement; we groeien toe naar gezamenlijk dijkbeheer, met de omgeving.

Ook op het niveau van mede­overheden innoveert de dijkwerkerswereld.

Hoogheemraadschap De

Stichtse Rijnlanden bijvoorbeeld heeft gemeenten en provincie vroeg meegenomen in de POV CentraalHolland. Deze samenwerking tussen overheden is ook wat de nieuwe Omgevingswet van ons vraagt. Andersom betekent het ook dat beheerders vroeger aan tafel komen te zitten bij gemeenten en provincies om samen Omgevingsvisies op te stellen.

2

3

2

595 km

1 1

Bekleding

Micro-instabiliteit 3 2

1

725 km

Voorland en zettingsvloeiing 3 2

1

256 km

Exclusief de projecten uit de landelijke prioriteringslijst (Top 13)

17

234 km

4 november 2017 Gevangenen Sint-Maarten overgebracht naar Nederland en Curaçao → Doden door orkaan in Vietnam

5 november 2017 Klimaatdoelen Parijs zijn ver weg, situatie 'alarmerend' → Protest bij bruinkoolmijnen Duitsland beëindigd

‘Innovatie geeft energie’ Vraaggesprek met de nieuwe HWBP-directie Erik Wagener en Eric Withaar

6 november 2017 De klimaattop in Bonn begint, wat doet de VS? → Dodental orkaan Vietnam loopt op tot zestig → Internationale pers bijeen voor excursie HWBPproject in Spakenburg met o.a. Henk Ovink → VN Klimaatconferentie begint in Bonn

DE ALLIANTIE ALS EEN GEZAMENLIJK GEWETEN Het Hoogwaterbeschermingsprogramma heeft sinds juni 2018 een nieuwe directie, die het programma tijdens de uitvoeringsfase gaat leiden. Eric Withaar (46) als directeur bedrijfsvoering en control, Erik Wagener (51) als algemeen directeur. “Het programma smeden tot een geoliede machine en de alliantie doorontwikkelen tot een collectief waar partners trots op zijn.” Dat is wat het nieuwe duo voor ogen heeft.

Eric Withaar krijgt energie van het samen met anderen zoeken naar verbeteringen in processen en producten om zo de kwaliteit te verhogen. Hij omschrijft zichzelf als constructief-kritisch met een open mind.

“Ik zie het als een heel mooie uitdaging om binnen de alliantie, met zoveel partijen, te zoeken naar de wegen om elkaar sterker te maken en de alliantiedoelen en –gedachte waar te maken.” Eric brengt ervaring mee vanuit verschillende posities binnen het ministerie van IenW en was de laatste vijf jaar directeur bedrijfsvoering en control bij het onderdeel Grote Projecten en Onderhoud van Rijkswaterstaat.

Erik Wagener is de waterschapsman, voormalig directeur Waterveiligheid bij WDO Delta. Van huis uit sociaal geograaf en ook veel als manager in de ruimtelijke hoek gewerkt voor onder andere de gemeenten Rotterdam, Amsterdam en Utrecht. Naar eigen zeggen: nieuwsgierig, enthousiast en wat ongeduldig. “Ik vind het interessant om – voor het eerst – op landelijk niveau iets neer te zetten. Er valt als collectief nog zoveel meer uit het programma te halen en daar wil ik aan bijdragen. Bij een waterschap, middenin de projecten, is de afstand tot het programma als geheel best groot, je zit in je eigen wereld. Gek eigenlijk, want je bent wél een van de aandeelhouders van het HWBP.” We spreken de heren als ze krap drie maanden aan het roer van het Hoogwaterbeschermingsprogramma staan. Met welke verwachtingen, plannen en ervaringen stappen zij in deze nieuwe rol? En wat is hun kijk op innovatie?

“Er zal onvermijdelijk ook een moment van schaarste komen; dat er meer plannen zijn dan geld”

18

7 november 2017 VVD wil verkiezingen op Sint-Maarten uitstellen → President Trump niet welkom op Franse klimaattop → 'Sommige kinderen op Sint-Maarten moeten huilen als het hard regent'

19

“Kennis uitwisselen, netwerken aan elkaar koppelen, belemmeringen wegwerken, overzicht bieden… “ Wagener somt de potentie van de alliantie op. “En we willen een gezamenlijk bewustzijn ontwikkelen.” “Precies”, haakt Withaar aan. “Doen we, vanuit het collectief gedacht, de juiste dingen? En dat wringt soms, want waar het collectief van profiteert, is niet altijd het beste voor de individuele beheerder.”

HET MOET STRAKKER, ZAKELIJKER EN TRANSPARANTER Hoe de heren deze wrijving willen verminderen vertellen ze later. Eerst licht Wagener de aangekondigde doorontwikkeling van het HWBP toe. “Het programma komt steeds meer in de uitvoeringsfase en het aantal kilometers en projecten stijgt vanaf 2020 ongekend.

Om deze schaalvergroting aan te kunnen en ook om de kosten precies te kunnen verantwoorden, moeten we alle processen aanscherpen. Denk hierbij aan de subsidieverstrekking of voortgangsinformatie. Er zal onvermijdelijk ook een moment van schaarste komen; dat er meer plannen zijn dan geld. Hoe ga je daar eerlijk mee om? Hier ligt een belangrijke rol voor het programmabureau.

“We willen de rol van de alliantie in relatie tot de individuele beheerders verder uitwerken. Hoe kunnen we meer als een collectief afwegingen maken? En aan welke tafel doen we dat precies?”, voegt Withaar toe. “Van ons als programmabureau vraagt dat dat we de processen strakker, zakelijker en transparanter maken.”

IETS MAKEN WAT VAN IEDEREEN IS De aanpak moet zich nog uitkristalliseren, maar Withaar heeft wel een idee over de richting. “Ik moet denken aan hoe we bij GPO de ontwikkeling van een strategisch personeelsplan heb aangepakt. De valkuil is dat de afdeling HRM dit bedenkt en een plan presenteert. Maar een strategisch personeelsplan is natuurlijk van het hele management en de medewerkers. Dus we hebben alle betrokkenen gevraagd het plan samen te ontwikkelen. Waarbij HRM de procesverantwoordelijkheid had. Dat gaf zo’n energie en betrokkenheid dat er haast vanzelf draagvlak ontstaat. Heel mooi om te ervaren.”

8 november 2017 Nederlands drinkwater goed, maar systeem niet waterdicht → Knops: verkiezingen Sint-Maarten hoeven niet uitgesteld

9 november 2017 Meer planten en dieren in Rijndelta, na jaren van achteruitgang

10 november 2017 550 miljoen in fonds wederopbouw Sint-Maarten

WE MOETEN ONS RICHTEN OP DE TWEEDE GEBRUIKER VAN INNOVATIES De doorontwikkeling vergt ook innovatie, constateren de heren. Vernieuwingen om de opgave betaalbaar te houden én om voor maatschappelijk rendement te zorgen (zie ook de tweets van Edwin Lokkerbol en Warry Meuleman). Withaar wijst hierbij op een verschil tussen bedrijfsleven en overheid. “In het bedrijfsleven wordt rekening gehouden met het feit dat een deel van de innovaties mislukt maar wordt ook echt werk gemaakt van het zorgen voor rendement van geslaagde innovaties. Bij de overheid lijken innovaties niet te mogen mislukken maar zijn we vaak niet scherp genoeg in het sturen op het toepassen en rendement van geslaagde innovaties” Wagener: “Een programma is dé plek om innovaties toe te passen, je kunt breed experimenteren én goed opschalen. Maar er zijn ook innovaties die meer tijd nodig hebben om geaccepteerd te worden of zich te bewijzen.

En wie draagt het risico als het toch niet lukt? Dat zijn drempels voor beheerders die innovaties na de experimentele fase echt willen gaan toepassen. We moeten kijken wat nodig is om die tweede gebruiker over de streep te trekken.”

"Innovatie bindt en is een drager van energie," vindt Withaar. "We kunnen innovaties binnen de alliantie heel goed benutten om elkaar beter te maken en als collectief meerwaarde te creeeren. Daar kan het programmabureau een faciliterende en aanjagende rol in hebben. De energie die het werken aan innovaties losmaakt, kunnen we benutten om nog beter samen te werken. Samen is gewoon leuker.”

TERUGKIJKEN IS MINSTENS ZO BELANGRIJK ALS VOORUITKIJKEN Wat beide heren gemeen hebben, is dat ze graag resultaat boeken. Wagener: “We willen een geoliede machine smeden. Een machine die ervoor zorgt dat de projecten in het land goed draaien en waar iedereen trots op is.”

“Dat de alliantie een succes is”, zo vat Withaar de missie samen. “Waarbij ik beschouwend wil opmerken dat we terugkijken minstens zo belangrijk vinden als vooruitkijken. Als je het hebt over waar je naartoe wilt, kijk je wat beter kan. Als je terugkijkt, zie je waar je vandaan komt. De vorige directie heeft in feite de “pioniersfase” vorm gegeven. Nu staan de hoofdlijnen en is er een zeer gemotiveerd team dat verder wil bouwen. Met die klus gaan wij nu aan de slag.”

20

Optimistisch mens

Edwin Lokkerbol @EdwinLokkerbol — 22 Aug @riekbos Samenwerking publiek/privaat is goed op gang gekomen mbt technologische (water)bouwvraagstukken en waterveiligheid. Onder meer in de taskforce­deltatechnologie.nl Wat zijn de vraagstukken waarop we absoluut innovaties nodig hebben om de opgave betaalbaar te houden?

“Erik Wagener ken ik als een zeer optimistisch mens, met name als zich complexe situaties voor doen. Ik heb veel vertrouwen dat hij erin slaagt om de verschillende domeinen van onderzoek, wettelijke beoordeling, praktijk van projecten en programmabeheersing, te verbinden. Hij is goed in het kweken van gedeeld eigenaarschap en dat is nodig om de uitdagingen op te lossen.”

Withaar: “De manier van samenwerken met de markt kan een innovatie op zich zijn: hoe vroeg in het proces wordt de markt betrokken, hoeveel ruimte geven we voor nieuwe ideeën en wat voor soort samenwerkingsverbanden gaan we aan?”

Wagener: “Hoe vertalen we de nieuwe veiligheidsfilosofie naar ontwerpprincipes? Dat is echt nog ontgonnen terrein. En dus zaak om alle partijen bij elkaar te brengen, zoals nu ook gebeurt bij het Kennisplatform Risicobenadering (KPR).”

Pieter Kroes, programmamamanager HWBP bij WDO Delta

Marieke Bos @riekbos orgenochtend 10.30 interview ik de nieuwe HWBPM directeuren Eric Withaar en Erik Wagener. Over hun visie op innovatie, over de doorontwikkeling van het HWBP en over hun persoon. Heb jij een originele vraag?

Laat het me weten, wie weet kan ik 'm nog meenemen. #Dijkwerkers

Warry Meuleman @WarryMeuleman ↪ Leuk aanbod. Twee vragen van mij: Maakt het nieuwe denken over integraal riviermanagement HWBP- projecten ook integraler en wat is leuker; werken voor een waterschap of voor een programma?

VRAAG 1 agener: “Voor projecW ten die al een heel eind op streek zijn niet, maar ik denk dat deze ontwikkeling van integraal riviermanagement nieuwe projecten kan verrijken.

Veel HWBP- projecten zijn overigens al integraal, vaak is een HWBPproject een aanjager voor gebiedsontwikkeling. De rol van het programma hierbij is om die

11 november 2017

Zeer gestructureerd

VRAAG 2 agener: W “Onvergelijkbaar! De dynamiek rondom de droogte of hoogwater bijvoorbeeld zal ik missen. Maar tegelijkertijd sta ik te popelen om iets neer te zetten voor zo’n prachtig landelijk programma. Prachtig in de zin van: het gaat over de bewoonbaarheid van ons land en het is een enorme operatie waar de hele waterveiligheidswereld bij betrokken is.”

verbindingen mogelijk te maken en tegelijkertijd de waterveiligheid en de voortgang te bewaken.”

Withaar: “De ontwikkeling van nieuw beleid over rivierverruiming kan de focus van het HWBP vergroten. Het gaat niet langer alleen over dijken, maar over de vraag: wat is voor deze opgave de beste oplossing?”

21

“Twee jaar heb ik met Eric samengewerkt binnen het directieteam GPO, hij was mijn maatje. Leuke man, droge humor. Harde werker, liefst achter de schermen. Tikje ‘hoekig’, hij kan wel eens kortaf zijn. Maar daar kun je het dan vervolgens altijd met hem over hebben. Eric heeft het HWBP veel te bieden. Met hem kun je sprongen maken. Hij werkt zeer gestructureerd, komt afspraken na, is creatief in zijn oplossingen, voert uit en blíjft ondertussen altijd de vraag stellen: wat is hier nu de bedoeling van?”

Jessie van der Linden, directeur Inkoop Rijkswaterstaat

12 november 2017

13 november 2017 Verkiezingen Sint-Maarten toch uitgesteld vanwege gevolgen Irma → Na jaren weer toename uitstoot CO2

14 november 2017 'Nederlands klimaatcentrum dé plek voor wereldwijde oplossingen'

Afgeronde projecten AFGERONDE DIJKVERSTERKINGSPROJECTEN VORIGE RONDE (HWBP-2)

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Havendijk Den Helder Balgzanddijk Wieringermeerdijk omgelegde Stonteldijk Markermeerdijk Hoorn – Enkhuizen Prins Hendrikpolder, steenbekleding Bergen aan Zee Egmond aan Zee Koegraszeedijk Zwakke schakels Noord-Holland

Waterschap Hollandse Delta Versterking Buitenhavendijk Middelharnis Dijkversterking Nieuwe Stadse Zeedijk Dijkversterking Oostmolendijk Dijkversterking Hellevoetsluis Dijkversterking BrielseMaasdijk Zettingsvloeiing Spui Dijkversterking Spui West Dijkversterking IJsselmonde Noord en Zuid Dijkversterking Hoeksche Waard Noord Dijkversterking Hilledijk Zettingsvloeiing Dordtsche Kil Kust van Voorne Flaauwe Werk Dijkversterking Eiland van Dordrecht

Waterschap Fryslân Havendammen en steenbekleding Stavoren Havendam Lemmer Waddenzeedijk, Friese kust Terschelling, Waddenzeekering Johan Frisosluis Stavoren Riensluis te Lemmer Oude Zeesluis te Stavoren Inlaat Tacozijl Inlaat Teroelsterkolk IJsselmeer, kleibekleding en pipingmaatregelen

AFGERONDE DIJKVERSTERKINGSPROJECTEN HUIDIGE RONDE

Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard Nederlekdijk Bergambacht - Ammerstol - Schoonhoven Dijkversterking Krimpen Achterland Maeslantkering

WDO Delta IJsseldijk bij Windesheim Gemaal Westerveld bij Zwolle

Waterschap Hunze en Aa's

Waterschap Rivierenland De Diefdijk

Hoogheemraadschap van Delfland Delflandse dijk

Oude zeesluis Delfzijl

Waterschap Rivierenland Benedenstad Nijmegen Merwededijk te Werkendam Diverse pipingmaatregelen Onrustpolder Noord-Beveland Kruiningenpolder Zimmermanpolder Zuid-Beveland Noorderstrand Schouwen Westkapelle Vlissingen West Zeeuws-Vlaanderen

Hoogheemraadschap van Delfland Gemaal Westland Achterland Maeslantkering Scheveningen Delflandse kust Spuihaven/Schiedam

Waterschap Rijn en IJssel Den Elterweg te Zutphen IJsseldijk stadsgracht Doesburg Twentekanaaldijk Pleijweg, Schaapdijk, Broekdijk te Arnhem

Waterschap Vallei en Veluwe Gemaal Antlia

Waterschap Zuiderzeeland Kadoelersluis

Provincie Groningen Schutsluis complex Delfzijl Keersluis Lauwersoog

Hoogheemraadschap van Rijnland Kustverstreking Katwijk Zandvoort, boulevard Kustversterking Noordwijk

Waterschap Aa en Maas Keent en Keent – Grave Kunstwerken Boxmeer – Grave Heusden Boxmeer

Rijkswaterstaat Midden-Nederland Roggebotsluis Nijkerkersluis

Rijkswaterstaat Zee en Delta Veerhaven Kruiningen Sluizencomplex Terneuzen

Rijkswaterstaat West-Nederland Noord Molwerk in de Mokbaai, Texel

Waterschap Noorderzijlvest Afvalwaterleidingen Waddenzeedijk Nieuwstad

22

15 november 2017 Inwoners Sint-Maarten in Nederland krijgen geen hulp → Klimaattop in Bonn gaat beslissende fase in → Meer doden door watersnood in Griekenland → Wereldbank gaat hulpgeld Sint-Maarten vermoedelijk beheren → 84.000 regenwormen moeten wateroverlast bestrijden in Weesp

23

Waterschap Scheldestromen Dijkversterking Burgsluis – Schelphoek Dijkversterking Flaauwershaven - Boerderij De Ruyter Dijkversterking Zierikzee – Bruinisse

Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard Dijkversterkingen Moordrecht en Capelle

16 november 2017 'Schoonheid' Afsluitdijk versterkt door lichtgevende kunstwerken → Nederlandse jongeren manen klimaatminister tot meer actie

17 november 2017 1,5 of 2 graden aardopwarming: het is een wereld van verschil, waarschuwen kenners → Internationale emissiehandel om uitstoot terug te dringen: een goed idee?

18 november 2017 Kleine stappen gezet op klimaattop Bonn

Beter, Slimmer, Sterker, Schoner!

Work it harder Make it better Do it faster Makes us stronger More than ever Hour after Our work is Never over Harder, Better, Faster, Stronger, Daft Punk, 2001

Tekst Eric-Jan Pleijster Eric-Jan Pleijster is namens LOLA Landschapsarchitecten sinds 2016 samenwerkend partner van het Hoogwater­be­scher­ mingsprogramma. Voor Projectenboek ’19 schreef hij samen met Raf Rooijmans, Teun Schuwer en Koen Steegers van LOLA zeven geïllustreerde reportages over innovaties binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma.

24

19 november 2017 Kunnen we voor een paar tientjes blijven vliegen en de klimaatdoelen halen?

25

20 november 2017

21 november 2017 Uitreiking HWBP-subsidie voor de POV Kabels en Leidingen

22 november 2017 Tekort aan populaire rooibos-thee door mislukken oogst → Speurtocht naar lozing GenX in Brabantse rivieren

2050 staat rood omcirkeld mijn agenda: dat is het jaar dat het Deltaprogramma voltooid is en alle dijken beter, slimmer, sterker zijn. Maar wat weet ik eigenlijk verder van 2050? Oké, het doel van het Deltaprogramma is dat Nederland in 2050 waterro­ buust en klimaatbestendig is ingericht. Maar hoe ziet ons land er dan uit? En hoe leven we dan?

Overigens is de naam ‘Black Mirror’ volgens de makers een verwijzing naar een telefoonscherm dat uit staat.

Als je naar het scherm kijkt, zie je alleen een reflectie van jezelf in een zwarte spiegel. De serie houdt ons dus een spiegel voor over hoe we ons tot techniek verhouden. Technologische innovaties buitelen over elkaar heen, leidend naar een toekomst waarin technologie elk aspect van ons leven beheerst. Maar is dat wel de toekomst die we willen? De vraag is of we er wat aan kunnen veranderen, of dat we machteloos staan tegenover onze innovatiedrang.

Wereldbedreigingen 2018

Natural disasters

Innovaties: het woord klinkt me altijd in de oren als vernieuwend en grensverleggend. Als iets goeds.

Maar niet alle innovaties zijn uiteindelijk verbeteringen.

Sterker nog: ik denk dat onze voortdurende behoefte om te blijven innoveren vaak tot wereldbedreigende situaties heeft geleid. Kijk maar naar de huidige innovaties in relatie tot de grootste wereldbedreigingen uit het 'Global Risks Report 2018' van het World Economic Forum, een rapport waarin risico-experts de belangrijkste bedreigingen voor onze samenleving voorspellen.

Op de derde plaats staan cyberdreigingen, mogelijk gemaakt door de wereldwijde ontwikkeling van internet. Onze toenemende cyberafhankelijkheid wordt gezien als belangrijkste driver achter de wereld­wijde dreigingen voor de komende tien jaar. Op de tweede plaats staat het risico op een oorlog tussen wereldmachten: een high-tech oorlog met mogelijke inzet van nucleaire wapens.

Failure of climate-change mitigation and adaptation Water crises

Cyberattacks Biodiversity loss and ecosystem collapse Food crises

3.5

Large-scale involuntary migration

Spread of infectious Interstate conflict diseases Critical information infrastructure breakdown

3.40 gemiddelde

Profound social instability Fiscal crises Failure of regional or global governance Failure of critical infrastructure

Energy price shock

Man-made environmental disasters Failure of national governance

Terrorist attacks Unemployment or underemployment Data fraud or theft Asset bubbles in a major economy State collapse or crisis

Failure of financial mechanism or institution

Adverse consequences of technological advances Failure of urban planning

3.0 Illicit trade Unmanageable inflation

2.5

Deflation

3.0

Waarschijnlijkheid

4.0

4.5

uitgelicht gebied 5.0

1.0

Categorieën economisch

milieu

Bron: World Economic Forum Global Risks Perception Survey 2017–2018.

26

Extreme weather events

INNOVATIES ZIJN WERELDBEDREIGEND

Helemaal bovenaan staat klimaatverandering. De grote klimaatrisico’s (extreme weersomstandigheden, verlies aan biodiversiteit en aan ecologische systemen, grote natuurrampen, man-made natuurrampen, en het onvermogen om het hoofd te bieden aan de klimaatuit Black Mirror ‘Dog’ S04E05 uit Black ‘Metalhead’ Mirror S04E05 ‘Metalhead’ Boston Dynamics’ ‘SpotMini’ Boston Dynamics’ Robotic dog ‘SpotMini’ Robotic dog Links: ‘Dog’ uit Black Mirror S04E05 ‘Metalhead’ verandering) zijn alle vijf hoog gerangschikt, zowel naar Rechts: Boston Dynamics’ ‘SpotMini’ Robotic dog waarschijnlijkheid als naar impact. Extreme weersomstandigheden staan genoteerd als de allergrootste ‘Black Mirror’ gaat veel verder dan alleen social media, werelddreiging. of the Internet of Things. Zo worden in het bovenge Mijn mening is dat we de versnelde klimaatverannoemde fragment uit de aflevering Metalhead dus dering volledig aan ons zelf te danken hebben. Aan de mensen geterroriseerd door gerobotiseerde honden razendsnelle ontwikkeling van onze steden, onze indusdie op mensen jagen. De robothonden lijken daarin trie, onze infrastructuur, voorzieningen. En indirect dus onoverwinnelijk te zijn. Onzinnige sciencefiction? aan alle innovaties die we de afgelopen eeuwen keer op Misschien. Maar toevallig of niet, een Amerikaanse keer gedaan hebben. Nu hebben we innovaties nodig om bedrijf is al jaren bezig met de ontwikkeling van zo’n gedeze wereldbedreigingen weg te nemen. robotiseerde hond. Nu is er de SpotMini: een robothond die zelfstandig navigeert en met een grijparm zelfs de deur opendoet. De grijparm kan ook vervangen worden door een geweer. Dan lijkt de stap naar een intelligente militaire robothond ineens niet meer zo ver weg.

Nu hebben we innovaties nodig om deze wereldbedreigingen weg te nemen

Weapons of mass destruction

3.48 gemiddelde

‘Ik kan niet lang met je praten,” fluistert een vrouw haastig in een walkie talkie. Er klinkt angst in haar stem.

“We hebben een hond gevonden in het magazijn.” Ze is angstig omdat ze weet dat het geen gewone hond is, maar een moordzuchtige robot op vier poten. In een post-apocalyptisch landschap jaagt de robothond dag na dag op de vrouw en er is niets wat het kan stoppen.

Vergis je niet, de toekomst is dichterbij dan het lijkt, is de boodschap van de serie ‘Black Mirror’. Voor iedereen die deze niet kent: het is een populaire sciencefiction-serie, inmiddels toe aan het vijfde seizoen. De serie laat een nabije toekomst zien, waarin technologie onze levens volledig beheerst. Zo zijn mensen onafscheidelijk van hun volledig transparante mobiele telefoons, minimalistische rechthoeken van glas. Nu nog sciencefiction, maar over een paar jaar waarschijnlijk overal verkrijgbaar.

Impact

ZWARTE SPIEGEL

4.0

23 november 2017 Evacuaties na overstromingen Engeland → Waterbouwdag 2017 vindt plaats in Rotterdam

27

geopolitiek

samenleving

technologie

5.0

24 november 2017 Premier Sint-Maarten moet weg, noodhulp opgeschort → Rutte: premier Sint-Maarten moet nu echt snel opstappen → Premier Marlin van Sint-Maarten stapt alsnog op BETER, SLIMMER, STERKER. MAAR VOORAL SCHONER! Wat de effecten van klimaatverandering betreft, vond ik dit (opnieuw) een veelzeggend jaar. Vorig jaar was het jaar van de vernietigende orkanen. Niet in Nederland, maar overzees, ver weg. Eerst was er Harvey en bijna gelijk daarop volgde Irma met hoog water, stormen. Er waren hoge golven, overstromingen, verwoeste huizen en doden. Er volgden noodacties. In de toekomst zou het aantal orkanen toenemen, zo werd voorspeld, en de frequentie ook.

2018 was het jaar van de hitte en droogte.

Niet alleen in Australië, maar dichtbij in Europa, in Nederland. De eerste hittegolf werd al snel opgevolgd door een tweede hittegolf. De heetste zomer ooit gemeten! En de hitte ging gepaard met een lange droogte. De rivieren stonden laag. De polders werden nat gehouden met water uit de rivieren. Er werd opgeroepen om minder water te gebruiken. Zo’n lange periode van droogte hadden we nog nooit eerder gehad.

Klimaatwetenschappers ondersteunen dit en doen er nog een schepje bovenop. “Als de wereld door klimaatverandering nog 2 graden warmer wordt, zal er een hittetijd aanbreken, waarschuwen ze. Dat betekent dat het uiteindelijk wereldwijd 4 tot 5 graden opwarmt, de zeespiegel door smeltende ijskappen 10 tot 60 meter stijgt en meerdere delen van de wereld onbewoonbaar worden. Als we nu niets doen, wordt deze hothouse earth een werkelijkheid.” Aldus de prognose van een internationaal team van klimaatonderzoekers in het tijdschrift ‘Proceedings of the National Academy of Sciences’.

Hooguit worden met innovaties de grenzen van het bestaande systeem opgezocht

Niet iedereen is het eens met de conclusies van deze wetenschappers. Volgens sommigen zijn de resultaten te extreem of niet realistisch. Het rapport zegt ook dat wij als mens de klimaatverandering zelf volledig kunnen stoppen. Dat we de aarde zomaar kunnen laten afkoelen.

Maar daar is wel wat voor nodig, meer dan enkel de uitstoot van broeikasgassen terugdringen, benadrukken de onderzoekers.

Álle ontwikkelingen moeten eigenlijk bijdragen aan de beperking van de uitstoot van broeikasgassen en de opslag van broeikasgassen in natuurlijke of kunstmatige systemen. We kunnen het tij alleen keren als álle inspanningen daarop gericht zijn. Hoogwaterbescherming wordt beter, slimmer, sterker, zo zegt de titel op de omslag van het Projecten ’19. Maar moet het niet vooral schoner?

28

25 november 2017 Inwoners overstroomd Grieks dorp: 'Niemand neemt verantwoordelijkheid'

DE GRENZEN OPZOEKEN Dat kan door ons te blijven verbeteren. Innoveren dus!

Innovaties zijn de gereedschappen om een bestaand systeem te verbeteren en te blijven verbeteren. Het systeem kan een product zijn, een techniek of technologie, een organisatie of zelfs de samenleving. Vaak wordt er een onderscheid gemaakt in sociale- en technische innovatie. In dit geval gaat het om de innovatie binnen het systeem van waterkeren: het aanleggen, onderhouden en verbeteren van het systeem van waterkeringen.

Een bestaand systeem dat incrementeel (al dan niet op onderdelen) wordt verbeterd.

Innovatie wordt vaak als grensverleggend gezien, maar dat is het dus eigenlijk niet. Hooguit worden met innovaties de grenzen van het bestaande systeem opgezocht. Het bestaande systeem van dijken bouwen, onderhouden en versterken blijft met iedere innovatie gewoon bestaan. Maar telkens kan het toch nog slimmer en kan het nog sterker. Het komt voort uit de overtuiging dat het huidige systeem niet optimaal is, maar dat het wel beter kan, dat er verbeterd kan worden. Rest wel de vraag wat dat eigenlijk inhoudt: ‘beter’.

26 november 2017

27 november 2017 'Bevolking Sint-Maarten getraumatiseerd na orkaan Irma' → Waterinnovatieprijs voor doorlatendheidssondering voor dijkverbeteringen van Fugro. Publieksprijs voor dijkversterking Gouda

Drie bedreigingen om tegen te innoveren

langgolvige straling

zon

broeikasgas atmosfeer

reflectie

watercyclus versnelt

reflectie ijskappen smelten

kortgolvige straling

aarde

zeestromen veranderen

Klimaatverandering

radar en electronica

kernwapen

ontsteking

sensoren

GOEDKOPER IS VAAK OOK SCHONER Wat ‘beter’ is hangt ook af van de markt. Businesscases spelen een grote rol bij het tot stand komen van een innovatie, ook bij de innovaties in waterveiligheid. Alleen wanneer een uitvinding in de markt, in dit geval bij de waterschappen en de aannemers, aanslaat en toegepast wordt, is er sprake van een innovatie. Er moet dus wel een positieve businesscase zijn, want in de markt zijn twee zaken van belang: kosten en winst. Geld verdienen of geld besparen is dus de daadwerkelijke motivatie achter innovatie.

Het Deltaprogramma, het Hoogwaterbe­ scher­mings­­programma, Rijkswaterstaat en de Waterschappen zijn echter geen bedrijven waarin winst maken het doel is. Wat wel speelt, is de sobere en doelmatige benadering. Geld besparen is dus een belangrijk doel. Met minder publieke middelen meer bereiken over een langere periode. Innovaties komen vooral tot stand als ze kostenverlagend zijn. Een korter proces, een langere levensduur, een lager materiaalverbruik, goedkoper materiaal.

Kostenreductie is daarom voor veel uitvinders een belangrijke manier om innovaties aan de man te brengen. Bovendien kunnen schonere en goedkopere technieken vaak best hand in hand gaan. Zo blijkt dat het gebruiken van gebiedseigen klei niet alleen duurzamer is dan het afgegraven en aanleveren van klei van elders, maar ook vanuit kostenreductie erg aantrekkelijk.

Kernoorlog

deep learning predictive analytics

machine learning

translation classification

natural language processing

information extraction speech to text

speech

text to speech image recognition machine vision expert systems robotics

Artificial Intelligence

29

vision

aandrijfmechanisme

28 november 2017

29 november 2017

30 november 2017 Koninklijk paar op Bovenwindse Eilanden

Een ander mooi voorbeeld waaruit duidelijk wordt dat schonere en goedkopere dijkversterking vaak hand in hand gaan, vind ik de versterking van de Waddenzeedijken. Door de dijken beter te monitoren en zo meer te weten te komen over de sterkte en stabiliteit, is het mogelijk de dijk voorlopig minder te verhogen dan vooraf gedacht. Dat bespaart niet alleen kosten, maar ook grondstoffen en CO2-uitstoot.

En zo zijn er meer voorbeelden van duurzame kostenbesparingen. Zoals de vooroevers van gebiedseigen grond voor de Markermeerdijken. Die oplossing is onderhoudsvriendelijker, beter te beheren, en het levert veel natuurwaarden op. Een ander voorbeeld is de grofzandbarrière uit de projectoverstijgende verkenning Piping: een filter met natuurlijke zandlagen in plaats van een gebiedsvreemd kunststoffen geotextiel in de grond stoppen. Goedkoper is dus vaak ook schoner. Eigenlijk best logisch.

Kostenbesparing verkoopt echter niet vanzelfsprekend. Het gaat ook om het hebben van vertrouwen in de innovatie. Ook al levert de aanleg van oeverbossen als golfbrekers een kostenreductie op, de toepassing is daarmee nog niet vanzelfsprekend. Wellicht omdat de innovatie niet binnen het bestaande systeem van dijken bouwen en beheren valt, maar net daarbuiten.

Oeverbossen zijn revolutionair, omdat werken met natuurlijke waterkeringen om een andere manier van denken vraagt. Daarmee roept het zoveel vragen en onzekerheden bij de beheerders op, dat het heel lastig is om zomaar in een dergelijke innovatie te stappen.

Door piping juist vanuit de praktijk benaderen, met bestaande kennis van de dijk. Want we kennen die dijk al heel lang, we weten waar de wellen zitten. Meer nuchterheid dus, en dat levert een kostenbesparing op.

Aan de andere kant is zo’n POV een groot project met veel geld en een fors proces. Er is geen twijfel over het belang van innovatie. Maar wellicht kan het innovatieproces beter en is de rol van het Hoogwaterbeschermingsprogramma daarin wellicht anders. Drie mogelijke verbeterpunten: ten eerste kritischer kijken naar het onderwerp van een POV. Op welke nieuwe innovaties moet het Hoogwaterbeschermingsprogramma eigenlijk inzetten? In de wereld van nu ontwikkelen nieuwe technologieën zich razendsnel. De ene ‘doorbraak’ is nog niet eens droog achter de oren of de volgende lijkt zich alweer aan te dienen. De innovaties van enkele jaren geleden zijn nu al vergeten. Ten tweede: de organisatie van een POV is wat zwaar, dat kan vast lichter en sneller.

In de derde plaats is het belangrijk om de gehele levenscyclus van een innovatie te bekijken, want voor het slagen van een innovatie is he cruciaal dat alle ontwikkelingsstadia worden doorlopen. Een veelgebruikt hulpmiddel hierbij is de ‘Hype Cycle’ van het Amerikaanse Gartner: een raamwerk en grafische weergave van de volwassenwording van een nieuwe techniek. De Hype Cycle helpt om duidelijk te maken of een nieuwe technologie echt innovatie wordt of dat het bij een hype blijft en de technologie als een nachtkaars weer uitgaat.

De Hype Cycle

OP DE GOLF VAN DE HYPE CYCLE De innovatieve oeverbossen hadden wellicht verder onderzocht kunnen worden in een projectoverstijgende verkenningen (POV). In de afgelopen jaren zijn in de POV’s verschillende innovaties zo dicht mogelijk bij de projecten gebracht om zo de waterschappen te inspireren deze toe te passen. Maar de huidige POV’s stoppen nog in 2018 en het is nog niet duidelijk of en hoe het Hoogwaterbeschermingsprogramma daarmee verder gaat. Het is een goed moment om de balans op te maken en de koers te bepalen. Moet het roer om?

We kennen die dijk al heel lang, we weten waar de wellen zitten. Meer nuchterheid dus, en dat levert een kostenbesparing op De POV’s zijn deels goed gelukt: er zijn interessante vondsten gedaan. Zo’n vondst zit soms in een vernieuwende techniek. Soms zit het in een andere benadering van het probleem, zoals de uitkomsten van de POV Waddenzeedijken en POV Piping laten zien. Wat de laatste betreft zit de verbetering niet zozeer in een fysieke maatregel, maar ook in een bepaald realisme.

30

Dit model kan ook het Hoogwaterbeschermings­ programma helpen om van uitvindingen werkelijke innovaties te maken. De Hype Cycle geeft inzicht in op welk moment een uitvinding het beste verder ontwikkeld kan worden tot een innovatie. Dat kan bijvoorbeeld helemaal voorin, als Technology Trigger: onderzoekers en uitvinders stimuleren om hun garagebox-probeersels verder te brengen. Maar in deze fase is wellicht al sprake van voldoende steun. VPdelta bijvoorbeeld organiseert proeftuinen waarin startups, scale-ups, wetenschappers en gebiedsbeheerders innovatieve concepten kunnen testen, verbeteren en demonstreren.

Meer waarschijnlijk is het do-or-die moment van een uitvinding: wanneer de uitvinding al bekend en ‘gehyped’ is, maar deze nog geen groep van gebruikers heeft. Door op zo’n moment vertrouwen te tonen en een samenwerking aan te gaan en een gebruiker te worden, kan het Hoogwaterbeschermingsprogramma voorkomen dat relevante uitvindingen in de Valley of Death belanden. Dat vertrouwen reikt verder dan alleen het vertrouwen in het kostenplaatje: dat vraagt om lef van de beheerder en de aannemer om onzekerheden te accepteren en aan te gaan.

1 december 2017

eerste grote tegenslagen

eerste investeringen

R&D

meer investeringen, succesvolle testen

‘valley of death’ innovaties zonder vertrouwen

media hype

‘collaborative void’: weinig vertrouwen na eerste problemen

innovatie zet door

Plateau of Productivity

Slope of Enlightenment

Trough of Disillusionment

Peak of Inflated Expectations

Technology Trigger

verwachtingen

‘collaboration curve’ ideale samenwerking tussen investeerders en innovators

tijd HWBP

De Hype Cycle beschrijft de levenscyclus van een uitvinding: van Technology Trigger tot aan Plateau of Productivity. Iedere nieuwe technologie doorloopt deze altijd vijf fases.

1. Technology Trigger: de potentiële technologische doorbraak komt in de media met proof-of-concepts en trekt bijzonder veel aandacht. Er bestaan op dit punt nog geen bruikbare producten en commerciële inspanningen zijn er nog niet geweest. Dit is een eerste plek waar het Hoogwater­ beschermingsprogramma innovaties kan stimuleren.

2. P eak of Inflated Expectations: de technologie bereikt zijn ‘hype hoogtepunt’.

Er verschijnen eerste succesverhalen, maar mislukkingen worden even breed uitgemeten. Sommige bedrijven gaan met de technologie aan de slag, anderen niet.

31

HWBP

3.

Trough of Disillusionment: de interesse in de technologie verdwijnt naar aanleiding van mislukte experimenten en gefaalde implementaties. Bedrijven stappen uit. De enige bedrijven die verder gaan zijn de bedrijven die investeringen in de technologie succesvol kunnen vertalen naar behoeftes van de early adopters. In deze derde fase ligt dus het omslagpunt van hype of blijvertje. * The Valley of Death (eigen toevoeging): daar waar een technologie verdwijnt in de vergetelheid en we er hooguit achteraf nog eens aan terugdenken.

Denk aan de 3D-tv: een paar jaar geleden een grote hype, maar nu uit de schappen verdwenen. **The Collaboration Curve (James Dearsly): daar waar de Through of Disillusionment (en The Valley of Death) voorkomen kunnen worden door het aantal samenwerkingen uit te breiden en te bestendigen. Dit is de tweede plek waar het Hoogwater­beschermings­ programma innovaties kan stimuleren.

HWBP

4.

Slope of Enlightenment: bedrijven weten investeringen winstgevend door te zetten. Het wordt in deze fase steeds duidelijker welke mogelijkheden de techniek biedt. Tweede en derde versies van de technologie worden gemaakt en de eerste pilots met deze nieuwe versies worden uitgevoerd. Conservatieve bedrijven blijven nog even op afstand.

5.

Plateau of Productivity: adoptie op grote schaal. Het is voor bedrijven duidelijk of ze iets met deze techniek kunnen en of zij in staat zijn deze aan te bieden aan hun klanten. De techniek is relevant geworden, consumenten en klanten hebben interesse en kopen de technologie. Hier kan het Hoogwaterbeschermings­programma de waterschappen stimuleren om innovaties af te nemen.

2 december 2017 Drie maanden na apocalyps Sint-Maarten: 'Nasleep erger dan orkaan zelf' → Koning: toekomst SintMaarten is zonnig

3 december 2017 Eric Luiten:'Ik kan niet wachten op een historisch hoogwater' → Tasmaanse zomer begint met hevige sneeuwval

OPERATIE GESLAAGD, PATIËNT OVERLEDEN Terug naar het begin. Waar was het ook alweer allemaal voor nodig? Het klimaat verandert, de zeespiegel stijgt: we kennen het verhaal. De Doomsday Clock tikt! Er moet iets gebeuren en liever vandaag dan morgen.

Innoveren dus. Beter, slimmer, sterker. En schoner, nogmaals. Maar ik vraag me af of het wel voldoende is.

Gaan we het wel halen?

Dat het ons lukt om het Deltaprogramma in 2050 af te ronden, geloof ik wel. Er is een gedreven Deltacommissaris en een geëngageerde gemeenschap van Dijkwerkers. Er is de sluitende meerlaagsveiligheidsbenadering als aanpak. Er is een Hoogwaterbeschermingsprogramma met project­ overstijgende verkenningen, dijkversterkingsprojecten en een jaarlijks wettelijk beschikbaar Deltafonds om de projecten mee uit te voeren. Goed geregeld dus, dat geeft vertrouwen in de toekomst..

Operatie geslaagd, patiënt overleden? Straks hebben we het beoogde doel gehaald en zijn de dijken waterrobuust en klimaatbestendig, maar is de wereld om ons heen zodanig veranderd dat het misschien wel een vergeefse poging was. Dat het gewoon nog niet voldoende was om de extreme zeespiegelstijging van de internationale klimaatonderzoekers het hoofd te bieden. Daarin staan we als Dijkwerkers natuurlijk niet alleen, maar zijn we ook afhankelijk van het handelen van anderen. Het is essentieel om de klimaatdoelstellingen te halen en zo de temperatuurstijging en de daarmee samenhangende zeespiegelstijging te beperken.

Maar het mooie klimaatakkoord ten spijt -dat is nog niet vanzelfsprekend. Maar liefst 66 procent van de Nederlanders schat de kans dat de CO2-uitstoot in ons land in 2050 met 95% is afgenomen klein tot héél klein in. Ondanks deze negatieve prognose zegt een kwart van de ondervraagden zelf niet te willen investeren in milieubesparende maatregelen. Het lijkt erop dat een aanzienlijk aantal Nederlanders de hoop heeft opgegeven als het gaat over de wereldwijde beperking van onze CO2-uitstoot.

Het gaat om innovaties die ervoor zorgen dat we minder CO2 uitstoten en minder grondstoffen gebruiken, en dat we natuurlijke systemen in herstellen

4 december 2017 Knops: 550 miljoen wederopbouw St-Maarten misschien niet genoeg → Italië beleeft het droogste jaar in ruim twee eeuwen → Dijkenpanel bewoners en ondernemers Markermeerdijken: 75% is positief over dijkversterking

WIE KENT DE TOEKOMST?

De wereld in 2050

Ik heb een enorme nieuwsgierigheid naar de toekomst.

Ik wil weten hoe deze eruit ziet, hoe we dan leven. En niet geheel verassend houd ik dan ook van sciencefiction, waarin verbeelding met voorspellingen over de toekomst gecombineerd worden. In sciencefiction of speculative fiction wordt daaruit een nieuw model van de wereld gecreëerd, dus niet alleen technologie maar de hele cultuur en sociale gebruiken daaromheen.

Sciencefiction is nodig, om ons nieuwe werelden te laten zien en ons zo te helpen die werelden mogelijk te maken.

Of om ons ervoor te waarschuwen, door een dystopie te laten zien, zoals Black Mirror dat bijvoorbeeld doet.

Ongeacht utopie of dystopie, dat moeten we voor de dijken ook blijven doen.

Zoals bijvoorbeeld de bekende tweelingbroers Robbert en Rudolf Das dat eerder ook al deden. Zij publiceerden vanaf tussen 1966 en 2008 meerdere boeken met voorspellingen en voorstellen op uiteenlopende gebieden, van stadsuitbreidingen en snelwegen tot dammen en eilanden. De voorstellen waren futuristisch, maar hadden tegelijkertijd een bouwkundig realisme.

De broers, inmiddels 90 jaar oud, werden gedreven door een eigen milieu-agenda en probeerden in hun boeken een breder beeld van de mens in de toekomst te schetsen. Zij leverden in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw al maatschappijkritisch commentaar op de energie-industrie en waarschuwden het uitputten van fossiele brandstoffen. Ze stelden voor om over te stappen op hernieuwbare energiebronnen en ontwierpen nieuwe eilanden vol zonnecollectoren en windmolens. Ideeën die in de huidige energietransitie nog steeds actueel zijn.

Opnieuw ontstaan er radicale terroristische groeperingen.

Deze groepen weten een deel van het nucleaire materiaal dat sinds de jaren negentig in Rusland was zoekgeraakt in handen te krijgen.

Tegen 2050 heeft er ten minste één terroristische nucleaire aanslag op een grote wereldstad plaatsgevonden. Deze aanslag is vele malen groter dan 9/11 en heeft in 2050 bij veel mensen een diep psychologisch litteken achtergelaten. Er is daardoor veel paranoia en achterdocht tussen landen.

Ondanks deze onrust is er wel vooruitgang geboekt in de samenwerking op een aantal belangrijke kwesties, zoals het broeikaseffect.

In 2050 zijn we niet gestopt met het gebruik van fossiele brandstoffen en grondstoffen. Toch zijn de koolstofemissies aanzienlijk gedaald in vergelijking met het niveau van 1990, dankzij een wereldwijde CO2belasting en de wijdverbreide inzet van zonne-, wind- en golfenergie, samen met de vierde generatie nucleaire energie. Energie uit kernfusie komt nu ook beschikbaar en wordt door een aantal vooruitlopende landen ingezet. Ook de winning van zonne-energie uit de ruimte komt op. Energie-efficiëntie en het gebruik van hernieuwbare energiebronnen hebben gezorgd voor een substantiële vermindering van de CO2-uitstoot.

Energie-eiland van gebroeders Das zonnecollector

windturbines

getijdencentrale

120

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

Toekomst beelden, Rudolf en Robbert Das, 1999

Als de gebroeders Das in hun tijd de volle beschikking hadden gehad over internet, dan hadden ze vast de website Futuretimeline.net gevonden. Dat is voor mij al jaren een go-to website voor alle voorspellingen over de toekomst, van 2020 tot aan The Far Future (2200-9999 na Chr.) en zelfs Beyond (10.000-1.000.000 na Chr.), gefundeerd met achtergrondartikelen. Zo is er een uitgebreide beschrijving van gebeurtenissen van jaar tot jaar tot en met 2050, het jaar dat het Deltaprogramma afgerond wordt.

32

5 december 2017 Stijging zeespiegel van 1.80 m deze eeuw niet uitgesloten → Nederlandse dijken kunnen hogere zeespiegel straks ook aan

33

De opwarming van de aarde zorgt er echter voor dat het eeuwen eerder opgeslagen CO2 in onder andere het permafrost, alsnog vertraagd vrijkomt. Dit blijft de weerspatronen en het klimaat beïnvloeden. De voortdurende kap van tropisch hardhout zorgt ervoor dat de regenwouden omslaan van CO2-putten naar CO2-bronnen.

De zeespiegel is inmiddels meer dan dertig centimeter gestegen en begint een groot deel van de bebouwing aan de kusten van de delta’s te beïnvloeden.

Grootschalige afvang van koolstofdioxide lijkt de enige en laatste hoop van de mensheid te zijn om deze trend te keren.

Ondertussen zijn robotisering en kunstmatige intelligentie alomtegenwoordig, en heeft het wijdverbreide gebruik van robots en 3D-printen veel traditioneel menselijke rollen overbodig gemaakt en vervangen. Hoewel industrieën en economieën wereldwijd enorme verbeteringen in snelheid en efficiëntie hebben doorgevoerd, resul­ teert dit in een snel afnemende beroepsbevolking. Ook de overheidsinkomsten nemen sterk af.

Het leger bestaat deels uit intelligente gewapende robots. * Beschrijvende samenvatting van de voorspelde gebeurtenissen op Futuretimeline tussen 2020 en 2050 www.futuretimeline.net

6 december 2017 Landschapsatlas Oosterschelde over één van de meest iconische zeearmen van Nederland

7 december 2017

2050: een beetje goed nieuws, maar ook veel slecht nieuw dus. Kernwapens zijn in de nabije toekomst nog steeds een serieuze bedreiging. Die dreiging bleek in 2018 overduidelijk uit de broeierige situatie tussen Amerika en Noord-Korea. Ik ga ervan uit dat we daar de komende jaren nog niet het laatste van gezien hebben.

Als een van de wereldleiders zijn hoofd niet koel houdt, of als kernwapens in de verkeerde handen vallen, is een kernoorlog dichterbij dan het lijkt.

VELDREPORTAGES VAN DE ZEVEN ONDERZOCHTE INNOVATIES

Niet alleen in Black Mirror, maar ook op Futuretimeline. net wordt het onderschreven: de opkomst van kunstmatige intelligentie is weliswaar heel kostenbesparend, maar ook erg verontrustend. Niet alleen vanwege de verdwijnende banen en de onrust die dat ongetwijfeld veroorzaakt onder de nieuwe werklozen, maar ook vanwege veiligheid. Als robots steeds zelfstandiger worden en uitgerust worden met wapens, kan kunstmatige intelligentie in de nabije toekomst mensenlevens op grote schaal in gevaar brengen.

Futuretimeline.net zegt over het klimaat in grote lijn het volgende: al worden er in de nabije toekomst successen behaald, de ijskappen gaan smelten en de zeespiegel blijft stijgen. Eilanden gaan verloren en kuststeden moeten ontruimd worden.

Aan de dreiging van kernwapens en de opkomst van kunstmatige intelligentie kunnen de Dijkwerkers waarschijnlijk niet veel doen. Het enige dat we kunnen doen is onze effecten op het klimaat zoveel mogelijk beperken, ook waar het gaat om het onderhouden en aanleggen van dijken.

Daar zijn innovaties voor nodig. Daarom moet het Hoogwaterbeschermingsprogramma innovaties blijven stimuleren, zowel de ontwikkeling ervan als de toepassing. Maar wel de juiste innovaties. En dat zijn niet alleen de innovaties die goed zijn voor de kosten en de waterveiligheid, maar juist ook de innovaties die ervoor zorgen dat we minder CO2 uitstoten, dat we minder grondstoffen gebruiken, en dat we natuurlijke systemen in ere herstellen. Alleen dan maken we het verschil: alle andere innovaties zijn uiteindelijk betekenisloos.

Of zoals sci-fi auteur William Gibson (Cyberpunk, Neuromancer) het schrijft: “All imagined futures lacking recognition of anthropogenic climate-change will increasingly seem absurdly shortsighted. Virtually the entire genre will be seen to have utterly missed the single most important BRONNEN thing we were doing nos.nl/artikel/2206018-stijging-zeespiegel-van-1-80-m-dezeeeuw-niet-uitgesloten.html with technology.” nos.nl/artikel/2236352-zeespiegel-stijgt-sneller-dan-ge —

34

Oeverbos →40 In de ‘De lastige businesscase van natuur’ wordt duidelijk dat innovatie beperkt kan worden door onzekerheid en ingesleten patronen. Een proef van Deltares om vooroevers te beschermen met vloedbossen bleek nauwelijks financierbaar, terwijl proeven met klein, beton, en asfalt snel gefinancierd waren.

Steilrand →64 Wie dacht dat er geen vernieuwing is in dijktypes heeft het mis. Nieuw in Limburg: de steilranddijk en de hogegronddijk. Het landschap zelf als innovatie. En een illustratie van de trend in dijkenbouw dat dijken in de toekomst steeds meer opgaan in de omgeving.

Kleirijperij →86 In slib is nog van alles te ontdekken. Van een kleirijperij tot aan bouwblokken uit geperst slib. Slib is een afvalproduct dat hergebruikt kan worden en tegelijkertijd het landschap kan herontwikkelen. Voor sommige uitvinders is slib geen afval, maar een mogelijke goudmijn.

Wortelmat →110 Een innovatie die al wat langer bestaat is de bloemrijke dijk: het inzaaien van dijklichamen met een gemengd zaadmengsel, of zelfs helemaal niet zaaien en de dijk laten dichtgroenen. Succesvol, maar nog lang niet overal toegepast.

Terwijl het in droge periodes, waar dit jaar exemplarisch voor was, voor veel meer stevigheid zorgt.

8 december 2017 Sluizen en gemalen te hacken op locatie → Tussen nu en een jaar moet er een klimaatakkoord liggen

9 december 2017

“All imagined futures lacking recognition of anthropogenic climatechange will increasingly seem absurdly shortsighted.

Zandlichaam →130 Oeverdijken staan volop in de belangstelling. Als dijk­ innovatie staan er vele kilometers oeverdijk op de uitvoeringsagenda, met name in het IJsselmeer en het Markermeer. Maar niet iedere innovatie is zonder bijwerkingen, en zo ook de oeverdijk: om bijvoorbeeld de Westfriese Omringdijk te sparen, gaat het vrije uitzicht op het water verloren.

Zelfsluiter →156 Aan de basis van de innovatie staat inspiratie: het idee dat tot vernieuwing leidt. De ideeën van kunstenaar Johann van den Noort resulteerden niet alleen in kunstwerken, maar ook in nieuwe inzichten in de waterbouw. Binnen de grenzen is Johann met name bekend van de zelfsluitende kering. Wereldwijd ontving hij echter ook prijzen voor een andere techniek. Een portret van een kunstenaar in de waterbouw.

Virtually the entire genre will be seen to have utterly missed the single most important thing we were doing with technology.”

Klapanker →174 Dat uitvinden ook passie is, wordt duidelijk uit het verhaal achter de JLD Dijkstabilisator.

Het is een techniek die de macrostabiliteit vergroot, door het dijktalud onder spanning aan de ondergrond te verankeren. Na de schaalmodellen volgden praktijktesten: “Mensen stonden te huilen. Het was kippenvel. De theoretische beschouwingen sloten feilloos aan op wat er in de praktijk gebeurde.”

William Gibson (Cyberpunk, Neuromancer)

dacht-door-smeltend-ijs-antarctica.html www.duurzaamnieuws.nl/ domino-effect-kan-hittetijdperk-onafwendbaar-maken/ nos.nl/artikel/2244942-wereldwijde-hittetijd-dreigt-zeggen-onderzoekers.html www.gartner.com/en/research/methodologies/ gartner-hype-cycle www.homecinemamagazine.nl/2016/03/ in-memoriam-het-einde-van-de-3d-tv/ robertvaneekhout.nl/2018/04/gartner-hype-cycle-welke-technologie-blijft-plakken-en-welke-gaat-nodeloos www.duurzaamnieuws.nl/ nederlanders-hebben-weinig-vertrouwen-in-klimaatdoelen/ www.deingenieur.nl/artikel/experimenteereiland-voor-de-kust www.duurzaamnieuws.nl/ na-ons-de-zondvloed-plaatselijk-al-begonnen/ www.deingenieur.nl/ artikel/1993-2000-dromen-over-een-eiland-in-de-noordzee www.futuretimeline.net Toekomstbeelden, Robbert en Rudolf Das, 1999

35

Menselijke Kunstmatige Intelligentie een werkelijkheid

2030

Volledige weervoorspelling geperfectioneerd

2031

Stamcelapotheken nu algemeen

2032

4de generatie kernenergie

2033

Meer dan 80 miljoen mensen in China overleden door longaandoeningen

2034

Grote delen van Bangkok verlaten vanwege overstromingen

2035

Overwegend zelfrijdende voertuigen op de weg

2036

De ziekte van Alzheimer is volledig te genezen

2037

Robots domineren het slagveld

2038

Banen in de maak-industrie grotendeels verdwenen

2039

Extreme hittegolven in de V.S. zijn nu gebruikelijk

2040

Kernfusie-energie commercieel beschikbaar

2041

Wereldwijd is de gemiddeld temperatuur met 2°C gestegen

2042

Wereldbevolking bereikt 9 miljard

2043

50% van het zomerijs op de Rosszee gesmolten

2044

Kantelpunt bereikt voor het smelten van permafrost

2045

Hybrides tussen mensen en machines

2046

Beprijzing van CO2-uitstoot wereldwijd geïmplementeerd

2047

Volledig autonome, intelligente, militaire vliegtuigen

2048

Invasie van Koningskrabben in de Antarctische wateren

2049

Het effecten van hittestress op arbeid is verdubbeld

2050

De lichaamslengte van vissen is met bijna een kwart afgenomen.

36

Het Deltaprogramma is voltooid

2050 2000

1950

37

Hersenimplantaten in staat om verloren herinneringen te herstellen

2029

Zonne-energie uit de ruimte is commercieel haalbaar

Voltooiing van de Deep Space Gateway

Maki’s op het punt van uitsterven

2028

Robot handen nu vergelijkbaar met mensenhanden

Jaarlijks 1 miljoen nieuwe voertuigen met brandstofcellen

De Dode Zee is opgedroogd

2027

Minder dan tweederde van de oorspronkelijke jungle van Congo nog overeind

Kunstmatig menselijk genoom voltooid

Meer dan een miljard servicerobots wereldwijd

2026

NASA Uranus-missie

Kivalina is overstroomd

Aquacultuur voorziet wereldwijd meerendeel van consumptievis

2025

Depressie wereldwijd meest voorkomende ziekte

3D-geprinte menselijke organen

Geslaagde teleportatie van complexe organische moleculen

2024

2025-2029 De Martian Moons Exploration-sonde verzamelt monsters

Al het regenwoud op Borneo gekapt

2020-2040 De Noordpool vrij van zee-ijs

2023

2025-2030 De dreiging van bioterrorisme op een hoogtepunt / Hypersonische raketten in militair gebruik genomen

De experimentele fusiereactor ITER ingeschakeld

2035-2040 De val van de Europese Unie / Zwerm-robotica op nanoschaal

2022

2025-2050 De werkloosheid stijgt explosief

De ExoMars-rover landt op Mars

2045-2049 Massaal uitsterven van dieren en planten

2021

2035-2045 Het eerste harde bewijs van buitenaards leven

Glacier National Park en andere berggebieden ijsvrij

13 december 2017 Schip vol Nederlandse wetenschappers gaat oceanen onderzoeken → 3,5 miljoen subsidie uitgereikt voor HWBP-project Hansweert

2048-2058 Het gletsjervolume in de Himalaya met de helft afgenomen

2020

12 december 2017 Nederlander stoot 3 keer zo veel uit als gemiddelde wereldburger → Zijn bosbranden het nieuwe normaal in West-Amerika? → Macron roept wereld op meer te doen tegen opwarming atmosfeer 30.000 patrouillerende drones in Amerika

11 december 2017

Steden in de Golf van Mexico verlaten vanwege superorkanen

10 december 2017 Gouverneur Californië noemt bosbranden met Kerst het nieuwe normaal → Vooral Randstad zucht onder sneeuwval, NS adviseert thuis te blijven

14 december 2017 Sint-Maarten weer een stap dichter bij Nederlands hulpgeld → Vuur raast door Zuid-Californië: 'alles is gesmolten' → Plannen Markermeerdijken ter inzage

15 december 2017

16 december 2017

17 december 2017 Doden en vermisten door tropische storm op de Filipijnen → Californië wordt steeds warmer, droger en dus gevaarlijker → Uiterwaarden lopen vol door gesmolten sneeuw

1 Oeverbos De lastige business case van natuur

2 Steilrand Och, vrouw Maos

5 Zandlichaam Evolutie van een dijk

6 Zelfsluiter Tussen kunst en techniek

→ 40

→ 64

→ 130

→ 156

3 Kleirijperij Van slib tot dijk

4 Wortelmat Flower power in de polder

7 Klapanker De dijk als hybridekering

→ 86

→ 110

→ 174

38

39

18 december 2017

19 december 2017

20 december 2017

Oeverbos

1— De lastige business case van natuur Tekst Eric-Jan Pleijster Fotografie Kees van de Veen

40

41

21 december 2017

22 december 2017

23 december 2017 Veel doden door tropische storm Filipijnen → Inwoners Sint-Maarten wachten niet op eigen overheid

DELFT— Een grote betonnen bak met water komt langzaam in beweging. De spiegeling aan het oppervlak begint te golven. Eén voor één rollen de golven door de bak, steeds een beetje hoger. Tot ze breken op een bos van takken die fragiel boven het water uitsteekt.

Ogenschijnlijk kwetsbaar, maar verassend veer­ krachtig buigen de takken mee in de golven. Tientallen meters verderop bereiken de golven het einde van de bak: het talud van een nagemaakte dijk.

Pas drie jaar na aanleg, in het voorjaar van 2018, was in de Deltagoot de eerste zachte kering aan de beurt.

Bregje van Wesenbeeck (Deltares), Bas Hofland (TU Delft) en Tjeerd Bouma (NIOZ) testten op werkelijke schaal de golfdempende werking van een wilgenbos, als een variant op een mangrove. Want net zoals mangroves kunnen wilgenbossen wellicht golven dempen en zo oevers beschermen. En dat was mogelijk van toepassing in Nederland.

De Deltagoot in Delft werd drie jaar geleden geopend en verving de 35 jaar oude golfgoot in de Noordoostpolder.

De nieuwe goot werd groter en slimmer en kon met allerlei meetsystemen het effect van waterkeringen op golven meten. Uitermate geschikt om zogenaamde zachte keringen te testen: waterkeringen die gebruik maken van vloedbossen, vooroevers, zandstranden.

Maar eerdere testen draaiden vooralsnog om harde keringen: stenenbekleding of dijkasfalt. Waarom werden er eerder geen zachte keringen getest?

24 december 2017 Groningen staat stil bij 'groote Eelende' van 1717 → Herdenking Kerstvloed in Groningen van 1717

Biedt een wilg wel dezelfde zekerheid als die van een dijk? Het is lastig rekenen met wilgen, het is een levend materiaal “We hebben onderzocht waar in Nederland in het rivierengebied en langs de kust vegetatie een rol kan spelen bij het dempen van golven tegen dijken”, vertelt ecoloog Bregje van Wesenbeeck van Deltares tijdens de tweede dag van de test. “Voor de rivieren is dat langs zo’n 300 kilometer dijk het geval, op plekken waar veel strijklengte is, en de wind dus golven opstuwt en waar wel vegetatie staat, maar niet in het doorstroomgebied van de rivier. Mogelijk kan er dan grasbekleding in plaats van steenbekleding op de dijk, of hoeft een dijk niet verhoogd te worden. En dat kan schelen in de aanleg- en onderhoudskosten”, aldus van Wesenbeeck.

