Roads faliro

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 2012-13

Τίτλος Προγράμματος : ¨Μυθική παρουσία Θεών και Ηρώων στους οδοδείκτες του Π. Φαλήρου¨

1

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ Ταξιδεύοντας μαζί με τον Οδυσσέα για την Ιθάκη με συνταξιδιώτες εμάς τα παιδιά του 1ου Γυμνασίου Π. Φαλήρου , συναντήσαμε Θεούς , Θεές, Νύμφες και Ήρωες, που τα ονόματα τους μας ήταν ήδη γνωστά, επειδή είναι ονομασίες των οδών που κατοικούμε. Άλλα στην οδό Ποσειδώνος, άλλα στη Ναϊάδων, άλλα στη Σειρήνων και άλλα στην Αιόλου .Το σχολείο μας εξάλλου βρίσκεται στη διασταύρωση των οδών Αιόλου- Ναϊάδων – Εσπέρου. Δημιουργήθηκε, λοιπόν, μεγάλο ενδιαφέρον να γνωρίσουμε και να παρουσιάσουμε αυτή τη μυθική παρουσία θεών και ηρώων ,στους οδοδείκτες του Παλαιού Φαλήρου. Ξεφυλλίζοντας την μυθολογία και διαβάζοντας τα ονόματα των δρόμων, μια δροσερή αύρα έρχεται από το παρελθόν, όπως και από το παρόν, από τον Μπάτη του Παλαιού Φαλήρου και γι’ αυτό επιτρέψτε μας να σας ¨ δροσίσουμε ¨ με μια περιήγηση στους οδοδείκτες του Παλαιού Φαλήρου.

Η Παιδαγωγική Ομάδα του Προγράμματος Αποστολίδη Αλίκη Βατίστας Αλέξανδρος Γαϊτάνης Νικόλαος Κετσετζίογλου Βασίλης Κοτρότσου Γεωργία Πατέλης Νικόλαος Πετρονικολός Γεώργιος Σκαφίδας Δημήτριος Τόλε Σοφοκλής Δοντά Ελένη

Υπεύθυνες του Προγράμματος Φραζή Μαρία

Φιλόλογος

Κατσαρού-Ανδριοπούλου Ευφροσύνη

Φιλόλογος

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Αντί Προλόγου …………………………………………………………………………...2 Χάρτης Π. Φαλήρου ……………………………………………………………………...5 ¨ Το πλοίο του Φαλήρου¨ Ποίημα (1998)………………………………………………..6 Οδός Αθηνάς…………………………………………………………………………......7 Οδός Αλκυόνης …………………………………………………………………………11 Οδός Άρεως ……………………………………………………………………………..12 Οδός Αριάδνης…………………………………………………….. …………………...13 Οδός Αρτέμιδος …………………………………………………………………………14 Οδός Άτλαντος ………………………………………………………………………….18 Οδός Αχιλλέως …………………………………………………………………………..20 Οδός Αίαντος…………………………………………………………………………….23 Οδός Αιόλου …………………………………………………………………………….27 Οδός Αφροδίτης …………………………………………………………………………31 Οδός Δελφών ……………………………………………………………………………35 Οδός Εσπέρου …………………………………………………………………………..39 Οδός Θέτιδος…………………………………………………………………………….40 Οδός Θησέως ……………………………………………………………………………42 Οδός Ίριδος …………………………………………………………………………….57 Οδός Κάδμου…………………………………………………………………………….64 Οδός Κόδρου…………………………………………………………………………….65 Οδός Κρόνου ……………………………………………………………………………66 Οδός Μουσών ………………………………………………………………………….67 Οδός Ναϊάδων ………………………………………………………………………….73 Οδός Νηρέως ……………………………………………………………………………74 Οδός Νηρηϊδων …………………………………………………………………………76 Οδός Παρθενώνος ………………………………………………………………………80 3

Οδός Παρνασσού ………………………………………………………………………..86 Λεωφόρος Ποσειδώνος ………………………………………………………………….87 Οδός Πρωτέως ……………………………………………………………………….....90 Οδός Σειρήνων…………………………………………………………………………..92 Οδός Τερψιχόρης ……………………………………………………………………….93 Οδός Τρίτωνος …………………………………………………………………………94 Φωτογραφίες των Οδών ………………………………………………………………..96 Ερωτηματολόγιο από συνεντεύξεις ……………………………………………………98 Βιβλιογραφία …………………………………………………………………………..101

4

ΧΑΡΤΗΣ Π. ΦΑΛΗΡΟΥ

5

ΤΟ ΠΛΟΙΟ ΤΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ Θεοί της θάλασσας, που γίνατε όλοι δρόμοι, Στο Φαληράκι μου, που αγάπησα μικρούλα, Με ταξιδεύετε- του ονείρου τροχονόμοιΣτης φαντασίας μου τα κλεισμένα τα μπαούλα.

Θεοί της Θάλασσας : ο Πόντος κι ο Πρωτέας, οι Νηρηίδες, η Αμφιτρίτη , ο Ποσειδών. Μακριά , σαν όνειρο, ξεπρόβαλλε ο Νηρέας τα καλοκαίρια, πέρ’ απ’ την οδό Μουσών.

Μες τη Σειρήνων στέκει το παλιό μου σπίτι. Οι Τρίτωνες στον όρμο, πάλι κολυμπούν. Πιο κάτω, αναδύεται ξανά η Αφροδίτη Κι οι Αλκυόνες μες τον ήλιο όλο γεννούν.

Η Ναϊάδων, πάλι βγάζει στο σχολείο, Και στην Εσπέρου, ταξιδεύω σ’ Εσπερίες Το Φαληράκι μου θαρρώ πως είναι πλοίο – Που δέσαν μόλις στη στεριά οι συγκυρίες.

6

Οδός ΑΘΗΝΑΣ Θεά Αθηνά. Ρωμαϊκό έργο του 1ου αιώνα μ.Χ.. Μουσείο του Λούβρου Η Αθηνά, κατά την Ελληνική μυθολογία, ήταν η θεά της σοφίας, της στρατηγικής και του πολέμου. Παλαιότεροι τύποι του ονόματος της θεάς ήταν οι τύποι Ἀθάνα (δωρικός) και Ἀθήνη, το δε όνομα Ἀθηνᾶ, που τελικά επικράτησε, προέκυψε από το επίθετο Ἀθαναία, που συναιρέθηκε σε Ἀθηνάα > Ἀθηνᾶ. Στον πλατωνικό Κρατύλο το όνομα Αθηνά ετυμολογείται από το Α-θεο-νόα ή Η-θεο-νόα, δηλαδή η νόηση του Θεού (Κρατυλ. 407b), αλλά η εξήγηση αυτή είναι παρετυμολογική. Η επιστημονική βιβλιογραφία θεωρεί το θεωνύμιο προελληνικό και αγνώστου ετύμου. Συσχετίζεται από τους Ετρούσκους με τη θεά τους Μένρβα και αργότερα από τους Ρωμαίους ως Μινέρβα, συμβολίζεται από μια κουκουβάγια, έφερε μια ασπίδα από δέρμα κατσίκας, ονομαζόμενη Αιγίς που της είχε δοθεί από τον πατέρα της και συνοδεύεται από τη θεά Νίκη. Η Αθηνά συχνά βοήθησε ήρωες. Είναι οπλισμένη, ποτέ ως παιδί, πάντα παρθένος. Ο Παρθενώνας στην Αθήνα είναι ο πιο διάσημος ναός αφιερωμένος σ' αυτήν. Ποτέ δεν είχε σύντροφο ή εραστή, αν και μια φορά ο Ήφαιστος προσπάθησε και απέτυχε.

Η γέννηση της Αθηνάς Η γέννηση της Αθηνάς. Λούβρο Η Αθηνά ήταν η αγαπημένη κόρη του Δία. Μητέρα της ήταν η Μήτις, πρώτη σύζυγος του Δία. Ο Δίας ύστερα από προφητεία έμαθε ότι η Μήτις θα γεννούσε παιδί το οποίο θα ανέτρεπε την εξουσία από τον πατέρα του, οπότε την κατάπιε ενώ ήταν έγκυος στην Αθηνά. Αργότερα, ο Δίας άρχισε να υποφέρει από πονοκεφάλους και κάλεσε τον Ήφαιστο να τον βοηθήσει. Τότε ο Ήφαιστος με ένα μεγάλο σφυρί χτύπησε το κεφάλι του Δία και πετάχτηκε η 7

Αθηνά πάνοπλη, φορώντας περικεφαλαία και κρατώντας μια ασπίδα. Βλέποντας τον Δία, τα πέταξε στα πόδια του, δείγμα αναγνώρισής του ως υπέρτατου θεού. Η Αθηνά, ως θεά (και) του πολέμου, ήταν περιβεβλημένη με Αιγίδα, διαφορετική από αυτήν του Διός. Κατά μία εκδοχή, η Αθηνά κατασκεύασε την αιγίδα της από το δέρμα της Χίμαιρας ή, κατ' άλλη εκδοχή, από το δέρμα του τέρατος Αιγίδος ή Αιγή εντός, το οποίο κατέστρεφε τα πάντα στη Λιβύη, την Αίγυπτο, τη Φρυγία και τη Φοινίκη και το οποίο η Αθηνά εξολόθρευσε. Επίσης στην ασπίδα (και στο περιθωράκιο) της Αθηνάς ήταν το κεφάλι της Μέδουσας. Η Μέδουσα ήταν μια πολύ όμορφη θνητή και για αυτό τον λόγο την πολιόρκησε ο Ποσειδώνας, διέπραξαν όμως προσβολή στην Αθηνά μιαίνοντας έναν ναό της ερωτοτροπώντας μέσα σ'αυτόν. Τότε η Αθηνά την μεταμόρφωσε σε τέρας ώστε να μην την πολιορκήσει ξανά κανένας άντρας και το βλέμμα της μετέτρεπε σε πέτρα οποιονδήποτε την κοίταζε. Όταν ο Περσέας σκότωσε τη Μέδουσα, πρόσφερε στη θεά το κεφάλι της ως ευχαριστήριο δώρο, γιατί χάρη στην γυαλιστερή ασπίδα που του δώρισε, εκείνος μπόρεσε να την κατατροπώσει κοιτάζοντας μόνο το είδωλό της μέσα από αυτήν.

Διαμάχη Αθηνάς και Ποσειδώνα Η Αθηνά και ο Ποσειδώνας διεκδικούσαν την ίδια πόλη. Ανέβηκαν λοιπόν στον βράχο της Ακρόπολης και ενώπιον των Αθηναίων αποφάσισαν ότι όποιος προσέφερε το ωραιότερο δώρο θα την αποκτούσε. Ο Ποσειδώνας χτύπησε σε μια πλευρά του λόφου με την τρίαινά του και αμέσως ανάβλυσε ένα πηγάδι. Ο λαός θαύμασε, αλλά το νερό ήταν αλμυρό σαν το νερό της θάλασσας, που κυρίευε ο Ποσειδώνας κι έτσι δεν ήταν πολύ χρήσιμο. Το δώρο της Αθηνάς ήταν ένα δέντρο ελιάς, κάτι που ήταν καλύτερο, μιας και παρείχε στην πόλη τροφή, λάδι και ξυλεία. Έτσι, κέρδισε τη μονομαχία η Αθηνά και ονόμασε την πόλη της Αθήνα.

.

Προσωνύμια της Αθηνάς 

Παλλάς

Ίσως το προσωνύμιο να προέρχεται από τον Γίγαντα Πάλλαντα, τον οποίο σκότωσε η Αθηνά στη Γιγαντομαχία. Κατά άλλη εκδοχή πήρε το προσωνύμιο αυτό, επειδή γεννήθηκε από το κεφάλι του Δία.

8

ΩΔΗ ΣΤΗ ΠΑΛΛΑΔΑ ΑΘΗΝΑ Αθηνά εσύ, που 'χεις και της Γοργούς τη δύναμη Παλλάς - παλμέ του κόσμου - Κυρία των όφεων, καλόγνωμη στάσου και νιώσε τώρα την καρδιά μου, που αγάλλεται και ψηλά ανεβαίνει όταν σ' εσένα ευχές αναπέμπω, στην ανείπωτη δόξα σου, ή με σέβας βαθύ και σιγή αναστοχάζεται την τρανή δύναμή σου ψιθυρίζοντας άλλοτε ύμνους στην υπέροχή σου μορφή. Εκεί πλάϊ σ' ελάτων ριζώματα, τρυφερά γαλουχείς βλαστάρια θαλερών ελαιών κι έμαθες στους θνητούς αυτά να κρατούν στα ιερά όταν έρχονται, κλώνους -σημεία παράκλησης, ελπίδας κι ευσέβειας· Μεγαλόψυχη, εσύ που κατέχεις μοναχή τις βαθειές της ερημιάς λαγκαδιές

και της Σοφίας τα άδυτα, που σαν άριστος ίππος το Παν οδηγεί και τον νου και τις πόλεις μας· κι είσαι εσύ που χαρίζεις βραβείο υγεία, ζωντάνια και πλούτο, έργων και κόπων καλών, σ' εκείνους τους οίκους που κυβερνά η πραότητα.



Γλαυκώπις Χρησιμοποιείται συχνά από τον Όμηρο. Έχει την έννοια γαλανομάτα. Ενδιαφέρον είναι το ότι η κουκουβάγια (αρχ. γλαυξ), το ιερό πουλί της Αθηνάς, προέρχεται από την ίδια ρίζα, ίσως λόγω και των δικών της μεγάλων και λαμπερών ματιών.



Αρεία Το προσωνύμιο αυτό το απέκτησε η θεά Αθηνά κατά τη δίκη του Ορέστη στον Άρειο Πάγο για το φόνο της μητέρας του, Κλυταιμνήστρας. Με την κρίσιμη ψήφο της Αθηνάς υπέρ του, ο Ορέστης αθωώθηκε.



Εργάνη Της αποδιδόταν το προσωνύμιο αυτό, καθώς ήταν προστάτιδα των τεχνιτών και της χειροτεχνίας.

9



Παρθένος Με το επίθετο αυτό λατρευόταν στον ναό του Παρθενώνα.



Πρόμαχος Με αυτή την προσωνυμία αποκαλούσαν την Αθηνά, όταν έμπαινε πάνοπλη στη μάχη.

Πάνοπλος η θεά Αθηνά επιτίθεται στον Γίγαντα Εγκέλαδο !

10

Οδός ΑΛΚΥΟΝΗΣ Η Αλκυόνη στην ελληνική μυθολογία ήταν σύζυγος του Κύηκα και κόρη του Αιόλου. Με τον Κύηκα ζούσε πολύ ευτυχισμένη και η αγάπη τους ήταν πρότυπο για όλους. Μια μέρα, ο Κύηκας βγήκε στο πέλαγος για ψάρεμα. Μάταια τον παρακαλούσε η Αλκυόνη να μην πάει γιατί είχε ένα άσχημο προαίσθημα. Εκείνος πήγε και όντως σηκώθηκαν δυνατοί άνεμοι και βύθισαν το πλοίο του. Η Αλκυόνη που παρακολουθούσε από μακριά τη σκηνή μόλις είδε το πλοίο του να χάνεται μέσα στην απελπισία της έπεσε από ένα βράχο και σκοτώθηκε. Επειδή η αγάπη τους ήταν τόσο δυνατή, οι θεοί τους λυπήθηκαν και τους μεταμόρφωσαν σε πουλιά, τις γνωστές μας αλκυόνες. Μάλιστα επειδή οι αλκυόνες γεννούν τα αυγά τους τον Ιανουάριο σε φωλιές μέσα στους βράχους, ο Δίας επέτρεψε στον ήλιο να λάμπει δυνατά και να ζεσταίνει τις αλκυόνες μέχρι να επωαστούν τα αυγά τους .Οι ζεστές αυτές μέρες του Γενάρη ονομάστηκαν γι' αυτό το λόγο αλκυονίδες μέρες. Αχ και να 'μουν ανοιξιάτικο θαλασσοπούλι που πετά με τις Αλκυόνες παν' από το ανθό του κύματος, χωρίς φόβο στην καρδιά, μόνο χαρά—γαλάζιο σαν τη θάλασσα. Αλκμάν , Λυρικός ποιητής.

11

Οδός ΑΡΕΩΣ Ο Άρης είναι ο θεός του πολέμου κατά την ελληνική μυθολογία, γιος του Δία και της Ήρας και αδελφή του ήταν η Έριδα. Εξαιτίας της ιδιαίτερης πολεμοχαρούς φύσης του αρκετοί συγγραφείς του 19ου αιώνα ισχυρίστηκαν ατεκμηρίωτα ότι ήταν ξένος θεός, καθώς θεωρούσαν ότι η ελληνική φαντασία αποκλείεται να δημιούργησε έναν τόσο άγριο θεό. Στους μύθους ο Άρης εμφανίζεται πολεμοχαρής και προκλητικός και εκπροσωπεί την παρορμητική φύση του πολέμου. Είχε δύο γιους, τον Δείμο και τον Φόβο, που έδωσαν το όνομά τους στους αντίστοιχους δορυφόρους του πλανήτη Άρη. Ο Θεός Άρης έλαβε μέρος στον πόλεμο της Τροίας με το μέρος των Τρώων. Συνδέθηκε ερωτικά με τη θεά Αφροδίτη, αποκαλύφθηκε όμως από το σύζυγό της, θεό Ήφαιστο. Χάρη στον γιο του τον Οινόμαο από την Στερόπη, ο Άρης έγινε πρόγονος ονομαστών προσώπων, όπως του Ατρέα, του Θυέστη, του Αγαμέμνονα, του Μενέλαου, του Αίγισθου, του Ορέστη, της Ηλέκτρας, του Πυλάδη, του Πιτθέα, του Θησέα, του Ιππόλυτου, της Ιφιγένειας, του Δημοφώντα, του Ακάμαντα, του Ευρυσθέα, του Αμφιτρύωνα, της Αλκμήνης, του Ιόλαου, του Ηρακλή, της Αδμήτης, του Κοπρέα, του Αλκάθοου και του Αία του Τελαμώνιου. Από την κόρη του Αρμονία έγινε πρόγονος των απόγονων του Κάδμου, οι οποίοι είναι ο θεός Διόνυσος, το τέρας Σφίγγα και ονομαστά πρόσωπα, όπως η Σεμέλη-Θυώνη, η Ινώ-Λευκοθέα, ο Πενθέας, ο Ακταίωνας, ο Μελικέρτης-Παλαίμονας, ο Λάιος, ο Οιδίποδας, ο Οινοπίωνας, ο Στάφυλος, ο Θόας και ο Άνιος. Από τον Θέστιο ο Άρης έγινε πρόγονος της Αλθαίας, της Λήδας, του Μελέαγρου, της Δηιάνειρας, του Τυδέα, του Διομήδη, της Ωραίας Ελένης, της Κλυταιμνήστρας, των Διοσκούρων και του Αμφιάραου. Από τον Φλεγύα ήταν πρόγονος του θεού Ασκληπιού.

12

Οδός ΑΡΙΑΔΝΗΣ Στην ελληνική μυθολογία, η Αριάδνη ήταν κόρη του βασιλιά Μίνωα της Κρήτης και της Πασιφάης. Το όνομά της συνδέεται ιδιαίτερα με τον μύθο του Θησέα, αλλά και το Μινώταυρο, όσο και με το θεό Διόνυσο. Την Αριάδνη τιμούσαν ιδιαίτερα σε κάποιους τόπους, και μάλιστα νησιά: Στην Κρήτη, στη Νάξο, στη Δήλο, στην Κύπρο, αλλά και στην Αττική και Πελοπόννησο, πράγμα που υποδεικνύει ότι λατρευόταν ως θεότητα του Αιγαίου και γενικότερα της Ανατολικής Μεσογείου. Στο ναό του Κρησίου Διονύσου (του Κρητικού δηλ. Διονύσου) στο Άργος αναφέρεται ότι υπήρχε πήλινη λάρνακα με τη στάχτη της Αριάδνης. Στη Δήλο πάλι, σε καθιερωμένη τελετή, νέοι και νέες χόρευαν σε ανάμνηση της σωτηρίας των Αθηναίων νέων από τον Μινώταυρο. Στο νησί αυτό ο Θησέας είχε αφιερώσει ένα δώρο που του είχε κάνει η Αριάδνη, ένα ξόανο της Αφροδίτης, έργο του Δαιδάλου, κατά τον Παυσανία (ΙΧ 40, 3-4): το είχε αφιερώσει στον Απόλλωνα για να ξεχάσει τον έρωτά της. Στην Κύπρο, κατά την τοπική παράδοση, ο Θησέας είχε αποβιβάσει έγκυο την Αριάδνη και όταν μετά από θύελλα κατόρθωσε να επιστρέψει τη βρήκε νεκρή. Σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος τελούντο στην Κύπρο εορτές όπου ένας νέος ξαπλωμένος σε κρεβάτι θύμιζε με τις φωνές του γυναίκα που γεννούσε. Εκεί κοντά, σε δάσος, υπήρχε ιερό της Αριάδνης Αφροδισίας και, υποτίθεται, ο τάφος της Αριάδνης. Στην Αττική η λατρεία της Αριάδνης ήταν ενωμένη με εκείνη του Διονύσου στις εορτές των Οσχοφορίων, η καθιέρωση των οποίων αποδιδόταν στον Θησέα. Στενότερα βέβαια από κάθε άλλο μέρος συνδεόταν η Αριάδνη με τη Νάξο, όπου τιμούσαν το ζέυγος Αριάδνης-Διονύσου. Οι Νάξιοι πίστευαν ότι η Αριάδνη είχε πεθάνει εκεί και ότι με τον Διόνυσο είχαν δύο παιδιά, τον Στάφυλο και τον Οινοπίωνα. Σύμφωνα με άλλες παραδόσεις, η Αριάδνη είχε παιδιά και με τον Θησέα, και πήρε τη θέση της στο ουράνιο στερέωμα στον αστερισμό του Βορείου Στεφάνου. Ι) Ο "Θρήνος της Αριάδνης" (Lamento d' Arianna), γνωστό και ως "Lasciatemi morire", (Αφήστε με να πεθάνω), είναι απόσπασμα από τη δεύτερη όπερα του Claudio Monteverdi (1567–1643), "L' Arianna". Περιγράφει την εγκατάλειψη της Αριάδνης από το Θησέα στη Νάξο και εν συνεχεία το γάμο της με το θεό Διόνυσο. ΙΙ) Με το καράβι του Θησέα σ’ αφήσαμε στη Νάξο γυμνή, μ’ ένα στα πόδια σου θαλασσινό σκουτί.

Σε ποιες σπηλιές εκρύφθηκες και πώς να σε φωνάξω, κουστάρω κι’ όλο με τραβάει μακρυά το γκαραντί.

Ποίηση Ν.Καββαδία

13

Οδός ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ Ο μύθος Η γέννηση της ιδιόρρυθμης θεάς τοποθετείται στο νησί Ορτυγία. Σ' αυτό το άγονο πετρονήσι και μετά από φοβερές ταλαιπωρίες και περιπλανήσεις είχε καταφύγει η έγκυος Λητώ προκειμένου να κρυφτεί και να προφυλαχτεί από την καταδιωκτική μανία της νόμιμης συζύγου του Δία, της Ήρας. Εκεί και με τη βοήθεια όλων των γυναικείων θεοτήτων (εκτός της Ήρας) ήρθε στο φως η Άρτεμις και λίγο αργότερα ο αδερφός της ο Απόλλωνας. Από τις πρώτες κιόλας ώρες της γέννησής της η Άρτεμη παίρνει πρωτοβουλίες. Αν και νεογέννητο βρέφος, βοηθά την εξουθενωμένη μητέρα της να ξεγεννήσει και το δεύτερο της παιδί, τον Απόλλωνα, και ταυτίζεται με τον τρόπο αυτόν με την Ειλειθυία, από το ελεύθω+υιός, δηλαδή μαμμή, και άρα τη θεά του τοκετού. Πανέμορφη και πανέξυπνη η Άρτεμη, είχε από πολύ νωρίς κερδίσει την εκτίμηση των άλλων θεών. Ήδη από τα τρία της χρόνια είχε συγκεκριμένες απαιτήσεις, που αφορούσαν την ενδυμασία της, τον εξοπλισμό της και την ακολουθία της στην πιο αγαπημένη της ενασχόληση, το κυνήγι. Ήταν παιδί που ήξερε τι ήθελε και πραγματικά σταθερό και άκαμπτο στις αποφάσεις του. Ο Δίας τη θαύμαζε για την επιμονή της και, λόγω της ευστροφίας της, της έτρεφε πολύ μεγάλη αγάπη και ικανοποιούσε όλες της τις επιθυμίες. Ένα από τα πρώτα πράγματα που ζήτησε η Άρτεμη σαν δώρο από τον πατέρα της ήταν η αιώνια αγνότητα . Πιστή και σταθερή σ' ό,τι ζητούσε και τη δέσμευε, η θεά δε σπίλωσε ποτέ ούτε το ήθος της, ούτε και το χαρακτήρα της. Σοβαρή και περήφανη, διατήρησε την αγνότητά της περιφρονώντας ερωτικές πολιορκίες κι επιθέσεις. Αφοσιωμένη στο κυνήγι και τη φύση, αδιαφόρησε για τις χαρές του γάμου. Με επιβολή και αυστηρότητα απαίτησε την αθωότητα όχι μόνο του εαυτού της, αλλά και των Νυμφών που την περιστοίχιζαν κι επίσης αυτών που με τις υπηρεσίες τους την τιμούσαν. Η Άρτεμη ήταν μια θεά αμείλικτη που ποτέ σχεδόν δε συγχωρούσε. Οποιαδήποτε παρατυπία σε βάρος της, οποιαδήποτε παρέκκλιση από τα πιστεύω της και τις αρχές της άξιζε την τιμωρία της. Η αδυσώπητη οργή της ήταν έτοιμη να ξεσπάσει ανά πάσα στιγμή απέναντι στον παραβάτη των αυστηρών της κανόνων. Τα θανατηφόρα της βέλη στόχευαν διαρκώς θνητούς, θεούς και ήρωες που παρέβλεπαν την ύπαρξή της ή αμελούσαν τις αρχές και τη λατρεία της.

14

Η Εφέσια Άρτεμις. Η Άρτεμη είχε ιδιαίτερη αδυναμία στα παιδιά και τους έφηβους. Νέοι και νέες που διατηρούσαν την αθωότητά τους και που ζούσαν σύμφωνα με τις αρχές της ήταν πάντοτε ευνοούμενοί της και βρίσκονταν διαρκώς κάτω από την προστασία της. Ο Ιππόλυτος, μάλιστα, που ήταν αφοσιωμένος σ' αυτήν και τη λατρεία της, αποτελεί ζωντανό παράδειγμα αυτής της τακτικής και αδυναμίας της θεάς. Ο Ιππόλυτος, λοιπόν, δεινός κυνηγός κι αλογοδαμαστής, είχε αφιερώσει τη ζωή του στην πανέμορφη Άρτεμη και στο ιδανικό που η ίδια πρέσβευε. Καμιά πρόκληση, καμιά γυναίκα δε στάθηκε ποτέ ικανή να τον παρασύρει. Ούτε και η Φαίδρα, η γυναίκα του Θησέα, μπόρεσε με τη γοητεία της να τον αποπλανήσει. Η υποδειγματική του συμπεριφορά έκανε τη θεά να συγκινηθεί και να του χαρίσει τιμές, δόξες και αιώνια -μετά το θάνατό του- μνήμη του ονόματός του. Η Άρτεμη ήταν μια από τις ομορφότερες και κομψότερες θεές του Ολύμπου. Οι αρχαίοι Έλληνες πραγματικά τη θαύμαζαν. Τη φαντάζονταν ψηλή, με ευγενική ομορφιά, αγέρωχη κορμοστασιά και περήφανο περπάτημα. Γενικά, η Άρτεμη ήταν θεά δραστήρια, σκληρή και αεικίνητη. Στις περισσότερες εκδηλώσεις της εμφανίζεται συνειδητοποιημένη, ώριμη κι αποφασιστική, ενώ λίγα ήταν τα περιστατικά εκείνα στα οποία παρουσίαζε μια εικόνα τελείως διαφορετική. Κατά τη θεομαχία, η περήφανη και απαιτητική κόρη του Δία, εμφανίζεται σαν ένα μικρό ανώριμο κορίτσι που οφείλει να υπακούει, να σέβεται και να συμμορφώνεται στις επιταγές της γυναίκας του πατέρα της και του αδερφού της. Απέναντι στη διστακτικότητα του Απόλλωνα να μονομαχήσει με τον Ποσειδώνα, η Άρτεμη κρατά στάση αρνητική και αντιμετωπίζει το δίδυμο αδερφό της με λόγια ειρωνικά και περιφρονητικά. Η Ήρα, παρούσα στο περιστατικό, εξοργίζεται με τη συμπεριφορά της και με μανία αρχίζει να τη χτυπά με τα ίδια της τα βέλη. Μια από τις πιο αγαπημένες ενασχολήσεις της Άρτεμης ήταν το κυνήγι. Γυναίκα δραστήρια, ορμητική και ευκίνητη, η ελεύθερη και αεικίνητη θεά διοχέτευε το μεγαλύτερο μέρος της ενεργητικότητάς της στην αναζήτηση και καταδίωξη θηραμάτων στα βουνά. Συνοδευόμενη από δροσερές και όμορφες νύμφες και περιστοιχισμένη από άγρια. κυνηγόσκυλα, έτρεχε γύρω από λίμνες, ποτάμια, λιβάδια και βουνά προκειμένου να απαντηθεί με άγρια κυρίως ζώα. Ντυμένη με λιτό ελαφρύ ρούχο και εφοδιασμένη με τον κατάλληλο για την περίσταση εξοπλισμό ριχνόταν με ενθουσιασμό και μανία σ' αυτό που κυρίως την ενδιέφερε. Αδάμαστη, σκληρή κι αγέρωχη, δεινή γνώστρια της τοξευτικής τέχνης και πολύ ικανή δρομέας και κυνηγός, επιδίδονταν με πάθος στο κυνήγι.

15

Ένα από τα βασικότερα γνωρίσματα της Άρτεμης ήταν η καθολική της κυριαρχία στη φύση. Ήμερα και άγρια ζώα, ψάρια στα νερά και πουλιά στον αέρα ήταν όλα τους κάτω από την προστασία της. Ως θεά και προστάτιδα της φύσης η Άρτεμη θεωρείτο υπεύθυνη τόσο για τη γεωργία όσο και για την κτηνοτροφία. Περιοχές που τη λάτρευαν και την τιμούσαν ανελλιπώς είχαν πάντα εύφορη γη, κατάσπαρτα χωράφια, πλούσια συγκομιδή και ζώα υγιή και γόνιμα. Αντίθετα, όσες από τις περιοχές δεν τηρούσαν σωστά τις υποχρεώσεις τους απέναντί της και επιπλέον παρέβλεπαν την ύπαρξή της, είχαν να αντιμετωπίσουν την εκδικητική οργή και μανία της, που ισοδυναμούσε με καταστροφή των σπαρτών και αποδεκατισμό των κοπαδιών. Ο Άδμητος και ο Οινέας αντιμετώπισαν, εξαιτίας της αμέλειας και της αδιαφορίας που έδειξαν, την οργή της θεάς. Ο Άδμητος στη γαμήλια γιορτή του είχε ξεχάσει να θυσιάσει (όπως επιβαλλόταν) στην Άρτεμη. Η Άρτεμη οργισμένη από αυτή την παρατυπία του έστειλε στο νυφικό του κρεβάτι ένα κοπάδι από φίδια, ενώ ετοιμάστηκε να του αφαιρέσει τη ζωή. Μάταια ο Απόλλωνας προσπάθησε να την καλοπιάσει. Τελικά ο ίδιος πείθει τις Μοίρες να του χαρίσουν τη ζωή και σαν αντάλλαγμα να πάρουν τη ζωή κάποιου άλλου δικού του ανθρώπου. Στην απαίτηση αυτή των Μοιρών μόνο η γυναίκα του Άλκηστις προθυμοποιείται να προσφερθεί. Τελευταία όμως στιγμή η επέμβαση του Ηρακλή τη σώζει προτού ακόμη προλάβει η ψυχή της να κατέβει στον Άδη. Ο Οινέας κάποτε είχε ξεχάσει να θυσιάσει στην προστάτιδα της πόλης του Καλυδώνας, δηλαδή στην Άρτεμη. Η αδιαφορία του αυτή κόστισε τόσο στην πόλη, όσο και στο λαό της. Ένας τεράστιος κάπρος σταλμένος από τη θεά προκάλεσε τεράστιες καταστροφές σε γη, σε ζώα και ανθρώπους. Κανείς δε τολμούσε να τον σκοτώσει. Ο Μελέαγρος μόνο, ο γιος του Οινέα, ήταν τελικά εκείνος που τον εξόντωσε, αλλά στη συνέχεια σκοτώθηκε σε μια συμπλοκή γύρω από τη μοιρασιά. Η γυναίκα και η μητέρα του Μελέαγρου μη αντέχοντας τη θλίψη του θανάτου του αυτοκτόνησαν από τη στεναχώρια τους. Οι αδερφές του, τέλος, που αδιάκοπα τον θρηνούσαν, μεταμορφώθηκαν από την Άρτεμη σε φραγκόκοτες. Πέρα από τη συμμετοχή της σ' όλα τα παραπάνω περιστατικά, η θεά του κυνηγιού παίρνει ενεργό μέρος και σ' έναν από τους δώδεκα άθλους του Ηρακλή. Ο Ηρακλής για μεγάλο διάστημα καταδίωκε μια πανέμορφη ελαφίνα με χρυσά κέρατα και χάλκινα πόδια, ιδιοκτησία της θεάς Άρτεμης. Η Άρτεμη, με τη συνδρομή του αδερφού της, του Απόλλωνα, τον εμποδίζει να σκοτώσει το άγριο ζώο και τον προτρέπει να το παραδώσει στην Τίρυνθα, στο βασιλιά Ευρυσθέα. Με την παραλαβή του ζώου ο Ευρυσθέας αναλαμβάνει να της το ξαναφιερώσει. Όπως στο μύθο με τον Ηρακλή, έτσι και σε πολλά άλλα περιστατικά η Άρτεμη συμπράττει με τον αδερφό της τον Απόλλωνα για την επίτευξη κάποιου σκοπού. Στην περίπτωση της Νιόβης που παινεύτηκε (συγκριτικά με τη Λητώ) για τα πολλά και όμορφα παιδιά της έχουμε τη συνεργασία των δυο δίδυμων αδερφών στην τιμωρία της. Επτά βέλη της Άρτεμης κι επτά του Απόλλωνα καρφώθηκαν στα δεκατέσσερα παιδιά της και τα σκότωσαν. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και για τον ίδιο λόγο η Άρτεμη σκότωσε κάποτε τη Χιόνη (την κόρη του Δαιδαλίωνα και ερωμένη του Απόλλωνα), γιατί είχε καυχηθεί ότι η ομορφιά της ήταν τέτοια που ξεπερνούσε ακόμα κι αυτήν της πανέμορφης θεάς.

