Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
«ὅσαι μὲν πολιτεῖαι τὸ κοινῇ συμφέρον σκοποῦσιν, αὗται μὲν ὀρθαὶ τυγχάνουσιν οὖσαι» Αριστοτέλης, Πολιτικά Γ 1279 A 18-20
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
ΚΕΦΑΛΑΙΑ
Εισαγωγή ....................................................................................9 Α. Η πολιτειότης ως μέτρο προόδου της πολιτικής κοινωνίας.16 1. Η πρόοδος ως ζητούμενο......................................................16 2. Οι δεσποτικές και οι ανθρωποκεντρικές κοινωνίες .. Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3. Η ελευθερία ως καταστατική αρχή του ανθρωποκεντρισμού .................................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 4. Τα είδη του πολίτη στις ανθρωποκεντρικές κοινωνίες .................................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 5. Η τυπολογία και μορφολογία της πολιτειότητας Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 5.1 Η «ατελής» πολιτειότης ...... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 5.2 Η «απλή» πολιτειότης ......... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 5.3 Η «πλήρης» πολιτειότης ..... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 6. Η μετάβαση στην απλή πολιτειότητα υπό το πρίσμα του ελληνικού παραδείγματος.................. Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 7. Το κοινό συμφέρον ως αποτέλεσμα της ανθρωποκεντρικής εξέλιξης ...................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
Β. Η αρχή του κοινού συμφέροντος στον αρχαιοελληνικό κόσμο .......................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. α) Το κοινό συμφέρον κατά τους Πλάτωνα κι Αριστοτέλη .................................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. β) Το κοινό συμφέρον ως κριτήριο σύνταξης της αθηναϊκής δημοκρατίας ............Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1. Η τριπλή φύση του κοινού συμφέροντος .. Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 2. Η πολιτεία που ενσαρκώνει την αρχή του κοινού συμφέροντος ...Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3. Οι πολίτες θεματοφύλακες της ορθής λειτουργίας της πολιτείας .........Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 4. Η αθηναϊκή δημοκρατία ως πολιτεία που εξασφαλίζει την αρχή του κοινού συμφέροντος ........ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Γ. Πώς η σύνταξη των νόμων υποχρεώνεται να εκφράζει το κοινό συμφέρον .......Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. α) Ο νόμος εργαλείο για την πραγμάτωση του κοινού συμφέροντος ............Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. β) Η έννοια και η σημασία του νόμου για τους αρχαίους Έλληνες ...................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. γ) Οι νόμοι των νόμων· τα νομοθετικά μέτρα που εξασφαλίζουν ότι η νομοθεσία εκφράζει το κοινό συμφέρον Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1. Οι νόμοι να είναι γραπτοί ..... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
2. Οι νόμοι να προτείνονται από όποιον πολίτη το επιθυμεί ...........Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3. Οι νόμοι να παρουσιάζονται ενώπιον του δήμου για έγκριση............Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 4. Οι νόμοι να ψηφίζονται κατόπιν ελεύθερου στοχασμού των πολιτών ....Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 5. Οι νόμοι να ορίζουν όσα είναι καλά και συμφέροντα για τον δήμο ....Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 6. Οι νόμοι να διατυπώνονται με απλό και σαφή τρόπο ........................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 7. Οι νόμοι να αφορούν μόνο ένα ζήτημα έκαστος ........................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 8. Οι νέοι νόμοι να είναι σύμφωνοι προς τους ισχύοντες νόμους .............Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 9. Οι νόμοι να έχουν καθολική ισχύ ...... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 10. Οι νόμοι να είναι ανώτεροι από τα ψηφίσματα της Βουλής και του δήμου .............. Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 11. Οι νόμοι να επικυρώνονται κάθε έτος .... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Δ. Πώς οι άρχοντες και οι ρήτορες υποχρεώνονται να εφαρμόζουν το κοινό συμφέρον ........ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Εισαγωγή .................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
α) Ο έλεγχος των αρχόντων κατά την άσκηση της διοίκησης της πόλεως ............... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1. Τὰς δ´ ἀρχὰς ἐποίησε κληρωτὰς ἐκ προκρίτων . Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 2. Περιορισμός της εξουσίας των πολιτικών αξιωματούχων .................................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 2.1 Ο νόμος της Δρήρου ........... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 2.2 Οι αρχές ανάληψης των αξιωμάτων στην αρχαία Αθήνα..............Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 2.3 Το φιλοσοφικό υπόβαθρο για τον περιορισμό της εξουσίας των αρχόντων ............ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3. Ο διαρκής αυτεπάγγελτος έλεγχος των αξιωματούχων από την πολιτεία .............Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3.1 Ο θεσμός της δοκιμασίας .... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3.2 Ο θεσμός της επιχειροτονίας των αρχών Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3.3 Ο οικονομικός έλεγχος στο τέλος κάθε πρυτανείας ........................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3.4 Ο διπλός θεσμός της λογοδοσίας και της ευθυνοδοσίας των αρχών .......Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3.5 Ο έλεγχος των ελεγκτικών οργάνων Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