OEVERBOSSEN ALS GOLFBREKER

Bregje van Wesenbeeck bedient een schaalmodel van de Deltagoot

Voldoende aanleiding om zachte keringen te onderzoeken dus. Onder milde condities en op kleine schaal waren dit soort zachte keringen wel eerder getest, maar niet op grote schaal en onder extreme condities.

Juist om die eigenschappen meetbaar te maken, werd de Deltagoot gebouwd: een 300 meter lang laboratorium op werkelijke schaal en voor extreme condities.

Pas met dit soort metingen kon vastgesteld worden of oeverbossen echt geschikt zijn als golfbreker.

Met een voorgeprogrammeerd, generiek onregelmatig golfpatroon is in het voorjaar van 2018 getest of en in hoeverre wilgenbossen golven konden breken en wat het effect was op de oever. Wat werkt beter?

De stam of de takken? Met bladeren of zonder? Bij welke krachten breken takken af of ontwortelden de bomen? Eén ding was zeker: na de eerste hoge golven in de Deltagoot zaten de takken nog aan de knotwilgen.

Verderop dreef wel een deel van de blaadjes.

Bregje van Wesenbeeck vertelt enthousiast verder over het experiment. Hoe ze goedkoop zestig grote knotwilgen had kunnen kopen. Hoe ze de bomen op een grote truck had laten vervoeren naar Deltares. Hoe er 32 bomen in de goot werden gezet, verankerd in zand en beton. Hoe het zand met een enorme shovel in de deltagoot werd gekieperd. Hoe er een kikker in de Deltagoot gevonden werd die onbewust de eerste metingen verstoorde. → Het testen van de Deltagoot

42

43

25 december 2017

26 december 2017 Vietnam haalt opgelucht adem: orkaan Tembin toch niet aan land

44

27 december 2017

28 december 2017

45

29 december 2017

30 december 2017

MOEILIJKE FINANCIERING Van Wesenbeeck vertelt hoe moeilijk het was om dit experiment gefinancierd te krijgen: “Zo’n proef is duur en niemand wil het betalen. Terwijl in eerdere experimenten met harde keringen miljoenen werden gestoken.

Dat is toch vreemd? Want als deze proef slaagt, kan het miljoenen besparen.”

31 december 2017

1 januari 2018 Tienduizenden Fransen zonder stroom door storm Carmen

2 januari 2018 Storm op komst: ruim 100 vluchten op Schiphol geschrapt

van het Hoogwaterbeschermingsprogramma, veel minder kilometer aan geschikt traject beschikbaar om met vloedbossen aan de slag te gaan dan de voorgehouden 300 kilometer.”

Het Hoogwaterbeschermingsprogramma stond niet onwelwillend tegenover de test, maar kon niet financieren. Het heeft geen apart innovatiebudget, maar koppelt de innovaties volledig aan de projecten. Hierdoor komt de prikkel om te innoveren bij de beheerder te liggen. Maar is dat niet te beperkt en te gemakkelijk voor een programma dat tot doel heeft de waterveiligheid van Nederland op orde te krijgen? Provoost: “Voor de belastingbetaler is het een goede opzet, voor innoverend Nederland is het wellicht lastiger.”

OP DE NATUUR REKENEN?

Naast Deltares werden TU Delft, NIOZ, Boskalis, Van Oord, Rijkswaterstaat, het Wereld Natuur Fonds en VPdelta nauw betrokken in het onderzoek. Met het consortium van private partijen en ngo’s was het toch gelukt om de proef te financieren. Desondanks was er nog steeds een tekort van € 50.000 voor het project.

De partners vroegen het publiek om een bijdrage te leveren middels een crowdfund-actie om alle data te kunnen analyseren: www.woodsversuswaves.com.

De actie bood extra financiële ondersteuning én een gemeenschap.

Mocht het experiment slagen, dan biedt dat vele voordelen, ook voor de Nederlandse overheid. Natuurlijk een hogere natuurwaarde voor de waterkeringen, maar ook lagere uitvoeringskosten omdat er minder stenenbekleding nodig is. En aangezien stenenbekleding een natuurlijke of fossiele herkomst heeft, is dat ook goed voor het klimaat. Meer natuur, minder kosten en minder belasting op het klimaat: dat is drie keer winst.

Toch heeft het Hoogwaterbeschermingsprogramma het experiment met de wilgenbossen niet gefinancierd.

Waarom liet het programma het experiment links liggen?

“Het Hoogwaterbeschermingsprogramma is een uitvoeringsprogramma, geen onderzoeksprogramma”, licht Yvo Provoost van Rijkswaterstaat toe aan de telefoon. “Het is eigenlijk geen kwestie van niet willen financieren, maar van niet kunnen. Er zijn wel mogelijkheden voor financiering, maar dan moet er een waterschap zijn dat een zachte kering met wilgenbossen in hun uitvoeringsprojecten wil opnemen. En dat waterschap was er op dat moment niet”.

Financiering vanuit het Hoogwaterbeschermings­ programma was wellicht nog mogelijk binnen een projectoverstijgende verkenning (POV), zoals POV Voorlanden. Maar er waren twijfels over de businesscase. Provoost: “We hebben net Ruimte voor de rivier en Stroomlijn achter de rug. Vloedbossen staan daar haaks op. Volgens onze berekeningen was er, binnen de scope

46

Wellicht had de terughoudendheid van het Hoogwaterbeschermingsprogramma en de beheerders ook een culturele achtergrond. In Nederland bouwden we tenslotte dijken, een cultuurdaad. Al meer dan 2800 jaar stapelden we plaggen, schoven we met grond, bouwden we muren en sloegen we damwanden.

Een dijk bouwden we, die kweekten we niet. Daarbij rekenden we niet op de natuur, maar wapenden we ons ertegen. Natuurlijk, er waren ook grote experimenten geweest met zand en precedenten met wilgen, maar op een grote schaal rekenen op de veerkracht van wilgen?

Daar waren we misschien nog niet aan toe. “Er zijn zeker onzekerheden over water keren met wilgen”, reageert Yvo Provoost daarop. “Biedt een wilg wel dezelfde zekerheid als die van een dijk? Het is lastig rekenen met wilgen, het is een levend materiaal. En daarnaast: wie gaat de wilgen beheren? Dat komt bij de beheerder te liggen en die heeft daar vaak weinig trek in. Dan zijn er nog onzekerheden, zoals ziektes. Niemand weet hoe een wilg in een waterkering er over tien jaar uit ziet en wat voor boomziektes er dan bijvoorbeeld zijn.”

golfschot met pompen en zuigers

Er is angst, je haalt iets nieuws aan boord

testen en meten van golfdempende werking

golven

Building with nature, resilience by design, of nature based solutions. Het materiaal dat eerder in de Deltagoot kwam, was toch telkens klei, asfalt of steen.

“De businesscase van natuur is erg lastig”, zegt Van Wesenbeeck daarover. “Natuur ligt er vaak al, het enige wat je kan doen is natuur weghalen. Investeerders willen aanleggen. Maar waterkeringen aanleggen is nog altijd het domein van ingenieurs. Zij denken in eerste instantie niet aan natuur. Er is angst, je haalt iets nieuws aan boord. Dat is voor een projectmanager een risico.

Er is een denkomslag nodig. Ik zeg niet dat ingenieurs ecologen moeten worden, maar dat we met elkaar moeten samenwerken. Alleen dan kunnen we het in de toekomst beter doen.”

—

Schematische doorsnede van de proefopstelling in de Deltagoot

47

wilgen

3 januari 2018 Eerste storm van het jaar leidt nog tot weinig problemen → Westerstorm over hoogtepunt heen → Alle vijf stormvloedkeringen waren dicht. Wat als ze niet zouden werken? → Westerstorm over hoogtepunt heen, honderden schademeldingen → Florida ziet zwaarste sneeuwval in dertig jaar

4 januari 2018 Hoogwater: bekramde dijken en boete voor wandelaars → Extreem winterweer legt delen Amerikaanse oostkust lam → Lawines en overstromingen na hevige sneeuwval in de Alpen → Stormschade 10 miljoen euro, stormvloedkeringen 'werkten zoals gehoopt'

01

Fort Everdingen – Ameide Sluis → P.50 Waterschap Rivierenland 02 Vianen → P.51

Waterschap Rivierenland 03 Grebbedijk → P.52

Waterschap Vallei en Veluwe 04 Neder-Betuwe → P.54

Waterschap Rivierenland 05

Zuid-Beveland West, Hansweert S1 → P.55

Waterschap Scheldestromen 07 IJsseldijk Gouda (fase 2) → P.56

Hoogheemraadschap van Rijnland 09 Verbetering IJsseldijk Gouda (VIJG) spoor 2 → P.56

Hoogheemraadschap van Rijnland 10 Capelle / Zuidplas → P.58

Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard 12

Wolferen - Sprok → P.59

Waterschap Rivierenland 13

Sprok - Sterreschans → P.60

Waterschap Rivierenland 14

Stad Tiel → P.61

Waterschap Rivierenland 16

Gorinchem - Waardenburg (GoWa) → P.62

Waterschap Rivierenland 18

Tiel - Waardenburg (TiWa) → P.72

Waterschap Rivierenland 20

Geervliet - Hekelingen 20-3 → P.73

Waterschap Hollandse Delta 21

Zettingsvloeiing V3T → P.74

Waterschap Hollandse Delta 22

Ameide - Streefkerk → P.75

Waterschap Rivierenland 23

Sterke Lekdijk: Wijk bij Duurstede - Amerongen → P.76

Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden 24

Sterke Lekdijk: Culemborgse veer – Beatrixsluis → P.77

Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden 26

Sterreschans - Heteren → P.78

Waterschap Rivierenland 27

Ravenstein – Lith → P.80

Waterschap Aa en Maas 29

Zuid-Beveland West, Westerschelde S2 → P.82

Waterschap Scheldestromen 31

Zuid-Beveland West, Westerschelde S3 → P.83

Waterschap Scheldestromen 32

Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard (KIJK) → P.84

Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard 33

SVK Hollandsche IJsselkering (schuif) → P.96

RWS West Nederland Zuid 36

Cuijk – Ravenstein → P.97

Waterschap Aa en Maas 46

Sterke Lekdijk: Salmsteke → P.98

Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden 51

Zwolle - Olst → P.99

Waterschap Drents Overijsselse Delta

54

5 januari 2018 Ramspolkering enkele uren gesloten vanwege hoogwater → Sneeuw, gladheid en ijzige kou: winterweer blijft oosten VS teisteren → Onveilig apparaat op internet? Gehackt worden is kwestie van tijd → Problemen in Duitsland door hoogwater

6 januari 2018 Nederlandse Monique in de VS: 'Zo koud dat je oogballen bevriezen' → Volle olietanker bij Pannerden losgetrokken van krib → Natte voeten dreigen voor Duitsers aan de Rijn, Moezel en Donau

Projecten 2019

48

Stadsdijken - Zwolle → P.100 Waterschap Drents Overijsselse Delta 56

Vecht Dalfsen West → P.102

Waterschap Drents Overijsselse Delta 57

Vecht Stenendijk Hasselt → P.103

Waterschap Drents Overijsselse Delta 63 Gameren → P.104

Waterschap Rivierenland 85 IJmuiden → P.105

Rijkswaterstaat West-Nederland Noord 115

Eemshaven - Delfzijl → P.108

Waterschap Noorderzijlvest 120 Koehool - Lauwersmeer → P.118

Wetterskip Fryslân 122 Lauwersmeer/Vierhuizergat → P.119

Waterschap Noorderzijlvest 124 Zuidermeerdijk – MSNF → P.120

Waterschap Zuiderzeeland 138 IJsseldijk Apeldoorns Kanaal → P.121

Waterschap Vallei en Veluwe 142 Wieringerzeewering/Balgzanddijk/Amsteldiepdijk → P.122

Hoogheemraadshap Hollands Noorderkwartier 151 Vlieland → P.124

Rijkswaterstaat Noord-Nederland 160 Kunstwerken (dijkring 13) → P.125

Hoogheemraadshap Hollands Noorderkwartier 165 Marken → P.126

Rijkswaterstaat West-Nederland Noord 172 Noordelijke Randmeerdijk → P.127

Waterschap Vallei en Veluwe C

Noordzeekanaal (D31 t/m D37) → P.128

Hoogheemraadshap Hollands Noorderkwartier C Wieringermeerkering → P.129

Hoogheemraadshap Hollands Noorderkwartier

BESTUURSOVEREENKOMST MAAS Alexanderhaven → P.139

Waterschap Limburg MAAS Steyl-Maashoek, Arcen, Belfeld, Blerick-Groot Boller, Venlo-Velden → P.140-145

Waterschap Limburg MAAS Nieuw Bergen, Well, Baarlo-Hout Blerick → P.146-149

Waterschap Limburg MAAS Kessel → P.150

Waterschap Limburg MAAS Thorn-Wessem, Heel → P.152-153

Waterschap Limburg MAAS Buggenum → P.154

Waterschap Limburg MAAS Beesel → P.155

Waterschap Limburg MAAS

PROJECTOVERSTIJGENDE VERKENNINGEN Dijkverbetering Gebiedseigen Grond → P.172

Waterschappen Hollandse Delta, Hunze en Aa’s, Noorderzijlvest, Scheldestromen, Limburg en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier POV Voorlanden → P.182

Trekker: Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard.

Waterschappen Rivierenland, Zuiderzeeland, WDO Delta, Limburg, Hoogheemraadschappen Hollands Noorderkwartier, Delfland en POV Waddenzeedijken POV Piping → P.183

Trekker: Waterschap Rivierenland. Waterschappen Drents Overijsselse Delta, Rijn en IJssel, Vallei en Veluwe, Scheldestromen, Aa en Maas, Limburg, de Hoogheemraadschappen de Stichtse Rijnlanden, Amstel, Gooi en Vecht, van Rijnland, van Schieland en de Krimpenerwaard en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat POV Waddenzeedijken → P.184

Wetterskip Fryslân en de Waterschappen Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s POV Kabels en Leidingen → P.185

Hoogheemraadschap Delfland POV Macrostabiliteit → P.186

Trekker: Waterschap Rivierenland. Waterschappen Drents Overijsselse Delta, en Hoogheemraadschappen van Schieland en de Krimpenerwaard, Hollands Noorderkwartier en van Rijnland POV Vecht → P.187

Trekker: Waterschap Vechtstromen, Waterschap Drents Overijsselse Delta POV

49

HWBP-2 Dijkversterking Ameland → P.164 Wetterskip Fryslân Waddenzeedijken Texel → P.165 Hoogheemraadshap Hollands Noorderkwartier Den Oever → P.166 Hoogheemraadshap Hollands Noorderkwartier Prins Hendrikzanddijk Texel → P.167 Hoogheemraadshap Hollands Noorderkwartier Houtribdijk → P.168 RWS Midden-Nederland KIS: Kinderdijk Schoonhovenseveer → P.169 Waterschap Rivierenland Markermeerdijken → P.170 Hoogheemraadshap Hollands Noorderkwartier Eemdijken en Zuidelijke Randmeren → P.189 Waterschap Vallei & Veluwe VOORFINANCIERING 52, 59,

Sint Annaland/ Kop van Ossenisse → P.192 Waterschap Scheldestromen 87 Geertruidenberg/Amertak → P.194

Waterschap Brabantse Delta 130 Rijnkade → P.196

Waterschap Rijn & IJssel 134 Havenstraat → P.198

Waterschap Rijn & IJssel 135 IJsselpaviljoen → P.198

Waterschap Rijn & IJssel 136 Vispoorthaven → P.198

Waterschap Rijn & IJssel 144 Twentekanaal → P.200

Waterschap Rijn & IJssel 162 Industrieterrein Grutbroek → P.201

Waterschap Rijn & IJssel 166 Gouwzee & Buiten IJ → P.202

Hoogheemraadshap Hollands Noorderkwartier 60

POTLOODPROGRAMMERING 2019-2030 Kerkhovenpolder – Duitsland → P.195 Waterschap Hunze en Aa’s

FORT EVERDINGEN – AMEIDE SLUIS Am d er st

Nieuwegein

am

Houten

-R ijn

IJsselstein

ka na al

k

Le

Vianen

Fort Everdingen

Sluis

Ameide

ZEDERIK

Waterschap Rivierenland Dijkring: 16 Urgentie: 1 Deltaprogramma: Rivieren en Rijnmond-Drechtsteden

50

2

CONTEXT

Het dijktraject Ameide (Sluis) – Everdingen ligt in de provincie Utrecht in de gemeenten Zederik en Leerdam. Het traject loopt vanaf het buurtschap Sluis nabij de Oude Zederik tot aan Fort Everdingen op de grens met de provincie Gelderland. Het buitenwater is rivier de Lek. Delen van het traject liggen dicht bij de bebouwing van Lexmond en Everdingen.

Aan de buitenzijde van de dijk liggen uiterwaarden en buitenpolders. Bij Lexmond grenst de dijk direct aan de Lek. De binnenzijde van de dijk is over het hele traject bebouwd . Het achterland bestaat vooral uit weilanden en fruitboomgaarden.

In het hele gebied hebben in de afgelopen decennia dijkversterkingsprojecten plaatsgevonden. Het opnieuw versterken van de waterkering in dit gebied zal vragen oproepen bij de omgeving. Zorgvuldigheid en een goede communicatie zijn daarom belangrijk.

10 januari 2018 Hoogste waterpeil bereikt bij Lobith: 14,64 meter boven NAP → Loopbruggen in Rijn bij Lobith blijken bij hoogwater te kort → Nederland blijft gewoon droog: 'Hebben we mooi voor elkaar' → New York klaagt oliemaatschappijen aan vanwege klimaatverandering

VIANEN Lekk anaa l

OPGAVE

Het dijktraject Fort Everdingen – Ameide (Sluis) is in de eerste beoordelingsronde op basis van de nieuwe normen afgekeurd op hoogte, stabiliteit, piping of een combinatie daarvan. De actuele faalkans van het normtraject 16-4 is ver verwijderd van de signaleringsnorm van 1:30.000. Vanuit het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma is daarom besloten dat het traject moet worden versterkt en is het opgenomen in het programma 2018-2023.

Delen van het traject zijn in het recente verleden versterkt in het kader van Ruimte voor de Rivier of de Deltawet Grote Rivieren. Grootschalige dijkversterking op korte termijn is daarom niet gewenst.

Voor het traject is de vervroegde verkenning geïntroduceerd om tijdig te kunnen starten met het analyseren van de veiligheidsopgave, die in 2018 is afgerond.

Waterschap Rivierenland wil in de voorverkenning onderzoeken of gedeeltelijke versterkingsmaatregelen effectief kunnen zijn. Bij een gedeeltelijke versterking wordt gekeken of via lokale versterkingsmaatregelen voor één of meer faalmechanismen, de actuele faalkans van het traject fors lager kan worden. De maatregelen hoeven niet te leiden tot een gehele goedkeuring van het traject.

9 januari 2018 Water in Rijn iets hoger dan verwacht, maar Nederland blijft veilig → Nederland helemaal van het gas af, hoe haalbaar is dat?

Nieuwegein

Lek

Vianen De Hagen

dekana al

1

8 januari 2018 Paarden en runderen Munnikenland verplaatst om hoogwater → 43 schapen verdronken door hoogwater in Nederrijn → Ongemak door hoogwater, problemen blijven beperkt

Merwe

7 januari 2018 Sydney zucht onder hitte: 47,3 graden → Extreem weer VS: auto's vriezen vast in overstroomde straat → Hoogwaterpiek op komst, maar geen paniek bij Rijkswaterstaat

Waterschap Rivierenland Dijkring: 16 Urgentie: 2 Deltaprogramma: Rivieren en Rijnmond-Drechtsteden

VERKENNINGSFASE

De voorverkenning is in mei 2017 gestart en de verkenningsfase is waarschijnlijk in 2018 afgerond. De planuitwerking begint in 2019 en duurt één jaar. De uitvoering van het project staat gepland in 2020 en 2021.

51

OPGAVE

Bij Vianen is een dijktraject met een lengte van 614 meter afgekeurd, voornamelijk op piping. Inmiddels zijn er diverse ontwikkelingen en inzichten, zoals Ruimte voor de Rivier, nieuwe normen, nieuwe toelaatbare overslagdebieten (dit is het volume water dat per strekkende meter per seconde over de dijk mag slaan), nieuwe pipingregels en de projectoverstijgende verkenning Piping (POV-P). In de verkenningsfase is de scope uitgebreid tot 925 meter vanwege het raakvlak met de verbreding van de A27 en is de veiligheidsanalyse over het hele traject bijgesteld naar integrale versterking op de faalmechanismen piping en macrostabiliteit binnenwaarts.

CONTEXT

De te versterken dijk loopt grofweg tussen het Merwedekanaal en de A27. Aan de buitenzijde van de dijk liggen uiterwaarden, hoofdzakelijk gras en akkerland. Boven op de dijk loopt een asfaltweg en aan de binnenzijde van de dijk ligt de bebouwing van de wijk De Hagen. In de verkenningsfase is besloten om de herontwikkeling Hazelaarplein buiten de scope van het project te laten. Het buitenwater is de Lek. De inwoners in de projectomgeving zijn betrokken.

UITVOERINGSFASE

De verkenningsfase is in 2018 afgerond.

Op basis van het voorkeursalternatief is gekozen voor een gecombineerde ‘fast­ lane’-procedure voor de planuitwerkingsen uitvoeringsfase. De planuitwerkingsfase startte en eindigde in 2018. De uitvoering staat in de planning voor 2019 en heeft een doorlooptijd van een jaar.

11 januari 2018 Column Bert Wagendorp lovend over Ruimte voor de Rivier in Volkskrant

GREBBEDIJK OPGAVE GELDERSE VALLEI

WAGENINGSE BERG

an

aa

l

Wageningen Va lle ik

3

12 januari 2018 Zeespiegel bij Nederlandse kust vorig jaar hoger dan ooit

GREBBEBERG

Neder-Rijn BLAUWE KAMER

Opheusden

Waterschap Vallei en Veluwe Dijkring: 45 Urgentie: 3 Deltaprogramma: Rivieren

De Grebbedijk beschermt de Gelderse Vallei tegen overstromingen vanuit de Neder-Rijn. De dijk voldoet niet aan de nieuwe veiligheidsnorm. Bij een doorbraak van de Grebbedijk overstroomt nagenoeg de hele Gelderse Vallei. Hierbij kunnen bij Veenendaal waterdieptes tot 4 meter ontstaan. Zo’n overstroming zou mogelijk mensenlevens kosten; ook de economische schade is groot. Die is berekend op € 27 miljard, rekening houdend met de belangrijke infrastructuur (spoorlijnen, A1 en A12) die Oost- en West-Nederland verbindt.

CONTEXT

Het dijktraject van de Grebbedijk beslaat 5,5 km en ligt tussen de Wageningse berg en de Grebbeberg, met in het westen natuurgebied de Blauwe Kamer. Het Waterschap Vallei en Veluwe is samen met gebiedspartners gemeente Wageningen, Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat en de provincies Utrecht en Gelderland de verkenningsfase gestart. In de verkenningsfase wordt gezamenlijk onderzocht welke andere ruimtelijke opgaven en ambities naast de dijkversterking kunnen worden gerealiseerd.

VERKENNINGSFASE

Het project Grebbedijk bevindt zich midden in de verkenningsfase en streeft naar oplevering in 2024. De veiligheidsopgave staat centraal, maar gaat gelijk op met een zorgvuldig omgevingsproces en een gebiedsgerichte aanpak. In lijn met de ambities van de betrokken partners wordt verkend of toekomstige veiligheidsmaatregelen kunnen samengaan met de verbetering van ruimtelijk kwaliteit, natuur, duurzaamheid (energietransitie en circulariteit) recreatie, cultuurhistorie, infrastructuur en economie.

INNOVATIE

Parallel naast het reguliere project is bij de Grebbedijk medio 2018 ook een innovatief spoor gestart met als doel het optimaliseren van de versterkingsopgave Grebbedijk. In deze innovatieve aanpak wordt kennis ontwikkeld voor de faalmechanismen piping, macrostabiliteit, bekleding en hoogte. Daarnaast wordt door onderzoek naar gebruik van gebiedseigen grond en circulariteit van de dijkversterking ook op duurzaamheid ingezet. Bij deze innovaties wordt zoveel mogelijk samenwerking gezocht met de project overstijgende verkenningen van het Hoogwaterbeschermingsprogramma en de landelijke kennisontwikkeling voor waterkeringen.

13 januari 2018 De dag nadert dat er geen druppel meer uit de kraan komt in Kaapstad → Akkoord over interim-regering Sint-Maarten

14 januari 2018

“Als je de dijk toch aanpakt, dan kun je zoveel meer doen” ↪ Tanja Klip-Martin

Dijkgraaf van Waterschap Vallei en Veluwe Zijn duurzaamheid en circulariteit in dijkversterking vage begrippen? Volgens Tanja Klip-Martin niet. “Breed is het wel, het heeft sociale, technische en ruim­ telijke aspecten. Die proberen we vanaf het begin in te passen, met onder meer een intensief participatieproces, gebruik van gebiedseigen grond en technische innovaties. Met sommige vernieuwingen zetten we grote stappen. Maar ook de kleintjes tellen op tot verbeteringen die ertoe doen.”

Het is een pilotproject duurzaamheid van het HWBP en van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat: de versterking van de Grebbedijk bij Wageningen.

“Sommige innovaties zijn vooral technisch van aard, zoals het nuanceren van de nieuwe rekenmodellen. Daar hebben ook andere waterschappen iets aan”, zegt Klip-Martin. “Een voorbeeld: als behalve de opstuwende kracht van de westenwind ook de westwaartse stroming meetelt, dan hoeven we met zijn allen iets minder te versterken. Als dat 10.000 euro per kilometer scheelt loopt dat over langere trajecten mooi op.”

BREDE PROJECTSCOPE

Maar er gebeurt veel meer. “We kijken breder dan de dijk alleen”, vertelt KlipMartin. “Door ook binnendijks gebied en de uiterwaarden mee te nemen, dienen zich vanzelf kansen aan. We overleggen bijvoorbeeld al vanaf het begin met de gemeente Wageningen en de Wageningen Universiteit (WUR) over mogelijkheden om warmte en/of koude uit het water van de Wageningse haven en de stadsgracht te winnen. Met ons dijkontwerp kunnen we de opbrengst daarvan vergroten.”

DRIEDUBBEL EFFECT

We gaan ook versterken met gebiedseigen grond. Bij ons heeft dat een driedubbel effect: ten eerste scheelt het enorm in de CO2-uitstoot, ten tweede helpen we Staatsbosbeheer nieuwe natuur te

realiseren, en ten derde verbetert het de kwaliteit van het rivierwater doordat we een meestromende nevengeul kunnen maken.”

WIELEN UITVINDEN

Natuurlijk is het zoeken. Zitten we op de goede weg? Proberen we niet een wiel uit te vinden dat ergens anders al bestaat?

We proberen voortdurend lessen uit andere projecten op te pikken, zoeken feedback, zodat we vrij snel weten of we niet een doodlopend pad zijn ingeslagen.

De tijd zal het uiteindelijk leren, maar als je geen stapjes durft te zetten kom je nooit ergens.”

53

WATERVEILIGHEID IS ONDERDEEL VAN HET GEBIEDSPROCES

Begint de verkenning van een dijkversterking traditioneel bij de inhoud, van waaruit je bekijkt welke partijen daarbij passen, Waterschap Vallei en Veluwe keerde het om: “Natuurlijk, de dijk moet worden versterkt om de waterveiligheid te garanderen, dat is de kerntaak en prioriteit van het waterschap. Maar al in de verkenningsfase hebben we gekeken: welke partijen zijn er, welke ambities hebben die, en wat voor inhoud levert dat op? Er is een regionale gebiedsopgave, die mogelijk op meerdere plekken is te koppelen aan de waterveiligheidsopgave.”

‘Grensontkennend werken’ doopte KlipMartin de nieuwe werkwijze. “Overheden zijn geneigd om te denken: dit is mijn opgave, en we zien wel wat jij doet. Ingevuld voor waterschappers: ‘waterveiligheid is mijn verantwoordelijkheid, kijk maar hoe je aan kunt sluiten’. Wat in dit project heel leuk is: we hebben echt de regie over het gebiedsproces, inclusief de inhoudelijke onderzoeken die daarvoor nodig zijn.”

OUDE DENKBEELDEN LOSLATEN

Hoe doe je dat dan, nieuwe oplossingen zoeken? “Je hebt een open, creatieve denkwijze nodig. Veel mensen denken ‘duurzame energie, dat is zonnepanelen en windenergie. Die windmolens zijn 180 meter hoog en dat vind ik lelijk.’ Wij zeggen dan: ‘Wij weten het ook niet precies, maar we weten wel dat er ook windpalen zijn. Die leveren minder energie op maar hebben ook minder ruimtelijke impact.’ Dan heb je een heel ander gesprek waar burgers graag in meedoen, samen met overheden en alle andere betrokkenen van het Gelders Energieakkoord.”

CIRCULAIRE NUDGES

Zijn energie- en natuurvriendelijke oplossingen nog wel voor te stellen, voor circulariteit is het toch lastiger. “We merken in het hele land dat dat moeilijk is. Een manier is om aannemers en leveranciers te vragen hoe ze met circulariteit omgaan.

Wat voor materialen gebruiken ze? Wat is hun inkoopbeleid? Kijken zij ook naar wat hún leveranciers doen op dat gebied?

We moeten ook niet per se direct enorme sprongen willen maken. Circulariteit is ook een sociale, maatschappelijke opgave voor ons allemaal. Het stimuleren van bewustwording vinden we daarom heel belangrijk.”

“Wat in dit project heel leuk is: we hebben echt de regie over het gebiedsproces, inclusief de inhoudelijke onderzoeken die daarvoor nodig zijn”

52

GREBBEDIJK

LEERPROCES

Niet dat dat altijd eenvoudig is, bekent de dijkgraaf. “We hebben met alle partners de intentie uitgesproken: wees realistisch maar zeg niet te snel dat iets niet kan of niet mag. Dat is soms echt lastig. Het vraagt om een open houding, over je eigen muurtjes heen kijken, uit jezelf op anderen afstappen.

Die cultuuromslag hebben we nodig als we samen Nederland duurzamer willen maken: samenwerken, avontuurlijk gedrag, niet bang zijn en vernieuwende stappen durven zetten. Het is ook voor ons een leerproces. Zo moesten we ons leven beteren na signalen uit het veld dat mensen het niet meer snapten. We waren onvoldoende duidelijk over het proces: wat kan en wat niet, wat is ieders rol en wat gebeurt er met de inbreng?”

RUIMTE OM TE EXPERIMENTEREN

Toch is de dijkgraaf blij en trots over hoe het proces loopt. Er gebeurt van alles moois, en nog steeds volgens planning.

Wat ziet ze als belangrijke succesfactoren daarvoor? “De ruimte die we vanuit het algemeen bestuur krijgen om te experimenteren, en die resoneert in de ambtelijke organisatie. En, misschien wel het belangrijkste, de persoonlijke betrokkenheid van het procesteam en van iedereen die meedoet!”

—

15 januari 2018 File op Afsluitdijk door storing brug bij Den Oever opgelost

4

16 januari 2018

17 januari 2018 Westerstorm op komst: minder vluchten, minder treinen, meer bergers

NEDER-BETUWE

5

ZUID-BEVELAND WEST, WESTERSCHELDE S1 – HANSWEERT Kapelle

Schore

Kanaal door Zuid-Beve

Biezelinge

land Hansweert Kruiningen

Wes ter

sche

lde

Waterschap Scheldestromen Dijkring: 30 (normtraject: 30-2) Urgentie: 5

OPGAVE

Bennekom

Wageningen

Lienden Kesteren

Opheusden

Dodewaard

Ochten

Tiel

ijn

err

Ned

Rhenen

Waal Wamel

Beneden-Leeuwen

Druten

Horssen Bergharen

Maas

APPELTERN

Druten

Waterschap Rivierenland Dijkring: 43 Urgentie: 4 Deltaprogramma: Rivieren, Voorkeursstrategie Waal en Merwedes

Het dijktraject Neder-Betuwe beslaat 20,2 kilometer. Hiervan is 11,9 kilometer in de Derde Toetsing afgekeurd. Op basis van de nieuwe Waterwet is een veiligheidsoordeel voor het hele dijktraject vastgesteld dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft geaccordeerd. Dit betekent dat het hele dijktraject versterkt moet worden. De dijkvakken zijn afgekeurd op hoogte, stabiliteit (binnenwaarts en buitenwaarts) en piping. Soms is sprake van een combinatie van faalmechanismen.

Inmiddels zijn er allerlei inzichten waarmee ook rekening moet worden gehouden, zoals het project Ruimte voor de Rivier, de nieuwe normering, nieuwe toelaatbare overslagdebieten (dit is het volume water dat per strekkende meter per seconde over de dijk mag slaan), nieuwe piping­ regels en de projectoverstijgende verkenning Piping (POV-P). Deze vragen mogelijk aanpassing van de scope.

CONTEXT

Het dijktraject Neder-Betuwe ligt nagenoeg geheel binnen de grenzen van de gemeente Neder-Betuwe in de provincie Gelderland. Het traject loopt van de voorhavendijken bij het Amsterdam-Rijnkanaal in het westen tot de gemeentegrens in het oosten, waar het aansluit op het project

54

18 januari 2018 Storm leidt tot chaos in Midden-Nederland; centrum Almere gesloten → Storm eist twee levens → Zes doden in Duitsland door storm → Drukke avondspits blijft uit na storm → Een van de zwaarste stormen in halve eeuw: twee doden en zeker 50 miljoen euro schade → HWBP geeft subsidie aan Sterke Lekdijk van HDSR

OPGAVE

Gezien de complexiteit en de diversiteit van de problematiek en de nieuwe normering is het oorspronkelijk project Zuid-Beveland West gesplitst in drie delen. De delen liggen in dijkring 30 langs de Westerschelde en hebben allemaal een verschillende veiligheidsnorm. Dijktraject 30-2 bij Hansweert heeft een overstromingskans van 1:100.000. Voor dijktraject 30-3 tussen Hansweert en Borssele is dat 1:3.000 en voor dijktraject 30-4, de aansluiting op de kerncentrale van Borssele, geldt een overstromingskans van 1:1.000.000.

In de Derde Toetsing is het dijktraject 30-2 nabij Hansweert op acht locaties afgekeurd, met een totale lengte van twee kilometer. Voor zeven locaties is de waterkering afgekeurd op binnenwaartse stabiliteit, en bij één locatie is de harde bekleding nog niet verbeterd.

CONTEXT

Bij de ramp in 1953 zijn op dit traject geen doorbraken geweest. Bij Hansweert is de bekleding in 2015 alleen versterkt voor het deel waarop de nieuwe normering geen invloed heeft. Het overige deel wordt meegenomen in het project van het Hoogwaterbeschermingsprogramma. In Hansweert bevindt zich vlak achter de dijk een woonwijk. Buitendijks is een waterbouwkundig constructiebedrijf gevestigd.

De voorbereiding en de realisatie worden uitgevoerd door de Projectorganisatie Waterveiligheid, een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat en Waterschap Scheldestromen. Verder worden gemeenten en de direct belanghebbenden betrokken bij de planuitwerking.

Wolferen – Sprok. Het buitenwater is de Waal. Delen van het traject liggen dicht bij de bebouwing van Dodewaard, Ochten en IJzendoorn. Buiten de dijk liggen uiterwaarden en buitenpolders met strangen.

Aan de binnenzijde van de dijk liggen wielen en kolken. Soms bestaat het achterland uit bosperceel en weiland.

Het project heeft een gevoelige omgeving. Enerzijds vanuit het verleden: er leven emotie en onbegrip rondom de soms wel heel snel uitgevoerde dijkverbeteringen onder de noodwet na het hoogwater van 1995. Anderzijds speelt de actualiteit een rol: de regio is volop onder de aandacht in de Voorkeursstrategie Waal en Merwedes (Deltaprogramma Rivieren), structuurvisie WaalWeelde en verschillende lokale en regionale gebiedsprocessen. De dialoog met de omgeving wordt gevoerd in informatiebijeenkomsten en via een online platform.

VERKENNINGSFASE

De verkenningsfase is gestart in 2016 en duurt drie jaar. De start van de planuitwerkingsfase is voorzien in 2019, duurt twee jaar en eindigt in 2020. De uitvoering start volgens planning in 2021 en het project is met een doorlooptijd van drie jaar gereed in 2023.

55

VERKENNINGSFASE

Op 21 november 2017 stemde de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) in met het definitieve veiligheidsoordeel en onderschreef ILT dat dit dijktraject in de veiligheidscategorie D valt. De verkenningsfase is waarschijnlijk in 2018 afgerond en de planuitwerking start in 2019.

In het derde kwartaal van 2016 is een veiligheidsanalyse uitgevoerd op basis van de nieuwe normering. Daarmee is de omvang van het veiligheidsprobleem bepaald. Hiervoor zijn in 2015-2016 diverse peilbuismetingen gedaan om minder conservatieve aannames bij piping- en stabiliteitsbeschouwingen mogelijk te maken.

In 2017 is voor het hele normtraject 30-2 de veiligheidsanalyse uitgevoerd om de omvang van het veiligheidsprobleem in beeld te brengen. Door het significante kruinhoogtetekort op dit traject is bij de veiligheidsanalyse geen gedetailleerde beoordeling voor bekleding, stabiliteit en piping uitgevoerd, mede omdat het instrumentarium, de lokale grondparameters en de hydraulische belasting van de bekleding niet tijdig beschikbaar waren. In de verkenningsfase worden deze analyses wel uitgevoerd voor het ontwerp.

Voor een goede aansluiting op het dijktraject 30-3 met een minder strenge norm (1:3.000) wordt ervan uitgegaan dat over een extra lengte van minimaal 300 meter de strenge norm van dijktraject 30-2 (1:100.000) blijft gelden (Kennisplatform Risicobenadering, juni 2016). Omdat bij de Derde Toetsing de hierop aansluitende waterkering is afgekeurd op stabiliteit, is het projectgebied met 600 meter uitgebreid tot 5,1 kilometer.

19 januari 2018 Verzekeraars ramen stormschade op 90 miljoen → Truckers willen 'direct lijntje' met Rijkswaterstaat → Nog twee doden door zware storm in Duitsland → Rutte sluit rijverbod voor vrachtwagens bij code rood niet uit 7

20 januari 2018 CNV: chauffeurs moesten tijdens storm de weg op

VERBETERING IJSSELDIJK GOUDA (VIJG)

8 OPGAVE

9

Kort Haarlem

Gouda

Kromme Gouwe

Waaiersluis

Julianasluis

Ho lla nd sc he

IJ ss el

Kort Akkeren

Stolwijkersluis

HET BEIJERSCHE

Hoogheemraadschap van Rijnland Dijkring: 14 Urgentie: 7,8, 9, 11 (project 05c) en C-kering (Centraal Holland, beheerder 5 - Rijnland) Deltaprogramma: Rivieren en Rijnmond-Drechtsteden

Dit project bestaat uit de urgente delen van de noordelijke dijk langs de (open) Hollandsche IJssel in Gouda, tussen de Julianasluis en de Waaiersluis. Het is opgedeeld in twee sporen: 1,7 kilometer dijkversterking (spoor 1), en de aanpassing van twee kunstwerken – de Keersluis en Mallegatsluis – inclusief een klein stukje dijk (spoor 2). De dijk van spoor 1 is afgekeurd op binnenwaartse en buitenwaartse stabiliteit en voor een klein deel ook op hoogte. De kunstwerken zijn ook afgekeurd; de betrouwbaarheid van de sluiting en de constructieve staat zijn als onvoldoende beoordeeld.

In 2019 wordt meer scope aan de opgave van dit project toegevoegd: de verbetering van de naar regionale status afgewaardeerde primaire C-kering langs de gekanaliseerde Hollandse IJssel in het beheergebied van Hoogheemraadschap van Rijnland. Daarnaast wordt waarschijnlijk de verbetering van de Havensluis aan de scope toegevoegd.

CONTEXT

De dijkverbetering vindt plaats in intensief gebruikt stedelijk gebied met veel cultuurhistorische waarden. De vaargeul ligt dicht langs de dijk. Op de dijk ligt een doorgaande verbindingsweg van en naar het centrum van Gouda. De Keersluis is een rijksmonument en de Mallegatsluis een gemeentelijke monument.

Bij het project zijn veel stakeholders betrokken. Naast de gemeente Gouda, de provincie Zuid-Holland en Rijkswaterstaat is ook een klankbordgroep actief betrokken. Hierin zitten vertegenwoordigers van bedrijven, stichtingen en wijkverenigingen.

SPOOR 1 : REALISATIEFASE

Spoor 1, de dijkverbetering, bevindt zich in de realisatiefase. De aannemer heeft de werkzaamheden medio 2018 afgerond.

Heel 2018 was de aannemer nog verantwoordelijk voor het onderhoud in de nazorgfase. De aannemer heeft de innovatieve grondverbeteringstechniek soilmix

56

toegepast. Eind 2018 is dit deelproject afgesloten en medio 2019 zal de aanvraag voor de definitieve vaststelling van de subsidie worden afgehandeld.

SPOOR 2: VERKENNINGSFASE

Het aanpassen van de kunstwerken bevindt zich in de verkenningsfase. In samenspraak met diverse stakeholders wordt gekeken naar de beste oplossing. Naar verwachting stelt het bestuur van Hoogheemraadschap van Rijnland medio 2019 het voorkeursalternatief vast.

SPOOR 3

Spoor 3 betreft vooral de hooggelegen voorlanden, waarvan de scope voor verbetering duidelijk moet worden met de resultaten van projectoverstijgende verkenning (POV) Voorlanden.

SPOOR 4: VERKENNINGSFASE

In 2019 start de verkenningsfase van de verbetering van de naar regionale status afgewaardeerde primaire C-kering langs de gekanaliseerde Hollandse IJssel. Het afwaarderen van deze status is een gevolg van besluitvorming in de POV Centraal Holland. Er is voor de regionale status van de voormalige C-kering een toetsing uitgevoerd, waaruit een opgave volgt voor circa 900 meter. Het betreft een opgave in de gemeente Gouda, de provincie Zuid-Holland, tussen de Waaiersluis en de Goverwelle Brug.

OVERIG

De Havensluis in Gouda is afgekeurd op betrouwbaarheid van de sluiting. De verkenningsfase van dit kunstwerk wordt waarschijnlijk in 2019 gestart. Voor dit kunstwerk heeft in de afgelopen jaren een voorverkenning plaatsgevonden naar de mogelijkheid om financiering te vinden voor het doorvaarbaar maken van deze eeuwenoude sluis. In 2019 moet duidelijkzijn of dit door kan gaan, waarna de aanpak voor de hoogwaterbeschermingsopgave kan worden vastgesteld.

21 januari 2018

22 januari 2018 WDO Delta zet drones in bij dijkeninspectie hoogwater

“In de kern gaat het erom: neem je mensen serieus bij je opgave en laat je ze serieus meepraten”

(VIJG)

↪ Marco Kastelein

Dagelijks bestuurder Hoogheemraadschap van Rijnland DE VERNIEUWDE DIJK

Toen Marco Kastelein in 2015 hoogheem­ raad werd bij Rijnland vroeg de project­ leider: “Hoe sta je in dit project? Kunnen we innoveren of heb je andere wensen?”

Kasteleins antwoord was duidelijk: “We zijn al zeven jaar bezig met voorbereidin­ gen, innoveren doen we alleen als dat geen vertraging oplevert.” Dat is gelukt: nu, drie jaar later, is de dijkversterking ontworpen en gerealiseerd, mét innovaties, en zijn er alleen maar blije gezichten.

Dat is een knappe prestatie. Want tegen de eerste plannen uit 2008 om de dijk langs de Hollandsche IJssel bij Gouda omstreeks een meter te verhogen, was veel verzet. Als wethouder in Gouda maakte Kastelein dat van dichtbij mee. En hij luisterde er goed naar. “Gouda heeft met het Watergilde veel vrijwilligers die verstand hebben van water en gemotiveerd zijn om dat in te zetten. Daar zit heel veel kennis en betrokkenheid, dat moet je serieus nemen.” Het Watergilde en omwonenden wilden graag een plek om ‘in de luwte en langs het water dagelijks de hond uit te kunnen laten’. Ook werkt Gouda aan herstel van het contact tussen het water en de stad, dat langzaam was verdwenen. In de stad leefde de wens om dit herstel met de dijkversterking te ondersteunen.

Zo kwam er een bloemrijke dijk, met een struinpad vlak langs het water, beneden de weg. De dijk zelf is slechts 15 cm hoger dan hij was; dat kon omdat er ook een verbetering van de stormvloedkering bij Krimpen wordt gerealiseerd. De versterking werd uitgevoerd met de soil mix-techniek. Dat is een bewezen techniek die in zandgrond wordt toegepast voor grondlichamen onder spoorlijnen, tunnels, wegen en dergelijke, maar die niet eerder werd ingezet op zo grote schaal, in slappe veen- en kleilagen onder een primaire waterkering.

De testperiode kostte een paar maanden, maar die heeft zichzelf dubbel en dwars terugverdiend. Of het uiteindelijk echt sterk genoeg is, blijft natuurlijk spannend.

De aannemer houdt daarom het eerste jaar alles nauwlettend in de gaten.

VERTROUWEN

Of Kastelein in huis meteen alle handen op elkaar had voor deze aanpak? “Ja. Dat heeft te maken met professioneel vertrouwen.

Er komt vanuit de markt een oplossing voor je probleem; dan moet je ook vertrouwen hebben in dat bedrijf, en vertrouwen in je eigen medewerkers die deze oplossing selecteren.”

HET GAAT OM JE INSTEEK

DE MARKT AAN HET DENKEN GEZET

In de aanbestedingen waren dat de uitdagingen: zo min mogelijk verhoging van de dijk, herstel van de relatie stad-water, versterking van de recreatieve mogelijkheden, en verfraaiing van het aanzicht. En ook nog snel werken graag, om de hinder voor het verkeer te minimaliseren – de dijk is namelijk een belangrijke verkeersader voor Gouda.

57

Dan de externe communicatie. Alle waterschappen doen tegenwoordig hun best om goed te luisteren naar wat er leeft. Wat is er nieuw in de Rijnlandse aanpak waardoor het na een stroeve start ineens zo snel kon gaan? “Qua instrumenten hoeft niemand meer het wiel uit te vinden, dat is niet zo ingewikkeld. Het is meer met welke insteek je het doet. Het is een kunst om met mensen in gesprek te gaan. Er zijn telkens nieuwe communicatiemethoden, maar in de kern gaat het erom: neem je mensen serieus bij je opgave en laat je ze serieus meepraten.

En dat de Gouwenaren mij kenden uit de startperiode heeft zeker geholpen bij het herwinnen van het vertrouwen.”

‘AAN DE DIJK’

De bewonersvertegenwoordiger had, na de aanvankelijke protesten, bij de officiële opening slechts complimenten voor de werkwijze van Rijnland. De vernieuwde dijk is een pareltje, ook in zijn manier van totstandkomen. Het gedicht van Leo Vroman ‘Aan de dijk’, geciteerd op een mooi vormgegeven plaquette op de dijk, vat het allemaal treffend samen in de eerste regel: ‘Dichterbij kan ik niet zijn’.

—

23 januari 2018 Waarom de wereld straks waarschijnlijk om drinkwater vecht → Delen van Parijs staan blank door overstroming Seine

10

24 januari 2018 30 miljoen aan stormschade voor grote bedrijven

CAPELLE / ZUIDPLAS

12

OPGAVE

Nieuwerkerk aan den IJssel he sc nd lla

KORTENOORD

Ho

DORRESTEIN

IJs l

se

Van de dijken langs de Hollandsche IJssel is ruim 27 kilometer afgekeurd. In dijkring 14 aan de Schielandzijde voldoet de helft van de dijk niet; in dijkring 15 aan de Krimpenerwaardzijde voldoet vrijwel de gehele dijk niet. Het steile binnentalud zou bij hoge rivierwaterstanden kunnen afschuiven. Het project Capelle / Zuidplas heeft een lengte van 2.280 meter.

CONTEXT

Ouderkerk aan

Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard Dijkring: 14 Urgentie: 10 Deltaprogramma: Rivieren en Rijnmond-Drechtsteden

58

OPGAVE Elst Elst Valburg

Andelst

Wolferen Bemmel

Waal

Oosterhout

Sprok

Ewijk Lent

Beuningen

Wijchen

l anaa Waalk

den IJssel

Het project ligt grotendeels in de gemeente Zuidplas en voor een klein deel in de gemeente Capelle aan den IJssel.

De te versterken stukken liggen vrijwel allemaal buiten de bebouwde kom, behalve het deel in Capelle aan den IJssel en bij de buurt Hitland in de gemeente Zuidplas.

Daarnaast zijn de Hollandsche IJssel en haar oevers onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur. De gemeente Zuidplas ziet kansen voor het creëren van een trailerhelling bij Hitland. Verder wil zij graag een goede verbinding maken tussen de binnendijkse en buitendijkse gebieden. De provincie Zuid-Holland ziet graag een koppeling met de Ecologische Hoofdstructuur en met de bedrijvigheid buitendijks.

VERKENNINGSFASE

Uit een capaciteitsanalyse is gebleken dat het lastig is om op korte termijn met de verkenning te starten. Bovendien geldt voor de veiligheidsanalyse dat de dijkversterking Capelle / Zuidplas enkele relatief korte vakken betreft die in beperkte mate niet aan de norm voldeden voor het faalmechanisme macrostabiliteit. Daarom wordt deze dijkversterking voorlopig geparkeerd, in ieder geval tot het moment dat er resultaten van de projectoverstijgende verkenning (POV) Macrostabiliteit (2018-2019) bekend zijn. Bovendien worden de dijkvakken in 2019-2020 meegenomen in de beoordeling.

26 januari 2018

WOLFEREN - SPROK

Maas-

OOSTGAARDE

25 januari 2018 'Ark van Noach' voor zaden op Spitsbergen opgeknapt → Waterschap: duizend knotwilgen kappen was te rigoureus

Nijmegen

Waterschap Rivierenland Dijkring: 43 Urgentie: 12 Deltaprogramma: Rivieren, Voorkeursstrategie Waal en Merwedes

Het dijktraject Wolferen – Sprok is in de eerste beoordelingsronde op basis van de nieuwe normen over een lengte van circa 12,9 kilometer afgekeurd op met name binnenwaartse stabiliteit, maar ook op hoogte en piping. Het gedeelte van ongeveer 1 kilometer dijk bij Lent maakt geen deel uit van de huidige dijkversterking. Dit gedeelte is al verbeterd door een dijkteruglegging binnen Ruimte voor de Rivier. Onderdeel van het traject is wel de dijkteruglegging Oosterhout uit het Deltaprogramma. Deze rivierverruimende maatregel wordt gelijktijdig in het project verkend. Waterschap Rivierenland en de provincie Gelderland hebben in april 2017 een intentieovereenkomst voor de verkenning gesloten. Hieruit moet blijken of ook de de dijkteruglegging aan de dijkversterking wordt gekoppeld. De dijkteruglegging is oorspronkelijk gepland voor 2030-2050.

CONTEXT

Het dijktraject Wolferen – Sprok ligt aan de noordoever van de Waal in de provincie Gelderland en de gemeenten Overbetuwe, Lingewaard en Nijmegen. Wolferen is een buurtschap tussen Dodewaard en Andelst.

Sprok ligt nabij Lent. Nu is daar een gelijknamig restaurant gebouwd op de fundamenten van de eeuwenoude T-boerderij Sprokkelenburg, waar vroeger griendhout (sprock) werd geoogst. Twee overige markante locaties in het traject waar

59

dijkversterking is voorzien, zijn Wijnfort Lent en Fort Lent. De dijkteruglegging Oosterhout ligt net ten westen van de Oosterhoutse waarden, ten zuiden van het dorp Oosterhout.

VERKENNINGSFASE

Het project Wolferen – Sprok bevindt zich in de verkenningsfase. Ook de verkenning dijkteruglegging Oosterhout maakt hier deel van uit. Sinds 2016 zijn er al allerlei onderzoeken uitgevoerd: grond- en conditionerende onderzoeken, maar ook een belevingswaardenonderzoek voor het Ruimtelijk Kwaliteitskader. Er zijn kennis, ideeën en meningen verzameld van bewoners, recreanten en andere belanghebbenden. Voor het Ruimtelijk Kwaliteitskader zijn beleving, cultuur, gebruik en geschiedenis allemaal bouwstenen. De wens om medio 2018 het integraal voorkeursalternatief aan te bieden voor bestuurlijke besluitvorming is niet gerealiseerd. Waterschap Rivierenland en de provincie Gelderland hebben daarop besloten om de voorkeursalternatieven apart op te stellen, zodat de planning van de dijkversterking niet in gevaar komt.

Het voorkeursalternatief voor de dijkversterking wordt vastgesteld in 2019. Hierna start de planuitwerkingsfase, zodat de uitvoering van 2020-2023 kan plaatsvinden.

27 januari 2018 Ruim 600 evacuaties in Parijs, morgen hoogste waterstand verwacht

SPROK – STERRESCHANS

Duiven

n Pa rd

ne

Zevenaar

Loo

en

Huissen

an

hK

sc aa

Angeren

l

Elst

Doornenburg

Bemmel

Sterreschans

Pannerden

Gendt

OOIJPOLDER

l aa W

Sprok Lent

14

OPGAVE

Arnhem

Rij Millingen a/d Rijn

Ooij

Nijmegen

Waterschap Rivierenland Dijkring 43 Urgentie 13 Deltaprogramma: Rivieren, Voorkeursstrategie Waal en Merwedes

n

29 januari 2018

Het dijktraject Sprok – Sterreschans is afgekeurd op hoogte, macrostabiliteit en piping en wordt integraal over een lengte van 13,5 kilometer versterkt. Het project komt voort uit het traject A50 – Doornenburg (zuid), dat in het programma 2018-2023 is opgeknipt in twee projecten. Het westelijke deel is het dijktraject Wolferen – Sprok en het oostelijke deel heet nu Sprok – Sterreschans. Dit traject ligt geheel in de gemeente Lingewaard.

Het noordelijke deel van het traject A50 – Doornenburg gaat verder onder de naam Sterreschans – Heteren.

Het dijktraject Sprok – Sterreschans maakt deel uit van de Voorkeursstrategie Waal/Merwedes van het Deltaprogramma.

Er wordt gewerkt aan een herijking van de voorkeursstrategie met rivierkundige maatregelen. De uitkomst hiervan kan invloed hebben op de scope van het project, met name voor de hoogteopgave. Ook speelt mee dat de berekenings­ systematiek van dijken volgens de nieuwe normering nog in beweging is. Bij iedere projectfase moet worden beoordeeld welke invloed deze nieuwe ontwikkelingen hebben op de scope van het project (gevoeligheidsanalyse). Bij de start van een volgende projectfase worden nieuwe ontwikkelingen in het project opgenomen.

30 januari 2018 De ‘groene dijk’ (dijk bestaande uit louter zand) bezwijkt op de proeflocatie in Eemdijk, als onderdeel van de damwandproef

STAD TIEL

CONTEXT

Het dijktraject ligt langs de Waal aan de zuidzijde van de zogeheten Kop van de Betuwe, tussen het Pannerdensch Kanaal aan de oostzijde en Sprok (nabij Lent) aan de westzijde. Daar sluit het aan op het project Wolferen – Sprok, dat tot aan de A50 loopt. Het buitenwater is de Waal. Op diverse locaties staat bebouwing dicht tegen de dijk aan of op enige afstand van de dijk.

De Kop van de Betuwe omvat ongeveer 25% van dijkring 43, die in totaal 168 kilometer aan dijken heeft. Het is een cruciale schakel in de bescherming van de hele dijkring 43 tegen overstromingen.

Ook de wateropgave in dit gebied is groot, met de nadruk op gebiedsontwikkeling en watertaken in de stedelijke omgeving. Het gebied kent een gevarieerd polder- en rivierenlandschap met mooie uitzichten, karakteristieke gebouwen, kleine landschapselementen en vele historisch markante punten.

VERKENNINGSFASE

Met een gezamenlijk pilotproject voorverkenning Kop van de Betuwe hebben Waterschap Rivierenland en Provincie Gelderland in 2018 wensen en ambities van regiopartners in beeld gebracht. De verkenningsfase en zal eindigen in 2021.

De start van de planuitwerkingsfase is voorzien in 2022, duurt twee jaar en eindigt in 2023. Voor de uitvoering is drie jaar gepland, startend in 2024 en eindigend in 2026.

OPGAVE

Prins Bernhardsluis

Rijn

m-

rda

ste

Am aal

kan

Tiel

l

Vluch

thaven

KONINGSPARK

anaal

Inundatiek

W aa

13

28 januari 2018 Meer evacuaties in overstroomd Parijs

Wamel

Waterschap Rivierenland Dijkring 43 Urgentie 14 Deltaprogramma: Rivieren, Voorkeursstrategie Waal en Merwedes

Het dijktraject Stad Tiel bedraagt 2,7 kilometer. Anticiperend op de volgende beoordelingsronde wil Waterschap Rivierenland daar graag 1 kilometer aan toevoegen, waarmee een aaneengesloten traject ontstaat van 3,7 kilometer. Het traject is vooral afgekeurd op hoogte en voor een klein deel op binnenwaartse stabiliteit. Uit Veiligheid Nederland in Kaart 2 (VNK2) blijkt dat een deel van het traject kwetsbaar is voor piping. Soms is er sprake van een combinatie van faalmechanismen.

Inmiddels zijn er diverse ontwikkelingen en inzichten, zoals Ruimte voor de Rivier, nieuwe normen, nieuwe toelaatbare overslagdebieten (dit is het volume water dat per strekkende meter per seconde over de dijk mag slaan), nieuwe pipingregels en de projectoverstijgende verkenning Piping (POV-P). Deze vergen mogelijk een aanpassing van de scope.

CONTEXT

Het dijktraject Stad Tiel ligt volledig in de gemeente Tiel, in de provincie Gelderland.

In het meest zuidwestelijke deel van het project komt een ‘aansluitvak’ dat eindigt bij de inlaatduiker van het inundatiekanaal en aansluit op project Tiel – Waardenburg.

Het noordoostelijk gelegen aansluitvak betreft de Voorhavendijk, westelijk van het Amsterdam-Rijnkanaal, die aansluit op de

60

61

Prins Bernhardsluis. De Voorhavendijk was voorheen in beheer bij Rijkswaterstaat, maar is inmiddels overgedragen aan Waterschap Rivierenland. Het dijktraject wordt als zeer complex ervaren doordat het deels direct langs de bebouwing van en over de stadswallen van Tiel loopt.

In Tiel speelt ook een gebiedsontwikkeling tussen de haven van Tiel en het Amsterdam-Rijnkanaal, genaamd FluviaTiel. De gemeenteraad heeft al in 2013 ingestemd met het Voorlopig Ontwerp, waarin de huidige waterkerende (Echteldse) dijk onderdeel van het landschap wordt. Dit project is in maart 2018 opgeleverd.

VERKENNINGSFASE

De verkenning is in 2016 opgestart, duurt drie jaar en eindigt in 2019. De start van de planuitwerking is voorzien in 2020, duurt twee jaar en eindigt in 2021. De uitvoering is gepland in 2022 en is gereed in 2023.

31 januari 2018 Watersnoodramp van uur tot uur: dit gebeurde er 65 jaar geleden → 65 jaar na de ramp: 'Ik houd nog altijd niet van zwemmen'

GORINCHEM – WAARDENBURG OPGAVE

Culemborg

al

Meerkerk

Merwedekana

16

1 februari 2018 De vergeten redders van de Watersnoodramp: 'Ik voel me geen held hoor' → In Kaapstad dragen ze hun kleren tot ze beginnen te stinken → Herdenking ramp 1953 en opening 4e caisson Watersnoodmuseum

Beesd

Leerdam

Lin

ge Geldermalsen

Heukelum TIELERWAARD

Gorinchem

Waardenburg Fort Vuren

Woudrichem

Waal

Haaften

Zaltbommel

ge

Af

Giessen

Aalst

da m de M aa s

Maas

Ammerzoden

Hedel

Waterschap Rivierenland Dijkring: 43 Urgentie: 16 Deltaprogramma: Rivieren, Voorkeursstrategie Waal en Merwedes

Dijktraject Gorinchem – Waardenburg bestaat uit circa 23 kilometer aan afgekeurde dijkvakken. De dijkvakken zijn afgekeurd op één of meer van de volgende faalmechanismen: hoogte, binnenwaartse stabiliteit, buitenwaartse stabiliteit en piping. Inmiddels zijn er diverse ontwikkelingen en inzichten, zoals effecten van Ruimte voor de Rivier, de nieuwe normering, nieuwe pipingregels, nieuwe toelaatbare overslagdebieten (dit is het volume water dat per strekkende meter per seconde over de dijk mag slaan), het Deltaprogramma en resultaten van een uitgebreid grondonderzoek.

CONTEXT

Het dijktraject Gorinchem – Waardenburg ligt in het hart van de Tielerwaard, in de provincies Gelderland en Zuid-Holland en de gemeenten Gorinchem, Lingewaal en Neerijnen. Het traject loopt van de Dalemsewal in Gorinchem tot aan de A2 bij Waardenburg. Het buitenwater is de Waal.

De afgekeurde dijkvakken liggen dicht bij de bebouwde kernen. Op diverse locaties staat bebouwing dicht tegen de dijk aan of op enige afstand van de dijk. Bij Fort Vuren ligt de dijk direct tegen de fortgracht aan.