16

Ο πόλεμος μεταξύ Ελλήνων και Τρώων δε βρίσκει την Άρτεμη αδιάφορη. Μαζί με τον αδερφό της τον Απόλλωνα, τον Άρη, την Αφροδίτη και τη Λητώ συμμετέχει ενεργά με το μέρος των Τρώων. Ένα από τα πρώτα περιστατικά που συνέβησαν προτού ακόμη ξεκινήσει ο πόλεμος οφειλόταν στο θυμό και την οργή της Άρτεμης. Ο ελληνικός στόλος, εξαιτίας της άπνοιας που είχε δημιουργήσει η θεά, δεν μπορούσε να ξεκινήσει. Ένα τυχαίο περιστατικό του αρχηγού των Αχαιών Αγαμέμνονα είχε προκαλέσει την κατάσταση αυτή. Κάποτε χωρίς ο ίδιος να το αντιληφθεί είχε εισβάλει σ' ένα άλσος αφιερωμένο στην Άρτεμη και είχε σκοτώσει ένα ιερό ελάφι. Η θεά εξοργίστηκε τόσο πολύ που απαίτησε τη θυσία της κόρης του Ιφιγένειας προκειμένου ευνοϊκοί άνεμοι να βοηθήσουν το σαλπάρισμα των ελληνικών καραβιών.Ο πληγωμένος από τον Διομήδη, τέλος, Αινείας είχε στη διάρκεια του πολέμου δεχτεί τη βοήθεια της Άρτεμης και της Λητούς και είχε κατορθώσει χάρη σ' αυτές να ανακτήσει τις δυνάμεις του και να επιστρέψει στη μάχη.Τα σύμβολα της Άρτεμης ήταν πολλά και ποικίλα. Ξεκινούσαν από ζώα και φυτά και κατέληγαν σε όπλα: κατσίκα, τράγος, ελάφι, αρκούδα, σκύλος, φίδι, δάφνη, φοίνικας, κυπαρίσσι, σπαθί, φαρέτρα, ακόντιο . Μ. Ζ. Κοπιδάκης γουνοῦμαί σ᾽ ἐλαφηβόλε ξανθὴ παῖ Διὸς ἀγρίων δέσποιν᾽ Ἄρτεμι θηρῶν· ἥ κου νῦν ἐπὶ Ληθαίου 5 δίνῃσι θρασυκαρδίων ἀνδρῶν ἐσκατορᾷς πόλιν χαίρουσ᾽, οὐ γὰρ ἀνημέρους ποιμαίνεις πολιήτας.

Στα πόδια σου πέφτω ελαφοκυνηγήτρα ξανθιά του Δία θυγατέρα, Άρτεμη κυρά των αγριμιών. Την πόλη που είναι κοντά στου Ληθαίου το ρέμα την έχουν άνδρες με γενναία καρδιά. Δες την και συ τώρα με βλέμμα γλυκό. Ειρηνικούς πολίτες προστατεύεις.

Ανακρέων 48 Απόσπασμα

17

Οδός ΑΤΛΑΝΤΟΣ Ο Άτλας καταδικασμένος να φέρει στους ώμους του τον ουράνιο θόλο. Στην ελληνική μυθολογία και κατά τον Ησίοδο, ο Άτλας ήταν γιος του Ιαπετού και της Ωκεανίδας Κλυμένης, και αδέλφια του ήταν ο Προμηθέας, ο Επιμηθέας και ο Μενοίτιος, οι γνωστοί «Ιαπετίδες». Στη Τιτανομαχία ήταν αρχηγός των Τιτανιδών (γιων των Τιτάνων) και μάλιστα ο δυνατότερος και ο επιδεξιότερος, που όμως μετά τη νίκη του ο Δίας τον τιμώρησε για πάντα υποχρεώνοντας τον να φέρει στους ώμους του τον Ουράνιο θόλο (Ουρανό, βλέπε και Ουράνια σφαίρα). Επειδή τη "θεία τιμωρία" αυτή την υπέμενε με θαυμαστή και παραδειγματική εγκαρτέρηση έλαβε το όνομα Άτλας (εκ του α και του τλάν = τα πάντα υπομένοντας). Για τον λόγο αυτόν στεκόταν ο Άτλας επί της κορυφής μεγάλου όρους της Αφρικής, το οποίο πήρε το όνομά του. Εκεί τον βρήκε και ο Ηρακλής όταν τον «διέταξε» ο Ευρυσθέας να φέρει τα μήλα των Εσπερίδων και που επειδή, κατά συμβουλή του Προμηθέα, δεν ήθελε να πάει ο ίδιος στο κήπο των Εσπερίδων, αντικατέστησε τον Άτλαντα στα βαριά καθήκοντά του για όσο χρόνο εκείνος θα έλειπε. Όταν όμως ο Άτλας επέστρεψε με τα πολύτιμα φρούτα δεν ήθελε να κρατήσει τον ουρανό. Τότε προσποιούμενος ο Ηρακλής ότι θέλει λίγο βοήθεια για να κρατήσει τον θόλο καλύτερα κατάφερε να αφήσει στον Άτλαντα όλο το βάρος και έτσι να συνεχίσει τη τιμωρία του. Κατά τον Οβίδιο (Μεταμορφ. Δ 626) ο Άτλας ήταν ένας πάμπλουτος βοσκός της Μαυριτανίας όπου και βασίλευε έχοντας όλων των ειδών τις αγέλες και απέραντους κήπους με τα περίφημα μήλα. Περνώντας όμως από εκεί ο Περσέας του ζήτησε να τον φιλοξενήσει. Αλλά ο Άτλας δεν τον δέχθηκε όταν έμαθε πως ήταν γιος του Δία, φοβούμενος κάποιο χρησμό που του είχε δώσει η Θέτιδα ότι γιος του Δία θα του έκλεβε τα μήλα. Όταν πλέον τόσο οι πειστικοί λόγοι του Περσέα, όσο και οι παρακλήσεις του απέβησαν άκαρποι αναγκάσθηκε ο μυθικός αυτός ήρωας να παρουσιάσει στον Άτλαντα τη κεφαλή της Μέδουσας με αποτέλεσμα να τον απολιθώσει. Έτσι ο τιτάνας αυτός μεταβλήθηκε σε όρος τεράστιο, ο Άτλας, του οποίου η

18

μεσαία κορυφή ήταν το κεφάλι και οι ακραίες κορυφές οι ώμοι του, με πλούσια δάση από τη κόμη του και δρυμούς από τη γενειάδα του. Κατά τον Πλάτωνα ο Άτλας ήταν ένας από τους δέκα βασιλείς της Ατλαντίδας, ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Κλειτός . Παιδιά του ήταν οι Εσπερίδες, ο Έσπερος, ο Αύσων, η Καλυψώ, η Διώνη και οι Υάδες]. Ανεξάρτητα των παραπάνω μύθων ο Διόδωρος τον θεωρεί ως τον πρώτο αστρονόμο που από το πανύψηλο αυτό βουνό της Αφρικής γλίστρησε και έπεσε στη παρακείμενη θάλασσα δίνοντας τόσο στο βουνό όσο και στη θάλασσα το όνομά του Άτλας και Ατλαντικός αντίστοιχα. Τέλος ο Άτλας είχε πολλές κόρες που όσες απέκτησε από την Πληϊνόη ονομάσθηκαν Πλειάδες, οι δε άλλες εκ του ονόματός του Ατλαντίδες.

Ιστορική Πηγή : Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, στο Γ΄ βιβλίο της «Ιστορικής Βιβλιοθήκης», αναφέρεται στην καταγωγή των Ατλάντων καθώς και στο γενάρχη Τιτάνα Άτλαντα από τον οποίο ονοματίστηκαν έτσι. Από το απόσπασμα που ακολουθεί αντιλαμβανόμαστε, ότι οι Άτλαντες ήταν γένος Τιτάνων: «...οι γιοι του Ουρανού μοίρασαν το βασίλειο, ενώ οι επιφανέστεροι από αυτούς ήταν ο Άτλαντας και ο Κρόνος. Στον Άτλαντα έλαχε η περιοχή προς τον ωκεανό και ονόμασε τους λαούς Ατλαντίους...» («Ιστορική Βιβλιοθήκη», Γ΄, 60. 1).

19

Οδός ΑΧΙΛΛΕΩΣ Ο Αχιλλέας ήταν γιος του Πηλέα (γι' αυτό τον αποκαλούσαν και Πηλείδη), βασιλιάς των Μυρμιδόνων στη Φθία (σημερινή ανατολική βορειοανατολική Φθιώτιδα) και της Νηρηίδας Θέτιδας. Ο Δίας και ο Ποσειδώνας συναγωνίστηκαν για το χέρι της μέχρι που ένα μαντείο αποκάλυψε ότι θα γεννούσε ένα γιο μεγαλύτερο από τον πατέρα του, οπότε και πολύ σοφά επέλεξαν να την δώσουν σε κάποιον άλλο. Σύμφωνα με το μετά-Ομηρικό μύθο, η Θέτις προσπάθησε να κάνει τον Αχιλλέα άτρωτο, βουτώντας τον στα νερά της Στύγας, όμως πιάνοντάς τον από τη φτέρνα, τον άφησε τρωτό σ' αυτό το σημείο. (Δείτε Αχίλλειος πτέρνα). Ο Όμηρος, εν τούτοις, αναφέρει ένα ελαφρύ τραυματισμό του στην Ιλιάδα. Σε μια νεότερη και λιγότερο δημοφιλή εκδοχή, η Θέτιδα άλειψε το αγόρι με αμβροσία κι έπειτα το έβαλε πάνω από τη φωτιά ώστε να κάψει τα θνητά μέρη του κορμιού του. Διακόπηκε από τον Πηλέα και εγκατέλειψε πατέρα και γιό, εξοργισμένη. Ο Πηλέας τον έδωσε (ίσως μαζί με το μικρό φίλο του Πάτροκλο) στον κένταυρο Χείρωνα, στο όρος Πήλιο, να τον μεγαλώσει. Ο Αχιλλέας από το Λυκομήδη Σε μια μετά-Ομηρική (αλλά δημοφιλή) εκδοχή του μύθου, ο μάντης Κάλχας δήλωσε ότι οι Έλληνες δεν θα μπορούσαν να νικήσουν δίχως τη βοήθεια του Αχιλλέα, όμως η μητέρα του, η Θέτιδα, ήξερε ότι θα πέθαινε αν πήγαινε στην Τροία. Έτσι τον έκρυψε στην αυλή του Λυκομήδη στη Σκύρο, μεταμφιεσμένο σε κορίτσι. Εκεί είχε ένα δεσμό με τη Διηδάμεια με αποτέλεσμα ένα γιο, το Νεοπτόλεμο. Ανακαλύφθηκε, όμως, από τον πανούργο Οδυσσέα, που έφτασαν μεταμφιεσμένοι σε γυρολόγους με κοσμήματα και όπλα. Ο Αχιλλέας εντοπίστηκε από το γεγονός ότι κοιτούσε τα «λάθος» αγαθά. Εναλλακτικά, εντοπίστηκε με τον ήχο μιας σάλπιγγας, όπου αντί να δειλιάσει, άρπαξε ένα δόρυ να απωθήσει τους εισβολείς. Από εκεί και πέρα χρειάστηκε ελάχιστη πειθώ να πάει στην Τροία, συνοδευόμενος από τον εξάδελφό του και καλύτερό του φίλο1 Πάτροκλο και το δάσκαλό του, Φοίνικα (αυτός είναι ο ίδιος Φοίνικας που συνόδευσε τον Οδυσσέα στη Σκύρο σε μια αργότερη εκδοχή).

20

Είναι μια μεγαλειώδης παράσταση (ελαιοφραφία) ζωγραφισμένη πάνω σε μουσαμά από τον Αυστριακό καλλιτέχνη Franz Matsch το 1892. Καλύπτει όλο τον τοίχο στο τέλος της σκάλας και φαίνεται καλύτερα από τη μεγάλη mδερένια πόρτα που βγάζει στο περιστύλιο και στους κήπους του Αχιλλείου.

Ο Θνήσκων Αχιλλέας είναι έργο του Γερμανού γλύπτη Ernest Gustav Herter καθηγητή της γλυπτικής στην ακαδημία του Βερολίνου, όπου υπάρχει αντίγραφο. Ενα μικρό γύψινο άγαλμα που εκτέθηκε το 1881 στη Διεθνή Εκθεση της Βιέννης, ενθουσίασετην Ελισσάβετ. 'Ηταν ο Αχιλλέας που πεθαίνει προσπαθώντας να βγάλει το ακόντιο από τη φτέρνα του, έχοντας ζωγραφισμένο στο πρόσωπό του την αγωνία και τον πόνο

21

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ (ΠΟΙΗΜΑ) Τον Αχιλλέα εσκότωσε ο Πάρης του Πριάμου ο γιος. Έριξε φαρμακερό βέλος στην φτέρνα του Αχιλλέως Κι έπεσε κάτω ο ήρωας με πόνο αβάστακτο Γύρω του μάχη τρομερή Τρώες πολεμούσαν κι Αχαιοί. Τέλος τον πήρε ο Αίαντας στα καράβια να τον πάει να τον θρηνήσουν να τον κλάψουν η Θέτιδα κι όλοι οι Αχαιοί. Όμως κι αν πέθανε ο Αχιλλέας έμεινε ξακουστός σαν ήρωας τολμηρός .

22

Οδός ΑΙΑΝΤΟΣ ( ΤΕΛΑΜΩΝΙΟΣ) Ο Αίας ο Τελαμώνιος ,υπήρξε μυθικός βασιλιάς της Σαλαμίνας και ένας από τους κυριότερους ήρωες του Τρωικού πολέμου. Γιος του Τελαμώνα και της Περίβοιας (ή Ερίβοιας), ετεροθαλής αδελφός του Τεύκρου και εγγονός του οικιστή της Σαλαμίνας, Αιακού. Ο Αίας , ήταν ένας από τους μνηστήρες της ωραίας Ελένης και ήταν δεσμευμένος με όρκο να υπερασπιστεί τη ζωή και την τιμή της. Έλαβε μέρος στον Τρωικό πόλεμο με 12 πλοία και μαζί με τον Αχιλλέα και τον Φοίνικα άσκησε την διοίκηση του ελληνικού στόλου. Στην Ιλιάδα παρουσιάζεται ως ο δεύτερος πιο ανδρείος Αχαιός μετά τον Αχιλλέα και ισάξιος του Τρώου ήρωα Έκτορα. Ο Όμηρος μάλιστα αναφέρει ότι διέθετε υψηλό ανάστημα: «μέγας, πελώριος και έρκος Αχαιών». Επίσης δεν υστερούσε και σε ομορφιά και ως χαρακτήρας περιγράφεται ως καλόκαρδος, ικανός να εμψυχώνει τους συμπολεμιστές του και να δίνει συμβουλές. Ο ίδιος έπαιξε σημαντικό ρόλο στην συμφιλίωση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα. Κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου, υποχρέωσε κάποιον σύμμαχο βασιλιά των Τρώων, στην θρακική χερσόνησο, να του καταβάλει φόρο σε χρυσό και σε σιτηρά. Επίσης, κατέλαβε μια φρυγική πόλη, σκότωσε τον βασιλιά της Τελεύτα και πήρε σκλάβα την κόρη του Τέκμησσα. Σε κάποια μεταγενέστερη φάση, μονομάχησε με τον Έκτορα, χωρίς κανείς τους να ηττηθεί. Τελικά έλαβε ως ένδειξη τιμής από αυτόν το ξίφος του, ενώ ο ίδιος του χάρισε τη ζώνη του. Όταν ο Πάτροκλος και ο Αχιλλέας σκοτώθηκαν, ο Αίας πέτυχε να αντιμετωπίσει πλήθος εχθρών και να αποσπάσει από τα χέρια τους τα σώματα των νεκρών ηρώων. Εξοργίστηκε όμως, όταν τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα δόθηκαν τιμητικά στον Οδυσσέα και νιώθοντας εξαιρετικά μειωμένος, κρίθηκε κατώτερος των περιστάσεων σε σημείο που αποπειράθηκε να δολοφονήσει τους αρχηγούς των Αχαιών. Τότε η θεά Αθηνά του προκάλεσε πνευματική διαταραχή και τον έκανε να ξεσπάσει πάνω σε ένα κοπάδι πρόβατα. Όταν συνήλθε το πρωί και διαπίστωσε σε πόσο οικτρή κατάσταση είχε περιπέσει, τερμάτισε την ζωή του, πέφτοντας πάνω στο ξίφος του.

23

ΙΛΙΑΔΟΣ - ΡΑΨΩΔΙΑ H΄ (στίχοι : 244-378) [Μετάφραση : ΙΑΚΩΒΟΥ ΠΟΛΥΛΑ]

Είπε και το μακρόσκιον ετίναξε κοντάρι.

ἦ ῥα, καὶ ἀμπεπαλὼν προΐει δολιχόσκιον ἔγχος,

Και την φρικτήν του Αίαντος εκτύπησεν ασπίδα

καὶ βάλεν Αἴαντος δεινὸν σάκος ἑπταβόειον 245

και τον χαλκόν του όγδοος επτά σκεπάζει δίπλες.

ἀκρότατον κατὰ χαλκόν, ὃς ὄγδοος ἦεν ἐπ᾽ αὐτῷ.

Τες έξι δίπλες έσχισε κι εστάθη στην εβδόμην

ἓξ δὲ διὰ πτύχας ἦλθε δαΐζων χαλκὸς ἀτειρής,

της λόγχης ο σκληρός χαλκός. Και δεύτερος ο Αίας

ἐν τῇ δ᾽ ἑβδομάτῃ ῥινῷ σχέτο· δεύτερος αὖτε

ο θείος το μακρόσκιον ετίναξε κοντάρι,

καὶ βάλε Πριαμίδαο κατ᾽ ἀσπίδα πάντοσ᾽ ἐΐσην.

κι εκτύπησε την στρογγυλήν του Έκτορος ασπίδα.

διὰ μὲν ἀσπίδος ἦλθε φαεινῆς ὄβριμον ἔγχος,

Αἴας διογενὴς προΐει δολιχόσκιον ἔγχος,

καὶ διὰ θώρηκος πολυδαιδάλου ἠρήρειστο· Τρύπησ’ η λόγχη η δυνατή την φωτεινήν ασπίδα, και στον ωραίον θώρακα εμπήχθη πέρα πέρα,

ἀντικρὺ δὲ παραὶ λαπάρην διάμησε χιτῶνα

ἔγχος· ὃ δ᾽ ἐκλίνθη καὶ ἀλεύατο κῆρα μέλαιναν.

και στο λαγγόνι του αντικρύ του σχίζει τον χιτώνα. Έσκυψε και τον θάνατον απόφυγεν εκείνος.

Και απ’ τες ασπίδες έσυραν τες λόγχες των

τὼ δ᾽ ἐκσπασσαμένω δολίχ᾽ ἔγχεα χερσὶν ἅμ᾽

24

και οι δύο.

ἄμφω

Με ορμήν επέσαν και όμοιαζαν λεόντων ωμοφάγων,

σύν ῥ᾽ ἔπεσον λείουσιν ἐοικότες ὠμοφάγοισιν

ή αγριοχοίρων φοβερών που δύσκολα νικιούνται. Και ο Έκτωρ πρώτος έκρουσε στην μέσην την ασπίδα, και η λόγχη δεν την έσπασε, ώστ’ εκυρτώθη η άκρη. Τότε πηδώντας έμπηξε την λόγχην στην ασπίδα του Έκτορος και απ’ την ορμήν την έκοψεν ο Αίας, και τον λαιμόν του λάβωσεν η λόγχη κι έσταξ’ αίμα.

ἢ συσὶ κάπροισιν, τῶν τε σθένος οὐκ ἀλαπαδνόν. Πριαμίδης μὲν ἔπειτα μέσον σάκος οὔτασε δουρί, οὐδ᾽ ἔρρηξεν χαλκός, ἀνεγνάμφθη δέ οἱ αἰχμή. Αἴας δ᾽ ἀσπίδα νύξεν ἐπάλμενος· ἣ δὲ διαπρὸ 260 ἤλυθεν ἐγχείη, στυφέλιξε δέ μιν μεμαῶτα, τμήδην δ᾽ αὐχέν᾽ ἐπῆλθε, μέλαν δ᾽ ἀνεκήκιεν αἷμα, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὧς ἀπέληγε μάχης κορυθαίολος Ἕκτωρ, ἀλλ᾽ ἀναχασσάμενος λίθον εἵλετο χειρὶ παχείῃ

Και όμως ο Έκτωρ μ’ όλ’ αυτά την μάχην δεν αφήνει.

κείμενον ἐν πεδίῳ μέλανα τρηχύν τε μέγαν τε· 265

Τραβιέται οπίσω κι απ’ την γην με το τρανό του χέρι πέτραν σηκώνει ολόμαυρην, μεγάλην και τραχείαν.

Του Αίαντος την φοβερήν επτάδιπλην ασπίδα

τῷ βάλεν Αἴαντος δεινὸν σάκος ἑπταβόειον

μ’ αυτήν κτυπά στον ομφαλόν κι εβρόντησε ο χαλκός της.

μέσσον ἐπομφάλιον· περιήχησεν δ᾽ ἄρα χαλκός.

Βράχον πολύ τρανότερον εσήκωσεν ο Αίας.

δεύτερος αὖτ᾽ Αἴας πολὺ μείζονα λᾶαν ἀείρας

Σφενδονιστά τον έριξε μ’ αμέτρητην ανδρείαν

ἧκ᾽ ἐπιδινήσας, ἐπέρεισε δὲ ἶν᾽ ἀπέλεθρον, εἴσω δ᾽ ἀσπίδ᾽ ἔαξε βαλὼν μυλοειδέϊ πέτρῳ, 270 βλάψε δέ οἱ φίλα γούναθ᾽· ὃ δ᾽ ὕπτιος ἐξετανύσθη

κι έσπασεν η μυλόπετρα στα βάθη την ασπίδα.

25

Ετρέκλισε και ανάσκελα ξαπλώθηκε από κάτω

ἀσπίδι ἐγχριμφθείς· τὸν δ᾽ αἶψ᾽ ὤρθωσεν Ἀπόλλων

εις την ασπίδα. Κι έξαφνα τον όρθωσεν ο Φοίβος.

Σ’ αυτόν τότε αποκρίθηκε ο Τελαμώνιος Αίας: «Του Έκτορος αυτά να ειπείς να τα ζητήσ’ Ιδαίε, αφού προκάλεσεν αυτός τους πολεμάρχους όλους ας αρχινήση. Και ό,τι ειπή θέλει κι εγώ το στέρξω.».

μέσσῳ δ᾽ ἀμφοτέρων σκῆπτρα σχέθον, εἶπέ τε μῦθον κῆρυξ Ἰδαῖος πεπνυμένα μήδεα εἰδώς· μηκέτι παῖδε φίλω πολεμίζετε μηδὲ μάχεσθον· ἀμφοτέρω γὰρ σφῶϊ φιλεῖ νεφεληγερέτα Ζεύς, 280 ἄμφω δ᾽ αἰχμητά· τό γε δὴ καὶ ἴδμεν ἅπαντες. νὺξ δ᾽ ἤδη τελέθει· ἀγαθὸν καὶ νυκτὶ πιθέσθαι. τὸν δ᾽ ἀπαμειβόμενος προσέφη Τελαμώνιος Αἴας· Ἰδαῖ᾽ Ἕκτορα ταῦτα κελεύετε μυθήσασθαι· αὐτὸς γὰρ χάρμῃ προκαλέσσατο πάντας ἀρίστους. ἀρχέτω· αὐτὰρ ἐγὼ μάλα πείσομαι ᾗ περ ἂν οὗτος.

26

Οδός ΑΙΟΛΟΥ

Ο Αίολος, στην ελληνική μυθολογία, ήταν ο διορισμένος από τον Δία ταμίας των ανέμων. Ο Αίολος κρατούσε τους ανέμους μέσα στον ασκό του και τους άφηνε μετά από εντολή του Δία. Ήταν γιος του Ιππότη, όπως λέει ο Όμηρος. Γι' αυτό λεγόταν Ιπποτάδης. Ζούσε στη νήσο Αιολία, που είχε χάλκινα τείχη[1]. Το νησί αυτό πιστευόταν ότι ήταν η Στρογγύλη, το σημερινό Στρόμπολι [2], εξ ου και η ονομασία Αιολίδες Νήσοι για τα σύμπλεγμα που ανήκει το Στρόμπολι. Ζούσε στο νησί μαζί με την γυναίκα του Αμφιθέα. Είχε έξι γιους και έξι κόρες, που προσωποποιούσαν τους ανέμους. Οι γιοι τους δυνατούς ανέμους, οι θυγατέρες τους ήπιους (τις αύρες). Σύμφωνα με μεταγενέστερη εκδοχή του μύθου, ο Αίλος ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Άρνης. Με τη μητέρα του και τον αδελφό τουΒοιωτό ζούσε στο Μεταπόντιο. Όταν αναγκάστηκε να φύγει από το Μεταπόντιο, λόγω του φόνου της θετής του μητέρας Αυτολύκης, κατέφυγε σ' ένα νησί του Τυρρηνικού Πελάγους, όπου έχτισε την πόλη Μπάρα, κατά τον Διόδωρο Σικελιώτη. Εφεύρε τα πανιά που κινούν τα πλοία και δίδαξε τη χρήση τους στους υπηκόους του. Ο Οδυσσέας με τους συντρόφους του πήγε στην Αιολία, όπου ο Αίολος τους φιλοξένησε ένα μήνα. Όταν ζήτησε τη βοήθεια του Αιόλου για να αναχωρήσει, αυτός έκλεισε όλους τους ανέμους σε ένα ασκί και άφησε μόνο τον ούριο Ζέφυρο να πνέει ευνοϊκά γι' αυτούς. Με τη βοήθεια του Ζέφυρου ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του έφτασαν πολύ κοντά στην Ιθάκη. Αλλά κάποια στιγμή που ο Οδυσσέας αποκοιμήθηκε, οι σύντροφοί του άνοιξαν το ασκί, νομίζοντας ότι έχει χρυσάφι, και άφησαν ελεύθερους όλους τους ανέμους. Ξέσπασε θύελλα η οποία έστειλε τον Οδυσσέα πίσω στο νησί του Αιόλου, ο οποίος όμως δεν δέχτηκε να τον βοήθησει και πάλι, τιμωρώντας τον για την ασέβεια των συντρόφων του [3]. Οι Έλληνες θεωρούσαν τον Αίολο ταμία των ανέμων, όχι θεό τους. Γι' αυτό δεν είχε ιερά, ούτε γίνονταν θυσίες προς τιμήν του. Θεό τον θεωρούσαν οι Ρωμαίοι. Ο Βιργίλιος στην «Αινειάδα» τον

27

αναφέρει ως βασιλιά που κατοικεί σε ένα άντρο, όπου είναι φυλακισμένοι οι άνεμοι, σ' αυτόν δε καταφεύγει η Ήρα όταν αποφασίζει να καταστρέψει τα καράβια των Τρώων. Μία από τις κόρες του Αιόλου ήταν η Αλκυόνη η οποία σχετίζεται με τον μύθο των Αλκυονίδων ημερών. Η Αλκυόνη ερωτεύτηκε τον Κύηκα και ζούσαν ευτυχισμένοι, αλλά μια μέρα ο Κύηκας πνίγηκε ψαρεύοντας και η Αλκυόνη από τον πόνο της έπεσε στα βράχια και σκοτώθηκε. Οι θεοί τους λυπήθηκαν και τους έκαναν πουλιά. Ο Δίας μάλιστα πρόσταξε τον Αίολο κάθε χρόνο τον Ιανουάριο να σταματάει τους ανέμους για να μπορεί η Αλκυόνη να επωάσει τα αυγά της.

[Ο Αινείας σε τρικυμία] 81 Έτσι ως είπε ο Αίολος, χτύπησε με το δόρυ του το κοίλο βουνό στο πλάι• όρμησαν τότε οι άνεμοι απ' την οπή που άνοιξε, όπως στρατός, και φύσηξαν στροβιλίζοντας σ' όλη τη γη. Όρμησαν και στη θάλασσα και τάραξαν τα βάθη της 85 ο Νότος κι ο Βοριάς μαζί κι ο Λίβας ο ακράτητος και κύματα τεράστια κύλησαν στις ακτές. Έτριξαν οι αντένες και κραύγασαν οι ναύτες. Τη μέρα αίφνης και τον ουρανό ανάρπαξαν τα σύννεφα απ' τα μάτια τους• έπεσε νύχτα ζοφερή' στο πέλαγος.

90 Βροντούσαν τα ουράνια και αστραπές συχνές τα έσχιζαν. Τα πάντα προμηνούσαν στους άντρες τον χαμό. Λύθηκαν απ' τον φόβο τα μέλη τότε του Αινεία• στέναξε, κι υψώνοντας τα χέρια του προς τ' άστρα αναφώνησε: «Ω, τρεις και τέσσερις φορές καλότυχοι 95 όσοι έπεσαν μπροστά στα μάτια των γονιών τους κάτω απ' τα ψηλά τείχη της Τροίας! Ω γενναιότατε των Δαναών Διομήδη! Γιατί δεν μπόρεσα νεκρός να πέσω απ' το δεξί σου στης Τροίας τις πεδιάδες; Όπου ο τρομερός έπεσε Έκτορας απ' το κοντάρι του Αχιλλέα [...]!»

102 Και τη στιγμή που εύχονταν αυτά, σφυρίζοντας η θύελλα απ' τον Βοριά, έσκισε τα πανιά υψώνοντας το κύμα ως τ' αστέρια. Έσπασαν τα κουπιά, μπάταρε η πλώρη, τα πλευρά του καραβιού 105 πλάγιασαν στα νερά κι άγριο νερόβουνο χύθηκε πάνω τους. Στην κορυφή' του μεγακύματος κρεμάστηκαν οι ναύτες• χάσκοντας η θάλασσα έδειξε τους βυθούς και μάνιασε η παλίρροια στην άμμο. Τρία πλοία ο Νότος τ' άρπαξε και τα 'ριξε στους ύφαλους επάνω 110 [...]•και άλλα τρία ο Βοριάς απ' τ' ανοιχτά τα 'σπρωξε στα ρηχά - να βλέπεις και να κλαις• στις ξέρες τα προσάραξε και τα περίζωσε με αμμοσωρούς.

από την Αινειάδα του Βιργιλίου

28

Στους Αέρηδες, το μνημείο που βρίσκεται στην Πλάκα , απεικονίζεται ο Αίολος μαζί με τους βοηθούς του , ανέμους, Βορρέα, Καικία, Απηλιώτη, Εύρο, Νότο, Λιψ, Ζέφυρο, Σκίρων.

Περιγραφή μνημείου Οι Αέρηδες με φόντο την Ακρόπολη Πρόκειται για ένα πυργωτό οκτάγωνο οικοδόμημα από πεντελικό μάρμαρο, μήκους πλευράς 3,20 μέτρων και συνολικού ύψους 12 μέτρων, του οποίου η βάση αποτελείται από τρεις βαθμίδες. Η στέγη του είναι κωνική κεραμοσκεπής. Στη νότια πλευρά φέρει ένα ημικυλινδρικό πρόσκτισμα μικρότερου ύψους ενώ στη ΒΑ και ΒΔ πλευρά φέρει από ένα πρόπυλο με δύο αντιτακτούς κίονες έκαστο. Κάτοψη βάσης μνημείου Στη κορυφή της στέγης φέρονταν ένας ορειχάλκινος ανεμοδείκτης υπό μορφή Τρίτωνα ο οποίος περιστρεφόμενος έδειχνε, κρατώντας δείκτη, τη κατεύθυνση ενός από τους οκτώ κύριους ανέμους που επικρατούσε κατά την παρατήρησή του. Οι άνεμοι αυτοί προσωποποιημένοι φέρονται ανάγλυφοι να ίπτανται (φτερωτοί) στο άνω μέρος εκάστης πλευράς του πύργου, φέροντας ο καθένας και ιδιαίτερο σύμβολο. Τα ονόματά τους φέρονται χαραγμένα κάτω από το αντίστοιχο τμήμα του οκταγωνικού γείσου, οι οποίοι και είναι: ο Βορρέας (βόρειος), ο Καικίας (βορειοανατολικός), ο Απηλιώτης (ανατολικός), ο Εύρος (νοτιοανατολικός), ο Νότος (νότιος), ο Λιψ (Λίβας, νοτιοδυτικός), ο Ζέφυρος (δυτικός), και ο Σκίρων (βορειοδυτικός). Κάτω δε από κάθε τέτοια ανάγλυφη προσωποποίηση εγχάρακτες ακτίνες κατά διάφορους σχηματισμούς αποτελούσαν αυτούσια ηλιακό ρολόι.