4. Η ταχύτατη τιμωρία των αρχόντων ............ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. β) Ο έλεγχος των ρητόρων ................ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1. Η ισηγορία και το δικαίωμα έκφρασης ...... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 2. Ο νόμος περί δοκιμασίας ρητόρων Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3. Κατὰ τῶν πονηρῶν ἀρὰς ποιούμενοι.......... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3.1 Θείο δίκαιο Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 4. Τα βέλτιστα συμβουλεύειν ............ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 5. Ουδέν απροβούλευτον ................... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Ε. Πώς οι πολίτες προστατεύουν το κοινό συμφέρον .. Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Εισαγωγή .................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. α) Το περιεχόμενο του κοινού συμφέροντος .. Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1. Η έννομη τάξη .....Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1.1 Ο ηθικός κώδικας της πόλης ............ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1.2 Το δίκαιο της πόλης ............ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
1.3 Το πολίτευμα της πόλης...... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 2. Η αδυναμία της έννομης τάξης να εκφράσει το κοινό συμφέρον .................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3. Το κοινό περί δικαίου αίσθημα ..... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. β) Τα θεσμικά εργαλεία στην διάθεση των πολιτών για την προστασία του κοινού συμφέροντος . Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. i. Η πνευματική ετοιμότητα των πολιτών ως το καταλυτικό στοιχείο για την προστασία του κοινού συμφέροντος ...Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. ii. Τα θεσμικά μέσα στην διάθεση των πολιτών για την προστασία του κοινού συμφέροντος...... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1. Πρόληψη .....Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 2. Καταγγελία .Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3. Άσκηση δικαστικής δίωξης .. Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 4. Εκτίμηση του αισθήματος δικαίου της αθηναϊκής πολιτείας .........Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 5. Νηποινεί Τεθνάτω· η έσχατη ρήτρα αυτοπροστασίας της δημοκρατίας........................ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 5.6. Είναι εφικτή η θεσμοθέτηση του «νηποινεί τεθνάτω» σήμερα; ...........Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
γ) Τα κυριότερα εγκλήματα ενάντια στο κοινό συμφέρον .................................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1. Ο ανάρμοστος βίος των πολιτών ....... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 2. Η διατάραξη της οικογενειακής ζωής Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3. Η μη συμμόρφωση με τις δικαστικές αποφάσεις ........................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 4. Η χρήση ανύπαρκτου νόμου . Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 5. Η θέσπιση παράνομου νόμου ή με παράνομη διαδικασία .......Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 6. Η θέσπιση νόμου ενάντια στο κοινό συμφέρον Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 7. Η κατάργηση ή τροποποίηση των νόμων . Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 8. Η παράβαση των νόμων........ Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 9. Η κατάχρηση εξουσίας και οι παράνομες πράξεις οργάνων της διοικήσεως ........... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 10. Η δωροδοκία ....................... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 11. Η κλοπή δημοσίων χρημάτων.......... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 12. Η κακή διαχείριση δημοσίων χρημάτων. Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
13. Η κατ' επανάληψη διάπραξη του ίδιου εγκλήματος ........................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 14. Η προδοσία των συμφερόντων της πόλεως ... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 15. Η άσκηση κακής επιρροής στον δήμο .... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 16. Η εξαπάτηση του δήμου ..... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 17. Η βλάβη του δήμου ............. Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 18. Η απόπειρα κατάλυσης του δήμου .. Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 19. Η μη υπεράσπιση της δημοκρατίας σε περίοδο κρίσης ........................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 20. Η κατάλυση της δημοκρατίας .......... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 21. Ανάληψη αξιώματος μετά την ανατροπή της δημοκρατίας ....Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 22. Λοιπά εγκλήματα κατά του κοινού συμφέροντος ........................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. ΣΤ. Επίλογος ...........Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .....Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης.