De dijkversterking ligt gevoelig bij de omgeving. Er zijn nog veel emoties en er leeft onbegrip over de soms wel heel snel uitgevoerde dijkverbeteringen onder de noodwet na het hoogwater van 1995.

PLANUITWERKINGSFASE

Het project Gorinchem – Waardenburg bevindt zich in de planuitwerkingsfase.

De verkenningsfase is in 2018 afgerond met de vaststelling van het voorkeursalternatief. De realisatie wordt gestart in 2020. Het waterschap betrekt bewoners in het gebied intensief bij het proces om de dijk veilig en leefbaar te maken. De bewoners hebben zich georganiseerd in werkgroepen, die hun ideeën hebben gepresenteerd aan de betrokken bestuurders. De bewoners kunnen rekenen op een verdere verkenning van deze ideeën door de betrokken gemeenten, provincies, het waterschap en het Rijk. Hiermee doet het waterschap tevens ervaring op met de beoogde integrale aanpak van de nieuwe Omgevingswet, die in 2021 van kracht wordt en veel invloed heeft op het planproces van dijkversterkingen.

Het project wordt vanaf de verkenning tot en met de realisatie uitgevoerd in een alliantie van het waterschap met een consortium van marktpartijen. Deze aanpak is uniek. Voordelen zijn dat de partijen samen verantwoordelijk zijn voor een goed verloop van het project en dat de kennis van de aannemer meegenomen wordt in het ontwerp. De alliantie zorgt er ook voor dat meekoppelkansen en de ideeën van de bewoners gezamenlijk en in een vroeg stadium op haalbaarheid en maakbaarheid worden beoordeeld. De kans dat plannen in een laat stadium wegens uitvoeringsproblemen moeten worden aangepast, wordt hierdoor sterk verkleind.

2 februari 2018

3 februari 2018 'Geen zee van rotzooi, maar een land van afval' drijft voor Franse sluis

“We willen dat de mensen een GORINCHEM – WAARDENBURG beetje happy worden van de dijk” ↪ Goos den Hartog Dagelijks bestuurder Waterschap Rivierenland In het land van de Waal groeit een bij­ zondere nieuwe boom: de Beslisboom piping. De vruchten van de boom kunnen de versterkingsopgave voor Waterschap Rivierenland behapbaar maken, ruimte­ lijk, maatschappelijk en financieel. Goos den Hartog gaat als bestuurder over die versterkingsopgave. “Het gebruiken van de beslisboom vraagt om een gezonde portie lef en nuchterheid.”

Den Hartog maakt de uitdaging van Rivierenland meteen maar duidelijk: “We hebben hier de meest urgente dijkversterkingen van Nederland. Eén daarvan is het 23 kilometer lange traject Gorinchem – Waardenburg (GoWa); een complex stuk dijk met veel (oude) bebouwing, bedrijven, cultureel erfgoed op en in de bodem, en natuur. Piping is hier een groot probleem.

Volgens de nieuwe rekenregels tenminste.

Die gaan over sterkte, piping en hoogte.

Zet alles in een rekenmachine en er komt een dijk uit met een gigantisch dijklichaam.

Dat kun je de omgeving niet aandoen. We hebben niet de ruimte om overal binnendijks een grote pipingberm neer te leggen!”

BENT U ER ALWEER?!

Sinds het hoogwater van 1995 ligt het bij de bewoners ook heel gevoelig. Na dat hoogwater is de dijkversterking namelijk rigoureus aangepakt. Woningen zijn onteigend en gesloopt, monumentale stukjes landschap op de schop genomen. “We hebben toen heel emotionele situaties meegemaakt. Dus toen we een paar jaar geleden met nieuwe kennis en een nieuwe versterkingsboodschap het gebied in moesten, kregen we te horen: ‘Zijn jullie er alweer?!’

We wisten dat we veel tijd en energie zouden moeten steken in het krijgen van draagvlak voor deze nieuwe opgave.”

kijken naar risico’s en financiën. Daarom hebben we ‘werkplaatsen’ ingericht met deskundigen van binnen en buiten het waterschap, en legden de theoretische berekeningen en de praktijkervaringen kritisch naast elkaar.”

RAAD VAN STATE-PROOF BESLISBOOM

Op deze manier ontwikkelde Rivierenland de Beslisboom Piping, die inmiddels is ingebracht in de POV-Piping van het HWBP (zie pagina 183). De beslisboom is een afwegingskader voor de vraag: zijn er wel of niet op dit moment maatregelen nodig?

“De methode legt verband tussen theorie, kennis over het gebied en praktijkervaring bij hoogwater. Wij zijn ervan overtuigd dat dit proces recht doet aan de genuanceerde werkelijkheid.”

KOSTEN EN RUIMTE SPAREN

Toepassing van de beslisboom kan de pipingopgave mogelijk met wel de helft reduceren. “Hiervoor bekijken we heel nauwkeurig alle 51 stukjes van het traject: is hier ruimte voor interpretatie en wat is daarvan het effect? Vervolgens besluiten we of we de interpretatieruimte gebruiken.

Zo ja, dan nemen we geen pipingmaatregelen en zetten we in plaats daarvan een degelijk monitoringprogramma op.

We kunnen later altijd alsnog een pipingscherm plaatsen als de monitoring daar aanleiding toe geeft. Zo besparen we nu veel kosten en ruimte. Het zal wel een lastige afweging worden, zeker op bestuurlijk niveau. Want nu is er financiering voor maatregelen; wat de toekomst brengt moeten we maar afwachten. Maar we gaan ons ervoor inspannen om voor deze technische en vooral ook maatschappelijk verantwoorde werkwijze draagvlak te krijgen, ook binnen HWBP.”

GEZOND VERSTAND

“Zelf hadden we ook zo onze ideeën bij de uitkomsten van de modellen. Volgens de nieuwe rekenmethoden bestaat er op veel plaatsen een groot risico van zandmeevoerende kwel, het zogenaamde piping. Maar onze ervaring met piping in, zeg, de afgelopen 35 jaar, leert dat we heel veel kunnen opvangen met beheersmaatregelen bij hoogwater. Als keringbeheerder voelen we de verantwoordelijkheid om kritisch te

62

63

vijf betrokken dorpen een breed samengestelde overleggroep, de ‘ensembles’. Vanuit de vanouds technische setting zoveel maatschappelijke inbreng en emoties meenemen, dat was wel even wennen.

RUIMTE VOOR MENSEN

Er is twee jaar uitgetrokken om alle wensen in het gebied te leren kennen.

Naast veel persoonlijke contacten en bijeenkomsten in dorpshuizen is succesvol geëxperimenteerd met een gezamenlijke wandeling over de dijk, een excursie naar een dijkversterking in uitvoering, verbeelding van ingebrachte ideeën door landschapsarchitecten, en voor elk van de

Maar het werkt, dit ‘Raad van State-proof werken’ zoals Den Hartog het noemt: “Ik vond het mooi om te zien hoe mensen enorm betrokken zijn bij het werk en zich eigenaar voelen van ‘hun’ stukje dijk. We zijn echt een omgevingsspeler geworden en staan tussen de bewoners, gemeenten, provincie, Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer, in een gezamenlijk traject. We zoeken naar wat we samen kunnen doen, in het belang van alle betrokkenen.” Transparantie is daarbij belangrijk, ook – of misschien wel juist – over vervelende dingen. “Wij doorkruisen met de nieuwe legger voor de dijkversterking soms bouwplannen van de gemeente. Als dat echt niet anders kan, kan je daar maar beter duidelijk over zijn.”

HAPPY

Het consortium dat de aanbesteding won, vormt met het waterschap de Graaf Reinald Alliantie. Dat symboliseert de wil om in de voetsporen te treden van deze graaf, die 700 jaar geleden het dijk- en waterbeheer in dit gebied voortvarend en vernieuwend oppakte.

Wanneer is dit vernieuwende project geslaagd voor Den Hartog? “Als we de waterveiligheid gegarandeerd hebben, de schade voor de omgeving minimaal is en de dijk een mooi en geïntegreerd onderdeel is van de leefomgeving. Op zijn Hollands gezegd: geen kale, dikke dijk dwars door het dorp, maar een dijk waar de mensen een beetje happy van worden. Het is hún gebied.”

—

4 februari 2018

5 februari 2018 Den Haag grijpt in op Sint-Eustatius om machtsmisbruik en intimidatie

6 februari 2018

Steilrand

2— Och, vrouw

Maos 1

Tekst Raf Rooijmans Fotografie Kees van de Veen

64

→ De boerderij van Gerard Litjens grenst aan de nieuwe steilranddijk

65

7 februari 2018 Brand op vuilstortplaatsen Sint-Maarten

8 februari 2018 Een wildwaterbaan voor alle vissen door de Afsluitdijk

9 februari 2018

10 februari 2018

WANSSUM— Op de pas aangelegde Steilranddijk staat mais. Ondanks de droogste juni sinds jaren en de pas aangebrachte grond, staan de maishalmen er goed bij. Jarenlang liet Gerard Litjens hier zijn vee grazen langs de oevers van de Maas, eerst voor melk en later voor het vlees. Nu verpacht hij de grond en geniet hij samen met zijn vrouw van een smetteloos onderhou­ den tuin. “Van mij hoefde die nieuwe dijk niet zo nodig”, zegt Litjens. Vroeger keek je zo naar de overkant, naar de toren van Well. Nu zijn alleen de vrachtwagens op de N270 zichtbaar, die over de maishalmen op de nieuwe dijk naar de overkant lijken te zweven.

Gerard Litjens tussen de eerste mais op de steilranddijk

OOZELEN MET KAARSJES

De steilranddijk krijgt vorm

Na decennia van rust trad de Maas tijdens de winters van ’93 en ’95 ongekend buiten haar oevers. Extreme regenval in het brongebied viel samen met een bevroren bodem en snel smeltende sneeuw uit de Ardennen. Sinds de laatste overstroming van 1926 had de Maas zich niet meer zo laten zien. Het waterbewustzijn bleek te kort van geheugen, nu kwam het water door de stopcontacten binnen. De dagen hierna, in de volksmond ‘hoogwatervakantie’, vormden een van de grootste evacuaties uit de recente Nederlandse geschiedenis.

De van oorsprong meanderende rivier werd op vele plekken recht getrokken. Of ‘recht getrokken en de rug krom’, zoals de tewerkgestelden arbeiders zeiden tijdens deze crisisjaren

66

Tijdens de overstromingen hield de familie Litjens de voeten droog. Alhoewel, dat was niet vanzelfsprekend. “Samen met mijn buurman legden we dijken rond de boerderij aan. Het was óf dat, óf evacueren met al het vee”, zegt hij dapper. Zijn vrouw springt bij: “het ergste was toen met Kerstmis de stroom uitviel en we zonder verwarming zaten te oozelen [Liburgs voor prutsen, red.] met kaarsjes. Van de gemeente kregen we toen nog een petroleumkachel, dat ding stónk! Toen hadden we niet veel praatjes meer.”

Na de hoogwaters werden in allerijl nooddijken 2 opgetrokken. Bij 70% van de inwoners van Limburg is nu het gewenste beschermingsniveau van 1:250 bereikt.

Inwoners zijn hier beschermd tegen een waterstand die gemiddeld één keer in de 250 jaar voorkomt. Voor de overige 30% geldt er een beschermingsniveau van 1:50. Ook voor hen worden de waterkeringen tot 1:250 verbeterd.

Momenteel is Limburg weer volop bezig met haar dijken. De nieuwe eisen van het HWBP worden verkend, ontworpen of uitgevoerd. Maar ook vóór die nieuwe norm was er al veel beweging. De integrale gebiedsontwikkeling in Ooijen-Wanssum vormt hierin een mooi voorbeeld. Naast beschermende maatregelen tegen hoogwater, werkt het gebied in één adem aan natuur, economie en leefbaarheid.

67

11 februari 2018

12 februari 2018 Minister Cora van Nieuwenhuizen bezoekt Varik-Heesselt

68

13 februari 2018

14 februari 2018

69

15 februari 2018 Bewoners Rotterdam verhogen zelf grondwaterpeil tegen paalrot

16 februari 2018 Minder gas uit Groningen, maar wat gebeurt er met de andere velden?

PLANOLOGISCH OP SLOT DOOR DE NOODDIJKEN In 2006 startte in Ooijen-Wanssum een intensief voortraject, dat nu in volle uitvoer is. Aanleiding vormde onder meer de Oude Maasarm, die na de grote overstromingen door de nooddijken afgesloten werd van het riviersysteem. Voorheen speelde deze arm een cruciale rol als doorstroommogelijkheid tijdens hoogwater. Het veiligheidsprobleem was verplaatst naar stroomopwaarts gelegen dorpen, die nu hun eigen maatregelen zouden moeten treffen. Daarnaast lagen de door nooddijken beveiligde gebieden planologisch op slot.

Voor deze gebieden gold sinds de overstromingen een bouwstop die de ontwikkeling van de omgeving belemmerde. De vraag rees: hoe kunnen slimme ingrepen in het landschap zorgen voor zowel waterveiligheid als voor ontwikkeling van de omgeving?

17 februari 2018

18 februari 2018 'Jarig NAP vergelijkbaar met nulmeridiaan van Greenwich'

19 februari 2018 Voorlopig dijkversterking zonder hoogwatergeul bij de Waal → Bestuurlijke bijeenkomst start damwandproef Eemdijk

UNIEKE POSITIE VAN LIMBURG Het dijkenvrije landschap, dat zit zo. Vanwege de hoge ligging heeft Limburg een andere relatie met water dan westelijk bepolderd Nederland. Een traditioneel dijkenlandschap kent Limburg niet. Van oudsher werden de hogere gronden gebruikt als natuurlijke bescherming tegen het water.

Als we terugblikken naar de lange periode tussen 1926 en 1993 zien we dat Nederland een grote groei doormaakte, tot in de winterbedding van de Maas. Zo werd tot de jaren 30 de maaskanalisatie doorgevoerd met als doel de scheepvaart te bevorderen en te zorgen voor een snellere waterafvoer. De van oorsprong meanderende rivier werd op vele plekken recht getrokken.

Of ‘recht getrokken en de rug krom’, zoals de tewerkgestelden arbeiders zeiden tijdens deze crisisjaren.

Dit afsnijden van de vele bochten was voor sommige plaatsen zeer ingrijpend. Zo kon het voorkomen dat de rivierbedding aan de andere kant van het dorp kwam te liggen.

Voorland verbetering

Beschermingszone

Traditionele dijk

Steilranddijk

ONTWIKKELING LAGERE DELEN

LANDSCHAP ALS INNOVATIE Voor de hoogwaterbescherming is heel nauwkeurig naar het landschap gekeken. Vanuit een groter perspectief ligt de Maas op drie manieren in het Limburgse landschap ingebed. Van de diep uitgesleten Grensmaas in het zuiden, via de kunstmatige grindgaten van de Plassenmaas, tot de Zandmaas in het noordelijke terassenlandschap. Het project kijkt daarom goed naar de natuurlijke loop van de Maas en wil natuurlijke overstromingsgebieden benutten. Zo worden er twee hoogwatergeulen gegraven en zal ook de Oude Maasarm bij hoogwater weer mee kunnen stromen. Hiertoe worden dijken weggenomen, grond afgegraven en doorstroomopeningen vergroot. Zo ontstaat 540 hectare aaneengesloten recreatief natuurgebied. Met de vrijgekomen grond worden de nieuwe dijken aangelegd.

Maar hoe leg je dijken aan in het ‘dijkvrije’ Limburgse landschap, die zo min mogelijk inpact hebben op de oorspronkelijke omgeving? Die vraag bleek verscholen te liggen in het landschap zelf. De Steilranddijk en de Hoge Gronddijk. Twee nieuwe dijktypes, speciaal voor de omgeving ontwikkeld. (zie pagina 71)

Sommige dorpen zijn tot op de dag van vandaag onbedijkt en willen dat graag blijven

70

Dit schuiven met de rivier en de latere ruilverkavelingen van de jaren 40-60 hadden ook planologisch grote gevolgen in het gebied. Voorheen gemeden lage delen werden in deze periode ontwikkeld en bebouwd. Tijdens de bewuste overstromingen midden jaren 90 leverde dat grote problemen op. Decennia ongebruikt, benutte de rivier nu haar overstromingsgebieden maximaal.

Daar stonden nu juist ook de bebouwde uitbreidingsgebieden. Veel van de nooddijken die kriskras door het landschap waren verspreid, bestaan ruim twee decennia later nog steeds. Met de met man en macht gevulde zandzakken er nog steeds in.

De bijzondere positie van Limburg klinkt ook door in de houding ten opzichte van het water. Zo zijn sommige dorpen tot op de dag van vandaag onbedijkt en willen dat graag blijven. Daarnaast is de cultuur van waterschappen in Limburg betrekkelijk nieuw. De eerste functies hadden eerder betrekking op het beheren van waterrechten van molens dan op waterveiligheid.

Vandaag liggen de kaarten heel anders. De noodzaak van het HWBP laat Limburg op een nieuwe manier naar haar landschap kijken. Het waterschap introduceert daarbij een eigen dijkentaal binnen de dijkenbouw.

— 1 Och vrouw Maos... Tijdens de overstromingen zond Omroep Limburg tien dagen lang informatie en reportages uit op de radio, overdag maar ook in de avond. Op basis van die uitzen­ dingen werd een radiodocumentaire gemaakt, Och, vrouw Maos...De Limburgse zangers Gé Reinders en Jos Meessen maakten in dat kader elk een lied over de overstroming.

Hogegronddijk

LIMBURGSE DIJKTYPES De Steilranddijk bootst de uitslijting van een rivier na en is breed genoeg om te mogen eroderen.

Steilranden zijn een typisch verschijnsel van het terrassenlandschap van deze streek. Het is dan ook de bedoeling dat de vegetatie zelf komt aanwaaien en dat oevervogels de dijk komen bewonen. Op sommige plekken wordt zadenrijk maaisel verspreid om dit proces te stimuleren. Bovenop is ruimte voor recreatie met fietspaden, het flauwe binnentalud biedt plaats aan gewassen, zoals de mais bij de familie Litjens.

2 Zogenaamde Dgr kades in de voorheen onbedijkte Maas. Om versnelling van dit omvangrijke werk mogelijk te maken werd in 1995 een bijzondere juridische voorziening van kracht, de ‘Deltawet grote rivieren’ (DGR). De Dgr vereenvoudigde de besluitvorming, beperkte de inspraak en de rechtsbescher­ ming. Zelfs onmiddellijke inbezitneming van grondeigendom­ men door de overheid was mogelijk. (bron: voorverkenning Habiforum, Gebiedsontwikkeling Oude Maasarm Ooijsen Wanssum, 2006) 3 Combinatie Mooder Maas is een samenwerking van Dura Vermeer en Ploegam.

71

De Hoge Gronddijk bootst een natuurlijke heuvel in het landschap na. De dijk heeft aan weerszijden hele zachte taluds met een verhouding van wel 1:50, en vormt zo een glooing in het landschap. Hierop kunnen boeren zonder aanpassingen hun gewassen verbouwen.

Vanwege de breedte en de 80 cm extra hoogte is deze dijk vrij van strenge onderhoudsnormen en kan zo opgaan in het landschap en zelfs bos vormen. De waterkering loopt op een aantal plekken namelijk ook door bospercelen, die na de werken gewoon heraangeplant zullen worden.

Om deze twee nieuwe dijktypes te onderzoeken op hun werking, moest de projectontwikkelaar 3 uitwijken naar de Leibniz universiteit vanwege overbezetting bij Deltares.

Vrachtwagens vol verschillende soorten gebiedseigen klei reden naar Hannover om in het golfslagbad van ‘het onderzoekscentrum der kusten’ verschillende opstellingen 1:1 te testen. De dijken werden uitvoerig gemonitord op onder meer druk, erosie en stroming en doorstonden deze testen met succes. Uniek aan de Steilranddijk is dat deze een buffer heeft die mag eroderen en tegelijk hoge waterstanden kan pareren. Zo ontstaat een natuurlijke dijk die niet alleen opgaat maar ook meedoet met het landschap.

20 februari 2018

22 februari 2018 Klinkende namen bij besprekingen nationaal Klimaatakkoord

TIEL – WAARDENBURG

20

OPGAVE Tiel Lin

ge

Geldermalsen

Est TIELERWAARD

Waardenburg

Dreumel

Ophemert

W aa l

Neerijnen Opijnen Varik

s

Heesselt

aa

M

Zaltbommel Rossum

De

n

Bo

l

Waterschap Rivierenland Dijkring 43 Urgentie 18 Deltaprogramma: Rivieren, Voorkeursstrategie Waal en Merwedes

Het dijktraject tussen Tiel-West en Waardenburg (A2) is volgens de nieuwe normering over bijna 20 kilometer afgekeurd. In verband met de MIRTverkenning (Meerjarenprogrammering Infrastructuur, Ruimte en Transport) naar rivierverruiming werkt het projectteam dijkversterking Tiel – Waardenburg nauw samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en provincie Gelderland. Zij voeren samen één geïntegreerde verkenning van rivierverruiming en dijkversterking voor het gebied uit.

Parallel hieraan wordt een gebiedsvisie opgesteld.

CONTEXT

Het dijktraject Tiel – Waardenburg ligt in het hart van de Tielerwaard, in de provincie Gelderland en de gemeenten Neerijnen en Tiel. Het traject loopt van de Rijksweg A2 bij Waardenburg naar het dorp Zennewijnen.

Het buitenwater is de Waal. De afgekeurde dijkvakken liggen dicht bij de bebouwde kernen. Op verschillende locaties staat de bebouwing slechts enkele meters dicht tegen de dijk aan of op enige afstand van de dijk. Naast de dijk liggen diverse strangen, wielen en kolken. Bij Waardenburg bevindt zich het Landgoed Waardenburg (met binnen- en buitendijkse gronden) en twee kastelen.

De projectomgeving is een betrokken omgeving. Enerzijds vanuit het verleden.

Er speelde emotie en onbegrip rondom de soms wel heel snel uitgevoerde dijkverbeteringen onder de noodwet na het hoogwater van 1995. Anderzijds is de omgeving gevoelig vanwege de actualiteit: de regio is volop onder de aandacht geweest in verband met de MIRT-verkenning Rivierverruiming Varik – Heesselt. Op basis van de bestuurlijke adviezen heeft de minister van Infrastructuur en Waterstaat de keuze voor het voorkeursalternatief dijkversterking met natuur- en watercompensatie in de uiterwaarden bekrachtigd.

Dit alternatief bevat geen binnendijkse hoogwatergeul.

PLANUITWERKINGSFASE

Het project Tiel – Waardenburg bevindt zich in de planuitwerkingsfase. De geïntegreerde verkenningsfase is in 2018 afgesloten met de vaststelling van een voorkeursalternatief. De omgeving wordt nauw betrokken bij het proces. De planuitwerking gebeurt in 2019 en 2020, de realisatie in 2021, 2022 en 2023.

Schiedam

Vlaardingen

Nieu

Rozenburg

we M

aas

Pernis

Zwartewaal BOTLEK

Hartelkanaal

Heenvliet

Hoogvliet

Geervliet

Poortugaal Abbenbroek

Spijkenisse Zuidland

Oude Maas

Hekelingen Simonshaven

OudBeijerland

ui

Nieuw Beijerland

Goudswaard

Piershil

Waterschap Hollandse Delta Dijkring: 20 Urgentie: 20 Deltaprogramma: Rivieren

72

23 februari 2018 Kabinet wil komende zomer nationaal klimaatakkoord broeikasgas

GEERVLIET - HEKELINGEN 20-3

Sp

18

21 februari 2018

73

OPGAVE

Door de nieuwe normen is in het Hoogwaterbeschermingsprogramma een aantal dijktrajecten opgenomen met een urgente veiligheidsopgave. De urgentie is bepaald door per normtraject de berekende faalkansen in de studie Veiligheid Nederland in Kaart (VNK2) te vergelijken met de nieuwe norm. Voor veertien normtrajecten was de hieruit bepaalde afstand tot de norm dermate groot dat deze trajecten op het Hoogwaterbeschermingsprogramma zijn gezet, vooruitlopend op de resultaten van de (nog uit te voeren) beoordeling. Normtraject 20-3 op Voorne Putten is één van de veertien projecten die op deze wijze op het Hoogwaterbeschermingsprogramma zijn geprogrammeerd.

CONTEXT

Het normtraject 20-3 loopt langs het Hartelkanaal, Oude Maas en het Spui, gelegen aan de oostzijde van Voorne Putten, en heeft een totale lengte van circa 22 kilometer. Met name het stedelijk gebied van Spijkenisse wordt door dit traject beschermd. In de nieuwe normering heeft dit normtraject vanwege het groepsrisico (impact van een calamiteit met veel dodelijke slachtoffers tegelijk) dan ook een zwaardere norm gekregen.

VOORVERKENNINGSFASE

De voorverkenning bij 20-3 loopt van 2018 tot en met begin 2020. Kern van de voorverkenning bij 20-3 is de uitvoering van een intensief grond- en laboratorium­onderzoek en een nadere veiligheidsanalyse, waarin de scope van de versterkingsopgave wordt bepaald.

24 februari 2018

26 februari 2018 Kaapstad door droogte steeds milieubewuster → Nieuwe coalitie kansrijk bij verkiezingen op SintMaarten → Al 81 maanden is het warmer dan gemiddeld op Spitsbergen

ZETTINGSVLOEIING V3T

22

OPGAVE

Lopik

Stolwijk

Sluis Schoonhoven

Bergambacht

Lek

Ameide

Nieuwpoort Groot-Ammers Meerkerk

Streefkerk

Bleskensgraaf

Gorinchem

Waterschap Rivierenland Dijkring: 16 Urgentie: 22 Deltaprogramma: Rivieren en Rijnmond-Drechtsteden

Ni

OPGAVE

eu

MAASVLAKTE

we

W at

er

wMaassluis eg

Oostvoorne

Vlaardingen

Brielle

an k k v oe Ra eelh h Sc

Rotterdam

Rockanje VOORNE

Hoogvliet

Ou

de

Hellevoetsluis

Spijkenisse

Ma

Stellendam

Ha

rin

gv

ui

GOEREE Ouddorp

lie

t

PUTTEN

Middelharnis Dirksland

Gr

ev

Zierikzee

eli

ng

en

OVERFLAKKEE

m

SCHOUWEN-DUIVELAND

TIENGEMETEN

ee

r Kra

mm

er

Waterschap Hollandse Delta Dijkring: 17, 20 en 25 Urgentie: 21 Deltaprogramma: Rivieren

74

k

era

lk Vo

as

In de Verlengde Derde Toetsing (V3T) zijn diverse dijkvakken langs de Oude Maas, het Spui, het Haringvliet en de Grevelingen, met een totale lengte van 6.650 meter, afgekeurd op zettingsvloeiing. In 2013 heeft onderzoeksinstituut Deltares een second opinion gegeven op de resultaten van de toetsing. Hierin zijn enkele trajecten als urgent tot zeer urgent aangemerkt. Dit vormde de basis om in augustus 2013 op enkele plekken noodmaatregelen uit te voeren, vooruitlopend op de voorbereiding van het hele project.

CONTEXT

De afgekeurde dijkvakken liggen langs de Oude Maas ter hoogte van Hoogvliet en Spijkenisse, in het Haringvliet bij Middelharnis, en in de Grevelingen nabij Ouddorp. In 2015 is de landelijke verkenning Zettingsvloeiing uitgevoerd om de aard van de problematiek te onderzoeken en de beschikbare kennis over zettingsvloeiing te verzamelen. Het faalmechanisme zettingsvloeiing wordt veroorzaakt door voortgaande erosie, waardoor diepe gaten met steile taluds (hellingen) in de rivierbodem kunnen ontstaan. Op plaatsen met weinig voorland en voortgaande erosie langs de oevers kan hierdoor de stabiliteit van de dijk in gevaar komen.

Ook kunnen dijken spontaan bezwijken door verweking van zand in de ondergrond waardoor dit gaat vloeien. Dit is een onveilige situatie. Met name trillingen in de bodem kunnen een zettingsvloeiing inleiden. De natuurlijke ondergrond ligt in Nederland over het algemeen lager dan de laagste grondwaterstand of

27 februari 2018 United Democrats winnen verkiezingen in Sint-Maarten → Henk Ovink lanceert zijn boek over Rebuild by Design, TOO BIG

AMEIDE – STREEFKERK Gouda

Sp

21

25 februari 2018

buitenwaterstand, waardoor het grondwater het zand in de ondergrond verweekt.

Verweking kan altijd voorkomen, zowel bij hoogwater of een normaal waterpeil als bij droogte. De polders in kust- en benedenrivierengebied liggen meestal onder de hoogwaterstand van het dagelijks getij.

Daar kan een zettingsvloeiing wel degelijk tot een overstroming leiden. Afhankelijk van de waterstand in het inundatiegebied en van wat zich in de polder bevindt, kan de schade aanzienlijk tot enorm zijn.

Naar aanleiding van de landelijke verkenning Zettingsvloeiing is de plaats van het project Zettingsvloeiing V3T in het Hoogwaterbeschermingsprogramma bevestigd.

REALISATIEFASE

De realisatiefase van het project loopt tot eind 2019. Voor een deel van het project, de locatie bij Spijkenisse, is de kans benut om samen te werken met Rijkswaterstaat. De erosiekuil in de bodem van de Oude Maas wordt opgevuld en afgedicht met zand dat vrijkomt vanuit de verdieping van de Nieuwe Waterweg, waarna het talud van de waterkering wordt bestort. Het project wordt door een geïntegreerd projectteam uitgevoerd en is middels één contract op de markt uitgevraagd. Rijkswaterstaat en het waterschap Hollandse Delta werken daadwerkelijk met één team en één gezamenlijk opdrachtgever aan dit project. De uitvoering start in 2018, zodat daarmee een deel van het project Zettingsvloeiing V3T gerealiseerd kan worden.

75

Het dijktraject Ameide (Sluis) – Streefkerk is in de eerste beoordelingsronde op basis van de nieuwe normen afgekeurd op hoogte, stabiliteit, piping of een combinatie daarvan. De actuele faalkans van het normtraject 16-3 is ver verwijderd van de signaleringsnorm van 1:30.000. Vanuit het landelijke Hoogwaterbeschermingsprogramma is daarom besloten dat het traject moet worden versterkt en het is opgenomen in het programma 2018-2023.

Delen van het traject zijn in het recente verleden versterkt in het kader van Ruimte voor de Rivier of de Deltawet Grote Rivieren. Grootschalige dijkversterking op korte termijn is daarom niet gewenst.

Voor het traject is de vervroegde verkenning geïntroduceerd om tijdig te kunnen starten met het analyseren van de veiligheidsopgave, die in 2018 is afgerond.

Waterschap Rivierenland wil in de voorverkenning onderzoeken of gedeeltelijke versterkingsmaatregelen ook effectief kunnen zijn. Bij een gedeeltelijke versterking wordt gekeken of via lokale versterkingsmaatregelen voor één of meer faalmechanismen, de actuele faalkans van het traject fors lager wordt. De maatregelen hoeven niet te leiden tot een gehele goedkeuring van het traject.

CONTEXT

Het dijktraject Ameide (Sluis) – Streefkerk ligt in de provincie Zuid-Holland in de gemeente Molenwaard. Het traject loopt vanaf de jachthaven in Streefkerk tot het buurtschap Sluis nabij de Oude Zederik.

Het buitenwater is de rivier de Lek. Delen van het traject liggen dicht bij de bebouwing van Streefkerk, Groot-Ammers, Langerak en Ameide. Aan de buitenzijde van de dijk liggen uiterwaarden en buitenpolders. Nabij Langerak grenst de dijk direct aan de Lek. Aan de binnenzijde ligt verspreid over het gehele traject bebouwing langs de dijk. Het achterland bestaat voornamelijk uit weilanden.

In het hele gebied zijn in de afgelopen decennia dijkversterkingsprojecten uitgevoerd. Het opnieuw versterken van de waterkering zal vragen oproepen bij de omgeving. Zorgvuldigheid en een goede communicatie zijn daarom belangrijk.

VERKENNINGSFASE

De voorverkenning is in mei 2017 gestart en de verkenningsfase wordt in 2018 afgerond. De planuitwerking begint in 2019 en duurt één jaar. De uitvoering van het project staat gepland in 2020 en 2021.

28 februari 2018 Nationaal Coördinator Groningen: overheid moet miljarden voor wederopbouw voorschieten

23

1 maart 2018 Soms wat problemen door winterkou, maar ook ijspret → Code rood in Verenigd Koninkrijk vanwege sneeuwbuien → Zeker 178 vluchten geschrapt op Schiphol vanwege harde wind

STERKE LEKDIJK: WIJK BIJ DUURSTEDE - AMERONGEN OPGAVE

Doorn

Leersum

Langbroek

Amerongen Cothen Elst

rrijn

Wijk bij Duurstede

Nede

Prinses Irenesluizen

Lek

Eck en Wiel

Maurik

Am

Beusichem

st

er

da

m

-R

ijn

Buren

ka

na

al

Tiel

Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden Normtraject: 44–1 Urgentie: 23 Deltaprogramma: Rivieren

Ingen

De Lekdijk tussen Schoonhoven en Amerongen wordt de komende jaren versterkt, verdeeld in zeven deelprojecten met een totale lengte van circa 55 kilometer. Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden (HDSR) voert deze opgave uit onder de projectnaam Sterke Lekdijk.

De Lekdijk beschermt een groot deel van Midden- en West-Nederland tegen overstroming. Als de Lekdijk doorbreekt, kan een groot deel van de Randstad, tot Amsterdam aan toe, overstromen.

De dijkversterking Wijk bij Duurstede – Amerongen is het eerste deelproject in de programmering. De veiligheidsopgave spitst zich met name toe op de faalmechanismen piping en macrostabiliteit en in beperkte mate hoogte en kunstwerken.

De totale lengte van het deelproject is 10,9 kilometer.

CONTEXT

2 maart 2018 Problemen door winterweer houden aan in heel Europa

24

STERKE LEKDIJK: CULEMBORGSE VEER - BEATRIXSLUIS

Natura 2000-gebied behoren. Tussen de uiterwaarden vormt het stuwcomplex van Amerongen een markante onderbreking.

Er is sprake van één nadrukkelijk stedelijk gebied langs de dijk, het historisch front van Wijk bij Duurstede en omgeving.

De dijkversterking wordt beïnvloed door verschillende ruimtelijke ontwikkelingen, zoals de herinrichting van de Lunenburgerwaard en de wens voor een fietspad vanaf Wijk bij Duurstede naar Amerongen.

VERKENNINGSFASE

In 2017 is de beschikking voor verkenning aangevraagd. Deze verkenning loopt tot aan 2020. Het hoogheemraadschap gaat vooruitlopend op de invoering van de Omgevingswet een uitgebreide vorm van burgerparticipatie aan. De omgeving wordt nadrukkelijk betrokken bij de totstandkoming van het voorkeursalternatief.

Het dijktraject ligt aan de noordkant van de Nederrijn en loopt vanaf de hoge grond bij Amerongen tot aan de Prinses Irenesluizen bij Wijk bij Duurstede. Het ligt in zijn geheel in de provincie Utrecht en in twee gemeenten: Utrechtse Heuvelrug en Wijk bij Duurstede. In het landelijk gebied vormt de dijk de grens tussen binnendijks cultuurlandschap en buitendijks natuurlandschap met prachtige, grote uiterwaarden, die tot Odijk

Nieuwegein Houten

Am

ster

Vreeswijk

Werkhoven

dam

-Rij

nka

naa

l

Schalkwijk Vianen Hagestein

Everdingen

Lek

Fort Everdingen

Culemborg

Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden Normtraject: 44–1 Urgentie: 24 Deltaprogramma: Rivieren

76

3 maart 2018

77

OPGAVE

De Lekdijk tussen Schoonhoven en Amerongen wordt de komende jaren versterkt, verdeeld in zeven deelprojecten met een totale lengte van circa 55 kilometer. Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden (HDSR) voert deze opgave uit onder de projectnaam Sterke Lekdijk.

De Lekdijk beschermt een groot deel van Midden- en West-Nederland tegen overstroming.

De dijkversterking tussen de Culemborgse Veer en de Beatrixsluis is het derde project in de programmering van Sterke Lekdijk. De veiligheidsopgave spitst zich met name toe op de faalmechanismen piping en macrostabiliteit. De totale lengte van het deelproject is 11 kilometer.

CONTEXT

Het dijktraject behelst het noordelijk gebied van de Lek tussen de Culemborgse Veer en de Beatrixsluis in Nieuwegein.

De dijk ligt in een prachtige omgeving met onder andere twee Natura 2000gebieden, enkele recreatieterreinen en het Fort Honswijk. In het gebied zijn diverse natuur-, recreatie- en verkeersontwikkelingen. Er ligt dus een mooie uitdaging om de veiligheidsopgave en ruimtelijke ontwikkelingen te combineren.

VERKENNINGSFASE

De dijkversterking tussen de Culemborgse Veer en de Beatrixsluis staat aan de vooravond van de verkenningsfase. Het hoogheemraadschap gaat vooruitlopend op de invoering van de Omgevingswet een uitgebreide vorm van burgerparticipatie aan. De omgeving wordt nadrukkelijk betrokken bij de totstandkoming van het voorkeursalternatief.

4 maart 2018

26

5 maart 2018 Dak Chinese luchthaven stort in door storm → Kruiend ijs langs de Afsluitdijk: 'Stop niet op de vluchtstrook'

6 maart 2018

STERRESCHANS – HETEREN OPGAVE

Rheden

Wolfheze

IJssel

Velp Oosterbeek Doorwerth

Nederrijn

Driel

Arnhem

ELDEN

Heteren

n Pa

Duiven

rd

ne

Huissen

en

Loo

aa

Angeren

an

hK

sc

Elst

l

Valburg

Bemmel

Doornenburg Sterreschans

Sprok

Waal

Lent

Waterschap Rivierenland Dijkring 43 Urgentie 26 Deltaprogramma: Rivieren, Voorkeursstrategie Nederrijn/Lek

78

Het dijktraject Sterreschans – Heteren voldoet over een lengte van 25,5 kilometer niet op hoogte, macrostabiliteit en piping.

Het project komt voort uit het traject A50 – Doornenburg, dat in het programma 2018-2023 is opgeknipt in twee projecten.

Het noordelijke deel heet nu Sterreschans – Heteren en ligt in de gemeenten Lingewaard, Arnhem en Overbetuwe.

Het oostelijke deel van het traject A50 – Doornenburg (zuid) gaat verder onder de naam Sprok – Sterreschans.

Het project Sterreschans – Heteren maakt deel uit van de Voorkeursstrategie Nederrijn/Lek als onderdeel van het Deltaprogramma. Er wordt gewerkt wordt aan een herijking van de voorkeursstrategie met rivierkundige maatregelen.

De uitkomst hiervan kan invloed hebben op de scope van het project, en met name voor de hoogteopgave. Ook speelt mee dat de berekeningssystematiek van dijken volgens de nieuwe normering nog in beweging is.

Bij iedere projectfase moet worden beoordeeld welke invloed deze nieuwe ontwikkelingen hebben op de scope van het project (gevoeligheidsanalyse). Bij de start van een volgende projectfase worden nieuwe ontwikkelingen in het project opgenomen.

CONTEXT

Het dijktraject ligt langs de Nederrijn aan de noordzijde van de zogeheten Kop van de Betuwe, tussen het Pannerdensch Kanaal aan de oostzijde en de A50 bij Heteren aan de westzijde VERKENNINGSFASE

Met een gezamenlijk pilotproject voorverkenning Kop van de Betuwe hebben Waterschap Rivierenland en de provincie Gelderland in 2018 wensen en ambities van regiopartners in beeld gebracht. De verkenningsfase eindigt naar verwachting in 2021. De start van de planuitwerking is voorzien in 2022, duurt twee jaar en eindigt in 2023. Voor de uitvoering is drie jaar gepland, startend in 2024 en eindigend in 2026.

79

7 maart 2018 Opening in Brouwersdam voor schoner Grevelingenmeer → Op de bodem van het Grevelingenmeer is het water dood → De auto van Stan (19) staat al dagen in de Waddenzee → Amerikaanse dijkexperts USACE op bezoek in NL

8 maart 2018

27

9 maart 2018 Het is 'van groot belang' dat deze dijk bij Eemnes bezwijkt

MEANDERENDE MAAS VERKENNING RAVENSTEIN – LITH al Wa

OPGAVE

Druten Beneden-Leeuwen

Wamel

Horssen

Bergharen

Altforst

APPELTERN

Alphen

Oijen

Maasbommel

Maas Dieden Demen Deursen-

Macharen

Lith

Haren

Dennenburg

Teeffelen Ravenstein

Berghem

Oss

Waterschap Aa en Maas Dijkring: 36 Urgentie: 27 Deltaprogramma: Maas

Schaijk

De ruim 26 kilometer dijk tussen Ravenstein en Lith (normtraject 36–3) is aangemerkt als urgente dijkverbetering op basis van Veiligheid Nederland in Kaart 2. Inmiddels is de dijk beoordeeld aan de hand van de nieuwe waterveiligheidsnormen. Daaruit blijkt dat de dijk op twee plekken na te laag is. Voor het overgrote deel is sprake van een stabiliteits- en piping­opgave. De Gelderse Maasdijk aan de overzijde is nog niet in het HWBP opgenomen. Uit het belevingswaardenonderzoek blijkt dat de kleinschaligheid, natuur (onder meer meanders), rust en ruimte en levendigheid hoog gewaardeerd worden, evenals de rijke geschiedenis. Tegelijk betekenen de aanwezige waarden dat het traject Ravenstein – Lith een inpassingsopgave kent door de aanwezige bebouwing, cultuurhistorische waarden en de bijzondere bomendijk. Als onderdeel van de verkenning is een ruimtelijk kwaliteitskader opgesteld.

Voor de waterveiligheidsopgave wordt in de verkenning gekeken naar de combinatie van dijkversterking met rivierverruiming. Rivierverruiming kan de ingreep van de dijkverbetering verminderen en mogelijk bijdragen aan andere doelen in het gebied. Ook bij dijkversterking is er aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit en voor mogelijke combinaties met gebiedsontwikkeling.

CONTEXT

Het bestuurlijk overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (BO MIRT) van 12 oktober 2016 heeft besloten tot een bijdrage voor rivierverruimingsmaatregelen voor dit gebied en de start van een integrale verkenning. De betrokken partners zien concrete mogelijkheden om hun eigen ambities voor de lange en de korte termijn voor dit gebied te verbinden aan de waterveiligheidsopgave en hebben in een bestuursovereenkomst hun

mogelijke bijdrage vastgelegd. Rijk en regio hebben in de startbeslissing vastgelegd dat ze een integrale verkenning uitvoeren, die valt onder zowel het HWBP als het MIRT. De verkenning Meanderende Maas Ravenstein – Lith richt zich op de waterveiligheid, door een integrale afweging van dijkversterking en rivierverruiming en de daaraan gekoppelde kansen voor gebiedsontwikkeling. Het projectgebied omvat naast de Brabantse Maasdijk ook de uiterwaarden aan beide zijden van de Maas.

De verkenning werkt toe naar een integraal voorkeursalternatief, waarover de partners gezamenlijk besluiten. De keuze voor een voorkeursalternatief zal mede via een milieueffectenrapportage (m.e.r.) en een structuurvisie worden onderbouwd.

VERKENNINGSFASE

Passend bij de veiligheidsopgave zijn voor de dijk tussen Ravenstein en Lith de verschillende mogelijke maatregelen verkend om risico op piping te verkleinen en de hoogte en stabiliteit van de dijk aan te pakken. Ook voor rivierverruiming en gebiedsontwikkeling zijn de mogelijke maatregelen in beeld gebracht. Dit in samenspraak met de projectpartners in de stuurgroep. Bewoners en belanghebbenden worden geïnformeerd en actief betrokken door een reeks ‘werkplaatsen’.

Vanuit verschillende perspectieven op de opgave en de mogelijke ontwikkeling van het gebied zijn zes alternatieven opgesteld.

Daarin zijn de verschillende bouwstenen vanuit dijkversterking, rivierverruiming en gebiedsontwikkeling op verschillende wijze gecombineerd. Hierbij is bijvoorbeeld gezocht naar opties om de hoogteopgave op de dijk te beperken door rivierverruiming of om duurzaamheid en circulariteit centraal te stellen. Op basis van doelbereik, haalbaarheid (voor 2028) en milieu­effecten worden hieruit kansrijke alternatieven samengesteld.

Website: www.meanderendemaas.nl

10 maart 2018

11 maart 2018 Overstromingen in Australië: krokodillen op straat en huizen ontruimd

“We hebben nu mooie nieuwe invalshoeken die ik vooraf absoluut niet bedacht zou hebben” ↪

RAVENSTEIN – LITH

William de Kleijn Dagelijks bestuurder Waterschap Aa en Maas PROCEDURES AFSTEMMEN

William de Kleijn geniet van ‘zijn’ Maasdijk, als waterschapsbestuurder én als hardloper. De combinatie van de aanstaande dijkversterking, rivierver­ ruiming en gebiedsontwikkeling noemt hij een spannende ontdekkingsreis.

“Houden we iedereen aan boord? En hebben we goed naar iedereen gelui­ sterd? Als we straks een toekomstbe­ stendige dijk hebben in een omgeving waar mensen graag komen, dan ben ik blij!”

‘Een krachtig samenspel tussen dijkverbetering, rivierverruiming en gebiedsontwikkeling’, dat kun je rustig een complexe en uitdagende klus noemen. “Het integrale maakt het procedureel lastig. Maar inhoudelijk is het heel logisch”, vindt De Kleijn. “De dijk staat immers niet op zichzelf maar is deel van de omgeving.” Onlangs bracht de minister een bezoek aan het project Meanderende Maas. Bewoners, bestuurders en ambtenaren vertelden haar enthousiaste verhalen over inspirerende ideeën en contacten op alle niveaus.

“Mooi om dan op zo'n moment even afstand te nemen van alle documenten en gewoon te ervaren: de weg ernaartoe is ook heel mooi!”

MET EIGEN DOELEN SAMEN OP ONTDEKKINGSREIS

Natuurlijk hebben alle partijen – overheden, maatschappelijke organisaties, bedrijven en burgers – hun eigen doelen en verantwoordelijkheden. In de eerste verkenningen zijn er acht benoemd, waaronder dijken veilig maken, vrijetijdseconomie versterken, duurzaamheid, en woonklimaat verbeteren.

Cruciaal met zo’n brede aanvliegroute noemt De Kleijn de bereidheid om samen op ontdekkingsreis te gaan. “Je moet er onbevangen in gaan zitten. Sommige

doelen raken, overlappen of bijten elkaar.

Je kunt niet overal alles, maar je kunt wel zoeken naar ruimte waar iets wél kan.

Tijdens die ontdekkingsreis moet je elkaar ruimte geven, synergie zoeken.”

GOED OP WEG

“Als het water maar eens in de 10.000 jaar tot het randje van de dijk staat, is het dan niet logischer dat ándere functies dan water¬veiligheid leidend zijn in de invulling? Natuur, cultuur¬historie of economie.

Laat bijvoorbeeld natuur¬beheerders of agrariërs het gebied inrichten en daarna ook het beheer oppakken.”

Kleijn heeft er vertrouwen in dat ze op de goede weg zitten: “Wat ik zie is dat we echt met de mensen in gesprek zijn, onder meer in de zogenaamde ‘werkplaatsen’.

Dat heeft zes mooie nieuwe invalshoeken opgeleverd, variërend van ‘alleen dijken verhogen’ of ‘alles in het rivierbed’ tot ‘duurzame dijk’. Een alternatief met energiewinning en nieuwe natte teelten in de uiterwaarden, dat zou ik vooraf absoluut niet bedacht hebben.”

NU WORDT HET SPANNEND

Maar nu de fase van het keuzes maken aanbreekt, gaat het toch spannend worden.

Hoe krijg je voor elkaar dat iedereen aangehaakt blijft? “Door vanaf het begin te zorgen voor transparantie en duidelijkheid: door de procedures en de speelruimte duidelijk te maken, en al je keuzes goed te motiveren en te onderbouwen. Je kunt nu eenmaal niet alle wensen honoreren.

Maar je kunt en moet wel alle inbreng een plek geven in het keuzeproces; zorgen dat iedereen zich gehoord voelt.”

Het spannendste vindt De Kleijn het koppelen van de financiering aan de toekomstige functies, en het tijdig tot besluiten komen in de verschillende trajecten. “Het MIRT (Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport -red.) stelt deels andere eisen voor financiering dan het HWBP. Daar moet je vanaf de eerste verkenningen rekening mee houden.

En hoe verdeel je de kosten? Deel je het afgraven en transport van grond toe aan rivierverruiming of aan dijkversterking?”

Ook het gemeentelijke traject van tijdig bestemmingsplannen, bouwplanningen en financieringen aanpassen is niet eenvoudig.

“Maar op een bepaald moment moet toch echt de schop de grond in.”

DE BESTEMMING VAN DE ONTDEKKINGSREIS?

“Een toekomstbestendige dijk in een omgeving waar mensen graag komen.

Tot stand gekomen in harmonie met de omgeving. Dan ben ik blij!” De Kleijn voelt zich zeer verbonden met het gebied. “Ik ben hier geboren. Afgelopen zaterdag liepen we mee met de marathon op de dijk.

Dan sta je daar, ondergaande zon, wuivend gras. Dan denk je, wat mooi om betrokken te zijn bij dit bijzondere gebied!”

—

“Als het water maar eens in de 10.000 jaar tot het randje van de dijk staat, is het dan niet logischer dat ándere functies dan waterveiligheid leidend zijn in de invulling? Natuur, cultuurhistorie of economie?”

80

81

12 maart 2018 Hinderlijke mist door ijsschotsen bij Afsluitdijk

29

13 maart 2018

14 maart 2018 Europa steekt geld in gasprojecten, tot ontsteltenis van De Groenen → Motorrijden op de dijk mag weer, dankzij de rechter

ZUID-BEVELAND WEST, WESTERSCHELDE S2 HANSWEERT – BORSSELE Veerse Meer

OPGAVE

Wolphaartsdijk

Wemeldinge

Goes

Lewedorp

Kapelle Heinkenszand

Vlissingen

‘s-Gravenpolder Hansweert

Borssele

Driewegen

Hoedekenskerke

Oudelande

Baarland

de

hel

sc ter

s We

Kloosterzande

Hengstdijk

Terneuzen

Waterschap Scheldestromen Dijkring: 30 (normtraject: 30-3) Urgentie: 29

Gezien de complexiteit en de diversiteit van de problematiek en de nieuwe normering is het oorspronkelijk project Zuid-Beveland West gesplitst in drie delen. De delen liggen in dijkring 30 langs de Westerschelde en hebben allemaal een verschillende veiligheidsnorm. Normtraject 30-2 bij Hansweert heeft een overstromingskans van 1:100.000. Voor normtraject 30-3 tussen Hansweert en Borssele is dat 1:3.000, en voor normtraject 30-4, de aansluiting op de kerncentrale van Borssele, geldt een overstromingskans van 1:1.000.000.

Dit project omvat het normtraject 30-3 dat ligt tussen Hansweert en de kerncentrale bij Borssele, met uitzondering van de aansluitingen op dijktrajecten met strengere normen (30-2 en 30-4). In de Derde Toetsing is de waterkering op dit dijktraject op vier korte deeltrajecten met een totale lengte van 400 meter afgekeurd op binnenwaartse stabiliteit.

CONTEXT

In 1953 is slechts één dijkdoorbraak ontstaan, direct grenzend aan één deeltraject (bij de hoek van Baarland). In de periode 2011-2012 is op het betreffende deeltraject bestorting aangebracht en nu resteert alleen nog de afkeuring op binnenwaartse stabiliteit. Voor de meeste deeltrajecten betreft het achterland een agrarisch gebied. Bij een enkel

31

15 maart 2018

ZUID-BEVELAND WEST, WESTERSCHELDE S3 – BORSSELE

deeltraject ligt er een camping direct achter de dijk. Bij één deeltraject ligt er een inlaag achter de dijk. De voorbereiding en de realisatie worden uitgevoerd door de Projectorganisatie Waterveiligheid, een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat en Waterschap Scheldestromen. Verder worden gemeenten en de direct belanghebbenden betrokken bij de planuitwerking.

VERKENNINGSFASE

Na het verkrijgen van het Rijksoordeel wordt eind 2019 met de verkenningsfase gestart. De veiligheidsanalyse wordt in 2018-2019 uitgevoerd om de omvang van het veiligheidsprobleem in beeld te brengen. De analyse is volledig gebaseerd op de nieuwe normering en omvat het totale normtraject 30-3 (zonder de aansluitingen 30-2 en 30-4). Hiervoor is in 2015-2016 onderzoek uitgevoerd en zijn er stabiliteitsberekeningen gemaakt.

Ook zijn diverse peilbuismetingen gedaan om minder conservatieve aannames bij piping- en stabiliteitsbeschouwingen mogelijk te maken. Mogelijk is uitbreiding van onderzoek nodig om een gedetailleerder beeld van de grondopbouw te kunnen krijgen. Zonder de aansluitingen omvat het project een lengte van 26 kilometer.

Waarschijnlijk zijn slechts voor een deel van het tracé maatregelen nodig om aan de nieuwe normering te voldoen.

Middelburg

‘s-Heer Arendskerke

Heinkenszand

Nieuwdorp

en

Ritthem

e

v ha

Slo

Vlissingen-Oost

Borssele

‘s-Heerenhoek

Ovezande

Driewegen

Wes ter

sche

lde

Ellewoutsdijk

Hoofdplaat

Waterschap Scheldestromen Dijkring: 30 (normtraject: aansluiting 30-3 op 30-4) Urgentie: 31

OPGAVE

Gezien de complexiteit en de diversiteit van de problematiek en de nieuwe normering is het oorspronkelijk project Zuid-Beveland West gesplitst in drie delen. De delen liggen in dijkring 30 langs de Westerschelde en hebben allemaal een verschillende veiligheidsnorm. Normtraject 30-2 bij Hansweert heeft een overstromingskans van 1:100.000. Voor normtraject 30-3 tussen Hansweert en Borssele is dat 1:3.000, en voor normtraject 30-4, de aansluiting op de kerncentrale van Borssele, geldt een overstromingskans van 1:1.000.000.

Dit project omvat de aansluiting van dijktraject 30-3 op dijktraject 30-4 bij de kerncentrale. Dijktraject 30-3 is een van de veertien dijktrajecten die het hoogst staan in de landelijke prioriteringslijst (nr. 11) en is daarom nieuw aan het programma toegevoegd. Dat betekent dat als het in de nieuwe beoordelingsronde wordt afgekeurd, het stuk direct kan worden aangepakt. In de Derde Toetsing is de waterkering niet afgekeurd.

CONTEXT

In 1953 is hier geen dijkdoorbraak ontstaan. Achter de dijk ligt een natuurgebied en aan de buitenzijde een slik. De voorbereiding en de realisatie zijn in handen van de Projectorganisatie Waterveiligheid, een samenwerkingsverband tussen

82

83

Rijkswaterstaat en waterschap Scheldestromen. Verder worden gemeenten en de direct belanghebbenden betrokken bij de planuitwerking.

VERKENNINGSFASE

Na het verkrijgen van een Rijksoordeel wordt in 2019/2020 de verkenningsfase uitgevoerd. In het vierde kwartaal van 2016 is een gedetailleerde veiligheidsanalyse uitgevoerd, gebaseerd op de nieuwe normering. Hiervoor zijn in 2015-2016 stabiliteitsberekeningen gemaakt. Ook zijn diverse peilbuismetingen gedaan om minder conservatieve aannames bij piping- en stabiliteitsbeschouwingen mogelijk te maken. Een volledige beoordeling conform de systematiek Wettelijk Beoordelingsinstrumentarium wordt in 2019 opgesteld.

De maatregel is deels meegenomen in een project van TenneT voor de aanlanding van de energiekabel van het beoogde offshore windmolenpark (2018 en 2019).

Voor dit deel met een lengte van 150 meter wordt de waterkering op identieke wijze versterkt als de dijk voor de kerncentrale.

Uit praktische overwegingen is gekozen om een lengte van 800 meter aan te merken als projectgebied. Hierbij is in beschouwing genomen dat het Kennisplatform Risicobenadering een afstand van 300 meter adviseert (juni 2016) als maat voor de benodigde lengte van de aansluiting.

16 maart 2018

KRACHTIGE IJSSELDIJKEN KRIMPENERWAARD OPGAVE Zevenhuizen

Gouda

Bleiswijk

Moordrecht

Ho lla IJ nd ss sc el he

32

17 maart 2018 Met damwand versterkte proefdijk zakt na acht dagen in → De dijk met damwand is bezweken in Eemdijk: dunnere damwanden in Nederland

Gouderak

Nieuwerkerk a/d IJssel Lageweg

Rotterdam

Capelle a/d IJssel Ouderkerk a/d IJssel

Krimpen a/d IJssel

Nieuwe Maa

s

Krimpen a/d Lek

Lekkerkerk

Lek

Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard Dijkring: 15 Urgentie: 32 Deltaprogramma: Rivieren en Rijnmond-Drechtsteden

Vrijwel alle dijken aan de Krimpenerwaardzijde langs de Hollandsche IJssel voldoen niet aan de vereiste veiligheidsnormen. Binnen de verkenningsfase van het project Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard (KIJK) is duidelijk geworden dat er behalve het stabiliteitsprobleem ook een hoogteprobleem is. De scope is 10,51 kilometer dijk.

In 2018 is de scope uitgebreid met een nieuw dijktraject direct boven Ouderkerk aan den IJssel (350 meter). Daarmee wordt voorkomen dat mogelijk twee keer hinder zou ontstaan: tijdens KIJK én op het moment dat dit dijkdeel later onderhanden zou worden genomen. Naast de veiligheidsopgave is het inpassen van de dijkversterking een grote uitdaging vanwege de vele verschillende woon- en werksituaties (circa 740 adressen). In het projectgebied vallen twee historische dorpskernen, grote transportbedrijven, monumentale panden, sportverenigingen, een begraafplaats en een schaatsbaan. De dijkversterking zal hoe dan ook impact hebben op de omgeving.

CONTEXT

In de afgelopen drie jaar is de opgave breed verkend. Eerst is een nadere probleemanalyse uitgevoerd en het project nader afgebakend. Vervolgens zijn alle mogelijke oplossingen in beeld gebracht, waarna op basis van technische criteria een aantal oplossingen is afgevallen. Niet alleen de dijk, maar het hele systeem van de Hollandsche IJssel is beschouwd, omdat ook andere hoofdobjecten in het systeem (voorland, watergang Hollandsche IJssel, stormvloedkering, achterland) kunnen bijdragen aan het verkleinen van de veiligheidsopgave.

VERKENNINGSFASE

De verkenningsfase is eind 2015 gestart met als doel eind 2018 een voorkeurs­ alternatief (VKA) te hebben. De gemeenten Krimpenerwaard en Krimpen aan den IJssel, de provincie Zuid-Holland en de regionale directie van Rijkswaterstaat zijn betrokken. Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK) heeft intensief met bewoners en bedrijven aan de dijk gesproken over de wenselijkheid en voorkeuren van alternatieven. Na het uitvoeren van aanvullend grondonderzoek is de veiligheidsopgave aangescherpt. HHSK heeft in april 2018 het concept-VKA vrijgegeven voor consultatie. Het concept-VKA voor KIJK bestaat uit 2,82 kilometer voorlandoplossing, 0,6 kilometer grondoplossing, 0,49 kilometer grondoplossing met hulpconstructie (Type II) en 6,6 kilometer zelfstandig kerende constructie (Type I). Omdat het dijktraject van KIJK op veel plekken dichtbebouwd is, is een versterking van de dijk door het aanbrengen van grond vaak niet mogelijk.

Een grondoplossing neemt immers ruimte in beslag. Dat is de voornaamste reden dat het VKA voor KIJK voor een groot deel uit een zelfstandig kerende constructie bestaat.

De definitieve voorkeursbeslissing van het college is voorzien in oktober 2018. De officiële zienswijzeperiode start in 2021, als het ontwerp projectplan Waterwet ter inzage wordt gelegd.

Momenteel bereidt HHSK de aanbesteding voor van één overkoepelend contract met een marktconsortium voor de uitvoering van zowel de planuitwerkingsfase als de realisatiefase.

Meer info over het project kunt u vinden op www.hhsk.nl/kijk.

18 maart 2018 Evacuaties om natuurbranden Australië

19 maart 2018

“Zonder urgentie geen innovatie” ↪ Toon van der Klugt

Hoogheemraad van Schieland en de Krimpenerwaard (HHSK) “Toegegeven: ik was licht bezorgd in het begin. Vertrouw ik deze methode wel?”

Dat zegt Toon van der Klugt, hoogheem­ raad en loco-dijkgraaf van HHSK over de toepassing van de nieuwe rekenmetho­ de Actuele sterkte en andere innovaties in het project Krachtige IJsseldijken Krimpenerwaard (KIJK).

“800 panden van bewoners en bedrijven, een slappe veenbodem en enorm veel verkeer met gemiddeld wel 4.500 voertuigen per dag, waaronder 500 vrachtwagens.” Van der Klugt somt de uitdagingen op langs het 10 kilometer lange traject tussen Krimpen a/d IJssel en Gouderak, dat hoger en zwaarder moet. Urgentie, daar start innovatie volgens de bestuurder mee. “Op de traditionele manier versterken zou hier nooit lukken. Ja, als je het op de Chinese manier doet misschien. Maar wij willen een oplossing die niet alleen betaalbaar is, maar ook aanvaardbaar voor de omgeving met zo min mogelijk hinder.”