29

Αέρηδες (δυτική πλευρά - Ζέφυρου) Ειδικότερα για τον υπολογισμό της ώρας σε ανήλιες ημέρες υπήρχε μέσα στο κτίσμα ιδιαίτερη εγκατάσταση υδραυλικού ρολογιού. Τούτο συνάγει στο συμπέρασμα πως ο κατασκευαστής του μνημείου συνδύασε τις εφευρέσεις προηγουμένων κατασκευαστών ρολογιού, όπως του Αρχιμήδη, του Κτησίβιου καθώς και του Φίλωνα. Μάλιστα όπως σημειώνει ο Ουάρρωνας, στη νότια πλευρά του οικοδομήματος υπήρχε δοχείο κυλινδρικού σχήματος με νερό που παρεχόταν μέσω αγωγού από πηγή της βόρειας πλευράς της Ακρόπολης. Ο δε Βιτρούβιος ονομάζει το μνημείο αυτό "Πύργο των Ανέμων" καθώς το περιγράφει με πολλές λεπτομέρειες. Τέλος η εξωτερική μορφή του μνημείου κατατάσσεται στον κορινθιακό ρυθμό (εκ των κιονοκράνων) ενώ το εσωτερικό του σε δωρικό ρυθμό (βαρύ αυστηρό). Συνέχεια του κτιρίου ΝΑ ήταν το Αγορανομείο επί πολυβάθμιτης μαρμάρινης βάσης. 

Το μνημείο αυτό θεωρείται ο αρχαιότερος μετεωρολογικός - ωρομετρικός σταθμός του κόσμου.

30

Οδός ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ Σύμφωνα με τον ομηρικό μύθο γεννήθηκε στην Πέτρα του Ρωμιού, μια ακτή της Πάφου στην Κύπρο. Σπρωγμένη από το Ζέφυρο στη θάλασσα, η θεά καλλωπίστηκε από τις θεραπαινίδες της Ώρες και μεταφέρθηκε στον Όλυμπο, όπου παρουσιάστηκε στο Δία και τους υπόλοιπους θεούς. Σύμφωνα με την εκδοχή του Ησίοδου, η Αφροδίτη γεννήθηκε στα ανοιχτά των Κυθήρων από τον αφρό που δημιούργησαν τα γεννητικά όργανα του Ουρανού πέφτοντας στη θάλασσα μετά τον ακρωτηριασμό του από τον Κρόνο. Πάλι με τη βοήθεια του Ζέφυρου ταξίδεψε μέχρι την Πάφο. Πέρασε από τα Κύθηρα και κατόπιν κατευθύνθηκε στην Κύπρο. Τα Κύθηρα θεωρούνται το νησί της Ουράνιας Αφροδίτης, όπου και υπήρχε το πρώτο ιερό της στον Ελλαδικό χώρο. Ήταν γνωστή ως Αφροδίτη η "Πάφια", ενω ο Όμηρος στην Ιλιάδα την αναφέρει ως "Κυθέρεια θεά του έρωτα τροφός" Ήταν σύζυγος του Ηφαίστου, αλλά περιγράφεται ως ερωμένη του Άρη, με τον οποίο φέρεται ότι απέκτησε τον Έρωτα, τον Δείμο και τον Φόβο. Με τον Ποσειδώνα έφερε στη ζωή τον Έρυκα, που έδωσε το όνομά του στο ομώνυμο βουνό της Σικελίας και τη Ρόδο, ενώ με το Διόνυσο, χάρη στη μαγική μεσολάβηση της Ήρας, γέννησε τον Πρίαπο. Γιος της θεωρείται επίσης ο Ερμαφρόδιτος, τον οποίο έφερε στη ζωή η θεά μαζί με τον Ερμή.

Αρχέτυπα Η Αφροδίτη της Μήλου

Η Αφροδίτη της Μήλου Η Αφροδίτη είναι ένα θηλυκό μυθολογικό αρχέτυπο. Σε όλο τον αρχαίο κόσμο έρχεται κανείς αντιμέτωπος με το αρχέτυπο της μητέρας θεάς. Όντας συνδεδεμένη με μια φαινομενικά ατελείωτη σειρά φαινομένων -αγάπη, γέννηση, θάνατο, γονιμότητα, πόλεμο, ύφανση, μαγεία, συγγένεια, γάμο, παρθενία, πένθος κ.λπ.– στη θεά απευθυνόταν το μεγαλύτερο κομμάτι της τελετουργικής δράσης που χαρακτηρίζει ένα σημαντικό κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού. Οι τίτλοι της, που αποδίδουν τους τομείς επιρροής της είναι αναρίθμητοι: Βασίλισσα του ουρανού, Πολεμίστρια, Κόρη, Μητέραγη, Βασίλισσα του κάτω κόσμου, κ.λπ. Παρόλο που η λατρεία της δε διαπερνά τον κόσμο πλέον, όπως στα αρχαία χρόνια, είναι ακόμα πολύ ζωντανή, μετουσιωμένη βαθμιαία και αφομοιωμένη στα αρχέτυπα της σύγχρονης θρησκευτικής εμπειρίας. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι διάφορες πτυχές της λατρείας της θεάς-μητέρας απορροφήθηκαν από τη λατρεία της Παρθένου Μαρίας1. Ο Ρόμπερτ

31

Γκρέιβς (Robert Graves) ήταν σίγουρα σωστός, όταν έγραφε για τη μητέρα θεά ότι είναι «βαθειά στερεωμένη στη φυλετική μνήμη των Ευρωπαίων και είναι αδύνατον να την εξορίσει κανείς2. Ανάμεσα στους αρχαίους πολιτισμούς είναι οι Έλληνες εκείνοι που περισσότερο από τους άλλους λαούς διατήρησαν τα πολύμορφα χαρακτηριστικά της μητέρας-θεάς στη λατρεία τους. Μια απλή αναφορά των ονομάτων Αφροδίτη, Μήδεια, Σκύλλα, Εκάτη, Αριάδνη και Αθηνά είναι αρκετή για να διεγείρει σημαντικές αρχετυπικές εικόνες. Κάθε μία από αυτές τις μορφές αντιπροσωπεύει ένα πρόσωπο της μητέρας θεάς. Σε μια πρώτη ματιά πιθανώς οι διαφορετικές μορφές φαίνεται να έχουν λίγα κοινά. Πράγματι, είναι η εξαιρετική ποικιλομορφία στη λατρεία της θεάς μητέρας, γεγονός που αντιστρατεύεται την προοπτική να βρεθεί ένας κοινός παρονομαστής στις πολύμορφες εκδηλώσεις της θεάς. Με τέτοια ποικιλομορφία είναι φυσικό το γεγονός ότι έγιναν διάφορες προσπάθειες να εξηγηθεί η λατρεία της θεάς μέσω ενός κοινού παρονομαστή. Έγιναν διαφορετικές υποθέσεις για τη θεά ως προσωποποίηση της Σελήνης3 της Γης4, μιας προϊστορικής φυλής των Αμαζόνων5, του ασυνείδητου6 κ.λπ.. Όμως καμία από αυτές τις θεωρίες δεν κέρδισε τη γενική αποδοχή, κυρίως επειδή καμία δεν μπορεί να ερμηνεύσει παρά μόνον λιγοστές ιδιότητες της θεάς και πολύ λιγότερο τις αναρίθμητες λεπτομέρειες του μύθου και της λατρείας της. Κατά την άποψή μας, η ταύτιση της θεάς με τον πλανήτη Αφροδίτη -επιβεβαιωμένη στους πολυάριθμους πολιτισμούς της εγγύς ανατολής, και στους αβορίγινες του νέου κόσμου- είναι εκείνη που προσφέρει τον απαραίτητο κοινό παρονομαστή για την κατανόηση των μυθικών ιδιοτήτων της θεάς. Ας δούμε, λοιπόν, τις συμβολικές εικόνες και τα μυθολογικά θέματα που συνδέονται με τη μητέρα θεά -συμπεριλαμβανομένων των διάφορων μορφών της θεάς, έτσι όπως την προσωποποίησε η ελληνική σκέψη. Ακόμα και σήμερα, το όνομα Αφροδίτη προκαλεί εικόνες δελεαστικής ομορφιάς, αισθησιασμού και πάθους. Η θεά είναι καλύτερα γνωστή, ίσως, ως θεία προξενήτρια ή ως παράγων διέγερσης της αισθησιακής επιθυμίας. Στην Ιλιάδα, για παράδειγμα, η ζώνη της Αφροδίτης παρουσιάζεται ως ικανή για να ξυπνήσει την άμεση επιθυμία στα μάτια του κατόχου της7. Όπως επισημαίνει ο Μπάρκερτ, τα ρήματα που διαμορφώνονται από το όνομα της θεάς δείχνουν την πράξη της αγάπης, μια τάση ήδη ορατή στον Όμηρο8. Η Αφροδίτη είναι διάσημη για τις σχέσεις της με τους διάφορους ήρωες και τους Θεούς. Η ερωτοτροπία της Αφροδίτης με τον Άρη ήταν πηγή διασκέδασης για τους θεούς του Ολύμπου και αποτέλεσε πιθανότατα αντικείμενο μιας αρχαίας λατρείας9. Η αγάπη της για τον Άδωνη τελείωσε τραγικά. Σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου, η θεά λέγεται ότι βούτηξε από τον βράχο της Λευκάδας, θλιμμένη για τον όμορφο νέο10. Το ειδύλλιό της με τον Αγχίση, τελικά, είναι μια από τις αρχαιότερες παραδόσεις που περιβάλλουν τη θεά11. Ο Gantz συνοψίζει το ρόλο της Αφροδίτης στο μύθο ως εξής: «Εκτός από Όμηρο και αυτές τις (σχετικά λίγες) ερωτικές συγκρούσεις, ο ρόλος της Αφροδίτης στο μύθο περιορίζεται στη βοήθεια των εραστών ή την τιμωρία εκείνων που απορρίπτουν την αγάπη»12. Αναμφίβολα είναι δύσκολο να διακρίνουμε τη δράση ενός πλανήτη πίσω από τέτοιες αφηγήσεις. Όπως υπέδειξε η Τζέιν Χάρισον, όμως, υπάρχει μια αξιοπρόσεκτη τάση στον ελληνικό μύθο να αναλύονται οι αρχικά πολύμορφες θεές σε εξειδικευμένες μορφές με το πέρασμα του χρόνου. Μια τέτοια εξειδίκευση στη λειτουργία εμφανίζεται και στην περίπτωση της Αφροδίτης:

32

«Άλλο ένα σημείο που υποδεικνύει την ύστερη άφιξή της στην Ελλάδα είναι το γεγονός ότι στον Όμηρο εμφανίζεται ως εξειδικευμένη θεά, που σχετίζεται με ένα ανθρώπινο πάθος. Οι αρχαιότερες μορφές αυτών των θεοτήτων συνδύαζαν πολλές λειτουργίες. Όταν η μίξη των φυλών και η επιρροή της λογοτεχνίας συγκεντρώνει διάφορες τοπικές θεότητες, κατ' ανάγκην, για να διατηρηθεί η συνοχή, πρέπει να μοιραστούν οι λειτουργίες και οι ιδιότητες»13. Όσον αφορά στην αρχαιότητα της λατρείας της Αφροδίτης στην αρχαία Ελλάδα, υπάρχει ένα θέμα. Ενώ η θεά ήδη ασφαλώς επιβεβαιώνεται στην πρώιμη επική λογοτεχνία, το όνομά της είναι απόν από τη μυκηναϊκή θρησκεία, όπως τουλάχιστον μας γίνεται γνωστή από τις πινακίδες της Γραμμικής Β'. Πιθανότατα η λατρεία της θεάς ήρθε στην Ελλάδα στην περίοδο 1200 - 800 Π.Κ.Ε.14. Ο Μπάρκερτ θεωρεί πως η προέλευση της Αφροδίτης παραμένει σκοτεινή, όπως και το όνομά της»15. Από πού έφθασε όμως η Αφροδίτη στις ελληνικές ακτές; Για τον Όμηρο, τον Ησίοδο και άλλους πρώιμους συγγραφείς, η θεά συνδέθηκε στενά με την Κύπρο. Η Οδύσσεια αναφέρει την Πάφο ως πατρίδα της θεάς, ενώ η Ιλιάδα αναφέρει το Κύπρις ως το πιο κοινό επίθετό της16. Ό Ησίοδος την αναφέρει ως Κυπρογενή και Κυθηρεία. Ότι είναι "αθάνατη" είναι σχεδόν αυτονόητο· και όμως το επίθετο έχει εδώ τη σημασία του: στην αθανασία της ακριβώς έγκειται η δύναμη της Αφροδίτης, εφόσον χάρη σ' αυτήν η θεά τοποθετείται πάνω από τους μόχθους και τις αβεβαιότητες των θνητών. Μετά, αποκαλείται δολόπλοκος. Η ιδέα άρεσε και στον Ψευδο-Θέογνη, που την αναπτύσσει ως εξής:

Κυπρογενὲς Κυθέρεια δολοπλόκε, σοί τι περισσὸν Ζεὺς τόδε τιμήσας δῶρον ἔδωκεν ἔχειν· δαμνᾷς δ' ἀνθρώπων πυκινὰς φρένας, οὐδέ τίς ἐστιν οὕτως ἴφθιμος καὶ σοφὸς ὥστε φυγεῖν. [Κυπρογέννητη, Κυθέρεια, εσύ που υφαίνεις δόλους, ο Δίας σου έδωσε με το παραπάνω τούτο το δώρο, για να σε τιμήσει· συ δαμάζεις το λογικό των ανθρώπων, και δεν βρίσκεται κανένας τόσο δυνατός και σοφός, ώστε να σου ξεφύγει.]

Η αναζήτησή μας για την προέλευση της Αφροδίτης δε σταματά στην Κύπρο, στο γνωστό σημείο σύντηξης των ασιατικών θρησκευτικών αντιλήψεων. Σχεδόν όλοι οι κορυφαίοι μελετητές συναινούν ότι η λατρεία της Αφροδίτης έφθασε αρχικά στην Ελλάδα από την Εγγύς Ανατολή: «Πίσω από τη μορφή της Αφροδίτης στέκει καθαρά η σημιτική θεά της αγάπης, η Ιστάρ-Αστάρτη, θεϊκή σύζυγος του βασιλιά, βασίλισσα του ουρανού και εταίρα ταυτόχρονα»17. Αυτή η άποψη υποστηρίζεται από τους ίδιους τους Έλληνες. Ο Παυσανίας, για παράδειγμα, είχε την ακόλουθη άποψη: "Οι Ασσύριοι ήταν οι πρώτοι από την ανθρώπινη φυλή που λάτρεψαν την ουράνια [Αφροδίτη Ουρανία], κατόπιν ο λαός της Πάφου στην Κύπρο και των Φοινίκων στην Παλαιστίνη και ο λαός των Κυθήρων, που έμαθε τη λατρεία της από τους Φοίνικες»18. Ο Μπάρκερτ υποδεικνύει ότι η Αφροδίτη έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με την Ιστάρ. Και οι δύο απεικονίζονται ως θεές της αγάπης .Η Αφροδίτη, όπως και η Ιστάρ, απεικονιζόταν οπλισμένη και την επικαλούνταν ως εγγυήτρια της νίκης.

33

ΣΑΠΦΩ (απόσπασμα, τ.Α', σελ. 289-298) Το ωραιότερο δείγμα σαπφικής ποίησης, το μοναδικό πλήρες ποίημα, που κατέχομε από την μεγάλη ποιήτρια, είναι αναμφισβήτητα η «Ωδή στην Αφροδίτη», ένας από τους μεγαλύτερους θησαυρούς της αρχαιότητας, που έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα.

ποικιλόθρον' ἀθανάτ' Ἀφρόδιτα, παῖ Δίος δολόπλοκε, λίσσομαί σε, μή μ' ἄσαισι μηδ' ὀνίαισι δάμνα, 4 πότνια, θῦμον· ἀλλά τυίδ' ἔλθ', αἴ ποτα κἀτέρωτα τὰς ἔμας αὔδας ἀίοισα πήλοι ἔκλυες, πάτρος δὲ δόμον λίποισα 8 χρύσιον ἦλθες ἄρμ'ὐπασδεύξαισα· κάλοι δέ σ' ἆγον ὤκεες στροῦθοι περὶ γᾶς μελαίνας πύκνα δίννεντες πτέρ' ἀπ' ὠράνω ἴθε12 ρος διὰ μέσσω· αθάνατη Αφροδίτη, πάνω στον πολυξόμπλιαστο θρόνο σου, θυγατέρα του Δία, υφάντρα δόλων, σε ικετεύω, μη δαμάζεις την καρδιά μου, δέσποινα, με πόνους και λύπες, αλλά έλα κοντά μου, αν άλλοτε άκουσες ποτέ τη φωνή μου από μακριά και με εισάκουσες, κι αφήνοντας το παλάτι του πατέρα σου έτρεξες εδώ, ζεύοντας το χρυσό σου άρμα. Όμορφα, γοργά σπουργίτια σ' έφεραν, τινάζοντας τα πυκνά φτερά τους, πάνω απ' τη μαύρη γη, στον ουρανό, στη μέση του αέρα·

34

Οδός ΔΕΛΦΩΝ Οι Δελφοί ήταν αρχαία ελληνική πόλη στην οποία λειτούργησε το σημαντικότερο μαντείο του αρχαιοελληνικού κόσμου. Βρίσκεται στο νομό Φωκίδας λίγο έξω από την Άμφισσα. Η πόλη αναφέρεται από τους ομηρικούς χρόνους με την ονομασία Πυθώ. Σύμφωνα με την παράδοση, στην περιοχή των Δελφών υπήρχε ιερό αφιερωμένο στη γυναικεία θεότητα της Γαίας και φύλακάς του είχε τοποθετηθεί ο φοβερός δράκοντας Πύθων. Σύμφωνα με τοπικούς μύθους κύριος του ιερού έγινε ο Απόλλωνας, όταν σκότωσε τον Πύθωνα. Στη συνέχεια ο θεός μεταμορφωμένος σε δελφίνι μετέφερε στην περιοχή Κρήτες, οι οποίοι ίδρυσαν το ιερό του. Πιστεύεται πως αντιστοιχεί στην πόλη με το όνομα Πυθώ, η οποία συμμετείχε στον τρωικό πόλεμο. Το αρχαίο θέατρο των Δελφών

Οι Δελφοί διατήρησαν τη σημαντική τους θέση μέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ., οπότε δόθηκε οριστικό τέλος στη λειτουργία του μαντείου με διάταγμα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α΄. Τους επόμενους αιώνες η πόλη παρήκμασε και εγκαταλείφθηκε οριστικά την περίοδο των σλαβικών επιδρομών. Από τον 8ο αιώνα π.Χ., όταν πλέον επικράτησε η λατρεία του Απόλλωνα, το ιερό των Δελφών απέκτησε ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, όπως και σε ένα μεγάλο τμήμα του ευρύτερου χώρου της ανατολικής Μεσογείου. Λόγω του μεγάλου κύρους του μαντείου, οι ελληνικές πόλεις κατέφευγαν σ’ αυτό για να βοηθηθούν στη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Επίσης εκεί διοργανώνονταν τα Πύθια, οι δεύτεροι σε σημασία πανελλήνιοι αγώνες μετά τους Ολυμπιακούς. Το 1893 άρχισαν οι πρώτες ανασκαφές, όταν η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή αφαίρεσε σημαντική ποσότητα εδάφους από πολυάριθμους τόπους, έτσι ώστε τα σημαντικά κτήρια του ιερού του Απόλλωνα, όπως επίσης και χιλιάδες αντικειμένων, επιγραφών και γλυπτών να έρθουν στην επιφάνεια.Οι Δελφοί είναι μια περιοχή με έντονο τουρισμό και έχει χαρακτηριστεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ.

35

ΔΕΛΦΟΙ Ένα φυτό, όχι δάφνη η μυρτιά, κορμός και φύλλα κοινά όπου μπολιάζονται, μέσα από μεταμόρφωση, ψυχή και σύσταση που το θάνατο θα δοκιμάσουν, ούτε στους Δελφούς δεν υπάρχει. Κι ούτε δάφνη υπάρχει για το χρησμό, Ούτε η κρυψώνα του παιχνιδιού του. Ο ήλιος φυσάει κάτω απ' τον Παρνασσό κι εκτοπίζει το κέντρο του κόσμου. Η Κασταλία χλιαρή σταγόνα στα χείλη του τουρίστα κι ο πωλητής των υδάτων που αναβρύζουν γελάει δίπλα στην πηγή με δυό αγαλματάκια από τάξιμο, βουτηγμένα στη μούχλα. Άλλά στο πρώτο σκαλοπάτι του ναού, ο Φοίβος, αν σε γνωρίζει, υψώνει το τόξο και ευθύς χτυπά στη φτέρνα, κρυμμένος κάτω απ' την κοιλότητα της πέτρας όπου τα ιερά ερπετά γεννούν τα παιδιά τους, Και πια δεν ξέρεις αν ακινησία είν' ζωή και θάνατος κίνηση, Εδώ ξεκινά αιώνια στο στίβο του σταδίου, απ' τις σεισμογενείς ρωγμές των βουνών με τα κοφτερά γυρίσματα της σελήνης, ο πληβείος αμαξηλάτης με το χαμηλό μέτωπο και το σμαλτωμένο μάτι της ακρίδας,

Σαλβατόρε Κουαζίμοντο: "ο χαιρετισμός ενός Σικελού Έλληνα"

36

Οι χρησμοί και η σημασία τους στον Αρχαίο Ελληνικό κόσμο.

Αρχικά οι χρησμοί δίνονταν μόνο μια φορά το χρόνο, την 7η του μήνα Βύσιου, γενέθλια ημέρα του Απόλλωνα. Με την αύξηση της επισκεψιμότητας του Μαντείου, οι χρησμοί δίνονταν την 7η κάθε μήνα, εκτός από τους χειμερινούς, καθώς τότε, σύμφωνα με τον μύθο, ο Απόλλωνας έφευγε από τους Δελφούς και πήγανε στους Υπερβορείους. Οι χρησμοί αυτοί, που η φύση τους μας έγινε γνωστή τόσο από επιγραφές όσο και από τα έργα αρχαίων συγγραφέων όπως ο Ηρόδοτος, αποτελούσαν για τον Ελληνικό κόσμο της εποχής νόμο, κάνοντας το Μαντείο ένα είδος διαιτητή για πολύ σημαντικά θέματα όπως πόλεμοι ή αποικισμοί, δίνοντάς του έτσι τεράστια δύναμη. Οι νόμοι για παράδειγμα της Σπάρτης, εισήχθησαν από τον Λυκούργος με το κύρος του Μαντείου, ενώ οι αποικίες στην κάτω Ιταλία ιδρύθηκαν ύστερα από εντολές του. Την περίοδο του 7ου και 6ου π.Χ. αιώνα, με την αύξηση του ενδιαφέροντος για νέες αποικίες, το Μαντείο των Δελφών γνωρίζει και την μεγαλύτερη του ακμή, καθώς αρκετές αποστολές ξεκινούσαν ύστερα από χρησμό του Μαντείου. Αυτές τιμούσαν τον Απόλλωνα σαν Αρχηγέτη, ενώ αρκετές έπαιρναν το όνομα Απολλωνία.

37

Οι χρησμοί τις παλαιότερες εποχές ήταν γνωστοί για το διφορούμενο νόημά τους. Αρκετές ήταν οι φορές που το Μαντείο δεν κρατούσε αμερόληπτη στάση, αλλά έπαιρνε απροκάλυπτα το μέρος μιας παράταξης, όπως για παράδειγμα στον Πελοποννησιακό πόλεμο που πήρε το μέρος των Λακεδαιμονίων. Όμως, οι υπηρεσίες του δίνονταν προς όλους, άσχετα με την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στις περιοχές τους.

38

Οδός ΕΣΠΕΡΟΥ Στην ελληνική μυθολογία ο Έσπερος ήταν η προσωποποίηση του φωτεινού αστέρα που βγαίνει τα βράδια («εσπέρες»), του Αποσπερίτη. Τον θεωρούσαν γιο ή και αδελφό του Άτλαντα. Ο Έσπερος ανέβηκε πρώτος στο όρος Άτλας, για να παρατηρήσει τα άστρα. Εκεί όμως τον άρπαξε μια θύελλα και ο Έσπερος εξαφανίσθηκε χωρίς να αφήσει ίχνη. Οι άνθρωποι, που τον αγαπούσαν εξαιτίας της καλοσύνης του, φαντάσθηκαν ότι μεταμορφώθηκε σε αστέρι. Σύμφωνα με τους ευημεριστές, κόρη του Εσπέρου ήταν η Εσπερίδα, η μητέρα των Εσπερίδων. Στην Ιλιάδα (Χ 318) ο Έσπερος χαρακτηρίζεται με το επίθετο κάλλιστος, δηλαδή ο ωραιότερος από όλους τους αστέρες του ουρανού, ενώ στην Οδύσσεια με το επίθετο φαάντατος, δηλαδή ο φωτεινότερος. Ο Ησίοδος θεωρεί τον Έσπερο γιο της Ηούς και του Κεφάλου, όπως γράφει και ο Παυσανίας (Α΄ 3, 1). Ο ίδιος ωστόσο ποιητής τον παρουσιάζει και ως γιο της Ηριγενείας και του Αστραίου, οπότε τον ονομάζει Εωσφόρο, προάγγελο της αυγής. Διαφαίνεται έτσι ότι ήδη από τη μυθική εποχή υπήρχε η υπόνοια ότι ο Αυγερινός (Εωσφόρος) και ο Αποσπερίτης ήταν το ίδιο άστρο, όπως και είναι στην πραγματικότητα (είναι ο πλανήτης Αφροδίτη). Λατρεία του Εσπέρου μνημονεύεται στην περιοχή της Οίτης. Στον Παρνασσό, ο Έσπερος λατρευόταν ως πατέρας της Στίλβης ή της Τηλαύγης και παππούς του Αυτολύκου, ενώ σε άλλα μέρη τον θεωρούσαν πατέρα του Εωσφόρου. Ο Έσπερος αναφέρεται και από τον Διόδωρο.

ΠΛΑΤΩΝ 168. – ἀστὴρ πρὶν μὲν ἔλαμπες

Εωσφόρος και Έσπερος 

ΠΛΑΤΩΝ: 168. – ἀστὴρ πρὶν μὲν ἔλαμπες

Σαν το άστρο της αυγής έλαμπες άλλοτε μέσα στους ζωντανούς· τώρα που πέθανες, λάμπεις μέσα στους πεθαμένους όπως ο Έσπερος.2 (μετάφραση Θ. Κ. Στεφανόπουλος)

ἀστὴρ πρὶν μὲν ἔλαμπες ἐνὶ ζωοῖσιν ἑῷος, νῦν δὲ θανὼν λάμπεις ἕσπερος ἐν φθιμένοις. ΠΑ 7, 670

Το θαυμαστό αυτό επίγραμμα θεωρείται ψευδεπίγραφο και χρονολογείται στην ελληνιστική εποχή. Οι αρχαίοι, όπως έχει επισημανθεί, πίστευαν ότι ο Έσπερος και ο Εωσφόρος ήταν το ίδιο αστέρι, ότι ο Εωσφόρος δηλώνει υπέρτατη ομορφιά και ότι η ψυχή κάποιου που πέθανε μπορεί να κατοικεί σε ένα αστέρι.

1 2

39

Οδός ΘΕΤΙΔΟΣ Η Θέτις ήταν μία από τις Νηρηίδες της ελληνικής μυθολογίας, κόρη του Νηρέα και απόγονος (εγγονή) της Τιθύoς. Ο Δίας την επιθύμησε, αλλά εκείνη απέρριψε τις προσφορές του. Η θεά Θέμις αποκάλυψε κατόπιν πως η Θέτις θα έφερνε στον κόσμο έναν γιο που θα ήταν δυνατότερος από τον πατέρα του. Φοβούμενος για την εξουσία του, ο Δίας έδωσε στην Θέτιδα ως σύζυγο ένα θνητό, τον Πηλέα. Στους γάμους του Πηλέα και της Θέτιδας παρευρέθηκαν όλοι οι θεοί, εκτός από την Έριδα, εκείνη που έριξε το μήλο της προτίμησης ανάμεσα στις θεές και στάθηκε η ουσιαστική αιτία για να ξετυλιχθεί το νήμα του Τρωικού πολέμου. Η Θέτις σύμφωνα με το μύθο γέννησε ένα γιο, τον Αχιλλέα, τον οποίο προσπάθησε ανεπιτυχώς να καταστήσει αθάνατο. Σε μια άλλη εκδοχή του μύθου άλειψε το σώμα του νηπίου με αμβροσία και το έβαλε επάνω στη φωτιά, προκειμένου να καούν τα θνητά μέρη. Όταν διακόπηκε από τον τρομαγμένο πατέρα του παιδιού, εγκατέλειψε οργισμένη την εστία της. Σε μια μεταγενέστερη εκδοχή φέρεται να βυθίζει το παιδί στον ποταμό της Στύγας, κρατώντας το από τη φτέρνα. Όλα τα σημεία που άγγιξε ο ποταμός έγιναν άτρωτα. Η φτέρνα όμως έμεινε στεγνή και ο Αχιλλέας απέκτησε το τρωτό σημείο του, έμβλημα της θνητότητάς του.

ΑΠΙΣΤΙΑ Πολλά άρα Ομήρου επαινούντες, αλλά τούτο ουκ επαινεσόμεθα... ουδέ Αισχύλου, όταν φη η Θέτις τον Απόλλω εν τοίς αυτής γάμοις άδοντα "ενδαιτείσθαι τας εάς ευπαιδίας, νόσων τ' απείρους και μακραίωνας βίου. Ξύμπαντά τ' ειπών θεοφιλείς εμάς τύχας παιών' επευφήμησεν, ευθυμών εμέ. Καγώ το Φοίβου θείον αψευδές στόμα ήλπιζον είναι, μαντική βρύον τέχνη: Ο δ', αυτός υμνών, ...... .....αυτός έστιν ο κτανών τον παίδα τον εμόν." ΠΛΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ Β'

40

Σαν πάντρευαν την Θέτιδα με τον Πηλέα σηκώθηκε ο Απόλλων στο λαμπρό τραπέζι του γάμου, και μακάρισε τους νεονύμφους για τον βλαστό που θάβγαινε απ' την ένωσί των. Είπε· Ποτέ αυτόν αρρώστια δεν θαγγίξει και θάχει μακρυνή ζωή. -Αυτά σαν είπε, η Θέτις χάρηκε πολύ, γιατί τα λόγια του Απόλλωνος που γνώριζε από προφητείες την φάνηκαν εγγύησις για το παιδί της. Κι όταν μεγάλωνεν ο Αχιλλεύς, και ήταν της Θεσσαλίας έπαινος η εμορφιά του, η Θέτις του θεού τα λόγια ενθυμούνταν. Αλλά μια μέρα ήλθαν γέροι με ειδήσεις, κ' είπαν τον σκοτωμό του Αχιλλέως στην Τροία. Κ' η Θέτις ξέσχιζε τα πορφυρά της ρούχα, κ' έβγαζεν από πάνω της και ξεπετούσε στο χώμα τα βραχιόλια και τα δαχτυλίδια. Και μες στον οδυρμό της τα παληά θυμήθη· και ρώτησε τι έκαμνε ο σοφός Απόλλων, πού γύριζεν ο ποιητής που στα τραπέζια έξοχα ομιλεί, πού γύριζε ο προφήτης όταν τον υιό της σκότωναν στα πρώτα νειάτα. Κ' οι γέροι την απήντησαν πως ο Απόλλων αυτός ο ίδιος εκατέβηκε στην Τροία, και με τους Τρώας σκότωσε τον Αχιλλέα. Κ. Καβάφης (1904)

41

Οδός ΘΗΣΕΩΣ Πώς γεννήθηκε ο Θησέας Επειδή ο Αιγέας δεν είχε παιδιά παρά τις προσπάθειές του, πήγε στο Μαντείο των Δελφών και πήρε ένα δυσνόητο χρησμό. Επιστρέφοντας στην Αθήνα σκέφθηκε να περάσει από το φίλο του βασιλιά της Τροιζήνας Πιτθέα, ο οποίος τον φιλοξένησε. Ο Αιγέας του ανέφερε τον χρησμό, οπότε ο Πιτθέας, κατανοώντας το νόημά του, μεθά τον Αιγέα και τον ρίχνει στο κρεβάτι της κόρης του Αίθρας, αποσκοπώντας έτσι να γίνει παππούς του διαδόχου του αθηναϊκού θρόνου. Το πρωί, όταν ο Αιγέας συνήλθε από το μεθύσι του δίπλα στην Αίθρα, την έπεισε να του υποσχεθεί ότι αν αποκτούσε απόγονό του θα τον μεγάλωνε κρυφά στην πόλη. Ακόμα, έκρυψε κάτω από μεγάλο βράχο τα σανδάλια και το σπαθί του λέγοντας στην Αίθρα ότι όταν μεγαλώσει το παιδί του τόσο ώστε να μπορέσει να σηκώσει το βράχο, να το διέταζε να πάει στην Αθήνα και να του δείξει τα αντικείμενα. Στο μεταξύ, τη νύκτα που κοιμήθηκε με τον Αιγέα, η Αίθρα είδε σε όνειρο την Αθηνά, η οποία την καθοδήγησε να περάσει περπατώντας πάνω σε υφάλους στη νησίδα Σφαιρία, που είναι τόσο κοντά στην ακτή της Τροιζήνας, ώστε να μπορεί κάποιος να πάει σε αυτή με τα πόδια. Καθώς περπατούσε μέσα στη θάλασσα λέγεται ότι ο Ποσειδώνας τη γονιμοποίησε. Μετά λοιπόν από εννέα μήνες η Αίθρα γέννησε τον Θησέα πάνω στο δρόμο που πάει στο λιμάνι. Ο ήρωας επομένως είχε αβέβαιη πατρότητα, μοιρασμένη ανάμεσα στον Αθηναίο βασιλιά και στο θεό της θάλασσας.