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
Εισαγωγή
Όταν για την καλύτερη κατανόηση του δημοκρατικού πολιτεύματος ξεκίνησα να μελετώ την αρχαία μας γραμματεία, δεν φανταζόμουν με τίποτα αυτό που επρόκειτο να ανακαλύψω. Ήδη από την αρχή της έρευνάς μου, μου δημιουργήθηκε η αίσθηση ότι οι αρχαίοι συγγραφείς που ασχολήθηκαν με την δημοκρατία, μας αποκάλυπταν πολλά περισσότερα από όσα νομίζαμε μέχρι σήμερα. Η αίσθηση αυτή μεγάλωνε καθώς η έρευνα προχωρούσε, με αποτέλεσμα να γίνεται ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι μέσα στις αναφορές και τις περιγραφές των αρχαίων κειμένων για τους θεσμούς, τους νόμους και τις διαδικασίες του δημοκρατικού πολιτεύματος, κρυβόταν κι ένα άλλο νόημα το οποίο χωρίς να μπορώ ακόμη να καταλάβω τί ήταν, ασκούσε ήδη πάνω μου μία ακαταμάχητη γοητεία. Το μεγαλύτερο εμπόδιο σε αυτήν την πορεία ήταν το γεγονός ότι δεν υπήρχε κάποιο έργο αρχαίου ή νεότερου συγγραφέα που να ασχολείται αποκλειστικά με το ζήτημα που ερευνούσα, με συνέπεια όλη αυτή η αναζήτηση να γίνεται στα τυφλά. Στην προσπάθειά μου λοιπόν να αποκωδικοποιήσω τα στοιχεία που εντόπιζα, ξεκίνησα να καταγράφω όλα τα αποσπάσματα στα φιλοσοφικά, πολιτικά και νομικά κείμενα που έδειχναν να συνδέονται με το άγνωστο μήνυμα που υποπτευόμουν ότι έκρυβε η πολιτειακή ιστορία της αρχαίας Αθήνας. Κι ενώ οι σημειώσεις μου άρχιζαν να γεμίζουν την μία σελίδα μετά την άλλη, άρχισα να συνειδητοποιώ ότι όλα όσα κατέγραφα είχαν κοινό παρονομαστή την ίδια αλλά ακατανόητη ακόμα ιδέα. Τελικά, το πρωτογενές υλικό που είχα συγκεντρώσει άρχισε να μου αποκαλύπτει σταδιακά τα μυστικά του όταν άρχισα
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
να ταξινομώ και να ομαδοποιώ τις σημειώσεις μου, δίνοντας στην πολιτεία των Αθηναίων ένα νέο νόημα πολύ διαφορετικό από αυτό που ήξερα μέχρι τώρα. Όπως γνωρίζουμε, οι Αθηναίοι της μακρινής εκείνης εποχής επινόησαν κι εφήρμοσαν την δημοκρατία. Με το πολίτευμα αυτό, οι πολίτες ανέλαβαν εξ ολοκλήρου την αρμοδιότητα να αποφασίζουν αυτοπροσώπως για όλα τα ζητήματα που απασχολούσαν την πόλη τους. Αυτό είναι γνωστό σε όλους και για αυτό άλλωστε η δημοκρατία θεωρείται σήμερα το καλύτερο πολίτευμα στον κόσμο, πλην όμως δεν εφαρμόζεται πουθενά. Η επικρατούσα άποψη συντηρεί την πεποίθηση ότι σήμερα είναι αδύνατον να εφαρμοστεί το δημοκρατικό πολίτευμα στα πρότυπα της αρχαίας Αθήνας διότι ο μεγάλος και γεωγραφικά διάσπαρτος πληθυσμός των σημερινών κρατών εμποδίζει την συγκέντρωση των πολιτών σε έναν τόπο εν είδει συνελεύσεως. Το ζήτημα κλείνει εκεί χωρίς την διερεύνηση εναλλακτικών επιλογών που θα επέτρεπαν την δημοκρατική διακυβέρνηση των κοινωνιών. Αναπόφευκτα, αντί αυτού του πολιτεύματος, εφαρμόζεται μία παρωδία δημοκρατίας που ονομάζεται κοινοβουλευτισμός, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την κατ’ εξακολούθηση παραβίαση των συμφερόντων της κοινωνίας προς όφελος της πολιτικής και οικονομικής ελίτ που λυμαίνεται τον δημόσιο και ιδιωτικό πλούτο. Με αυτό το πρόσχημα ακυρώνεται παγκοσμίως η δημοκρατία, το σπουδαιότερο πολίτευμα που επινόησε ποτέ ανθρώπινος νους. Αυτό ωστόσο δεν είναι απαραίτητα καταδικαστικό για την πορεία της ανθρωπότητας. Όπως θα καταλάβετε διαβάζοντας αυτό το βιβλίο, οι αρχαίοι Αθηναίοι πέτυχαν κάτι το
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