BREDE BLIK

Voor de verkenning trok het hoogheemraadschap vier in plaats van de gebruikelijke twee jaar uit. “We wilden ruim de tijd nemen voor het omgevingsproces en met een brede en innovatieve blik kijken.”

Met breed doelt de bestuurder op de systeembenadering. Door niet alleen naar de huidige dijk te kijken, maar het watersysteem als geheel beter te benutten vermindert de omvang van de dijkversterking (met name op hoogte) voor de hele 10 kilometer. De benodigde bestuurlijke afspraken hiervoor worden na de afronding van de systeemstudie gemaakt, naar verwachting eind dit jaar (2018).

40% IS INNOVATIEF

Onderdeel van de brede blik is ook het meenemen van de voorlanden, tevens een innovatie. “Van de 10 kilometer dijk gaan we 4 kilometer ánders aanpakken. Voor 3 kilometer is geen zware constructie nodig door beter rekening te houden met de voorlanden en die op enkele plaatsen licht te versterken. En 1 kilometer kunnen we met grond versterken in plaats van een

constructie, op basis van de rekenmethodiek Actuele sterkte. In totaal kun je dus zeggen dat 40% van het traject innovatief is.”

LICHT BEZORGD

Actuele sterkte gaat uit van de som van de bewezen sterkte – welke hoogwaters heeft de dijk in het verleden overleefd? – en actuele ontwikkelingen, zoals verkeersbelastingen en meer kennis van de kracht en eigenschappen van de specifieke grondopbouw. “Ik was niet direct enthousiast, licht bezorgd zelfs in het begin, mede ingegeven door de moeizame ervaringen met de methodiek bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier voor de Markermeerdijken. Ik keek er met hetzelfde sentiment naar als wellicht veel burgers: is dit alleen een slimme manier om minder te hoeven versterken? Terwijl ik gewoon een kei van een dijk wil.”

85

INFILTRATIEPROEF

Met een infiltratieproef in augustus 2017 is zelfs geprobeerd om de ingreep nog verder terug te brengen. Zou het proefvak op het binnentalud tien uur lang de overslag van riviergolven aankunnen, zo’n 10.000 emmers water per uur? Dat bleek te optimistisch. Van der Klugt: “Al tijdens de voorbereidingen, na 50 minuten, moesten we stoppen omdat de bovenste kleilaag iets afschoof. Dit op de dag dat alle omwonenden, betrokkenen en de breed uitgenodigde landelijke pers de proef zouden bijwonen, het klinkt haast als een nachtmerrie. Toch spreek ik niet van een mislukking. De essentie van innovatie is accepteren dat het soms anders loopt dan verwacht. En de meetapparatuur liep gelukkig, dus we kunnen de modellen weer voeden met nieuwe gegevens.”

1.000 CONTACTMOMENTEN

VRAGEN STELLEN

Toch was Van der Klugt getriggerd. “Ik ben intensief vragen gaan stellen. Hoe werkt het precies? Is het wel betrouwbaar? Wat zijn de ervaringen? Door welke deskundigen is de methode gecheckt en onderschreven? Het projectteam bleef mijn vragen met veel geduld beantwoorden. Zo ging ik gaandeweg geloven dat deze nauwkeuriger te berekenen actuele sterkte betrouwbaar is en benut kan worden. Pas toen ik dat vertrouwen in de methode ook kon uitstralen naar het college en Algemeen Bestuur heb ik de innovatie voorgelegd.”

Het besluit om de rondleidingen langs de proeflocatie gewoon door te laten gaan bleek een slimme zet. “We hadden alle tijd om de achtergronden van de proef goed uit te leggen aan geïnteresseerden. En de lokale pers heeft een inhoudelijk en positief stuk geschreven, dat veel begrip en vertrouwen heeft gekweekt.” Waarmee de bestuurder wil aangeven hoe doorslaggevend intensieve communicatie is. “Ik denk dat we meer dan 1.000 contactmomenten met de omgeving hebben gehad. Zeer tijdrovend ja. Maar door de tijd te nemen om open informatie te wisselen en over problemen te communiceren, neem je angst en onzekerheid weg.”

VERWACHTE BESPARING: € 20 MILJOEN

Het Algemeen Bestuur aarzelde geen moment. “Een sterk argument was natuurlijk dat we met een paar miljoen extra onderzoek vermoedelijk zo’n € 20 miljoen besparen, en bij landelijke toepassing een veelvoud daarvan. Maar minstens zo belangrijk voor ons is dat hiermee de opgave en dus de overlast voor de omgeving fors vermindert. De dijkverhoging en -versteviging kan dankzij de nieuwe rekenmethode op sommige punten twee keer lager en smaller.”

“Op de traditionele manier versterken zou hier nooit lukken.

Ja, als je het op de Chinese manier doet misschien"

84

KIJK

DE WARE INNOVATIE

Eind 2018 start de planuitwerking, in 2022 gaat de schop in de grond en dan is in 2026 het werk klaar. Zorgen heeft de bestuurder vooral over de bereikbaarheid tijdens de werkzaamheden. “Daarover hebben we in de planuitwerking nog een flink ei te leggen.” Trots is hij op de samenwerking binnen en buiten het projectteam en de brede blik. “Hoe we met elkaar naar de dijk inclusief voorlanden en de Hollandsche IJssel kijken. Dat is de ware innovatie.”

—

20 maart 2018 HWBP en Waterschap Rivierenland genomineerd voor internationale prijs van Environmental Agency in GrootBrittannie (Flood and Coast)

21 maart 2018

22 maart 2018 Wereld Water Dag: ondertekening van de Blue Deal → Faculteit Bouwkunde TU Delft gaat samenwerking markt en waterschappen in infrastructurele projecten onderzoeken → Commissie MER brengt advies uit over Markermeerdijken en vraagt om meer informatie

Kleirijperij

3— Van slib tot dijk Tekst Raf Rooijmans Fotografie Kees van de Veen

86

87

23 maart 2018

24 maart 2018

25 maart 2018

26 maart 2018

DELFZIJL— Aan de rand van Noordoost-Groningen ligt de Eems-Dollard regio, een gebied waar natuur en industrie samenkomen. De ligging aan open zee maakt het gebied zeer aantrekkelijk voor industrie. Het is ook een unieke plek waar zoet water ongehinderd de zee in stroomt en zo een natuurgebied vormt met brak en troebel water. Iets té troebel. Slib speelt hier de grote hoofdrol. Het vormt de aanleiding maar ook uitdaging, oplossing én bouwsteen om de waardevolle kwalitei­ ten van het gebied voor de toekomst te waarborgen.

‘Eems-Dollard 2050’ met daarin maatregelen om zowel de natuur in stand te houden als de regionale economie te stimuleren.

Als grondstof wordt gebiedseigen klei gewonnen uit slib van drie verschillende locaties “We hebben te maken met een ziek systeem, het EemsDollard estuarium verkeert in slechte staat”, leidt Jaap Siemons, manager van het Programma Eems-Dollard 2050, zijn verhaal in. We spreken elkaar in het bezoekerscentrum in Delfzijl, met uitzicht op de graafmachines aan de nieuwe zeedijk. “Omdat wij in het verleden het IJsselmeer en het Lauwersmeer hebben dichtgemaakt en het land hebben omdijkt, is de Eems-Dollard de enige plek in de Waddenzee waar eb en vloed door kunnen dringen. Samen met het rechttrekken van meanders en het verdiepen van vaargeulen zorgt dat voor een nog sterkere vloed met nog meer aanvoer van slib. De slib kan dan neerslaan en met eb in iets mindere mate wegstromen.” Dit slibrijke water zorgt voor een negatieve kettingreactie in het ecologische evenwicht.

In Duitsland bevat de Eems zelfs zoveel slib dat het water geen zuurstof meer bevat, daar leeft geen vis meer in.

Zonder ingrijpen verslechtert de situatie in de toekomst meer en meer.

Alweer een decennium terug vormde dit voldoende aanleiding om na te denken over de toekomst van het Eems-Dollard estuarium. In dit programma ‘Ecologie en economie in balans’ onderzochten overheden, bedrijfsleven en natuurorganisaties elkaars belangen. Een MIRT-onderzoek leidde uiteindelijk tot het programma

88

Het programma bestaat uit drie type maatregelen om slib te gebruiken voor een duurzaam estuarium. Bij Vitale kust ligt slib aan de basis van dijkversterkingen, gecombineerd met herstel en creatie van natuurlijke leefgebieden.

Daarnaast zijn verschillende pilotprojecten opgezet rond het Nuttig toepassen van slib. Met baggeren bijvoorbeeld maak je het estuarium schoon. Maar waar moet je heen met al dit sediment? Voorheen was slib een afvalproduct, nu zoeken de verschillende pilots nuttige toepassingen en wordt er slib gebakken, geperst, gerijpt.

Er worden zelfs zilte gewassen geteeld op slib. Doel is om vanaf 2021 minimaal 1 miljoen ton slib per jaar te verwerken. Hydromorfologische verbeteringen tot slot gaat over maatregelen om de doorstroming van het water te verbeteren. Zo zal het water minder slib bevatten en het estuarium weer gezond worden.

→ Marcel van den Heuvel, technisch manager kleirijperij EcoShape ⇉ p.90-91: proefvakken vullen met slib

89

27 maart 2018

28 maart 2018

90

29 maart 2018 Last van droogte? In China bouwen ze een regenmachine → Minisymposium ‘informatie delen voor dijkprojecten’

30 maart 2018

91

31 maart 2018 Ophef in het noorden over nieuwe gaswinning

1 april 2018

INNOVATIE “De pilotprojecten kwamen tijdens de MIRT-onderzoek bovendrijven”, vervolgt Jaap Siemons. “Maar voor ons zit de werkelijke innovatie in de samenwerking: vele partijen werken samen, zoals waterschappen, gemeenten, natuurorganisaties en bedrijfsleven. Eén van de partijen start een risicovol proces op, ontwikkelt het binnen het programma met steun van de anderen en de markt kan deze projecten naderhand overnemen. Deze projecten moeten zelfstandig gaan renderen.”

2 april 2018

3 april 2018

4 april 2018 64 doden of meer dan duizend? Nieuw onderzoek dodental orkaan Maria → Rechtszaak tegen Shell: 'investeringen in strijd met klimaatafspraken' → Shellzaak meer dan pr-stunt? 'Winst Milieudefensie niet ondenkbaar' → Is het een bom of een koelkast? Vind het uit met de waterdrone

gewacht, namen 250 klutenpaartjes vrijwel direct het eiland in bezit. Hier brengen ze hun nageslacht groot, veilig voor vossen en andere roofdieren.

Met het uitdiepen van de inlaat van de polder, kwamen ook de zeehonden

Toch heeft Reintsema kritische gedachtes over de bestendigheid van sommige compensatiemaatregelen. “De klutenplas is nu een succesvol voorbeeld, de kale omstandigheden van het eiland vormen de ideale habitat voor kluten. Maar wie gaat de toekomstige vegetatie maaien?” Hij wijst naar een langwerpige strip schelpengrid: “Compensatie voor de aanleg van de kleirijperij gedurende een deel van het broedseizoen, maar geen vogel te zien.”

VERSNELD DROGEN

Rob Reintsema bij de brede groene dijk

VAN KRITISCHE KIJKER NAAR BONDGENOOT Op een dijk met uitzicht over de Dollard spreek ik Rob Reintsema van Het Groninger Landschap. “Dit is misschien wel de meest uitgestrekte plek van Nederland”, begint hij. Onder onze voeten de dijk, de plek van de pilot Brede Groene Dijk. “Deze bestaande zeedijk wordt over 1 kilometer lengte verbreed onder een flauwe helling. Op zich niets nieuws, hij wijst richting Duitsland. “Daar lopen ze voor op ons, zo’n brede dijk ligt daar al jaren.” Toch is op deze plek wel degelijk sprake van vernieuwing. Als grondstof wordt gebieds­ eigen klei gewonnen uit slib van drie verschillende locaties. De plannen rond een natuurlijke kleirijperij direct onderaan de dijk op de bijzondere kwelder in Natura 2000-gebied liet Het Groninger Landschap als natuurbeschermende organisatie aanvankelijk steigeren. “Maar door met elkaar in gesprek te gaan, elkaars belangen willen begrijpen en naar de toekomst te kijken, transformeerden we uiteindelijk van kritische kijker naar bondgenoot”, aldus Rob Reintsema van Het Groninger Landschap.

Er wordt dan wel een dijk verbreed in beschermd gebied, het benodigde bouwmateriaal wordt gewonnen uit het estuarium dat zo in evenwicht komt. Daarnaast brengt het project z’n eigen successen voort. Zo wint Het Groninger Landschap zelf slib uit polder Breebaart, dat als klei voor de dijkverbreding gebruikt wordt. Met het uitdiepen van de inlaat van de polder, kwamen ook de zeehonden. In grote getalen liggen ze nu tot tegen de dijk te zonnen, met evenzoveel natuurliefhebbers als toeschouwer. Bij de Brede Groene Dijk zelf ontstond een vogeleiland door het wegnemen van klei voor de aanleg van de natuurlijke kleirijperij. Alsof ze erop hadden

Naast de proef met de natuurlijke kleirijperij is er nóg een pilot langs de Eems-Dollard: de Kleirijperij proefopstelling van Stichting EcoShape. Bovenop wat ooit dorp Oterdum was, ligt in een raster van rechthoekige vakken slib te drogen. Verschillende partners voeren hier drie zomers lang proeven uit om zilte slib om te zetten in dijkenklei. Marcel van den Heuvel, technisch manager van het project: “Onze grootste uitdaging is: hoe raken we dat water zo snel mogelijk kwijt?” Met deze zonnige zomer en grote droogte lijkt dat vooralsnog goed te gaan. Hij wijst naar grote leidingen over de dijk. “Via die leidingen wordt het slib uit het estuarium over de weg de proefvakken in gespoten. In de verschillende vakken experimenteren we vervolgens met verschillen in laagdikte, met wel of geen drainage, en het in een aantal slagen aanbrengen van het slib en experimentern met een gelaagde opbouw. Daarnaast kijken we naar verschillende manieren van bewerken. In dit vak bijvoorbeeld hebben we vanochtend geploegd en in het vak ernaast werken we met greppels. Volgend jaar willen we ook nog experimenteren met het planten van gewassen.”

Van den Heuvel vervolgt zijn wekelijkse ronde door de kleirijperij: “Ik zie de substantie van het slib per dag veranderen, een fantastisch gezicht.” Op zich is het laten rijpen van klei op land niet nieuw, maar ervaring met het versneld laten drogen van zout slib en het monitoren hiervan is er nauwelijks. Van den Heuvel: “Als je bij eerdere proeven doorvraagt naar de dikte van opbrengen, de uitsijpeling van zout, veranderingen van het organische gehalte, en de droogtijd, dan blijkt dat dit nergens is gemeten of vastgelegd.” Drainage lijkt vooralsnog goed te werken. We staan aan de afwateringsgreppels aan de rand van de proefvelden. “Ongelofelijk hoeveel water er uit blijft sijpelen.”

⇈ Hugo Ekelenkamp bij zijn bouwstenen van slib

92

93

↑

Zeehonden kijken bij de inlaat van de polder

5 april 2018 Een half jaar na Irma komt het Nederlandse hulpgeld naar Sint-Maarten → Kleirijperij maakt van zout slib zoete klei → Protest tegen fracken voor gaswinning in Groningen → In Groningen gaat de Kleirijperij officieel van start Om het rijpen van slib op te kunnen schalen en de kosten te kunnen beheersen worden er geen flocculanten toegevoegd. “Aan de basis van deze pilot ligt de mogelijkheid tot opschalen. De mogelijkheid om klei lokaal te winnen, en horizontaal transport te vermijden is een groot voordeel. Op die manier kan deze techniek ook in andere delen van de wereld op grote schaal en met eigen middelen toegepast worden.”

Het is de bedoeling de kennis die met deze pilot wordt opgedaan met iedereen te delen; dat is zelfs contractueel vastgelegd. “Deze kennis kan later ook in andere rivierdelta’s en slibrijke kustgebieden toegepast worden, zoals Bangladesh of Indonesië.”

In Duitsland bevat de Eems zelfs zoveel slib dat het water geen zuurstof meer bevat, daar leeft geen vis meer in Zo ver is het nog niet. De doelstelling van 1 miljoen ton slibwinning per jaar blijft een uitdaging. Lokaal zijn er legio mogelijkheden met slib en klei te onderzoeken.

Neem de Groningse bodemdaling. “Vruchtbare klei kan landbouwgronden ophogen en extra vruchtbaar maken.

De regio in Duitsland waar dit is gebeurd behoort tot de meest vruchtbare van het land.”

Kleirijperij: bekkens met slib

water verdampt

slib bezinkt

Verschillende proeven om zilte slib in dijkenklei om te zetten greppels

ploegen

lagen

gevulde mallen voor bouwblokken worden aangeperst met een kraan

5% toegevoegd bindmiddel 95% slib uit de Eems

6 april 2018 Centrale banken praten over 'CO2-stresstest'

7 april 2018

D1 D2 D3

D4

D5 D6

TWEE KEER STERKER MET EEN AFVALPRODUCT In de Eemshaven zijn de twee jonge ingenieurs, Eldert Besseling en Hugo Ekkelenkamp van Netics druk bezig met dezelfde bagger. Beiden afgestudeerd op dit onderwerp, maakten ze al eerder dijken met slib. Voor de pilot ‘Persen van bouwelementen’ huren ze van het havenbedrijf een stukje grond waarop ze 1:1 proeven uitvoeren met het omvormen van slib tot bouwblokken. Ze hebben net een productpresentatie achter de rug, stuiterend van enthousiasme doet Hugo Ekkelenkamp zijn verhaal.

“In ons laboratorium in Alblasserdam hebben we een methode gevonden om van 95 procent slib bouwblokken te maken. We hoeven hieraan slechts 5 procent bindende toevoegingen te doen, veel minder dan traditioneel beton. Ook zijn de blokken veel lichter.” Momenteel zitten ze nog volop in de testfase van hun product. “Zo kwamen we erachter dat onze blokken met de toevoeging van cellulose, oftewel thermisch gereinigd wcpapier van waterzuiveringsbedrijven, twee keer zo sterk werden. In hun proeftuin op de kade van de Eemshaven testen deze meesters van de circulaire economie hun verschillende methodes. “Met het gewicht van vijf vrachtwagens en extra trillingen worden de blokken in meerdere lagen geperst om tot de juiste samenstelling te komen.” TNO heeft onlangs de blokken getest op duurzaamheid en geeft garanties voor dertig jaar, daar zijn we heel blij mee.” Deze techniek kan een uitkomst betekenen voor landen als India waar beton schaars is.

Maar ook in Nederland biedt deze techniek volop toepassingen. “We hebben in Nederland 15.000 kilometer aan houten beschoeiing. Die zou je kunnen vervangen met deze bouwblokken.” Ook funderingen voor wegen en zelfs bouwen van huizen behoort tot de mogelijkheden. "We onderzoeken nu de mogelijkheden om met slib 3D te kunnen printen.”

Dat belooft wat voor een duurzame toekomst, schone estuaria en nieuwe bouwmaterialen als bonus.

—

D7 D8 D9 D10 D11 vulleiding Ø700

D12

stortkisten

D13 D14 D15

Kleirijperij

Delfzijl Proefvakken

Drainage: zandlaag + drains

Aantal vulslagen

Totaal ingebrachte laagdikte slib (cm)

D1 D2 D3 D4 D5 D6 D7 D8 D9 D10 D11 D12 D13 D14 D15

ja nee ja ja ja ja ja nee ja ja ja nee ja ja ja

2 2 2 1 2 2 1 2 2 1 2 1 2 2 1

190 220 223 228 266 212 92 226 195 148 197 76 203 227 141

Kleirijperij - geperst slib als bouwmateriaal

94

8 april 2018 Foto's van 500 kilometer Nederlandse kust, met ook minder mooie kanten

95

Gemengd met zoet water

Biologisch proefvak met gewassen

ja

ja

ja

9 april 2018 Hoe gigantische zandhopen ons beschermen tegen de stijgende zee → Rotterdamse haven denkt een derde van CO2-uitstoot onder de zee te kunnen opslaan 33

10 april 2018

11 april 2018 Rivieren wereldwijd steeds meer vervuild door medicijnen → Regen veroorzaakt overlast: ondergelopen huizen en kelders

STORMVLOEDKERING HOLLANDSCHE IJSSEL OPGAVE

el

ss

Capelle a/d IJssel

ch

av en

Nieuwe

iks

Maas

lo

ot

Rijkswaterstaat West Nederland Zuid Dijkring: 14 en 15 Urgentie: 33 Deltaprogramma: Rivieren

96

Malden Herpen

Keent

M

aa

CONTEXT

De Stormvloedkering Hollandsche IJssel verbindt dijkring 14 (Zuid-Holland) en dijkring 15 (Lopiker- en Krimpenerwaard) met aan de ene kant Capelle aan den IJssel en aan de andere kant Krimpen aan den IJssel. De kering dateert uit 1958 en is daarmee het eerste Deltawerk en de eerste stormvloedkering in Nederland.

De kering draagt bij aan de veiligheid van het achtergelegen gebied (Zuid-Holland en Utrecht) en de achtergelegen waterkeringen langs de Hollandsche IJssel. De kering sluit enkele keren per jaar. Binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma wordt de norm verhoogd, maar de kering voldeed ook niet aan de huidige norm van 1:47. Daarom zijn binnen het beheer- en onderhoudsprogramma van Rijkswaterstaat de eerste verbetermaatregelen getroffen.

Schaijk

Reek

Molenhoek

s

Grave

Overasselt

Velp Escharen

Gassel

m Raa

Sl

Ravenstein

al

th STORMPOLDER

Wijchen

na

loo

KRALINGSEVEER

Nijmegen

Hernen

lka

iks

Sl

Krimpen a/d IJssel

Waal

Beuningen Bergharen

aa -W

Kortland

REALISATIEFASE

In 2017 is de planuitwerkingsfase afgerond en de aanbesteding voor de realisatie gedaan. De realisatie start in 2018 en de verwachting is dat de kering in 2020 aan de nieuwe norm van 1:200 voldoet.

as

’s-Gravenland-Oost

VOORVERKENNING CUIJK – RAVENSTEIN START IN 2019

Ma

s

nd

lla

Ho

J eI

De Stormvloedkering Hollandsche IJssel voldoet niet aan de veiligheidseisen. De opgave bestaat uit twee delen. Het eerste deel betreft de stabiliteit van het dijklichaam, de werkzaamheden hiervoor zijn in 2016 uitgevoerd. Het tweede deel betreft de betrouwbaarheid van de sluiting van de kering. De faalkans van de kering wordt verbeterd van 1:47 naar 1:200.

36

12 april 2018 Shell: we overleven de overgang van fossiel naar duurzame energie

Waterschap Aa en Maas Normtraject 36-2 Urgentie: 36

97

Cuijk Beers

De 21 kilometer lange Maasdijk tussen Cuijk en Ravenstein is aangemerkt voor urgente dijkverbetering op basis van de afstand tussen de huidige doorbraakkans volgens de Veiligheid Nederland in Kaart 2 (VNK-2) en de nieuwe norm. Dit blijkt ook uit de recentelijk beschikbaar gekomen beoordeling van het traject Cuijk – Ravenstein, die aangeeft dat een combinatie van faalmechanismen niet eens voldoet aan de ondergrens van de norm.

Uit de beoordeling blijkt dat overal een opgave is op meerdere faalmechanismen.

Over het overgrote deel is sprake van een hoogte-, stabiliteits- en pipingopgave. Het programma 2019-2014 gaat uit van de start van de voorverkenning en verkenning in 2019 (€ 5,5 miljoen), de planontwikkeling vanaf 2023 (€ 10,5 miljoen) en de start van de uitvoering in 2025.

Het is de bedoeling om in 2019 de veilig­ heids- en de gebiedsopgave in beeld te brengen, de trajectaanpak te ontwikkelen en in overleg met de dijkwerkers de organisatie voor de verkenning in te richten.

15 april 2018 Doden en overlast door sneeuw en wind in VS

STERKE LEKDIJK: SALMSTEKE

51

ar te

Wa ter

Kampen

OPGAVE Zwolle Ve c

Zw

Dalfsen

Ittersum

Hattem

el IJss

Wezep

Heino

nsc hK

ana al

Wapenveld

ldo or

Heerde

VELUWE

Veessen

Raalte

Wijhe

Fortmond

Broekland

Epe Olst Wesepe

Diepenveen

Waterschap Drents Overijsselse Delta Dijkring: 53 Urgentie: 51 Deltaprogramma: Rivieren en IJsselmeergebied

OPGAVE

Uitweg

Lopik Jaarsveld

k

Le

Tienhoven

Ameide

Sluis

eZ

ud O ik er ed

Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden Normtraject: 15–1 Urgentie: 46 Deltaprogramma: Rivieren

98

De Lekdijk tussen Schoonhoven en Amerongen wordt de komende jaren versterkt, verdeeld in zeven deelprojecten met een totale lengte van circa 55 kilometer. Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden (HDSR) voert deze opgave uit onder de projectnaam Sterke Lekdijk.

De Lekdijk beschermt een groot deel van Midden- en West-Nederland tegen overstroming.

De dijkversterking Salmsteke is het tweede project in de programmering van Sterke Lekdijk. De veiligheidsopgave spitst zich met name toe op de faalmechanismen piping en macrostabiliteit . De totale lengte van het deelproject is 2 kilometer.

CONTEXT

Het dijktraject bij Salmsteke behelst het gebied tussen de Rolafweg Zuid en het dorp Jaarsveld en is 2 kilometer lang.

Langs de dijk ligt het drukbezochte recreatieterrein Salmsteke in de uiterwaard van de rivier de Lek. Het is een dijk met een rijke historie, prachtige natuur en een mooie plek voor recreatie en ontspanning.

Het dijkversterkingsproject staat niet op zichzelf, maar haakt aan op een bredere gebiedsontwikkeling: Salmsteke Ontkiemt! Bij de herinrichting van de

16 april 2018 Shell-topman: we hadden harder moeten waarschuwen voor klimaatverandering

ZWOLLE – OLST

Ape

46

14 april 2018

ht

13 april 2018 Uitstoot wereldwijde zeescheepvaart moet met helft omlaag

Heeten

Het traject IJsseldijk tussen Zwolle en Olst heeft een lengte van 28,9 kilometer en omvat het hele normtraject 53-2. Daarvan was circa 25 kilometer in de Derde Toetsing (2011) afgekeurd; de overige delen zijn afgekeurd volgens de nieuwe normen (2017). In deze analyses is rekening gehouden met de effecten van de recentelijk uitgevoerde Ruimte voor de Rivierprojecten in deze regio, zoals Ruimte voor de Rivier Zwolle en de Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld. De dijk is afgekeurd op piping, binnenwaartse stabiliteit en bekleding. Verschillende delen van het dijktraject hebben ook een hoogtetekort.

Daarnaast zijn verschillende kunstwerken op het traject afgekeurd, waaronder het monumentale sluizencomplex bij Katerveer.

CONTEXT

Het projectgebied van de IJsseldijk aan de oostzijde van de IJssel loopt van de Haereweg in Olst tot de Spooldersluis in Zwolle en loopt door zowel landelijk gebied als dorpen en buurtschappen. Op diverse plekken staat de bebouwing dicht tegen de dijk aan of op kleine afstand van de dijk.

Naast de dijk liggen diverse strangen en kolken. Over circa de helft van het traject loopt de provinciale weg N337 over de kruin van de dijk. Voor deze weg is op uiterwaard worden opgaven rond waterveiligheid en de waterkwaliteit gecombineerd met recreatie en natuurontwikkeling. In Salmsteke Ontkiemt! werken daarom zes partijen met elkaar samen: Rijkswaterstaat OostNederland, Recreatieschap de Stichtse Groenlanden, de provincie Utrecht, de gemeente Lopik, Staatsbosbeheer en het hoogheemraadschap.

VERKENNINGSFASE

De afgelopen periode is toegewerkt naar een verzameling van kansrijke oplossingen. Hier worden bewoners en andere belanghebbenden volop bij betrokken. Het gaat om een relatief beperkt traject. Alle belanghebbenden worden een-op-een gehoord. In 2019 wordt het voorkeurs­ alternatief gekozen. Daarop wordt het projectplan uitgewerkt en waarschijnlijk wordt in 2021 gestart met de werkzaamheden aan de dijk en de uiterwaard.

99

middellange termijn groot onderhoud voorzien.

Het gehele projectgebied valt binnen Natura 2000-gebied Rijntakken, deelgebied Uiterwaarden IJssel. Verder bevindt zich een inlaatwerk van de cultuurhistorisch waardevolle IJssellinie in de dijk.

Betrokken overheden zijn de provincie Overijssel, gemeente Zwolle, gemeente Olst-Wijhe en Rijkswaterstaat. Vanuit de omgeving is een groep Dijkdenkers opgericht die met het projectteam meedenkt.

Deze groep bestaat uit zo’n 100 actieve dijkbewoners en vertegenwoordigers van belangengroepen.

VERKENNINGSFASE

Eind 2016 is de verkenningsfase van het totale project gestart. Deze wordt eind 2019 afgerond met de vaststelling van het voorkeursalternatief.

17 april 2018

19 april 2018

20 april 2018 Archeoloog: Zeeuwse dorpen verdronken, maar gingen soms ook aan de wandel

“Je moet durven accepteren dat het mis kan gaan” ↪ Hans de Jong

Lid dagelijks bestuur Waterschap Drents Overijsselse Delta

STADSDIJKEN ZWOLLE

STADSDIJKEN ZWOLLE meer optreden als adviseur. Dit proces zien we ook als een innovatie. Nog niet eerder deden we dit in nauwe samenspraak. Ja, dat is lastig en tijdrovend. Maar vooral aan het begin, het betaalt zich later terug in minder zienswijzen en procedures.”

PRACTICE WHAT YOU PREACH

“Mijn gedram misschien?,” reageert Hans de Jong op de vraag wat de doorslag gaf om het project Stadsdijken Zwolle innovatief aan te besteden. “Samen met de marktpartij de plannen ontwikkelen: dat is volgens mij de manier om de risico’s in projecten te verkleinen.”

LATEN WE STOPPEN MET DE’ VECHTPARTIJEN

OPGAVE er

e

t ar

at W

Het traject van het project Stadsdijken Zwolle heeft een lengte van 8,7 kilometer. Uitgaande van de nieuwe normering voldoet 7,5 kilometer hiervan niet aan de eisen. Er is bijna overal een hoogtetekort geconstateerd. Daarnaast zijn er bij delen van het traject opgaven in stabiliteit en piping en zijn vijf kunstwerken als onvoldoende beoordeeld.

Zw

AA-LANDEN STADSHAGEN

HOLTENBROEK

al

Zwolle

ol le

-I

Js

se

lka

na

CONTEXT Keersluis

IJ

Alm

elo

Spooldersluis

ss

el

WIPSTRIK

BINNENSTAD

Zw

54

18 april 2018 Puerto Rico, met 3 miljoen inwoners, zonder stroom

se

Ka

ASSENDORP

Waterschap Drents Overijsselse Delta Dijkring: 53 Urgentie: 54 Deltaprogramma: Rivieren en IJsselmeergebied

100

na

al

Het plangebied Stadsdijken Zwolle ligt langs de oostoever van het ZwolleIJsselkanaal en langs het Zwarte Water in Zwolle. Het gebied loopt via de oostoever van het Zwolle-IJsselkanaal van de Spooldersluis tot aan de monding van de Vecht. De zuidelijke helft van het plangebied bestaat uit stedelijk gebied. Hier loopt de waterkering bijna onzichtbaar door en langs een industrieterrein, waar zowel grote als kleine bedrijven zijn gevestigd.

Voor Zwolle is dit een belangrijk economisch gebied. Op, bij en soms onder de waterkering loopt stedelijke infrastructuur, zoals de Blaloweg, de snelweg A28 en de spoorverbinding Zwolle-Kampen. Het noordelijke deel van het plangebied ligt in landelijk gebied. De gronden zijn hier in agrarisch gebruik. De dijk loopt hier langs de Westerveldse kolk en de Noorderkolk en door of langs waardevol natuurgebied.

Een groot deel van het traject is niet in eigendom van het waterschap.

In 2017 is voor twee oplossingsrichtingen een voorkeursalternatief opgesteld, namelijk een dijkversterkingsvariant om de dijken weer aan de huidige eisen

te laten voldoen, en een variant met een systeemmaatregel om de waterstanden te verlagen en zo extreme hoogwatersituaties te voorkomen zodat een dijkversterking (gedeeltelijk) niet nodig is.

In het najaar van 2017 heeft het waterschap het voorkeursalternatief, met als oplossingsrichting dijkversterking, vastgesteld. Het vastgestelde voorkeurs­ alternatief (dijkversterking) kent een driedeling: 1. groene oevers met een industrieel karakter langs het zuidelijke traject; 2. compacte groene keringen met waar nodig constructies bij het centrum en de woonwijk Holtenbroek; 3. buitenwaartse versterking met ingegraven pipingbermen in het landelijk gelegen noordelijke traject.

In deze verkenning zijn uitlopende meekoppelkansen onderzocht en meegenomen. Voorbeelden hiervan zijn recreatieve ontwikkeling van de uiterwaard bij wijkboerderij de Klooienberg, ontwikkeling van recreatieve routes, vervanging van damwanden langs het Zwolle-IJsselkanaal voor vaarwegbeheer, en KRWmaatregelen (Kaderrichtlijn Water) bij gemaal Westerveld.

PLANUITWERKINGSFASE

Op dit moment loopt de aanbesteding voor de planuitwerkingsfase en de realisatiefase. Hierbij is gekozen voor een geïntegreerde samenwerking waarbij het waterschap en de markt gezamenlijk de risico’s dragen. De planuitwerkingsfase start naar verwachting in 2019.

Hij is er kort door de bocht klaar mee: het ‘spel’ waarbij beheerder en marktpartij de risico’s op elkaar afschuiven. Soms zelfs resulterend in ‘vechtpartijen’ waarbij juristen problemen moeten oplossen die eigenlijk voortkomen uit een ongezonde samenwerking. En misschien speelde ook de recente privéverbouwing van zijn boerderij in Windesheim een rol. “Problemen hebben we steeds sámen met de aannemer opgelost. Gevolg: het viel goedkoper uit dan de begroting, de aannemer had nog nooit zo prettig gewerkt en mijn vrouw en ik hebben er ook ontzettend veel plezier aan beleefd.”

Samen de risico’s verkleinen dus.

En risico’s kent het complexe project Stadsdijken Zwolle volop. Het 8 kilometer lange dijkversterkingstraject passeert een dynamische stadsomgeving, maar ook industrie en Natura 2000-gebied. Circa 250 kabels en leidingen doorkruisen het projectgebied. De productie van een aantal bedrijven moet doordraaien. De kans op archeologische vondsten is groot. En er is de uitdaging om met alle stakeholders een gedragen plan te bedenken. Eén van de projectdoelstellingen luidt dan ook: ‘stakeholders kijken positief terug op het proces’.

JE KUNT NIET IEDEREEN TEVREDEN STELLEN

Let hierbij op de nuance: het proces, en niet zozeer het resultaat. “Ik heb lang gedacht dat als je maar lang genoeg met elkaar praat, je iedereen tevreden kunt stellen.

Maar daar ben ik op teruggekomen. Er spelen zoveel tegengestelde belangen.

Voor de een is een fietspad een cadeau,

voor de ander een aantasting van de privacy. Je kunt niet iedereen tevreden stellen. Soms moet je dus iets doen tegen de wens van mensen. Cruciaal is dan dat je een zuiver proces volgt en de belangen zorgvuldig afweegt. Dat je de mensen goed informeert als iets níet kan. En dat je langsgaat als het rommelt. Mijn maatstaf is altijd dat ik bij wijze van spreken nog bij de mensen op de koffie kan.”

HOE ZORG JE DAT DE KOSTEN NIET UIT DE HAND LOPEN?

Het proces staat ook centraal bij de selectie van de marktpartij (gunning eind 2018). “We zoeken een partij die samen met ons de planuitwerking doet. Waarbij we natuurlijk wel hopen dat deze met oplossingen komt waar we zelf niet aan hebben gedacht.” Het plan van De Jong voor deze innovatieve marktbenadering – een primeur voor het waterschap – leidde tot flink wat discussie. “Begrijpelijk, want hoe hou je het scherp en zorg je dat de kosten niet uit de hand lopen? Dat vind ik zelf ook erg spannend. Wat nou als het tóch heel duur wordt? Het raakt aan een belangrijke voorwaarde van innovatie: je moet durven accepteren dat het mis kan gaan. Die escape gaan we trouwens wel inbouwen: dat we op een nette manier afscheid van elkaar kunnen nemen als het misloopt. En we gaan werken met een expertteam, dat ons adviseert of de prijzen en afspraken die we met de marktpartij maken, redelijk zijn.”

DE OMGEVING ALS TREKKER VAN DE RUIMTELIJKE KWALITEIT

Het waterschap wil ook de omgeving betrekken bij de planuitwerking, want die heeft volgens De Jong vaak waardevolle gebiedskennis. “Bij de verkenning hebben we al gewerkt met Dijkdenkers: een groep bewoners die meedacht over de aanpak. We onderzoeken nu of we uit deze groep een aantal mensen met een belang én verstand van zaken aan tafel kunnen krijgen. Het idee is dat zij de trekker worden van de ruimtelijke kwaliteit en wij

“Het heeft me altijd een beetje verbaasd dat we de stroomgebiedsbenadering in het buitenland adviseren, maar in eigen land nog onvoldoende in de praktijk brengen”

101

Een belangrijke rol in de planuitwerking speelt ook het rekenwerk. Hoe hoog moet de dijk bijvoorbeeld ontworpen worden? Dankzij de probabilistische benadering uit het nieuwe WBI (Wettelijk Beoordelingsinstrumentarium) die uitgaat van alle gebeurtenissen én de kans daarop kan het waterschap onder andere de hoogte veel nauwkeuriger berekenen. Dat komt goed uit, want dit stukje dijk staat onder invloed van veel factoren, zoals de toestroom van water uit de Vecht, het waterpeil op het IJsselmeer, het functioneren van de balgstuw bij Ramspol…

De verwachting is dat de dijk wat lager kan dan verwacht. Van grote invloed hierop zijn ook de uitkomsten van de POV Systeemuitwerking Hoogwaterperspectief Overijsselse Vecht, die de systeemwerking van het hele stroomgebied van de Vecht onderzoekt. De Jong: “Die resultaten worden in 2019 verwacht en het wordt ontzettend spannend of we die mee kunnen nemen. Het ziet ernaar uit dat maatregelen bovenstrooms mogelijk zijn, denk aan waterberging of het laten overlopen van dijken op plekken waar dat gecontroleerd kan. Maar dit vergt wel goede bestuurlijke afspraken. Over het geld, maar ook over vertrouwen. Je moet ervan op aan kunnen dat ‘de buren’ het water in een noodsituatie ook echt over de dijk laten stromen. Het heeft me altijd een beetje verbaasd dat we deze stroomgebiedsbenadering in het buitenland adviseren, maar in eigen land nog onvoldoende in de praktijk brengen. Ik snap het wel, want je maakt het veel ingewikkelder. Maar het is dé manier. En ik ben heel trots dat we het nu echt gaan doen.”

IN 2024…

Als het plan in 2019 uitgewerkt is, gaat in 2021 de schop in de grond en is de versterkte dijk in 2024 klaar. “Mijn hoop is dat ik dan rustig over die dijk kan wandelen, zonder scheve gezichten van bewoners. Ze zijn dan misschien niet over alle ingrepen tevreden, maar we kunnen elkaar in de ogen kijken. Misschien wandelt de aannemer wel met me mee en overdenken we wat de volgende keer beter kan. Want dat is ook innovatie: leren van wat er mis gaat.”

—

21 april 2018 Aardwarmte als alternatief voor gas: hoe realistisch zijn grote ambities?

56

22 april 2018

23 april 2018 Miljardair Bloomberg legt miljoenen bij voor klimaatbijdrage VS → Afsluitdijk komende vier jaar ingrijpend vernieuwd

VECHT DALFSEN WEST OPGAVE

Staphorst Hasselt Nieuwleusen

Zwa rte er Wat AA- LANDEN

Berkum

Ve c

ht Dalfsen

Zwolle

57

ASSENDORP

Ittersum

Waterschap Drents Overijsselse Delta Dijkring: 9 en 53 Urgentie: 56 Deltaprogramma: Rivieren en IJsselmeergebied

De dijktrajecten van Vecht Dalfsen West hebben een totale lengte van 16,3 kilometer, 8,4 km aan de zuidzijde en 7,9 km aan de noordzijde. In de Derde Toetsing is 8,1 km van dit traject afgekeurd op de faalmechanismen buitenwaartse macrostabiliteit, stabiliteit bekleding en op microstabiliteit. In de nadere veiligheidsanalyse op basis van de nieuwe normering, scoort het gehele traject onvoldoende, op met name de faalmechanismen hoogte, piping en stabiliteit bekleding. De opgave aan de bekleding is bijzonder doordat deze volgt uit een grasbekleding die direct op de zandkern is geplaatst.

CONTEXT

De primaire kering van de Vecht strekt zich aan de zuidzijde uit van Zwolle in het westen tot aan de hoge gronden iets voorbij Vilsteren en maakt onderdeel uit van normtraject 53-3. Het is vrijwel overal een groene dijk in landelijk gebied.

Aan de noordzijde loopt het traject vanaf Zwartsluis in het Noordwesten tot Ommen en is onderdeel van normtraject 9-1. Vanaf Ommen tot de Duitse grens wordt het achterland beschermd door een regionale kering.

VECHT STENENDIJK

Deze trajecten zijn verdeeld in vijf deelprojecten met geplande start verkenning: 2019: Vecht Dalfsen West en Vecht Stenendijk 2020: Vecht Zwolle 2031: Vecht Oost en Vecht Zwartewaterland De Vecht is de kleinste van de grote rivieren. Het dijktraject valt geheel in het Natura 2000-gebied Uiterwaarden Zwarte Water en Vecht. Het Vechtdal is een landschappelijk zeer aantrekkelijk gebied. Hier loopt dan ook een van de populairste fietsroutes van Nederland.

Onder leiding van de provincie Overijssel wordt in deze regio het gebiedsprogramma Ruimte voor de Vecht uitgevoerd.

Belangrijke omgevingspartijen zijn behalve de provincie en de gemeenten Zwolle en Dalfsen ook de terreinbeheerders/natuurorganisaties, recreatieondernemers en omwonenden.

VERKENNINGSFASE

OPGAVE

Staphorst Hasselt Nieuwleusen

rte

Zwa

In 2016 en 2017 is de voorverkenning uitgevoerd voor de dijken aan beide oevers van de Vecht, inclusief een nadere veiligheidsanalyse anticiperend op de nieuwe normering. Aansluitend daarop is de projectoverstijgende verkenning (POV) Systeemuitwerking Hoogwaterperspectief Overijsselse Vecht in 2017 gestart. Na oplevering van de resultaten van deze POV in 2018 start in 2019 de verkenningsfase voor project Vecht Dalfsen West.

er Wat AA- LANDEN

Berkum

Ve c

ht Dalfsen

Zwolle ASSENDORP

Ittersum

Waterschap Drents Overijsselse Delta Dijkring: 9 Urgentie: 57 Deltaprogramma: Rivieren en IJsselmeergebied

102

24 april 2018 Deltacommissaris bezoekt Kleirijperij, Klutenplas en Brede Groene Dijk in provincie Groningen

103

Het project Stenendijk heeft een totale lengte van 1,3 kilometer. In de Derde Toetsing is de Stenendijk in zijn geheel afgekeurd op stabiliteit buitenwaarts.

De stabiliteit van de historische stenen muur aan de buitenzijde is onvoldoende bevonden. In de voorverkenning van de Vechtdijken is een de nadere veiligheidsanalyse op basis van de nieuwe normering uitgevoerd. Naast stabiliteit buitenwaarts is daarbij vastgesteld dat de sterkte van de Stenendijk (deels) onvoldoende is voor de faalmechanismen hoogte (200 m), piping (1.100 m) en macrostabiliteit binnenwaarts (800 m).

CONTEXT

De Vecht is de kleinste van de grote rivieren. De Stenendijk ligt ten zuidoosten van Hasselt langs het Galgenrak, een zijstroom van het Zwarte Water. Deze dijk heeft de status van Rijksmonument omdat de waterkering over een afstand van bijna een kilometer uit een eeuwenoude gemetselde stenen muur bestaat. Dat is uniek in Nederland. Over de dijk loopt een weg voor fietsers en bestemmingsverkeer. Deze weg moet op korte termijn hersteld worden door de gemeente Zwartewaterland.

Vanwege deze samenloop wordt de Stenendijk versneld opgepakt.

Het dijktraject valt geheel onder het Natura 2000-gebied Uiterwaarden Zwarte Water en Vecht. Het Vechtdal is een landschappelijk zeer aantrekkelijk gebied. Onder leiding van de provincie Overijssel loopt hier het gebiedsprogramma Ruimte voor de Vecht.

Belangrijke omgevingspartijen zijn behalve de provincie, Rijkswaterstaat en de gemeenten Zwartewaterland en Dalfsen ook de terreinbeheerders/natuurorganisaties, recreatieondernemers, omwonenden en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

VERKENNINGSFASE

In 2016 en 2017 is een voorverkenning uitgevoerd voor alle dijken aan de noordzijde van de Vecht, inclusief een nadere veiligheidsanalyse anticiperend op de nieuwe normering. Hierin is ook de opgave voor de Stenendijk bepaald.

Aansluitend op de vervroegde verkenning is in 2017 de projectoverstijgende verkenning (POV) Systeemuitwerking Hoogwaterperspectief Overijsselse Vecht gestart. Na oplevering van de resultaten van deze POV start in 2019 de verkenningsfase voor Stenendijk. Deze zal versneld in een jaar worden doorlopen.

25 april 2018

63

26 april 2018

27 april 2018

GAMEREN

85

Haaften

erensc

Nieuwaal

he W aarden

Gameren

HOOGOVENS EN STAALFABRIEKEN TATA STEEL

Staalh

aven

Hoogo

venhav

Buitenspuikanaal

en 1e Rijk

SPUISLUIS

Binnensp

uikanaal

Buitentoeleidingskanaal

NOORDERSLUIS

sbinne

Binnento

nhaven

eleidings

MIDDENSLUIS

kanaal

ZUIDERSLUIS

CONTEXT

BOMMELERWAARD

Waterschap Rivierenland Dijkring 38 Urgentie 63 Deltaprogramma: Rivieren, Voorkeursstrategie Waal en Merwedes

104

OPGAVE

maatregelen in de uiterwaarden in het kader van Ruimte voor de Rivier, anderzijds doordat de regio onderdeel is van de Voorkeursstrategie Waal en Merwedes en verwante gebiedsprocessen, en nu ook van het Hoogwaterbeschermingsprogramma.

Deze actualiteiten, kort volgend op de uitvoering van projecten, vangen de aandacht en leiden tot een interessant debat over nut en noodzaak.

aal

Gam

IJMUIDEN

Binnenkan

Waal

OPGAVE

Dijkversterking Gameren bestaat uit circa 300 meter aan dijkvakken die in de derde toetsronde op piping zijn afgekeurd. Met tussenvakken meegerekend gaat het om een dijkvak van 1.000 meter. Momenteel beschouwt Waterschap Rivierenland de hele, in 1995 verlegde en nieuw gerealiseerde, dijk tussen dijkpalen RW128 en RW146.

28 april 2018

Het dijktraject Gameren ligt langs de Gamerensche Waarden langs de Waal bij Gameren in de Bommelerwaard, een streek in het zuidwesten van de provincie Gelderland, in de gemeente Zaltbommel.

De dijkvakken liggen direct langs binnendijkse plassen, een bosperceel en weiland.

De dijkvakken zijn in 1995 versterkt, maar bij de Derde Toetsing in 2011 is geconstateerd dat er onvoldoende kwelweglengte is bij het binnendijkse water.

De omgeving is betrokken bij de verkenning en de keuze van een voorkeursmaatregel. Enerzijds door de zeer recente realisatie van enkele grootse projecten langs de Waal, zoals project Kribverlaging, Stroomlijn en rivierverruimende

REALISATIEFASE

De realisatie van het project Gameren is gestart in 2018. Na de vaststelling van het voorkeursalternatief in december 2016 is in 2018 het projectplan Waterwet vastgesteld. Voor Waterschap Rivierenland is dit het eerste projectplan binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma.

Het waterschap kiest voor een oplossing met verticaal zanddicht geotextiel/grofzandbarrière (GZB). Het waterschap doet samen met de projectoverstijgende verkenning Piping (POV-P) onderzoek naar GZB. Als de proeven slagen, is GZB kansrijk om de versterking sneller en goedkoper uit te voeren.

Vis

De primaire waterkering bij IJmuiden, moet voor de komende 50 jaar het achterland bescherming bieden tegen de invloeden vanaf de Noordzee. De dijken van de primaire waterkering sluizencomplex IJmuiden, zijn afgekeurd in de derde verlengde toetsronde op bekleding. Een nadere veiligheidsanalyse op basis van de nieuwe normering heeft daarnaast geleid tot een afkeuring op hoogte.

CONTEXT

se

rsh

av

en

IJmuiden

Rijkswaterstaat West Nederland Noord Dijkring: 13 en 14 Urgentie: 85 Deltaprogramma: Kust

105

De sluizen van IJmuiden maken deel uit van dijkringgebied 44, Kromme Rijn. Het gaat om een verbindende waterkering, die de dijkringgebieden 13 (Noord-Holland) en 14 (Zuid-Holland) beschermt. Het dijktraject en sluizencomplex beschermen het achterland tegen hoogwater op de Noordzee.

De primaire waterkering in IJmuiden heeft een lengte van 4,1 kilometer. Binnen dit traject liggen zes grote kunstwerken, waarvan vier schutsluizen, een gemaal en een spuisluis. Het traject begint bij de bebouwing van IJmuiden en loopt tot het terrein van Tata Steel.

Rijkswaterstaat is in samenwerking met de provincie Noord-Holland en de gemeente Amsterdam begonnen met de bouw van een nieuwe grote zeesluis op het sluizencomplex bij IJmuiden. De bouw van de nieuwe zeesluis is klaar in 2022.

PLANUITWERKINGSFASE

In de verkenningsfase in 2016 en 2017 is de omvang van de opgave in beeld gebracht.

Uit verschillende alternatieven om de waterkering aan te pakken, is een voorkeurs­ alternatief gekozen.

Het voorkeursalternatief ’grondoplossing’ (hoogte oplossing in grond en verbeteren buitentalud) is in het voorjaar van 2018 gekozen. Najaar 2018 wordt een m.e.r.-beoordeling gemaakt en medio 2019 wordt het projectplan Waterwet ter visie gelegd.

REALISATIEFASE

2020 en 2021 wordt het realisatiecontract voorbereid en aanbesteed, medio 2022 tot 2024 is de realisatie.

29 april 2018 Enorm schip met droogdokken komt maar nét de haven van Willemstad in

103

30 april 2018

1 mei 2018

ZUID-BEVELAND OOST, WESTERSCHELDE Veerse Meer

OPGAVE

Wolphaartsdijk

Wemeldinge

Goes

Lewedorp

Kapelle Heinkenszand

Vlissingen

‘s-Gravenpolder Hansweert

Borssele

Driewegen

CONTEXT

Hoedekenskerke

Oudelande

Baarland

de

hel

sc ter

s We

Kloosterzande

Hengstdijk

Terneuzen

Waterschap Scheldestromen Dijkring: 31 (normtraject: 31-1) Urgentie: 103 Deltaprogramma: Zuidwestelijke Delta

106

Het dijktracé op Zuid-Beveland Oost langs de Westerschelde bestaat uit vijf deeltrajecten met een totale lengte van 1.100 meter. Vier trajecten zijn afgekeurd op binnenwaartse stabiliteit, één traject op piping.

In 1953 zijn er twee dijkdoorbraken geweest in de buurt van een van deze deeltrajecten. Bij een van die dijkdoorbraken is een stroomgat ontstaan.

Verder zijn grenzend aan de westkant van het project drie doorbraken met stroomgat ontstaan in de voormalige veerhaven Kruiningen. Alle deeltrajecten liggen op het normtraject 31-1 met een overstromingskans van 1:30.000 (signaleringswaarde). Voor alle deeltrajecten betreft het achterland agrarisch gebied.

De voorbereiding en realisatie worden uitgevoerd door de Projectorganisatie Waterveiligheid, een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat en waterschap Scheldestromen. Verder worden gemeenten en de direct belanghebbenden betrokken bij de planuitwerking.

VERKENNINGSFASE

Na het verkrijgen van het Rijksoordeel wordt in 2020 met de verkenningsfase gestart. De veiligheidsanalyse om de omvang van het veiligheidsprobleem te bepalen wordt gebaseerd op de nieuwe normering. Afronding van de veiligheidsbeoordeling voor het normtraject 31-1 volgens het Wettelijk Beoordelingsinstrumentarium 2017 wordt verwacht in 2019. Hiervoor is al in 2012 onderzoek uitgevoerd. De bijbehorende peilbuismetingen zijn in 2014 afgerond. De resultaten hiervan zijn gebruikt binnen het project Veiligheid Nederland in Kaart.

In 2017 is extra onderzoek uitgezet om grondparameters te kunnen afleiden voor de stabiliteitsberekeningen.

107

2 mei 2018 Benzeen gevonden in TGG Westdijk BunschotenSpakenburg na steekproeven

3 mei 2018 'Westerse landen komen afspraak klimaatgeld niet na'

EEMSHAVEN – DELFZIJL OPGAVE

Eemshav

en

Bocht van Watum

115

4 mei 2018 Dodental noodweer India loopt op, meer slecht weer op komst → Zeker 80 doden in Kenia door overstromingen

Het traject Eemshaven - Delfzijl beslaat 11,7 kilometer zeekering, afgekeurd op macrostabiliteit binnenwaarts en de bekleding (gras, steen en koperslak) aan de buitenzijde. Door de nieuwe normering en nieuwe hydraulische randvoorwaarden moet de dijk ook worden verhoogd. De opgave voor macrostabiliteit is vergroot door de aardbevingen door gaswinning in Groningen. Samen met de NAM en buitenlandse experts is nagedacht over de aardbevingsopgave en de aardbevingsbestendigheid van de dijk.

Eems

Spijk Bierum

Holwierde

Delfzijl Eemskanaal

Appingedam

de

Ou

l

naa

ska

Eem

Zeeh

aven

Waterschap Noorderzijlvest Dijkring: 6 Urgentie: 115 Deltaprogramma: Waddengebied

kana

al

CONTEXT

De kering grenst in het noorden aan de Eemshaven. Tussen de Eemshaven en Delfzijl liggen bunkers, huizen, een kruisende gasleiding en de Veenkoloniale afvalwaterleiding (VKA) dicht tegen de kering aan. In de havenstad Delfzijl ligt buitendijks het Eemshotel met een brug en parkeerplaatsen op de kering. Dicht tegen de dijk staat het MuzeeAquarium dat deels is verplaatst om ruimte te maken voor de nieuwe bredere dijk. Er zijn veel stakeholders betrokken bij dit project.

De provincie Groningen en de gemeente Delfzijl werken actief mee. De plannen zijn uitgewerkt in de vorm van een Provinciaal Inpassingsplan (PIP). Daarvoor is ook een

milieu-effectenrapport (m.e.r.) opgesteld.

Deze plannen zijn in mei 2017 onherroepelijk geworden. Omdat de zeedijk grenst aan Natura 2000-gebied en UNESCO Werelderfgoed de Waddenzee, zijn natuurorganisaties goed aangehaakt.

Koppelprojecten met meerwaarde voor de regio liften mee met de dijkverbetering.

Deze kansen liggen vooral in de toepassing van nieuwe dijkconcepten, zoals de Dubbele Dijk, de Rijke Dijk en een Multifunctionele Dijk. In Delfzijl wordt de kering verlegd, zodat er een groter stadsstrand en een betere verbinding tussen de stadskern en het strand ontstaan. Op de Oostpolderdijk biedt het waterschap de mogelijkheid aan initiatiefnemers om windturbines te plaatsen.

De voorkeursstrategie en koppelprojecten sluiten aan op de regionale structuurvisie en het Deltaprogramma Waddengebied en zijn meegenomen in de keuze voor het voorkeursalternatief.

REALISATIEFASE

Het dijkverbeteringsproject werkt samen met de projectoverstijgende verkenning Waddenzeedijken (POV-W). De realisatie is eind 2016 gestart en eind 2019 zijn de werkzaamheden afgerond.

5 mei 2018 Milieuclubs: kabinet moet Schiphol beperken

‘O, wordt die dijk zó hoog?!’ ↪ Eisse Luitjens

Heemraad Waterschap Noorderzijlvest en stuurgroeplid POV-Waddenzeedijken Op het dijktraject Eemshaven - Delfzijl worden over een kleine 12 kilometer in no time heel veel puzzelstukjes van ver­ schillende partijen in elkaar gepast. Daar samen één plaatje van te maken is af en toe best een pittig leerproces. “Je hebt in­ novatieve oplossingen nodig, terwijl we in ons hart risico’s liever mijden. Op lastige momenten zijn de gezamenlijke be­ stuurlijke wil en vertrouwen in personen cruciaal”, merkte Eisse Luitjens.

Het was een oude wens van de gemeente Delfzijl om de zeedijk een stukje om te leggen voor de uitbreiding van het Marconistrandje bij Delfzijl. Partijen zaten hiervoor aan de ‘Marconitafel’: de gemeente, het waterschap, de provincie en Rijkswaterstaat. “Daardoor kenden we elkaar en elkaars wensen al een beetje. Dan kan je koppelkansen in het gebied makkelijker meenemen”, zegt Luitjens. Dat gebeurt dan ook.

WERELDPRIMEUR

Onder de paraplu van de POV Waddenzeedijken lopen er tussen Eemshaven en Delfzijl pilots met nieuwe dijkconcepten (zie kader), die ook, letterlijk en figuurlijk, ruimte scheppen voor wensen in de regio op het gebied van economie, recreatie en natuur. “Buiten die pilots komen er bovendien vlak bij de Eemshaven drie windmolens in de zeedijk. Dat is een wereldprimeur!”

Wat gebeurt er met kabels en leidingen in de dijk? Komt er via de riolering ineens zout water uit de putten omhoog? Maar ook procesmatige vragen, zoals: hoeveel overslagwater willen we accepteren? Of: als er water over de eerste dijk heen slaat, hoe ziet ons calamiteitenplan er dan uit?

Concreet: wat zegt de meldkamer tegen mensen die dan 112 bellen?

“We denken nu dat het kan, zo’n Dubbele Dijk, maar of dat echt zo is blijft spannend.

Het antwoord kan ook ‘nee’ blijken te zijn.

Dan gaan we alsnog verstevigen. Daar wordt ook geld voor gereserveerd.”

LEER ELKAAR BEGRIJPEN

‘Dubbele Dijk’ is niet alleen inhoudelijk een complex project, maar ook bestuurlijk. Er zijn veel samenwerkingspartners, ieder met zijn eigen belang. “Dat is goed, maar het botst soms ook. Je moet achter de onderliggende drijfveren van je partners zien te komen, want die hebben grote invloed op hoe hij zich kan opstellen in het proces.”

Wat ook wrijft is de snelheid. Vanwege de Groningse aardbevingsproblematiek is de dijkversterking zeer urgent. “Wij zitten daarom al in de uitvoering, terwijl bijvoorbeeld de provincie nog plannen maakt voor de gebiedsinrichting. Wat we hebben ontdekt is dat het veel effectiever en prettiger werkt als je bij elkaar in huis gaat zitten. Echt fysiek in hetzelfde gebouw.

Dan ga je eerder het gesprek aan en leer je elkaar beter begrijpen.”

DUBBELE DIJK

Luitjens zoomt in op de pilot met de Dubbele Dijk. Volgens de Waterwet moet de primaire dijk de waterveiligheid garanderen, in zijn eentje. Langs de Waddenzeekust zouden de dijken enorm verbreed en verhoogd moeten worden. Is hetzelfde veiligheidsniveau niet beter en goedkoper te bereiken met een lagere, overslagbestendige dijk en daarachter een kleinere tweede dijk? Luitjens herkent er het eeuwenoude principe van de slaperdijk in. “Kunnen we dat aanpassen voor deze tijd, passend bij de nieuwe normen?”

VEEL VRAGEN

Daar hangen technische vragen aan. Kan het achterland het overslaande water aan?

108

6 mei 2018 Auto's drijven door de straten van Ankara

109

WORDT HET ZÓ?!

Gezamenlijk optrekken is niet alleen tussen overheden van belang, constateert Luitjens. “Nu de uitvoering start en je buiten met machines aan de gang gaat, zien mensen het werk, hebben ze overlast, en zie je pas hoe het echt gaat worden. ‘O! Wordt die dijk zó hoog?!’ Dan is het des te belangrijker dat je samen optrekt, één aanspreekpunt hebt en één lijn trekt. In dit geval zijn wij dat als waterschap, al weten wij ook niet over het hele traject hoe het precies gaat lopen. We zullen geregeld achter de schermen bij een andere partij informatie moeten ophalen. Maar voor de buitenwacht ben je één overheid.”

—

EEMSHAVEN – DELFZIJL

POV WADDENZEEDIJKEN

De Waddenzeedijk in Friesland en Groningen is over een lengte van in totaal ruim honderd kilometer afgekeurd. Bovendien maakt de aardbevingsproblematiek door de gaswinning op het traject Eemshaven-Delfzijl de versterking zeer urgent, met als gevolg een fikse tijdsdruk op het gewenste gebiedsproces. De POV Waddenzeedijken onderzoekt verschillende nieuwe technieken en dijkconcepten om de opgave betaalbaar te houden en tegelijk met de wensen in het gebied rekening te houden. Nieuwe inzichten uit het onderzoek naar de stevigheid van de Noorse steenbekleding van de Eemsdijk levert al een besparing op van 23 miljoen euro.