Το ταξίδι προς την Αθήνα Στο τέλος της εφηβείας του, ο Θησέας έμαθε από τη μητέρα του, Αίθρα, την καταγωγή του και μπόρεσε να σηκώσει το βράχο και να βρει τα πράγματα που είχε κρύψει ο Αιγέας. Αμέσως ξεκίνησε να πάει στην Αθήνα για να γνωρίσει τον πατέρα του, αλλά όχι με πλοίο όπως του συνέστησε η προσεκτική πριγκήπισσα. Θέλησε να πάει από την ξηρά, την οποία λυμαίνονταν διάφοροι ληστές, προκειμένου να μιμηθεί κατά κάποιο τρόπο τους άθλους του Ηρακλή, τον οποίο είχε ως πρότυπο, αλλά και να εκκαθαρίσει τον δρόμο ως την Αθήνα από τους εγκληματίες. Πραγματικά, κοντά στην Επίδαυρο συνάντησε τον Περιφήτη, γνωστό και ως «Κορυνήτη» από το σιδερένιο ρόπαλο που χρησιμοποιούσε για να σκοτώνει τους διαβάτες. Ο Θησέας κατόρθωσε να του το αρπάξει και να τον σκοτώσει με αυτό. Στη συνέχεια, στον Ισθμό της Κορίνθου, συνάντησε τον Σίνη τον «Πιτυοκάμπτη» (= αυτόν που λυγίζει τα πεύκα) ο οποίος έσχιζε στα δύο τα θύματά του δένοντάς τα ανάμεσα σε δύο λυγισμένα πεύκα. Ο Θησέας τον θανάτωσε με τον ίδιο τρόπο. Στις Σκιρωνίδες Πέτρες, τη σημερινή Κακιά Σκάλα, αντιμετώπισε τον ομώνυμο ληστή, τον Σκίρωνα, που ανάγκαζε τους περαστικούς να του πλένουν τα πόδια, οπότε καθώς εκείνοι ήταν σκυμμένοι τους κλοτσούσε και τους έριχνε στο γκρεμό, όπου τους έτρωγε μία τεράστια χελώνα. Ο Θησέας τον έριξε στο γκρεμό. Προχωρώντας στην Ελευσίνα, ο ήρωας

42

πάλεψε με τον Κερκύονα, που σκότωνε τους διαβάτες πνίγοντάς τους με ένα ισχυρό εναγκαλισμό, και τον θανάτωσε χτυπώντας το κεφάλι του στη γη. Τέλος, στον Κηφισό εξόντωσε και τον Πολυπήμονα, τον πατέρα του Σίνη, γνωστότερο ως «Προκρούστη» επειδή εξαπατούσε τους ταξιδιώτες και τους παρέσυρε στο σπίτι του, όπου τους εξάρθρωνε τα πόδια ή τους τα έκοβε με πριόνι για να τους «ταιριάξει» στο κρεβάτι του. Μετά από όλα αυτά, ο Θησέας δέχθηκε κάθαρση από τους γιους του Φυτάλου στα νερά του Κηφισού για τις δολοφονίες όλων των ληστών, ώστε να αντικρύσει για πρώτη φορά τον πατέρα του ως εξαγνισμένος ήρωας.

Στην Αθήνα Χωρίς να αποκαλύψει ποιος είναι, ο Θησέας εμφανίστηκε στον πατέρα του ως ξένος. Ωστόσο η Μήδεια κατάλαβε την ταυτότητά του και φοβήθηκε ότι θα πάρει τη διαδοχή από το γιο που στο μεταξύ είχε αποκτήσει η ίδια με τον Αιγέα. Για το λόγο αυτό έπεισε τον βασιλιά ότι έπρεπε να εξοντώσουν τον ξένο και έφτιαξε ένα δηλητήριο με βάση το «ακόνιτον», θανατηφόρο βότανο που προερχόταν από τα σάλια του Κέρβερου. Αλλά την ώρα του δείπνου ο Θησέας τράβηξε το σπαθί του για να κόψει το κρέας, οπότε ο πατέρας του αναγνώρισε το όπλο που είχε κρύψει στην Τροιζήνα, κληρονομιά του παππού του, του Κέκροπα. Τότε ο Αιγέας παρενέβη αμέσως και γλίτωσε το γιο του από το δηλητηριασμένο φαγητό. Η Μήδεια έφυγε από την Αθήνα με το γιο της Μήδο. Ο αδελφός του Αιγέα Πάλλαντας και οι γιοι του προσπάθησαν να σφετερισθούν το Θρόνο, αλλά ο Θησέας τους απέτρεψε και επιβεβαίωσε την εξουσία του πατέρα του.

Ο ταύρος του Μαραθώνα Ο άγριος ταύρος της Κρήτης, που συνέλαβε ο Ηρακλής κατά τον έβδομο άθλο του και που ο δειλός Ευρυσθέας τον είχε αφήσει ελεύθερο, είχε καταφύγει στην ευρύτερη περιοχή του Μαραθώνα και επέφερε καταστροφές. Ο Θησέας πήγε να τον αναζητήσει (κάποιοι συγγραφείς εμφανίζουν την αιχμαλώτιση του «Μαραθώνιου Ταύρου» ως αποστολή που ανέθεσε ο Αιγέας στον ήρωα πριν τον αναγνωρίσει, πιστεύοντας ότι έτσι ο Θησέας θα σκοτωνόταν). Στο δρόμο τον έπιασε καταιγίδα και βρήκε καταφύγιο στην καλύβα μιας γριας, της Εκάλης. Εκείνη, επιθυμώντας να τον ευχαριστήσει επειδή είχε σκοτώσει τον Κερκύονα, θύματα του οποίου ήταν και οι δύο γιοι της, τον φιλοξενεί και υπόσχεται θυσία στο Δία αν ο ήρωας επέστρεφε σώος από το κυνήγι. Κατά το γυρισμό του Θησέως, η Εκάλη είχε ήδη πεθάνει, οπότε οι κάτοικοι της περιοχής ανέλαβαν να τελέσουν τη θυσία, προς τιμή του «Εκαλείου Διός». Στο Μαραθώνα, ο ήρωας κατόρθωσε να αιχμαλωτίσει ζωντανό τον ταύρο. Τον οδήγησε στην Αθήνα δεμένο από τα κέρατα διασχίζοντας τους δρόμους της μπροστά στους έκπληκτους Αθηναίους, ανέβηκε στην Ακρόπολη και εκεί τον θυσίασε στους θεούς.

43

Ο Θησέας φονεύει τον Μινώταυρο (1843), χάλκινο γλυπτό από τον Antoine-Louis Barye.

Η αποστολή για τον Μινώταυρο Το γνωστότερο κατόρθωμα του Θησέα υπήρξε η θανάτωση του Μινώταυρου. Ο Μίνωας, για να τιμωρήσει τους Αθηναίους επειδή σκότωσαν τον γιο του Ανδρόγεω, κήρυξε πόλεμο στον οποίο νίκησε. Ως ποινή των Αθηναίων όρισε κάθε εννιά χρόνια εφτά νέοι Αθηναίοι και εφτά νέες Αθηναίες να στέλνονται στην Κρήτη και να κατασπαράζονται από τον Μινώταυρο μέσα στον Λαβύρινθο. Ο Θησέας αποφάσισε να σαλπάρει για την Κρήτη και να θέσει τέλος στη ντροπιαστική εισφορά σε αίμα. Πήρε τη θέση ενός από τους 7 νέους και απέπλευσε μαζί τους από το Φάληρο στις αρχές του μήνα Μουνυχιώνα. Στη Σαλαμίνα επέλεξε ως κυβερνήτη του πλοίου τον ικανότατο Ναυσίθοο και ως πρωρέα τον Φαίακα, αφού τότε οι Αθηναίοι δεν είχαν ακόμα ασχοληθεί με τη ναυτιλία. Καταπλέοντας στην Κρήτη γνώρισε την κόρη του Μίνωα, την Αριάδνη, και οι δύο νέοι ερωτεύτηκαν. Η Αριάδνη τον έβαλε να υποσχεθεί ότι θα την έπαιρνε στην πατρίδα του και θα την παντρευόταν. Μετά, του έδωσε ένα κουβάρι κλωστή, τον «Μίτο της Αριάδνης», ώστε όταν ο Θησέας έμπαινε στον λαβύρινθο να το ξετυλίγει, για να μπορέσει έπειτα, αφού σκοτώσει τον Μινώταυρο, να βρει την έξοδο. Πράγματι, ο ήρωας στερέωσε τη μία άκρη στην είσοδο του δαιδαλώδους οικήματος, αναζήτησε, βρήκε και σκότωσε το τέρας, και ξανατυλίγοντας τον μίτο κατάφερε να βγει από τον Λαβύρινθο. Εκμεταλλευόμενοι το σκοτάδι της νύχτας, ο Θησέας, η Αριάδνη και οι υπόλοιποι νέοι δραπέτευσαν στο λιμάνι και πήραν με το πλοίο τους το ταξίδι της επιστροφής. Στο ταξίδι ωστόσο έκαναν μία στάση στη Νάξο. Εκεί, στο όνειρο του Θησέα εμφανίστηκε ο θεός Διόνυσος και του είπε ότι έπρεπε να φύγουν από το νησί χωρίς την Αριάδνη, αφού ήταν γραφτό να μείνει εκεί και να γίνει γυναίκα του. Η Αριάδνη έμεινε στη Νάξο και παντρεύτηκε τον θεό Διόνυσο κι έτσι αναπτύχθηκε και η λατρεία της σαν θεότητα στο νησί. Ο Διόνυσος (ή η Αφροδίτη ή οι Ώρες) της χάρισε χρυσό στεφάνι, έργο του Ηφαίστου, και την έφερε μαζί του στον Όλυμπο. Η θνητή Αριάδνη έφθασε έτσι να γίνει αθάνατη σύζυγος θεού. Απαραίτητη ήταν και μια στάση στο ιερό νησί της Δήλου για την προσφορά θυσίας στον Απόλλωνα. Πριν την αναχώρηση, Αιγέας και Θησέας είχαν συμφωνήσει ότι ο δεύτερος θα σήκωνε τα λευκά πανιά αν ολοκλήρωνε με επιτυχία την αποστολή, αλλιώς οι σύντροφοί του θα άφηναν τα μαύρα, με τα οποία είχαν αναχωρήσει σε ένδειξη πένθους. Εξαιτίας όμως ίσως κάποιας κατάρας της Αριάδνης (την Αριάδνη την είχε εγκαταλείψει στη Νάξο) κανένας δεν θυμήθηκε να αλλάξει τα πανιά. Ο Αιγέας βλέποντας το πλοίο να φθάνει με μαύρα πανιά από το ακρωτήριο Σούνιο αυτοκτόνησε από την απελπισία του πέφτοντας κάτω από τον βράχο, δίνοντας έτσι στο Αιγαίο Πέλαγος το όνομά του. Βέβαια η λογικότερη εκδοχή τοποθετεί αλλού το σημείο παρατηρήσεως, αφού θα ήταν δύσκολο ο Αιγεύς να βρίσκεται συνεχώς επί εβδομάδες σε τόσο

44

μακρινό (για την εποχή) σημείο όπως το Σούνιο έχοντας παρατήσει τα βασιλικά του καθήκοντα περιμένοντας τον Θησέα: έτσι λοιπόν, ο Αιγέας έβλεπε προς τη θάλασσα από τον ναό της Αθηνάς Νίκης στην Ακρόπολη, όπου υπήρχε πύργος. Βλέποντας το πλοίο να επιστρέφει με μαύρα πανιά, έπεσε από τον πύργο και σκοτώθηκε. Στη θέση που έπεσε οι Αθηναίοι ίδρυσαν ένα μικρό φερώνυμο ιερό, το Αιγείον, που το κατέγραψε ο Παυσανίας ανεβαίνοντας στην Ακρόπολη. Μόλις ο Θησέας επέστρεψε στην Αθήνα, οι Αθηναίοι εόρτασαν τον γυρισμό του και τη νίκη του, που τους λύτρωσε από τον τρομερό φόρο, και τον ανακήρυξαν αμέσως βασιλιά τους.

Ο Μινώταυρος στην Κνωσσό Οι νέοι της Κρήτης είχαν λεπτή μέση και στρoγγυλά πλευρά. Ο Μινώταυρος μούγκριζε και γι' αυτούς στο λαβύρινθο. Σοφία, η Αριάδνη, των αισθήσεων της Πασιφάης που ξάφρισε κτηνώδεις εικόνες με τον ταύρο, τον ταύρο που ξεπήδησε σαν Αφροδίτη απ' τη θάλασσα. Αλλά η τέχνη, τα εργαλεία τοu ανθρώπου, τα εκλεπτυσμένα σημάδια μιας ζωής πολιτισμένης είναι δικά σας, Κρητικοί, θάνατος δεν υπάρχει.

Mα δεν υπάρχει πια κανείς το τέρας στην Κνωσσό να μαχαιρώσει και στη βρώμικη xαι ταραχώδη αγορά του Ηρακλείου δεν υπάρχει τίποτα που να μοιάζει με την Ελλάδα την πριν από την Ελλάδα.

Σαλβατόρε Κουαζίμοντο: "ο χαιρετισμός ενός Σικελού Έλληνα"

Ο Θησέας ως βασιλιάς Ο Θησέας υπήρξε ένας από τους καλύτερους βασιλιάδες για την Αθήνα. Θεμελίωσε το μεγαλείο των Αθηνών ενώνοντας τους δήμους της Αττικής, γεγονός του οποίου την ανάμνηση εόρταζαν οι Αθηναίοι στις 16 Εκατομβαιώνος με τα «Συνοίκια» ή «Συνοικέσια». Ο Θησέας διαίρεσε τους πολίτες σε τρεις τάξεις: στους ευγενείς, στους κτηματίες και στους δημιουργούς (χειρώνακτες και τεχνίτες). Σημείωσε και πολεμικές επιτυχίες καταλαμβάνοντας τη Μεγαρίδα και στη συνέχεια νικώντας τις Αμαζόνες, οι οποίες είχαν εκστρατεύσει κατά της Αττικής για να ελευθερώσουν τη βασίλισσά τους Ιππολύτη ή Αντιόπη. Κυρίως όμως κατετρόπωσε τους Κενταύρους μαζί με τον φίλο του βασιλιά των Λαπίθων Πειρίθοο, όταν αυτοί προσπάθησαν να απαγάγουν την Ιπποδάμεια. Ο Πειρίθοος ήταν φίλος του Θησέα από τότε που πήγε να αρπάξει τα βόδια του. Ενώ κόντεψαν να αλληλοσκοτωθούν, οι θεοί τους ενέπνευσαν αμοιβαία συμπάθεια, ώστε μόλις κοιτάξε ο ένας τον άλλο πέταξαν τα όπλα στην άκρη και από τότε έγιναν αχώριστοι. Μαζί απήγαγαν από τη Σπάρτη την Ωραία Ελένη όταν αυτή ήταν ακόμα 12 ετών και χόρευε γύρω από τον βωμό του ναού της Ορθίας Αρτέμιδος. Τότε είχαν ρίξει κλήρο

45

και η Ελένη έπεσε στον Θησέα. Ο ήρωας την έφερε στην Αττική και την εμπιστεύθηκε στη μητέρα του, την Αίθρα. Μαζί κατέβηκαν, αμέσως μετά, και στον κάτω κόσμο για να αρπάξουν την Περσεφόνη, την οποία είχε ερωτευθεί ο Πειρίθοος. Ο Πλούτωνας όμως τους αντιλήφθηκε και τους έβαλε να καθίσουν σε μια πέτρα από όπου δεν μπορούσαν να ξανασηκωθούν. Στο μεταξύ, οι αδελφοί της Ωραίας Ελένης (οι Διόσκουροι) πήγαν στην Αττική για να πάρουν πίσω την αδελφή τους. Δεν θα την εύρισκαν, όμως, αν ο Ακάδημος δεν τους έδειχνε το μέρος που την έκρυβαν. Εξαιτίας αυτής της μυθολογικής ευεργεσίας, όταν οι Σπαρτιάτες κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο κατέστρεψαν την Αττική, σεβάσθηκαν την Ακαδήμεια, το ιερό του Ακαδήμου. Οι Διόσκουροι πήραν την αδελφή τους και την Αίθρα (τη δεύτερη ως σκλάβα), και επέστρεψαν στη Σπάρτη, αφού πρώτα ανακήρυξαν βασιλιά των Αθηνών τον Μενεσθέα. Χρόνια μετά, ο Ηρακλής κατέβηκε στον `Αδη και ελευθέρωσε τον Θησέα, που γύρισε στην Αθήνα. Επειδή βρήκε τους Αθηναίους εναντίον του, ο Θησέας τους καταράσθηκε. Ο τόπος όπου κατά τον μύθο εκστόμισε την κατάρα, υποτίθεται ότι σωζόταν στον αρχαίο δήμο του Γαργηττού και ονομαζόταν Αρατήριον.

Ο θάνατος του Θησέα Στη συνέχεια, ο Θησέας έφυγε από την Αθήνα και πήγε στη νήσο Σκύρο. Ο βασιλιάς του νησιού, ο Λυκομήδης, αρχικά τον καλοδέχθηκε, αλλά μετά από κάποιο διάστημα τον πήγε δήθεν για περίπατο στο ψηλότερο σημείο και τον έσπρωξε στον γκρεμό. Ο Θησέας έπεσε και σκοτώθηκε. Σύμφωνα με άλλη μυθολογική παράδοση, επρόκειτο για αυτοκτονία. Οι Αθηναίοι τον θυμήθηκαν χρόνια μετά, όταν τα παιδιά του, ο Δημοφών και ο Ακάμας, πήραν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο μαζί με τον Μενεσθέα.

Η μνήμη του ήρωα Στους ιστορικούς χρόνους, ο πρώτος που υπενθύμισε στους Αθηναίους το χρέος τους προς τον ήρωα ήταν ο Πεισίστρατος. Το 475 π.Χ., όταν ο Κίμων εξεστράτευσε κατά της Σκύρου και την κατέλαβε, άρχισε να ψάχνει όλο το νησί για να βρει τον τάφο του Θησέα. Είχε πια απελπισθεί, όταν είδε ξαφνικά έναν αετό να προσγειώνεται σε ένα λόφο, να τον σκαλίζει με τα νύχια του και να τον κτυπά με το ράμφος του. Ο Κίμων το θεώρησε θεϊκό σημάδι, έσκαψε εκεί και ανεκάλυψε μία παλιά μεγάλη σαρκοφάγο και κοντά της την αιχμή μιας λόγχης και ένα ξίφος. Πίστεψε ότι ανήκαν στον Θησέα και τα μετέφερε με την τριήρη του στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι τον υποδέχθηκαν με λαμπρές τελετές και εναπέθεσαν με ευλάβεια τα λείψανα στο «Θησείον», το ηρώο που έκτισαν για τον σκοπό αυτό «εν μέσει πόλει» (κατά τον Πλούταρχο, κοντά δηλαδή στον βωμό των 12 θεών). Ακόμα, όρισαν τις 8 Πυανεψιώνος ως ημερομηνία προσφοράς της μέγιστης θυσίας, επειδή η ημέρα εκείνη ήταν η επέτειος της επιστροφής του από την Κρήτη, και τις 8 του κάθε μήνα να τιμάται η μνήμη του (ιδιαίτερα στις 8 Εκατομβαιώνος, ημερομηνία που ο ήρωας πρωτοήλθε στην Αθήνα από την Τροιζήνα).

46

Τα κατορθώματα του Θησέα

Ο Θησέας ήταν γιος του βασιλιά της Αθήνας, Αιγέα και της Αίθρας. Ανετράφη από τον παππού του, τον Πιτθέα της Τροιζηνίας, και σε ηλικία δεκαέξι ετών, αφιέρωσε τους βοστρύχους των μαλλιών του στον Δήλιο Απόλλωνα. Ο ηλικιωμένος πατέρας του δεν είχε αποκτήσει παιδιά και όταν συμβουλεύτηκε το μαντείο των Δελφών, έλαβε ένα ακατανόητο χρησμό και για να το εξηγήσει, επισκέφθηκε τον Πιτθέα, βασιλιά της Τροιζηνίας, φημισμένο για την σοφία του. Ο Πιτθέας, αφού τον μέθυσε τον έβαλε να κοιμηθεί με την κόρη του Αίθρα, η οποία έμεινε έγκυος. Όταν ο Αιγέας έφυγε, άφησε πίσω το ξίφος του και ένα ζευγάρι σανδάλια, κάτω από ένα βράχο και είπε στην Αίθρα, αν το παιδί είναι αγόρι και γίνει έφηβος, να σηκώσει τον βράχο και αφού πάρει το ξίφος και τα σανδάλια, να έλθει στην Αθήνα. Όταν ο Θησέας έγινε δεκαέξι χρόνων, η μητέρα του τον οδήγησε στον βράχο, τον οποίο σήκωσε με ευκολία και αφού πήρε τα δώρα του πατέρα του, ξεκίνησε για να τον βρει. Όταν ο Θησέας έφθασε στην Αθήνα, η Μήδεια, η γυναίκα του Αιγέα, υποψιαζόμενη ποιος ήταν, έπεισε τον Αιγέα να τον προσκαλέσει σε δείπνο, με σκοπό να τον δηλητηριάσει. Ο πατέρας του όμως τον αναγνώρισε εγκαίρως, από το ξίφος που είχε μαζί του και εξόρισε την Μήδεια και τον γιο της, στην Ασία. Στο ταξίδι του για την Αθήνα, είχε μια σειρά από περιπέτειες, οι οποίες ήταν όλες νικηφόρες. Εκείνο τον καιρό πολλοί κακοποιοί σκότωναν και τρομοκρατούσαν τους ταξιδιώτες.

Ο Περιφήτης Όταν ο Θησέας έφθασε στην Επίδαυρο, συνάντησε τον Περιφέτη, ένα γιγαντόσωμο άνδρα, ο οποίος σκότωνε τους περαστικούς με ένα μπρούτζινο ρόπαλο. Ο Θησέας αφού εξόντωσε τον Περιφέτη, κράτησε το ρόπαλο για τον εαυτόν του.

47

Σίνις, ο Πιτυοκάμπτης Όταν ο Θησέας έφθασε στις Κεγχρεές κοντά στον Ισθμό, συνάντησε τον Σίνι, τον επονομαζόμενο Πιτυοκάμπτη, έναν δυνατό άνδρα, ο οποίος σκότωνε τους ταξιδιώτες δένοντας τους σε λυγισμένες κορυφές πεύκων, τις οποίες άφηνε ελεύθερες, σχίζοντας έτσι τα θύματα του στα δύο. Ο Σίνις, μετά από σύντομη μάχη με τον Θησέα, είχε την ίδια τύχη με τα θύματα του.

Φαία, η αγριογούρουνα Όχι πολύ μακριά από τον Ισθμό, στον Κρομμύωνα (Άγιοι Θεόδωροι), ο Θησέας σκότωσε την άγρια γουρούνα Φαία, η οποία έκανε μεγάλες καταστροφές στην περιοχή.

48

Ο Σκίρων Πλησίον εκεί στις Σκιρωνίδες Πέτρες (Κακιά Σκάλα), συνάντησε τον Σκίρωνα, ένα γιγαντόσωμο άνδρα, ο οποίος κρατώντας ένα τσεκούρι ανάγκαζε τους περαστικούς να του πλύνουν τα πόδια και όταν τα θύματα του έσκυβαν, με μια κλωτσιά, τους πέταγε κάτω από τον βράχο, όπου μια τερατώδης χελώνα στο βάθος του γκρεμού περίμενε να τους καταβροχθίσει. Όταν ο Σκίρων προσπάθησε να τον κλωτσήσει, ο Θησέας πήδηξε στα πλάγια και πέταξε τον Σκίρωνα κάτω από τον βράχο.

49

Ο Κερκύων Στην Ελευσίνα, ο Θησέας συνάντησε τον Κερκύονα, ο οποίος ανάγκαζε τους ταξιδιώτες να παλέψουν μαζί του, μέχρι θανάτου. Ο Θησέας αφού τον άρπαξε, τον σήκωσε από το έδαφος και με όλη την δύναμη του τον έριξε κάτω, σκοτώνοντας τον.

Ο Προκρούστης Το τελευταίο κατόρθωμα του Θησέα έγινε στην Ιερά Οδό (κοντά στο σημερινό Δαφνί), όπου ο Προκρούστης είχε το σπίτι του και προσέφερε φιλοξενία στους περαστικούς. Μέσα στο σπίτι είχε δύο κρεβάτια, ένα μεγάλο και ένα μικρό. Στο μεγάλο κρεβάτι έβαζε τους κοντούς ταξιδιώτες και με το σφυρί τους χτυπούσε για να μακρύνουν. Τους ψηλούς τους έβαζε στο μικρό κρεβάτι και τους έκοβε τα πόδια για να χωρέσουν στο κρεβάτι. Ο Θησέας έβαλε τον Προκρούστη στο μικρό κρεβάτι και του έκοψε τα πόδια και το κεφάλι.

50

Ο Ταύρος του Μαραθώνος Όταν ο Θησέας έφθασε στην Αθήνα, τα πενήντα γιγαντόσωμα ξαδέλφια του, οι γιοι του Πάλλαντα, αδελφού του Αιγέα, ήλθαν εσπευσμένα στην Αθήνα, αλλά ο Θησέας τους εξόντωσε. Λίγο αργότερα, έπιασε τον ταύρο του Μαραθώνος, ο οποίος έκανε μεγάλες καταστροφές στην περιοχή. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι στον δρόμο του προς τον Μαραθώνα, έπιασε σφοδρή κακοκαιρία και ο Θησέας ζήτησε καταφύγιο στην καλύβα μιας γριούλας, την οποίαν έλεγαν Εκάλη. Η γριά γυναίκα υποσχέθηκε στον Θησέα ότι θα θυσίαζε στον Δία, για την επιτυχία της αποστολής του. Όταν ο Θησέας έπιασε τον Ταύρο, επέστρεψε στην καλύβα και την βρήκε νεκρή. Από ευγνωμοσύνη, αργότερα δημιούργησε ένα δήμο με το όνομα της. Στην Αθήνα ο Θησέας περιέφερε τον ταύρο στους δρόμους θριαμβευτικά και στο τέλος τον θυσίασε στον Δελφίνο Απόλλωνα.

Ο Θησέας και ο Μινώταυρος

51

Η Αθήνα την εποχή εκείνη, μετά από μακροχρόνιο πόλεμο με τον βασιλιά της Κρήτης Μίνωα, αναγκάσθηκε να υπογράψει συνθήκη, πληρώνοντας σαν αμοιβή κάθε εννέα χρόνια, επτά κόρες και επτά νέους, οι οποίο θυσιάζονταν στον Μινώταυρο, ένα τέρας με ανθρώπινο σώμα και το κεφάλι ταύρου. Όταν ήλθε ο καιρός για την τρίτη πληρωμή της συμφωνίας, ο Θησέας εθελοντικώς πήρε την θέση ενός από τους νέους, με σκοπό να σκοτώσει τον Μινώταυρο και να απελευθερώσει την Αθήνα. Ο βασιλιάς Αιγέας μετά από πολύ σκέψη έδωσε την συγκατάθεση του, λέγοντας στον γιο του, ότι εάν η αποστολή του είχε αίσιο τέλος, να αλλάξει τα μαύρα πανιά του πλοίου με άσπρα.

Όταν έφθασε στην Κρήτη ο Θησέας συνάντησε την Αριάδνη, η οποία τον ερωτεύθηκε. Η Αριάδνη βοήθησε τον Θησέα να σκοτώσει τον Μινώταυρο, συμβουλεύοντας τον να χρησιμοποιήσει ένα κουβάρι σχοινιού, πριν να μπει στον Λαβύρινθο, την κατοικία του Μινώταυρου. Αυτό ήταν ένα οικοδόμημα με πολύπλοκους διαδρόμους, από το οποίο κανείς δεν μπορούσε να βγει, έργο του φημισμένου αρχιτέκτονα Δαίδαλου. Ο Θησέας έδεσε το σχοινί στην είσοδο του Λαβύρινθου και με το ξίφος που του έδωσε η Αριάδνη, μπήκε μέσα και σκότωσε τον Μινώταυρο.

52

Παίρνοντας τους Αθηναίους νέους μαζί του και την Αριάδνη, έφυγαν κατά την διάρκεια της νύχτας και έπλευσαν για την Αθήνα. Στην επιστροφή σταμάτησε στο νησί της Νάξου, όπου άφησε την Αριάδνη, μετά από προτροπή της θεάς Αθηνάς.

Από την Νάξο ο Θησέας έπλευσε στην Αθήνα, αλλά ξέχασε να αλλάξει τα πανιά. Όταν ο πατέρας του είδε το πλοίο να πλησιάζει στο Ακρωτήριο του Σουνίου με τα μαύρα πανιά, έπεσε από τους βράχους στη θάλασσα, που από τότε πήρε το όνομα του, Αιγαίον Πέλαγος.

53

Ο Θησέας και οι Αμαζόνες Ο Θησέας έλαβε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία, καθώς επίσης και στην αποστολή του Ηρακλή να φέρει την ζώνη της Ιππολύτης στον Ευρυσθέα. Ο Θησέας ερωτεύθηκε την Αμαζόνα Αντιόπη, την οποία έφερε στην Ελλάδα και απέκτησε γιο μαζί της, τον Ιππόλυτο. Αργότερα οι Αμαζόνες ήλθαν στην Αθήνα για να πάρουν εκδίκηση και στην μάχη που επακολούθησε, νικήθηκαν. Η Αντιόπη, που πολέμησε στο πλευρό του άνδρα της Θησέα, σκοτώθηκε.

54

Η μάχη των Λαπήθων και Κενταύρων Στον γάμο του φίλου του, Πειρίθου με την Δηιδάμεια, ήταν καλεσμένοι και οι Κένταυροι, οι οποίοι αφού ήπιαν κρασί μέθυσαν και άρχισαν να ενοχλούν τις γυναίκες των Λαπήθων. Ο Θησέας και ο Πειρίθους σκότωσαν πολλούς από αυτούς στην συμπλοκή που επακολούθησε και τους υπόλοιπους τους νίκησαν σε μάχη αργότερα και τους έδιωξαν από την χώρα.

55

Ο Θησέας στον Άδη Όταν ο Θησέας έφθασε στην ηλικία των πενήντα ετών, αποφάσισε με τον φίλο του Πειρίθου, ο οποίος είχε χάσει την γυναίκα του, να ξαναπαντρευτούν. Πρώτα, πήγαν στην Σπάρτη όπου απήγαγαν την ωραία Ελένη και μετά κατέβηκαν στον Άδη για να πάρουν την Περσεφόνη. Ο Πλούτος όμως τους ξεγέλασε, βάζοντας τους να καθίσουν στον θρόνο της Λήθης, από όπου ήταν αδύνατον να διαφύγεις. Ο Θησέας στάθηκε τυχερός, γιατί λίγο αργότερα ο Ηρακλής κατέβηκε στον Άδη και τον ελευθέρωσε. Ο Θησέας δολοφονήθηκε ύπουλα στην Σκύρο, από τον φίλο του βασιλιά Λυκομήδη, ο οποίος τον έριξε από ένα απόκρημνο βράχο.

56

Οδός ΙΡΙΔΟΣ Η Ίρις (ή η Νίκη) σε ερυθρόμορφο αγγείο, μέσα 5ου αιώνα, Σικελία. Η Ίρις ήταν κατά την ελληνική μυθολογία δευτερεύουσα θεότητα του Ολύμπου, αναφερόμενη και ως μία από τις Άρπυιες. Ανήκε στην ακολουθία των θεών με καθήκοντα αγγελιαφόρου όμοια με εκείνα του Ερμή. Ήταν κόρη του Θαύμαντα και της Ωκεανίδας Ηλέκτρας, κατά τον Ησίοδο, και αδελφή των Αρπυιών Ωκυπέτης και της Αελλούς ή κατ΄ άλλη εκδοχή της Άρκης την οποία τιμώρησε ο Ζευς διότι κατά την Τιτανομαχία βοήθησε τους Τιτάνες. Οι αρχαίοι Έλληνες φαντάζονταν την Ίριδα ακριβώς όπως αγιογραφούνται σήμερα από τους χριστιανούς οι αρχάγγελοι: Νέα με πλούσιο βραχύ χιτώνα, με μεγάλες πτέρυγες στους ώμους και χρυσά φτερωτά σανδάλια φέροντας στο χέρι το κηρύκειο, όπως ο Ερμής. Ήταν φτερωτή και ορμητική σαν θύελλα, γνωστή ως πιστή και γοργοπόδαρη αγγελιοφόρος των θεών. Ο δρόμος που ακολουθούσε στον ουρανό για να μεταφέρει από τη Στύγα σε χρυσή υδροχόη, το για τον όρκο των θεών «ιερό ύδωρ» χαρασσόταν επτάχρωμος. Με την ορμή της βροχής έφθανε από τον Όλυμπο στη γη ή στη θάλασσα προκειμένου να παρακολουθήσει και να βοηθήσει την επίτοκο Λητώ όταν κατ΄ επιταγή της ζηλότυπης Ήρας «ουδείς τόπος φωτιζόμενος από τον Ήλιο» τη δεχόταν, ή όταν έσπευσε να παραλάβει τη Θέτιδα και να τη φέρει στον Πηλέα. Είχε όμως και άλλες υπηρεσίες ιδίως κοντά στην Ήρα. Αυτή έστρωνε το κρεβάτι της, βοηθούσε στον καλλωπισμό της ή άλειφε με «ιερά μύρα» τα θεία μέλη της. Αυτή κατά διαταγή της Ήρας έσπευδε στις μελλοθάνατες γυναίκες όταν βασανίζονταν επί μακρού και επιτάχυνε το τέλος των βασάνων τους με τη κοπή των μετωπιαίων τριχών. Δεν απαξιούσε όμως να εκτελέσει παραγγελίες και θνητών όπως την παρουσιάζει ο Όμηρος στην Ιλιάδα, όπου σπεύδει κατά παράκληση του Αχιλλέα να ζητήσει από τον Βορρέα και τον Ζέφυρο να δυναμώσει την πυρά του Πατρόκλου. Επίσης στην Ιλιάδα πείθει για λογαριασμό της τον Αχιλλέα να ξαναμπεί στη μάχη, μόλις σκοτώνεται ο φίλος του Πάτροκλος κι ο Έκτορας θέλει να πάρει το πτώμα του ήρωα. Γενικά από όλες τις μυθολογικές ιστορίες διαφαίνεται καθαρά πως η Ίρις ήταν η ιδεατή ανθρωπόμορφη ιπτάμενη θεότητα (αλληγορική) της έννοιας του ατμοσφαιρικού φαινομένου

57

του ουράνιου τόξου, προς τούτο και η στενή σχέση με την Ήρα (που δεν είναι τίποτα άλλο από αναγραμματισμός της λέξης Αήρ), θεότητα του αέρα και των καιρικών φαινομένων. Από τις γνωστές παραστάσεις της γνωστότερη είναι η επί του δυτικού αετώματος του Παρθενώνα, όπου μαζί με τον Ερμή περιμένει το αποτέλεσμα του αγώνα μεταξύ Αθηνάς και Ποσειδώνα. Περίφημη επίσης είναι εκείνη επί του αγγείου Φρανσουά, όπου με τον Χείρωνα προηγείται της πομπής στη παραλαβή της Θέτιδας προκειμένου να την οδηγήσει στον από τους θεούς ορισθέντα Πηλέα.

Η Ίρις ήταν η χρυσόπτερη θεά του Λόγου και της Δικαιοσύνης;

Ἶρις η χρυσόπτερη θεά του Λόγου και της Δικαιοσύνης. Ζεύς δέ πατήρ…

Ἶριν δ’ δ’ ὤτρυνε χρυσοπτερόν ἀγγελέουσαν βασκ’ ἴθι, Ἶρι ταχεῖα…..

Το όνομα “Ἶρις” υπάρχει στον Ομηρικό Ύμνο, ΙΙ, 314, στο έργο του Νόννου «Διονυσιακά» (20, 251, 31, 110). Υπάρχει επίσης στον Στησίχορο (16, 11) ως θεότητα που χαρακτηρίζει τις Μούσες και σε άλλους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς χαρακτηρίζει την Αφροδίτη, ενώ στον Νόννο (Διονυσιακά19,234)χαρακτηρίζει τον θεό Ερμή. Τα επίθετα «χρυσόπτερυγος» «χρυσεόταρσος» που αποδίδονται στις Μούσες, σύμφωνα με τους ορφικούς ύμνους (Ορφ. Ύμνοι, Α, 340) αποδίδονται και στην Ίριδα από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς.

58

Στα σανσκριτικά υπάρχει μια θεότητα που μοιάζει με την Ίριδα των Ελλήνων, η οποία ονομάζεται «hiraṇyaparna» (ελλ. χρυσόπτερος – σύνθ. ποιητική λέξη: Ετυμολ.parna = φτερό + hiranya = χρυσός).

Πρόκειται για έναν όρο, ο οποίος πέρασε από την αρχαϊκή ελληνική γλώσσα στην αρχαία ινδική και εκεί χαρακτηρίζει τους κύκνους. Στην Veda το επίθετο αυτό δηλώνει τα χρυσά φτερά των κύκνων που σέρνουν το αμάξι του Asvin. Σε άλλο σημείο της ινδικής βέδα ξανασυναντάμε τον ίδιο όρο ως επίθετο που χαρακτηρίζει την αρχαία ινδική θεά Βένα, την αγγελιοφόρο του θεού Βαρούνα (Veda, X, 123, 6: hiranyapaksam Varunasa dùtam = H Βένα, η αγγελιοφόρος του θεού Βαρούνα με τα χρυσά φτερά……). Η Ίριδα αποκαλείται «ἄγγελος ὠκύς» (Οδύσσεια, π 468 –μ374). Η Ίριδα έχει φτερά αγγέλου και σίγουρα η μορφή των αγγέλων που υπάρχει στις χριστιανικές εκκλησίες προέρχεται από την μορφή της Ίριδας των αρχαίων Ελλήνων. Στον Όμηρο βλέπουμε ότι υπάρχει μια έντονη πάρουσία της θεάς Ίριδας. Η Ίριδα στα έπη του Ομήρου έχει δυο συμβολισμούς. Είναι το σύμβολο του λόγου και το σύμβολο της αγάπης ταυτόχρονα. Γι’αυτό και την χαρακτηρίζει «Ὠκέα Ἶρις». Στην Βέδα, η θεά που αντιστοιχεί στη Ίριδα χαρακτηρίζεται με τα επίθετα «asuum - dutam», δηλαδή «γρήγορη θεά» (ΙΙΙ, 9, 8 – IV, 7, 4). Η θεά Ίριδα είναι η θηλυκή έκφραση του Λόγου, η αρσενική έκφραση του λόγου (δηλαδή η πεζή, δυναμική έκφραση του λόγου) ανήκει στον θεό Ερμή. Εν κατακλείδι, θα λέγαμε ότι και στον Όμηρο και στην Βέδα υπάρχει μια θεότητα με χρυσά φτερά, η οποία είναι η αγγελιοφόρος του αρχηγού των θεών, δηλαδή του Δία και του Varuna.

Ο ναός της Ήρας στο Μεταπόντιο, 7ος αι. π.Χ. Η Ίριδα ήταν κόρη του Θάμαντα και της Ωκεανίδας Ηλέκτρας. Φορούσε κοντό χιτώνα, χρυσά φτερωτά πέδιλα και κρατούσε στο χέρι κηρύκειο. Ήταν φτερωτή και ορμητική σαν θύελλα, γνωστή ως πιστή και γοργοπόδαρη αγγελιοφόρος των θεών. Μετέφερε τα μηνύματά τους, είτε σε άλλους θεούς, είτε στους ανθρώπους, ή πάλι της ανέθεταν να μεσολαβεί ανάμεσα στους

59

θεούς, κάθε φορά που προέκυπτε κάποιο πρόβλημα. Αδερφές της θεωρούνταν οι Άρπυιες, που ήταν κι αυτές φτερωτές, ανάλαφρες και αεικίνητες, σαν τον άνεμο και τη θύελλα και ζευγάρωνε με τον Ζέφυρο. Βασικό της καθήκον ήταν να συμβάλλει στην απονομή δικαιοσύνης, κάθε φορά που ξεσπούσαν καβγάδες ή αντιζηλίες στον Όλυμπο μεταξύ των θεών, ή ακόμη σε περίπτωση που κάποιος θεός έλεγε ψέματα. Τότε η Ίριδα έπρεπε να πετάξει ψηλά μέχρι την κατοικία της Στύγας, εκεί όπου ο Ουρανός στηριζόταν πάνω σε ασημένιες κολόνες. Από το σημείο εκείνο έπεφτε το περίφημο ιερό νερό της Στύγας, με το οποίο γέμιζε η Ίριδα ένα χρυσό κύπελλο και το πήγαινε στον Όλυμπο. Αν κάποιος θεός ορκιζόταν στο νερό αυτό ψέματα, έπεφτε κάτω αμέσως, χωρίς πνοή και χωρίς να έχει τις αισθήσεις του κι έμενε έτσι για πολύ καιρό• δεν έτρωγε αμβροσία ούτε έπινε νέκταρ. Στη συνέχεια έμενε για εννιά χρόνια αποκλεισμένος από τα συμπόσια των θεών, καθώς και από την προστασία τους. Η Ίριδα δεν εκτελούσε μόνο τις αποστολές που της ανέθεταν, αλλά συχνά αναλάμβανε και η ίδια πρωτοβουλία. Στην Ιλιάδα τη βλέπουμε να ορμά και να βγάζει από τη μάχη την Αφροδίτη, που είχε πληγωθεί. Επίσης μπαίνει στο δωμάτιο της Ελένης και την προτρέπει να βγει έξω και να καμαρώσει τον Πάρη και τον Μενέλαο, που πρόκειται να μονομαχήσουν. Συχνά προπορεύεται στις γαμήλιες τελετές του Ολύμπου και παραστέκει τη νύφη, όπως στους γάμους της Θέτιδας και του Πηλέα ή του Δία και της Ήρας. Βασική αποστολή της Ίριδας -και εξαιρετικά σημαντική- ήταν να μεταφέρει τις εντολές του Δία στους άλλους θεούς, συνήθως στον Ποσειδώνα. Μπορούσε όμως να μεταφέρει και μηνύματα άλλων θεών, όπως είχε συμβεί με την περίπτωση της Λητώς• οι Ολύμπιες θεές, εκτός της Ήρας, κάλεσαν την Ίριδα να επέμβη, ώστε να μπορέσει η Λητώ να γεννήσει επιτέλους τα παιδιά της, την Άρτεμη και τον Απόλλωνα. Η Ήρα, όπως είναι γνωστό, την καταδίωκε και δεν την άφηνε να γεννήσει, κρατώντας στον Όλυμπο την Ειλείθυια, τη θεά που προκαλούσε τους πόνους του τοκετού. Έτσι, η γέννα δεν έλεγε ν' αρχίσει, οπότε η Ίριδα πήγε στον Όλυμπο για να τη φέρει κοντά στην ετοιμόγεννη κρυφά από την Ήρα, αφού υποσχέθηκε ότι θα της δώσει ένα περιδέραιο με εννιά χάντρες σε χρυσή κλωστή. Έτσι ακριβώς την είχαν συμβουλέψει οι θεές του Ολύμπου. Σ' άλλες περιπτώσεις η Ίριδα μπαίνει στην υπηρεσία της ίδιας της Ήρας• στην Ιλιάδα πείθει για λογαριασμό της τον Αχιλλέα να ξαναμπεί στη μάχη, μόλις σκοτώνεται ο φίλος του Πάτροκλος κι ο Έκτορας θέλει να πάρει το πτώμα του ήρωα. Αργότερα φαίνεται πως πίστευαν πως η Ίριδα μπήκε στην αποκλειστική υπηρεσία της Ήρας• τη φαντάζονταν καθισμένη κάτω, μπροστά στο θρόνο της θεάς, σαν τον πιστό της σκύλο. Δεν έφευγε ποτέ από κοντά της και λαγοκοιμόταν εκεί. Φορώντας τη ζώνη και μη βγάζοντας ποτέ τα πέδιλά της, ήταν πάντοτε σ' επιφυλακή, μήπως τυχόν και της ανατεθεί ξαφνικά κάποια νέα επείγουσα αποστολή από τη βασίλισσα των θεών. Κάθε φορά που η Ίριδα έπρεπε να πάει μήνυμα στους ανθρώπους από μέρους κάποιου θεού, έπαιρνε τη μορφή κάποιου θνητού. Για παράδειγμα, μεσολάβησε στους Τρώες με τη μορφή ενός γιου του Πρίαμου ή παρουσιάστηκε στην Ελένη ως κουνιάδα της. Η συμπεριφορά της προς τον Αχιλλέα υπήρξε, μάλιστα, ιδιαίτερα ευνοϊκή• όταν ο Πάτροκλος, νεκρός πια, επρόκειτο να καεί στην πυρά, ο Αχιλλέας επικαλέστηκε τους ανέμους, για να φουντώσει η φωτιά με το φύσημά τους.

60

Η Ίριδα τότε έσπευσε να τους συναντήσει αμέσως, ώστε να πραγματοποιηθεί η επιθυμία του ήρωα. Πραγματικά, τους βρίσκει συγκεντρωμένους στη σπηλιά του Βοριά, όπου ήταν καλεσμένοι σε συμπόσιο. Τους διακόπτει για να τους εξηγήσει το λόγο της άφιξής της και να τους μεταφέρει την ευχή του Αχιλλέα. Ως τόπος λατρείας της Ίριδας είναι γνωστός μόνο ένας στην αρχαιότητα, το νησί της Εκάτης, που βρισκόταν κοντά στη Δήλο. Η παρουσία της θεάς Ίριδας στον Όμηρο αποδεικνύει την ύπαρξη ανώτερης μορφής ποίησης, ενώ η ύπαρξη αντίστοιχης θεότητας στην Βέδα καταδεικνύει την διάδοση του ελληνικού πολιτισμού στην περιοχή της Ασίας και της Ινδίας από τους πανάρχαιους χρόνους. Η παρουσία του σχήματος «επίθετο + όνομα» αποτελεί μια επινόηση του Ομήρου και μέσα στα ομηρικά έπη αποτελεί ένα αξιόλογο μέσο ποιητικής επινόησης και όχι ένα απλό διακοσμητικό στοιχείο (όπως στην Βέδα). Το ομηρικό επίθετο έχει μια ιδιαιτερότητα. Αυτό τείνει να επαναλαμβάνεται, όταν αυτό συνδέεται με το ίδιο το ουσιαστικό ή με άλλα ουσιαστικά που έχουν προσωδιακό χαρακτήρα. Συνήθως αυτό το επίθετο στον Όμηρο το συναντάμε στο τέλος του δακτυλικού εξάμετρου. Ένα τέτοιο επίθετο που το συναντάμε στο τέλος του δακτυλικού εξάμετρου, στον Όμηρο ονομάζεται «σταθερό» ή «διακοσμητικό». Ωστόσο, πριν τον Όμηρο, οι Έλληνες ποιητές, των οποίων τα έργα είτε μας έχουν παραδοθεί αποσπασματικά, είτε έχουν χαθεί στο πέρασμα του χρόνου, είναι βέβαιο ότι χρησιμοποιούσαν στοιχεία από την ελληνική μυθολογία, όμως εικάζουμε ότι η γλώσσα τους δεν είχε την ομορφιά, την τελειότητα και την χάρη της γλώσσας του Ομήρου και προφανώς θα έμοιαζε περισσότερο με τον προφορικό λόγο των Ελλήνων της αρχαϊκής περιόδου. Η αρχαϊκή ελληνική ποίηση ανάγεται στην προϊστορία και έχει πολλά κοινά με την Rigveda καθώς και με άλλα σανσκριτικά κείμενα. Η δομή «όνομα – επίθετο» είναι ένα χαρακηριστικό γνώρισμα της ποίησης του Ομήρου και αποτελεί στοιχείο της ποιητικής του τέχνης. Επίσης, μέσα στα ομηρικά έπη υπάρχει μια ετυμολογική συμφωνία των στοιχείων που συνθέτουν τον τύπο «όνομα – επίθετο», πράγμα το οποίο φανερώνει ότι ο Όμηρος είχε κατανοήσει την έννοια της λειτουργίας των στοιχείων του ποιητικού λόγου και ακόμη είχε αντιληφθεί και την έννοια της γλώσσας ως μέσον που χαρακτηρίζεται από δομή, τύπους και νόμους, με την βοήθεια των οποίων είναι σε θέση να λειτουργεί αρμονικά.

61

Αν μπορεί να προσθέσει κάτι και ο διαχειριστής αυτής της ιστοσελίδας, θα λέγαμε πως η Ιρλανδία πήρε το όνομά της από το λουλούδι ίρις, που βλέπουμε στη φωτογραφία μας, όπως τουλάχιστον έλεγε σε εκπομπή του Άγγελου Π. Σακκέτου ο Καθηγητής της Ιστορίας της Επιστήμης κ. Κων. Γεωργακόπουλος, ο οποίος ισχυρίζεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν φθάσει με τα ταξίδια τους μέχρι την Ιρλανδία! ΙΡΙΣ: Ετυμολογία Η προέλευση του ονόματος ΙΡΙΔΑ.Ἶρις , ιδος, (ΑΙΤ. Ἶριν, ΚΛΗΤ. Ἶρι:—ΊΡΙΔΑ Η ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ (Ιλιάδα.8.398), (Θεογονία, Ησίοδου, 780) (Προέρχεται από το όνομα ΙΡΙΣ /Ϝῖρις, και Ἐϝῖρις/ Εἶρις που σημαίνει στα αρχαία ελληνικά τον προφορικό λόγο και τον λόγο γενικά και προέρχεται από το ρήμα εἴρω = λέω) Ο Όμηρος και ο Αριστοτέλης ήταν οι πρώτοι που έδωσαν στο όνομα "ΙΡΙΣ"την σημασία του "Ουράνιου Τόξου" και ο Όμηρος θεωρεί ότι η αρχαία θεάΊριδα ήταν εκείνη που με τα φτερωτά της σανδάλια χόρευε και έτρεχε γρήγορα, ενώ απ'όπου περνούσε σκορπούσε χρώματα και λουλούδια. Γι'αυτό και είναι και όνομα πολλών λουλουδιών.... Η Θεά Ίρις αναφέρεται συχνά από τον Όμηρο στην Ιλιάδα ως αγγελιοφόρος των θεών, ιδιαίτερα του Δία και της Ήρας, αλλά και των άλλων θεών. Έχει φτερά και τρέχει αμέσως προς εκτέλεση των παραγγελιών. Μεταβαίνει μετά από παράκληση του Αχιλλέα στην κατοικία του Ζέφυρου και του Βορέου και τους προτρέπει να ενδυναμώσουν την πυρά του Πάτροκλου. . Στην «Θεογονία» του Ησίοδου παρουσιάζεται ως αδερφή των Αρπυιών και κόρη του Θαύμαντος και της ωκεανίδας Ηλέκτρας, γι’ αυτό και ο Ησίοδος την αποκαλεί «Θαυμαντιάς». Στην αρχαία ελληνική τέχνη η Ίριδα απεικονίζεται περισσότερο στα αγγεία και λιγότερο σε μεγαλοπρεπή μνημεία. Στο «Αγγείο του Φρανσουά» (Vase Francois) – 3ος αι. π.Χ» έχουμε την πιο όμορφη αναπαράσταση της Ίριδας, η οποία προηγείται της πομπής μαζί με τον Κένταυρο Χείρωνα. Το αγγείο αυτό εμφανίζει την Ίριδα να μεταβαίνει στο σπίτι της Θέτιδας, για να την παραλάβει, με σκοπό να τελέσει τον γάμο της με τον Πηλέα.

62

Συνήθως παρίσταται με φτερά πάνω στους ώμους (λευκώλενος) και κρατά στο χέρι της το κηρύκειον, όπως και ο Ερμής. Άλλοτε, αντί για φτερά, εμφανίζεται να φορά φτερωτά πέδιλακαι να τρέχει χορεύοντας και κουνώντας ρυθμικά τα χέρια της. Πολύ όμορφη είναι η εμφάνιση της Ίριδας επάνω σε ερυθρόμορφο αγγείο του 470 π.Χ., το οποίο αναπαριστά τον μύθο του Ίδα και της Μάρπισσας, χάρις στην οποία ξέσπασε και η έριδα ανάμεσα στον Απόλλωνα και την Ίδα. Φέρει χιτώνιο, κρατά κηρύκειο στο χέρι, έχει επάνω στους ώμους της απλωμένα τα φτερά της και φορά φτερωτά πέδιλα. Η παρουσία του ονόματος «Ἶρις» στον Όμηρο δείχνει ότι το όνομα αυτό δεν επινοήθηκε από τον Όμηρο ή τον Ησίοδο, αλλά ότι προϋπήρχε και δήλωνε το ουράνιο τόξο κατά τους πανάρχαιους χρόνους. Πάντως από πολύ νωρίς η Ίρις απέκτησε δική της οντότητα και κατά την βυζαντινή εποχή, η Ίρις δήλωνε το ουράνιο τόξο, ενώ η ιδιότητά της ως αγγελιοφόρου και ως ουράνιο τόξο αποδόθηκε στην Παναγία, η οποία εμφανίζεται να φορά ζώνη. Η ζώνη αυτή που φορά η Παναγία ονομάζεται «ζωνἀρι της Παναγίας», «το ζουνάρι τ’ουρανού» ή «το τόξο της Παναγίας». Ακόμη, στις βυζαντινές εκκλησίες οι ζωγράφοι παρουσιάζουν την Ίριδα με την μορφή ζώνης ή με την μορφή καμάρας (η καμάρα του θεού). Η ζώνη φέρει κόκκινο (κρασί), κίτρινο (σιτάρι) και πράσινο χρώμα (ελαιόλαδο). Στην ελληνική λαογραφία η Ίρις είναι συνδεδεμένη με το φως και με την γονιμότητα. Εκεί όπου υπάρχει η ζώνη της Ίριδος κρύβεται νόμισμα χρυσό βυζαντινό (κωνσταντινάτο), το οποίο αποτελεί πηγή υλικού και πνευματικού πλούτου γι’αυτόν που θα το ανακαλύψει. Σημειώσεις α) Στην αγγλική γλώσσα, ο όρος iridescence (πρβλ.και ιταλ. iridescenza, = ιριδισμός, το κρόσι) έχει στο πρώτο συνθετικό του το όνομα Ίρις. β) Το ουσιαστικό της ισπανικής "Arco iris"και της πορτογαλικής "arco-íris" (ελλ. Το τόξο της Ίριδος) σημαίνουν «ουράνιο τόξο» στην ελληνική γλώσσα. γ) Η Ίρις είναι η θεά του ουράνιου τόξου και η αγγελιοφόρος των αρχαίων Ελλήνων θεών καθώς και των θνητών. δ) Η Ίρις ήταν σύζυγος του θεού Ζέφυρου, ο οποίος είναι ο θεός των ανέμων. Από την ένωση της με τον θεό Ζέφυρο, η Ίρις απέκτησε τον Πόθο (Νόννος, Διονυσιακά - Dionysiaca). Σύμφωνα με τον Νόννο, ο Υδάσπης είναι ο αδερφός της Ίριδας (βιβλ. 26, στ. 355-365). ε) H Ίρις είχε πολλά επίθετα,όπως για παράδειγμα: πόδας ὠκέα – ποδήνεμος ὠκέα και Θαυμαντιάς ή Θαύμαντος (Θυγατέρα του Θαύμαντος, θαυματουργή). Στην Ιλιάδα του Ομήρου περιγράφεται ως «Ἀελλόπους», δηλαδή «αυτή που τρέχει γρήγορα, που μοιάζει με καταιγίδα». Αυτό το επίθετο της αποδίδεται από τον Όμηρο, επειδή η Ίρις με ένα αγγείο συνήθιζε να ρίχνει

63

Οδός ΚΑΔΜΟΥ Στην Ελληνική μυθολογία, ο Κάδμος είναι γιος του Αγήνορα και της Τηλέφασσας, αδελφός του Φοίνικα, του Κίλικα και της Ευρώπης. Ίδρυση της Θήβας Όταν ο Δίας απήγαγε την Ευρώπη, ο Κάδμος έψαξε για την αδερφή του, αλλά το Μαντείο των Δελφών του έδωσε διαταγή να σταματήσει το ψάξιμο και να ακολουθήσει μια αγελάδα κι όπου εκείνη σταματούσε, εκείνος να ίδρυε μια νέα πόλη. Έτσι ιδρύθηκε από τον Κάδμο η πόλη των Θηβών.

Τα δόντια του δράκοντα Ο Κάδμος σκότωσε ένα δράκοντα που φυλούσε μια πηγή γειτονικά της Θήβας. Ο δράκοντας όμως ήταν γιος του Άρη και της Νύμφης Τέλφουσας κι έτσι ο Κάδμος υποχρεώθηκε να υπηρετήσει ως δούλος τον Άρη για ένα χρόνο. Με εντολή του θεού ή με συμβουλή της Αθηνάς, σύμφωνα με άλλους μύθους, ο Κάδμος έσπειρε τα μισά δόντια του δράκου σε οργωμένο χωράφι και από τη γη φύτρωσαν άγριοι πολεμιστές που ονομάστηκαν Σπαρτοί. Με ένα έξυπνο σχέδιο του Κάδμου αυτοί αλληλοεξοντώθηκαν και επέζησαν μόνο πέντε, που αποτέλεσαν τους πρώτους πολίτες της Θήβας. Ως ανταμοιβή ο θεός του έδωσε για σύζυγό του την κόρη του, Αρμονία. Ο Κάδμος δώρισε στη γυναίκα του ένα πέπλο φτιαγμένο από την Αθηνά κι ένα περίφημο περιδέραιο, γνωστό σαν το περιδέραιο της Αρμονίας, έργο του Ηφαίστου.

64

Οδός ΚΟΔΡΟΥ Κόδρος σε μια ερυθρόμορφη αττική κύπελλο από Μπολόνια Στην ελληνική μυθολογία ο Κόδρος ήταν βασιλιάς των Αθηνών. Ο Κόδρος ήταν γιος του Μελάνθου και απόγονος του Νηλέα. Κατέφυγε στην Αθήνα μαζί με τον πατέρα του όταν οι Ηρακλείδες κατέβηκαν στην Πελοπόννησο. Ο Κόδρος διαδέχθηκε τον πατέρα του ως βασιλιάς των Αθηνών. Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, τα χρόνια εκείνα οι Πελοποννήσιοι κήρυξαν τον πόλεμο κατά των Αθηναίων και ρώτησαν το Μαντείο των Δελφών αν μπορούν να κυριεύσουν την Αθήνα. Το μαντείο τους απάντησε ότι αυτό θα συνέβαινε μόνο αν δεν σκότωναν τον Αθηναίο βασιλιά. Ο Κόδρος έμαθε τον χρησμό από κάποιο κάτοικο των Δελφών, οπότε ντύθηκε σαν ζητιάνος, βγήκε από την πόλη και προσποιήθηκε ότι μαζεύει ξύλα. Μόλις συνάντησε δύο στρατιώτες από το εχθρικό στρατόπεδο, σκότωσε τον ένα. Ο άλλος στρατιώτης, βλέποντας την εχθρική αυτή ενέργεια έσπευσε να σκοτώσει τον Κόδρο, μη γνωρίζοντας ότι αυτός ήταν ο βασιλιάς. Οι Πελοποννήσιοι κατάλαβαν τι έπαθαν όταν οι Αθηναίοι τους ζήτησαν τη σορό του βασιλιά τους για να τη θάψουν. Εξαιτίας του χρησμού φοβήθηκαν ότι στις πολεμικές επιχειρήσεις θα αποτύγχαναν, αποσύρθηκαν λοιπόν από την περιοχή των Αθηνών και κράτησαν μόνο τα Μέγαρα. Ο τόπος όπου σκοτώθηκε ο Κόδρος πιστευόταν ότι βρίσκεται στη δεξιά όχθη του Ιλισού, όχι μακριά από μία από τις πύλες των αρχαίων Αθηνών (Παυσανίας Α, 19,5). Εδώ βρισκόταν ίσως και το ιερό του ηρωικού βασιλιά, που μας είναι γνωστό από επιγραφή του 418 π.Χ.. Ο τάφος όμως του Κόδρου βρισκόταν κάτω από την Ακρόπολη, όπως μαρτυρεί επιτύμβια επιγραφή του 2ου αιώνα μ.Χ. που ανακαλύφθηκε στους ανατολικούς πρόποδες του «ιερού βράχου». Σύμφωνα με τον Παυσανία (Ι, 10,1) ανάμεσα στα αγάλματα του Φειδία τα κατασκευασμένα από λάφυρα της Μάχης του Μαραθώνα που έστειλαν οι Αθηναίοι ως προσφορά στους Δελφούς, υπήρχε και άγαλμα του Κόδρου. Υπάρχει ένα περίφημο αγγείο, η επονομαζόμενη Κύλικα του Κόδρου, που φυλάσσεται στη Μπολόνια, στο οποίο εικονίζεται ο Κόδρος νεαρός, εξοπλισμένος για μάχη, να αποχαιρετά τον Αίνετο.

65

Κατά την παράδοση, ο Κόδρος βασίλευσε επί 21 έτη. Μετά τον θάνατό του τον διαδέχθηκε στον θρόνο των Αθηνών ο μεγαλύτερος γιος του, ο Μέδωνας (Σχόλ.Πλάτ.Συμπ., 208d). Κατά μία εκδοχή, ο άλλος γιος του Κόδρου, ο Νηλέας ο νεότερος, διεκδίκησε τη βασιλεία, αλλά όταν το Μαντείο των Δελφών αποφάσισε ότι βασιλιάς πρέπει να γίνει ο Μέδων, ο Νηλέας μετανάστευσε μαζί με τον τρίτο γιο του Κόδρου, τον Δάμασο, και άλλους Ίωνες στη Μικρά Ασία, όπου ίδρυσε την Ιωνική Δωδεκάπολη. Σύμφωνα με τις μεταγενέστερες παραδόσεις, ωστόσο, ο Κόδρος υπήρξε ο τελευταίος βασιλιάς των Αθηνών: μετά το θάνατό του (που οι Αθηναίοι γενεαλόγοι τον τοποθετούσαν σε χρονολογία αντίστοιχη της δικής μας 1068, 1088 ή 1091 π.Χ.) η βασιλεία καταργήθηκε και ο Μέδων έφερε τον τίτλο του «άρχοντος». Ο Αριστοτέλης ονόμασε Κοδρίτες τους απογόνους του Κόδρου που έμειναν στην Αττική.

Οδός ΚΡΟΝΟΥ Ο Κρόνος ήταν ο ηγέτης και ο νεότερος της πρώτης γενιάς των τιτάνων, θεών απογόνων της Γαίας και του Ουρανού. Νίκησε τον πατέρα του, τον Ουρανό, και κυβέρνησε κατά τη διάρκεια της μυθολογικής εποχής έως ότου νικήθηκε από το γιό του, τον Δία. Από τους τιτάνες , ήταν ο πιο πονηρός και φιλόδοξος . Ανέτρεψε τον πατέρα του, ο οποίος κατάπινε τα παιδιά του. Η Ρέα έκρυψε το τελευταίο της παιδί, τον Δία, και έδωσε στον Κρόνο μια φασκιωμένη πέτρα. Ο Δίας όταν μεγάλωσε, ελευθέρωσε και τα υπόλοιπα αδέρφια του. Στον πόλεμο που ακολούθησε μεταξύ των Τιτάνων και των Ολύμπιων, την Τιτανομαχία, που κράτησε 10 χρόνια, Κρόνος και οι Τιτάνες σύμμαχοι του νικήθηκαν και φυλακίστηκαν στα Τάρταρα. Λατρεύονταν ως θεότητα της σοδειάς και των συγκομιδών, ενώ επιτηρούσε και την πρόοδο των ανθρώπων. Απεικονίζονταν με κρυστάλλινο δρεπάνι. Μια γιορτή που ονομαζόταν Κρόνια γινόταν προς τιμήν του Κρόνου στην Αθήνα και στην αρχαία Ολυμπία. Την εποχή της Αναγέννησης στη λατινική γλώσσα υπήρξε κάποια σύγχυση της λέξης Κρόνος (Cronos) με αυτή του χρόνου (Chronos).