NIEUWE CONCEPTEN EEMSHAVEN-DELFZIJL

- Rijke Dijk Het buitendijkse Natura 2000-gebied krijgt een natuurlijker overgang tussen de dijk en het water, met volop vestigingsmogelijkheden voor flora en fauna. De verwachting is dat dit de golfoploop vermindert en zo bijdraagt aan de veiligheidsopgave van de primaire kering.

- Overslagbestendige Dijk / Dubbele Dijk Een tweede, kleinere dijk achter de zeedijk. De zone tussen de dijken wordt gebruikt voor het invangen van slib uit de Eems-Dollard zodat daar de waterkwaliteit verbetert en tegelijk de voet van de dijk versterkt wordt. Ook wordt hier geëxperimenteerd met zilte teelten.

PROGRAMMA EEMS-DOLLARD 2050

De concepten Rijke Dijk en Dubbele Dijk en het stadsstrand Marconi zijn ook onderdeel van het Programma Eems-Dollard 2050. In dit programma werken overheden, natuur- en milieuorganisaties en bedrijven samen aan natuurherstel, waterveiligheid en nieuwe mogelijkheden voor de regionale economie.

7 mei 2018 Burgers met natte voeten kijken naar overheid, maar willen niet meer betalen → Nederland sluit grens voor beverrat: 'Ohne Papiere kommt man nicht rein'

8 mei 2018 Ondergrondse zoektocht naar warmte om aardgas te vervangen

9 mei 2018

Wortelmat

4— Flower power in de polder Tekst Teun Schuwer Fotografie Kees van de Veen

110

111

10 mei 2018 Tientallen doden en vermisten na damdoorbraak Kenia

11 mei 2018

12 mei 2018

HEUMEN— Bij zijn afscheid eind 2015 riep scheidend voorzitter van de Unie van Waterschappen Peter Glas op tot méér bloemrijke dijken. De bloemrijke dijk biedt kansen voor ons landschap, de biodiversiteit maar ook voor de klimaatbestendigheid van onze dijken. Dat klinkt als een win-winsituatie. Maar wie cynisch is kan de bloemrijke dijk ook zien als een puur esthetische ingreep, een geste van een bestuurder die ons land­ schap graag anders ziet.

We gaan er al lange tijd vanuit dat een dichte bekleding bovengronds een garantie is voor een goede stevige wortelmat onder de grond. Maar, zo bepleiten De Kroon en Liebrand, wat je boven de grond ziet is niet vanzelfsprekend dezelfde situatie als ondergronds. “Je kan een gesloten groene grasmat hebben, maar als je dan gaat graven blijkt het heel ondiep te wortelen”, zegt De Kroon.

“Omgekeerd kan het ook zo zijn dat een zode bovengronds deels open is, terwijl er ondergronds een heel dicht en gevarieerd wortelstel is.” En voor een erosiebestendige dijk is zowel de bekleding als het wortelstelsel van belang. “Een dichte bovengrondse bekleding vormt een eerste lijn van bescherming die golven tegenhoudt.

De vegetatie vormt als het ware met de stroming mee dakpansgewijs een gesloten oppervlak. Maar als het water langer tegen de dijk staat, dan raakt de bovengrond verzadigd. In die situatie is het van belang dat er een goede hechting is van wortels in de diepere lagen van de bodem. Als deze wortels ontbreken is het een kwestie van tijd voor een stuk van de bekleding afbrokkelt van de dijk.”

Dat is meteen het cruciale verschil tussen de traditionele grasmengsels, bekend als D1 en D2, en meer biodiverse mengsels. De soorten uit D1 en D2 wortelen over het algemeen ondieper en leiden tot een monotone grasmat. “Bij meer biodiverse halfnatuurlijke vegetatie, zoals hier op de Maasbanddijk, is zowel het oppervlakkige als diepere wortelstelsel goed ontwikkeld, waardoor de bekleding beter bestand is tegen langdurig hoge waterstanden”, vertelt Liebrand. Daar komt nog bij dat deze vegetatie bestaat uit een dichte, soortenrijke bekleding bovengronds, wat ervoor zorgt dat open plekken snel door plantensoorten worden opgevuld.

Om de werking van de bloemrijke dijk te ontrafelen, reizen we op een warme middag vroeg in de zomer naar de Maasbanddijk in Heumen. Op de dijk gonst het van de insecten die zich tegoed doen aan de sappige dijk vol bloemen. Opvallend sappig, aangezien het al bijna een maand droog is in Nederland en veel grasvelden er verdord bij liggen. Bij dijkpaal 38 staan doctor Cyril Liebrand en professor Hans de Kroon, twee ervaren pioniers in het onderzoek naar dijkvegetaties en erosiebestendigheid. Ze hebben een project in voorbereiding dat moet leiden tot de grootschalige introductie van soortenrijke, halfnatuurlijke vegetaties op de dijk.

Professor de Kroon ziet grote potentie in dit project om onze dijken in de toekomst te beschermen tegen erosie, extreme droogte en bovendien de dijk tot een belangrijke schakel te maken in ons landbouwsysteem.

In zijn visie is een transitie van de reguliere, grazige dijk naar een meer biodiverse dijk zelfs noodzakelijk. “Deze winter zagen we onze dijkgraven met de armen over elkaar op de dijk staan terwijl het water hoog tegen de dijk aanstond. Daarmee kunnen we zeggen dat Ruimte voor de Rivier een succes is. En dat is heel mooi, maar wij willen graag dat de dijkgraaf over twintig jaar nog steeds zo tevreden is.” In een gesprek dat voortkabbelt langs de dijk, zetten de beide heren haarfijn de potenties van een ‘bloemrijke’ dijk uiteen, maar ook het belang van de soortenkeus en de uitdagingen waarvoor we staan.

Dijken zijn de snelwegen van onze natuur: een fijnmazig netwerk van 27.000 km lintvormige dijken DE EROSIEBESTENDIGE DIJK “Kijk, je hebt wortels die op allerlei manieren groeien”, zegt professor De Kroon. We staan gebogen over een door zijn partner vers gestoken bodemplag die met de wortels naar boven gekeerd ligt. Er zijn inderdaad allerhande wortels zichtbaar: grote wortels die diep reiken, kleine oppervlakkige wortels die dicht vertakt zijn en horizontaal wortelende rhizomen die dienen ter overwintering en vermeerdering. Liebrand vult aan: “Een combinatie van grote en kleine wortels is ideaal, dat is de beste wapening tegen erosie.”

13 mei 2018 Onweer treft noordoosten Nederland; veel wateroverlast in Drenthe

DE DROGE DIJK De transitie naar halfnatuurlijke dijkvegetaties is ook noodzakelijk vanwege de klimaatveranderingen, aldus De Kroon. “We krijgen veel drogere zomers. Dan wil je geen scheuren in je dijk hebben.” In het project is opgenomen om aan standaardmengsels te werken voor vegetaties die de droge periodes kunnen overleven en daarna terugveren. Liebrand vult aan: “Daarom ook het pleidooi voor de halfnatuurlijke vegetatie, want die soorten horen van oudsher thuis op de dijken, die zijn optimaal aangepast aan de omstandigheden en zijn gewend om elke zomer een droge periode te moeten doorstaan. En al wordt het misschien in de toekomst nog droger en nog warmer in de zomer, een hoop van deze soorten zullen zich kunnen aanpassen aan die omstandigheden.” Daar is al veel onderzoek naar gedaan dat men via dit project in de praktijk wil toepassen. Bij het ontwikkelen van deze mengsels helpt de aanwezigheid van een natuurlijke vegetatie op dijken zoals de Maasbanddijk. “Een soortenrijke vegetatie zoals in dit systeem blijft veel constanter dan bij een vegetatie met slechts enkele soorten, want als die niet goed tegen droogte kunnen, dan is je vegetatie weg.” ⇈ Het testen van een versgestoken bodemplag

112

14 mei 2018 Dak bezwijkt door vele regen: 'Ziet eruit als een omgekeerde ramkraak'

113

↑

Gereedschap van een dijkmonitor

15 mei 2018 Rutte: Sint-Maarten niet klaar voor orkaanseizoen

114

16 mei 2018 Zeehonden Waddenzee maken het goed, vogels en vissen hebben het zwaar

17 mei 2018 Dag na de tornado: mijn caravan belandde in de boom

115

18 mei 2018 Twee oudste kolencentrales dicht in 2025

19 mei 2018 Groot pensioenfonds staakt kolenbeleggingen en zet druk op Shell

DE DIJK ALS SNELWEG EN LANDBOUWMACHINE De Kroon ziet nóg een rol weggelegd voor de biodiverse dijk. Een van de grote problemen in het landelijk gebied is dat er geen natuurlijke stapstenen meer zijn voor insecten en kleine zoogdieren, door de schaalvergroting van de landbouw. “Dijken zijn in feite de snelwegen van onze natuur: een fijnmazig netwerk van 27.000 km lintvormige dijken. Bloemrijke dijken zorgen ervoor dat insecten kunnen verblijven en migreren op en langs de rijke dijkvegetaties.” En daar is nood aan, gezien de recente publicaties over de grootschalige afname van het aantal insecten van de groep van De Kroon aan de Radboud Universiteit.

20 mei 2018

Het fijnmazige dijknetwerk krijgt hiermee bovendien een belangrijke functie in ons landbouwsysteem, want insecten zijn een onmisbare schakel voor onze landbouw. De bloemrijke dijk is onder meer een facilitator van natuurlijke plaagbestrijding. “De betekenis van de bloemrijke dijk kan ook substantieel zijn voor de landbouw”, vertelt Cyril Liebrand. “Ons landbouwsysteem is momenteel zeer intensief en monotoon. Het planten van één soort op een groot oppervlak is heel bevattelijk voor plaaginsecten. Die plaaginsecten hebben natuurlijke vijanden nodig. Aan habitat voor deze natuurlijke vijanden ontbreekt het in de grootschalige landbouw en daarvoor is juist de bloemrijke dijk heel geschikt.” Voor de bloemrijke dijk is ook een sleutelrol weggelegd in de bestuiving van bijvoorbeeld de fruitbomen in de Betuwe. De dijk is een welkome aanvulling in het dieet van onder meer bijen en hommels, want de monoculturen in de fruitteelt bloeien slechts een korte periode in het jaar. Deze bestuivende insecten kunnen zich in grote getale vestigen in de dijkvegetatie. De soortenrijke dijkbekleding kent namelijk een veel langere bloeiperiode, waardoor insecten zich jaarrond kunnen voeden en dus in staat zijn zich te permanent te vestigen in de buurt van de fruitteelt. De bloemrijke dijk draagt zo als een natuurlijke landbouwmachine bij aan het verduurzamen van onze landbouw.

Reacties op een meer diverse vegetatie zijn vaak zorgen over een open bodem en losse zodes. “Maar als je over deze dijk loopt dan zie je dat de vegetatie heel gesloten is. Op deze dijk is nog nooit ingezaaid, dit zijn allemaal soorten die hier van nature terecht zijn gekomen. Een veelgehoord kritiekpunt is ook dat een halfnatuurlijke vegetatie de eerste winter na aanleg nog geen dichte bedekking heeft. “Dit moet te ondervangen zijn door een eenjarige grassoort toe te voegen, die een jaar lang dominant is en daarna geleidelijk afneemt en verdwijnt.”

Aldus De Kroon, die aangeeft dat dergelijke uitdagingen een belangrijk onderdeel zijn van het project en dat deze vraagstukken juist in de praktijk worden getest.

Habitat en verbindingen voor veel flora en fauna

Variatie van plantensoorten met verschillende wortelstelsels voorkomt erosie

Habitat voor natuurlijke vijanden van insectenplagen en voor bestuivers van gewassen

“Werken met bloemrijke dijken is echt bouwen aan waterveiligheid met de natuur”, concludeert De Kroon.

Volgens hem en Liebrand kunnen we door het toepassen van inheemse zaadmengsels een geweldige soortenrijke dijk ontwikkelen. Goed voor natuur, landbouw en recreatie, maar bovenal goed voor de dijkbescherming. Met zijn positieve invloed op al deze functies is de bloemrijke dijk zeer zeker geen holle geste, de uitdaging lijkt te zijn om de daad te voegen bij het woord.

—

De bloemrijke dijk als multifunctioneel landschapselement

116

22 mei 2018 Modderstromen in Zuid-Limburg na hevige regenval → Tientallen doden door hittegolf Pakistan → Onweer trekt over Limburg en Brabant, straten blank door wolkbreuk

UITDAGINGEN

Halfnatuurlijke vegetatiesoorten horen van oudsher thuis op de dijken, die zijn optimaal aangepast aan de omstandigheden en zijn gewend om elke zomer een droge periode te moeten doorstaan

Prof. dr. Hans de Kroon vertelt over de bloemrijke dijk

21 mei 2018 Kritiek op Shell: ambities zijn niet Klimaatakkoord-proof

117

23 mei 2018

120

24 mei 2018

25 mei 2018

KOEHOOL – LAUWERSMEER OPGAVE

Noordzee

SCHIERMONNIKOOG

AMELAND TERSCHELLING

e nze

e

dd Wa

122

Lauwersmeer Dokkum

Koehool

Leeuwarden Harlingen

DE ALDE FEANEN

Drachten

Wetterskip Fryslân Dijkring: 6 Urgentie: 120 Deltaprogramma: Waddengebied

Dit project is in 2006-2011 benoemd als twee projecten, namelijk Koehool – West Holwerderpolder en West Holwerderpolder – Lauwersmeer. In 2016 is besloten deze twee projecten in één verkenning op te pakken. Hierdoor werd het traject 48 kilometer, waarvan 23,15 kilometer in de Derde Toetsing is afgekeurd.

Vervolgens is in 2017 het gehele dijktraject (47,3 kilometer) met het Wettelijke Beoordelingsinstrumentarium 2017 in de eerste beoordelingsronde beoordeeld. Het hele traject Koehool - Lauwersmeer (47,3 kilometer) is afgekeurd, behalve op bekleding ook op macrostabiliteit en piping.

De eerste beoordelingsronde zoals door Wetterskip Fryslân is uitgevoerd, is goedgekeurd door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), waarna het hele dijktraject is opgenomen in het Hoogwaterbeschermingsprogramma 2019-2024. Hiervoor zijn het (administratief) twee verkenningsprojecten. Om effectief, pragmatisch en efficiënt te kunnen werken, worden de beide verkenningen als één geheel door het Integraal Projectmanagement-team opgepakt en afgesloten met een voorkeursalternatief.

Na de verkenningsfase worden de twee projecten samengevoegd tot één project in de planuitwerkingsfase.

CONTEXT

Het dijktraject ligt aan de Waddenzee. Het opgavegebied grenst (deels) aan voorland.

De Waddenzee is een Natura 2000gebied en is aangewezen als UNESCO Werelderfgoed. Het binnendijkse gebied

118

heeft een agrarische bestemming. De veerdienst naar Ameland ligt in het projectgebied.

Bij de verkenning zijn verschillende stakeholders betrokken: diverse gemeenten, de provincie Fryslân, Rijkswaterstaat als de beheerder van de Waddenzee, en de (natuur)beheerders van de voorlanden, maar ook boeren en (meekoppelkans) Holwerd aan Zee. In de verkenning worden met de belangrijkste stakeholders gesprekken gevoerd om hen te informeren over de voortgang van de veiligheidsopgave en om meekoppelkansen te vinden. Ook worden de stakeholders actief betrokken bij het invullen van de omgevingswijzer en het ambitieweb. Het feit dat de Waddenzee een Natura 2000-gebied is en Werelderfgoed, is zeer bepalend voor de mogelijke oplossingsrichtingen. Het project is gekoppeld aan de projectoverstijgende verkenning Waddenzeedijken (POV-W) en sluit aan op het project Lauwersmeerdijk.

26 mei 2018 Spandoeken gaan in brand, Hedwigepolder komt onder water → Zomers weekend: goed insmeren en veel water drinken

LAUWERSMEERDIJK – VIERHUIZERGAT OPGAVE

Dijkverbetering Lauwersmeerdijk – Vierhuizergat bestaat uit de samengevoegde trajecten Lauwersmeerdijk – Vierhuizergat en Haven Lauwersoog uit het programma 2017-2022. Het hele traject beslaat nu 9,3 kilometer zeekering, die in de Derde Toetsing is afgekeurd op hoogte en bekleding (gras, steen en asfalt) aan de buitenzijde.

SCHIERMONNIKOOG

ee

enz

dd Wa

Ni

Vie

rh

uiz

er

ga

t

eu

we

Ro

Lauwersoog

bb

en

ga

t

Oosmahorn Anjum

CONTEXT Lauwersmeer

Ulrum

Zoutkamp

Re

itd

Dokkumer Djip

ie

p

Waterschap Noorderzijlvest Dijkring: 6 Urgentie: 122 Deltaprogramma: Waddengebied

VERKENNINGSFASE

Na een voorverkenning in 2016 is in januari 2017 de verkenning gestart. Medio 2017 is ook de ‘aanvullende’ verkenning gestart.

Deze begon met een nadere analyse van de veiligheidsopgave en het uitvoeren van nadere onderzoeken. Een aantal kansrijke onderzoeksvoorstellen uit de POV-W wordt ingebracht in deze verkenning. In november 2020 sluit de verkenningsfase van beide verkenningen met een vastgesteld voorkeursalternatief en een plan van aanpak voor de planuitwerkingsfase.

119

Leens

De kering grenst aan de zeezijde aan de Waddenzee en het buitendijks haventerrein van Lauwersoog.

De veerdienst naar Schiermonnikoog ligt in het projectgebied. Aan de landzijde grenst de kering aan het Lauwersmeer en een groot militair oefenterrein. In het deel van de kering waarover de provinciale weg (N361) loopt, zitten een schutsluis voor recreatie- en beroepsvaart en de R.J. Cleveringsluizen.

De provincie Groningen heeft plannen om een Werelderfgoedcentrum te ontwikkelen in de haven van Lauwersoog en recreatieve voorzieningen te koppelen aan deze dijkversterking. Er zijn veel stakeholders betrokken bij dit project.

De gemeente De Marne en de provincie Groningen werken actief mee om de plannen uit te werken tot een breed

bestuurlijk gedragen voorkeursalternatief met koppelkansen. Deze kansen liggen in nieuwe dijkconcepten, zoals de Rijke Dijk, de Multifunctionele Dijk en de Overslagbestendige Dijk. Omdat de zeedijk grenst aan Natura 2000-gebied en het UNESCO Werelderfgoed, worden natuurorganisaties intensief betrokken bij de voorbereidingen.

VERKENNINGSFASE

Het dijkverbeteringsproject is medio 2017 gestart met de verkenning. Een belangrijk onderdeel hiervan is een veiligheidsoordeel op basis van de nieuwe normen. Het project werkt samen met de projectoverstijgende verkenning Waddenzeedijken (POV-W) om kansrijke alternatieven te beschouwen. De verkenningsfase wordt in 2019 afgerond met een bestuurlijk gedragen voorkeursalternatief. Na de planuitwerking start medio 2021 de realisatie. De voorkeursstrategie en koppelkansen sluiten aan op de regionale structuurvisie en het Deltaprogramma Waddengebied en worden meegenomen in de keuze voor het voorkeursalternatief.

27 mei 2018 Overlast door regen en onweer in zuiden van het land

124

ZUIDERMEERDIJK-MSNF OPGAVE

Espel

Emmeloord

Tollebeek

Hattem

Hezenberg

Harculo

BERGHUIZEN

Wapenveld-Noord

aal

Wapenveld

s kan

MEEKOPPELEN

De havenontwikkeling is bij uitstek een kans om een gebiedsontwikkeling te koppelen aan een waterveiligheidsopgave.

Over een lengte van 1 km wordt langs de dijk een buitendijks haventerrein aangelegd. Dit terrein wordt omsloten met een kadewand en op circa 200 meter afstand van de oever voorzien van een golfbreker.

Provincie Flevoland, als initiatiefnemer van de havenontwikkeling, en Waterschap Zuiderzeeland hebben een maatschappelijke en technische afweging uitgevoerd waarin de voor- en nadelen van verschillende oplossingen bekeken zijn. De POV Voorlanden heeft hierin een adviserende rol gespeeld.

l

oorn

Waterschap Zuiderzeeland Dijkring: 7 Urgentie: 124 Deltaprogramma: IJsselmeergebied

Ittersum

se

Apeld

Swifterbant

FLEVOPOLDER

Zwolle

IJs

g

Ketelmeer

IJSSELDIJK APELDOORNS KANAAL

rin

IJsselmeer

Vanuit de waterveiligheid zijn de verschillende onderdelen van de haven (het terrein zelf, de kademuur en golfbreker) apart doorgerekend op hun bijdrage in de waterveiligheid. Daarnaast is ook gekeken wat vanuit de toekomstige ondernemers wenselijk is over het gebruik van de haven.

In een integrale afweging blijkt dat naar verwachting de golfbreker aangewezen wordt als onderdeel van de primaire kering. Hiermee is de waterveiligheidsopgave opgelost, is een toekomstige versterking relatief makkelijk uitvoerbaar en is er voldoende handelingsvrijheid geboden voor toekomstige ondernemers op het haventerrein.

Door de havenontwikkeling wordt versneld de waterveiligheidsopgave gerealiseerd. De dijkopgave is eigenlijk een meekoppelkans van een grotere havenontwikkeling. Hierdoor wordt niet in pas gelopen met de regeling van het HWBP. Op dit moment zijn we goed in gesprek met elkaar hoe financiering en verantwoording vorm te geven. Uiteindelijk met als doel: meer waarde voor minder geld en een mooie haven in 2021!

138

Waterschap Vallei en Veluwe Dijkring: 52 Urgentie: 138 Deltaprogramma: Rivieren

OPGAVE

De primaire kering IJsseldijk langs het vijfde en zesde pand van het Apeldoorns Kanaal is in de derde toetsronde afgekeurd op binnenwaartse stabiliteit, hoogte en piping. De opgave bestaat uit het verbeteren van in totaal circa 2,7 kilometer waterkering.

120

30 mei 2018 Wateroverlast door hevige onweersbuien → Veel schade na onweersbuien van gisteren → Twee nieuwe kwartiermakers bij het HWBP aangekondigd

te We

Nagele

De Zuidermeerdijk is onderdeel van een 40 km lang traject dat de Noordoostpolder beschermt tegen het IJsselmeer. De opgave wordt geïnitieerd door een externe gebiedsontwikkeling. Net ten zuiden van Urk wordt namelijk een buitendijkse servicehaven tegen/op de Zuidermeerdijk aangelegd. Vanwege deze ontwikkeling is vooruitlopend op de reguliere LBO-1 een tussentijds oordeel opgesteld. Hieruit blijkt dat conform de verwachting, deze dijk niet voldoet aan de nieuwe norm. Dit stelt ons voor de opgave om te zoeken naar een slim ontwerp van de haven waarbij de waterveiligheidsopgave verdampt.

29 mei 2018 Zware buien op komst, vanmiddag code oranje voor groot deel Nederland → Buien trekken langzaam weg, daken ingestort en scholen ondergelopen → Onderzoek leidt bij Noordelijke Randmeerdijk tot kleinere versterking

he wsc Velu

NOORDOOSTPOLDER

Urk

28 mei 2018 'Staat vecht alles aan in hoger beroep klimaatzaak' → Noodtoestand in Maryland vanwege zware overstromingen → Shell vindt eisen Milieudefensie ongefundeerd → Limburg wil extra geld na 'bizarre taferelen' door noodweer → Tropische storm Alberto afgezwakt boven de VS

121

CONTEXT

Het kanaalgedeelte vijfde en zesde pand van het Apeldoorns Kanaal ligt in de gemeenten Heerde en Hattem, nabij het buurtschap Hezenberg. Kenmerkend is dat de IJsseldijk hier samenvalt met de oostelijke oeverzone van het kanaal, met een stalen damwand als belangrijk onderdeel van de kering. Het project ligt in een prachtig overgangsgebied tussen het Veluwemassief en de IJssel.

Het voorkeursalternatief bestaat uit twee dijksegmenten waar verbeterd wordt met een sterkere damwand en

drie segmenten waar de verbetering in grond wordt uitgevoerd. Het voorkeurs­ alternatief is tot stand gekomen in een open en transparant participatieproces met belanghebbenden. Een expertteam Ruimtelijke Kwaliteit is daarbij aangehaakt om de landschappelijke inpassing te optimaliseren.

PLANUITWERKINGSFASE

In 2018 is begonnen met de planuitwerkingsfase die circa twee jaar zal duren. In 2023 is het project gereed.

1 juni 2018 Miljoenen schade door hoosbuien; lagere overheden eisen snel extra geld → Onweerswaarschuwingen voor Drenthe en Groningen zijn weg, nu het water nog → 'Meer aandacht nodig voor groene waterstof in het klimaatakkoord' → Beide dijkversterkingsprogramma’s HWBP en HWBP-2 worden samengevoegd

2 juni 2018 Vissers protesteren, want 'toekomstige generatie krijgt het moeilijk' → In de Deltagoot vindt de test met een grofzandbarrière in een dijk plaats → Aannemer Ommelanderdiek ontvangt op Dag van de Bouw omwonenden bij dijkversterking Eemshaven-Delfzijl

WIERINGER ZEEWERING – AMSTELDIEPDIJK – BALGZANDDIJK OPGAVE

TEXEL

Waddenzee Marsdiep

Spuisluis Oostoever

Den Helder

Amsteldiep

Den Oever De Kooy

Ba

lgz

Hippolytushoef

an

dk

Breezand

an

aa

l

Westerland

Am

O ud eV ee

r

Julianadorp

ste

lm

ee

r

ge

Anna Paulowna

La

142

31 mei 2018 Staatstoezicht: meer aandacht nodig voor risico’s zoutwinning → Straten onder water na hevige onweersbuien, code oranje overal voorbij → Hoosbuien: ravage in Tilburgse school en bomen op het spoor bij Hilversum → Herstel woningen op Sint-Eustatius binnen jaar na orkaan afgerond → Het HWBP houdt een vakdag voor reviewers- en toetsers van primaire dijkversterkingsprojecten

Wieringerwerf Slootdorp

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Dijkring: 12 en 13 Urgentie: 142 Deltaprogramma: Waddengebied

Wieringer Zeewering – Amsteldiepdijk – Balgzanddijk betreft de Waddenzeedijken tussen Den Oever en Den Helder. Het tracé Wieringer Zeewering maakt deel uit van het normtraject 12-1 en loopt vanaf Den Oever tot aan het Amstelmeer. De wettelijke norm voor dit traject is voor zowel signaalwaarde als de ondergrenswaarde 1:1.000 per jaar. De opgave aan de Balgzanddijk en de Amsteldiepdijk liggen in normtraject 13-5. Voor dit traject geldt een signaleringswaarde 1:3.000 per jaar en een ondergrenswaarde, net als de Wieringer Zeewering, van 1:1.000 per jaar.

De Amsteldiepdijk heeft een lengte van 2,3 kilometer en ligt tussen de Wieringer Zeewering en de Balgzanddijk, die een lengte heeft van 8 kilometer.

Bij aanvang van de verkenning was de gehele scope 22,3 kilometer vanwege faalmechanismen bekleding (basalt, basalton, zetsteen en gras), binnen- en buitenwaartse macrostabiliteit en piping.

De scope van het project komt niet overeen met de rapportage van de Derde Toetsing.

Gaandeweg de verkenning en de ontwikkeling van beoordelingsinstrumentaria wordt de scope aangescherpt en deze zal in overleg met de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) worden vastgesteld.

CONTEXT WIERINGER ZEEWERING

De waterkering wordt direct belast vanuit de Waddenzee. Over korte stukken waterkering is er sprake van een voorland.

Het achterland is het voormalig eiland Wieringen. Grote delen van dit eiland bestaan uit keileem. Het voorland is de Waddenzee, een gebied met een hoge natuurwaarde. Het achterland is voornamelijk van landelijke aard. Grotere dorpen langs de waterkering zijn Hippolytushoef en Den Oever. Daarnaast ligt er een aantal kleine dorpen.

122

AMSTELDIEPDIJK EN BALGZANDDIJK

De Amsteldiepdijk is een dam in het verlengde van de Balgzanddijk tussen de Van Ewijcksluis en Wieringen. Deze is in 1924 aangelegd als pilot voor de Afsluitdijk, waardoor aan de binnenzijde het Amstelmeer is ontstaan. De Amsteldiepdijk, Balgzanddijk en spuisluis Oostoever vormen gezamenlijk normtraject 13-5 en worden aan beide kanten ingesloten door water: het na aanleg ontstane Amstelmeer en de Waddenzee.

De Amsteldiepdijk gaat in het noorden over in de Balgzanddijk. De Balgzanddijk ligt aan de Waddenzee tussen de Spuisluis Oostoever (onderdeel van project Kunstwerken) en het Amstelmeer. Op sommige plaatsen is er sprake van een voorlandkering. Aan de binnenzijde van de dijk ligt het Balgzandkanaal, een voor het hoogheemraadschap belangrijk afwateringskanaal. In 2008 is over een lengte van 2,7 kilometer de buitenbekleding van de Balgzanddijk vanuit het Tweede Hoogwaterbeschermingsprogramma versterkt. De dijk voldeed deels niet meer aan de veiligheidsnorm, omdat de grasbekleding aan de zeezijde van de Balgzanddijk niet voldoende opgewassen was tegen erosie van de golven.

VERKENNINGSFASE

Voor de Wieringer Zeewering, Amsteldiepdijk en Balgzanddijk en de Waddenzeedijken tussen Den Oever en Den Helder, wordt de veiligheidsopgave vastgesteld en afgestemd met de ILT. Het project bevindt zich nu in de verkenningsfase. Op basis van de uiteindelijke veiligheidsopgave en geïnventariseerde mogelijke koppelkansen met synergievoordelen wordt in 2018 de projectscope bepaald.

123

3 juni 2018

4 juni 2018 Het klimaatakkoord nadert je voordeur

151

5 juni 2018

6 juni 2018

VLIELAND

160

7 juni 2018 Wateroverlast door plensbuien in Brabant en Limburg → Het HWBP ontvangt 600 dijkwerkers op de jaarlijkse Dijkwerkersdag

KUNSTWERKEN OPGAVE

TEXEL

Waddenzee Den Helder Den Oever

Julianadorp Anna Paulowna

IJsselmeer

Wieringerwerf

Middenmeer Schagen

Winkel

WEST FRIESLAND

Heerhugowaard

Enkhuizen

Hoorn

Alkmaar Heiloo

Schardam BEEMSTER

Markermeer

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Dijkring: 13 Urgentie: 160 Deltaprogramma: n.v.t.

Vanuit de verlengde Derde Toetsing zijn door Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier ruim honderd kunstwerken afgekeurd op verschillende faalmechanismen. Na een extra, nauwkeuriger, beoordeling in 2014, rekening houdend met aanpassing van het sluitingsprotocol en intensivering van het onderhoud, zijn uiteindelijk 59 kunstwerken voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma aangemeld. Vanuit urgentie (Veiligheid Nederland in Kaart, VNK2) en mogelijke synergievoordelen zijn er negen kunstwerken samengevoegd tot één project. Deze kunstwerken vragen urgent aandacht vanwege de betrouwbaarheid van de sluiting en vanwege de sterkte van de constructieonderdelen. Tijdens de vervroegde verkenning worden de kunstwerken beoordeeld met het Wettelijk Beoordelingsinstrumentarium 2017 (WBI) om de uiteindelijke versterkingsopgave vast te stellen. Inmiddels is van zeven kunstwerken vastgesteld dat versterking nodig is vanwege faalmechanisme betrouwbaarheid van de sluiting. Dit betreft bij Schardam de Noordersluis, de Zuidersluis en de Hornsluis, de Grote Sluis Hoorn, Keersluis Broekerhaven, Sassluis bij Enkhuizen en de Spuisluis Oostoever bij Den Helder waarvan ook het faalmechanisme sterkte van de constructieonderdelen aandacht vraagt.

CONTEXT

Noor

OPGAVE

dzee Lutinekaap

Seeduyn

Ruige Plak

Oost-Vlieland Vuurboetsduin

ee

nz

e dd

a W

Rijkswaterstaat Noord Nederland Dijkring: 4 Urgentie: 151 Deltaprogramma: Waddenzeegebied

124

Van de Omringdijk van Vlieland is in de Derde Toetsing de bekleding afgekeurd over een traject van ongeveer 1 kilometer.

De veiligheidsnorm voor deze kering was 1:2.000. Door de nieuwe normering is deze vastgesteld op 1:1.000. Er is een nadere veiligheidsanalyse uitgevoerd, waarin alle nieuwe inzichten van nieuwe normering en golfbelasting zijn meegenomen. Daaruit blijkt dat de veiligheidsopgave groter is dan in de Derde Toetsing is geconstateerd.

Geconcludeerd is dat op basis van de huidige veiligheidsbeoordeling, inclusief nieuwe hydraulische randvoorwaarden en voorgestelde normen, de kering niet voldoet aan de maximale overschrijdingskans voor de jaren 2023 en 2073. Naast de steenbekleding scoort de dijk ook onvoldoende op de aspecten kruinhoogte en grasbekleding.

CONTEXT

In opdracht van de programmadirectie Hoogwaterbeschermingsprogramma is in 2015 een consequentieanalyse met VNK2 uitgevoerd op 275 kunstwerken die voor het nationale programma zijn aangemeld. Hiermee ontstond een voorlopig beeld van de veiligheidssituatie bij de nieuwe normen die in 2017 van kracht zijn geworden. Toen bleek dat van de kunstwerken met de hoogste

Bij het bepalen van de opgave van het project en de aanpak van de mogelijke versterkingsopgave houdt Rijkswaterstaat rekening met de omgeving. Direct achter de Omringdijk bevinden zich woonhuizen en tuinen van het dorp Oost-Vlieland.

Daarnaast is het een aandachtspunt dat de dijk aan de Waddenzee – Natura 2000gebied – grenst. Recreanten maken op diverse manieren gebruik van de dijk: ze fietsen, wandelen, genieten van het uitzicht over de Waddenzee, rusten uit op het dijktalud. Er is toegang tot het wad voor onder anderen recreatieve vissers die hier pieren steken. De dijk is bereikbaar en toegankelijk voor gebruik door iedereen.

PLANUITWERKINGSFASE

De voorverkenning is gestart in 2016, de verkenning in 2017. Het MIRT 2-besluit wordt in het najaar van 2018 genomen.

Daarna start de planuitwerking. De realisatie wordt voorzien in 2020-2021.

125

veilheidsurgente, de top vijf in beheer is bij Hollands Noorderkwartier. Deze vijf kunstwerken, aangevuld met vier stuks die op basis van mogelijke synergievoordelen door de beheerder zijn geselecteerd, vormen het project Kunstwerken. Vijf van de kunstwerken zijn Rijksmonument.

Bovendien ligt een aantal kunstwerken in de invloedssfeer van Natura 2000gebied. Ten slotte zijn er raakvlakken met andere dijkversterkingen zoals HWBP2-project Markermeerdijken en project Wieringerzeewering-AmsteldiepdijkBalgzanddijk. Meekoppelkansen zijn er vermoedelijk voor vismigratie.

Dit versterkingsproject legt zich volledig toe op kunstwerken, waarbij specifieke kennis en ervaringen worden opgedaan die de alliantie Hoogwaterbeschermingsprogramma kan helpen bij het oppakken van de nationale versterkingsopgave. Hierbij bestaat de behoefte om al in de zoektocht naar oplossingen uitvoeringskennis te betrekken.

Daarom worden de verkenning, planuitwerking, het ontwerp en de realisatie van de kunstwerken als één integraal contract in de markt gezet. Een verwacht bijkomend voordeel van deze innovatieve contractvorm is het effect van een beperkt aantal overdrachtsmomenten.

De pilot wordt zo veel mogelijk uitgevoerd door 'eigen' medewerkers van de verschillende afdelingen om de opgedane kennis binnen het waterschap te borgen.

VERKENNINGSFASE

Na gunning werken Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en de geselecteerde marktpartij samen aan mogelijke kansrijke alternatieven en vervolgens naar een voorkeursalternatief. De verkenningsfase wordt naar verwachting in de tweede helft van 2019 afgesloten met het vaststellen van het voorkeursalternatief.

172

Markermeer

Marken

Gouwzee

art

Oosterva

rt

a

a rv

ide

Zu

CONTEXT

Rijkswaterstaat West Nederland Noord Dijkring: 13B Urgentie: 165 Deltaprogramma: IJsselmeergebied

126

Bij Marken zoekt Rijkswaterstaat in nauwe samenwerking met regionale overheden en bewoners naar een passende oplossing om de waterveiligheid te verbeteren.

Voor een ‘reguliere’ dijkversterking was een aantal jaren geleden weinig draagvlak vanwege het ruimtebeslag en de effecten op het landschap en de cultuurhistorische waarde. Vanwege het gebrek aan draagvlak is in 2013 een pilot gestart naar de mogelijkheden van meerlaagsveiligheid op Marken. De dijkversterking zou mogelijk minder ingrijpend kunnen worden door deze te combineren met een waterrobuuste ruimtelijke ordening en een goede rampenbeheersing. In 2014 is geconcludeerd dat op de korte tot middellange termijn alleen met een dijkversterking aantoonbaar en kosteneffectief

kan worden voldaan aan de waterveiligheidsnorm. Hierop is een verkenning gestart om te komen tot een dijkontwerp dat kan rekenen op draagvlak. In 2016 heeft de minister het voorkeursalternatief vastgesteld.

NOORDELIJKE RANDMEERDIJK OPGAVE

FLEVOPOLDER

PLANUITWERKINGSFASE

Het voorkeursalternatief is een buitenwaartse versterking van de West- en Zuidkade die voor een periode van 50 jaar veiligheid moet bieden. Dit alternatief wordt in de planuitwerkingsfase verder uitgewerkt. Daarbij is de ambitie dat de dijkversterking recht doet aan en past bij de specifieke ruimtelijke en cultuurhistorische kwaliteiten van Marken. De planuitwerking is in 2017 gestart. De realisatie begint in 2020.

ter

OPGAVE

Grote delen van de 8,6 kilometer lange kering van het voormalige eiland Marken voldoen niet aan de eisen voor waterveiligheid. De kering is deels te laag en kent stabiliteitsproblemen, en de steenbekleding is op veel plaatsen van onvoldoende kwaliteit. Verder is er voor een deel van de haven van Marken een stabiliteitsopgave.

De Noordkade van Marken voldoet naar verwachting de komende twintig jaar nog aan de eisen.

11 juni 2018 Plastic en andere troep in de Schelde, afvalvangers moeten gaan ruimen

me er

MARKEN

10 juni 2018

on

165

9 juni 2018 Extreme regen in Guangzhou: 'Dit hebben ze hier nog nooit meegemaakt'

Dr

8 juni 2018

Oosterwolde

Elburg

Oldebroek

Oostendorp

er

e

em

uw

l Ve

Doornspijk

Het Harde

Waterschap Vallei en Veluwe Waterschap Drents Overijsselse Delta Dijkring: 11 Urgentie: 172 Deltaprogramma: IJsselmeergebied

127

Het traject heeft een lengte van circa 13 kilometer. Hoogwater door opwaaiing op het Drontermeer maakt dat grote delen van de dijk op de faalmechanismen piping, macrostabiliteit en hoogte zijn afgekeurd.

Ook de inliggende kunstwerken zijn afgekeurd. Verder is de dijk op bekleding afgekeurd. Het Waterschap Vallei en Veluwe is hiervoor in 2010 beheermaatregelen gestart om de grasmat op orde te brengen en te houden. Voor de andere opgaven is, door het toepassen van de laatste kennis en inzichten (onder andere Actuele Sterkte) in de eerste helft van 2018, de opgave sterk verminderd.

CONTEXT

De Noordelijke Randmeerdijk ligt tussen Doornspijk en Noordeinde en loopt dwars door het historische hart van Elburg.

Bij de plaatsen Doornspijk, Elburg en Noordeinde is (intensieve) bebouwing op de dijk aanwezig. De verwachting is dat deze bebouwing en het historische karakter van Elburg een grote impact hebben op de benodigde verbetermaatregelen. De dijk ligt langs Natura 2000gebied, in twee provincies en in drie gemeenten. Naast deze stakeholders zijn ook Rijkswaterstaat en natuurbeheerders betrokken bij de verkenning.

Direct ten zuiden van de nieuwe dijken van het Reevediep en in het verlengde van de Noordelijke Randmeerdijk van waterschap Vallei en Veluwe, ligt een 300 meter lang dijktracé van Waterschap Drents Overijsselse Delta. Dit stukje primaire kering ligt ingeklemd tussen de Gelderse Sluis en het Reevediep aan de oostzijde van het Veluwe- en Drontermeer en heeft een hoogtetekort. Het 300 meter lange dijktracé is formeel onderdeel van het project Rondom Kampen. Waterschap Drents Overijsselse Delta heeft samenwerking gezocht met Waterschap Vallei en Veluwe om het 300 meter lange dijktracé te koppelen met het HWBP-project Noordelijke Randmeerdijk, vanwege doelmatigheid. Dit heeft geleid tot een gezamenlijk Plan van Aanpak Verkenningsfase en een Samenwerkingsovereenkomst Verkenningsfase.

VERKENNINGSFASE

In 2017 is de analyse van mogelijke oplossingen gestart. De verkenningsfase wordt naar verwachting begin 2019 afgesloten met een voorkeursalternatief. De planuitwerking is voorzien in 2019 en 2020.

Uitvoering van de verbetermaatregelen is gepland in 2021 en 2022.

12 juni 2018

dzee

NOORDZEEKANAAL

14 juni 2018 100 jaar Zuiderzeewet: zo werd Nederland een stuk groter → Ouderwetse poldermolen herontdekt: die kan water na stortbui wegpompen → Nog nooit zo weinig zee-ijs bij Spitsbergen gemeten → Zware onderhandelingen verwacht in laatste fase klimaatakkoord → Uitgelekt VN-rapport: 'opwarming aarde nadert limiet' → 100 Jaar geleden werd de Zuiderzeewet aangenomen

15 juni 2018

C

WIERINGERMEER (C-KERING)

Castricum

Waddenzee Beverwijk

OPGAVE Hippolytushoef

m sel IJs

Noor

C

13 juni 2018 Droogte in Limburg ondanks hoosbuien: verbod op beregenen weilanden → Zeespiegel stijgt sneller dan gedacht door smeltend ijs Antarctica

Purmerend

Krommenie

Am

ste

lm

eer

eer

Zaandam IJmuiden

Noord

Wieringerwerf

zeekan

aal

Slootdorp

WESTPOORT

Kreileroord

Wieringerwaard

IJ

Haarlem Amsterdam

Middenmeer Kolhorn Barsingerhorn

Hoofddorp

SCHIPHOL

Amstelveen Medemblik Winkel

Aartswoud

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Dijkring 13 Urgentie: n.v.t.

Deltaprogramma: Kust en IJsselmeergebied

OPGAVE

De beoogde dijkversterking aan de noordzijde van het Noordzeekanaal omvatte bij aanvang van de verkenningsfase zo’n 28 kilometer en maar liefst 23 kunstwerken.

Door de inwerkingtreding van de nieuwe Waterwet diende deze primaire categorie C-kering te worden herwaardeerd en beschouwd als regionale, dus overige kering.

Voor het bepalen van de nieuwe norm zijn verschillende overstromingsscenario's doorgerekend met behulp van 3Di. Toetsing aan de nieuwe norm leverde een restopgave op van 3,3 kilometer over twee dijktrajecten: Landsmeerderdijk in Amsterdam en Overtoom in Zaanstad.

Beide trajecten zijn afgekeurd op stabiliteit. Ook zijn er nog vier kunstwerken die niet aan de nieuwe norm voldoen.

128

Opperdoes

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Dijkring 12 en 13 Urgentie: n.v.t.

Deltaprogramma: IJsselmeergebied en Waddengebied

CONTEXT

Het Noordzeekanaal loopt van de sluis bij IJmuiden tot de Oranjesluizen. De hele dijk is circa 50 kilometer lang en is een Provinciaal Monument. De Overtoom grenst aan een groot industrieterrein en een aantal transportbedrijven. De Landsmeerderdijk loopt door hoog stedelijk Amsterdam Noord enerzijds en langs een beschermd natuurgebied anderzijds.

Vanwege de uitgestrektheid en de diversiteit in het gebied en de vele stakeholders vraagt dit project bij uitstek om een gebiedsgerichte aanpak. Het project heeft namelijk raakvlakken met bewoners, bedrijven, de gemeenten Amsterdam en Zaanstad en de provincie Noord-Holland.

Er wordt verkend of slimme koppelingen met initiatieven van derden mogelijk zijn.

Daarnaast worden de belanghebbenden uitgenodigd om actief deel te nemen aan het planproces. Het doel hiervan is om te

komen tot een zo breed mogelijk gedragen oplossing en om de negatieve gevolgen van de versterking zo veel mogelijk te beperken.

VERKENNINGSFASE

De verkenningsfase is inmiddels ingezet en de geïdentificeerde kansrijke alternatieven worden getrechterd tot een voorkeursalternatief. Aangezien er veel betrokken bewoners in het gebied wonen, wordt alles op alles gezet om gebiedsgericht te werk te gaan om hen zo veel mogelijk erbij te betrekken. De verwachting is dat het voorkeursalternatief begin 2019 wordt vastgesteld.

129

Het project Wieringermeer categorie C-kering is in 2015 begonnen met de vervroegde verkenning, waarin de scope van het project is bepaald op basis van de werkelijke veiligheidsproblematiek. Met de inwerkingtreding van de nieuwe Waterwet en de daarbij behorende herwaardering van C-keringen is deze kering opnieuw bekeken. De resterende veiligheidsopgave voor de Wieringermeer bestaat uit circa 6 kilometer dijk en zeven kunstwerken.

CONTEXT

De Wieringermeer kering is de oorspronkelijke primaire kering van de kop van Noord-Holland, van vóór de drooglegging van het Wieringermeer in 1929.

Deze kering loopt vanaf het Amstelmeer in het noorden, in zuidelijke en later oostelijke richting tot aan het IJsselmeer bij Medemblik.

Het project Wieringermeerkering ligt geheel binnen de grenzen van de gemeenten Hollands Kroon, Opmeer en Medemblik. Hollands Kroon is met 37.000 hectare land en 62.000 hectare water een van de grootste gemeenten van Nederland.

Het zuidelijke deel van de kering maakt deel uit van de Westfriese Omringdijk.

Het merendeel van de aanwezige bedrijven (70%) bevindt zich in het segment middenen kleinbedrijf en is met name agrarisch georiënteerd. Ook hier is het ontwikkelingsgebied Agriport gesitueerd, waarin datacentra en main-switches van cruciaal belang voor mondiaal internetgebruik zijn en worden gevestigd.

VERKENNINGSFASE

In de periode 2018-2020 wordt in het tweede deel van de verkenning toegewerkt naar een voorkeursalternatief. In de verkenningsfase wordt samen met de omgeving breed gekeken naar de opgave via een gebiedsgerichte aanpak waarbij meekoppelkansen nadrukkelijk worden meegewogen. Er liggen talloze uitdagingen in deze veiligheidsopgave, waarbij de schutsluis bij Haukes erbovenuit springt.

16 juni 2018 Wiebes: zonnepaneel met nieuwe subsidie in zeven jaar terugverdiend

17 juni 2018

18 juni 2018 Minister Cora van Nieuwenhuizen brengt een bezoek aan dijkversterking Markermeerdijken

Zandlichaam

5— Evolutie van een dijk Tekst Teun Schuwer Fotografie Kees van de Veen

130

→ Verena Friedrich-Drouville op de Westfriese Omringdijk

131

19 juni 2018

20 juni 2018 Minister besluit dat er geen hoogwatergeul komt bij Varik-Heesselt

21 juni 2018 'Advies voor Klimaatakkoord: belasting op gas moet met 75 procent stijgen' → Waterschap gebruikt wc-papier om medicijnresten uit rioolwater te halen

HOORN— Honderdzesentwintig kilometer dijk omringt West-Friesland. De Westfriese Omringdijk beschermde het gebied meerdere eeuwen tegen de invloeden van de Zuiderzee en verschillende zeearmen, die West-Friesland als het ware omarmden. Vandaag is nog slechts een klein stuk van de dijk in functie als primaire kering en het project Markermeerdijken werkt op dit traject hard aan de waterveiligheid. We spreken hierover met Verena Friedrich-Drouville, ontwerpleider binnen de Alliantie Markermeerdijken, een publiek-private samenwerking tussen Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) en diverse private partijen.

zijn de hoofdpijnpunten op dit stuk.” Die hoofdpijn wordt voornamelijk veroorzaakt door de beperkte vrije ruimte achter de dijk, met (monumentale) bebouwing tot tegen de dijk. Er is hierdoor geen ruimte voor een noodzakelijke stabiliteitsverbetering binnendijks en dus ook niet voor een ophoging van de bestaande monumentale dijk zonder grote uiterlijke aanpassingen. Een traditionele buitendijkse versterking is ook onderzocht, maar dit zou betekenen dat er in feite een dijk voor de bestaande dijk gelegd wordt. “Vanuit landschappelijk oogpunt wil je geen kamelenrug realiseren, met twee hoge bulten en een ruimte ertussen”, aldus de ontwerpleidster.

Bovendien zou de dijk bij een traditionele buitendijkse versterking ook nog eens hoger worden dan de bestaande kering, wat het uitzicht belemmert. FriedrichDrouville: “We willen veiligheid bieden aan de inwoners van dit mooie gebied, maar we willen ook dat de dijk zo goed mogelijk past in de omgeving. Er is daarom verder gekeken en gezocht naar een buitendijkse oplossing met een lagere hoogte, zodat het uitzicht op het water behouden blijft. Zo zijn we uitgekomen bij een zandige oplossing: duin met strand.”

Wie de Omringdijk doorsnijdt, zal een gelaagde ontwikkeling zien van een dijk die oorspronkelijk 1,5 à 2 meter hoog was, tot de huidige dijk met een hoogte van vele meters. Gedurende de evolutie van de dijk heeft de mens steeds weer nieuwe technieken van ophoging toegepast, waarbij ook het materiaal verschilde. Zo is de dijk door de eeuwen heen onder meer verhoogd met klei, versterkt met zogenaamde wierschermen, puin en palen en later met de breuksteen die ook vandaag nog zichtbaar is in het exterieur van de dijk. Voor de dijkversterking is ook weer een nieuw kunststukje bedacht.

Op het traject Hoorn-Scharwoude wordt gewerkt aan een geheel nieuwe dijk, een zogenaamde Oeverdijk, die daarmee nog een stap verder gaat dan eerdere dijkversterkingen. Deze zandige dijk komt namelijk voor de bestaande dijk te liggen en neemt de volledige waterkerende functie over van de bestaande dijk.

Je wilt geen kamelenrug realiseren, met twee hoge bulten en een ruimte ertussen

SERIEUS VEILIGHEIDSTEKORT Ergens voelt het gek. Een dijk met een eeuwenlange historie van uiterlijke verandering als gevolg van versterken en ophogen. Een dijk die nu vanwege haar status als monument wordt afgewaardeerd, omdat een reguliere versterking het monumentale karakter van de dijk aantast en er dus een nieuwe zandige dijk voor de oude komt. Er is echter sprake van een serieus veiligheidstekort, zegt Friedrich-Drouville. “Een groot probleem is de binnenwaartse stabiliteit en daarnaast een hoogteprobleem ten aanzien van de hoogste waterstand. Dat

ZANDIGE WATERKERING IN MEER De vraag dringt zich op waarom de Omringdijk en de Oeverdijk geen gezamenlijk systeem vormen.

Systeemwerking houdt in dat de bestaande kering en de Oeverdijk samen de veiligheid borgen. Onder meer voor dit vraagstuk heeft de alliantie in een aantal overleggen advies gevraagd aan het Kennisplatform Risicobenadering, KPR. Uiteindelijk is samen met het opdrachtgeversteam en de alliantie in de zomer 2017 het besluit genomen dat deze optimalisatie onvoldoende opweegt tegen risico’s. Vanuit de stabiliteit van de dijk is daarom gekozen om beide keringen te scheiden.

Om beïnvloeding van de oude kering zoveel mogelijk te voorkomen is een kleine waterpartij tussen beide dijken bedacht, het tussenwater. Zo ontstaat de eerste zelfstandige zandige waterkering in een meer. Dat mag een innovatie op civiel-technisch en geo-technisch vlak genoemd worden. “Normaal gesproken speelt voor dijken vooral hoogte en stabiliteit een grote rol. Maar de zandige oeverdijk wordt aan de meerzijde op het faalmechanisme duinafslag gedimensioneerd, dus in die zin is dat wel anders. Het veiligheidsprofiel dat hieruit bepaald wordt, moet bewaakt en gemonitord worden.

Het is geen traditioneel duin langs de zeekust met getijdenwerking. Ook bij grote stormen in dit merengebied moet deze duin volstaan. Daarnaast kan onder dagelijkse condities enig zandtransport optreden.”

Schematische doorsnijding van de toekomstige Westfriese Omringdijk met Oeverdijk

ondergrond Ondergrond veenturven

132

schelpen Schelpen en puin

en puin Klei restanten palenrijen

22 juni 2018

Uitzicht op Hoorn vanaf de dijk

klei Veenturven zandduin

Restanten palenrijen

Zandduin

133

23 juni 2018

24 juni 2018 Juni droogterecord; maar oosten en noordoosten juist nat → Honderden vogels besmeurd na olielek, hulporganisatie spreekt van ramp → 'Tanker die ernstige verontreiniging veroorzaakte had loods aan boord'

134

25 juni 2018

26 juni 2018 Nieuwe college Rotterdam zet vol in op energietransitie → Friesland wil terpen opkopen: 'Het gaat om ons erfgoed' → Ecoshape congres ‘Scaling up Building with Nature’ → Infiltratieproef bij de dijk in Nieuwerkerk aan de IJssel

135

27 juni 2018 Trend wereldwijde ontbossing zet (vrijwel) net zo hard door → Grote heidebrand bij Manchester dreigt uit de hand te lopen

28 juni 2018 Leger ingezet bij bestrijding natuurbrand Manchester → Tuinders draaien overuren om de planten water te geven

DIJK IN DUIN Aan de binnenzijde van de Oeverdijk speelt binnenwaartse stabiliteit als faalmechanisme de hoofdrol. Er moet dus worden gecontroleerd dat de binnenzijde van de Oeverdijk stabiel blijft. Er is in feite een dijk ontworpen in een duin, waarbij de maatgevende condities de afmeting van de duin bepalen. Boven op het veiligheidsprofiel is een extra laag zand (slijtlaag) gedimensioneerd, waardoor het veligheidsprofiel van de Oeverdijk niet aangetast wordt door herverdeling van het zandige profiel door dagelijkse invloeden. Bovendien blijft er na een storm of bij duinafslag altijd een stabiele kruin en binnenberm over. Hierbij is de hydraulische randvoorwaarde een levensduur van 50 jaar. Omdat de condities en de oplossing uniek zijn is het spannend hoe de morfologie van het zandlichaam zich in de praktijk zal ontwikkelen. Theoretische rekenmodellen en ook bijvoorbeeld de pilot Houtribdijk hebben veel input geleverd voor berekening van het zandlichaam. De Oeverdijk wordt na opleveren vijf jaar gemonitord. Daarna wordt bekeken of er aanvullende maatregelen nodig zijn en zal ook in de verdere toekomst de ontwikkeling van de oeverdijk bewaakt worden.

SPANNEND Alhoewel ontwerpleidster Friedrich-Drouville nuchter is, vind ze het toch best spannend en uitdagend om met elkaar een nieuwe oplossing te ontwerpen en ontwikkelen. “Er komt zoveel kijken bij de stap van theorie naar de praktijk.” Zeker gezien de nieuwe technieken in het project moest er veel overleg gevoerd worden met onder meer de KPR en de technische adviescommissies om tot een consensus te komen en een maakbaar ontwerp voor de uitvoering te ontwikkelen. Ook het integrale karakter van het project maakte dit tot een uitdaging. Vanaf het begin werken onder meer civiel technici, morfologen, geotechnici, landschapsarchitecten en ecologen samen.

STADSSTRAND EN PARKEERPLAATS Ook de verschillende overheidsorganisaties hebben vanaf het begin de handen ineen geslagen. De gemeente Hoorn zag bijvoorbeeld direct vanaf het begin kansen.

Dit heeft geleid tot het ontwerp van een groot stadsstrand, dat de gemeente zelf zal inrichten. Dit stadsstrand gaat het uitzicht vanaf de Friese Omringdijk drastisch veranderen: in plaats van het Markermeer kijken passanten en bewoners op een langgerekt strand uit. Hierdoor hebben ze op zonnige dagen deels uitzicht op geparkeerde auto's van strandgangers.

Verschillende bewoners spraken hun zorgen uit tijdens de bewonersavonden over het veranderende uitzicht en het verlies van ruimtelijke kwaliteit.

29 juni 2018 Het is droog: pas op voor brand, niet sproeien, niet in bad

Verder zuidwaarts is het tussenwater breder en wordt natuur ontwikkeld op het duin. Toch uiten bewoners ook hier hun zorgen over de afstand die gecreëerd wordt tot het Markermeer. Op een mooie dag zijn er veel bewoners die de dijk over klauteren voor een frisse duik in het weidse Markermeer. Dat wordt hen ontnomen en daar verandert het (ondiepe) tussenwater in combinatie met natuur en recreatie niets aan. Friedrich begrijpt de zorgen van bewoners: “Het is inderdaad een grote verandering, die een andere beleving met zich meebrengt.

Maar tegelijkertijd zijn er ook veel bewoners die heel blij zijn met de Oeverdijk. Juist vanwege de versterking van de natuurwaarden en de recreatiemogelijkheden.” Om een zo duidelijk mogelijk beeld te geven van de nieuwe situatie is in het bezoekerscentrum van de dijkversterking in Katwoude een virtual reality-rondvlucht boven het gebied ontwikkeld. Met één druk op de knop is de toekomstige situatie te zien. “Bij sommige bewoners neemt dit de zorgen weg, maar bij anderen blijven de zorgen bestaan.”

TECHNIEK INGEZET OM NATUUR TE ONTWIKKELEN Om de ontwikkeling van natuur te stimuleren, is gekozen om het waterpeil van het tussenwater los te koppelen van het peil van het Markermeer. In de zomer, wanneer het waterpeil van het Markermeer verhoogd wordt, krijgt het peil in het tussenwater de kans om uit te zakken. Dit geeft ideale omstandigheden voor diverse natte natuurdoeltypen. Het peilverschil ontstaat door een systeem van inlaten en uitlaten. Hierin zitten diverse ontwerpuitdagingen. Enthousiast vertelt Friedrich: “Hier bij de schouwburg waar de Oeverdijk begint, krijg je een inlaatconstructie, naar het tussenwater toe. Aan de andere kant, bij het gemaal Westerkogge krijg je een uitlaat van het noordelijke stuk. En aan de zuidkant is dit precies andersom.” Het tussenwater is dus opgedeeld in twee stukken. Dit was noodzakelijk vanwege de inlaat van laag kwalitatief bij het gemaal Westerkogge, dat slecht is voor de natuurontwikkeling. Door het tussenwater op te knippen bij het gemaal, wordt de invloed van het polderwater geminimaliseerd terwijl het bestaande kunstwerk behouden blijft.

De vele overwonnen uitdagingen en beperkingen maken de Oeverdijk in de eerste plaats tot een civieltechnisch kunststuk. Het getuigt bovendien van lef om te vernieuwen op een monumentaal dijktraject als dit. De (visuele) relatie tussen de polder, de Westfriese Omringdijk en het Markermeer verandert. De zandige Oeverdijk heeft daardoor wel impact op het omliggende landschap. De landschappelijke ervaring verandert en dat zal, zeker voor een aantal mensen, best wennen zijn. De winst zit hem in de toegenomen veiligheid en de grote potentie voor recreatie en natuur. De Oeverdijk voegt een nieuw hoofdstuk toe aan de rijke evolutie van de Westfriese Omringdijk.

—

136

30 juni 2018 'Deze droogte vraagt om duurzaam tuinieren'

Zichten op het Markermeer

137

1 juli 2018 Brandweer vandaag druk met natuurbranden, nu overal brand meester → 'Het IJsselmeer is het pioniersstadium ontstegen' → Zakpijp met twee anussen in Grevelingenmeer

CONTEXT

S

WILLEM ALEXANDERHAVEN ROERMOND

De waterkering rond de Willem Alexanderhaven in Roermond heeft in de Derde Toetsing een negatief veiligheidsoordeel gekregen. De waterkering bleek te laag om de maatgevende waterstanden bij een Maasafvoer van 3.275 m3 per seconde te kunnen keren.

CONTEXT

De Weerd Leeuwen

as pl er

Roermond

Waterschap Limburg Dijkring: 76 Roermond Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

VERKENNINGSFASE EN PLANUITWERKINGSFASE

In 2016 is gestart met vijftien dijktrajecten in de verkenningsfase. In 2017 is één dijktraject gerealiseerd: Blerick – Bij de Oude Gieterij. Begin 2018 zijn voor vijf dijktrajecten voorkeursalternatieven vastgesteld die in de planuitwerkingsfase verder worden uitgewerkt. De verwachting is dat eind 2018 voor nog drie dijktrajecten voorkeursalternatieven worden vastgesteld.

Aansturing en borging van de samenwerking vindt plaats vanuit één stuurgroep Noordelijke Maasvallei, waarin directoraat-generaal Water en Bodem van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, Rijkswaterstaat, de provincie Limburg, zeven gemeenten, het Hoogwaterbeschermingsprogramma en Waterschap Limburg zitting hebben.

138

5 juli 2018 Klimaatakkoord naar minister, plannen industrie en verkeer vallen tegen → Oproep heeft effect: we verbruiken minder water → Droogte in Nederland: hitteschouw op het spoor en zomersmog in zuidoosten → 'Het is te zot voor woorden dat overal kinderen zitten te zweten' → Na Klimaatakkoord-toeschouwer, wordt Wiebes deelnemer

OPGAVE

A

rd oo N

De geschiedenis van de Limburgse waterkeringen is relatief kort. Lange tijd was er geen systematische bescherming tegen hoogwater. Pas na de overstromingen in 1993 en 1995 zijn langs de Limburgse Maas onder hoge maatschappelijke druk en in snel tempo noodkades aangelegd (100 kilometer in één jaar). Deze keringen hadden een tijdelijke functie – rivierverruiming zou de definitieve oplossing vormen – maar ze kregen in 2002 een permanente status en in 2005 via de Waterwet de status van primaire waterkering. Door deze ontstaansgeschiedenis wijkt de versterkingsopgave sterk af van een reguliere dijkversterking. Bij veel dijktrajecten is sprake van een forse hoogte-opgave tot meer dan 2 meter boven op de huidige kruinhoogte. De bestaande noodkades zijn van slechte kwaliteit, niet duurzaam ontworpen en kennen een beperkte uitbreidbaarheid. Ook de vele, van oudsher aanwezige waterkeringsvreemde objecten, zoals leidingen, bomen, kunstwerken en demontabele keringen, maken het tot een complex geheel. Tot slot zijn de tracés niet overal logisch gelegen in het landschap vanwege de snelle uitvoering en de gedachte destijds van een tijdelijke noodkade. Heroverweging is daarom nu nodig om nieuwe keringen toekomstbestendig te maken.

ve n

S

OPGAVE

Waterschap Limburg versterkt de komende jaren op meerdere locaties tussen Nieuw Bergen en Roermond circa 40 kilometer aan waterkeringen. Door deze versterking en verhoging moeten de dijktrajecten opnieuw en op een hoger gelegen locatie worden aangesloten op de ‘hoge grond’. Dit betekent de aanleg van 12 tot 19 kilometer aan nieuwe keringen.

Voor vijf dijktrajecten wordt naast dijkversterking ook een dijkverlegging verkend, in Thorn – Wessem de inrichting van een retentiegebied en in Baarlo – Hout-Blerick wordt de verkenning uitgebreid met een hoogwatergeul. Verder worden op vijf locaties de mogelijkheden tot beek- en watersysteemherstel verkend. Dijktraject Kessel volgt een speciaal traject. Hier wordt als resultaat van de verkenning het proces ingezet om dit dijktraject uit de Waterwet te halen.

Alle dijktrajecten maken deel uit van één integraal dijkversterkingsprogramma onder aansturing van één team volgens het Integraal Projectmanagement Model (IPM).

PROJECTEN IN DE GEMEENTE ROERMOND

rh a

A

A

de

A

M

Ma as

PROJECTEN VAN WATERSCHAP LIMBURG

4 juli 2018 Droogte in Nederland: minder water, dieren 'in spaarstand' → Wiebes over op extra gas uit Waalwijk, Brabant vreest schade

an

M

3 juli 2018 Toekomstige zomers mogelijk nog droger dan gedacht → Droogte in Nederland: rook- en stookverboden en minder sproeien

Al ex

2 juli 2018 Droogte veroorzaakt scheurtjes en daarom worden de dijken natgespoten → Welke 1500 huizen in Groningen zijn er nu onveilig?

139

De verbeteropgave van de waterkering (1,2 kilometer) is verdeeld in drie deeltrajecten: A, B en C. Vanwege de (vastgoed) ontwikkelingen in het gebied kent elk traject andere versterkingsmaatregelen. In 2015 is de versterking van Traject A afgerond: de aanleg van een sterkere en hogere waterkerende constructie op de huidige locatie van de waterkering. In Traject B, dat voor een derde deel gereed is, wordt de kering als een robuust grondlichaam geïntegreerd in het nieuw te ontwikkelen gebied. In het Hoogwaterbeschermingsprogramma is inmiddels ook de verkenning voor Traject C opgepakt. Traject C ligt in het industriële deel van de haven. Voor dit traject zijn meerdere opties mogelijk, die in overleg met de belanghebbenden nader worden uitgewerkt. Daarnaast zoekt het waterschap aansluiting bij lopende infrastructurele projecten in de directe omgeving om win-winsituaties te kunnen benutten.

VERKENNINGSFASE

In de verkenningsfase voor Traject C loopt het onderzoek naar de verschillende oplossingen voor het probleem en wordt bepaald welke oplossing de voorkeur heeft.

Het waterschap is samen met belanghebbenden, zoals de gemeente Roermond en de ondernemers, op zoek naar een oplossing voor het aanpassen van het dijktraject.

Als onderdeel van de aanpak zijn omgevingswerkgroepen opgezet. Het streven is de verkenning eind 2018 af te ronden met het vaststellen van een voorkeursalternatief. Hierna komt het dijktraject in de planuitwerkingsfase.

6 juli 2018 Droogte in Nederland: herfstkleuren op de Veluwe en topseizoen voor campings → Hittegolf in Oost-Canada, tientallen doden

PROJECTEN IN DE GEMEENTE VENLO

M

9 juli 2018 Het waren extreme dagen in Japan, en de problemen zijn nog niet voorbij → 'Breaking: het heeft geregend in Nederland' → Dijkwerkerspanel: Programmabureau HWBP scoort een 6,9 als rapportcijfer

PROJECTEN IN DE GEMEENTE VENLO

A

STEYL – MAASHOEK

S Venray Arcen

Broekhuizen

Lottum

Horst

Lomm

Grubbenvorst Velden

Sevenum

Blerick Grashoek

Venlo

Hout-Blerick

Maasbree

Tegelen Beringe

Baarlo

Belfeld

M

aa s

Panningen

Steyl

Kessel

Reuver

Roggel

Beesel

Swalmen

Waterschap Limburg Dijkring: 68 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

DUITSLAND

OPGAVE

De waterkering bij Maashoek in Steyl vormt een zwakke plek in het dijktraject van Venlo. Het dijktraject is afgekeurd, vooral op de faalmechanismen piping en betrouwbaarheid van de sluiting. De coupure in dit traject is bij hoogwater in 2003 bezweken, wat leidde tot wateroverlast. Deze coupure is hierna versterkt binnen het programma Rijkswaterstaat Maaswerken. Op dit moment worden bij hoogwater noodmaatregelen genomen, waarbij water achter de kering wordt gezet om het risico op piping te beheersen. Steyl staat bekend als kloosterdorp en heeft de status van rijksmonumentaal beschermd dorpsgezicht. De waterkering van 235 meter bestaat voor een groot deel uit een op boorpalen gefundeerde keermuur zonder schermen tegen piping en uit een groen buitentalud. Bij hoogwater wordt op de muur een demontabele wand geplaatst met een hoogte van 1,75 meter.

In 2011 ontstond er tijdens hoogwater een lekkage bij de damwanden en kwam er water en zand onder de keermuur door.

CONTEXT

De inpassing in de omgeving is complex vanwege ruimtegebrek en zichthinder.

Vanwege de monumentale status van het kloosterdorp moet de gekozen oplossing voor de Brink, ook passen bij het totale aanzicht van het dorp. De Brink is onderdeel van een groter geheel.

Een mogelijke oplossing voor de extreme hoogteopgave is compartimenteren van het dijktraject Venlo. Waterschap Limburg bekijkt of de kering bij Steyl – Maashoek ‘losgeknipt’ kan worden van dijktraject Venlo – Zuid. Dit kan door twee nieuwe

140

keringen in het gebied aan te leggen.

Hiermee kan de veiligheidsnorm voor Steyl – Maashoek worden verlaagd, omdat de gevolgschade lager is in een kleiner gebied.

Hiervoor dient wel een juridische procedure gevolgd te worden, waarbij een besluit van de minister nodig is.

Daarnaast kruisen meerdere kabels en leidingen deze kering. Zo zijn twee pijpleidingen van de Gasunie, een waterkeringkruisend vuilwaterriool en een overstortleiding als onvoldoende beoordeeld. Het waterschap is in overleg met de Gasunie, omdat deze het voornemen heeft het leidingtraject te verleggen naar de overzijde van de Maas. Daarnaast wordt een technische analyse uitgevoerd naar de betrouwbaarheid van de sluiting van tijdelijke waterkeringen. De stakeholders in de omgeving willen hun uitzicht op de Maas behouden.

VERKENNINGSFASE

In 2015 is de verkenning gestart. Vanaf 2016 maakt het dijktraject Steyl – Maashoek deel uit van de integrale verkenning van de locaties in Limburg. Het waterschap is samen met belanghebbenden, zoals de gemeente Venlo, bewoners en lokale ondernemers en maatschappelijke organisaties, op zoek naar een oplossing voor het aanpassen van het dijktraject.

Onderdeel van de aanpak zijn omgevingswerkgroepen, ontwerpateliers en inloopen informatiebijeenkomsten. Het streven is de verkenning eind 2018 af te ronden met het vaststellen van een voorkeursalternatief. Hierna komt het dijktraject in de planuitwerkingsfase.

A

OPGAVE

ARCEN

De waterkering in Arcen bestaat uit zowel een groene kering als een harde kering, deels met een demontabel deel. Het gaat in het project om versterking van 5,1 kilometer van het huidige dijktraject, met aanvullend de benodigde aansluiting naar de hoge grond. De waterkering is afgekeurd op hoogte, piping en binnenwaartse stabiliteit. Naast de dijkversterking wordt in het project een dijkverlegging verkend, zoals besloten in het bestuurlijk overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) van oktober 2016.

S Venray Arcen

Broekhuizen

Lottum

Horst

Lomm

Grubbenvorst Velden

Sevenum

Blerick Grashoek

Venlo

Hout-Blerick

Maasbree

Tegelen Beringe

Baarlo Panningen

aa s

A A

8 juli 2018 Slecht weer Japan houdt aan, dodental blijft stijgen

Steyl

Belfeld

CONTEXT

M

M

7 juli 2018 'Historisch' zware regen in Japan: doden en 1,6 miljoen mensen geëvacueerd

Kessel

Reuver

Roggel

Beesel

Swalmen

Waterschap Limburg Dijkring: 68 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

141

DUITSLAND

Het dijktraject beschermt de dorpskern van Arcen en het landelijke gebied ten noorden en zuiden van de kern. Het voormalige vestingstadje Arcen, bekend als ‘parel in de Maasduinen’, is een toeristische trekpleister aan de Maas met grote cultuurhistorische waarden (kasteeltuinen Arcen, een oude watermolen enzovoort).

Hier is na de hoogwaters van 1993 en 1995 op perceelniveau maatwerk geleverd bij het inpassen van de waterkering. Een deel van de waterkering loopt door de achtertuinen van bewoners en mede hierdoor is het beheer en onderhoud niet optimaal.

Daarnaast bestaat de kering in het dorp op een aantal plekken uit bebouwing en/ of is de kering onderdeel van de woning of horecagelegenheid. Aan de noord- en zuidkant van de dorpskern is deels gebruikgemaakt van bestaande aanwezige hoogten; het resterende deel is met dijken aangevuld. Aan de zuidkant ter hoogte van

de kasteeltuinen en de watermolen wordt het huidige beschermingsniveau bereikt door tijdens hoogwater een nooddijk te bouwen. Deze kenmerken maken de technische en ruimtelijke inpassing van het dijkontwerp in de dorpskern complex.

Ook zijn er vele kruisingen met riolen, met leidingen van het Waterschapsbedrijf Limburg en een leiding van Essent aan de zuidkant van Arcen en is er een aantal beekkruisingen. Andere aandachtspunten zijn de verkeersontsluiting en de bereikbaarheid van het dorp bij hoogwater, de bescherming van de Hertog Jan-brouwerij en de inpassing van natuur, cultuur en landschapswaarden.

VERKENNINGSFASE

In 2016 is de verkenning gestart. Het streven is deze medio 2019 af te ronden.

Het waterschap is samen met belanghebbenden, zoals de gemeente Venlo, Rijkswaterstaat, bewoners, lokale ondernemers en maatschappelijke organisaties, op zoek naar een oplossing voor het aanpassen van het dijktraject. Onderdeel van de aanpak zijn omgevingswerkgroepen, ontwerpateliers en inloop- en informatiebijeenkomsten. Ook het formele traject wordt hierbij doorlopen. Hiervoor is in het voorjaar van 2018 de Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) opgesteld en de m.e.r.-procedure gestart. In het najaar van 2018 volgt de ontwerpnota voorkeursalternatief. De verwachting is om medio 2019 te komen tot een vastgesteld voorkeursalternatief, waarna het project in de planuitwerkingsfase komt.

11 juli 2018 Wordt waterstof de vervanger van aardgas? → 'Schade natuurramp Japan op zelfde niveau als na tsunami 2011'

PROJECTEN IN DE GEMEENTE VENLO

A

13 juli 2018 Reservisten worden opgeroepen bij dreiging of terreuraanslag → Vandaag wordt bij Hollandse Delta de AMPT-sondeertechniek getest om nieuwe parameters uit de ondergrond te halen

PROJECTEN IN DE GEMEENTE VENLO

M A

OPGAVE

BELFELD

De waterkering bij Belfeld bestaat uit een groene kering en uit een keermuur, waarvan een klein gedeelte met coupures of demontabele wand. Het gaat in het project om versterking van 1 kilometer van het huidige dijktraject, met benodigde aansluiting naar de hoge grond. Het dijktraject is afgekeurd op hoogte.

S Venray Arcen

Broekhuizen

Lottum

Horst

Lomm

Grubbenvorst

Blerick Grashoek

CONTEXT

Velden

Sevenum

Venlo

Hout-Blerick

Maasbree

Tegelen Beringe

Baarlo

Belfeld

M

aa s

Panningen

Steyl

Kessel

Reuver

Roggel

Beesel

Swalmen

Waterschap Limburg Dijkring: 71 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

142

DUITSLAND

De waterkering ligt direct aan het zomerbed van de Maas (schaardijk). In de waterkering bevindt zich een hoge coupure. De waterkering beschermt onder meer een aantal lager gelegen huizen en een tuinbouwkas. Het is een smal dijktraject, dat westelijk dicht tegen het zomerbed van de Maas ligt en oostelijk wordt begrensd door een steilrand. De Maas heeft ter hoogte van dit dijktraject hoge stroomsnelheden, wat invloed kan hebben op het talud.

De waterkering wordt gekruist door een groot aantal kunstwerken, waaronder afsluiters van hemelwaterafvoeren, rioleringen, overstorten en gemalen.

Verder is er sprake van een aantal kabels en leidingen, waaronder een kruising met een leiding van het Waterschapsbedrijf Limburg. De kering beschermt een aantal huizen zonder rioolaansluiting, wat

problemen geeft bij hoogwater. Op het dijktraject heeft de gemeente plannen voor de aanleg van een fietsroute.

A S

OPGAVE

BLERICK – GROOT BOLLER

De waterkering bij Blerick – Groot Boller bestaat voor een groot deel uit een groene kering en ter hoogte van industriehaven Groot Boller uit een keermuur. Tijdens hoogwater worden over een kort traject noodmaatregelen genomen. Het gaat in het project om versterking van 1,2 kilometer van het huidige dijktraject met aanvullend de benodigde aansluiting naar de hoge grond. De waterkering is afgekeurd op hoogte.

PLANUITWERKINGSFASE

In 2016 is de verkenning gestart en medio 2018 is die afgerond. Het waterschap heeft samen met belanghebbenden, zoals de gemeente Venlo, bewoners, lokale ondernemers en maatschappelijke organisaties, naar een oplossing gezocht voor het aanpassen van het dijktraject. Met het voorkeursalternatief is het tracé van de kering vastgesteld. De keuze voor het type kering is nog niet vastgesteld voor het middelste deel van het tracé, de dorpsdijk.

Op deze unieke plek liggen vijf woningen achter de kering. Bij de uitwerking van het type kering is leefbaarheid en daarmee ook het zicht het uitgangspunt. Deze aspecten wegen zwaar bij de uitwerking van de kering, maar moeten in samenhang bekeken worden met de veiligheidsopgave, de toekomstige beheersbaarheid voor het waterschap en de betaalbaarheid. Met de bewoners verkent het waterschap de mogelijkheid om de woningen aan te passen aan de kering door middel van herbouw of verbouwing van de woningen.

Venray Arcen Broekhuizen

Lottum

Horst

Lomm

Grubbenvorst Velden

Sevenum

Blerick Grashoek

Venlo

CONTEXT

Hout-Blerick

Maasbree

Tegelen Beringe

Baarlo Panningen

aa s

A

12 juli 2018 Vrouw van 82 komt alleen nog klauterend Japans bergdorp uit na natuurramp → Waterschap in Achterhoek verbiedt gebruik van oppervlaktewater → De officiële oplevering en overdracht van het Project Verbetering IJsseldijk Gouda is een feit

Steyl

Belfeld

M

M

10 juli 2018 Dodental natuurramp Japan op 122, zoeken naar vermisten gaat door → Klimaatakkoord: 'iedereen moet meedoen als we succes willen hebben' → Hoofdlijnen Klimaatakkoord: van meer windmolens tot elektrisch rijden → Reacties op Klimaatakkoord: gematigd positief, nog wel losse eindjes

Kessel

Reuver

Roggel

Beesel

Swalmen

Waterschap Limburg Dijkring: 69 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

143

DUITSLAND

Het dijktraject Blerick – Groot Boller is onderdeel van het dijktraject Blerick. Het beschermt het bedrijventerrein bij de industriehaven, waarvoor uitbreidingsplannen bestaan. Het industrieterrein met onder andere de bargeterminal is onderdeel van Trade Port Noord Venlo, een economische drager van de regio. Het industrieterrein heeft deels watergebonden activiteiten, waardoor de aansluiting naar de hoge grond een complexe opgave is. Er zijn plannen om de aanwezige jachthaven noordelijk van de waterkering te verplaatsen naar de overzijde van de Maas, zodat de industriehaven kan uitbreiden. Er is verder sprake van twee leidingen/afsluiters nabij de kering.

VERKENNINGSFASE

In het Bestuurlijk Overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (BO MIRT) van oktober 2016 hebben de minister van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en de regio afgesproken om de MIRT-verkenning Meer Maas Meer Venlo (MMMV) te starten. In Meer Maas Meer Venlo worden zeven samenhangende deelprojecten verkend: dijkversterking ter hoogte van Groot-Boller, ruimtelijke doorontwikkeling van de industriehaven, dijkverlegging en dijkversterking richting Velden, ontwikkeling van de jachthaven en rivierverruiming ten zuiden van de A67. Verder worden de mogelijkheden voor rivierverruiming bij Velden ten noorden van de A67 en bij Grubbenvorst en Lottum onderzocht. Ook het formele traject wordt hierbij doorlopen. Hiervoor is in het voorjaar van 2018 de Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) met de Toekomstschets Meer Maas Meer Venlo 2050 opgesteld en de m.e.r.-procedure gestart. De verwachting is in 2019 een voorkeursalternatief vast te stellen, waarna de planuitwerkingsfase start.

14 juli 2018

M

15 juli 2018 Doden en honderden mensen naar ziekenhuis door hittegolf Japan → Aardverschuivingen en overstromingen teisteren China na zware regenval → Brandweer laat niets aan toeval over bij diverse natuurbranden

16 juli 2018 Zure grond door droogte, maar tuin overleeft de vakantie wel

PROJECTEN IN DE GEMEENTE VENLO

A A

OPGAVE

VENLO – VELDEN

S

Venray Arcen

Broekhuizen

Lottum

Horst

Lomm

Grubbenvorst Velden

Sevenum

Blerick Grashoek

Venlo

Hout-Blerick

Maasbree

Tegelen Beringe

Baarlo

Steyl

Belfeld

M

aa s

Panningen

Kessel

Reuver

Roggel

Beesel

Swalmen

Waterschap Limburg Dijkring: 68 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

144

DUITSLAND

De waterkering in het project Venlo – Velden bestaat uit twee deeltrajecten groene kering, die deel uitmaken van het totale dijktraject Venlo – Velden. Het gaat in het project om een huidig dijktraject van 6,8 kilometer met aanvullend de benodigde aansluiting naar de hoge grond. Het dijktraject is afgekeurd op hoogte. Naast de dijkversterking wordt in het project dijkverlegging verkend. Het traject binnen dit project wordt gescheiden door het wegtalud van de A67 en kent ten noorden hiervan, in landelijk gebied, een andere norm dan in het zuidelijk stedelijk gebied.

Het meest noordelijke deel van het traject is een aantal keer verlegd door een bedrijf dat daardoor grindwinning kon uitvoeren.

CONTEXT

Het dijktraject ligt aan de rand van een zeer smal rivierbed, waar de Maas door een flessenhals stroomt. De dijk ten noorden van de snelweg A67 beschermt het dorp Velden en het omliggende landelijke gebied. Het zuidelijke deel beschermt de noordelijke uitlopers van de stad Venlo en een industriegebied. In het noordelijk traject wordt de kering kort onderbroken door hoger gelegen gronden. Het landschap is kleinschalig rondom de terrasrand, met cultuurhistorische en archeologische elementen. Er is sprake van een beekkruising met een waterkerend kunstwerk. In het gebied direct achter de

dijk zijn kassen gesaneerd en bouwkavels afgegeven.

VERKENNINGSFASE

In het Bestuurlijk Overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (BO MIRT) van oktober 2016 hebben de minister van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en de regio afgesproken om de MIRT-verkenning Meer Maas Meer Venlo (MMMV) te starten. Het dijkversterkingsproject Venlo - Velden is onderdeel van deze verkenning, die uitmondt in een integraal voorkeursalternatief. In Meer Maas Meer Venlo worden zeven samenhangende deelprojecten verkend: dijkversterking ter hoogte van Groot-Boller, ruimtelijke doorontwikkeling van de industriehaven, dijkverlegging en dijkversterking richting Velden, ontwikkeling van de jachthaven en rivierverruiming ten zuiden van de A67. Verder worden de mogelijkheden voor rivierverruiming bij Velden ten noorden van de A67, en bij Grubbenvorst en Lottum onderzocht. Ook het formele traject wordt hierbij doorlopen. Hiervoor is in het voorjaar van 2018 de Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) met de Toekomstschets Meer Maas Meer Venlo 2050 opgesteld en de m.e.r.-procedure gestart. De verwachting is om in 2019 een voorkeursalternatief vast te stellen, waarna de planuitwerkingsfase start.

145

17 juli 2018 Lagere waterdruk in delen van Noordoost-Nederland → Bewoners Delfzijl en Eemshaven krijgen de ontwerpen te zien van de nieuwe dijk buiten de bebouwde kom van Delfzijl tot de Eemshaven

18 juli 2018 Droogte in Nederland: brandweerwagen op zijn kant en stoppen met jacht? → Code geel vanwege aanhoudende droogte → Brandweer gaat vannacht door met blussen in Loonse en Drunense Duinen → 'Een aardappel groeit niet meer als het dertig graden is' M A

PROJECTEN IN DE GEMEENTE BERGEN OPGAVE

A S

19 juli 2018 Droogte in Nederland: herstel na bosbrand duurt tientallen jaren → Aanhoudende droogte leidt tot bosbranden in Zweden → CO2 opslaan onder de grond: een goed idee of niet? → Oplevering Ipensloter- en Diemerdammersluis. De sluizen kunnen bij hoge waterstanden in het Amsterdam-Rijnkanaal ingezet worden om water te lozen op het IJmeer

NIEUW BERGEN

DUITSLAND

Nieuw Bergen Groeningen

Bergen Vierlingsbeek

M

MAASDUINEN

s aa

Aijen

Re

in

de

rs

m

ee

r

Holthees Maashees Smakt

Well

Geysteren

Venray

Wanssum

Waterschap Limburg Dijkring: 57 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

De waterkering in Nieuw Bergen bestaat deels uit een aangelegde groene kering en deels uit het talud van de weg N271.

Daarnaast is er een kort traject waar tijdens hoogwater noodmaatregelen genomen moeten worden. De hoogwaterbescherming van Nieuw Bergen wordt dus gevormd door een combinatie van aangelegde waterkering, hoge gronden, een weglichaam en noodmaatregelen tijdens hoogwater. Zowel noordelijk, tussenliggend als zuidelijk is er aansluiting naar de hoge grond nodig. Het gaat in het project om versterking van 1,8 kilometer van het huidige dijktraject met aanvullend de benodigde aansluiting naar de hoge grond.

Vooral zuidelijk zijn er voor deze aansluiting meerdere alternatieven mogelijk. Na afronding voldoet het dijktraject aan de veiligheidsnorm.

PLANUITWERKINGSFASE

In 2016 is de verkenning gestart en begin 2018 afgerond met vaststelling van een voorkeursalternatief. Het waterschap heeft samen met belanghebbenden, zoals de gemeente Bergen, bewoners, lokale ondernemers en maatschappelijke organisaties, naar een oplossing gezocht voor het aanpassen van het dijktraject. De planuitwerkingsfase is in 2018 gestart.

M A

20 juli 2018 New York verliest klimaatzaak tegen Shell en andere oliebedrijven → Als die hoosbuien komen, blijft het dan droog in je huis? → Droogte in Nederland: bidden voor regen en ook bomen lijden → Grote kans op langdurige hittegolf → Saskia vreest nu al voor de eerste hoosbui na de droogte → Het orkaanseizoen is begonnen, Puerto Rico houdt zijn hart vast

PROJECTEN IN DE GEMEENTE BERGEN

A S

CONTEXT

De kering beschermt de lager gelegen delen van de woonkern Nieuw Bergen en enkele bedrijven. Er is sprake van twee beekkruisingen met waterkerende kunstwerken en van een uitwateringsconstructie. Daarnaast zijn er diverse leidingen van Waterleiding Maatschappij Limburg (WML) en Essent. Het dijktraject ligt in een gebied met hoge landschappelijke waarde, agrarische functies en kleinschalig toerisme.

WELL

OPGAVE

DUITSLAND

Nieuw Bergen Groeningen

Bergen Vierlingsbeek

s

aa M

MAASDUINEN Aijen

Re

in

de

rs

m

ee

r

Holthees Maashees Smakt

Well

Geysteren

Venray

Wanssum

Waterschap Limburg Dijkring: 60 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

146

21 juli 2018 Ongelukken op de weg door plotselinge hevige regen → In een stukje Drenthe was het even helemaal niet zo droog

147

De waterkering in Well bestaat uit een combinatie van een groene en een harde kering met demontabele delen. Een deel van de kering loopt zigzaggend door achtertuinen van particulieren. De technische en ruimtelijke inpassing van het dijkontwerp is in deze omgeving daarom complex.

Het gaat in het project om versterking van 5,6 kilometer van het huidige dijktraject met aanvullend benodigde aansluiting naar de hoge grond. De waterkering is afgekeurd op hoogte. Het grote aantal (demontabele) kunstwerken is als onvoldoende beoordeeld. Naast de dijkversterking wordt in het project een dijkverlegging verkend, zoals besloten in het Bestuurlijk Overleg Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (BO MIRT) van oktober 2016. Na afronding voldoet het dijktraject aan de veiligheidsnorm.

CONTEXT

Het dijktraject Well bestaat uit twee delen die worden gescheiden door de ingang van het Leukermeer. Ten noordwesten hiervan worden een klein aantal woningen en een camping beschermd. Ten zuidoosten biedt de kering bescherming aan de dorpskern Well en het tussengelegen landelijk gebied. Verder is er een groot aantal kunstwerken. Onderhoud en beheer

van de waterkering is problematisch bij de keermuren en coupures in de dorpskern.

Bewoners ervaren het uitzicht op de Maas vanuit achtertuinen en vanuit het dorpscentrum als zeer waardevol. Waarden van natuur, landschap en cultuurhistorie zijn belangrijk voor het toerisme als drager van de economie in het gebied. Het westelijk traject hangt nauw samen met Maaspark Well.

VERKENNINGSFASE

In 2016 is de verkenning gestart. Het streven is deze medio 2019 af te ronden.

Het waterschap is samen met belanghebbenden, zoals de gemeente Bergen, Rijkswaterstaat, bewoners, lokale ondernemers en maatschappelijke organisaties, op zoek naar een oplossing voor het aanpassen van het dijktraject. Onderdeel van de aanpak zijn omgevingswerkgroepen, ontwerpateliers en inloop- en informatiebijeenkomsten. Ook het formele traject wordt hierbij doorlopen. Hiervoor is in het voorjaar van 2018 de Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) opgesteld en de m.e.r.-procedure gestart. In het najaar van 2018 volgt de ontwerpnota voorkeursalternatief. De verwachting is om medio 2019 te komen tot een vastgesteld voorkeursalternatief, waarna het project in de planuitwerkingsfase komt.

22 juli 2018

M A A

PROJECTEN IN DE GEMEENTE PEEL EN MAAS

S

BAARLO – HOUT-BLERICK Venray Arcen Broekhuizen

Lottum

Horst

Lomm

Grubbenvorst Velden

Sevenum

Blerick Grashoek

Tegelen Beringe

Baarlo

Steyl

Belfeld

M

aa

s

Panningen

Kessel

Reuver

Roggel

Beesel

Swalmen

Waterschap Limburg Dijkring: 68 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

148

OPGAVE

De waterkering bij Baarlo bestaat uit een groene kering en bevat één coupure. Het betreft een versterking van 4,8 kilometer van het huidige dijktraject met aanvullend de benodigde aansluiting naar de hoge grond zuidelijk om de kern van Baarlo. De waterkering is afgekeurd op hoogte en piping. Naast de dijkversterking wordt in het project een dijkverlegging voor het noordelijk deel van het dijktraject, mogelijkheden voor toekomstige rivierverruimende maatregelen en gebiedsontwikkeling verkend.

CONTEXT

Venlo

Hout-Blerick

Maasbree

23 juli 2018 Rode Kruis: let extra goed op ouderen bij tropische hitte → Hittegolf Japan houdt aan: recordtemperatuur van 41 graden bereikt → Droogte en hitte: automobilisten met pech krijgen 'hitte-voorrang' → Bosbranden bij Athene, dorpen geëvacueerd → Bruggen Amsterdam dicht vanwege hitte, deel scheepvaart gestremd

DUITSLAND

Het dijktraject Baarlo – Hout-Blerick, ten zuiden van Venlo, ligt in een terrassenlandschap met als belangrijke functies landbouw, wonen en kleinschalige verblijfsrecreatie, en beschermt onder andere de dorpskern Baarlo. De monding van de Springbeek en de Kwistbeek zijn belangrijke aanwezige natuurwaarden en snijden met grote waterkerende kunstwerken de kering. Herinrichting van de Kwistbeek is integraal onderdeel van de dijkversterkings- en verleggingsopgave. Daarnaast wordt de verbinding gelegd met de ruimtelijke kwaliteit in het gebied om ook voor de toekomst wonen, werken, recreëren en het bestaan van landschappelijke waarden veilig te stellen. Vanwege de mogelijk grote ruimtelijke impact van de maatregelen hebben de gemeenten Peel en Maas en Venlo besloten om voor het hele gebied een Intergemeentelijke Structuurvisie op te stellen.

24 juli 2018 Hitte en droogte: kans op smog en watermanagers in actie → Dam doorgebroken in Laos: doden en honderden vermisten → Hittegolf Japan nu officieel 'natuurramp', dodental loopt op naar 77 → Code oranje voor extreme hitte in grootste deel van het land → Dure wormen, tekort aan flesjes en buiten slapen: de droogte in 1976

VERKENNINGSFASE

In 2016 is de verkenning gestart. Het streven is om deze medio 2019 af te ronden. Het waterschap is samen met de gemeente Peel en Maas, gemeente Venlo, Rijkswaterstaat, provincie en belanghebbenden, zoals bewoners, lokale ondernemers en maatschappelijke organisaties, op zoek naar een integrale oplossing voor de versterkingsopgave van de huidige dijk, de dijkverlegging in een deel van het projectgebied, mogelijke toekomstige rivierverruimende maatregelen en gebiedsontwikkeling. Onderdeel van de aanpak zijn omgevingswerkgroepen, ontwerpateliers en inloop- en informatiebijeenkomsten. Ook het formele traject wordt hierbij doorlopen. Hiervoor is in het voorjaar van 2018 de Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) opgesteld en de m.e.r.-procedure gestart. De ontwerpnota voorkeursalternatief volgt hierop. De verwachting is om medio 2019 te komen tot een voorkeursalternatief en een concept Intergemeentelijke Structuurvisie, waarna het project in de planuitwerkingsfase komt.

149

25 juli 2018 'Deze zomer zullen we in de toekomst een koele zomer noemen' → Hitte en droogte: kwaliteit natuurwater verslechtert en hondenpootjes verbranden → Duizenden mensen in Laos wachten nog op hulp na dambreuk → Zweedse straaljager gooit bom op brand → Rijkswaterstaat en waterschappen bereiden zich voor op landelijk watertekort → In een uur regen voor een maand in Overijsselse Losser → De starthandeling van Prins Hendrikzanddijk vindt plaats

26 juli 2018 Hittegolf: vijftien temperatuurrecords en gesmolten asfalt in Groningen → Al drie dagen tropisch, hittegolf een feit → Grondwater moet zeldzame prehistorische beekprik redden → Bezoekers Ed Sheeran-concert in Hamburg onwel door hitte → Natuurbranden op Schiermonnikoog en in Brabant → Klimaatdeskundigen: gemeenten onvoldoende voorbereid op droogte en hitte → Dode in Rotterdam door vallende boom bij noodweer → Alle provinciale bruggen in Friesland gesloten vanwege de hitte → Drie kansrijke alternatieven over gebiedsontwikkeling Grebbedijk bekend M A

PROJECTEN IN DE GEMEENTE PEEL EN MAAS

A

OPGAVE

Het dijktraject Kessel voldoet op dit moment niet aan de veiligheidsnorm doordat het is afgekeurd op hoogte. Het gaat hier om versterking van 150 meter van het huidige dijktracé met benodigde aansluiting naar de hoge grond.

KESSEL Venray

Arcen Broekhuizen

Lottum

Horst

CONTEXT

Lomm

Grubbenvorst Velden

Sevenum

Blerick Grashoek

Venlo

Hout-Blerick

Maasbree

Tegelen Beringe

Baarlo

aa

s

Panningen

Steyl

Belfeld

M

S

27 juli 2018 Mensen onwel door hitte in stilstaande treinen België → Nederland had warmste nacht ooit gemeten → Friese bruggen weer open, maar nieuwe problemen verwacht → 'Inwoners rond doorgebroken dam Laos werden laat gewaarschuwd' → Groot gebied Californië in lichterlaaie: duizenden mensen op de vlucht → Miljoenenschade dreigt voor boeren, groente en fruit mogelijk duurder → Nederland zucht onder hitte: treinverkeer 'piept en kraakt' en waterkwaliteit achteruit → Groot gebied Californië in lichterlaaie: duizenden mensen op de vlucht → Eurotunnel annuleert duizenden tickets vanwege hitte

Kessel

Reuver

Roggel

Beesel

Swalmen

Waterschap Limburg Dijkring: 72 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

DUITSLAND

Het dijktraject Kessel bestaat uit een groene dijk waarachter één rij lager gelegen woningen en enkele bedrijven ten zuiden van de dorpskern Kessel liggen.

De huizen direct daarachter staan op hoge grond en hoeven niet door een dijk te worden beschermd. Noordelijk moet er worden aangesloten op de hoge grond.

Over een groot deel van de dijk loopt een weg. De waterkering wordt doorkruist door een persleiding en door enkele rioolafsluiters. Ter plaatse van de riooloverstort moet er gepompt worden bij hoogwater.

Het dijktraject is 150 meter lang en daarmee de kortste dijk van Nederland. De omgeving hecht waarde aan het uitzicht op de Maas. Het dijktraject is landelijk gelegen, in open landschap met veel recreatief fietsverkeer. De bewoners van Kessel

hebben Waterschap Limburg verzocht de dijk niet te verhogen en het dijktraject uit de Waterwet te halen. De bevoegdheid om een dijk te schrappen uit de Waterwet ligt bij de minister en is als mogelijke optie onderzocht in de verkenning.

VERVOLG

In 2016 is gestart met de verkenningsfase. Het resultaat van de verkenning is het in gang zetten van het proces om het dijktraject Kessel uit de Waterwet te halen. Hiervoor is een wijziging van de Waterwet nodig en een Algemene Maatregel van Bestuur door het Rijk.

Waterschap Limburg doet hiervoor in 2018 een principeverzoek aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

Vervolgstappen die in 2019 plaatsvinden zijn het herzien van bestemmingsplannen door gemeente Peel en Maas en het uit de legger halen van de dijk door Waterschap Limburg. Als alle procedures doorlopen zijn en besluiten onherroepelijk zijn, doet het waterschap het formele verzoek aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Dit vindt naar verwachting medio 2019 plaats.

28 juli 2018 Hittegolf officieel voorbij, warmte blijft → Halleluja, even niet zo zweten, het regent zelfs → 'Hittegolf als gevolg van klimaatverandering lijkt steeds waarschijnlijker' → Orkaan Jongdari nu als tropische storm over Japan

29 juli 2018

‘Innoveren betekent weerstand overwinnen, ook bij mezelf’ ↪ Rein Dupont

Dagelijks bestuurder Waterschap Limburg “Dat kán toch helemaal niet, wij zijn er om burgers te beschermen!” Dat was het eerste wat Rein Dupont dacht, toen hij hoorde over de petitie van de bewoners van elf woningen in Kessel om hun stukje dijk uit de Waterwet te halen. De Limburgse bestuurder ziet het inmiddels als een reële optie. “Voor de enorme dijk­ versterkingsoperatie waar Waterschap Limburg voor staat, zullen we op alle fronten moeten innoveren: technisch, procesmatig én sociaal.”

De dijkversterking bij Kessel is één van de vijftien Limburgse projecten, die het waterschap gebundeld aanpakt (zie pagina 138). Dupont dacht in 2017 te beginnen met de verkenningen, op het moment dat de subsidie zou worden toegekend. Maar het liep anders. “We kregen in 2015 een waarnemend voorzitter, Ger Driessen.

Hij zei: “Rein, we gaan niet tot 2017 op het geld wachten, we gaan nú starten, samen met de omgeving”. Ik zag het eerlijk gezegd niet gebeuren. Welke beren ik zag? Ik wist niet eens wélke beren ik moest zien! We hadden geen team, geen projectleider, nog helemaal niks.”

VOOR EN MET DE OMGEVING

Inmiddels – zomer 2018 – liggen er al vijf Voorkeursalternatieven en in 2019 gaan de eerste projecten in uitvoering.

Dupont schrijft dit ongekend snelle resultaat vooral toe aan het traject “met de omgeving, voor de omgeving”. “Voorheen organiseerden we pas een informatieavond als het plan nagenoeg klaar was.

Op de kaart stond dan al een traject.

Vaak hadden we ook al ingevuld: groene dijk of harde kering, en soms stond zelfs het type materiaal al vast! Nu doen we de verkennings- en planfase samen met de omgeving. Vijfentwintig bewonersavonden hebben we in totaal georganiseerd voor alle projecten. In omgevingswerkgroepen zijn wensen opgehaald en vervolgens in ontwerpateliers uitgewerkt. En bewoners zijn steeds via nieuwsbrieven, website en social media uitvoerig geïnformeerd over dat proces.”

KESSEL

“Spannend was dat: met een nagenoeg blanco kaart de boer opgaan”, vertelt Dupont. “Vooral in Kessel, waar het al gonsde dat bewoners van de woningen achter de dijk een petitie zouden aanbieden om hun stukje dijk uit de Waterwet te halen. Mijn eerste gedachte was: dat kán toch helemaal niet! Maar we zijn het gesprek aangegaan en ik heb gaandeweg begrip gekregen voor hun situatie. Samen met onze partners – Rijkswaterstaat, ministerie IenW, gemeente Peel en Maas, provincie en de Veiligheidsregio – hebben we verkend of dit mogelijk is. Deze mensen zijn in twee stappen op hogere gronden en achter hen wonen geen mensen. Daardoor is het mogelijk realiseerbaar, mits ze unaniem blijven. De minister doet er naar verwachting in 2021 uitspraak over, als de Omgevingswet wordt ingevoerd of in 2023 bij de evaluatie van de nieuwe norm in de Waterwet.”

ZICHT OP DE MAAS

“Ik heb in dit proces deels mijn persoonlijke opvattingen moeten loslaten. Ik heb geleerd dat wij er niet alleen zijn om mensen tegen hoogwater te beschermen, maar ook om wensen te respecteren en honoreren. Zeker hier in Limburg is dat cruciaal. Dijken zitten ons niet in de genen; we hebben er geen historie mee. Mensen willen per se zicht op de Maas behouden.

Dat is hen meer waard dan bescherming. Dit is ook een grote uitdaging op de ongeveer honderd plekken waar we nu demontabele wanden hebben, maar die zo’n 1 à 1,5 meter hoger moeten zijn om in de toekomst aan de nieuwe norm te voldoen.”

FINANCIËLE HAALBAARHEID

Ook de financiële kant is een uitdaging.

“Als ik hoor dat de zelfsluitende kering in Spakenburg 5 miljoen euro kost voor 300 meter, dan is dat niet overal optie voor onze demontabele keringen, 4 kilometer in totaal. We moeten dus ook goed uitleggen aan de omgeving welke innovaties financieel haalbaar zijn en welke niet.”

“We moeten goed uitleggen aan de omgeving welke innovaties financieel haalbaar zijn en welke niet”

150

151

KESSEL

FLEXIBELE KERINGEN

Toch is dat precies wat Limburg nodig heeft: nieuwe oplossingen. Dupont: “Flexibele keringen bijvoorbeeld, zoals de bewoners in de historische dorpskern van Arcen graag willen. Dijken die goed in het Limburgse landschap met hoogteverschillen en terrasranden passen. Hierbij denk ik bijvoorbeeld aan het project OoijenWanssum. Hier komt een zogenaamde Steilranddijk, die aansluit bij de klifachtige randen die van nature in het gebied voorkomen. En een Hoge Gronddijk, die is ingepakt met grond uit het gebied, opgaat in het landschap en waar agrariërs mais kunnen telen. Dit soort nieuwe, ingepaste dijken wil Waterschap Limburg “met de omgeving, voor de omgeving” ontwikkelen.”

—

30 juli 2018

M

31 juli 2018 Records droogte en zon sneuvelen, maar Nederland is 'supergoed voorbereid' → LTO wil crisismaatregelen voor boeren en tuinders tegen droogte

PROJECTEN IN DE GEMEENTE MAASGOUW

M

A A

1 augustus 2018 Hitte en droogte: waterberaad in Lelystad, komen er maatregelen? → Ondanks de droogte vinden veel boeren een verzekering te duur → In Australië is het pas écht droog: 'Het eet je helemaal op' → Droog, droger, Achterhoek: 'Het is hier net Spanje' A

OPGAVE

THORN – WESSEM

S

De Lange Vlieter

Grathem

Beegden

Bo

sc

hm pla olen s -

Heel

Ittervoort Panheel

Kan

aal

We ss

em

Thorn

Polderveld

-N

ede

rw

Wessem

De G He rot gg e e

eer

t

s Maa

CONTEXT

De Munsterse Speije Brachterbeek

Maasbracht BELGIË

Waterschap Limburg Dijkring: 79 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

152

Een deel van de dijken bij Thorn en Wessem voldoet op dit moment niet aan de veiligheidsnorm. Hoogte, piping, macrostabiliteit en de bekleding spelen een rol in de afkeuring. Het gaat om versterking van 5,3 kilometer van het huidige dijktraject met benodigde aansluiting naar de hoge grond. Naast dijkversterking verkent het waterschap of het gebied behouden kan blijven voor retentie. Dit vereist de aanleg van nieuwe dijken en inlaten. Na afronding voldoet het dijktraject aan de veiligheidsnorm.

Bij Thorn en Wessem is een groot deel van de waterkeringen aangelegd na het ontstaan van de Maasplassen. De keringen beschermen de woonkernen van Thorn en Wessem. Ze bestaan in hun huidige vorm uit een groene dijk met, achter een groot deel van de kering, een beek. De kering bij Thorn sluit aan op de kering van Vlaanderen (België).

Naast de dijkversterking wordt onderzocht of het landelijke gebied tussen Thorn en Wessem behouden kan blijven voor waterberging in extreme hoogwater situaties. Dit is een opgave binnen het Deltaprogramma Rivieren. De dijkversterking heeft een raakvlak met de opgave ‘herstel natuurbeken’ met als doel het versterken van de ecologische waarden.

Het dijktraject Thorn – Wessem is met dijktraject Heel verbonden via beken, die gestuurd worden in een complex

watersysteem. Tijdens hoge waterstanden is er veel pompcapaciteit nodig om het gebied droog te houden. Het waterschap verkent of de dijkversterking tegelijkertijd de problemen met de waterhuishouding kan oplossen.

De gemeente Maasgouw ondersteunt initiatieven die het gebied aantrekkelijker maken om er te wonen en recreëren.

Momenteel onderzoekt de gemeente hoe de ontwikkeling van het gebied hand in hand kan gaan met de dijkversterking, het beekherstel en het behoud van waterberging.

PROJECTEN IN DE GEMEENTE MAASGOUW

A S

HEEL OPGAVE De Lange Vlieter

Grathem

Beegden

Bo

sc

hm pla olen s -

Heel

Ittervoort Panheel

Kan

aal

We ss

em

Thorn

Polderveld

-N

ede

rw

Wessem

eer

t

s

Maa

VERKENNINGSFASE

In 2016 is de verkenning gestart. Het streven is om deze medio 2019 af te ronden.

Het waterschap is samen met belanghebbenden, zoals de gemeente Maasgouw, Rijkswaterstaat, bewoners, lokale ondernemers en maatschappelijke organisaties, op zoek naar een oplossing voor het aanpassen van het dijktraject. Onderdeel van de aanpak zijn omgevingswerkgroepen, ontwerpateliers en inloop- en informatiebijeenkomsten. Ook het formele traject wordt hierbij doorlopen. Hiervoor is in het voorjaar van 2018 de Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) opgesteld en de m.e.r.-procedure gestart. De ontwerpnota voorkeursalternatief volgt hierop. De verwachting is om medio 2019 te komen tot een voorkeursalternatief, waarna het project in de planuitwerkingsfase komt.

2 augustus 2018 'Alsof je een oven in moet' tijdens heetste maand ooit in Death Valley → Hitte en droogte: wordt vandaag Europees hitterecord verbroken? → Watertekort in heel Nederland, maar voorziening drinkwater niet in gevaar → Hevige modderstromen door noodweer in Tirol → Droogte aan de IJssel: de wijnboer is blij, de melkveehouder minder → Biomassa om CO2uitstoot te verminderen: hoe kan dat duurzaam? → Een watertekort in Nederland, dit betekent het → Gele bloemkolen en scheepvaart heeft het moeilijk

De G He rot gg e e

CONTEXT

De Munsterse Speije Brachterbeek

Maasbracht BELGIË

Waterschap Limburg Dijkring: 78 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

153

De waterkering bij Heel bestaat uit een groene kering. Op één locatie is een keermuur in de dijk aanwezig. De waterkering is afgekeurd op piping, stabiliteit en bekleding. Het gaat om versterking van 3,6 kilometer van het huidige dijktracé met benodigde aansluiting naar de hoge grond.

Na afronding voldoet het dijktraject aan de huidige veiligheidsnorm.

Bij Heel is een groot deel van de waterkeringen aangelegd na het ontstaan van de Maasplassen. De kering ligt nabij recreatie- en natuurgebied de Maasplassen. Op sommige locaties ligt de kering vlak langs de plassen, die totaal tot wel 30 meter diep zijn. De keringen beschermen de woonkernen van Heel en Panheel. Achter een deel van de kering ligt een beek. De dijkversterking heeft een raakvlak met de opgave ‘herstel natuurbeken’ met als doel het versterken van de ecologische waarden.

De gemeente Maasgouw ondersteunt initiatieven die het gebied aantrekkelijker maken voor wonen en recreëren.

Het dijktraject Heel is met dijktraject Thorn – Wessem verbonden via beken, die gestuurd worden in een complex watersysteem. Tijdens hoge waterstanden is er veel pompcapaciteit nodig om het gebied droog te houden. Het waterschap verkent of de dijkverbetering tegelijkertijd de problemen met de waterhuishouding kan oplossen.

PLANUITWERKINGSFASE

In 2016 is de verkenning gestart en deze is begin 2018 afgerond. Het waterschap heeft samen met belanghebbenden, zoals de gemeente Maasgouw, bewoners, lokale ondernemers en maatschappelijke organisaties, naar een oplossing gezocht voor het aanpassen van het dijktraject. Het voorkeursalternatief is vastgesteld, waarmee het project in de planuitwerkingsfase is gekomen.

3 augustus 2018 Pas op waar je zwemt: zwemwater vaker vervuild met blauwalg → Hoe de Sahara ons kan redden in tijden van droogte → Hitte en droogte: stofhoos in Weert, overleven in 44 graden in Spanje

PROJECT IN DE GEMEENTE LEUDAL

5 augustus 2018 Zo probeert boer Bert zijn maïs en frietaardappelen te redden → Duizenden vissen leggen het loodje door warmte in Zwolle → Hitte en droogte doen vlinderstand geen goed M

A

A

A

A

S

6 augustus 2018 Hitte en droogte: pas op met sigaretten en stofhoos in Eersel → Opnieuw extra zoet water ingezet tegen verzilting → Tweede landelijke hittegolf een feit

PROJECT IN DE GEMEENTE BEESEL OPGAVE

BEESEL

De waterkering bij Beesel bestaat uit een groene kering. Op enkele lager gelegen plekken worden tijdens hoogwater noodmaatregelen getroffen. Het gaat in het project om versterking van 1,2 kilometer aan huidig dijktracé met benodigde aansluiting naar de hoge grond. Het traject is afgekeurd op hoogte, piping en de stabiliteit. Na afronding van het project voldoet het dijktraject aan de huidige veiligheidsnorm.

S

aa s

Veers

Kessel-Eik

M

M

4 augustus 2018 Regen bij 48,3 graden Celsius, Californië claimt een record

Beesel

CONTEXT Bakheide Bussereind

mden

Be Rijkelse

Rijkel

Waterschap Limburg Dijkring: 73 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

OPGAVE

BUGGENUM

De waterkering bij Buggenum bestaat voor het grootste deel uit een groene kering. Het deel bij de haven en voor het dorp is een steile dijk bekleed met gras, op een plek waar weinig ruimte is. Ook ligt er een coupure. Op enkele plekken die lager liggen, noordelijk van het dijktraject, worden tijdens hoogwater noodmaatregelen getroffen. Het gaat hier om versterking van 1,3 kilometer van het huidige dijktraject met benodigde aansluiting naar de hoge grond. Na afronding voldoet het dijktraject aan de veiligheidsnorm.

Nunhem

Haelen

Buggenum Berik

as

Ma

Kan

aal

Lin

ne-

Bu gg

enu

m

Horn

Waterschap Limburg Dijkring: 75 Urgentie: Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas Deltaprogramma: Rivieren: Voorkeursstrategie Maasvallei

154

Asseltse Plassen

CONTEXT

De kering ligt in een lage uiterwaard en beschermt de historische kern van Buggenum. Het huidige dijktraject is aangelegd langs het koelwaterkanaal dat vroeger werd gebruikt door een energiecentrale van Nuon. De kering is deels smal en steil en is voorzien van een kwelscherm.

Aan de noordkant van Buggenum liggen hoger gelegen Maasterrassen, waarover een aansluiting naar de hoge grond gerealiseerd moet worden. Er is verder sprake van een kruising door een riooloverstort en verschillende kabels en leidingen, waaronder één van het Waterschapsbedrijf

Limburg en een gasleiding. Het is een gebied met natuur, landschappelijke en cultuurhistorische waarden, dat echter vrij geïsoleerd ligt. Langs de dijk is een opslag van een oude steenfabriek aanwezig.

VERKENNINGSFASE

In 2016 is de verkenning gestart en maakt dijktraject Buggenum onderdeel uit van de integrale verkenning van de locaties in Limburg. Het waterschap is samen met belanghebbenden, zoals de gemeente Leudal, bewoners, lokale ondernemers en maatschappelijke organisaties, op zoek naar een oplossing voor het aanpassen van het dijktraject. Onderdeel van de aanpak zijn omgevingswerkgroepen, ontwerpateliers en inloop- en informatiebijeenkomsten. Het streven is om de verkenning eind 2018 af te ronden met het vaststellen van een voorkeursalternatief. Hierna komt het dijktraject in de planuitwerkingsfase.

155

De waterkering bestaat uit een groene dijk en wordt deels onderbroken door natuurlijke hoogten in het landschap. De kering beschermt het lager gelegen deel van de woonkern Beesel. Er is een bijzonder kunstwerk in de dijk aanwezig in de vorm van een bergbezinkbassin, met een overstort naar de Maas. Verder wordt de kering onder andere gekruist door een drukrioolgemaal. Onder een deel van het dijktraject loopt een persleiding en er lopen verschillende kabels en leidingen van onder andere Waterleiding Maatschappij Limburg (WML) en Essent.

Kleinschalige kwaliteiten van het gebied zijn belangrijk voor het toerisme. Het

gebied heeft hoge landschappelijke waarden en er zijn fiets- en wandelroutes, een molen en een voetveer. Grenzend aan de waterkering, op gelijke hoogte, ligt een terras met uitzicht op de Maas.

PLANUITWERKINGSFASE

In 2016 is de verkenning gestart. Het waterschap heeft samen met belanghebbenden, zoals de gemeente Beesel, bewoners, lokale ondernemers en maatschappelijke organisaties, naar een oplossing gezocht voor het aanpassen van het dijktraject. De verkenningsfase is begin 2018 afgesloten door vaststelling van het voorkeursalternatief. De planuitwerkingsfase is aansluitend gestart.

7 augustus 2018 Stadsbeken terug van weggeweest → Hitte en droogte: geen record op laatste tropische dag → Wereldwijde 'hittetijd' dreigt, zeggen onderzoekers → Grote heidebrand Wateren onder controle, vier campings ontruimd → Hulp voor boeren met financiële problemen door de droogte → Klimaat op een kantelpunt: 'De komende jaren zijn bepalend'

8 augustus 2018 Eindelijk wat regen, maar droogte nog niet voorbij → Einde aan droogte in zicht? Het wachten is op twee weken lang elke dag regen → Bijna 3.000 branden door droogte, ruim twee keer zoveel als vorig jaar → Droogte drijft Australische boer tot wanhoop: 'Veel dieren moet ik afschieten' → Modderstroom overspoelt Zwitsers dorp en neemt alles op zijn pad mee

Zelfsluiter

9 augustus 2018 Tekort aan hooi door aanhoudende droogte → Zware windstoten in hele land, code oranje voor westen en Wadden → Zeeland wordt steeds zouter en dat heeft gevolgen voor de groenten op jouw bord → Noodweer in Frankrijk en Duitsland, toeristen bij Nîmes in het nauw → Schiphol schrapt 91 vluchten vanwege het weer → Code oranje: onrust op de camping, maar het lijkt mee te vallen

6— Tussen kunst en techniek Tekst Koen Steegers Fotografie Kees van de Veen

156

→ Johann van den Noort in zijn atelier

157

10 augustus 2018 Code oranje overal ingetrokken, weinig problemen door weer → Puerto Rico: niet 64 maar waarschijnlijk 1.427 doden door orkaan Maria → Droogte zet relatie tussen aardappeltelers en frietindustrie op scherp → Nederlander in Frankrijk: 'Eerst een tornado over mijn tent, nu de regen' → De Costa Blanca droogt op, maar jij mag als toerist gewoon de kraan openzetten

11 augustus 2018 Tientallen meldingen van wateroverlast in NoordHolland → Sluis bij Delden dicht door personeelsgebrek → 'Binnenvaart houdt nog weken last van laagwater in rivieren' → Watercrisis in Tsjaad: armoede, voedseltekort en Boko Haram

12 augustus 2018 Duitse jeugdleiders aangeklaagd voor in gevaar brengen kinderen bij Frans noodweer

KAMPEN— Wanneer het over zijn zeilavonturen gaat, fonkelen de 78-jarige ogen van Johann van den Noort als die van een kind dat zijn eerste ervaring consumeert. “Juist met storm voer ik uit. Ik wachtte op windkracht 10. Ik heb met mijn mast wel eens het water geraakt tijdens een oversteek van Dover naar Oostende. Het was voorspeld dat het heftig werd, maar niet dat het zo fel zou worden.” Zijn lach buldert door zijn woonkamer. “Dat zijn mijn mooiste zeiltoch­ ten geweest.” De stormervaringen op zee zijn dan ook de basis geweest van de verwondering die hij nog altijd heeft kunnen vasthouden, hem veel bracht in zijn werk als kunstenaar, en in de herfst van zijn leven tot ver­ maarde uitvindingen in de waterbouw leidde.

mij zo op weg konden helpen. Ik ben op een gegeven moment zelfs naar de bodem van de zee gedoken en dan zat ik daar op aquarelpapier te tekenen. Het wonderlijke is trouwens dat je veel mooiere vloeiendere lijnen onder water tekent en dat alles daar ook nog eens wordt vergroot. In alles wat ik maakte wist ik het echter niet te treffen. Toen ben ik helemaal opnieuw begonnen. Ik ben de hedendaagse meesters gaan bestuderen en in hun stijl gaan werken. Dat heeft zich uiteindelijk doorgezet totdat het op een abstractie uitliep.”

13 augustus 2018 Schade door droogte aan tuinen bij kastelen en landgoederen

14 augustus 2018 Waterschapsbelasting stijgt harder door droogte → Warme zomer leidt tot minder buitenlandse vakanties

DE OBSESSIE We lopen naar zijn atelier, dat hij speciaal heeft laten bouwen voor het kunstenaarslicht uit het noorden. Een werk in wording komt ons tegemoet. De woestheid van de zee spat van het doek en ver daarbuiten. Hij veegt en smijt met verf en bokst met de ezel. “Het moet snel. Je hebt een ingeving en die wil je snel weergeven. Goede schilderijen zijn allemaal snel gemaakt. Rembrandt maakte veel van zijn schilderijen in een dag! Picasso en Van Gogh zelfs meerdere op een dag. Zodra je in je inspiratie zit, moet het eruit voordat het vervlogen is.”

Zo timide als zijn persoonlijkheid is, zo agressief is zijn werkwijze en radicaal blijken zijn daden. Uit een ongekende zelfhaat verscheurde en verkocht hij in 1984 een groot deel van zijn werk. “Er waren exposities, waarbij ik niet eens meer naar de opening wilde. Ik schaamde me ervoor, omdat ik in mijn hoofd verder was. Ik kreeg na verloop van tijd door dat ik met het ambacht schilderen bezig was en niet met mijn kunstzinnige uiting. Ik was het ambacht meester geworden en plaatjesmaker geworden. Dat wilde ik niet. Ik wilde mijn ziel en zaligheid in mijn werk kwijt.”

Nederland dreigde onder water te stromen en hier sleepten we met zandzakken om het water tegen te houden. Dat vond ik zo raar, je gaat toch ook geen brand blussen met emmertjes water?

De herboren kunstenaar zocht daarvoor naar een versmelting, waarbij zijn grote fascinatie voor de zee samenkwam met zijn ambachtelijke vaardigheden. “Ik heb in het verleden veel in de stijl van Picasso gemaakt, modern en abstract in die tijd, maar ik wilde wat met dat water doen! Ik was er helemaal door geobsedeerd.

Ik hou van de natuur van de zee, het golvende water, de wolken en de wind. Er waren echter geen moderne kunstenaars die echt modern met water werkten en

Bootvluchtelingen, 2013 Johann van den Noort

DE UITVINDINGEN Zijn bekendste abstractie van een zeetafereel is ‘Bootvluchtelingen’ uit 2013, waarvan de inspiratie niet de actuele oorsprong kent die men zou verwachten.

“Ik heb in dat schilderij de nood van hozende vluchtelingen aan boord van een zinkend schip proberen af te beelden. In de Vietnamese oorlog in 1979 moest een vriend daar het land uit om niet vermoord te worden.

Hij werd op een nacht onder het riet in een kano gelegd in de Mekongdelta. Zo is hij de Chinese Zee opgevaren, waar hij aan boord kwam van een klein vissersvaartuig dat helemaal vol zat met vluchtelingen. De opvarenden konden enkel staan en tegen elkaar aanhangen. Het voedsel raakte op en de boot was zinkende. Na een paar dagen zijn ze ternauwernood opgepikt door Nedlloyd en via Indonesië in een asielzoekerscentrum in Nederland terecht gekomen.”

Het schilderij wekt daarmee zowel de associatie op van de kwetsbaarheid van mensen op water als vissen op het droge, als die van de dramatische belevingswereld van vluchtelingen. Zonder dat de kunstenaar er een politieke opvatting in legt. Daarmee schetst het een beeld van een bescheiden kunstenaar die zeer maatschappelijk betrokken is. Dit laat hij niet alleen in zijn kunst zien, maar nog meer in zijn uitvindingen. Zijn bekendste uitvinding is de zelfsluitende waterkering die vanuit een gleuf in de grond tevoorschijn komt bij hoogwater, doordat deze door het water zelf omhoog wordt gestuwd. Johann ontwierp de kering nadat hij in 1995 overdag de militairen aan het werk had gezien.