66

Οδός ΜΟΥΣΩΝ Κατά τον Ησίοδο η Καλλιόπη ήταν η μεγαλύτερη και ευγενέστερη από τις 9 Μούσες. Προστάτις της επικής ποίησης και της Ρητορικής, καθώς και όλων των καλών τεχνών (Καλλιέπουσα). Την Μούσα Καλλιόπη ιδιαίτερα την επικαλούνταν οι ραψωδοί προκειμένου να τους βοηθήσει στην έμπνευση. Με την επίκλησή της ξεκινούν και τα Ομηρικά έπη. Αν και παρθένος κατά μερικούς η Καλλιόπη φέρεται κατ΄ άλλους ως μητέρα του Ιολέμου, εκ του Απόλλωνα, ή του Ορφέα ή του Λίνου, του Υμεναίου και του Κομαθέοντα. Πολλοί ήταν και εκείνοι που θεωρούσαν και τον Όμηρο ως γιο της. Στις παραστάσεις της απεικονίζεται με μεγαλοπρέπεια και επιβλητικότητα με στέφανο δάφνινο ή χρυσό κρατώντας ή βιβλίο σε κύλινδρο ή πινάκιο και γραφίδα και συχνά με τα έπη του Ομήρου στους πόδες της. Αυτή η παράσταση με πινάκιο και γραφίδα ενέπνευσε αργότερα την απεικόνιση της «Δόξας των Ψαρών» στον αγώνα του 1821, αλλά και πολλούς αγιογράφους σε παραστάσεις αγγέλων κατά τη Θεία Κρίση. Η Ευτέρπη στην ελληνική μυθολογία ήταν μία από τις Μούσες, τις κόρες της Μνημοσύνης, με πατέρα τον Δία. Αποκαλούμενη η Δωρήτρια της Ευχαρίστησης, όταν αργότερα οι ποιητές όρισαν ρόλους σε κάθε μία από τις Μούσες, αυτή ήταν η μούσα της Μουσικής. Στους μεταγενέστερους κλασικούς χρόνους ονομάστηκε μούσα της λυρικής ποίησης και απεικονίστηκε κρατώντας έναν αυλό. Κάποιοι ισχυρίζονται πως αυτή εφηύρε τον αυλό ή διπλό φλάουτο, αν και οι περισσότεροι μυθογράφοι αποδίδουν στον Μαρσύα την εφεύρεσή του. Ο ποτάμιος θεός Στρυμόνας κατέστησε έγκυο την Ευτέρπη. Ο γιος της Ρήσος ηγήθηκε ομάδας Θρακών και σκοτώθηκε από τον Διομήδη στην Τροία, σύμφωνα με την Ιλιάδα του Ομήρου. Στην ελληνική μυθολογία η Κλειώ ήταν η Μούσα της επικής ποίησης και της Ιστορίας. Ήταν κόρη του Δία και της Μνημοσύνης. Το όνομα της προέρχεται από τη ρίζα κλέω/κλείω που σημαίνει αφηγούμαι ή κάνω γνωστό. Απεικονιζόταν με ένα ρολό περγαμηνών ή ομάδα από πλακίδια και με δάφνινο στεφάνι. Είχε ένα γιο από τον Πίερο, τον Υάκινθο. Το πάθος μεταξύ της Κλειούς και του Πιέρου ήταν η τιμωρία της Αφροδίτης, όταν κάποτε η Κλειώ τόλμησε να την ειρωνευτεί για τον δεσμό της με τον Άδωνη.Η Ερατώ ήταν μία από τις Εννέα Μούσες της ελληνικής μυθολογίας. Ήταν η Μούσα

67

της λυρικής ποίησης και των ύμνων. Απεικονίζεται με μία λύρα. Κατά τον Ησίοδο (Θεογον. 78) είναι κόρη του Διός και της Τιτανίδος Μνημοσύνης[1]. Εθεωρείτο προστάτιδα του γάμου και του έρωτα. Ακόμα θεωρείται εφευρέτης του χορού, των προς τους θεούς ύμνων και γενικότερα προστάτρια της Ποίησης. Κύριο σύμβολό της ήταν η λύρα, αλλά και η κιθάρα, η φόρμιγξ και η βάρβιτος. Απεικονίζεται πάντοτε όρθια και ενίοτε σχεδόν τελείως γυμνή. Η Μούσα Ερατώ είναι αυτή που επινόησε τα ερωτικά ποιήματα, το γάμο, την ποίηση, την μουσική και την διαλεκτική. Το όνομα Ερατώ προέρχεται από το ρήμα έρεσθαι και από τη λέξη έρως και εραστής. Τη ζωγράφιζαν καθιστή, να φορά στεφάνι από τριαντάφυλλα, με τη λύρα και το τόξο του έρωτος στα χέρια και την επιγραφή "Έρατώ Ψάλτριαν". Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος ξεκινά το τρίτο κεφάλαιο του τέταρτου μέρους στα Αργοναυτικά με τους στίχους: ...«Και τώρα Μούσα Ερατώ, έλα κοντά μας και πες μας πώς ο Ιάσονας ...έφερε το χρυσόμαλλο Δέρας... από τον ερωτά του στη Μήδεια ... γιατί έχεις τις χάρες της Κύπριδας Αφροδίτης... και φέρνεις τη μαγεία στα ανύπαντρα κορίτσια...».Η Μελπομένη ήταν Μούσα της Ελληνικής μυθολογίας. Ήταν η μούσα της τραγωδίας, παρόλο τα χαρούμενα τραγούδια της. Κατά τη Θεογονία του Ησιόδου και του Απολλοδώρου ήταν κόρη του Δία και της Μνημοσύνης και μητέρα των Σειρήνων μετά του Αχελώου. Στην αρχή θεωρούταν μούσα του μέλους ή της ωδής, εξ ου και το όνομά της. Σ΄ αυτήν αποδίδεται η εφεύρεση της βαρβίτου με την οποία μέλπουσα «καθήδυνε» τους θνητούς ακροατές της, «θνητοίσι μελίφρονα βάρβιτον εύρε» (Ανθολογία ΙΧ 504) περιστοιχιζόμενη από την ακολουθία της, τις Ώρες και τις Νύμφες. Αργότερα όμως αποβαίνει η κατ΄ εξοχή μούσα της θεατρικής τραγωδίας. Με την Μελπομένη παρομοιάζεται, σε επίγραμμα του Αγαθίου η τραγωδός Αριάδνη της οποίας το άσμα, λέγει, αδόμενο με τραγικό στόμφο, έμοιαζε με την ηχηρή και πύρινη ωδή της Μούσας της Τραγωδίας. Η Μελπομένη ως Μούσα συνοδεύει με τις άλλες Μούσες τον Απόλλωνα αλλά και συνεργάζεται με τον Διόνυσο Ετυμολογικά το αρχαίο ρήμα μέλπω σημαίνει άδω, ψάλλω, υμνώ και εξυμνώ. Εκτός όμως από τις κύριες αυτές σημασίες, οι αρχαίοι Έλληνες με το ρήμα μέλπω απέδιδαν κυρίως όλες τις παραπάνω ερμηνείες μόνο και όταν συνοδεύονταν με μουσικό όργανο, λύρα ή κιθάρα. Η Μούσα αυτή έχει συναντήσει και υπερνικήσει την τραγωδία. Ενώ μέσα από τις καταστροφές η Μελπομένη έχει δει την τραγωδία σε όλες της τις μορφές, μέσα από αυτή την τραγωδία βοηθά να προβάλει ο θρίαμβος του ανθρώπινου πνεύματος. Θα λειτουργήσει ως οδηγός, για να εμπνεύσει τον άνθρωπο να αντεπεξέλθει την καταιγίδα. Στις αγγειογραφίες συχνά απεικονίζεται κοντά στον Διόνυσο με μία τραγική μάσκα και φορώντας κοθόρνους, υποδήματα που παραδοσιακά φορούσαν οι τραγικοί ηθοποιοί. Συχνά επίσης κρατά μαχαίρι ή ρόπαλο (κορύνη) στο ένα χέρι και

68

την τραγική μάσκα στο άλλο. Στο κεφάλι της απεικονίζεται να φορά στέμμα από κυπαρίσσι. Ενίοτε φέρει και ξίφος (επίδειξη θεατρικών παραστάσεων).Η Πολύμνια, στην Ελληνική μυθολογία, ήταν η Μούσα των ιερών ύμνων και της ευγλωττίας. Ήταν η Μούσα των ύμνων ή των ασμάτων που ψάλλονται προς τιμή των θεών και των ηρώων. Ως Μούσα, ήταν κόρη του Δία και της Μνημοσύνης. Δύο ρόλοι αποδίδονται στην Πολύμνια, που οφείλονται σε δύο διαφορετικές ετυμολογίες του ονόματός της. Η αρχαιότερη παράδοση τη θέλει προστάτρια των ύμνων (πολύ + ύμνος) που ψάλλονταν προς τιμή των θεών και των ηρώων. Κατά τη νεότερη όμως παράδοση, η οποία ετυμολογεί το όνομά της από το πολύ + μνεία, βοηθά στην εύκολη μάθηση και την απομνημόνευση. Έτσι, η Πολύμνια συγχέεται σχεδόν με τη Μνημοσύνη και τα αγάλματά της που σώθηκαν μέχρι σήμερα επιβεβαιώνουν την ερμηνεία αυτή. Σε αυτά παριστάνεται πάντοτε σαν να κατέχεται από κάποια βαθιά σκέψη και ανάμνηση. Είναι μία πολύ σοβαρή γυναίκα, συλλογισμένη και στοχαστική. Συχνά κρατά το δάχτυλό της μπροστά στα χείλη και αυτό αυξάνει τη σιωπηλή έκφραση της μορφής της. Συνήθως απεικονίζεται φορώντας μακρύ μανδύα και πέπλο, και έχοντας εναποθέσει τον αγκώνα της σε ένα μαξιλάρι. Φέρνει φήμη στους συγγραφείς των οποίων οι δουλειές τούς έχουν χαρίσει αθάνατη φήμη. Μια τρίτη ιδιότητα της δόθηκε κατά τους τελευταίους αιώνες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας: Θεωρήθηκε προστάτιδα της μιμικής τέχνης. Επίσης, η Πολύμνια είναι μερικές φορές γνωστή και ως η Μούσα της γεωμετρίας, του διαλογισμού και της γεωργίας. Δείτε επίσης Στην Ελληνική μυθολογία, η Τερψιχόρη ήταν μία από τις εννέα Μούσες, η μούσα του χορού και των δραματικών χορικών. Συνήθως απεικονίζεται καθισμένη και κρατώντας μια λύρα. Μερικές φορές αναφέρεται ως μητέρα των Σειρήνων. Το όνομά της προέρχεται από το ρήμα τέρπω (ευφραίνω) και το ουσιαστικό χορό. Στην ελληνική μυθολογία, μία από τις εννέα Μούσες ήταν και η Θάλεια, κόρη της Μνημοσύνης και του Δία. Θεωρείται πλησιέστερη στην Τερψιχόρη. Ήταν προστάτιδα ιδεατή ανθρωπόμορφη θεότητα της ευπρεπούς και κόσμιας ευθυμίας. Παριστανόταν μόνο με

69

τα σύμβολά της: αόρατη στα συμπόσια ως εμπνεύστρια των εύθυμων τραγουδιών, στα οποία τόνιζε το πνευματώδες κυρίως στοιχείο, βοηθούμενη από την «ιλαρότητα» (ευχαρίστηση) των «ευωχουμένων» (συνδαιτυμόνων). Έτσι ως θεότητα της «καλής διάθεσης» και της έναρξης του κεφιού αποχωρούσε μόλις άρχιζε ο θορυβώδης «κώμος». Επίσης, η Μούσα Θάλεια είχε υπό την προστασία της τη βουκολική ποίηση, δηλαδή τα αντίστοιχα σημερινά δημοτικά τραγούδια και αργότερα την κωμωδία. Γι΄ αυτό και παριστανόταν συνήθως με στέφανο κισσού στην κόμη, κρατώντας στο αριστερό χέρι προσωπείο (= μάσκα) θεάτρου και στο αριστερό κοινή βακτηρία (= ράβδο), με ελαφριά ένδυση και ενίοτε με τρίχινο χιτώνα, (ακριβώς τα σημερινά ακόμη σύμβολα του χώρου της δημοτικής μουσικής). Το όνομά της προήλθε από το ρήμα θαλλέω - Θαλλώ, που σημαίνει βλαστάνω άφθονα, ανθίζω πλούσια, ευδοκιμώ. Ρήμα που ήταν εύχρηστο μόνο στον Ενεστώτα και Παρατατικό χρόνο. Το ουσιαστικό θαλλός σήμαινε ο κάθε νέος κλώνος, κοινώς βλαστάρι. Παραστάσεις της μούσας Θάλειας διασώθηκαν σε αγγεία, ανάγλυφα και γλυπτά, όπως το μαρμάρινο άγαλμά της στο Μουσείο του Λούβρου, καθώς επίσης και σε πίνακες ζωγραφικής όπως αυτός του Jean-Marc Nattier.Στην Ελληνική μυθολογία, η Ουρανία είναι μία από τις εννιά ιερές Μούσες του Ελικώνα, κόρη του Δία και της Μνημοσύνης. Θεωρούνταν ιδεατή ανθρωπόμορφη θεά, εφευρέτης και προστάτης της Αστρονομίας και της Αστρολογίας. Συνήθως απεικονίζεται φορώντας αστεροειδή στέφανο και εσθήτα κυανή, κρατώντας στο αριστερό χέρι παγκόσμια σφαίρα και στο δεξιό διαβήτη, που αποτελούν και τα «ιερά» σύμβολά της. Φέρεται ως μητέρα του Υμεναίου, από τον Διόνυσο, και του Λίνου από τον Απόλλωνα. Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν στην Ουρανία και μαντικές δυνάμεις. Κατοικία της ήταν ο ουράνιος θόλος, εξ ου και το όνομά της. Επίσης «Ουρανίδες» ή «Ουρανίωνες» ονόμαζαν οι αρχαίοι τους 6 γιους και τις 7 κόρες του Ουρανού και της Γαίας, δηλαδή τους Τιτάνες (Ωκεανός, Κοίος, Υπερίων, Κρίος, Ιαπετός, Κρόνος) και τις Τιτανίδες (Τηθύς, Ρέα, Θέμις, Μνημοσύνη, Φοίβη, Διώνη και Θεία). Tην ίδια δε ονομασία απέδιδαν εξ ίσου και σε όλους τους θεούς που κατοικούσαν στον ουρανό («Θεοί Ουρανίωνες», Ιλιάδα Α 570).

70

Εν συνεχεία ακολουθούν τα αγάλματα των 9 Μουσών που ονομαζόντουσαν και Πιερίδες ή Ελικωνιάδες, κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. Από αυτές άλλες αγόρασε ο καθηγητής Βάλτσεργκ από την Νέαπολη και είναι έργο του Ιταλού γλύπτη Μοράνι και άλλες έφερε η Αυτοκράτειρα από τη βίλλα Μποργκέζε. Η πρώτη είναι η Μελπομένη, μούσα της τραγωδίας που κρατάει την κόρυνα και έχει τη μορφή της Μήδειας, η δεύτερη είναι η Τερψιχόρη μούσα του χορού και της χορικής ποίησης, η τρίτη η Ευτέρπη που κρατάει διπλό αυλό, μούσα της λυρικής ποίησης, η τέταρτη η Ουρανία, με την ουρανια σφαιρα, μουσα της Αστρονομίας, η πέμπτη η Θάλεια που φοράει ελαφρό φόρεμα και έχει ποιμενική ράβδο, μούσα της βουκολικής ποίησης. Η έκτη η Ερατώ με τη λύρα, μούσα της ερωτικής ποίησης, η έβδομη η Κλειώ, με το ειλητάριο και τη σάλπιγγα, μούσα της Ιστορίας, η όγδοη η Πολύμνια, μούσα της σοβαρής και θρησκευτικής ποίησης και η έννατη η Καλλιόπη που κρατάει πινάκιο και γραφίδα, μούσα της επικής και ηρωϊκής ποίησης. Τα μαρμάρινα αγάλματα των Μουσών ακολουθεί ο φτερωτός 'Ερωτας. Το μοναδικό ποίημα της Τελέσιλλας που σώθηκε ολόκληρο και μάλιστα όχι σε πάπυρο, αλλά ως επιγραφή χαραγμένη σε λίθο του 3ου ή 4ου μ.Χ. αιώνος, που βρέθηκε στο ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, είναι ένας ύμνος στη «μητέρα των θεών», που αξίζει να τον παραθέσουμε, όπως μας παραδόθηκε στο αρχαίο κείμενο, και σε μετάφραση:

[Ματρί Θεών]

[Στη Μητέρα των Θεών]

Ω Μνημόσυνας κόραι

Κόρες της Μνημοσύνης

Δευρ’ έλθετε απ’ ωρανώ

ελάτε εδώ απ’ τον ουρανό

και μοι συναείσατε

και τραγουδήστε μαζί μου

ταν ματέρα των θεών,

τη μητέρα των θεών,

ως ήλε πλανωμένα

που ήρθα, αφού περιπλανήθηκα

κατ’ ώρεα και νάπας

στα όρη και στις πηγές

σύρουσα αβρόταν κόμαν,

με ανεμοπαρμένα τα μαλλιά

κατωρημένα φρένας.

ξετρελαμένη στα βουνά.

Ο Ζεύς δ’ εσιδών άναξ

Και ο βασιλιάς ο Δίας σαν είδε

ταν Ματέρα των θεών,

τη μητέρα των θεών

71

κεραυνόν έβαλλε και

έριξε κεραυνό και

τα τύμπαν’ ελάμβανε,

πήρε τα τύμπανα,

πέτρας διέρρησε και

έσπασε τα βράχια

τα τύμπαν’ ελάμβανε

και πήρε τα τύμπανα.

Μάτηρ, άπιθ’ εις θεούς,

-Μητέρα, φύγε στους θεούς

και μη κατ’ όρη πλανώ,

και μη γυρνάς στα όρη,

μη σε χαροποί λέον-

γιατί τ’ άγρια λιοντάρια

τες ή πολιοί λύκοι

και οι γκρίζοι οι λύκοι

[έδωσι πλανωμέναν.]

[θα σε φάνε κυνηγημένη.]

και ουκ άπειμι εις θεούς,

-Δε θα φύγω στους θεούς

αν μη τα μέρη λάβω,

αν δεν πάρω μερίδια,

το μεν ήμισυ ουρανώ,

το μισό απ’ τον ουρανό,

το δε ήμισυ Γαίας,

τ’ άλλο μισό απ’ τη γη,

πόντω το τρίτον μέρος˙

το τρίτο μέρος απ’ τη θάλασσα,

χούτως απελεύσομαι,

κι έτσι θ’ αποχωρήσω.

χαιρ’ ω μεγάλα άνα

-Χαίρε, μεγάλη βασίλισσα,

σα Μάτερ Ολύμπω.

Μητέρα του Ολύμπου.

Αξιοσημείωτα στοιχεία είναι η επίκληση στις εννέα Μούσες, τις Κόρες της Μνημοσύνης και του Δία, στην αρχή του ποιήματος, επίκληση που συνεχίζει την παράδοση του Ομήρου και άλλων επικών ή λυρικών ποιητών, που συνήθιζαν να επικαλούνται τη βοήθεια κάποιας θεάς ή μούσας για να ολοκληρώσουν με επιτυχία το έργο τους, η έντονη φυσικότητα με την οποία αναφέρεται στο πάθος της θεάς, στη φύση και στα άγρια θηρία, η ειλικρινής αφοσίωση στους θεούς με ψυχική ευγένεια και ευαισθησία και ένας αδιόρατος τόνος απαισιοδοξίας που διακρίνεται στο πείσμα και την επιμονή της Ρέας, αλλά και του Δία.

72

Οδός ΝΑΪΑΔΩΝ Οι Ναϊάδες συλλογική ονομασία μυθολογικών προσώπων ήταν Νύμφες των λιμνών και των ποταμών και έδιναν το όνομά τους στις πηγές με τις οποίες συνδέονταν. Κρηνίδες, Ποταμίδες, Λιμνάδες ή Λιμνακίδες, Ελειονόμοι κτλ. Πατέρας τους, κατά τον Όμηρο, ήταν ο Δίας. Οι αρχαίοι απέδιδαν στις Ναϊάδες ιαματικές ικανότητες και πίστευαν ότι όσοι έπιναν ή λούζονταν το νερό των πηγών που ήταν αφιερωμένες σε αυτές θεραπεύονταν από τις αρρώστειές τους. Άλλοτε πάλι το λουτρό αυτό θεωρείτο ιεροσυλία, επειδή μπορούσε να προκαλέσει μυστηριώδεις ασθένειες και παραφροσύνη. Η γνωστότερη ήταν η Αρέθουσα, μία από τις Ναίάδες ης ομώνυμης πηγές η οποία ανάβλυζε στο νησί Ορτυγία. Από τις Ναϊάδες κατάγονται οι νεράιδες των νεότερων χρόνων

73

Οδός ΝΗΡΕΩΣ Στην ελληνική μυθολογία φέρεται ως πρωτότοκος γιος του Πόντου και της Γαίας (Ησίοδος) και κατ΄ άλλους του Ωκεανού και της Τηθύος. Συνήθης κατοικία του είναι ένα λαμπρό σπήλαιο, ή ένα φωτεινό ανάκτορο που βρίσκεται στα βάθη των Ωκεανών.

Ο Νηρέας φέρεται ως θαλάσσια θεότητα προγενέστερη του Ποσειδώνα. Οι αρχαίες ελληνικές παραδόσεις και σχεδόν όλοι οι αρχαίοι Έλληνες ποιητές και καλλιτέχνες παρουσιάζουν τον Νηρέα ως γέροντα μειλίχιο αγαθόν και αξιαγάπητο. Σύζυγός του ήταν η Ωκεανίδα Δωρίς με την οποία απέκτησε το πολυάριθμο γένος των Νηρηίδων τις ωραιότατες κόρες πενήντα σε αριθμό ή εκατό κατά νεώτερες παραδόσεις. Ο Νηρέας είχε το χάρισμα της μαντικής, λέγεται ότι προείπε στον Πάρι όταν απήγαγε την Ελένη τον όλεθρο της πατρίδας του συνεπεία της κακής του πράξης. Όπως όλες οι θαλάσσιες θεότητες μπορούσαν να μεταμορφώνονται έτσι και ο Νηρέας μεταμορφωνόταν σε περίεργα και απίθανα σχήματα. Ο Νηρέας ήταν επίσης εκείνος που έδειξε στον Ηρακλή παλεύοντας μ΄ αυτόν για να το επιτύχει το δρόμο προς τον κήπο με τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων. Συχνά ο Νηρέας ταυτίζεται με τον Γλαύκο. Το όνομα Νηρεύς έχει σαφώς καθορισμένη έννοια και μας θυμίζει το νερό που κινείται. Ο Νηρέας αναφέρεται στον Όμηρο και στον Hσίοδο με τέτοιο τρόπο που είναι εύκολο να αντιληφθούμε τα χαρακτηριστικά του,τα οποία τα συνέλαβε ο ανθρώπινος νους από τις διάφορες μορφές της θάλασσας. Για παράδειγμα από τον λευκό αφρό στις κορυφές των κυμάτων φαντάστηκαν οι άνθρωποι τον Νηρέα γέροντα, καθώς και το λαϊκό του όνομα ήταν γέρων άλιος. Οι ναυτικοί δεν φοβούνται τον Νηρέα διότι η δύναμη του είναι ευεργετική. Σύμφωνα πάντα με την Θεογονία ο Νηρέας είναι γέροντας και το ψέμα δεν τον αγγίζει, είναι μαλακός και του αξίζει μόνο εμπιστοσύνη καθώς μόνο δίκαιους στοχασμούς γεννάει ο νους του. Φαίνεται εξ αυτού λοιπόν ότι το πρόσωπο του Νηρέα είναι η έκφαση μίας από τις όψεις της θάλασσας, της

74

θάλασσας που είναι καλή για τον άνθρωπο, που δεν τον εξαπατά με ψεύτικες υποσχέσεις και η οποία του προσφέρεται για την ευδοκίμησή του. Τα εκφραστικά ονόματα που αντλούμε από την Θεογονία για τις πενήντα Νηρηίδες, τις κόρες του γέροντα Νηρέα αναφέρονται ακριβώς στις διάφορες μορφές (κατάσταση θαλάσσης) και χάρες της θάλασσας. Υπενθυμίζουν τα ευεργετήματα της θάλασσας, τα πλούτη που δίνει στον άνθρωπο και την ευκολία που παρέχει στο εμπόριο.

Στην αρχαιότητα υπήρχαν διάφορες θεότητες που σχετίζονταν με το θαλάσσιο βασίλειο. Οι θεότητες αυτές δεν ήταν τόσο σημαντικές, όσο ο Ποσειδώνας, είχαν όμως γεννηθεί και κυριαρχούσαν πριν από εκείνον. Λατρεύονταν επίσης στον ελλαδικό χώρο προτού ακόμη εκείνος καθιερωθεί. Παρόλο που ήταν θεότητες δευτερεύουσες, γύρω απ' αυτές και τους απογόνους τους δημιουργήθηκαν πολύ ενδιαφέροντες μύθοι. Μια απ' αυτές ήταν ο Νηρέας, ένας από τους "γέροντες της θάλασσας", ένας από τους πιο σημαντικούς θαλάσσιους δαίμονες στην ακολουθία του Ποσειδώνα. Ήταν γιος του Πόντου και της Γαίας και αδέρφια του ήταν ο Θαύμαντας, ο Φόρκης, η Κητώ και η Ευρυβία. Η καταγωγή του δείχνει ολοφάνερα ότι πρόκειται για γενιά προγενέστερη από τον Ποσειδώνα. Σύζυγός του ήταν η Δωρίδα, μια από τις Ωκεανίδες. Μαζί της απέκτησε πενήντα κόρες, τις Νηρηίδες, μία από τις οποίες, η Αμφιτρίτη, έγινε αργότερα σύζυγος του Ποσειδώνα. Έλεγαν πως, όπως και οι περισσότεροι θαλάσσιοι δαίμονες, έτσι κι ο Νηρέας μπορούσε να μεταμορφώνεται κι επινοούσε διάφορα τεχνάσματα. Γι' αυτό και τον φαντάζονταν και τον απεικόνιζαν ως άνδρα με μορφή ψαριού, κάποτε όμως από το σώμα του ξεπροβάλλει ένας λύκος, ένας τράγος ή ένα κεφάλι φιδιού, ακριβώς για να συμβολίσουν τις μορφές που μπορούσε να πάρει. Σε φίδι είχε μεταμορφωθεί ο δαίμονας, όταν πάλευε με τον Ηρακλή, ο ήρωας όμως τον έδεσε, όπως τον είχαν συμβουλέψει οι θεές της Τύχης. Έτσι, τον ανάγκασε να του απαντήσει σε όλες του τις ερωτήσεις. Ο Νηρέας φημιζόταν επίσης για τις προφητικές του ικανότητες. Όταν συνάντησε τον Πάρη, του προφήτευσε την πτώση της Τροίας. Επίσης, προείπε το ένδοξο πεπρωμένο του Ηρακλή στους Αργοναύτες, με τη βοήθεια του Γλαύκου, που ερμήνευσε τα λόγια του σ' αυτούς. Ο Νηρέας, πρώτος γιος του Πόντου, ήταν καλοσυνάτος, σοφός, καλοπροαίρετος και γνωστός για τη δικαιοσύνη, την προθυμία και τη φιλαλήθειά του. Ο ρόλος του ήταν πάντα ταπεινός και αφανής, παρόλα αυτά δε δίσταζε να βοηθήσει όποιον είχε την ανάγκη του. Η Αφροδίτη ανατράφηκε στην κατοικία του και ο Πηλέας ευεργετήθηκε απ' αυτόν, γιατί του χάρισε το φάρμακο για να νικήσει την πείνα. Επίσης, βοήθησε τον Ηρακλή και τον έβγαλε από τη δύσκολη θέση, όταν του έδωσε το κύπελλο του Ήλιου για να περάσει μ' αυτόν τον Ωκεανό. Ακόμη, του έδειξε το δρόμο για να φτάσει μέχρι τον κήπο των Εσπερίδων.

75

Οδός ΝΗΡΗΪΔΩΝ Οι Νηρηίδες, κατά την ελληνική μυθολογία, ήταν νύμφες, που προσωποποιούσαν τις καταστάσεις και τα χαρακτηριστικά της θάλασσας. Ήταν κόρες του Νηρέα και της Ωκεανίδας Δωρίδας και εξ αυτής εγγονές του Ωκεανού. Ήταν γύρω στις πενήντα, ενώ έφταναν και τις εκατό, κατά άλλη άποψη. Οι Νηρηίδες ζούσαν στο βυθό της θάλασσας, στο παλάτι του πατέρα τους και περνούσαν τη μέρα τους κολυμπώντας και παίζοντας με δελφίνια, ή καθισμένες σε χρυσούς θρόνους ή βράχους τραγουδώντας και υφαίνοντας ή στεγνώνοντας τα πλούσια και μακριά μαλλιά τους. Δεν επέτρεπαν σε καμία θνητή να παραβάλλεται με αυτές στην ομορφιά. Είχαν τη δύναμη να ταράζουν τη θάλασσα αλλά και να την ηρεμούν. Γενικά ήταν πάντοτε περιχαρείς για την αθανασία τους και συνόδευαν τα άρματα των ενάλιων θεών. Οι πιο γνωστές από αυτές είναι η Αμφιτρίτη, η οποία ήταν γυναίκα του Ποσειδώνα και μητέρα του Τρίτωνα, η Θέτις (η μελλοντική μητέρα του ήρωα Αχιλλέα), η Ψαμάθη (γυναίκα του Αιακού) και η Γαλάτεια (γυναίκα του κύκλωπα Πολύφημου). Τα ονόματα των Νηρηίδων που συναντούται στη Θεογονία του Ησίοδου αναφέρονται στις διάφορες καταστάσεις και χάρες της θάλασσας. Υπενθυμίζουν τα ευεργετήματα της θάλασσας, τα πλούτη που δίνει στον άνθρωπο και την ευκολία που παρέχει στο εμπόριο.

Οι πεντάμορφες και περήφανες κόρες του Νηρέα και της Ωκεανίδας Δωρίδας, οι επονομαζόμενες Νηρηίδες, ήταν 50: Αγαύη, Ακταία, Αλία, Αλιμήδη, Αμφιτρίτη, Αυτονόη, Γαλάτεια, Γαλήνη, Γλαυκή, Γλαυκονόμη, Δυναμήνη, Δωρίς, Δωτώ, Ερατώ, Ευαγόρη, Ευάρνη, Ευδώρη, Ευκράτη, Ευλιμένη, Ευνίκη, Ευπόμπη, Ηιόνη, Θεμιστώ, Θέτις, Θόη, Ιπποθόη, Ιππονόη, Κυματολήγη, Κυμοδόκη, Κυμοθόη, Κυμώ, Λαομέδεια, Λειαγόρη, Λυσιάνασσα, Μελίτη, Μενίππη, Νημερτής, Νησαία, Νησώ, Πανόπη, Παντοπορεία, Πασιθέα, Πολυνόη, Προνόη, Πρωτομέδεια, Πρωτώ, Σαώ, Σπειώ, Φέρουσα και Ψαμάνθη. Στο παρόν άρθρο μας αναφέρουμε λεπτομέρειες για όσες υπάρχουν. Αρχίζουμε με ένα από τους δορυφόρους του πλανήτη Ποσειδώνα, τη Νηρηίδα.

76

Η Αγαύη ήταν γνωστή για την περηφάνια της, την έξοχη μεγαλοπρέπειά της και τη σεβαστή της λαμπρότητα. Η Ακταία ήταν υπεύθυνη για το διακανονισμό των σχέσεων της θάλασσας με τις ακτές, όπως το λέει και το όνομά της, ενώ - όπως επίσης μαρτυρεί το όνομά της - η Αλία ήταν υπεύθυνη για τα ψάρια της θάλασσας· μαζί με τον Ποσειδώνα γέννησε 6 γιους και μια κόρη, τη Ρόδο, από την οποία πήρε το όνομά του το ομώνυμο νησί. Η Αλιμήδη είχε υπό την κυριότητά της μεγάλο μέρος της θάλασσας, ενώ η Αμφιτρίτη, η ωραιότερη από τις Νηρηίδες, ήταν σύζυγος του Ποσειδώνα, μαζί με τον οποίο γέννησε το Βενθεσικύμη, το Ρόδη, και τον Τρίτωνα. Για πολύ καιρό απέφευγε το γάμο με τον Ποσειδώνα, γι' αυτό και κατέφυγε στον Άτλαντα, αλλά ο Ποσειδώνας έστειλε προς αναζήτησή της δελφίνι, που του την έφερε πίσω. Λατρευόταν κυρίως στα νησιά και, θεωρούμενη ως βασίλισσα της θάλασσας, απεικονιζόταν κρατώντας τρίαινα. Στην αστρονομία είναι το όνομα του αστεροειδούς αρ. 29. Η Γαλάτεια ήταν σύζυγος του Κύκλωπα Πολύφημου, γιου της Γαίας και του Ουρανού, και μητέρα του γενάρχη των Γαλατών, Γάλα ή Γαλάτη. Οφείλει το όνομά της στη γαλακτώδη χροιά του σώματός της ή στους λευκούς σαν γάλα αφρούς της θάλασσας. Κατά το μύθο, μη ανταποκρινόμενη στον έρωτα του Πολύφημου, αγάπησε το βοσκό Άκιο, τον οποίο σκότωσε ο ζηλιάρης Πολύφημος, και αυτή τον μεταμόρφωσε σε βράχο κοντά σε ένα ποταμό, στις όχθες του οποίου διανυχτέρευε η Γαλάτεια· από το μύθο αυτό εμπνεύστηκαν αρχαίοι και νεότεροι καλλιτέχνες, όπως ο Βιργίλιος, ο Θεόκριτος, ο Θερβάντες, ο Μποτιτσιέλλι, Οβίδιος, ο Πουσσέν, ο Ραφαήλ και ο Φιλόστρατος. Γαλάτεια ονομάζεται ένας από τους δορυφόρους του πλανήτη Ποσειδώνα και ο αστεροειδής αρ. 74. Η Γαλήνη επέφερε νηνεμία στις θάλασσες, ενώ το όνομά της φέρει ο αστεροειδής αρ.

427, ενώ η Γλαυκή ήταν η προσωποποίηση των γλαυκών (λαμπερών γαλάζιων) υδάτων της θάλασσας. Το όνομά της φέρει ο αστεροειδής αρ. 288. Ο Αστεροειδής αρ.

200 φέρει το όνομα της Δυναμήνης. Η Δωρίδα, όπως και η συνονόματη μητέρα της, ήταν υπεύθυνη για το θαλάσσιο ζωικό βασίλειο, ενώ το όνομά της φέρει ο αστεροειδής αρ. 48. Το όνομα της Ερατώς φέρει ο αστεροειδής αρ. 62. Η Ευαγόρη θα πρέπει να είχε πολύ καλή ομιλία, όπως μαρτυρεί και το όνομά της, ενώ η Ευδώρη ήταν γνωστή για τα γενναιόδωρα και πλουσιοπάροχα δώρα της· σ' αυτήν οφείλει το όνομά του το δημοφιλές πρόγραμμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου Eudora, αλλά και ο αστεροειδής αρ. 217. Η Ευκράτη επέφερε την ηπιότητα στα φουρτουνιασμένα κύματα και το όνομά της φέρει ο αστεροειδής αρ. 247, ενώ η Ευλιμένη καθιστούσε τα λιμάνια καλά για προσάραξη. Η Ευπόμπη βοηθούσε τους κυβερνήτες των πλοίων να κυβερνούν καλά τα καράβια τους, ενώ το όνομα της Ευνίκης φέρει ο αστεροειδής αρ. 185. Η Ηιόνη

77

ήταν υπεύθυνη για τους κόλπους των παραλίων και η Θεμιστώ περιώνυμη για τη συνετή δικαιοσύνη της. Η Θέτιδα, η γνωστότερη, ομορφότερη και εξυπνότερη από τις Νηρηίδες, παντρεύτηκε τον Πηλέα, γιο του Αιακού και της Ενδηίδας, και μετά από εκτεταμένες προσπάθειες να αποφύγει το γάμο - σ' αυτό τη βοήθησε αρκετά και η ικανότητά της να μεταμορφώνεται - και μαζί του απόκτησε τον περίφημο ήρωα Αχιλλέα. Για τον Αχιλλέα, αλλά και την οικογένεια του Πηλέα, θα αναφερθούμε σε επόμενα άρθρα μας. Η Θέτιδα ήταν αγαθοποιός και ευεργετική νύμφη, παρέχοντας πολύτιμες υπηρεσίες τόσο στους θεούς όσο και στους ανθρώπους. Λατρευόταν κυρίως στη Σπάρτη και στα Φάρσαλα της Θεσσαλίας, ενώ το όνομά της φέρει ο αστεροειδής αρ.

17. Η Θόη είχε τη δυνατότητα να θολώνει και να ταράζει τα νερά των θαλασσών και των ωκεανών, ενώ οι Νηρηίδες Κυματολήγη, Κυμοδόκη, Κυμοθόη και Κυμώ σταματούσαν, έφερναν, τάραζαν και γεννούσαν τα κύματα, αντίστοιχα. Η Μελίτη, από την οποία πήρε το όνομά της το νησί Μάλτα, σύχναζε κοντά στο ομώνυμο νησί, και το όνομά της φέρει ο αστεροειδής αρ. 676. Μενίππη ονομάζεται ο αστεροειδής αρ. 188. Η Νημερτής ήταν γνωστή για τη φιλαλήθειά της, ενώ οι Νησαία και Νησώ είχαν υπό τη δικαιοδοσία τους τα νησιά. Η Παντοπορεία ήταν η πιο φρόνιμη Νηρηίδα, αφού το ίδιο της το όνομα σημαίνει «αυτή που βρίσκει πάντα διέξοδο». Η Πολυνόη, γνωστή για τη μεγάλη νοημοσύνη της, είχε πολλή σύνεση και μεγάλη σοφία. Η Προνόη, καθώς μαρτυρεί και το όνομά της ήταν αυτή που είχε ως γνώρισμά της την προνοητικότητα, ενώ η Πρωτομέδεια ήταν αυτή που πάντοτε φρόντιζε περιποιούμενη, προστατεύοντας και φυλάσσοντας πρώτη. Τέλος, η Ψαμάνθη ήταν αυτή που είχε σχέση με τον άμμο της θάλασσας.

Οι Νηρηίδες στη τέχνη τόσο στα μελανόμορφα αγγεία όσο και στα ερυθρόμορφα αλλά και στη γλυπτική κατέχουν την πλέον αξιόλογη θέση σε εμπνεύσεις επικής δραματικής και λυρικής ποίησης απεικονιζόμενες με σεμνότητα μορφής και ενδυμάτων ενίοτε και γυμνές παίζοντας με τους Ερωτιδείς αλλά και σε παραστάσεις με υπαινιγμό σε μεταθάνατο ζωή στις νήσους των Μακάρων.

78

ἔμολέν τε θεῶν μέγαρον. τόθι κλυτὰς ἰδὼν ἔδεισε‹ν› Νηρῆος ὀλβίου κόρας· ἀπὸ γὰρ ἀγλαῶν λάμπε γυίων σέλας 105 ὧτε πυρός, ἀμφὶ χαίταις δὲ χρυσεόπλοκοι δίνηντο ταινίαι· χορῷ δ᾽ ἔτερπον κέαρ ὑγροῖσιν ποσσίν. εἶδέν τε πατρὸς ἄλοχον φίλαν 110 σεμνὰν βοῶπιν ἐρατοῖσιν Ἀμφιτρίταν δόμοις· ἅ νιν ἀμφέβαλεν ἀϊόνα πορφυρέαν, κόμαισί τ᾽ ἐπέθηκεν οὔλαις ἀμεμφέα πλόκον, 115 τόν ποτέ οἱ ἐν γάμῳ δῶκε δόλιος Ἀφροδίτα ῥόδοις ἐρεμνόν.

Έφθασε στα μέλαθρα των θεών.100 Εκεί είδε τις ξακουστές κόρες του ευλογημένου Νηρέα2 και σάστισε. Από τα θεσπέσια σώματά τους έφεγγε μια λάμψη όπως η λάμψη της φωτιάς,105 και γύρω στη χαίτη τους τυλίγονταν χρυσοποίκιλτα διαδήματα. Εύφραιναν την καρδιά τους χορεύοντας με υγρά βήματα. Είδε μέσα στα ποθητά δώματα και την αγαπημένη συντρόφισσα του πατέρα του, τη σεβαστή Αμφιτρίτη με τα πελώρια μάτια·110 εκείνη άπλωσε γύρω από το σώμα του πορφυρό χιτώνα κι έστεψε την πυκνή του κόμη με στεφάνι αψεγάδιαστο, που σκοτείνιαζε από τα ρόδα, όταν κάποτε της το χάρισε στο γάμο της115 η δολοπλόκος Αφροδίτη.

ΒΑΚΧΥΛΙΔΗΣ46. – Διθύραμβοι 17, 90132

79

Οδός ΠΑΡΘΕΝΩΝΟΣ Ο Παρθενώνας, άποψη από τη βορειοδυτική πλευρά Ο Παρθενώνας, ναός χτισμένος προς τιμήν της Αθηνάς, προστάτιδας της πόλης της Αθήνας, υπήρξε το αποτέλεσμα της συνεργασίας σημαντικών αρχιτεκτόνων και γλυπτών στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα. Η εποχή της κατασκευής του συνταυτίζεται με τα φιλόδοξα επεκτατικά σχέδια της Αθήνας και της πολιτικής κύρους που ακολούθησε έναντι των συμμάχων της κατά την περίοδο της αθηναϊκής ηγεμονίας.

Το μνημείο Κάτοψη του Παρθενώνα Ο Παρθενώνας αποτελεί το λαμπρότερο μνημείο της Αθηναϊκής πολιτείας και τον κολοφώνα του δωρικού ρυθμού. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 448/7 π.Χ. και τα εγκαίνια έγιναν το 438 π.Χ. στα Μεγάλα Παναθήναια, ενώ ο γλυπτός διάκοσμος περατώθηκε το 433/2 π.Χ. Σύμφωνα με τις πηγές, οι αρχιτέκτονες που εργάστηκαν ήταν ο Ικτίνος, ο Καλλικράτης και πιθανόν ο Φειδίας, που είχε και την ευθύνη του γλυπτού διάκοσμου. Είναι ένας από τους λίγους ολομάρμαρους ελληνικούς ναούς και ο μόνος δωρικός με ανάγλυφες όλες του τις μετόπες. Πολλά τμήματα του γλυπτού διακόσμου, του επιστυλίου και των φατνωμάτων της οροφής έφεραν γραπτό διάκοσμο με κόκκινο, μπλε και χρυσό χρώμα. Χρησιμοποιήθηκε πεντελικό μάρμαρο, εκτός από το στυλοβάτη που κατασκευάστηκε από ασβεστόλιθο... Το πτερό είχε 8 κίονες κατά πλάτος και 17 κατά μήκος. Η τοποθέτηση των κιόνων είναι ασυνήθιστα πυκνή με αναλογία διαμέτρου κίονα και μετακιόνιου διαστήματος 1:2,25 (πρβλ. την αναλογία 1: 2,32 στο ναό του Δία στην Ολυμπία και 1:2,65 στο ναό της Αφαίας στην Αίγινα). Στις στενές πλευρές υπήρχε και δεύτερη σειρά 6 κιόνων που δημιουργούσε την ψευδαίσθηση δίπτερου ναού. Μια άλλη ιδιομορφία ήταν η ύπαρξη ζωφόρου που περιέτρεχε το σηκό σε όλο του το μήκος και αποτελεί ίσως την πιο φανερή από τις ιωνικές επιδράσεις. Οι μετόπες της ανατολικής πλευράς απεικονίζουν τη Γιγαντομαχία. Στην δυτική παριστάνεται Αμαζονομαχία, στη νότια Κενταυρομαχία και στη βόρεια σκηνές από τον Τρωικό πόλεμο.

80

Η ζωφόρος απεικονίζει την πομπή των Παναθηναίων, την πιο μεγάλη θρησκευτική γιορτή των Αθηνών. Είχε 160 μέτρα μήκος και σχεδόν ένα μέτρο πλάτος. Υπάρχουν ενδείξεις πως η ζωφόρος ολοκληρώθηκε αφού οι λίθοι που την αποτελούσαν είχαν υψωθεί στο κτίριο. Αν και η ζωφόρος λαξεύθηκε από ένα μεγάλο αριθμό τεχνιτών, το συνολικό σχέδιο είχε εκπονηθεί από ένα μόνο καλλιτέχνη. Το όνομα αυτό δεν είναι γνωστό αλλά υποθέτουμε πως είναι ο Φειδίας ή ένας από τους μαθητές του. Το θέμα της ζωφόρου είναι πρωτοποριακό, γιατί δεν διηγείται ένα μυθολογικό αλλά ένα πραγματικό γεγονός. Είναι η στιγμή της πομπής και της παράδοσης του πέπλου από τον λαό της Αθήνας στη προστάτιδα θεά Αθηνά. Στη δυτική πλευρά της ζωφόρου φαίνεται η ετοιμασία στον Κεραμεικό. Στην ανατολική πλευρά, όπου ήταν και η είσοδος του ναού παριστάνονταν η Αθηνά, ο Ζευς, η Ήρα και άλλοι θεοί, που ήρθαν να πάρουν μέρος στην πομπή και ανάμεσά τους εμφανίζεται παιδί που παραδίνει στον ιερέα τον πέπλο. Την σύνταξη, την πορεία και το τέρμα εκπροσωπούν 400 μορφές ανθρώπων και θεών, 200 μορφές ζώων, όπως πρόβατα, βόδια και άλογα. Η μεγάλη ποικιλία των παρισταμένων, η θελκτική σεμνότητα των παρθένων, η ελεύθερη και αβίαστη στάση των συνδιαλεγομένων ανδρών, η ζωηρότητα των αλόγων, η δύναμη των δυστροπούντων βοδιών και τέλος η χάρη όλων των μορφών και των κινήσεων καθιστούν τη ζωφόρο, όχι μόνο αυθεντική ταινία της θρησκευτικής πομπής των Παναθηναίων και διαρκές μνημείο της δόξας των Αθηνών αλλά και αριστουργηματικό έργο του μεγάλου καλλιτέχνη του Παρθενώνα. Στη δυτική πλευρά της ζωφόρου, που απεικονίζονται οι σκηνές προετοιμασίας, υπάρχει μία πλάκα, στην οποία υπάρχει μόνο ένας άνθρωπος και ένα άλογο. Τα χαρακτηριστικά τους είναι εξαιρετικά λεπτομερή και πιστεύεται ότι η πλάκα αυτή είναι έργο του ίδιου του Φειδία. Στη βόρεια πλευρά παρουσιάζονται μορφές όπως οι αποβάτες, οι μουσικοί, οι σκαφηφόροι, οι θαλλοφόροι, οι κανηφόροι και οι υδριαφόροι.

Στο ανατολικό αέτωμα, πάνω από την είσοδο, παρουσιάζονταν η γέννηση της Αθηνάς. Στο δυτικό αέτωμα, αυτό που ήταν ορατό από τα Προπύλαια, βρισκόταν η διαμάχη Αθηνάς και Ποσειδώνα για την κατοχή της αττικής γης. Η Αθηνά πρόσφερε το δέντρο της ελιάς και ο Ποσειδώνας έκανε να αναβλύσει θαλασσινό νερό από τον βράχο. Άνθρωποι και θεοί αποφάσισαν πως η Αθηνά είχε κάνει το καλύτερο δώρο και έτσι έγινε αυτή η προστάτιδα θεά της πόλης. Στο εσωτερικό υπήρχε δίτονη (διώροφη) δωρική κιονοστοιχία σχήματος «Π», που δημιουργούσε ένα υπερώο, από το οποίο οι επισκέπτες μπορούσαν να θαυμάσουν από διάφορα σημεία το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς. Στον οπισθόδομο φυλασσόταν ο θησαυρός, δηλαδή τα πολύτιμα αφιερώματα της Αθηνάς. Η οροφή του στηριζόταν σε τέσσερις ιωνικούς κίονες. Η στέγη ολόκληρου του ναού, μαζί με τους στρωτήρες, τους καλυπτήρες και τα ακροκέραμα, ήταν μαρμάρινη, αλλά στηριζόταν σε μεγάλες ξύλινες δοκούς.

81

Παρθενώνας, δυτική πλευρά Ο Παρθενώνας παρουσιάζει τέλεια αρμονικές αναλογίες μέχρι την παραμικρή του λεπτομέρεια· μολονότι ο ναός αυτός ήταν μεγαλύτερος από τους άλλους δωρικούς ναούς της εποχής του (με 8x17 κίονες, αντί για 6x13 που συνηθίζονταν τον 5ο αι. π.Χ.), οι αναλογίες του ήταν τόσο αρμονικές, ώστε να του προσδίδουν εκπληκτική ομοιογένεια μορφής, μνημειώδη μεγαλοπρέπεια και πρωτοφανή χάρη σε σύγκριση με τους πιο βαρείς δωρικούς προκατόχους του. Στη φήμη του ναού συνέτειναν και οι ασύλληπτες εκλεπτύνσεις, οι αδιόρατες αποκλίσεις από την κατακόρυφο και την οριζόντια κατεύθυνση και οι αρμονικές αναλογίες. Ο στυλοβάτης παρουσίαζε ελαφρά τυμπανοειδή καμπύλωση, οι ραδινοί κίονες απέκλιναν από την κατακόρυφο προς το κέντρο του ναού και η συνολική σχεδίαση ήταν πυραμιδοειδής. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχανόταν μία κίνηση προς τα μέσα και προς τα πάνω που μετέτρεπε τον Παρθενώνα σε ένα παλλόμενο οργανικό σύνολο. Η ένταση των κιόνων (ένα ανεπαίσθητο «φούσκωμα» στο μεσαίο τμήμα τους) απέδιδε οπτικά το γεγονός ότι οι κίονες σήκωναν μεγάλο βάρος. Οι αναρίθμητες αυτές λεπτότητες σχεδιάστηκαν με μεγαλοφυή τρόπο και εκτελέστηκαν με απαράμιλλη μαθηματική ακρίβεια.

Ο Παρθενώνας στην ιστορία

Τμήματα της ζωφόρου του Παρθενώνα που αφαιρέθηκαν από το Λόρδο Έλγιν Λίγο-πολύ η ιστορική πορεία του Παρθενώνα ακολουθεί εκείνη της Ακρόπολης ως σύνολο, αν και οι περισσότερες μαρτυρίες επικεντρώνεται στο επιβλητικό κεντρικό μνημείο. Ναός της Αθηνάς πάνω στην Ακρόπολη αναφέρεται ήδη από τον Όμηρο τον 8ο αι. π.Χ. Ο παλιότερος αρχαιολογικά βεβαιωμένος ναός είναι ένας πώρινος ναός της Αθηνάς Πολιάδος, του οποίου τα θεμέλια βρέθηκαν ανάμεσα στο Ερέχθειο και το μεταγενέστερο Παρθενώνα και είναι σήμερα σκεπασμένα. Αυτός ο ναός χρονολογείται το αργότερο γύρω στο 525 π.Χ. Υπάρχει όμως και η

82

άποψη ότι τότε επισκευάστηκε μόνο η ανωδομή του και ότι τα ίδια τα θεμέλια ανήκουν σε πρωιμότερη φάση, γύρω στο 570 π.Χ. Αυτός ο ναός καταστράφηκε το 480 π.Χ. από τους Πέρσες. Το 454 π.Χ. μας πληροφορούν όμως οι πηγές ότι μεταφέρθηκε στο σηκό αυτού του ναού το ταμείο της Αθηναϊκής Συμμαχίας από τη Δήλο, άρα θα πρέπει να ήταν επισκευασμένος και να λειτουργούσε. Το οριστικό τέλος αυτού του ναού δεν είναι γνωστό. Αναφορές στις πηγές ερμηνεύονται ως ενδείξεις ότι ήταν ακόμα σε χρήση το 406/5 π.Χ. Ο Παυσανίας πάντως δεν τον αναφέρει στην περιγραφή του της Ακρόπολης το 2ο αι. μ.Χ. Σύμφωνα με μια αμφισβητούμενη θεωρία, ένας ναός της Αθηνάς Παρθένου στη θέση του κλασικού Παρθενώνα συνυπήρχε με το ναό της Αθηνάς Πολιάδος ήδη από το 560 π.Χ. περίπου (ο λεγόμενος εκατόμπεδος ή Urparthenon). Σε κάθε περίπτωση,αμέσως μετά τη μάχη του Μαραθώνα αρχίζει να χτίζεται ο Παρθενώνας (Προπαρθενών Ι) το 490 π.Χ., έμεινε όμως ημιτελής, μέχρι το ύψος μερικών σπονδύλων των κιόνων του. Το 480-479 π.Χ. καταστρέφεται από τους Πέρσες μαζί με τα άλλα μνημεία της Ακρόπολης. Μετά την επιστροφή των Αθηναίων στην πόλη οι σπόνδυλοι του κατεστραμμένου ναού χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό στο βόρειο τείχος της Ακρόπολης, όπου είναι μέχρι σήμερα ορατοί για τον επισκέπτη που κοιτάζει το βράχο από την πλευρά της οδού Αθηνάς και το Μοναστηράκι. Αμέσως μετά ο Κίμων ανέθεσε την κατασκευή ενός δεύτερου Παρθενώνα στον αρχιτέκτονα Καλλικράτη (Προπαρθενών ΙΙ). Και αυτό το εγχείρημα όμως έμεινε ημιτελές με το θάνατο του Κίμωνα το 450 π.Χ. Το 447/6 π.Χ. αρχίζει σύμφωνα με τις πηγές η λατόμευση μαρμάρου για ένα νέο, μεγαλύτερο Παρθενώνα, αυτόν που θα ολοκληρωθεί τελικά στα πλαίσια του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή για την Αθήνα.

Σχεδιαστική αποκατάσταση του Παρθενώνα από τα βορειοδυτικά

Ο Παρθενώνας διατηρήθηκε άθικτος έως και τους Μακεδονικούς χρόνους. Αντίθετα, μάλιστα, μετά τον Γρανικό, στον Παρθενώνα αναρτήθηκαν ως τρόπαια χρυσές ασπίδες, λάφυρα της νίκης του Αλέξανδρου. Οι πρώτες καταστροφές έγιναν επί Λάχαρη, τον οποίο όρισε τύραννο των Αθηνών ο Κάσσανδρος, σύμφωνα με την αφήγηση του Παυσανία. Αυτός απέσπασε τις ασπίδες από τον Παρθενώνα, το χρυσάφι και τα κοσμήματα από το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς. Καταστροφές υπέστη και ο οπισθόδομος του ναού, όταν τον χρησιμοποίησε ως προσωπικό του κατάλυμμα ο Δημήτριος ο Πολιορκητής.

83

Στους Ρωμαϊκούς χρόνους δεν καταγράφονται αλλαγές στον Παρθενώνα, που συνεχίζει να διατηρεί αναλλοίωτη τη φυσιογνωμία και την αίγλη του ακόμη και στους μεταχριστιανικούς αιώνες, παρόλο που επί εποχής Ιουστινιανού η πομπή των Παναθηναίων δεν ανέβαινε πια στον Παρθενώνα και είχε χαθεί πλέον κάθε λατρεία δημόσια ή ιδιωτική σύμφωνα με το Λατίνο ρήτορα Κλαύδιο Μαμερτίνο του 4ου αιώνα. Στους Βυζαντινούς χρόνους -αν και γλύτωσε ο Παρθενώνας την καταστροφή από τα διατάγματα του Θεοδόσιου Β'- έγινε η πρώτη μετατροπή του ναού σε χριστιανική εκκλησία της Αγίας Σοφίας, τα εγκαίνια της οποίας έγιναν επί αυτοκρατορίας Ιουστινιανού. Στον πρόναο προστέθηκε η αψίδα του ιερού. Από αυτές τις μετατροπές αυτές το 1877 -σύμφωνα με τον Burnouf- δεν είχαν μείνει παρά λείψανα τοιχογραφιών και λιγοστά επιγραφικά χαράγματα στους τοίχους και τους κίονες. Επί Φραγκοκρατίας ο περί τον Παρθενώνα χώρος γίνεται τόπος ενδιαίτησης του πρώτου Φράγκου άρχοντα των Αθηνών, Όθωνα Ντελαρός, ενώ η Ακρόπολη γίνεται η έδρα της φραγκικής βαρωνίας και το κέντρο του ιστορικού βίου της πόλης, σε σημείο που η Αθήνα είναι γνωστή πλέον ως Castellum Athenarum. Ο Παρθενώνας αποδίδεται στη Ρωμαϊκή εκκλησία και γίνεται ναός Λατινικός, τιμώμενος στο όνομα της Θεοτόκου. Στη Νοτιοδυτική γωνία προστέθηκε ένα κωδωνοστάσιο, που επί Τουρκοκρατίας έγινε μιναρές. Επί Ενετοκρατίας δεν παρατηρήθηκαν και δεν καταγράφτηκαν αλλαγές στο μνημείο. Από τις αφηγήσεις μεταγενέστερων περιηγητών, όπως ο Ιταλός νοτάριος Νικόλαος Μαρτόνης που επισκέφθηκε την Ακρόπολη το 1395 ή ο Κυριακός ο Αγκωνίτης που ταξίδεψε το 1436 στην Αθήνα, έχουμε δύο περιγραφές του χριστιανικού Παρθενώνα. Ο πρώτος εκφραστής της μεσαιωνικής ιδεολογίας απορεί πως είναι δυνατόν να έχει χτιστεί ένα τόσο μεγάλο κτήριο ενώ ο δεύτερος, εκπρόσωπος της Ιταλικής Αναγέννησης, επικεντρώνεται στην ομορφιά των αρχαίων μνημείων. Επί Τουρκοκρατίας η Ακρόπολη έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1458, οπότε και την επισκέφθηκε ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής. Ο ιερός βράχος έμεινε πλέον γνωστός με το όνομα Ατίνα Καλεσί, δηλαδή φρούριο των Αθηνών. Κατά τον 17ο αιώνα ο Παρθενώνας είναι πλέον τζαμί και έχει μιναρέ, που καταστράφηκε το 1687. Τζαμί, ωστόσο που δεν πληρούσε τις προδιαγραφές της ισλαμικής θρησκείας και για αυτό δεν έγινε ποτέ λατρευτικό τέμενος των Μωαμεθανών. Κατά την εκστρατεία του Φραγκίσκου Μοροζίνη κατά των Αθηνών το 1687, ο Παρθενώνας υπέστη και το μεγαλύτερο πλήγμα το βράδυ της 16ης Σεπτεμβρίου, όταν οβίδα τίναξε την πυριτιδαποθήκη που είχε εγκαταστήσει ο Αλή αγάς, διοικητής του φρουρίου στον ναό. Το μεγαλύτερο τμήμα του ναού προς την ανατολική του πλευρά κατέρρευσε. Έκτοτε και μέχρι να παραδοθεί το μνημείο στην αρχαιολογία λεηλατήθηκε συστηματικά κυρίως από τον Λόρδο Έλγιν, ενώ υπέστη σημαντικές καταστροφές κατά την περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821 και την πολιορκία του βράχου από τον Κιουταχή Μπέη.

84

Η παγκοσμιότητα του μνημείου Ο Παρθενώνας πόλος έλξης χιλιάδων επισκεπτών κάθε χρόνο. Ο Παρθενώνας του Νάσβιλ, Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, είναι ένα αρχιτεκτονικό αντίγραφο του Αυθεντικού Παρθενώνα της Αθήνας, τόσο στο σχέδιο όσο και στο μέγεθος Σύμφωνα με το Κέντρο για την παγκόσμια Κληρονομιά της UNESCO, ο Παρθενώνας ως τμήμα του ευρύτερου μνημειακού συμπλέγματος έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο των μνημείων της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς από τις 11 Σεπτεμβρίου 1987. Ωστόσο, δεν είναι η τυπική πρόσθεση σε έναν κατάλογο εκείνη που κάνει τον Παρθενώνα τμήμα της πολιτισμικής κληρονομιάς. Ως υλικό εγχείρημα είναι η πλέον αξιόπιστη μαρτυρία ενός προηγμένου τεχνολογικά και αισθητικά πολιτισμού, που λίγο-πολύ έχει επηρεάσει σημαντικά την ανάπτυξη του σύγχρονου -"δυτικού", όπως αποκαλείται κόσμου.

Τη νύχτα στην Ακρόπολη Σαλβατόρε Κουαζίμοντο: "ο χαιρετισμός ενός Σικελού Έλληνα"

Μια νύχτα στην Αθήνα στην άσπρη θάλασσα της Ακρόπολης η κουκουβάγια είπε Αθήνα. Δεν ήταν κάλεσμα κακό, το φεγγάρι κατάλευκο, ο γρανίτης σκληρός αφρός κι ο ελαιώνας κοντά στο Ερέχθειο σχημάτιζε κεκλιμένα κυματοειδή τρίγωνα, κινούμενους σκαραβαίους. Σήμανε η κουκουβάγια, δροσερή, ευτυχής, πάνω απ' τη θάλασσα. Οι κίονες, ζώα λευκού αίματος, σάλευαν μέσα στη στήλη. Συλλογισμένο πουλί η κουκουβάγια, περιστρεφόμενος

στοχασμός, μιά μελωδική έλλειψη με αρμονικό και τέλειο ράμφος. Ο ξεναγός έλεγε από το κύμα του της σελήνης ότι στο κέντρο του Παρθενώνα η έκρηξη μιας τουρκικής πυριτιδαποθήκης κατάστρεψε την αρμονία των όγκων, έλεγε την κατάρρευση της Αθηνάς Παλλάδας, τον ερχομό της Μαρίας Παρθένε μήτηρ, κόρη του τέκνου σου, πάνω στης κίτρινης κουκουβάγιας το ξύλινο κέρα

85

Οδός ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ

Ο Παρνασσός είναι βουνό της Στερεάς Ελλάδας, που εκτείνεται στους νομούς Βοιωτίας, Φθιώτιδας και Φωκίδας. Έχει μέγιστο ύψος 2.457 μέτρα, (υψηλότερη κορυφή η Λιάκουρα) και είναι ένα από τα υψηλότερα βουνά της Ελλάδας. Στα βορειοδυτικά ενώνεται με τη Γκιώνα ενώ στα νότια συνδέεται με την Κίρφη. Ο Παρνασσός είναι άμεσα συνδεδεμένος με την ελληνική ιστορία και μυθολογία, κυρίως για το σπουδαιότερο μαντείο της Αρχαίας Ελλάδας που ήταν χτισμένο πάνω στα ιερά χώματά του, το Μαντείο των Δελφών. Από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα οι Δελφοί, ο "ομφαλός της γης", αποτελούν πόλο έλξης χιλιάδων τουριστών από ολόκληρο τον κόσμο, προσδίδοντας με τη φήμη τους αίγλη στον Παρνασσό.

86

ΛΕΩΦΟΡΟΣ ΠΟΣΕΙΔΩΝΟΣ Στην Ελληνική μυθολογία ο Ποσειδώνας είναι ο θεός της θάλασσας (και για αυτό ονομάζονταν και Πελαγαίος), των ποταμών, των πηγών και των πόσιμων νερών. Γιος του Κρόνου και της Ρέας και αδελφός του Δία κατοικούσε πότε στον Όλυμπο και πότε στο παλάτι του στα βάθη της θάλασσας, όπου ζούσε και η γυναίκα του, η Νηρηίδα Αμφιτρίτη. Κατά μια εκδοχή μεγάλωσε στη Ρόδο όπου, μετά την ένωσή τους με την Αλία, αδελφή των Τελχινών, γεννήθηκαν έξι γιοι και μια κόρη, η Ρόδη, που έδωσε το όνομά της στο νησί. Ήταν πατέρας ακόμα του Θησέα, αλλά και του Προκρούστη και του Σκίρωνα και γιγάντων: των δίδυμων Ώτου και Εφιάλτη (από την ένωσή του με την Ιφιμέδεια, κόρη του βασιλιά της Θεσσαλίας), του Τιτυού (από την Ελαρά, κόρη του Ορχομενού και του Ωρίωνα (από την Ευρυάλη, κόρη του Μίνωα. Θεωρούνταν ακόμα εξημερωτής του πρώτου αλόγου αλλά και γεννήτορας του μυθικού αλόγου Πήγασου. Το όνομα του θεού Nethuns είναι ετρουσκικό και υιοθετήθηκε στα λατινικά για τον Ποσειδώνα στη ρωμαϊκή μυθολογία (Νεπτούνους). Και οι δύο ήταν θεοί της θάλασσας ανάλογοι με τον Ποσειδώνα. Σύμφωνα με σωζόμενες επιγραφές, ο Ποσειδών λατρευόταν στην Πύλο και στη Θήβα και ενσωματώθηκε στους θεούς του Ολύμπου ως αδελφός του Δία και του Άδη. Ο Ποσειδών απέκτησε πολλά παιδιά. Υπάρχει ένας ομηρικός ύμνος στον Ποσειδώνα, ο οποίος ήταν ο προστάτης πολλών ελληνικών πόλεων, αν και έχασε το διαγωνισμό για την Αθήνα από την Αθηνά. Σαν θεός της θάλασσας, ο Ποσειδώνας ταξίδευε με το χρυσό άρμα του πάνω στα κύματα, που άνοιγαν χαρούμενα στο πέρασμά του, ενώ γύρω του έπαιζαν δελφίνια. Με την τρίαινά του μπορούσε τόσο να δημιουργεί τρικυμίες όσο και να ηρεμεί τα νερά. Θεωρούνταν προστάτης των ναυτικών και των ψαράδων κι ακόμα, σαν υπεύθυνο για γεωλογικά φαινόμενα όπως τους σεισμούς, του προσφέρονταν θυσίες και επικλήσεις για τη σταθερότητα του εδάφους και την ασφάλεια των κτιρίων, ενώ τιμούνταν και με ιπποδρομίες. Σύμβολά του ήταν η τρίαινα, το ψάρι (συνήθως τόννος ή δελφίνι) και σπανιότερα το άλογο ή ο ταύρος.

87

"Συντροφιά με τον Ποσειδώνα" - Της Γιόλας Αργυροπούλου-Παπαδοπούλου Λιόγερμα ήταν, όταν βρέθηκα στον ιερό τον βράχο του Σουνίου. Άλλος κανείς κοντά μου δεν βρισκόταν. Μόνον οι άφθαρτες, μαρμάρινες κολόνες, απομεινάρια αιώνια του ποσειδώνιου ναού, με χαραγμένες πάνω τους καρδιές ερωτευμένων, μισοσβησμένα ονόματα, φθαρμένα από τον χρόνο. Πέρασα ανάμεσα απ’ αυτές με δέος στην ψυχή μου, λες και στ’ αλήθεια βρέθηκα δίπλα στον Ποσειδώνα. Μετά πήγα και κάθισα στην άκρη αυτού του βράχου, κοιτάζοντας στον ουρανό τα χρώματα της δύσης. Μόλις ο ήλιος χάθηκε μέσ’ στο θαλασσινό παλάτι, αγνάντευα το πέλαγος, απέραντο κι ακίνητο, κατακλυσμένο από σκιές και λάμψεις του ονείρου. Ποσειδώνα, αθάνατε της θάλασσας θεέ, μόνο σ’ εσένα η σκέψη μου φτερούγιζε αδιάκοπα, κι εσένα έβλεπα παντού, αγέρωχο κι ολόλαμπρο, όμοιο με τον Δία. Όταν η νύχτα απαλά να πέφτει είχε αρχίσει, και τ’ άστρα τ’ απειράριθμα στον ουρανό ανάβαν', εγώ ακόμη ήμουν εκεί, στον βράχο καθισμένη. Με φώτιζε η μορφή σου, τ’ όμορφο πρόσωπό σου, το διάδημά σου το χρυσό, που είχες στα μαλλιά σου. Σ’ έβλεπα τόσο ζωντανά, λες κι ήσουνα μπροστά μου. Σ’ έβλεπα με την τρίαινα, το κύριο έμβλημά σου. Μ’ ένα της χτύπημα απλό απ’ το δικό σου χέρι της θάλασσας τα κύματα γίνονταν μανιασμένα,

πηγές καθάριες ανάβλυζαν στους βράχους, ρωγμές πελώριες ανοίγονταν στη γη. Η νύχτα είχε έρθει πια μ’ αστέρια στολισμένη. Ήρθες και συ, Ποσειδώνα, θεέ των ποταμών και των πηγών προστάτη, στον βράχο, δίπλα μου, για να με συντροφέψεις. Σαν να ’ξερες πως ήθελα ν’ ακούσω από τα χείλη σου ό,τι για σένα έχει γραφτεί τόσους αιώνες τώρα… Και τί δεν μου ’πες, Ποσειδώνα, αθάνατε της θάλασσας θεέ! Για τους Τελχίνες, τα πνεύματα εκείνα της φωτιάς, που σου ’δωσαν την τρίαινα∙ για τη γυναίκα σου την Αμφιτρίτη, την κόρη τού Νηρέα, που τόσο την αγάπησες∙ για τον γιο σου τον Τρίτωνα, που στα θαλασσινά τα βάθη κατοικούσε∙ για τον γιο σου τον Άμυκο, πυγμάχο ασυναγώνιστο, που μόνο ο Πολυδεύκης, ο δυνατός Διόσκουρος, να τον νικήσει μπόρεσε. Σαν τ’ άστρα που αστράφτανε στον ουρανό επάνω λάμπανε και τα δάκρυα που τρέξαν’ απ’ τα μάτια σου, όταν για τον Πολύφημο μού μίλησες, τον γιο σου, που τον τύφλωσε φριχτά, μια μέρα, ο Οδυσσέας. Μέσα στης νύχτας τη σιωπή, τα λόγια σου ακούγονταν σαν φλοίσβοι επουράνιοι, σαν ψίθυροι των άστρων. Μ’ άφατη τρυφερότητα, λες κι ήσουνα παιδάκι, για τα δελφίνια μίλησες, τα ψάρια αυτά

88

που λάτρευες πιότερο από τ’ άλλα. Κι ούτε για μια στιγμή, δεν έπαψες να μου μιλάς, τη νύχτα αυτή τη μαγική. Μόνο από σένα έμαθα πως τις τρωικές επάλξεις και τις χάλκινες πόλεις, που κλείνανε τον Τάρταρο, εσύ τις κατασκεύασες∙ πως στον τρωικό πόλεμο τους Αχαιούς ευνοούσες. Είχε περάσει ώρα πολλή, μα εσύ, Ποσειδώνα, θεέ των ποταμών και των πηγών προστάτη, ακόμη μου μιλούσες, επίμονα κι ακούραστα... Με τη βαθιά σου τη φωνή, σπασμένη από συγκίνηση, μου ’πες και για τους έρωτες, που ανθίσαν’ στην ψυχή σου. Σ’ άκουγα σαν σε όνειρο να μου μιλάς για την παρθένα την Τυρώ, την Αίθρα και τη Μήστρα

και για την Αμυμώνη, του Δαναού την κόρη, και για τη Μελανίππη, τη σύζυγο του Αιόλου. Είχε γλυκοχαράξει πια. Κι εγώ το πέλαγος κοιτάζοντας είδα του Ποσειδώνα τo άρμα να σύρεται πάνω στα κύματα απ’ άλογα χρυσόχαιτα, κι από θαλασσινές θεότητες να περιβάλλεται, τους Τρίτωνες, τις Νηρηίδες, που μεταφέραν’ τον θεό μακριά, στο ανάκτορό του, εκεί, στην άκρη του ορίζοντα, μέσ’ στον βυθό της θάλασσας. Και τότε μια ηλιαχτίδα μαγική ήρθε και μου ψιθύρισε: «Του Ποσειδώνα η συντροφιά, ολόκληρη τη νύχτα, ήταν, στ’ αλήθεια, αληθινή…».