“Nederland dreigde onder water te stromen en hier ⇈ Schetsen onder water

158

159

↑

Johann van den Noort in zijn atelier

15 augustus 2018 Elf maanden na orkaan Maria heeft heel Puerto Rico weer stroom → Nieuwe rekenmethode: de wereld gaat vier warme jaren tegemoet

16 augustus 2018 Boetes en waarschuwingen voor overtreden sproeiverbod → Tientallen doden door overstromingen Indiase deelstaat Kerala → Schijn bedriegt: droogte nog steeds groot probleem

17 augustus 2018 Dodental door overstromingen in zuiden India loopt op → Australië krabbelt terug, Parijse klimaatafspraken niet in wet → Rutte: verspil geen water, nog maanden regen nodig

Impressies van het atelier, met ingelijste eerste schets van de zelfsluitende kering

160

161

18 augustus 2018 Nieuwe regenval belemmert reddingswerk India

19 augustus 2018 Ruim 800.000 mensen dakloos door overstromingen Kerala → Aletta André in overstroomd Kerala: 'Water heeft in 100 jaar niet zo hoog gestaan'

sleepten we met zandzakken om het water tegen te houden. Dat vond ik zo raar, je gaat toch ook geen brand blussen met emmertjes water? Daarbij kwam dat ik een autobedrijf had met tientallen auto’s en ik was niet verzekerd tegen overstroming. Overdag heb ik een groot deel van die auto’s naar de Flevopolder gereden.

En toen ik thuiskwam en lag te malen, heb ik ’s nachts de zelfsluitende kering bedacht en direct in mijn atelier ontworpen.”

Het ontwerp werd enthousiast onthaald door onder andere het zakenleven in Kampen. “We hebben in een consortium van bedrijven vervolgens een basin gebouwd en daarin de kering twee jaar lang verder ontwikkeld. Men kwam van over de hele wereld om de constructie en de proeven te zien.” De Nederlandse vakwereld was in eerste instantie minder enthousiast.

“Toen ik de kering ontwierp had ik de kade van Kampen in gedachten: 1,7 kilometer lang. De aannemers stonden uiteraard te popelen om die kering te bouwen. We hadden hem ontworpen en alles uitgerekend, maar de waterschappen en Rijkswaterstaat wilden niets van beweegbare waterkeringen weten, omdat de modellen van hun beweegbare ontwerpen mislukten. Kampen heeft uiteindelijk een kering gekregen die ruim €100 miljoen euro heeft gekost, deels in opslag staat en waarvoor 200 vrijwilligers nodig zijn om hem bij hoogwater op te zetten. Terwijl wij onze kering hadden begroot op €11 miljoen en deze achteraf geen arbeid en praktisch geen onderhoud vereist.” Het is een zichtbare frustratie die niet voortkomt uit persoonlijke verbittering, maar uit een aversie tegen inefficiëntie, verspilling en conservativisme.

Johann’s zoon heeft inmiddels wereldwijd twintig dealers zitten, waaronder in Amerika en Vietnam, die de zelfsluitende waterkeringen verkopen die in Kampen worden gebouwd. Tegenwoordig wordt de kering toegepast tot aan het Nationaal Archief in Washington toe.

“Het hele gebouw was tegen een atoombom beschermd, maar niet tegen water! En in Australië is inmiddels zelfs een wet aangenomen, dat ondergrondse parkeergarages alleen nog maar gebouwd mogen worden met een kering van ons ervoor.”

De kering zou volgens Johann ook toegepast kunnen worden in dijken. Dit doet denken aan de Muraltmuur die de golfoverslag tegen moest houden, maar in 1953 faalde. Johann is echter overtuigd: “Tuurlijk kan dat als er maar een goede ondergrond is.

Om de waterkering aan te leggen hebben we een behoorlijk diepe bak nodig. Daarmee voorkom je bijvoorbeeld al piping. Als de grond eronder week is, moet je er een degelijke fundering in leggen. In principe heb je bij dit systeem geen dijken meer nodig.” Over de grootschaligheid van zijn voorstel is hij kritisch: “Ik weet niet of je in alle dijken nu deze kering moet gaan leggen. Maar er zijn dijken die niet verder verhoogd kunnen worden of waarbij dit systeem goedkoper is. Ik denk dat je er selectief mee moet omgaan. Hetzelfde geldt voor zijn andere uitvinding: de tsunamikering. In Japan liggen alle grote steden aan een baai, dus als je die baai uitrust

162

20 augustus 2018 Hitte en noodweer voor hadj-gangers in Mekka

Zelfsluitende kering vult zich bij hoogwater met water

Door de waterdruk wordt de keerwand omhoog gestuwd

21 augustus 2018 Trump versoepelt milieu-eisen voor kolencentrales → Onderzoekers: langere periodes van extreem weer door opwarming noordpoolgebied → India strijdt niet alleen tegen overstromingen, maar ook tegen nepnieuws

22 augustus 2018

met zo’n kering dan ben je er al. Zo ligt Tokyo, een stad met 60 miljoen inwoners, aan een baai en ligt de helft van de stad een halve meter onder zeespiegel. Daarbij is het wereldwijd één van de belangrijkste economische centra, dus wat mag zo’n beschermende kering nou kosten? Voor alles geldt dat je er eerst vertrouwd mee moet raken, dus ze moeten beginnen met het bouwen van een lab en proeven doen.”

Ondanks het succes van de zelfsluitende kering is hij nog altijd het meest enthousiast over deze Twin Wing Tsunami Barrier. “De kering moet op minimaal tien meter diepte liggen, zodat je de tsunami in de kiem smoort. De golf moet je aanpakken, wanneer die nog laag en niet allesvernietigend is.” De kering bestaat uit twee 60 centimeter dikke holle stalen kleppen die zich in tegenovergestelde richting oprichten. “Kijk, een tsunami trekt eerst de kust leeg. Door de stroming die ontstaat richting de oceaan en de spoiler op de klep wordt de klep aan landzijde opgericht, waarna het overgrote deel van het water tot het land niet meer weg kan. Dit zorgt voor een verzwakking van de tsunami. Zodra die er aan komt ontstaat een tegenovergestelde stroming richting land, die de klep met spoiler aan oceaanzijde omhoog richt. Daarbovenop maakt deze spoiler aan de bovenrand een terugklappende beweging, een zogenaamde diffuser, die de tsunamigolf ook nog eens terugkaatst richting zee.”

doordat er weinig meer aan creatieve ontwikkeling wordt gedaan op school. Als je muzikaal bent is het hartstikke mooi om naar een concert te gaan, daar te gaan zitten en er van te genieten. Maar als je één van de muzikanten wilt zijn moet je dagelijks achter je instrument zitten om de muzikaliteit die in jou zit te ontwikkelen. Daarvoor moet je elke keer weer iets nieuws laten horen. Het is improviseren, zoals met jazz. Zodra ik een kleur aanbreng geeft dat aanleiding om de volgende toon te zetten. Ik heb vaak geen idee als ik voor een wit doek sta wat ik ga doen. Ik componeer gaanderwijs het schilderij aan elkaar. Met een uitvinding begin ik wel met een eerste idee, maar ook dan ontwikkel ik het vervolgens op eenzelfde manier tot één kloppend werk.”

HET IMPROVISEREN

Klep tsunamikering landzijde klapt door oceaanwaartse stroming omhoog

De tsunamikering is niet zomaar een optimistisch gedachte-experiment. De kering is uitvoerig getest. “We hebben veel proeven en studies gedaan.” Hij opent een kast volgestampt met keurig gerangschikte ordners en pakt er vier dikke pillen uit. “Dit zijn allemaal berekeningen van de kleppen en van alle krachten die op de Twin Wing Tsunami Barrier uitgeoefend worden. Hier is vier jaar aan gewerkt door allerlei studenten.” Hij vertraagt het omslaan van de pagina’s door één van de ordners, krijgt een kleine stem, en zegt stil maar trots: “Hier zijn allemaal mensen op afgestudeerd, net zoals op de zelfsluitende waterkering, dat is super. Ik kan de ideeën bedenken, maar ik ben geen waterbouwkundige met cijfers en formules. Daarin ben ik een leek, dat is aan professoren en studenten. Wat een ander beter kan, moet een ander doen.”

Het is improviseren, zoals met jazz. Zodra ik een kleur aanbreng geeft dat aanleiding om de volgende toon te zetten

Klep oceaanzijde klapt door landwaartse stroming omhoog

Innovatie komt daarmee niet uit de betreffende vakdisciplines, maar ontstaat daarbuiten. Hierachter schuilt volgens Johann een probleem in het Nederlandse onderwijs. “De beroepslieden zijn technisch heel goed, maar ze denken in de box, omdat ze alleen maar vakgericht bezig zijn. De creativiteit ontbreekt en dat komt

163

Model van de tsunamikering

DE LAATSTE OPGAVE Improviseren met een onbegrensde vrijheid is slechts voor enkelen, zoals kunstenaars, weggelegd. Voor de toekomst wil Johann zich hier dan ook weer meer op focussen. “Schilderen en met name exposeren is er bij ingeschoten vanwege de uitvindingen.” De geestdrift daarbij komt vanuit een inspiratie door God via de natuur. God die hij na zijn omslag in 1985 vond in Rembrandt. “Ik heb toen onder andere zijn schilderijen bestudeerd en des te meer zijn schetsen. Hij heeft ongeveer 3.000 tekeningen gemaakt, waarvan er nog zo’n 1.400 over zijn. Het grootste deel daarvan slaat op Bijbelverhalen. Om zijn werk te begrijpen ben ik dus ook de verhalen gaan bestuderen. Zo kwam ik tot de conclusie dat je zelf wel creatief bezig bent en wel mooie schilderijen maakt, maar dat het de natuur zelf is die zo verschrikkelijk prachtig is. Het vernuft achter de natuur is onverklaarbaar. Een spin maakt draden die sterker zijn dan staalkabels. Die heeft nooit les gehad om dat web te maken, dat is er ingeboren. Het is een schoonheid die niet op doek te vatten is. Dat bereik je nooit.” Daarmee is het hoogst haalbare, en de grootste voldoening, om in abstractie een gevoel over te brengen in plaats van de oppervlakkige letterlijkheid weer te geven. “Ja, dat is uiteindelijk de kern! Geen boom is gelijk, terwijl we het allemaal een boom noemen.”

—

23 augustus 2018 Inhijsen nieuwe sluisdeuren Beatrixsluis trekt veel publiek → Eerste hulp bij calamiteiten met cultureel erfgoed

24 augustus 2018 Evacuaties vanwege bosbranden Duitsland → LTO wil onderzoek naar droogteschade boeren → 'Maatschappelijke onrust dreigt bij tekort Groningengas' → Hawaï zet zich schrap voor de komst van Lane

DIJKVERSTERKING AMELAND OPGAVE

Noordzee

AMELAND Hollum

Nes Buren

Ballum

Waddenzee Ternaard Holwert

Blije Ferwert

Tijdens de Tweede Toetsing is geconstateerd dat de betonblokken en de grasbekleding aan de buitenzijde van de Waddenzeedijk niet voldeden aan de wettelijke norm. Dit gold voor de gehele dijk over een lengte van 16,5 kilometer.

Daarbij is ook vastgesteld dat de kruinhoogte niet meer voldoende was. In juli 2013 is het projectplan vastgesteld door Gedeputeerde Staten van Fryslân, waarna in december 2013 de beschikking voor de realisatie door het programmabureau van het Hoogwaterbeschermingsprogramma is afgegeven.

CONTEXT

HWBP-2 Wetterskip Fryslân Dijkring: 2 Deltaprogramma: Waddengebied

Het dijktraject ligt aan de Waddenzee, een Natura 2000-gebied, en is aangewezen als UNESCO Werelderfgoed. Het binnendijkse gebied heeft een agrarische bestemming.

De veerdam is gelegen in het projectgebied. Voor de totstandkoming van het dijkverbeteringsplan heeft Wetterskip Fryslân de afgelopen jaren intensief gecommuniceerd met bewoners, eigenaren, belangenorganisaties en overheden. Deze aanpak heeft geresulteerd in een plan met een breed draagvlak bij alle partijen.

REALISATIEFASE

In december 2014 is het project gegund aan aannemerscombinatie Van den Herik Sliedrecht en Jansma Drachten. De omgeving is erg belangrijk: fietsrecreatie, ganzen, schapen en het beschermde

164

25 augustus 2018

26 augustus 2018 Alle waarschuwingen voor tropische storm Lane opgeheven → Rijn bij Lobith op laagste peil ooit gemeten

DIJKVERSTERKING WADDENZEEDIJK TEXEL vogelgebied de Feugelpôlle vroegen speciale aandacht tijdens de uitvoering. Daarnaast ligt de uitdaging voor de aannemerscombinatie in de logistiek om ruim 800.000 ton klei, zand, breuksteen en asfalt tijdig op het eiland te krijgen.

Vaargeulen zijn ondiep en er is de beperking van de getijden. Vanwege het broed- en stormseizoen kan enkel in de zomermaanden worden gewerkt, maar dan zijn er veel toeristen op het eiland. De aannemerscombinatie heeft dit opgelost door twee tijdelijke losvoorzieningen aan te leggen en door actief in te zetten op bouwcommunicatie naar bewoners en toeristen.

De werkzaamheden aan de dijk zijn in juni 2015 gestart. Op 1 oktober 2017 kon het sein ‘dijk veilig’ worden gegeven. Binnen het project zijn ook drie bestaande uitwateringsduikers vervangen en is één nieuwe duiker aangelegd. Op 30 juni 2018 is het hele project volgens planning en binnen budget opgeleverd. De bekleding aan de buitenzijde van de dijk is over een lengte van 16,5 kilometer versterkt en de kruin is met gemiddeld 0,35 meter verhoogd. Na drie jaar is de dijkversterking Ameland afgerond. Op 1 september 2018 vond de officiële oplevering plaats. Het resultaat is een groene dijk met aan de onderkant grove steenbekleding. De zeedijk voldoet weer aan de wettelijke veiligheidseisen en beschermt Ameland voor de komende 50 jaar tegen hoogwater.

OPGAVE De Cocksdorp

Noordzee TEXEL De Koog Oost

Den Burg Oudeschild

Den Hoorn

Waddenzee NOORDERHAAKS

Den Helder

HWBP-2 Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Dijkring: 5 Deltaprogramma: Waddengebied

Texel werd een eiland met de stormvloed van 1170, en sinds de veertiende eeuw worden er dijken gebouwd om land in te polderen en om bescherming te bieden tegen de zee. De laatste dijkversterking was 40 jaar geleden, waardoor de huidige Waddenzeedijk ontstond.

De Waddenzeedijk op Texel moet bestand zijn tegen een storm die eens in de 4.000 jaar voorkomt. Voor zulke extreme weersituaties zijn grote delen van de Waddenzeedijk niet sterk genoeg en bepaalde dijkvakken zijn ook niet hoog genoeg. Bij sterkte gaat het vooral om de faalmechanismen macrostabiliteit binnenwaarts en buitenwaarts, steenbekleding en overslagbestendigheid.

Daarom versterkt Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier 18 van de in totaal 23 kilometer dijk. Tegelijkertijd worden drie gemalen vervangen met nieuwe uitstroomkokers door de dijk heen.

Met dit project zorgt het hoogheemraadschap ervoor dat Texel in de toekomst goed beschermd is tegen hoogwater vanuit de Waddenzee. Bij de versterking van de Waddenzeedijk werkt het hoogheemraadschap nauw samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de gemeente Texel, belangenorganisaties en bewoners.

CONTEXT

De werkzaamheden aan de Waddenzeedijk zijn in tien secties opgedeeld vanwege de diversiteit van de dijksecties. Voor de dijk bij polder ’t Horntje is in tweede instantie na de start van de uitvoering in 2016 een meekoppelkans benut: in plaats van de inlaagdijk wordt nu de voorlandkering versterkt. Hiervoor is aanvullende financiering geregeld, is een nieuwe projectplanprocedure opgestart en is op het bestaande contract uitgebreid. De uitvoeringsdatum is blijven staan op 2019. Sectie 9, de Prins Hendrikdijk, is een apart project geworden vanwege de oplossing voor de opgave piping: een zandige versterking van 200 hectare met de dubbeldoelstelling waterveiligheid en natuur.

165

Vanwege ruimtegebrek, zoals in Oudeschild waar de dijk tussen de haven en het dorp ligt, is op een aantal plaatsen gekozen voor damwanden. Aanvoer van benodigd materiaal naar het eiland is een hele opgave. Hier zijn meerdere oplossingen voor gevonden. Zo wordt zoveel mogelijk materiaal hergebruikt, zijn er aanlandingen gemaakt zodat het benodigde materiaal vanaf de vaste wal per schip dicht bij de locatie van gebruik kan worden gebracht en is op veel plaatsen gekozen voor open steenasfalt (OSA) in plaats van klei.

Bij het bouwen van de dijken op Texel moet behalve met de planning buiten het stormseizoen rekening gehouden worden met belangen van inwoners, natuur en toeristen. Dijken beschermen het land tegen overstroming, ook tijdens de bouw.

Daarom mag er alleen buiten het stormseizoen van 15 april tot 15 oktober gewerkt worden aan de dijk. Er wordt zo gewerkt dat de dijk bij een zomerstorm snel veilig gemaakt kan worden. De extra aanlanding voor aanvoer per schip helpt om hinder voor inwoners zo veel mogelijk te voorkomen. Zo wordt het werkverkeer over het eiland beperkt. Voor fietsers komen er aparte omleidingsroutes, zodat het omrijden beperkt blijft en fietsroutes van het werkverkeer worden gescheiden.

De dijk ligt tussen natuurgebieden in: de Waddenzee aan de zeezijde en beschermde natuurgebieden direct tegen de dijk aan de landzijde. Daarnaast zijn er in het projectgebied veel beschermde planten- en diersoorten. Voor de planning van het werk is een mitigatiepuzzel opgesteld waarmee tegemoet wordt gekomen aan de eisen uit de Natuurbeschermingswet en de ontheffing van de Flora- en faunawet. Zo wordt er niet tegelijk gewerkt aan dijkvakken waar natuurgebieden met broedvogels liggen, zodat deze kunnen uitwijken naar een rustig gebied.

REALISATIEFASE

De realisatie van deze dijkversterking is in het voorjaar van 2016 gestart en wordt naar verwachting voor half oktober 2019 afgerond.

27 augustus 2018

DIJKVERSTERKING DEN OEVER

28 augustus 2018 Onderzoek naar vertroebeling water Eemsmond → Honderden actievoerders houden zitprotest tegen gaswinning → Puerto Rico verhoogt dodental orkaan Maria naar bijna 3.000 → Start grootschalig onderzoek slibwerking Eems. Grote hoeveelheden slib zorgen in Eems-Dollard voor troebel water en dit heeft invloed op het leven in en rond het water.

OPGAVE

Waddenzee

Den Oever

Amsteldiep WIERINGEN

IJsselmeer

Hippolytushoef

CONTEXT

Westerland

Amstelmeer WIERINGERMEER

HWBP-2 Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Dijkring: 12 Deltaprogramma: Waddenzeegebied

166

De 900 meter lange Havendijk in Den Oever is afgekeurd. De dijk is niet hoog genoeg, waardoor de kans bestaat dat er bij extreem weer te veel water over de dijk heen slaat. Ook is de huidige dijk onvoldoende stabiel, waardoor de dijk bij hoog water zou kunnen afschuiven of bezwijken.

De aanwezige coupure voldoet bovendien niet aan de waterveiligheidseisen.

De dijk midden in het dorp Den Oever moet 3 meter worden verhoogd. Dat was in 2008 de uitkomst van de eerste verkenning naar mogelijke oplossingen om de Havendijk weer aan de veiligheidsnormen te laten voldoen. De dijk, die in het dorp een centrale plek inneemt, zou hierdoor volledig veranderen en veel meer ruimte in beslag gaan nemen. Dit zou ten koste gaan van de eerste rij woningen aan de binnenzijde of het grootste deel van het intensief gebruikte haventerrein aan de buitenzijde.

De weerstand vanuit het dorp was groot. Het was duidelijk dat de effecten van de benodigde versterking moesten worden verminderd. Voor het project is daarom een getrapte bekleding op maat ontworpen, die een sterk golfremmend effect heeft. Hiermee is de benodigde verhoging van de nieuwe dijk aanzienlijk gereduceerd, tot maximaal 1,5 meter. De oplossing is geïnspireerd op het project kustverdediging Chicago en ontwikkeld op basis van eigen onderzoek, onder andere in de Scheldegoot bij Deltares en met de golfoploop-simulator tijdens proeven op de Oosterscheldedijk in Zeeland. De traptreden worden 0,46 meter hoog; dit is de ideale zithoogte. Daarmee zal de getrapte bekleding tevens dienst gaan doen als tribune voor activiteiten op het haventerrein. Aannemer Van Oord heeft de getrapte bekleding geoptimaliseerd en verder doorontworpen, onder andere

waar het gaat om lengtedoorsnedes, bochtstralen, overgangen in hoogte en aansluitingen. Ook in deze fase zijn innovaties doorgevoerd. Zo is er gekozen voor een balkvorm waarbij de zijkanten iets taps zijn. Het effect van deze vorm is dat deze eenvoudig is aan te brengen en dat boog­ stralen makkelijker te volgen zijn. In juli 2018 zijn de eerste blokken aangebracht.

Voor de versterking moest ook een deel van het pand van de visafslag worden gesloopt, het hart van de haven en een belangrijke bron van werkgelegenheid en inkomen voor de dorpsbewoners. Door het ruimtegebruik terug te brengen kon de visafslag grotendeels worden behouden, en het deel dat wel werd geraakt kon voorafgaand aan dijkversterking verbouwd worden, wat heeft geleid tot de modernste visafslag van Nederland.

Tegelijk met de dijkversterking wordt het haventerrein toekomstbestendig gemaakt: de coupure wordt vernieuwd en aangepast aan de bredere dijk.

Omwonenden konden hun stem uitbrengen op een voorkeursvariant voor de coupure. De winnende variant is meegenomen in het ontwerp. Voetgangers kunnen er straks overheen via een brug, die tevens bestemd is voor onderhoudsvoertuigen.

De damwand die zichtbaar is op het haventerrein krijgt op verzoek van de bewoners een basalten voormetseling. In alle stappen van het planproces heeft een adviesgroep uit Den Oever, bestaande uit bewoners en ondernemers, actief meegedacht en geadviseerd. Tijdens de uitvoering is er een bouwpanel actief. Uiteindelijk is samen met de omgeving bereikt dat de ruimtelijke ingreep beperkt kon blijven én is er draagvlak voor de oplossingen.

29 augustus 2018 Het Haringvliet gaat open en dat heeft voor- en nadelen → Michèle Blom en Hetty Klavers brengen werkbezoek aan Meanderende Maas

30 augustus 2018 Tuincentra verwachten inhaalslag na droge zomer → Om te huilen zo klein: gestreste uien groeien niet → 450 kilometer buizen om CO2-uitstoot van veenweiden te verminderen

DIJKVERSTERKING PRINS HENDRIKZANDDIJK OP TEXEL OPGAVE De Cocksdorp

Noordzee TEXEL De Koog Oost

Den Burg Oudeschild

Den Hoorn

Waddenzee NOORDERHAAKS

Den Helder

HWBP-2 Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Dijkring: 5 Deltaprogramma: Waddenzeegebied

De 3 kilometer lange Prins Hendrikzanddijk – onderdeel van de 23 kilometer lange Waddenzeedijk – voldoet niet meer aan de wettelijke veiligheidseisen. Daarom versterkt aannemer Jan De Nul Group in opdracht van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier de dijk.

De mogelijkheid hiertoe is ontstaan door de unieke samenwerking tussen Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, gemeente Texel, Rijkswaterstaat, de provincie NoordHolland, het Waddenfonds en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, waarbij alle partijen een financiële bijdrage leveren. Met dit project zorgt het hoogheemraadschap ervoor dat Texel in de toekomst goed beschermd is tegen hoogwater vanuit de Waddenzee en zorgt het tegelijk voor nieuwe natuur.

CONTEXT

Het project slaat twee vliegen in één klap: een toekomstbestendige waterkering in de vorm van duinen én de verbetering van de natuurwaarden in de Waddenzee, zodat Texelaars ook in de toekomst veilig kunnen wonen, werken en recreëren op het eiland.

De Prins Hendrikzanddijk grenst aan de Waddenzee. Dit unieke natuurgebied valt onder de natuurbeschermingswet Natura 2000. Buitendijks versterken is daarom niet zomaar mogelijk. Door volgens een zorgvuldig ontwerp zand op te spuiten (5 miljoen kuub in zes maanden) en leefgebieden aan te leggen waar lokale planten en dieren zich thuis voelen, voldoet de

REALISATIEFASE

De realisatie van deze dijkversterking is in 2017 gestart en wordt naar verwachting eind 2019 of begin 2020 afgerond.

167

zeewering straks weer aan de wettelijke eisen en krijgt Texel er 200 hectare (ofwel 400 voetbalvelden) nieuwe natuur bij. Het zand wordt gewonnen in de Noordzee en met een schip naar het projectgebied gebracht.

Aan de wadkant van de dijk wordt een nieuwe duinenrij aangelegd. Voor deze duinenrij komt een ondiep gebied met schorren en slikken en aan de voet van het duin komen op twee plaatsen duinvallen.

Elders wordt extra zand aangebracht om daar kleine duintjes te laten ontstaan. Het nieuwe duin wordt, op een enkel panoramapunt na, niet hoger dan de noodzakelijke 8 tot 9,5 meter boven NAP. Daardoor blijft vanaf de dijk, over de duinen heen, de Waddenzee zichtbaar. Achter een schiereiland van zand en schelpen ontstaat een lagune die in open verbinding staat met de Waddenzee.

De versterking van de Prins Hendrikzanddijk verschilt van de andere dijksecties op Texel, zowel qua techniek als qua financiering van de binnendijkse versterking. Daarom was extra voorbereidingstijd nodig. Ook verschillen de projecten in de uitvoering: de overige secties worden met steen en klei versterkt; de Prins Hendrikzanddijk wordt opgespoten met zand.

REALISATIEFASE

De realisatie van deze dijkversterking is in de zomer van 2018 gestart en wordt naar verwachting eind 2019 of begin 2020 afgerond.

1 september 2018 Oplevering project dijkversterking Ameland

Lelystad

HWBP-2 Rijkswaterstaat Deltaprogramma: IJsselmeergebied

CONTEXT

Tussen Trintelhaven (in het midden van de dijk) en Lelystad versterkt Rijkswaterstaat de Houtribdijk op traditionele wijze, met breuksteen en asfalt, met als resultaat dat de dijk straks niet bezwijkt bij zeer hoog water, ook niet als er water overheen slaat. De werkzaamheden zijn hier in volle gang. Een efficiënt ‘treintje’ van schepen schuift stukje voor stukje langs de dijk richting Lelystad. De werkschepen halen oude stenen weg, plaatsen nieuwe doeken en dekken de dijk toe met een nieuwe laag stenen. Naar verwachting heeft het treintje begin 2019 Lelystad bereikt en is een groot deel van de stenige versterking op dit deel van de dijk dan gereed.

OPGAVE Moordrecht

el

Markermeer

ss

Urk

IJ

IJsselmeer

Het andere deel van de dijk – tussen Trintelhaven en Enkhuizen – wordt versterkt met brede, zandige oevers. Deze zijn begroeid en lopen geleidelijk af: zo’n 70 meter boven water, 70 meter onder water). Het zand breekt de golven en zorgt zo voor een veilige dijk. Ook vinden nieuwe planten- en diersoorten hier hun habitat.

Het eerste zand wordt nu opgespoten, maar de zandige oevers zijn voorlopig nog niet zichtbaar voor automobilisten en fietsers. In totaal komt er zo’n tien miljoen kubieke meter zand tegen de dijk. Dat is evenveel als er normaal gesproken in een jaar wordt aangebracht langs de hele Nederlandse kust. Een zandige versterking in zo’n groot binnenwater zonder getijden is een wereldwijde primeur. Daarom heeft EcoShape voordat de dijkversterking van start ging eerst een proefvak gemaakt.

Specialisten konden zo de afgelopen jaren uitgebreid onderzoeken hoe het zand zich gedraagt in combinatie met de golven en stromingen in dit gebied.

Halverwege de dijk zijn inmiddels de eerste contouren zichtbaar van Trintelzand: een nieuw natuurgebied van 377 hectare met zandplaten, slikvelden en rietoevers, geschikt voor mosselen, slakjes en insecten en een kraamkamer voor vissen. De waterdieren vormen voedsel voor vogels zoals kuifeenden, visdieven en futen. Zo ontstaat er een gebied vol leven en wordt er bijgedragen aan een betere waterkwaliteit en versterking van het ecologische systeem in het Markermeer.

se

Enkhuizen Bovenkarspel

De Houtribdijk is ook bekend onder de naam Markerwaarddijk en is ontworpen door architect Cornelis van Eesteren.

De dijk is aangelegd vanaf de jaren zestig om het Markermeer in te polderen. Deze ‘Markerwaard’ is er nooit gekomen; daarom is de Houtribdijk nu feitelijk een dam, midden in het water. Bij storm vormt de dijk een golfbreker tussen IJsselmeer en Markermeer. Daarmee is de Houtribdijk nu en in de toekomst cruciaal voor de waterveiligheid van alle provincies rond het IJsselmeergebied. Ook verbindt de Houtribdijk Lelystad en Enkhuizen voor fietsers en autoverkeer.

Rijkswaterstaat versterkt de dijk, zodat deze weer lang meekan en grotere stormen kan weerstaan. De dijkversterking is gestart in september 2017 en wordt uitgevoerd in samenwerking met de provincie Flevoland. Op initiatief van de provincie legt Rijkswaterstaat een watersportstrand voor kite- en windsurfers aan.

nd

OPGAVE Andijk

Nieuwerkerk aan den Ijssel

Stolwijk

REALISATIEFASE

In 2020 is de dijkversterking afgerond.

Meer informatie: www.rijkswaterstaat.nl/ versterkinghoutribdijk

Schoonhoven

Bergambacht

Lek Groot-Ammers

Krimpen aan den IJssel

De Lekdijk tussen Kinderdijk en Schoonhovenseveer voldeed niet aan de wettelijke veiligheidseisen. Om bewoners in het gebied te beschermen tegen de verwachte toename van de hoeveelheid rivier­ water heeft Waterschap Rivierenland het dijktraject versterkt.

Lekkerkerk

Krimpen aan de Lek

CONTEXT Kinderdijk

Ridderkerk

Alblasserdam

Bleskensgraaf

or

No d Hendrik-Ido-Ambacht

Papendrecht

Beneden Merwede

Sliedrecht

HWBP-2 Waterschap Rivierenland Dijkring: 16 Deltaprogramma: Rivieren

168

3 september 2018 'Veel vakantiegangers met flauwtes en ontstekingen door hete zomer' → Overal dode vissen in de Geul na mestlozing: 'De beek is bijna dood'

DIJKVERSTERKING KINDERDIJK-SCHOONHOVENSEVEER (KIS)

lla

PROJECT VERSTERKING HOUTRIBDIJK

2 september 2018 Massale evacuatie in zuiden China na zware regenval

Ho

31 augustus 2018 Het is geen verrassing: afgelopen zomer was de warmste ooit gemeten → Een record aan weerrecords: wat die ons vertellen → Dijkgraaf van waterschap Rivierenland, Roelof Bleeker, neemt afscheid

169

Het project KinderdijkSchoonhovenseveer is een van de innovatieve projecten binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma.

Zowel op het gebied van techniek als op het gebied van omgeving en contract zijn allerlei innovaties uitgevoerd die ongetwijfeld invloed hebben op volgende projecten binnen de hele waterwereld. Bestaande en innovatieve oplossingen zijn slim ingezet en aan elkaar verbonden: augmented reality, het gebruik van drones, het gebruik van boorpalen, verschillende manieren van monitoring en de Klimaatdijk. Ook samenwerking was een van de belangrijkste pijlers. Vanuit het buitenland is er veel aandacht geweest voor de aanpak van Waterschap Rivierenland. In 2017 won dit project de Infra Tech Innovatieprijs én de Publieksprijs 2017 van Cobouw.

De komende jaren is de veiligheid van de omgeving weer gewaarborgd met een toekomstbestendige en veilige dijk, uitgevoerd

met minimale overlast voor bewoners en bedrijven.

Na vijf jaar komt het einde van de uitvoeringswerkzaamheden in zicht.

De laatste maanden heeft aannemer Combinatie Dijkverbetering Molenwaard hard gewerkt aan de afwerking van de dijk, zoals het aanbrengen van asfaltverhardingen. Deze werkzaamheden zijn veelal in de avond en nacht uitgevoerd om de overlast tot een minimum te beperken. De kruisingen zijn voorzien van nieuw straatwerk en er is een bakwetering gegraven en voorzien van beschoeiingen. De taluds en bermen zijn ingezaaid met een speciaal grasmengsel. Zodra de weersomstandigheden het toelaten, wordt er opnieuw ingezaaid op locaties waar het gras door het droge en warme weer niet tot ontwikkeling is gekomen. Voor het verhogen van de verkeersveiligheid zijn er maatregelen genomen om de snelheid van de weggebruiker te verlagen. Hiervoor zijn op diverse locaties verkeersdrempels aangebracht.

REALISATIEFASE

In augustus 2018 levert de aannemer de werkzaamheden formeel op aan het waterschap. Op 29 september 2018 heeft Waterschap Rivierenland een feest voor de omgeving georganiseerd als afsluiting van de vele jaren van uitvoering.

4 september 2018 Zeker 10 doden en 300 gewonden door orkaan Japan → Uitreiking HWBP-subsidie voor pilot gras- en kleibekleding

5 september 2018 Agnes Jongerius: waar blijft EU-geld voor Sint-Maarten?

VERSTERKING MARKERMEERDIJKEN Hoorn Heerhugowaard

Markermeer Volendam

Gou w

zee

Purmerend

Amstelveen

MARKEN

IJ

Almere Amsterdam

IJmeer

HWBP-2 Waterschap: Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Dijkring: 13 Deltaprogramma: IJsselmeergebied

Al eeuwenlang beschermen de Markermeerdijken het achterland tegen overstromingen. De Markermeerdijken lopen vanaf het centrum van Hoorn tot en met Durgerdam, nabij Amsterdam.

In de loop van de tijd zijn de dijken versterkt, aangepast, doorgebroken en weer hersteld. De dijken beschermen 1,2 miljoen inwoners in Noord-Holland tegen het water uit het IJssel- en Markermeer. Uit de Tweede Toetsing in 2006 bleek dat circa 33 kilometer van de Markermeerdijken niet meer aan de wettelijke veiligheidsnorm voldoet. De dijken zijn niet stabiel genoeg en op een aantal plekken niet hoog genoeg en/of de bekleding voldoet niet meer. Om de waterveiligheid op orde te brengen is versterking van de Markermeerdijken nodig.

ALLIANTIE MARKERMEERDIJKEN

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) heeft ervoor gekozen vroegtijdig te kunnen beschikken over de kennis en ervaring van een marktpartij (een consortium onder leiding van Boskalis Nederland met consortiumpartners VolkerWessels ondernemingen, KWS Infra en Van Hattum en Blankevoort).

Dit heeft eind 2015 zijn beslag gekregen in de Alliantieovereenkomst waarbij opdrachtgever en opdrachtnemer samen (Alliantie Markermeerdijken) aan de lat staan voor het maken van het ontwerp, het verkrijgen van de benodigde vergunningen en ontheffingen en de uitvoering van de versterking van de Markermeerdijken. Het is een contractvorm die in de Nederlandse waterbouw tot nu beperkt is toegepast en die een andere manier van werken vereist; één die is gericht op het nastreven van gemeenschappelijk belang en gezamenlijke doelen en op het samenwerken op basis van vertrouwen.

6 september 2018 Opgesloten schepen Deventer mogen weer uitvaren → In Japan zijn ze wel wat gewend, maar dit natuurgeweld is uitzonderlijk → Iets minder droog, maar maatregelen blijven nodig → Sint-Maarten heeft geen tijd om te herdenken, een jaar na Irma → Nog veel te winnen op milieugebied, vooral bij landbouw en klimaat

COMPLEXE OPGAVE IN EEN BIJZONDER GEBIED

Het versterken van de Markermeerdijken is een maatwerkpuzzel met tienduizend stukjes. Het is een complexe dijkversterking vanwege onder andere karakteristieke woningen langs en op de dijk, de ondergrond van veen, veel natuurgebieden nabij de dijk en waardevol archeologisch en cultuurhistorisch erfgoed. Het zuidelijke deel van de dijk is een belangrijk recreatief uitloopgebied van Amsterdam.

Vragen die spelen zijn hoe de dijk veilig te maken én zo veel mogelijk het unieke karakter van het provinciale monument te behouden, en hoe de belangen van de dijkbewoners moeten worden afgewogen tegen die van het achterland. Daarom heeft het hoogheemraadschap en ook de Alliantie hier de afgelopen jaren uitvoerig gemeenteraden, adviesgroepen, dorpsraden, recreatieschappen, natuur-, flora en fauna-organisaties, belangengroepen voor archeologisch en cultuurhistorisch erfgoed en bewonerscomités bij betrokken. Ook is gezocht naar kansen om werk met werk te maken. Een doorlopende fiets-wandelverbinding van Hoorn tot Amsterdam is daar een voorbeeld van, evenals het aan te leggen stadsstrand van Hoorn.

NIEUWE NORMEN EN INNOVATIES

De Alliantie Markermeerdijken past een speciaal voor veen aangepaste ontwerpmethodiek toe, die voortvloeit uit het onderzoek Dijken op Veen uit 2014. De nieuwe normen zijn toegepast en verschillende innovaties maken deel uit van de plannen, zoals vacuümconsolidatie, verankering op plaatsen waar maatwerk nodig is en een oeverdijk.

START UITVOERING

In het najaar van 2018 vindt besluitvorming plaats over het Projectplan Waterwet. De dijkversterking start in 2019.

170

171

7 september 2018

8 september 2018

9 september 2018

10 september 2018 Jarenlange werkzaamheden Afsluitdijk van start: grootste klus sinds aanleg → Bill Gates en Ban Ki-moon in Nederlandse klimaatcommissie → Nederland pas op de helft met terugdringen broeikasgassen → Ruim miljoen evacuaties aan Amerikaanse oostkust vanwege naderende orkaan

DIJKVERSTERKING GEBIEDSEIGEN GROND (POV-DGG) OPGAVE

Trekker: Waterschap Limburg Waterschappen Hollandse Delta, Limburg, Hunze en Aa’s, Noorderzijlvest, Scheldestromen, Drents Overijsselse Delta, Hollands Noorderkwartier, Vallei en Veluwe, Aa en Maas

Het doel van de projectoverstijgende verkenning Dijkversterking Gebiedseigen Grond (POV-DGG) is het stimuleren en faciliteren van een zo duurzaam en doelmatig mogelijk grondgebruik bij dijkversterkingen. ‘Benut gebiedseigen grond!’ is daarbij het uitgangspunt. Daarmee wordt bedoeld het zo veel mogelijk gebruiken van in de buurt van het projectgebied beschikbare grond.

Zo blijft ‘gesleep met grond’ beperkt, zodat kosten, hinder, emissies en beslag op een schaarse bouwstof zo veel mogelijk worden teruggedrongen. Bovendien kan het toepassen van gebiedseigen grond andere doelstellingen ondersteunen, zoals waterstandsverlaging, verbetering van de waterhuishouding en stedelijke en natuurontwikkeling. Om dit te bereiken moeten dijken worden ontworpen op basis van gebiedseigen grond in plaats van op grond die voldoet aan standaardspecificaties. Dat is innovatief, omdat alle betrokkenen moeten afwijken van een standaard ontwerppraktijk met vooraf vastgestelde technische kaders, die al decennia als principe geldt.

Bovendien moet al vroegtijdig (in de voorverkenning) de verbinding worden gelegd tussen de veiligheidsopgave (waarbij grond nodig is) en andere opgaven in het gebied (waarbij grond vrij komt).

CONTEXT

Het toepassen van gebiedseigen grond is niet nieuw. De dijkenbouw is vanaf de vroege middeleeuwen uitgevoerd met materialen die in de nabije omgeving beschikbaar waren. Dat is terug te zien in de opbouw van oude dijken. In de twintigste eeuw (na 1953) is echter een strak geformaliseerd toets- en ontwerpinstrumentarium ontstaan waarbij dijken uniform worden ontworpen met vooraf vastgestelde eisen aan de grond waarmee de dijk mag worden versterkt (zoals EBC-kleiclassificering). Inmiddels lopen veel dijkversterkingsprojecten tegen de grenzen van deze uniforme benadering aan. Er bestaat brede behoefte om beschikbare grond uit de buurt van het project toe te passen. Daarbij lopen de projecten tegen vergelijkbare

vraagstukken op. De POV-DGG richt zich op deze projectoverstijgende vraagstukken, met de (referentie)projecten als basis.

VERKENNINGSFASE

Inmiddels hebben zich zo’n tien projecten als referentieproject aangesloten bij de POV-DGG. De POV-DGG wil deze projecten faciliteren en nieuwe initiatieven stimuleren, zodat er breed draagvlak ontstaat bij de Dijkwerkers voor het benutten van eigen grond. De POV zal in principe zelf geen pilots met gebiedseigen grond uitvoeren, dat gebeurt in de projecten.

Mogelijk wordt er wel aanvullend onderzoek uitgevoerd of kan een proefproject worden ondersteund. Dat zal dan in fase II worden uitgevoerd.

De POV-DGG start met het inventariseren van de belemmeringen voor en de kansen van het toepassen van gebiedseigen grond in dijkversterkingen. Vervolgens wordt vastgesteld wat er moet worden aangepast en aangevuld in het huidige instrumentarium . Daarna worden deze aanpassingen en aanvullingen uitgevoerd.

De POV kent twee fasen: Fase I: inventarisatie en evaluatie potentieel (najaar 2018 - najaar 2019) Fase II: werkwijze mogelijk maken en borgen (najaar 2019 – 2020/2021) Hoofdvragen in Fase I : 1. Succesfactoren en belemmeringen bij het toepassen van gebiedseigen grond, zowel technisch (ontwerpkader en beheer) als procesmatig (hoe en wie nodig, zoals markt en gebiedspartners; ook houding en gedrag).

2. Kansen en potentieel: inventarisatie van gebiedspotentieel en afstemming, waar kan het, regionale spreiding? Wat levert het op in geld, tijd, CO2-winst, andere meerwaarde?

3. Inventarisatie van technische eisen en kennis: wat kan er nu al binnen het huidige instrumentarium? Wat moet er verder worden ontwikkeld (invulling fase II)? Agenderen van zaken (regelgeving, kennis) die buiten de invloedssfeer van de POV vallen.

(POV-DGG)

“Hoe innovaties ontstaan?

Een breed contactenveld is belangrijk, het brengt je op nieuwe ideeën.” ↪

Leo van Gelder Heemraad en voorzitter stuurgroep POV Dijkversterking Gebiedseigen Grond

“Eerlijk is eerlijk, in eerste instantie was mijn interesse voor versterken met gebiedseigen grond kostengedreven. We hebben hier onze dijken vooral met klei uit de oostelijke Betuwe versterkt. Dat kost veel geld. Dat moet slimmer kunnen, dacht ik.” Toen de Unie van Waterschappen, IPO en VNG kwamen met de gezamenlijke Investeringsagenda ‘Naar een duurzaam Nederland’ viel het duurzaamheids­ kwartje: “Daar past versterken met gebiedseigen grond helemaal in!”

Hij is een geboren innovator, deze bestuurder van Waterschap Hollandse Delta met zijn aanstekelijke enthousiasme.

Vasthoudend bouwt hij aan een nieuwe aanpak voor de versterkingsopgave van zijn waterschap. Belangrijke invalshoek: circulariteit en beperking van de CO2-uitstoot.

TOEVAL BRENGT OPLOSSINGEN

Van Gelder zag een eerste kans in het versterkingsproject ‘De Keen’. De Keen is een boezemwater in de Hoeksche Waard.

Er moest in het gebied worden gebaggerd en een deel van de kade van de Keen had versterking nodig. “In het verleden had ik studenten begeleid die een techniek ontwikkelden met het verpakken van bagger in geotextiel. Eén plus één is drie, dacht ik.

Via contacten met ons buurwaterschap werd ik vervolgens op het spoor gezet van een mogelijke Europese (Interreg-) subsidie. We kijken nu of we in dit internationale consortium of via een ander platform kunnen samenwerken om het hergebruik van bagger een normaal onderdeel van ons werk te maken. In Engeland gaat een bedrijf testen of van onze ‘bagger’ bouwblokken zijn te maken die sterk genoeg zijn om onder andere breuksteen te vervangen.” Het tekent Van Gelder: veel contacten buiten de deur, en de juiste linkjes leggen.

Ook een tweede project van Hollandse Delta, Spijkenisserbrug, is ontstaan uit ‘toevallige’ samenloop van vraag naar en aanbod van grond. Dit project is inmiddels onderdeel van de POV Dijkversterking Gebiedseigen Grond (zie kader).

DE ENE ZANDKORREL IS DE ANDERE NIET

Het hele idee van hergebruik van lokaal vrijkomende grond kwam in een stroomversnelling terecht. Daar komen allerlei technische en organisatorische vragen bij op. Je hebt gedegen lokale grondkennis nodig – “de ene zandkorrel is de andere niet” – , begrip van grondgedrag, een andere manier van ontwerpen. En daarnaast ook organisatorische kwesties, zoals kennis van de markt, andere planningen, nieuwe samenwerkingspartners. Niet toevallig werd Van Gelder een drijvende kracht achter de in 2018 opgestarte POV Dijkversterking Gebiedseigen Grond, die al deze vragen onderzoekt.

173

binnen en buiten je eigen organisatie: afdelingen en organisaties laten samenwerken, mensen zoeken die met hetzelfde bezig zijn.”

ZENUWACHTIG? WELNEE!

De ontwikkelingen laten zien dat dat heeft gewerkt. Want in het begin riepen de ‘wilde plannen’ van deze bestuurder wel degelijk weerstand op. ‘Moet dat nou?’ klonk het dan. Capaciteit voor ondersteuning van de POV DGG bijvoorbeeld kreeg Van Gelder niet zomaar losgepeuterd. Werd hij daar niet zenuwachtig van? “Ach, ik denk dat ánderen eerder zenuwachtig werden”, lacht hij vrolijk. “Inmiddels zijn we met het hele college een ambitietraject van duurzaamheid en innovaties ingeslagen, daar past het allemaal perfect in.”

—

SPIJKENISSERBRUG (PROJECT ENTHOUSIASME, VASTHOUDENDHEID EN MOMENTUM

Het Keen-project, Spijkenisserbrug, het trekkerschap van de POV DGG: er waait een innovatieve wind bij Hollandse Delta binnen het programma waterveiligheid.

Hoe krijg je dat voor elkaar? “Dat weet ik niet”, reageert Van Gelder. Maar al vertellend over zijn werk wordt wel duidelijk dat hij de verpersoonlijking is van waar het bij innovatie om draait: enthousiasme, vasthoudendheid, linkjes leggen. “Ga eens naar een andere bijeenkomst dan strikt bij je programma hoort”, tipt de bestuurder.

“Praat met iedereen. Zorg dat je inhoudelijk goed weet waar je het over hebt. Verder heb je ook wat geluk en toeval nodig, en momentum. Momentum creëert stroomversnelling. Dat moet je organiseren,

“Ga eens naar een andere bijeenkomst dan strikt bij je programma hoort”

172

11 september 2018 Klimaatverandering en geweld leiden tot meer honger in de wereld → Ook noodtoestand in Washington D.C. vanwege orkaan

ZETTINGSVLOEIING V3T)

De bodem rond de pijlers van de Spijkenisserbrug heeft te maken met zettingsvloeiing: het onder water afkalven van de kleilaag van de rivierbodem, waardoor het zandlichaam bloot komt te liggen en de aangrenzende dijk kan bezwijken. De zettingsvloeiing kwam aan het licht bij de continue monitoring van de rivierbodem. Rijkswaterstaat stelde voor om opgebaggerd sediment uit de Nieuwe Waterweg te gebruiken om die vloeiing vast te leggen. Uit deze samenwerking kwam ook het idee voort om baggerprogramma’s structureel te gaan afstemmen op monitoringprogramma’s, van Rijkswaterstaat én van het waterschap. (zie ook pagina 74).

12 september 2018 Amerikanen bereiden zich voor op 'monsterorkaan' Florence

13 september 2018 Orkaan Florence zwakt af, maar blijft gevaarlijk → Filipijnen maken zich op voor orkaan, Duterte staakt raketproef

Klapanker

14 september 2018 Orkaan Florence aan land in VS: grootste zorg is het water → Rand Mangkhut bereikt Filipijnen, storm heeft diameter van 1000 kilometer → Florence afgezwakt tot tropische storm; minstens 5 doden in North Carolina → Orkaan Mangkhut verwoest tienduizenden huizen op Filipijnen → Symposium Eems Dollard ED2050 vindt plaats

7— De dijk als hybride kering Tekst Koen Steegers Fotografie Kees van de Veen

174

→ Jos Karsten, ontwikkelaar van de JLD Dijkstabilisator

175

15 september 2018 Orkaan Florence zwakt af, maar gevaar blijft → Doden, afgerukte daken en aardverschuivingen door orkaan op de Filipijnen → NASA lanceert ruimtelaser die poolijs meet → Hongkong is op het ergste voorbereid nu 'monster' Mangkhut nadert → Dag van de Dijk viert Hollands Noorderkwartier op Texel

16 september 2018 Dodental Filipijnen door orkaan Mangkhut blijft oplopen → Florence geen orkaan meer, maar nog altijd gevaarlijk → Recordaantal warme dagen in 2018 → Het monster raast over Hongkong: 'Dit hebben we nog nooit meegemaakt' → Hongkong heeft het zwaarste gehad en kan de orkaanschade gaan opmaken

WARDER — Op een lente-ochtend in juni vult een voormalige school in het Noord-Hollandse Warder zich met waterkeringprofessionals om kennis te maken met een nieuwe vernagelingstechniek van de dijk. Het is de school waar Jos Karsten, ontwikkelaar van de JLD Dijkstabilisator, als ondeugende jongen achter de deur werd gezet om tot bezinning te komen.

De JLD Dijkstabilisator is een techniek die de ma­ crostabiliteit vergroot, oftewel het afschuiven van het binnendijktalud vertraagt en tegenhoudt In 2005 introduceerde Jos het Amerikaanse klapankerprincipe in Europa en ging later, met zijn ideeën over de toepassing hiervan in het kader van dijkversterking, de boer op. Na vele omzwervingen vond hij de juiste persoon, een zekere heer Harmen. “Ik zette mijn tas met miniatuurproducten op tafel, toonde mijn schets en vroeg wat hij ervan vond. Harmen keek ernaar en heeft voor mijn gevoel uren niks gezegd. Toen hij eindelijk zijn mond open deed zei hij: ‘Jos... dit is een heel goed idee’. Ik zakte door de grond. Yes!” Inmiddels werkt Jos nauw samen in een team, dat bestaat uit het Hoogwaterbeschermingsprogramma, Waterschap Rivierenland, Deltares, Antea Group en Wiertsema & Partners, om de JLD Dijkstabilisator uit te ontwikkelen.

17 september 2018 Florence eist meer levens, vooral in North Carolina → Ravage Mangkhut wordt opgeruimd, zoeken naar overlevenden gaat door

het breken van de stang. Het LDE-element wordt daarbij niet volledig tot aan het klapanker doorgeschoven, om het risico van piping te reduceren. Het systeem kan indien noodzakelijk worden nagespannen met een naspanbout. Bovenop deze naspanbout zit de kopplaat.

De plaat weegt niks en is zelfs zo sterk, dat er een speciale boor voor nodig was om er een gat in te krijgen.

Dit is van wezenlijk belang, omdat de plaat naast het gat voor de trekstang nog 52 grotere gaten heeft. “Die laten water door en voorkomen lelijke plekken in de dijk. Wij willen dat de dijk blijft ademen en dat het gras groen blijft.” Als de bovengrond te instabiel is qua structuur, zoals bij veenbodems, dan is daar volgens Jos ook een oplossing voor. “We kunnen de grond verbeteren met Claycrete uit Australië. Claycrete loogt niet uit, ademt en houdt de grond volumineuzer wanneer er druk op wordt uitgeoefend. Dit werkt bij veen als er minimaal twintig procent klei in zit, wat bij tachtig procent van de veengronden zo is.” De kopplaat wordt afgewerkt met een zogenaamde hoed met apparatuur, die wordt afgesloten met een waterdichte kap. De hoed zit onder het maaiveld, waardoor de JLD Dijkstabilisator aan de oppervlakte niet zichtbaar is. Tijdens de installatie registreert de apparatuur data als diepte, werkdruk, toerental van het trilblok, de kracht van hoe diep de stabilisator naar beneden wordt gedrukt en de kracht waarmee er aan het anker wordt getrokken.

18 september 2018

1—Inbrengen trekstang met drijfstang tot in de pleistocene ondergrond

2—Onder spanning brengen trekstang en LDE-element aanbrengen

Mensen stonden te huilen.

Het was kippenvel

De volgende stap was toetsing in de praktijk. Jos kreeg van de gemeente Purmerend een kleirijk gebied ter beschikking, waar zijn bedrijf een jaar lang proeven heeft gedaan. “Sloten graven, dijken bouwen, heel veel berekenen en uiteindelijk gaat het dan om de tien seconden waarin de proefdijk faalt." Om dit te bewerkstelligen werd in toenemende mate gewicht op de bovenkant van de dijk, de kruin, geladen. "Mensen stonden te huilen. Het was kippenvel. De theoretische beschouwingen sloten feilloos aan op wat er in de praktijk gebeurde.” De proef die volgde was een proefdijk uitgerust met twaalf JLD Dijkstabilisatoren. Deze dijk faalde bij vijftig procent meer gewicht op de kruin geladen.

DE WERKING De JLD Dijkstabilisator bestaat hoofdzakelijk uit een klapanker, een trekstang, een distributie-element (LDE) en een kopplaat. De drijfstang duwt het klapanker tot in het vaste pleistocene zand. Vervolgens wordt de drijfstang verwijderd en het klapanker gekanteld door aan de trekstang te trekken. Over de trekstang wordt het stervormige LDE-element geschoven. Deze voorkomt dwarskrachten op de trekstang en daarmee

176

3—Kopplaat monteren, trekstand onder voorspanning zetten en afwerken

Jos Karsten met de JLD Dijkstabilisator

4—Kracht opzwelling dijk wordt teruggevoerd naar de kern van de dijk

177

19 september 2018 Dodental Florence stijgt, overstromingen nog niet voorbij → Storm Ali houdt huis in Ierland: vrouw in caravan van klif geblazen

20 september 2018 Vuurtornado in Canada verzwelgt brandweerslang → Na orkanen krijgen stormen nu ook namen, maar waarom? → KLM schrapt honderd vluchten vanwege zware windstoten → HWBP houdt landelijke POV-dag in Leeuwarden HET BEHEER Na installatie voert de apparatuur, in een pilotperiode van zo’n tien jaar, twee keer per dag metingen uit die uiteindelijk samenkomen in een dashboard op een monitorapp. Zo kan onder andere de voorspanning gecheckt worden en iedere afzonderlijke stabilisator via GPS gelokaliseerd worden. Belangrijk voor beheerders, omdat zij de stabilisatoren moeten kunnen blijven toetsen. Volgens Dirk Tuip van FacilityApps moet het gebruik dan ook vanzelfsprekend zijn: “Op de bank moet je gewoon op je telefoon kunnen zien hoe de dijk ervoor staat.” Martin Schepers, projectleider van de projectoverstijgende verkenning (POV) Macrostabiliteit, benadrukt het belang van dit gebruiksgemak en een dergelijke toetsing op de langere termijn. “Met testen en berekenen bewijs je een nieuwe techniek. Vervolgens moet je er echter ook vertrouwd mee raken. Dat doe je door de techniek in een kering toe te passen en te monitoren. Het liefst tot de kering goed op zijn donder heeft gekregen met hoogwater.”

Uit langdurig dagelijks gebruik moet blijken of de JLD Dijkstabilisator beheervriendelijk is. “Wat gebeurt er als de meter iets afwijkends aangeeft? Is de meter dan stuk of is de stabilisator stuk? Naast het begrijpen zit er dus ook een grote beheercomponent aan vast. Het beheer vervult zo op de langere termijn een grote rol vervullen in kwaliteitscontrole. Het monitoren, en tegelijk het gaandeweg verbeteren van het datamanagement, moet zo bewijzen dat de stabilisator gedurende een langere periode blijft doen waarvoor het bedoeld was: de dijk veilig houden.”

Het is de ondergrond die heerst.

Toch is wat we doen de nachtmerrie van elke dijkbeheerder Dit geldt echter voor alle nieuwe technieken, want de JLD Dijkstabilisator is volgens Schepers niet de enige innovatie waar het HWBP zich aan verbonden heeft. “De dijkversterking in Nederland vereist een schilderij aan methoden. De JLD Dijkstabilisator is daar één kleur van.

21 september 2018 Evenementen afgelast en brandweer druk om onstuimig herfstweer

22 september 2018 Aardverschuivingen na orkaan Mangkhut eisen levens

Flexibiliteit van de technieken is daarom erg belangrijk.

Wat is de invloed op de dijkveiligheid wanneer bijvoorbeeld de JLD-methode moet afwijken van zijn ritmiek aan dijkstabilisatoren door de aanwezigheid van een oprit of een dijkwoning? De garantie van dijkveiligheid bij dit soort bijzondere omstandigheden moet zich bewijzen.”

DE DUURZAAMHEID Niet alleen flexibiliteit in gebruik van technieken is een vereiste, maar ook flexibiliteit van de techniek zelf. In het eerste opzicht lijkt de JLD Dijkstabilisator niet direct zo’n meegevende techniek te zijn. Het is juist de kracht van het systeem, dat het onder spanning de dijk vernagelt aan de ondergrond. Dijken hebben echter een beweeglijk karakter. Ze krimpen en zwellen op.

Dat is de reden waarom dijken, net zoals alle andere componenten van het Nederlandse landschap, een mate van ademruimte nodig blijven hebben wanneer eraan gesleuteld wordt. Volgens Jos voldoet de JLD Dijkstabilisator wel degelijk aan dit inzicht van bouwen met de natuur. “De zwelling wordt met de voorspanning bij de kopplaat opgevangen. De trekstang heeft een hele hoge elasticiteit, oftewel de kopplaat komt bij natte omstandigheden iets naar buiten, waarmee de dijk kan ademen.” De apparatuur registreert bij installatie de mate van elasticiteit, door het aantal centimeters verplaatsing van de trekstang bij het op spanning brengen te meten. “Zo kunnen we zien hoeveel weerstand we in de ondergrond hebben. Hier houden we met onze ankerlengte rekening mee, waardoor de techniek zich instelt naar de specifieke ondergrond. Belangrijk, want het is de ondergrond die heerst. Ik ben van de natuur.

Ik vind het dan ook belangrijk om de elementen van de natuur te gebruiken.”

Het LDE-element wordt in de juiste positie gebracht alvorens het over de trekstang wordt geschoven

Voor de natuur is inmiddels ook circulariteit een breedgedragen begrip. Een JLD Dijkstabilisator lijkt na de levensduur door het klapanker in het pleistocene zand niet teruggewonnen te kunnen worden. “De klapankers zijn eruit te halen, maar we halen ze er niet uit.” Jos lacht en neemt een sip van zijn koffie. “Het is niet kostenefficiënt. De trekstangen halen we er echter wel met gemak uit.”

JLD klapanker

178

23 september 2018 Veel Canadezen zonder stroom na tornado → Doden en veel schade na overstromingen in Tunesië

179

24 september 2018

DE PROEF Met een proef van de JLD Dijkstabilisator wil Jos discussie losmaken, commentaar ophalen en draagvlak creëren. Na de ochtendpresentatie staat hij ’s middags in de Purmer in een met linten afgebakend gebied de waterkeringprofessionals weer op te wachten. In het midden is een gat uitgegraven met daarachter een machine. Een geluid ter luidheid van een blender komt ons ter ore, waarna het klapanker de vette klei in wordt gespietst. Wanneer het klapanker harde grond tegenkomt begint de machine te trillen. Na de plaatsing van het anker wordt de trekstang op spanning gebracht.

“Wat we hier doen is de nachtmerrie van elke dijkbeheerder. We hebben een gat in de dijk gemaakt: een kanaal! Met de plaatsing van het LDE-element dichten we dat gat echter weer.”

Deze handeling van het schuiven van de LDE over de relatief dunne trekstang ging niet over één nacht ijs.

Het was de grootste beproeving die Jos met zijn team heeft doorstaan. “We hebben hier tijdens de winter in weer en wind in het veld gestaan. Het was koud, het was nat en de trekstang bleef maandenlang breken. Steeds opnieuw kwam ik weer terug op het proefveld met producten uit andere landen die ons mogelijk konden helpen, waarna de jongens weer met nieuwe moed aan de slag gingen. Uiteindelijk is het ons met minuscule aanpassingen gelukt en kunnen we zeggen dat het geheel van handelingen een beheerst proces is.” De volgende stap wordt om de techniek toe te passen in een dienstdoende dijk. September 2018 wordt de secundaire Ringdijk Amsterdam, tussen de Wibautstraat en de Middenweg, versterkt als een primaire dijk.

25 september 2018 Rampgebied bosbrand Griekenland nog lang niet klaar voor winter → Klimaatplannen te vaag voor doorrekening

26 september 2018 Voetgangersbrug Groningen hangt in het water na aanvaring

DE OORSPRONG De JLD Dijkstabilisator is een van de technieken waar JLD International het klapanker in toepast. Werken aan de JLD Dijkstabilisator doet Jos echter vanuit een diepere bezieling. “Mijn oorsprong ligt in de watersnoodramp van 1916. De Havendijk in Volendam kwam als eerste onder water te staan. De bewoners aan de dijk werden weggehaald en de kinderen na een paar dagen naar West-Friesland geëvacueerd. Zo was er een jongetje, Jan van acht jaar oud, die bij Cor, twaalf jaar oud, kwam te slapen in de bedstee. Na een paar maanden keerde Jan met zijn familie terug naar Volendam. Hun woonplaatsen lagen maar zo’n 25 kilometer uit elkaar, wat voor die tijd echter een dermate grote afstand was, dat je niet even bij elkaar op de koffie ging.

Zo’n 45 jaar later kruisten indirect hun paden. Het was tijdens een dansavond in Purmerend. Daar kwam een jongen een meisje tegen. Ze dansten en van het één komt het ander. De jongen is de zoon van Cor en het meisje de dochter van Jan. En ik ben één van hun zonen. Dit is wie ik ben. Dit is mijn gebied. Hier hou ik van. Daarom is het mijn ultieme doel om een stuk van die Markermeerdijk te versterken. Dat is mijn dijk! Ik speelde zo’n zestig meter achter die dijk. We konden blind over de keien rennen zonder te vallen.”

De motoren van de machines vallen stil en even later wordt de bouwkeet waarin we zitten afgesloten. We stappen de auto in en rijden langs de Purmer, het land van Leeghwater, over het Zeevangsdijkje en het Edammerdijkje. “Artificial hè, ik vind het prachtig.” Links het oude land en rechts het nieuwe land. Jos weet veel over zijn gebied en vertelt honderduit. Bij ieder landschappelijk artefact stopt hij de auto even. Of het nu gaat over een voormalige kalkoven of een relict van een spoorwegdijk: het lijkt hem allemaal even lief. Jos is geobsedeerd door zijn bedrijf. Deze omgeving relativeert echter alles. “Ik ben aan de voorkant heel erg naar buiten tredend. Maar de andere kant van mij is dat ik er niet van houd om voorop te lopen. Het gaat niet om mij, maar om de volgende generaties. De kinderen van mijn kinderen. Ik vind het dan ook ontzettend belangrijk dat je bij de dijk helemaal niets meer van de dijkstabilisator ziet. Als je de natuur kunt sparen en deze onzichtbaar een natuurlijke push kunt geven, dan vind ik dat de allergrootste plus die er is.” Voor de toekomst ziet Jos een groter scala aan continu veranderende waterkeringtechnieken voor zich. “Een techniek is nooit klaar en het palet aan technieken is nooit klaar. We zullen daarin steeds meer bewegen richting hybride oplossingen. Een dijk ligt er al eeuwen en die zal er nog eeuwen blijven liggen. Daarom moeten we er voorzichtig en trots mee omgaan.”

—

Jos vertelt

180

181

27 september 2018

28 september 2018 Projecten '19 gaat naar de drukker

POV

29 september 2018 Oplevering dijkversterking Kinderdijk - Schoonhovenseveer

VOORLANDEN

POV

OPGAVE

Voorlanden zijn buitendijks gelegen land, grenzend aan de buitenteen van de dijk aan de zijde van het buitenwater. Voorland kan in vele vormen voorkomen, bijvoorbeeld in de vorm van natuurgebied, woonbebouwing of bedrijventerrein. Voorland heeft vaak een positief effect op het functioneren van de waterkering. Als dit effect wordt meegewogen, kan het leiden tot een langere levensduur bij de beoordeling of tot een minder kostbare en beter inpasbare versterking. Het doel van de projectoverstijgende verkenning (POV) Voorlanden is dat beheerders dit vanaf 2019 beter en transparanter gaan meewegen.

Trekker: Hoogheemraadschap Schieland en Krimpenerwaard.

Waterschappen Rivierenland, Zuiderzeeland, WDO Delta, Limburg, Hoogheemraadschappen Hollands Noorderkwartier, Delfland en POV Waddenzeedijken

30 september 2018

CONTEXT

De POV Voorlanden onderzoekt de praktijkvragen van tien projecten uit het Hoogwaterbeschermingsprogramma en zorgt voor bundeling van bestaande en nieuwe kennis. Omdat de aard van praktijkvragen een mix van technische, beleidsmatige en juridische aspecten is, gaat de POV Voorlanden een integrale handreiking opstellen. Daarnaast wordt kennis actief gedeeld in de relevante kennisnetwerken.

PIPING

FASE

verkenning (POV) Piping opgezet. Hierin werken waterschappen, Rijkswaterstaat, bedrijfsleven en kennisinstellingen samen om nieuwe processen en maatregelen te ontwikkelen en doelmatige oplossingen te vinden.

De POV Voorlanden loopt tot begin 2019 en wordt opgepakt door het Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard. De voornaamste projectresultaten zijn: 1) handelingsperspectieven voor tien HWBP-projecten en beheerders; 2) een integrale Handreiking Voorland; en 3) borging van inzichten in relevante kaders en kennisnetwerken.

CONTEXT

Trekker: Waterschap Rivierenland Waterschappen Drents Overijsselse Delta, Rijn en IJssel, Vallei en Veluwe, Scheldestromen, Aa en Maas, Limburg, de Hoogheemraadschappen de Stichtse Rijnlanden, Amstel Gooi en Vecht, Rijnland, Schieland en Krimpenerwaard

OPGAVE

Piping is een groot probleem voor de veiligheid van dijken. Een pipe is een kleine holle ruimte onder de dijk die ontstaat door een waterstroom of kwelstroom die zand meevoert. Hierdoor ontstaan steeds meer en groter wordende geulen, waardoor een dijk uiteindelijk kan bezwijken en delen van Nederland kunnen onderstromen.

Het beoordelen van een dijk op piping is uiterst complex, omdat veel factoren een rol spelen, zoals de samenstelling van de grond. Bovendien speelt het pipingproces zich onzichtbaar onder de grond af. Om meer inzicht te krijgen in piping en om het probleem vroegtijdig en effectief aan te pakken, is in 2014 de projectoverstijgende

182

1 oktober 2018

183

In 2014 is de POV gestart met 14 verkenningen. In 2018 zijn er 23 verkenningen, waarvan het merendeel ondertussen is afgerond. Deze verkenningen zijn onder te verdelen in drie categorieën: de toepassing van de rekenregels verbeteren, de theorie (rekenregels) en praktijk (werkelijkheid buiten) dichter bij elkaar brengen, en nieuwe kennis en innovaties toepassen in uitvoeringsprojecten. Een deel van de resultaten is ingebracht bij het Wettelijke Beheer Instrumentarium (WBI 2017), een ander deel wordt meegenomen in de ontwikkeling van het WBI 2023. Beheerders kunnen met de resultaten van de POV hun veiligheidsoordeel onderbouwen. Ook geeft de nieuwe kennis een nauwkeuriger inzicht in het aantal kilometers afgekeurde dijken door piping.

Innovatieve maatregelen tegen piping worden verkend om praktisch toegepast te kunnen worden in daarvoor kansrijke projecten. Vanzelfsprekend wordt nauw samengewerkt met kennisinstellingen en marktpartijen. Het Rijk en diverse keringbeheerders zijn betrokken partijen en kunnen de resultaten gebruiken in de projecten.

EERSTE RESULTATEN

2018 is het oogstjaar van de POV Piping.

De eindrapportages van de verschillende verkenningen worden opgeleverd, zoals het pipingportaal, de handreiking grondonderzoek en de consequentieanalyse.

De eerste ontwerp- en beoordelingsrichtlijn ligt klaar om te worden toegepast bij de projecten. De ervaringskennis van Dijkwerkers – het vakmanschap van de beheerder – is en wordt ingezet bij verschillende werkplaatsen en er wordt gekeken hoe we kunnen leren van de Amerikaanse manier van dijken beoordelen. De meerwaarde van deze werkwijze blijkt uit genuanceerdere uitspraken over de lokale opgave, lagere kosten en opbouw van nieuw vakmanschap.

De conclusies en adviezen van de POV Piping zijn te vinden op www.pov-piping.nl.

De POV Piping richt zich het komende jaar op het gereedkomen van de consequentieanalyse, het delen van alle resultaten met projecten en het inbrengen van vraagstukken in POV 2.0 en andere kennisagenda’s zodat de kennisontwikkelingen over piping doorgaat.

Op basis van de eerste inzichten van de POV Piping kan nu worden ingeschat dat (in het rivierengebied) de kosten met 25-50% verlaagd kunnen worden door: a. Het wegnemen van onzekerheden bij de toepassing van de toetsregels door onder andere slim onderzoek en de inzet van nieuwe sensor en monitoringstechnieken; b. De kennis en ervaring uit de praktijk het vertrekpunt te laten zijn bij de interpretatie van de uitkomsten en bij het afleiden van doelmatige maatregelen; c. Het toepassen van innovatieve technieken (filterschermen, drainagesystemen of verticaal zanddicht geotextiel).

2 oktober 2018

POV

3 oktober 2018

4 oktober 2018 Waterbouwdag van Vereniging van Waterbouwers in Utrecht → InnovatieExpo van Rijkswaterstaat

WADDENZEEDIJKEN

POV

OPGAVE

Noordzee Eems

ee

nz

e dd

Wa

Dokkum

Delfzijl

Leeuwarden

Dollard

Groningen

Drachten Sneek

Assen

IJsselmeer

Emmen Meppel

Zwolle

Trekkers: Wetterskip Fryslân en de waterschappen Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s

184

Tijdens de Derde Toetsing zijn alle dijken langs de Waddenzee beoordeeld. Circa 106 kilometer waterkering is daarbij afgekeurd. In Fryslân zijn het vooral dijkbekledingen van steen, asfalt en gras die onvoldoende sterk zijn. In Groningen zijn dijken afgekeurd op macrostabiliteit binnenwaarts, dijkhoogte en bekledingen.

Verder voldoen acht kunstwerken niet aan de norm.

CONTEXT

De primaire waterkeringen binnen dijkring 6, waar vrijwel geheel Groningen en Friesland in vallen, zijn in beheer bij Wetterskip Fryslân, Waterschap Noorderzijlvest en Waterschap Hunze en Aa’s. De IJsselmeerkeringen vallen buiten de projectoverstijgende verkenning Waddenzeedijken (POV-W).

Het doel van deze verkenning is om projectoverstijgend onderzoek uit te (laten) voeren naar oplossingen die leiden tot het sneller, beter en goedkoper uitvoeren van de dijkversterkingen binnen dijkring 6 en binnen vergelijkbare dijktrajecten elders in Nederland. Hiervoor worden oplossingsrichtingen van het Deltaprogramma Waddengebied verder uitgewerkt, zodat kan worden gekozen welke kansrijk zijn voor de projecten van het Hoogwaterbeschermingsprogramma.

Hieronder vallen ook integrale oplossingen met gebiedsontwikkeling waar de kering een onderdeel van is. De verkenning wordt uitgevoerd in nauw overleg met de stakeholders.

KABELS EN LEIDINGEN (POV-K&L) OPGAVE

VERKENNINGSFASE

De verkenning is in twee delen geknipt.

In 2014 en 2015 zijn kansrijke oplossingsrichtingen en benodigde onderzoeken geïnventariseerd en enkele actuele onderzoeken gestart. In de periode tot en met december 2019 worden de overige onderzoeken uitgevoerd en de resultaten beoordeeld. Het gaat hierbij om twaalf onderzoeken en pilots op het gebied van hydraulische randvoorwaarden (HR), productinnovaties en nieuwe dijkconcepten.

Bij Wetterskip Fryslân lopen de onderzoeken HR Voorlanden, Dijk met Voorland, Asfaltbekledingen en Multifunctionele Dijk.

Bij Waterschap Noorderzijlvest lopen de onderzoeken Geulmanagement, Rijke Dijk, Overslagbestendige Dijk en Dubbele Dijk.

De laatste drie onderzoeken zijn opgenomen in het project Eemshaven – Delfzijl. Bij waterschap Hunze en Aa’s lopen de onderzoeken HR Modellen, Steenbekledingen, Gras- en Kleibekledingen en Brede Groene Dijk. De Brede Groene Dijk is onderdeel van het HWBP-project Dijktraject Kerkhovenpolder – Duitsland.

5 oktober 2018

De projectoverstijgende verkenning (POV) Kabels en Leidingen heeft als doel om het aantal uitvoerings- en veiligheidsrisico’s van dijkprojecten met kabels en leidingen in het Hoogwaterbeschermingsprogramma flink te verminderen. Het aanpassen en verleggen van kabels en leidingen vraagt veel overleg, tijd en geld en beïnvloedt de duur van dijkversterkingsprojecten.

Binnen deze POV wordt – in overleg met beheerders van dijken, kabels of leidingen – verkend waar de knelpunten zitten en of er alternatieve oplossingen zijn. Dit om een kostbare aanpassing van leiding of dijk te voorkomen, het ontwerp te optimaliseren of vervangingen in de tijd beter op elkaar te laten aansluiten. Dit gebeurt enerzijds door beheerders, kabelaars en leveranciers van drinkwater, elektriciteit of energie met elkaar in contact te brengen en zodoende werelden te verbinden, zodat de ene partij zich in de andere kan verplaatsen; anderzijds wordt er gewerkt aan het terugdringen van de risico’s door producten te ontwikkelen die dijkprojecten gemakkelijker moeten maken.

Meer informatie over de onderzoeken staat op www.pov-waddenzeedijken.nl

185

CONTEXT

De inzet van deze POV is verdeeld over acht activiteiten waaraan praktijkgericht, innovatief en verbindend wordt gewerkt. De samenstelling van deze POV (bijdragen van waterschappen, netbeheerders, Kadaster, Kennisplatform Risicobenadering, kennisinstellingen en diverse marktpartijen) en de manier van werken bevestigen dat.

Input uit de praktijk bepalen de producten en geven richting aan de verbindingen die worden gelegd, zodat er praktisch bruikbare resultaten ontstaan waar men in de toekomst baat bij heeft.

FASE

De eerste fase van de POV heeft de volgende resultaten opgeleverd: een zeer sterk toegenomen netwerk (van 40 naar 800+) van verschillende werelden, het stappenplan Samen Sterk Beginnen, en drie casussen waar de ontwikkeling en toepassing van nieuwe kennis over faalkansanalyse van waterkering gecombineerd met de leiding leidt tot sterke optimalisatie. In Fase 2 wordt behalve aan de oplevering van de concrete producten ook gewerkt aan het uitdragen en inbedden van de activiteiten en resultaten in de organisaties die werken aan dijkprojecten met kabels en leidingen.

Hoogheemraadschap Delfland is trekker van de POV Kabels en Leidingen.

6 oktober 2018

POV

7 oktober 2018

8 oktober 2018

MACROSTABILITEIT

POV

OPGAVE

OPGAVE

Aanvullend worden projecten in de verkenningsfase geholpen met de implementatie van inmiddels ontwikkelde kennis, met name op het gebied van Actuele sterkte en het rekenen aan constructies met critical state en probabilistiek.

De kennis- en productinnovaties hebben betekenis voor zowel het ontwerpen van waterkeringen als het beoordelen daarvan. Om de resultaten uit de POVM generiek toepasbaar te maken, wordt afgestemd met het Ontwerpinstrumentarium (OI) en activiteiten vanuit het Wettelijk Beoordelingsinstrumentarium (WBI).

Meppel

Staphorst

e art ter Wa

Nieuwleusen

Ommen Dalfsen

Vecht

Zwolle

sel

RESULTATEN

De POVM is gestart in 2015 en loopt door tot eind 2018. Dan zijn de resultaten beschikbaar van onderzoeken, waaronder de grootschalige damwand-bezwijkproef, een proefbelasting c.q. infiltratieproef.

Dit is een onderdeel van Actuele sterkte, een pilot voor de toepassing van dijkvernageling en verbeterde rekentechnieken (eindige-elementenmethode, EEM) voor constructies in waterkeringen, die in 2018 zijn uitgevoerd. De resultaten van onderzoek en de aanbevelingen voor ontwerp van constructies in dijken worden vastgelegd in POVM-publicaties die eind 2018 beschikbaar komen. Er komen publicaties voor: - drainagetechnieken; - grondverbeteringen; - vernagelingstechnieken; - mangsconstructies; - actuele sterkte; - eindige-elementenmethode, als basis voor het berekenen van constructies in dijken, met voorbeelden.

Trekker: Waterschap Vechtstromen.

Waterschap Drents Overijsselse Delta.

Dijkringen: 9 en 53 Urgentie: n.v.t.

Deltaprogramma: Rivieren en IJsselmeergebied

In de Derde Toetsing zijn tussen Ommen en Zwartsluis diverse dijkvakken langs de Overijsselse Vecht afgekeurd. In totaal gaat het om een kleine 24 kilometer. Het zwaartepunt van de opgave ligt tussen Dalfsen en Hasselt.

In de voorverkenningen van de projecten langs de Vecht is een nadere veiligheidsanalyse uitgevoerd om de opgave te bepalen uitgaande van de nieuwe norm.

Hieruit volgt dat in totaal circa 55 km niet voldoet aan de norm.

De Overijsselse Vecht is niet opgenomen in het Deltaplan Grote Rivieren, dat adviseert om verdere klimaatverandering tot 2100 op te vangen met systeemmaatregelen. Daarmee ontbreekt een langetermijnstrategie voor uitvoering van waterveiligheidsmaatregelen op de Vecht in Duitsland en Nederland en is de levensduur van versterkingsmaatregelen binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma onvoldoende scherp.

CONTEXT

De POV-Vecht neemt het hele Vechtsysteem, van bron tot monding, in beschouwing. De POV maakt onderdeel uit van een bredere studie naar een hoogwaterbestendige Vecht: het zogenaamde Hoogwaterperspectief onder regie van provinciaal programma Ruimte voor de Vecht. Dit Hoogwaterperspectief besteedt ook aandacht aan (grensoverschrijdende) crisisbeheersing en regionale wateroverlast in het achterland (programma Ruimte voor de Vecht). De grensoverschrijdende onderdelen van het Hoogwaterperspectief worden ingebracht in een Europees subsidievoorstel (EU Interreg Va).

Een overzicht van alle activiteiten is te vinden op www.povm.nl.

186

Hasselt

IJs

CONTEXT

De scope van de POVM is gekoppeld aan projecten in de planfase van betrokken waterschappen.

Deze zogenaamde referentieprojecten, waarvan er twee inmiddels zijn afgerond, zijn: • Gorinchem – Waardenburg, Waterschap Rivierenland; • Tiel – Waardenburg, Waterschap Rivierenland; • Stadsdijken Zwolle, Waterschap Drents Overijsselse Delta; • Gouderak en Ouderkerk – Krimpen, Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard; • Markermeerdijken, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier; • Hollandsche IJsseldijk, Hoogheemraadschap van Rijnland (in uitvoering).

VECHT

Zw

Trekker: Waterschap Rivierenland.

Waterschappen Drents Overijsselse Delta, en Hoogheemraadschappen Schieland en Krimpenerwaard, Hollands Noorderkwartier en Rijnland.

Het doel van de projectoverstijgende verkenning Macrostabiliteit (POVM) is om samen met overheden, kennisinstellingen en het bedrijfsleven (de ‘gouden driehoek’) kennis- en productinnovaties te realiseren en om nieuwe inzichten in modellering en rekentechnieken voor met name constructies in dijken voor projecten toepasbaar te maken. De innovaties en optimalisaties in ontwerptools kunnen worden toegepast bij toekomstige dijkversterkingsprojecten en dragen bij aan de doelstelling van het Hoogwaterbeschermingsprogramma: beter, sneller en goedkoper. Het faalmechanisme macrostabiliteit speelt in circa 300 kilometer van de totale huidige opgave.

9 oktober 2018

187

WERKZAAMHEDEN

De POV-Vecht verricht de volgende werkzaamheden: - Inventariseren van kansrijke maatregelen en optredende effecten tot 2050 (en verder) buiten het gebied van Waterschap Drents Overijsselse Delta (WDODelta) en het bepalen van de effectiviteit voor de veiligheid van primaire keringen binnen het gebied van WDODelta. Mogelijk dragen maatregelen en optredende effecten (bv. aftopping van afvoeren) buiten het beheergebied van WDODelta bij aan vermindering van de veiligheidsopgave op de primaire keringen van de Vecht en het Zwartewater. Dit vraagt om een modelstudie voor het bepalen van de effectiviteit van verschillende maatregelen in relatie tot dijkversterking. Daarnaast wil de POV meer zicht krijgen op de invloed van klimaatverandering op de afvoerkarakteristiek en de gevolgen daarvan voor de veiligheidsopgave op de langere termijn.

- Een aanzet voor de uitvoeringsstrategie. Uitvoering van de veiligheidsopgave vanuit het Hoogwater­beschermings­ programma wordt complexer (m.b.t. partners, financiering en technische en bestuurlijke onderbouwing) als maatregelen worden gevonden die buiten het gebied van WDODelta liggen.

Dat vraagt ook om een vertaling naar bestuurskundig perspectief.

10 oktober 2018

12 oktober 2018

PANNERDEN / LOO

ZUIDELIJKE RANDMEREN EN EEM OPGAVE

Duiven Groessen Loo

er

nn Pa de

Ou

ns

Angeren

ch

de

Rijn

al na Ka

Linge

Waterschap Rijn en IJssel Dijkring: 48 Urgentie: 38 Deltaprogramma: Rivieren

De dijk aan de oostzijde van het Pannerdensch Kanaal was over circa 500 meter afgekeurd. Het project Pannerden/ Loo bestaat uit twee trajecten. Het traject bij Pannerden (250 meter) is afgekeurd op macrostabiliteit binnenwaarts, het traject bij Loo (eveneens 250 meter) op piping.

CONTEXT

Pannerden Doornenburg

13 oktober 2018

De landsgrensoverschrijdende dijkring 48 bestaat in totaal uit circa 98 kilometer waterkering, waarvan 53 kilometer in Nederland ligt en 45 kilometer in Duitsland. Instandhouding van deze dijkring, waar beide afgekeurde dijkvakken deel van uitmaken, is essentieel voor de landelijke waterafvoerverdeling over de Rijntakken.

Het dijktraject bij Pannerden ligt direct tegen de bebouwde kom aan, ten noorden van het regelwerk Pannerden.

Het dijktraject bij Loo ligt in het buitengebied tussen Loo en Westervoort. Beide dijktrajecten hebben groene grasdijken en een maximale kerende waterhoogte van ongeveer 4 meter.

Op basis van vooronderzoeken en variantenstudies zijn de voorkeursalternatieven bepaald. De huidige zwakke plekken

in de dijk zijn gerepareerd, zodat deze minstens even sterk zijn als de naastgelegen dijktrajecten. In een latere fase zal dan de gehele dijkring integraal worden opgepakt.

In het voorkeursalternatief zijn maatregelen meegenomen, anticiperend op de nieuwe normering. Bij Pannerden is binnendijks een steunberm aangelegd en bij Loo is de strang in het voorland gedempt.

Het benodigde materiaal hiervoor is in de directe nabijheid gewonnen door aanleg van poelen voor kamsalamanders en grote modderkruipers, waarmee de natuur een handje wordt geholpen. Deze maatregelen kunnen prima ingepast worden in toekomstige dijkversterkingen.

In de eerste helft van 2017 zijn de planprocedures doorlopen zonder zienswijzen op projectplan en bijbehorende besluiten. De realisatie van de maatregelen heeft vervolgens plaatsgevonden in de tweede helft van 2017. De nazorgfase van de dijkversterking is in 2018 afgerond en het ‘sein dijk veilig’ is gegeven.

Eemmeer

FLEVOPOLDER

Ee m

38

11 oktober 2018

Bunschoten-Spakenburg

Nijkerk Baarn

Hoogland

Soest

Hooglanderveen

Amersfoort

Hoevelaken

UTRECHTSE HEUVELRUG

Leusden

HWBP-2 Waterschap: Vallei en Veluwe Dijkring: 45 Deltaprogramma: IJsselmeergebied

Waterschap Vallei en Veluwe werkte tussen 2013 en 2017 aan de verbetering van 22 kilometer dijken langs de rivier de Eem bij Amersfoort en de zeedijken langs het Randmeer tussen Spakenburg en Nijkerk. Ook werden sluizen, duikers en coupures aangepakt, waarmee deze kunstwerken én de dijken weer optimaal zijn toegerust om de komende vijftig jaar het achterliggende gebied (AmersfoortNijkerk) te beschermen tegen hoogwater.

Tegelijkertijd kregen recreatie, cultuurhistorische waarden en natuur in het gebied een impuls en kwam samenwerking tot stand met talloze belangenorganisaties, overheden en particulieren.

De Dijkverbetering Zuidelijke Randmeren en Eem begon met de verbetering van de Grebbeliniedijk (langs de Eem) in 2014. Er is ruim 4 kilometer dijk verbeterd, door het aanbrengen van steunbermen, waardoor de dijk, onderdeel van de historische Grebbelinie, steviger en robuuster is geworden. Door bijzondere samenwerkingsverbanden kwam er ook een nieuw onderkomen tot stand voor de roeivereniging, die intensief gebruik maakt van de Eem. En is bovendien een prachtig fietspad op de dijk aangelegd. Daarmee is het een mooie, beleefbare dijk geworden, want jong en oud maakt nu fietsend, hardlopend, wandelend of picknickend intensief gebruik van de dijk. ’s Zomers the place to be voor Amersfoorters.

OVERIGE WERKZAAMHEDEN LANGS DE EEM

In de Amersfoortse wijk Jericho die pal aan de Eem grenst, werd een muur van 500 meter lang gebouwd. Verbreding en verhoging van de dijken gebeurde ook over een kilometerslang traject tussen Spakenburg en Baarn. De belangrijkste uitdaging hierbij was het ontzien van de

188

189

bewoners die soms zeer dicht op en aan de dijk wonen. Dat vereiste veel inspanningen vanuit het waterschap en aannemers waar het ging om duidelijke communicatie met bewoners. De werkzaamheden brachten voor de bewoners veel overlast met zich mee. Het waterschap is daarom extra trots dat de dijkverbetering, mede dankzij de medewerking van de bewoners tot een succes is geworden.

In samenwerking met Natuurmonumenten en de provincie, werd ook nieuwe, natte natuur gecreëerd, ten behoeve van de steeds zeldzamer wordende weidevogels en weidevegetatie.

RANDMEERDIJKEN

Over een lengte van enkele kilometers langs de Randmeerdijken tussen Spakenburg en Nijkerk werden tonnen stenen gestort om de dijken te verstevigen. De binnentaluds zijn versterkt met klei. Voor de klus begon, moest waardevol riet worden verwijderd, dat vervolgens gecompenseerd werd met de aanleg van rietvelden. Om woningbouw door de gemeente Bunschoten mogelijk te maken, werd de dijk bij de bebouwde komen enkele tientallen meters richting het Randmeer verlegd.

ZELFSLUITENDE WATERKERING

Het paradepaardje van de dijkverbetering kwam in Spakenburg, in de gemeente Bunschoten. Hier werd een 300 meter lange zelfsluitende waterkering aangelegd rondom de havens, die bij hoog water vanzelf omhoog komt. Onder grote nationale belangstelling werd deze innovatieve waterkering opgeleverd en inmiddels is er voor de kering ook veel internationale belangstelling.

14 oktober 2018

15 oktober 2018

16 oktober 2018

SLUIS KOOPMANSHAVEN

aal do 2eB

ok

Vissershaven

helde

sc Wester

Waterschap Scheldestromen Dijkring: 29 (normtraject: 29-2)

190

1 e Binnenh aven

Het D

inne

nhav en

Kan

Vlissingen

or W alch ere n

OPGAVE

De keersluis in de Vissershaven en de aansluiting op de Oranjedijk in Vlissingen zijn in de Derde Toetsing afgekeurd op hoogte. De werklengte is 100 meter.

CONTEXT

De keersluis geeft de toegang tot de Vissershaven. De haven sluit direct aan op het centrum van Vlissingen. De keersluis heeft een kerende hoogte van 6 meter boven NAP en een doorvaartbreedte van 6,1 meter. Het kunstwerk is gebouwd in 1987. Om de haven ligt een keermuur met een hoogte van 4,25 meter boven NAP. De keersluis bestaat uit twee enkelvoudige draaideuren. De draaideuren kunnen met een hydraulisch aangedreven vergrendeling vastgezet worden, zodat ze bij eb niet open worden gedrukt. In de periode tussen 1 oktober en 1 april (het stormseizoen) zijn de deuren standaard gesloten en wordt de sluis alleen incidenteel op aanvraag geopend. Buiten het stormseizoen wordt de sluis bij een verwachte waterstand van 3,3 meter boven NAP gesloten. Bij een waterstand van 2,8 meter boven NAP wordt een melding gedaan en op basis van de verwachting besloten om de sluis al dan niet te sluiten. De sluis ligt in het normtraject 29-2 met een overstromingskans van 1:10.000 (signaleringswaarde). De voorbereiding

en de realisatie worden uitgevoerd door de Projectorganisatie Waterveiligheid, een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat en Waterschap Scheldestromen. Verder worden gemeenten en de direct belanghebbenden betrokken bij de planuitwerking.

VERKENNINGSFASE

Na het verkrijgen van het Rijksoordeel wordt in 2022 met de verkenningsfase gestart. De veiligheidsanalyse om de omvang van het veiligheidsprobleem te bepalen wordt gebaseerd op de nieuwe normering, en afronding van de veiligheidsbeoordeling voor het normtraject 29-2 volgens het Wettelijk Beoordelingsinstrumentarium 2017 wordt verwacht in 2020/2021. Hiervoor zijn al tijdens het stormseizoen van 2015-2016 waterstandsmetingen in de haven en sluis gedaan. De omvang van het veiligheidsprobleem bepaalt in hoeverre grootschalige ingrepen nodig zijn, variĂŤrend van minimaal het aanbrengen van golfschotten tot een volledige herziening van de keersluis en de aansluitingen. Gezien de mogelijke impact op de omgeving wordt dan pas duidelijk hoe de verkenningsfase moet worden opgepakt.

191

17 oktober 2018

18 oktober 2018

52

19 oktober 2018

20 oktober 2018

SINT-ANNALAND

52

59

21 oktober 2018

KOP VAN OSSENISSE

59 OPGAVE

60 Kr

ab

be

nk

re

ek

SUZANNAPOLDER

Sint-Annaland

Het tracé in de haven bij Sint-Annaland op Tholen is afgekeurd in de Derde Toetsing op binnenwaartse stabiliteit over een lengte van 100 meter. De noodzaak tot verbetering was al eerder aangetoond door een adviesbureau dat de gemeente had ingeschakeld om de consequenties van gewenste ruimtelijke ontwikkelingen in het havengebied voor de waterkering te analyseren.

CONTEXT

ergang

he Wat

lzeesc

Winke

Waterschap Scheldestromen Dijkring: 27 (normtraject : 27-2) Urgentie: 52, 59, 60

60

VERKENNINGSFASE

Na het verkrijgen van het Rijksoordeel wordt in 2019 met de verkenningsfase gestart. Voor het tracé bij Sint-Annaland is in 2018 een tussentijdsoordeel opgesteld, conform het Wettelijk Beoordelingsinstrumentarium 2017 en de hiervoor geldende criteria van het Rijk.

In 2017 is als eerste stap van de verkenningsfase een veiligheidsanalyse uitgevoerd, waarbij de consequenties van de nieuwe normering op de omvang van het veiligheidsprobleem zijn meegenomen (de noodzaak van de maatregel is reeds in 2010 bevestigd). Extra onderzoek is in 2016 uitgezet om de stabiliteitsberekeningen te kunnen maken. Voor dit project wordt de achterliggende waterkering in de hele haven met een lengte van 600 meter meegenomen.

Goes Kapelle

Hansweert

-Beveland

‘s-Gravenpolder

Yerseke

Kruiningen

Westerschelde

Ossenisse

Kloosterzande

Waterschap Scheldestromen Dijkring: 32 (normtraject: 32-2) Urgentie: 52, 59, 60

192

193

rste e Oo held sc

Kanaal door Zuid

Sint-Annaland is in de vijftiende eeuw ingepolderd voor landaanwinning. Bij de voormalige coupure in de haven van SintAnnaland is in 1953 een gat ontstaan van acht meter breed. De polder kwam dras te staan. De bekleding van de havendam bij Sint-Annaland is in 2014 versterkt binnen het project Zeeweringen. Hierdoor was het niet nodig om de bekleding van de achterliggende waterkering aan te pakken. In het havengebied van SintAnnaland heeft de gemeente verschillende ruimtelijke ontwikkelingen in gang gezet. Voor verdere ontwikkeling, met name in de achtergelegen Suzannapolder, is het belangrijk dat de waterkering zo snel mogelijk op sterkte wordt gebracht om extra kosten en inpassingsproblemen te voorkomen. De haven ligt op het

normtraject 27-2 met een overstromingskans van 1:10.000 (signaleringswaarde).

De voorbereiding en de realisatie worden uitgevoerd door de Projectorganisatie Waterveiligheid, een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat en waterschap Scheldestromen. Verder worden gemeenten en de direct belanghebbenden betrokken bij de planuitwerking.

OPGAVE

Bij de kop van Ossenisse is in de verlengde toetsing van 2013 een tracé van 1.600 meter afgekeurd op piping. Hierbij is geadviseerd om voor 1.200 meter de grondopbouw te controleren, omdat onder dagelijkse omstandigheden een flinke kwelstroming optreedt in de grotendeels betegelde sloot. Door de projectoverstijgende verkenning (POV) Piping is onderzoek uitgevoerd om het effect van tijdsafhankelijkheid op de stijghoogte onder dijken in met name estuaria in beeld te brengen. Hiermee is de methodiek die bij de toetsing in 2010-2013 is gebruikt, verder verbeterd.

CONTEXT

Bij de ramp in 1953 zijn op dit traject geen doorbraken geweest. Het tracé ligt op normtraject 32-3 met een overstromingskans van 1:3.000 (signaleringswaarde).

Tussen 1970 en 1985 is een binnenwaartse dijkverzwaring voor de Deltawerken uitgevoerd. De harde bekleding is binnen het project Zeeweringen in 2007 aangepast.

Hierbij is de buitenberm verhoogd naar 6,5 meter boven NAP (ontwerppeil 2060).

De voorbereiding en de realisatie worden uitgevoerd door de Project­ organisatie Waterveiligheid, een samenwerkingsverband tussen Rijkswaterstaat en waterschap Scheldestromen. Verder worden gemeenten en de direct belanghebbenden betrokken bij de planuitwerking.

VERKENNINGSFASE

Na het verkrijgen van het Rijksoordeel wordt in 2020 met de verkenningsfase gestart. De veiligheidsanalyse om de omvang van het veiligheidsprobleem te bepalen wordt gebaseerd op de nieuwe normering, en afronding van de veiligheidsbeoordeling conform het Wettelijk Beoordelingsinstrumentarium 2017 van het normtraject 32-2 is voorzien in 2019.

In 2018 is op dit tracé voor de POV Piping het onderzoek ‘Effect tijdsafhankelijkheid op stijghoogte bij getijdewateren’ afgerond. Voor piping en stabiliteit is een toets op maat noodzakelijk om het effect van de tijdsafhankelijkheid te kunnen meenemen.

BEGRENZING PROJECTGEBIED: DIJKPAALNUMMER (DP) 220-248

Uit peilbuismetingen is gebleken dat het deel tussen DP 259 en DP 278 geen pipingprobleem heeft, omdat tussenliggende zandlaag niet in contact staat met buitenwater. Dat betekent dat de kansen uit Veiligheid Nederland in Kaart (VNK) voor dit deel veel kleiner zullen zijn.

24 oktober 2018

Waterschap Brabantse Delta Dijkring: 34 Urgentie: 87 Deltaprogramma: Rivieren

194

al na

DUITSLAND

eA

a

Nieuwe Statenzijl

wo

r

ter

Nieuweschans

PLANUITWERKINGSFASE

In mei 2017 is het voorkeursalternatief vastgesteld door het dagelijks bestuur van het waterschap. In 2018 start de planuitwerkingsfase. Hierbij wordt met name voor Slikpolder nauw samengewerkt met de gemeente Geertruidenberg.

Bij de Amertak is de pipingproblematiek overheersend. Hiervoor wordt verbinding gezocht met de projectoverstijgende verkenning (POV) Piping. De provincie Noord-Brabant coördineert de projectplanprocedure.

Waterschap Hunze en Aa’s Dijkring: 6 Urgentie: 94 Deltaprogramma: Waddengebied

195

De dijk langs de Dollard in het noordoosten van Groningen moet versterkt worden.

Uit de laatste toetsronde in 2010 bleek de bekleding van de dijk niet aan de gestelde eisen te voldoen. Traditionele versterking zou betekenen dat de grasbekleding vervangen wordt door asfalt. Waterschap Hunze en Aa’s (H&A) onderzoekt of dit op een meer natuurlijke manier kan, met een Brede Groene Dijk (BGD). Dit onderzoek valt onder de projectoverstijgende verkenning (POV) Waddenzeedijken.

lds

Finsterwolde

Midwolda

W es

Oosterhout

Dollard

Woldendorp

ee

Made

Raamsdonksveer

Termunterzijl

m

t

erga

rd Noo

Eems

sk a

ge

k Amerta

Geertruidenberg

OPGAVE

bt

n Do

Drimmelen

CONTEXT

Het project ligt rondom de stad Geertruidenberg, langs de rivier de Donge en het scheepvaartkanaal Amertak. Belangrijke partijen in dit project zijn de provincie Noord-Brabant en de gemeenten Geertruidenberg, Oosterhout en Drimmelen. Andere nauw betrokken partijen zijn de beheerder van de Amercentrale, de inwoners van Geertruidenberg, Rijkswaterstaat, ondernemers langs de waterkering in Geertruidenberg en Raamsdonksveer en de tuinders en agrariërs langs de waterkering in Made en Drimmelen.

m

Amer

OPGAVE

In de Derde Toetsing en de Verlengde Derde Toetsing is in dijkring 34 in totaal 7.520 meter waterkering afgekeurd. Op 1 januari 2015 is de verkenningsfase op basis van voorfinanciering door Waterschap Brabantse Delta van start gegaan. In de verkenningsfase is aanvullend geotechnisch en geohydrologisch onderzoek uitgevoerd. Met de resultaten van dit onderzoek is een veiligheidsanalyse gedaan. Hieruit blijkt dat door nieuwe inzichten in techniek en de nieuwe normering per januari 2017 het volgende aangepakt moet worden: - faalmechanisme stabiliteit steenbekleding over 6.300 meter; - faalmechanisme stabiliteit grasbekleding over 1.300 meter; - faalmechanisme macrostabiliteit binnenwaarts over 1.900 meter; - faalmechanisme microstabiliteit over 6.900 meter; - faalmechanisme zettingsvloeiing over 6.300 meter; - faalmechanisme piping over 7.520 meter; - niet-waterkerende objecten over 3.132 meter.

m

aas

che M

s Berg

25 oktober 2018

KERKHOVENPOLDER – DUITSLAND

Ee

BIESBOSCH

94

Ol

boo r

GEERTRUIDENBERG EN AMERTAK Spij ker

87

23 oktober 2018

da

22 oktober 2018

CONTEXT

Om van de bestaande afgekeurde dijk een Brede Groene Dijk te maken, is heel veel klei nodig: circa 1,7 miljoen m3 . Het talud van de nieuwe dijk moet namelijk een heel stuk flauwer worden om aan de huidige en toekomstige veiligheidseisen te kunnen voldoen. Alleen dan is de dijk in staat om de golfklappen die op de dijk slaan op te vangen, zonder dat de grasmat of de onderliggende kleilaag daaronder te lijden heeft. Die klei kan vanuit het achterland met vrachtwagens worden aangevoerd, maar er zijn ook diverse alternatieve kleibronnen in de buurt van de dijk. In het demonstratieproject BGD wordt onderzocht of die te gebruiken zijn.

Een van onderzoeksvragen binnen het demonstratieproject BGD gaat over werken in Natura 2000-gebied: kan klei worden gewonnen en gerijpt binnen het

Natura 2000-gebied van de kwelders, en kan in Natura 2000-gebied een BGD worden aangelegd? De ervaringen die hiermee worden opgedaan, kunnen van grote betekenis zijn voor alle waterschappen, voor de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat en van Economische Zaken en Klimaat en voor Rijkswaterstaat.

VERKENNINGSFASE

Samen met andere partijen kijkt het waterschap naar klei uit kwelders die vóór de dijk liggen, naar klei gemaakt van slib uit de binnendijkse brakwater-natuurpolder Breebaart, en naar klei gemaakt van zout (bagger)slib uit het havenkanaal van Delfzijl.

In het demonstratieproject BGD wordt de zoektocht naar lokaal beschikbare klei gekoppeld aan een oplossing van het probleem van de Eems-Dollard, namelijk de vertroebeling van het estuarium. Door een kleiput te graven op de kwelder – die na verloop van tijd door natuurlijke aanslibbing weer volledig wordt gevuld – ontstaat een 'kleimotor'. Datzelfde geldt voor klei gemaakt van slib uit de brakwater-natuurpolder Breebaart en baggerslib uit de haven van Delfzijl. De uitkomsten van het demonstratieproject BGD vormen de input voor de verkenningsfase van de dijkversterking.

26 oktober 2018

130

27 oktober 2018

28 oktober 2018

RIJNKADE OPGAVE SONSBEEK PARK

Arnhem

N

ed

er

MEINERSWIJK

-R

ijn

De Rijnkade ligt in Arnhem, aan de noordzijde van de Rijn. De waterkering is over een lengte van 1,2 kilometer afgekeurd. Dit is het deel dat aan de zuidzijde van de stad ligt, globaal vanaf de Nelson Mandelabrug tot aan de John Frostbrug. De belangrijkste reden waarom de kering is afgekeurd, is onvoldoende buitenwaartse stabiliteit.

Uit de nadere veiligheidsanalyse op basis van de nieuwe normen blijkt dat de kering ook onvoldoende scoort op de bekleding.

CONTEXT

Malburgen

Waterschap Rijn en IJssel Dijkring: 47 Urgentie: 130 Deltaprogramma Rivieren

Op de Rijnkade in Arnhem is altijd levendigheid vanwege de plezierschepen. De aanwezige horeca speelt hierop in met terrassen die uitzicht bieden op de rivier.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat de gemeente Arnhem verschillende plannen heeft om de Rijnkade nog aantrekkelijker te maken, zoals door verder vitalisering van de hoge Rijnkade en door de Jansbeek bovengronds te brengen. De nieuwe Jansbeek krijgt een vrije uitstroom naar de Rijn. Dit vergt een (afsluitbare) kruising met de waterkering en een entree naar de Rijn door de aanleg van trappen.

PLANUITWERKINGSFASE

Bij de realisatie van de plannen trekken Waterschap Rijn en IJssel en gemeente Arnhem samen met de omgeving op.

Daarbij wordt versterking en vernieuwing van de waterkering vanuit waterveiligheid gezien als een kwaliteitsimpuls voor de aantrekkelijkheid van Arnhem en voor verbetering van de leefkwaliteit voor bewoners, bezoekers en ondernemers. In 2017 en 2018 zijn samen met stakeholders en overheden verschillende alternatieven uitgewerkt en beoordeeld. Op basis hiervan stelt het waterschap in het najaar van 2018 het voorkeursalternatief vast.

De planuitwerkingsfase start in 2019. In deze fase wordt het voorkeursalternatief verder uitgewerkt en worden (conditionerende) onderzoeken uitgevoerd en wordt een m.e.r.-beoordeling gemaakt. Ook wordt de hoofdvergunningen opgesteld en ter visie gelegd.

29 oktober 2018

“De tijd van ‘wij zullen wel even een dijk aanleggen die goed is voor u’, is voorbij” ↪ Frank Wissink

Heemraad Waterschap Rijn en IJssel De versterking van de Arnhemse Rijnkade is één van de vier ‘meekoppel­ projecten’ van Waterschap Rijn en IJssel.

De kade wordt samen met provincie, gemeente, horecaondernemers en bewoners versterkt én omgetoverd tot een mooie verblijfsplek. Heemraad Frank Wissink was verrast hoeveel tijd en geld een omgevingsproces kost.

“Maar het betaalt zich dubbel en dwars terug.”

“Tijdens de voorbereiding en de gesprekken met het HWBP bleek dat er 1,8 miljoen euro nodig was voor de verkenning met de omgeving. Ik dacht: zóveel? Maar terugkijkend zie je dat je dit gewoon nodig hebt. De tijd van ‘wij zullen wel even een dijk aanleggen die goed is voor u’, is voorgoed voorbij. Het kost veel tijd om alle wensen op te halen bij de omgeving. Dit is een kade middenin stedelijk gebied met veel horecaondernemers en bewoners.

Maar liefst acht (ontwerp)sessies hebben we gehouden om samen met hen en de gemeente tot een voorkeursalternatief te komen (zie kader). Met resultaat overigens, want er is veel draagvlak. En dat scheelt straks gedoe.”

KIEM

De kiem voor de samenwerking met de gemeente Arnhem werd een paar jaar eerder gelegd. “Die relatie was nooit heel nauw”, geeft Wissink toe. “Totdat we in 2015 twee projecten vonden met synergie tussen water en ruimte waarin we besloten om samen op te trekken. Dat gaf zoveel energie!”

WERK MET WERK MAKEN

Met plek 118 op de HWBP-lijst had het waterschap best nog even kunnen wachten met versterking van de Rijnkade. “Maar de meekoppelkans om de versterking te combineren met de plannen van de gemeente Arnhem om het hele gebied op te knappen was zo interessant dat we besloten om voor te financieren. Het algemeen bestuur

zag er direct het nut van in; werk met werk maken. Het is zoveel slimmer om plannen op elkaar af te stemmen voordat je aan het werk gaat.”

DE PROVINCIE ALS KERS OP DE TAART

Als kers op de taart is ook de provincie Gelderland ingestapt. “De provincie wil vooral duurzame kansen verzilveren in dit project. Denk aan walstroom, zodat er een einde komt aan de ronkende dieselboten aan de kade, en aan groene zones, ter voorkoming van hittestress. In de voorjaarsnota is hier al geld voor vrijgemaakt.”

GEKOZEN BESTUURDERS: DICHT BIJ DE BURGER

Doetinchem, Zutphen en Twentekanaal: dat zijn de drie andere meekoppelprojecten van het waterschap, dat de smaak te pakken heeft. “Het is nieuw voor ons, net als de samenwerking met de omgeving.

Maar eigenlijk voelt het heel natuurlijk en logisch, ik hoef intern geen weerstanden te overwinnen. Wat meespeelt denk ik, is dat we sinds 2009 met gekozen waterschapsbestuurders voor een politieke partij werken. Die zijn gewend om breed de samenwerking te zoeken, aanspreekbaar te zijn en dicht bij de burger te staan.”

FINANCIËN GOED VOOR ELKAAR

Het lijkt één groot succesverhaal. Is er dan niets waarvan Wissink wakker ligt?

“De finan­ciën”, antwoordt de bestuurder, “maar ik zórg dat ik daar niet van wakker lig door dit goed op orde te hebben. Ik vraag liever vooraf extra geld dan dat ik achteraf een overschrijding moet melden; dat wil ik echt niet meemaken.”

“Ik vraag liever vooraf extra geld dan dat ik achteraf een overschrijding moet melden; dat wil ik echt niet meemaken”

196

197

RIJNKADE

GROENE EN LEVENDIGE KADE

Het voorkeursalternatief kenmerkt zich door een versterking van de relatie tussen stad en rivier. De hoge en lage kade worden met elkaar verbonden in de vorm van trappen, hellingbanen en groene taluds. Zo ontstaan nieuwe verblijfsruimtes om de rivier te ervaren.

IN 2022…

Naar verwachting in 2022 zal Wissink over de nieuwe Rijnkade kunnen wandelen.

Wat ziet en denkt hij dan? “Ik zie dan een heel prettig verblijfsgebied, een beetje vergelijkbaar met de kade in het Duitse Emmerich met veel groen en mooie terrassen. En ik zal dan zeker terugdenken aan alles wat vooraf is gegaan. Hoe de kade tot stand is gekomen dankzij goede relaties. Want dát is mijn werk: mensen bij elkaar brengen en hen te inspireren: doe mee.”

—

30 oktober 2018

134

31 oktober 2018

1 november 2018

HAVENSTRAAT / IJSSELPAVILJOEN / VISPOORTHAVEN

135 OPGAVE

Hoende

Mar shav en

136 rneste

rbeek

Industrieh

aven

DE MARS

Houthaven NOORDERHAVEN

sel IJs

Zutphen BINNENSTAD

HOVEN

Vispoorthaven

De primaire kering in de omgeving van de binnenstad van Zutphen is op een aantal locaties om diverse redenen afgekeurd.

Het betreft de waterkering ter plaatse van: • de Vispoorthaven over een lengte van circa 60 meter, faalmechanisme macrostabiliteit buitenwaarts; • het IJsselpaviljoen over een lengte van circa 100 meter, faalmechanisme steenbekleding; • de Havenstraat over een lengte van circa 30 meter, aspect overgangsconstructie coupure.

Industrieh

aven

DE MARS

Hoende

Mar

shav

en

CONTEXT

rneste

rbeek

Houthaven NOORDERHAVEN

sel

IJs Zutphen BINNENSTAD

HOVEN

Industrieh

aven

DE MARS

Hoende

Mar

shav

en

Vispoorthaven

De afgekeurde locaties liggen allemaal in de omgeving van het projectgebied van Rivier in de Stad (RIDS) in Zutphen. In 2017 is gestart om de IJsselkade aan te pakken.

Er is hier besloten om de primaire kering die nu nog voldoet, meteen te vervangen om grotere investeringen en extra overlast in de toekomst te voorkomen. Fase 1 is in de zomer van 2018 afgerond. In navolging van de IJsselkade pakken Waterschap Rijn en IJssel en de gemeente Zutphen het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit en waterveiligheid bij de Vispoorthaven integraal aan.

VERKENNINGSFASE

De verkenningsfase voor de Vispoorthaven is gestart in 2018. De nadere veiligheidsanalyse wordt in het najaar afgerond.

De gemeente is bezig met de gebiedsontwikkeling De Poort van Zuid waar de Vispoorthaven deel van uitmaakt. In het najaar van 2018 wordt duidelijk hoe waterschap en gemeente kunnen samenwerken om de waterveiligheid en de ruimtelijke kwaliteit te verbeteren.

Rondom het IJsselpaviljoen krijgt de inrichting van de openbare ruimte een impuls. De steenbekleding vervalt en de waterkering ter plaatse van het IJsselpaviljoen wordt vormgegeven met een damwand en geïntegreerd in het stedenbouwkundig plan. De uitvoering is onderdeel van fase 2 en start in 2019.

De coupure Havenstraat komt in de stedelijke ontwikkelingsplannen geheel te vervallen. De werkzaamheden zijn onderdeel van fase 2 en starten in 2019.

rneste

rbeek

Houthaven NOORDERHAVEN

IJs sel

Zutphen BINNENSTAD

HOVEN

Vispoorthaven

Waterschap Rijn en IJssel Dijkring: 50 Urgentie: 134, 135, 136 Deltaprogramma: Rivieren

198

199

2 november 2018

3 november 2018

5 november 2018

TWENTEKANAAL

162

OPGAVE

se l

Eefde

IJs

144

4 november 2018

al tekana

Twen

DE MARS

Zutphen

Dit dijktraject bevindt zich in het voorpand van het Twentekanaal, dat tussen de Gelderse IJssel en de sluis bij Eefde ligt.

In de Derde Toetsing zijn drie deelvakken afgekeurd met bij elkaar opgeteld een lengte van ongeveer 1.400 meter, voornamelijk op de faalmechanismen piping en buitenwaartse stabiliteit. Een nadere veiligheidsanalyse op basis van de nieuwe normering heeft de opgave vergroot tot een totaallengte van 1.900 meter.

CONTEXT

Warnsveld

Waterschap Rijn en IJssel Dijkring: 50 en 51 Urgentie: 144 Deltaprogramma: Rivieren

200

De zuidzijde van het Twentekanaal behoort tot dijkring 50; de noordzijde is onderdeel van dijkring 51. Beide trajecten vallen binnen de gemeente Zutphen; een deel van dijkring 51 valt ook binnen de gemeente Gorssel. Het Twentekanaal is gegraven tussen 1930 en 1938 als betere aanvoerweg van grondstoffen voor de Twentse textielindustrie en is grotendeels als werkverschaffingsproject tijdens de crisis door werklozen met schop en kruiwagen gegraven. Rijkswaterstaat is in 2017 gestart met de voorbereidingen om het voorpand van het Twentekanaal uit te baggeren en te verdiepen tot een klasse Va-vaarweg geschikt voor grotere schepen . Deze baggerwerkzaamheden worden in 2019 uitgevoerd. De primaire waterkering bestaat hoofdzakelijk uit een groene dijk; een klein deel is uitgevoerd met extra damwanden in het buitentalud.

6 november 2018

INDUSTRIETERREIN GRUTBROEK

REALISATIEFASE

Het project is in 2015 gestart met een omgevingsscan en een nadere veiligheidsanalyse op basis van de nieuwe normering, waarna in 2016 in de verkenningsfase is gekozen voor een voorkeursalternatief.

Omdat het vooral gaat om landelijk gebied met een enkele woning en weinig fysieke belemmeringen is het innovatieve project ingebracht om verticaal zanddicht geotextiel (VZG) door te ontwikkelen en toe te passen in nauwe samenwerking met de projectoverstijgende verkenning piping (POV-P). Het Projectplan Waterwet is goedgekeurd door de provincie. De realisatiefase is gestart in oktober 2017.

Binnen de aanbestedingsprocedure hebben meerdere partijen via een maakbaarheidsproef op een proeflocatie hun innovatieve oplossingen gedemonstreerd , waarna ze mochten inschrijven op het project. Na gunning in september 2018 voert de partij met de beste resultaten (prijs en kwaliteit) het project uit. Medio 2019 wordt de realisatiefase afgerond.

OPGAVE

De primaire waterkering langs de noordkant van de Oude IJssel in Doetinchem is afgekeurd op macrostabiliteit en hoogte.

De opgave bestaat uit het verbeteren van circa 600 meter waterkering.

Langerak

Ou

de

IJs

se

l

INDUSTRIETERREIN GRUTBROEK

Doetinchem

De Huet

ZUID

Waterschap Rijn en IJssel Dijkring: 49 Urgentie: 162 Deltaprogramma: Rivieren

201

CONTEXT

De afgekeurde kering bevindt zich op het industrieterrein Grutbroek in Doetinchem. Een aantal bedrijven op het industrieterrein wil hun bedrijfsterrein opnieuw inrichten en mogelijk ook laad- en losinstallaties op de huidige waterkering aanbrengen. Het waterschap heeft de wens om in overleg samen met deze bedrijven een nieuwe damwandconstructie als primaire waterkering aan te leggen.

Vanwege deze meekoppelkans is besloten om deze opgave versneld op te pakken en op te nemen in het programma 2018-2023.

In 2017 is op basis van de hydraulische randvoorwaarden voor de Oude IJssel de veiligheidsopgave bepaald. Ook is in de voorverkenningsfase het gesprek gestart met de aanliggende bedrijven over hun ideeĂŤn en behoeften.

VERKENNINGSFASE

In 2018-2019 wordt de verkenningsfase doorlopen. Onderdeel hiervan is een uitgebreide stakeholderanalyse en een omgevingsscan, waarin de impact van het project op de omgeving wordt geĂŻnventariseerd. Samen met de bedrijven wordt gezocht naar een constructie die als een betrouwbare waterkering functioneert en een goede voorziening voor de bedrijfsdoeleinden vormt. Naar verwachting wordt in de loop van 2019 de verkenningsfase afgerond met een ruimtelijk voorkeursalternatief. Aansluitend volgt de planfase.

7 november 2018

9 november 2018

GOUWZEE & BUITEN IJ OPGAVE

Volendam

Purmerend

In de Derde Toetsing is circa 12,5 kilometer van de Markermeerdijken afgekeurd op binnenwaartse en buitenwaartse stabiliteit. De afgekeurde dijktrajecten zijn verdeeld over vier deelgebieden: Volendam (Zuideinde), Katwoude, Monnickendam en Durgerdam-Schellingwoude.

Purm

er Ee

Ilpendam

Gouwzee

MARKEN

Monnickendam

ar ke rm

ee elm

Amsterdam

r

WATERLAND

M

Uitdam

er Die

Uitdamm

ee

r

Broek in Waterland

Kin s

171

8 november 2018

IJ Buiten-IJ

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Dijkring: 13 Urgentie: 166 Deltaprogramma: IJsselmeergebied

202

CONTEXT

De Markermeerdijken beschermen 1,2 miljoen Noord-Hollanders tegen het water uit het Markermeer. In de tweede toetsronde is circa 33 kilometer van de Markermeerdijken afgekeurd. Deze dijkvakken worden versterkt door de Alliantie Markermeerdijken. De vier deelgebieden van het project Gouwzee & Buiten IJ maken hier (nog) geen deel van uit, maar vormen een apart project binnen het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. De afgekeurde dijktrajecten liggen onder andere binnen de bebouwde kom van Volendam, Monnickendam en Schellingwoude. Zowel in Volendam als Monnickendam zijn grote arealen voorland aanwezig. De vier deelgebieden lijken qua opgave en omgeving niet op elkaar, ze hebben een eigen dynamiek en karakter.

VERKENNINGSFASE

Het project Gouwzee & Buiten IJ bevindt zich in de voorverkenningsfase. Gezien de complexe omgeving en het sterk wisselende karakter van de deelgebieden wordt in deze fase extra geïnvesteerd in het verzamelen van informatie uit de omgeving.

Elk deelgebied kent zijn eigen proces. Als eerste wordt het deelgebied Katwoude onderzocht. Eind 2018 is de opgave bekend.

Dit deelgebied bevindt zich tussen de afgekeurde dijktrajecten die in de opdracht van de Alliantie Markermeerdijken zitten.

Het is de wens van de gemeente Waterland en de omgeving om de benodigde werkzaamheden aan deze dijk in één keer (dus samen met de opdracht van de Alliantie) uit te voeren. Hiermee wordt de hinder tot een minimum beperkt. Begin 2019 wordt voor de overige deelgebieden de veiligheidsopgave vastgesteld. De omgeving wordt er vanaf het eerste moment bij betrokken. De belangrijkste stakeholders zijn de bewoners en ondernemers, de gemeenten Edam-Volendam, Waterland en Amsterdam, de provincie Noord-Holland en de Alliantie Markermeerdijken.

203

10 november 2018

11 november 2018

204

12 november 2018

Dijkversterking Prins Hendrikzanddijk op Texel

13 november 2018

205

14 november 2018

15 november 2018

16 november 2018

17 november 2018

18 november 2018

Colofon PROJECTEN 2019

Dit is een uitgave van Programmabureau Hoogwaterbescherming / De Dijkwerkers Hoogwaterbeschermingsprogramma Griffioenlaan 2, 3526 LA Utrecht Postbus 2232, H4.26, 3500 GE Utrecht www.hoogwaterbescherming.nl www.dijkwerkers.com CONCEPT EN ONDERZOEK

LOLA landscape architects, Rotterdam TEKST

Programmabureau Hoogwaterbescherming Eric-Jan Pleijster, Raf Rooijmans, Koen Steegers, Teun Schuwer (LOLA landscape architects) Marieke Bos (eindredactie) Mirjam Jochemsen Ellen Segeren ONTWERP

Koehorst in ‘t Veld, Rotterdam KAARTEN EN GRAFIEKEN

LOLA landscape architects, Rotterdam FOTOGRAFIE

Reportages en omslag: Kees van de Veen, Groningen Projecten: Tineke Dijkstra, Den Haag DRUK

NPN drukkers, Breda November 2018

206

Voorverkenning Cuijk - Ravenstein

207

19 november 2018

20 november 2018

Lengte primaire keringen in areaal, 2019-2024

Lengte primaire keringen gerealiseerd, 2019-2024

totaal: 1302

0

totaal: 949

0

949

Aantal kunstwerken in areaal, 2019-2024

0

261

Aantal kunstwerken gerealiseerd, 2019-2024

totaal: 799

0

423

13

totaal: 423

km

km

stuks

stuks

HWBP 2018

HWBP 2018

HWBP 2018

HWBP 2018

Status versterkingen dijken (in kilometers)

Gerealiseerd In realisatie Planvorming (voor)verkenning Resterend Totaal

Status versterkingen kunstwerken (in aantallen)

282

Gerealiseerd In realisatie Planvorming (voor)verkenning Resterend Totaal

116 35 436 436 1305

Stand van zaken Q2 2018

23 13 0 16 434 486

Stand van zaken Q2 2018

Projecten binnen HWBP-2 zijn afgelopen

Dijklengte in uitvoering in de periode 2005 tot en met 2024 (realisatiefase) in km's Realisatie HWBP-projecten neemt toe

312,2

284,2

312,2

HWBP is gestart met in eerste instantie projecten die al ver voorbereid waren, en in het HWBP snel in uitvoering kwamen

Meerdere omvangrijke projecten vallen in deze periode samen

284,2

Start van programma HWBP

HWBP-2 loopt af

243,3

206

16,6

23,7

179,6

174,9

105,8

178,9

161,1

18,9

179,9

243,3

236,8

132,6

2,8

6,0

58,9

130,3

97,7 74,5

1,1

73,5

23

76,8

81,1

48,9 35,2

totale dijklengte

20,6

dijklengte HWBP dijklengte HWBP-2

1,5 1,5

20,6

35,2

48,9

76,8

73,5

74,5

80,0

127,5

163,3

155,2

156,0

126,6

102,2

74,7

73,8

30,8

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

HWBP 2018

208

2022

2023

2024

Hoogwater­beschermings­programma De waterschappen en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (Rijkswaterstaat) voeren in het Hoogwaterbeschermingsprogramma maatregelen uit om de primaire water­kerin­gen aan de veiligheidsnorm te laten voldoen, nu en in de toekomst. Het Hoogwater­bescher­mings­ programma is onderdeel van het Deltaplan Waterveiligheid van het nationale Deltaprogramma.

Alle beheerders van deze primaire waterkeringen zijn vertegenwoordigd in dit boek met hun pro­ jecten en werkzaamheden. Samen werken we aan waterveilig Nederland.