Το Συμβούλιο των Θεών , Τοιχογραφία στη Villa Farnesina Rome, Rafaello Sanzio 1517-18

26. Εκείνον όμως τον καιρό ο Ποσειδώνας είχε ταξιδέψει στους μακρινούς Αιθίοπες [...].

29. Πήγε να πάρει μέρος στη θυσία, μιαν εκατόμβη 2 με ταύρους και κριάρια, 30. και τώρα ευφραίνονταν στις τάβλες καθισμένος. Τότε συνάχτηκαν οι υπόλοιποι θεοί 3 στου ολύμπιου Δία το παλάτι, όπου εκείνος πρώτος πήρε τον λόγο, πατέρας ανθρώπων και θεών. Ομήρου Οδύσσεια , Ραψ. α , στιχ . 26-32

89

Οδός ΠΡΩΤΕΩΣ Τον Πρωτέα τον συναντάμε σε διάφορους αρχαίους Ελληνικούς μύθους. Ήταν θαλάσσιος δαίμονας, ήρωας, ακόμα και βασιλιάς.

Το όνομα «Πρωτέας» είναι μια αρχαία λέξη, που σημαίνει «πρώτος», «πρωτόγονος» και «πρωτογέννητος». Αν αυτό συνδυαστεί με την ικανότητα του Πρωτέα να παίρνει όποια μορφή θέλει, φτάνουμε ίσως στη βαθύτερη κατανόηση του μύθου. Ο Πρωτέας είναι μια πρώτη μορφή ύλης που διαδοχικά μεταμορφώνεται και δημιουργεί όλες τις άλλες μορφές που αποτελούν τον κόσμο. Είναι η αρχική ουσία, που οι διαφορετικές εκδοχές της έφτιαξαν τα μέρη του σύμπαντος, ο «πρώτος» δαίμονας.

ΕΙΔΟΘΕΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΕΩΣ Η Ειδοθέα, ή Ειδώ, ή Θεονόη, στην Ελληνική Μυθολογία ήταν θυγατέρα του θαλάσσιου δαίμο να Πρωτέα, η οποία κατοικούσε στο νησί Φάρο. Αυτή όπως αφηγείται ο Όμηρος στην Οδύσσεια συμβούλευσε τον Μενέλαο με ποιόν τρόπο θα εξανάγκαζε τον πατέρα της να

90

του αποκαλύψει τις μελλοντικές του περιπέτειες και τον βοήθησε στην εκτέλεση του σχεδίου του. Ο Πρωτέας και ο Μενέλαος Στην Οδύσσεια ο Όμηρος αναφέρει ότι ο Πρωτέας κατοικούσε στο νησάκι Φάρος στις μεσογειακές ακτές της Αιγύπτου, στις εκβολές του Νείλου. Όταν ο Μενέλαος επέστρεφε από την Τροία, έχοντας μαζί του την Ωραία Ελένη, οι δυνατοί άνεμοι του Αιγαίου τους έφεραν στην Αίγυπτο. Εκεί ο Μενέλαος συνάντησε τυχαία τη σοφή και πρόθυμη κόρη του Πρωτέα, την Ειδοθέα, που του έδωσε οδηγίες για το πώς θα μπορούσε να αποσπάσει από τον πατέρα της χρήσιμες πληροφορίες για το ταξίδι της επιστροφής. Η Ειδοθέα του αποκάλυψε

ακόμη ότι ο πατέρας της θα μπορούσε να του πει τι έχει συμβεί στο σπίτι του, ευχάριστο ή δυσάρεστο, όσο αυτός ήταν μακριά. Ο Μενέλαος στη συνέχεια εφάρμοσε το εξής τέχνασμα, ακολουθώντας τις συμβουλές της: ο ίδιος και άλλοι τρεις σύντροφοί του ντύθηκαν με φρεσκογδαρμένα δέρματα φώκιας και ξάπλωσαν ανάμεσα στις φώκιες του Πρωτέα το καταμεσήμερο. Αυτή ήταν η ώρα που, όπως όλα τα δαιμονικά της θάλασσας, ο «γέροντας» έβγαινε από το νερό. Συνήθιζε να ξαπλώνει κάτω από μια φαρδιά σπηλιά, ανάμεσα στο κοπάδι του, που κοιμόταν αναδίνοντας τη μυρωδιά του αλμυρού βυθού και της αβύσσου. Όταν ο Πρωτέας βγήκε από το πέλαγος, μέτρησε τις φώκιες του, αλλά δεν υποψιάστηκε την παγίδα και χώθηκε ανάμεσά τους. Μόλις αποκοιμήθηκε, ο Μενέλαος τον

άρπαξε μαζί με τους συντρόφους του και τον κράτησαν σφιχτά. Ο Πρωτέας προσπαθούσε να τους ξεφύγει και μεταμορφώθηκε σε λιοντάρι, σε δράκο, σε τίγρη, σε κάπρο, έπειτα σε δέντρο ακόμη και σε νερό. Εκείνοι, όμως, δεν πτοήθηκαν και δε σταμάτησαν να παλεύουν μαζί του, παρά μόνο αφού άρχισε να παίρνει πάλι τη μορφή που είχε πριν αποκοιμηθεί. Τότε ο Πρωτέας εξαντλημένος, απάντησε στις ερωτήσεις του Μενέλαου, που έτσι έμαθε πως, για να του φανερώσουν οι θεοί το δρόμο της επιστροφής, έπρεπε να ανεβεί τον Νείλο και να τους προσφέρει εκατόμβη, δηλαδή θυσία εκατό βοδιών. Επίσης, ότι δεν του ήταν γραφτό να πεθάνει, γιατί ο Δίας τον θεωρούσε γαμπρό του, λόγω της Ελένης, και θα του φερόταν πολύ ευνοϊκά· θα τον οδηγήσει μετά θάνατο στα Ηλύσια πεδία. Τέλος, ο Πρωτέας τον πληροφόρησε και για την τύχη του αδερφού του, του Αγαμέμνονα, που είχε δολοφονηθεί, καθώς και για τους συμπολεμιστές του στην Τροία, τον Οδυσσέα και τον Αίαντα το Λοκρό.

91

Οδος ΣΕΙΡΗΝΩΝ Το παρόν λήμμα αφορά τα μυθικά όντα Σειρήνες. Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες. Αγγείο περ. 480-470 π.Χ., (Βρετανικό μουσείο) Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες. Καλλιτεχνική απεικόνιση του Τζων Γουίλιαμ Γουότερχαους (1849-1917) Οι Σειρήνες ήταν γυναικείες θεότητες που σχετίζονταν με το νερό, τον έρωτα και το θάνατο. Ακριβέστερα όμως φέρονται ως θαλάσσιοι δαίμονες της Ελληνικής Μυθολογίας. Απεικονίζονταν με ανθρώπινο γυναικείο κεφάλι και σώμα αρπακτικού πουλιού. Στην επικρατέστερη εκδοχή θεωρούνται θυγατέρες του ποτάμιου θεού Αχελώου και της Μούσας Μελπομένης(Απολλόδωρος) ή της Τερψιχόρης (Απολλώνιος ο Ρόδιος) ή της Στερόπης. Κατ΄ άλλη εκδοχή κόρες του θαλάσσιου θεού Φόρκυ και μητέρα τους η Χθων (Γη). Συνήθως είναι αριθμητικά δύο Αγλαόπη (λαμπρή στην όψη) και Θελξιέπεια (γοητευτική στο λόγο)ή τρεις Παρθενόπη, Λευκωσία (Λευκή ουσία) και Λιγεία (Καθαρή φωνή) ή Αγλαόφωνος, Μόλπη (μελωδική φωνή) και Θελξινόη (όμορφος νους) κατά τον Ησίοδο. Άλλα ονόματα που τους έδιναν είναι Θελξιόπη (γοητευτική όψη) και Πεισηνόη (πειθώ του νου). Το δε όνομά τους συνδέεται πιθανώς με τον Σείριο. Κατά τον Πλάτωνα (Πολ. 617b,c),οι Σειρήνες ήταν οκτώ. Κατά τον μύθο οι Σειρήνες ήταν θαλάσσιες νύμφες (Ναϊάδες) συνοδοί της Περσεφόνης. Όταν τη Περσεφόνη την απήγαγε ο Άδης η μητέρα της Δήμητρα τους έδωσε σώμα πτηνών για να τη βοηθήσουν στην αναζήτηση. Όταν πλέον δε κατάφεραν να τη βρουν εγκαταστάθηκαν σε ένα νησί από όπου με το πανέμορφο τραγούδι τους προσείλκυαν τους ναύτες των πλοίων που πλησίαζαν στην περιοχή τους και προκαλούσαν στην συνέχεια την καταστροφή τους. Αναφέρονται για πρώτη φορά στην Οδύσσεια (μ 39-54 και 158-200) ως κατοικούσες στη νήσο Ανθεμόεσσα του Τυρρηνικού πελάγους, στο στενό της Μεσσήνης μεταξύ Σικελίας και Καλαβρίας. Ο Οδυσσέας είχε ενημερωθεί από την Κίρκη για το γοητευτικό τραγούδι τους με το οποίο παγίδευαν τους ανυποψίαστους ταξιδιώτες, που πλησιάζοντας είτε ξεχνούσαν τον προορισμό τους, είτε κατασπαράζονταν απ΄ αυτές, κι έτσι διέταξε σε όλο το πλήρωμα του να βάλουν κερί στα αυτιά τους ώστε να μην ακούν το τραγούδι των Σειρήνων, ενώ ό ίδιος ζήτησε να τον δέσουν στο κατάρτι ώστε όταν ακούσει το τραγούδι τους να μη παρασυρθεί στη γοητεία τους. Πριν τον Οδυσσέα μόνο οι Αργοναύτες είχαν καταφέρει να περάσουν από την περιοχή τους, όταν ο Χείρων είχε προειδοποιήσει τον Ιάσονα να πάρει μαζί του τον Ορφέα ο οποίος με το

92

τραγούδι του ξεπέρασε σε ομορφιά τις σειρήνες και κατόρθωσαν τελικά να διαφύγουν χωρίς απώλειες. Η νήσος των Σειρήνων ή Σειρηνουσσών δεν είναι επακριβώς ταυτοποιημένη ούτε και μυθολογικά. Οι διάφοροι μελετητές έχουν προτείνει πάμπολλες τοποθεσίες. Ωστόσο, κατά την επικρατούσα άποψη βρισκόταν στην παραλία της Καμπανίας πλησίον της Νεαπόλεως. Ο αστεροειδής 1009 Σειρήνα (1009 Sirene), που ανακαλύφθηκε το 1923, πήρε το όνομά του από τις μυθικές αυτές θεότητες.

Οδός ΤΕΡΨΙΧΟΡΗΣ Στην Ελληνική Μυθολογία, η Τερψιχόρη ήταν μία από τις εννέα Μούσες η μούσα του χορού και των δραματικών χορικών. Συνήθως απεικονίζεται καθισμένη και κρατώντας μια λύρα .Μερικές φορές αναφέρεται ως μητέρα των Σειρήνων. Το όνομά της προέρχεται από το ρήμα τέρπω (ευφραίνω) και το ουσιαστικό χορός. Ο αστεροειδής 81 Τερψιχόρη (81 Terpsichore), που ανακαλύφθηκε το 1864, πήρε το όνομά του από τη μούσα αυτή.

Τερψιχόρη, Μούσα της Μουσικής και του Χορού, του Jean-Marc Nattier, 1739

93

Οδός ΤΡΙΤΩΝΟΣ Ο Τρίτων στην ελληνική μυθολογία ήταν θεότητα της θάλασσας που αναφέρεται πρώτα από τον Ησίοδο στη Θεογονία (930-933). Γιος του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης που κατοικούσε στο βυθό της θάλασσας στα χρυσά ανάκτορα των γονιών του. Κατά το σώμα ήταν όμοιος με τους άλλους θεούς αλλά από τους γλουτούς και κάτω κατέληγε σε ουρά (Απολλώνιος ο Ρόδιος «Αργοναυτικά» Δ' 1610-1617). Επειδή οι περί αυτόν παραδόσεις εντοπίζονταν στις ακτές τόυ σημερινού κόλπου της Σύρτης (Λιβύη) φαίνεται πως η λατρεία αυτού μεταφέρθηκε από Έλληνες ναυτικούς εξ Αφρικής προσλαμβάνοντας ανθρωπόμορφη παρουσία. Το όνομά του συνδέθηκε με την Αργοναυτική εκστρατεία όταν το πλοίο Αργώ σφηνώθηκε (προσάραξε) στη Τριτωνίτιδα λίμνη και βοήθησε στην αποκόλληση και έξοδό του στο ανοικτό πέλαγος. Κατά τις παραδόσεις του Παυσανία («Βοιωτικά» Θ' 20,24,25) ο Τρίτων φονεύθηκε από τον Διόνυσο όταν επιτέθηκε κατά των Ταναγραίων γυναικών που κολυμπούσαν για να «καθαρθούν» προκειμένου να συμμετάσχουν σε όργια Διονυσιακής εορτής. Κατ΄ άλλους ο Τρίτων (ως προσωποποίηση του παλινδρομικού παράκτιου κύματος) άρπαζε κοπάδια ζώων που πλησίαζαν τις ακτές οπότε κάποιος Ταναγραίος βοσκός απέκοψε τον αυχένα του Τρίτωνα την ώρα που εκείνος κοιμόταν (δηλαδή σε κάποια κατάσταση ηρεμίας έφτιαξε κάποιο παράκτιο φράγμα - τοιχίο) ή φονεύθηκε από τον Διόνυσο επειδή συνελήφθη μεθυσμένος. Ο Παυσανίας τον περιγράφει να φέρει πυκνά βαθυπράσινα μαλλιά (χρώμα ρηχής θάλασσας), με μεγάλο στόμα (μήκος ακτής), μάτια μεγάλα λευκά (παράκτιος αφρός), δάκτυλα και νύχια μεγάλα (τα ίχνη του αποσυρόμενου παράκτιου κύματος επί της ξηράς) και από το στέρνο και κάτω ουρά δελφίνων (ως ορμή που έβγαινε από τη θάλασσα). Τα κήτη παιγνίδιζαν στα πόδια του Δία ολόγυρα κι από την άβυσσο μέσα το δελφίνι χαρμόσυνο αναπηδούσε στο κύμα επάνω. Από τον πόντο αναδύθηκαν οι Νηρηίδες4 και όλες στα θαλάσσια κήτη καβάλλα σε σειρές προχωρούσαν. Κι ο ίδιος ο βροντερός Ποσειδώνας, ο που σείει τη γη,120 ίσιωνε του πελάγου το κύμα ανοίγοντας δρόμο θαλάσσης στον αδελφό του. Γύρω του συναγμένοι οι Τρίτωνες,5 του πόντου αυλητήρες βαρύφωνοι, και στα μακριά τους κοχύλια εφυσούσαν γαμήλιο άσμα.

ΜΟΣΧΟΣ 165. – Εὐρώπη 63-124

94

(μετάφραση Γιώργης Γιατρομανωλάκης)

Άλλοι παρίσταναν αυτόν με δύο ουρές και δύο πόδες ίππου όπως ο Ιχθυοκένταυρος. Άλλοι θεωρούσαν ότι υπήρχαν πολλοί Τρίτωνες οι «Κενταυροτρίτωνες» που σάλπιζαν με κοχύλια την έλευση του Ποσειδώνα ή κατά διαταγή εκείνου την ηρεμία των κυμάτων. Η φαντασία των αρχαίων Ελλήνων δημιούργησε και ερωτικές περιπέτειες αυτών με τις Νηρηίδες όπως οι ακόλουθοι του Πάνα οι Σάτυροι με τις Νύμφες. Ο Τρίτωνας συνδέθηκε επίσης με τον μύθο του Ηρακλή «των χρυσών μήλων των Εσπερίδων» που έπρεπε προηγουμένως να τον καταβάλει ο Ηρακλής. Εξ αυτού και η γλυπτή παράσταση στη ζωοφόρο αρχαίου ναού στην Ακρόπολη (Αθήνα). Η θεότητα αυτή εισήχθηκε και στη Ρωμαϊκή μυθολογία, έτσι ο μεν Βιργίλιος αναφέρει πως ο σύντροφος του Αινεία ο Μισηνός γκρεμίσθηκε από τον Τρίτωνα στη θάλασσα επειδή τόλμησε να συναγωνισθεί μαζί του στον ήχο της σάλπιγγας, ο δε Οβίδιος επειδή συνετέλεσε στην αποχώρηση των υδάτων με τα οποία ο Ζευς απειλούσε να καλύψει τη γη μετά τον κατακλυσμό. Κύριο σύμβολο της θεότητας ήταν το «θαλάσσιο κέρας» ή «θαλάσσια κόγχη», το κοινώς λεγόμενο μεγάλο κοχύλι εκ του οποίου έβγαιναν ήχοι που τίποτα δεν μπορούσε ν΄ αντισταθεί καθώς και η τρίαινα και το κουπί (παράκτια ναυτικά εργαλεία).

Στη Τέχνη Στον αρχαίο ισθμό της Κορίνθου (κατά τον Παυσανία) στον Ναό του Ποσειδώνα υπήρχαν χάλκινοι Τρίτωνες καθώς και δύο χρυσελεφάντινοι, που είχε αφιερώσει ο Ηρώδης ο Αττικός. Επίσης στη κορυφή της στέγης του ωρολογίου του Ανδρόνικου του Κυρρήστου, στην Αθήνα, υπήρχε Τρίτωνας βαστάζοντας ράβδο που στρέφονταν κατά τη διεύθυνση του πνέοντος ανέμου (ως ανεμοδείκτης). Επίσης σε νεώτερους χρόνους, (Ελληνιστική περίοδος) φαίνεται πως το δάπεδο στον πρόναο του Ναού του Διός στην Ολυμπία το είχαν κοσμήσει με ωραίο ψηφιδωτό που εικόνιζε δύο Τρίτωνες.

95

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΟΔΩΝ

96

97

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΡΩΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΣΥΜΠΟΛΙΤΗ ΜΑΣ ΣΥΝΟΛΙΚΟΙ ΕΡΩΤΙΘΕΝΤΕΣ: 19

1η ερώτηση: Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε την ιστορία της πόλης μας και γιατί; Όλο οι ερωτηθέντες απάντησαν ναι δικαιολογώντας το με τις εξής απαντήσεις: Α) Η ιστορία της πόλης μάς διδάσκει τις ρίζες μας. Β) Για να την διδάξουμε στα παιδιά μας. Γ) Η γνώση του παρελθόντος μας κάνει να στεκόμαστε πιο στερεά στο παρόν. Δ) Απόκτηση εθνικής συνείδησης.

2η ερώτηση: Σε ποια οδό μένετε; Τι γνωρίζετε για το όνομα της οδού που μένετε; Το 70% των ερωτηθέντων γνώριζε την απάντηση συνδέοντας την με το παρελθόν( μυθολογία ή ιστορία). Το 30% δηλώνει άγνοια.

3η ερώτηση: Ποιοι νομίζετε, πως δίνουν τα ονόματα στις οδούς; Α) Το 80% των πολιτών ότι είναι αρμοδιότητα του Δήμου . Β) Ένα 10% πιστεύει από τους διάσημους συμπολίτες μας. Γ) Το υπόλοιπο 10% λέει τους ευεργέτες και τις αρχές.

98

4η ερώτηση: Για ποιους λόγους δίνονται τα ονόματα στις οδούς; Α) Το 80% απάντησε για λόγους σωστού προσανατολισμού και εντοπισμού στο χώρο. Β) Το 10% για απονομή τιμής σε Θεούς και Ήρωες. Γ) Το υπόλοιπο 10% για θέματα χαρτογράφησης.

5η ερώτηση: Θα θέλατε να δώσετε στην οδό που μένετε ένα άλλο όνομα και με ποιο κριτήριο θα το κάνατε αυτό; Α) Το 80% δεν θα ήθελε αλλαγή ονόματος. Β) Ένα 10% δηλώνει ότι θα ήθελε να μετονομαστεί η οδός του, παίρνοντας το όνομα ενός καταξιωμένου και διακεκριμένου σύγχρονου ποιητή. Γ) Οι υπόλοιπη ζητούν την κατάργηση πολιτικών ονομάτων.

6η ερώτηση: Κάποιες οδοί δεν είναι γνωστές σε όλους, κάποιες όμως είναι. Γιατί πιστεύετε συμβαίνει αυτό; Α) Γιατί είναι οδός μας; Β) Γιατί είναι κεντρική οδός; Γ) Είναι ιστορικά σημαντική; Δ) -------------------------------------------------------------------

Α) Το 50% απαντά επιλέγει την β απάντηση. Β) Το 30% επιλέγει την γ. Γ) Το υπόλοιπο 20% και για τις 3 εναλλακτικές

99

7η ερώτηση: Θα προτιμούσατε να υπάρχουν αριθμοί αντί για ονόματα όπως στο εξωτερικό; Οι συντριπτικοί πλειοψηφία απάντησε κατηγορηματικά ΟΧΙ! Ενώ ένα 5% ΝΑΙ θεωρώντας ότι η αρίθμηση είναι πιο πρακτική και πιο εύκολη.

8η ερώτηση: Γιατί νομίζετε ότι το Παλαιό Φάληρο έχει τόσα μυθολογικά ονόματα στους οδούς; Α) Το 75% ήταν γνώστες του ρόλου που είχε το Φάληρο στην ιστορία, δηλαδή το αρχαιότερο λιμάνι. Β) Το 15% πιστεύει ότι η ύπαρξη καλλιεργημένων και πνευματικών στ6ην περιοχή συνέβαλλε στην ιστορική επιλογή. Γ) Ενώ το υπόλοιπο 10% δεν γνωρίζει την απάντηση

100

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Οδός Αθηνάς

2.



http://www.theoi.com Encyclopedia Mythica

 

↑ Π. Δρανδάκη, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ. Β΄, λήμμα Αιγίς, σ. 494 Λουκία Δρούλια, «Η θεά Αθηνά, θεότητα έμβλημα του νέου Ελληνισμού», στο: Επιστημονικό συμπόσιο, Οι χρήσεις της αρχαιότητας από το νέο Ελληνισμό, εκδ. Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας-Σχολή Μωραΐτη, Αθήνα, 2002, σελ.221-240

Οδός Αλκυόνης Βικιπαίδεια : Αλκυόνη (μυθολογία)

3.

Οδός Άρεως Άρης και Έρις, φιλονικίες θεών (Αρχείο ντοκιμαντέρ της Ε.Ρ.Τ.)

4.

Οδός Αριάδνης  Ποίηση Ν.Καββαδία  http://www.theoi.com

5.

Οδός Αρτέμιδος   

6.

Οδός Άτλαντος   

7.

Ανακρέων 48 Απόσπασμα Άρτεμις, το αγκάλιασμα της φύσης (Αρχείο ντοκιμαντέρ της Ε.Ρ.Τ.) Οι θεοί της άγριας φύσης (Αρχείο ντοκιμαντέρ της Ε.Ρ.Τ.)

Οβίδιος (Μεταμορφ. Δ 626 ) Πλάτωνος , Κριτίας Διόδωρος ο Σικελιώτης, στο Γ΄ βιβλίο της «Ιστορικής Βιβλιοθήκης»

Οδός Αχιλλέως  Το τέλος του Αχιλλέα, Ποίημα  Ιλιάδα Ραψ Α 350-364 και 414-423

8. Οδός Αίαντος Τελαμώνιου

101

Ιλιάδα Ραψ. Η΄ (στίχοι : 244-378) [Μετφ : ΙΑΚΩΒΟΥ ΠΟΛΥΛΑ]

9.

Οδός Αιόλου  

Στράβων 1.2.11 Αἰολίην δ' ἐς νῆσον ἀφικόμεθ'· ἔνθα δ' ἔναιεν Αἴολος Ἱπποτάδης, φίλος ἀθανάτοισι θεοῖσι, πλωτῇ ἐνὶ νήσῳ· πᾶσαν δέ τέ μιν πέρι τεῖχος χάλκεον ἄρρηκτον, λισσὴ δ' ἀναδέδρομε πέτρη. [...] ὣς εἰπὼν ἀπέπεμπε δόμων βαρέα στενάχοντα. ἔνθεν δὲ προτέρω πλέομεν ἀκαχήμενοι ἦτορ· τείρετο δ' ἀνδρῶν θυμὸς ὑπ' εἰρεσίης ἀλεγεινῆς ἡμετέρῃ ματίῃ, ἐπεὶ οὐκέτι φαίνετο πομπή.Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία Κ΄, 1-79 Αινειάδα Βιργιλίου στιχ. 81- 110

 10.

Οδός Αφροδίτης 

Ό Ησίοδος την αναφέρει ως Κυπρογενή και Κυθηρεία  ΣΑΠΦΩ (απόσπασμα, τ.Α', σελ. 289-298) «Ωδή στην Αφροδίτη» 11.

Οδός Δελφών 

Σαλβατόρε Κουαζίμοντο: "ο χαιρετισμός ενός Σικελού Έλληνα" Ποίημα , Δελφοί 1. Ιλιάδα Ραψωδία Β΄στίχοι 517-520 Αὐτὰρ Φωκήων Σχεδίος καὶ Ἐπίστροφος ἦρχον υἷες Ἰφίτου μεγαθύμου Ναυβολίδαο, οἳ Κυπάρισσον ἔχον Πυθῶνά τε πετρήεσσαν Κρῖσάν τε ζαθέην καὶ Δαυλίδα καὶ Πανοπῆα, οἵ τ' Ἀνεμώρειαν καὶ Ὑάμπολιν ἀμφενέμοντο, οἵ τ' ἄρα πὰρ ποταμὸν Κηφισὸν δῖον ἔναιον, οἵ τε Λίλαιαν ἔχον πηγῇς ἔπι Κηφισοῖο· 2. Arxaiologia.gr Άρθρο της Κατερίνας Τυπάλδου-Φακίρη 3. Ηρόδοτος 8.39 τούτους δὲ τοὺς δύο Δελφοὶ λέγουσι εἶναι ἐπιχωρίους ἥρωας, Φύλακόν τε καὶ Αὐτόνοον, τῶν τὰ τεμένεα ἐστὶ περὶ τὸ ἱρόν, Φυλάκου μὲν παρ᾽ αὐτὴν τὴν ὁδὸν κατύπερθε τοῦ ἱροῦ τῆς Προναίης, Αὐτονόου δὲ πέλας τῆς Κασταλίης ὑπὸ τῇ Ὑαμπείῃ κορυφῇ. οἱ δὲ πεσόντες ἀπὸ τοῦ Παρνησοῦ λίθοι ἔτι καὶ ἐς ἡμέας ἦσαν σόοι, ἐν τῷ τεμένεϊ τῆς Προναίης Ἀθηναίης κείμενοι, ἐς τὸ ἐνέσκηψαν διὰ τῶν βαρβάρων φερόμενοι. τούτων μέν νυν τῶν ἀνδρῶν αὕτη ἀπὸ τοῦ ἱροῦ ἀπαλλαγὴ γίνεται.

4. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, Δελφοί 2. Η Επίσημη Ιστοσελίδα του Δήμου Δελφών 3. Επίσημη ιστοσελίδα αρχαιολογικού χώρου 4. Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών 5. Ιστοσελίδα Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης ΥΠΕΠΘ: Βίντεο: Δελφοί.

6. Ελλάδος περιήγησις... Δελφοί (Αρχείο ντοκιμαντέρ της Ε.Ρ.Τ.)

7. Δελφοί, κέντρο του αρχαίου ελληνικού κόσμου (Αρχείο ντοκιμαντέρ της Ε.Ρ.Τ.)

8. Δελφικές γιορτές (Αρχείο ντοκιμαντέρ της Ε.Ρ.Τ.)

9. Δελφοί - Γιώργος Σεφέρης (Αρχείο ντοκιμαντέρ της Ε.Ρ.Τ.)

10. Το μήνυμα των Δελφών (Αρχείο ντοκιμαντέρ της Ε.Ρ.Τ.)

11. Δελφοί 1973 12. Βίντεο 1ου Σ.Ε.Κ. Άμφισσας

12.

Οδός Εσπέρου

102

  

ΠΛΑΤΩΝ: 168. – ἀστὴρ πρὶν μὲν ἔλαμπες Ο Ησίοδος θεωρεί τον Έσπερο γιο της Ηούς και του Κεφάλου, όπως γράφει και ο Παυσανίας (Α΄ 3, 1).

Emmy Patsi-Garin: «Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας», εκδ. οίκος Χάρη Πάτση, Αθήνα 1969

13.

Οδός Θέτιδος

         

Πλάτων πολιτείας Β΄ Κ. Καβάφης , ¨Απιστία ¨ ποίημα 1904 Κ. Κερένυι, Η μυθολογία των Ελλήνων, Εστία, Αθήνα χ.χ.

Slatkin, Laura M., The Power of Thetis: Allusion and Interpretation in the Iliad, Berkeley: University of California Press, 1991.

P. Friedrich, The Meaning of Aphrodite, (Chicago, 1978).

D. D. Boedeker, Aphrodite's Entry into Greek Epic, (Leiden, 1974).

David B. Monro and Thomas W. Allen, (eds), Homeri Opera in five volumes, Oxford, Oxford University Press. 1920.

Köhnken, «Gods and Descendants of Aiakos in Pindar's Eighth Isthmian Ode», BICS 22 (1975): 33 n. 19.

B. Drachmann, ed., Scholia vetera in Pindari carmina, (Leipzig, 1927).

P. Vidal-Naquet, «Le chasseur noir et l'origine de l'éphébie athénienne», Économies-sociétés-civilisations, 23 (1968).

  

14. Οδός 

Θησέως

Σαλβατόρε Κουαζίμοντο: "ο χαιρετισμός ενός Σικελού Έλληνα" Ποίημα , ¨Ο Μινώταυρος στην Κνωσσό ¨



Θησέας, ήρωας ή μιμητής (Αρχείο ντοκιμαντέρ της Ε.Ρ.Τ.)

15.

Οδός Ίριδος



Θεογονία , Ησιόδου 780



Ιλιάδα 8. 398

16. Οδός 

Κάδμου

www.komvos.edu.gr (Διόδωρος Σικελιώτης, Ε, 49, 1).

103

17. 

Οδός Κόδρου Σχόλια Πλάτωνος Συμπόσιο, 208d

18. Οδός

Μουσών



Ποίημα της Τελέσιλλας που σώθηκε ολόκληρο και μάλιστα όχι σε πάπυρο, αλλά ως επιγραφή χαραγμένη σε λίθο του 3ου ή 4ου μ.Χ. αιώνος, που βρέθηκε στο ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, είναι ένας ύμνος στη «μητέρα των θεών» Μνημοσύνη.

  

Musagora - Οι Μούσες Παράθυρο στην Ελλάδα - Οι Μούσες: οι θεότητες της χαράς και των τεχνών Ελληνική Μυθολογία - Οι Μούσες

19. Οδός Ναϊάδων    

20.  

Ιλιάδα Ν. 440 Εγκυκλοπαίδεια Δομή τ.20 σελ. 270 Θεογονία Ησιόδου Οβίδιος , Μεταμορφώσεις

Οδός Νηρέως Θεογονία Ησιόδου www.typos.com.cy

21. Οδός Νηρηϊδων 

Βακχυλίδης 46. Διθύραμβοι 17, 90 – 132

22. Οδός Παρθενώνος  

Παυσανίου Περιήγησις ¨Αττικά ¨ Σαλβατόρε Κουαζίμοντο. ¨ Τη νύχτα στην Ακρόπολη ¨ Ποίημα

23. Οδός Παρνασσού

104



el.wikipedia.org/wiki/

24. Λεωφόρος Ποσειδώνος  

Ομήρου Οδύσσεια , Ραψ. α στιχ. 26 – 32 Γιόλα Αργυροπούλου – Παπαδοπούλου, ¨ Συντροφιά με τον Ποσειδώνα ¨ Ποίημα

25 Οδός Πρωτέως  

Ομήρου Οδύσσεια el.wikipedia.org/wiki

26. Οδός Σειρήνων 

27.  

Ομήρου Οδύσσεια Ραψ. μ 39 – 54 και 158 – 200

Οδός Τρίτωνος Παυσανίας Περιήγησις ¨Βοιωτικά ¨ Θ΄ 20, 24, 25 Μόσχος 165 , Ποίημα Ευρώπη 63 – 124 μτφ Γ. Γιατρωμανωλάκης.

105