πρωτοφανές κι ανεπανάληπτο στην παγκόσμια πολιτική ιστορία. Κάτι το οποίο είναι τόσο μεγάλο και σπουδαίο που είναι απορίας άξιο πώς παρέμεινε άγνωστο για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα μέχρι τις μέρες μας, χωρίς ποτέ να παρουσιαστεί ή έστω να αναφερθεί από έναν επιστήμονα ή ερευνητή. Πανάρχαια στοιχεία, τα οποία παρουσιάζονται υπό το φως νέων δεδομένων σε αυτό το έργο, δείχνουν ότι ανεξάρτητα από το πολίτευμα που επικρατεί σε μία αρχαία πόλη ή ένα σύγχρονο κράτος, υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί θεσμικά η πολιτική λειτουργία ώστε να παράγει τα επιθυμητά αποτελέσματα για το συμφέρον της εκάστοτε πολιτικής κοινωνίας. Τα στοιχεία αυτά προέρχονται – πού αλλού – από την πολιτεία των αρχαίων Αθηναίων, η οποία μας παρέδωσε ένα ακόμη σπουδαίο επίτευγμα, εξίσου σημαντικό αν όχι σημαντικότερο από την δημοκρατία. Διότι τους Αθηναίους, περισσότερο κι από το «ποιος» αποφασίζει και καθορίζει τα πολιτικά πράγματα, τους ενδιέφερε ποιος ωφελείται τελικά από το αποτέλεσμα της πολιτικής πράξης. Αν π.χ. η εκκλησία του δήμου ψήφιζε έναν νόμο ο οποίος ωφελούσε εκείνον που τον πρότεινε ή τους χορηγούς του, όχι όμως και το σύνολο των Αθηναίων πολιτών, τότε η δημοκρατία είχε μεν λειτουργήσει οι δε πολίτες είχαν αδικηθεί. Ακόμη βαρύτερες αδικίες οι πολίτες μπορούσαν να υποστούν από τους άρχοντές τους οι οποίοι καλούνταν να ρυθμίσουν τις δημόσιες υποθέσεις, να εκτελέσουν τις αποφάσεις του δήμου και να διαχειριστούν το δημόσιο χρήμα. Συνεπώς, αδικίες, παρανομίες και πολιτικά εγκλήματα μπορούσαν να διαπραχθούν εξίσου εύκολα και σε ένα δημοκρατικό περιβάλλον, σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής λειτουργίας της πόλεως, όσο το πολιτικό αγαθό δεν έχαιρε πολιτειακής προστασίας. Για αυτό και βλέπουμε
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
ότι οι Αθηναίοι δεν επαναπαύτηκαν όταν εγκαθίδρυσαν το δημοκρατικό πολίτευμα στην πόλη τους. Αντίθετα συνέχισαν να αναζητούν νέους κι αποτελεσματικότερους τρόπους να κατευθύνουν την πολιτική πράξη προς το αγαθό επινοώντας πρωτοπόρες κι ευφυείς μεθόδους για τον έλεγχο της πολιτικής λειτουργίας. Διότι από την στιγμή που ο δήμος απέκτησε την ελευθερία να καθορίζει την μοίρα της πόλης του, το μείζον ζήτημα για την αθηναϊκή πολιτεία δεν ήταν πλέον το ποιός θα κατείχε την πολιτική ισχύ αλλά το πώς αυτή η πολιτική ισχύς θα ασκούνταν ορθά προς όφελος της πόλεως. Στην αρχαιοελληνική πολιτική τέχνη, το πολιτικό αγαθό, αυτό δηλαδή που είναι καλό και συμφέρον για όλους τους πολίτες της πόλεως, το «κοινή συμφέρον» του Αριστοτέλη, είναι το κριτήριο της πολιτικής πράξης και το ζητούμενο του πολιτικού αποτελέσματος. Όσο όμως η τήρηση του κοινού συμφέροντος επαφίεται στην θέληση ή την άρνηση των πολιτικά αρμόδιων οργάνων να πράξουν το ορθό και το ωφέλιμο για το σύνολο της πολιτικής κοινωνίας, τότε ούτε η δημοκρατία ούτε και κανένα άλλο πολίτευμα μπορεί να σώσει την πόλη ή το κράτος από τις συμφορές που περιμένουν τους πολίτες του. Όποιο κι αν είναι το πολίτευμα, λοιπόν, το κοινό συμφέρον πρέπει να είναι αυτό που πάντοτε καθοδηγεί τις θεσμικές διαδικασίες της πόλεως και καθορίζει την πολιτική λειτουργία της. Βέβαια κάτι τέτοιο, μόνο εύκολο δεν είναι. Ωστόσο η δημοκρατική πόλη πλεονεκτεί στο ότι, λόγω της ελευθερίας και των ίσων ευκαιριών συμμετοχής στα κοινά που προσφέρει, διευκολύνει πολύ περισσότερο από κάθε άλλο πολίτευμα την καλλιέργεια νόμων, κανόνων και θεσμών που αποσκοπούν στην διαφύλαξη του κοινού συμφέροντος. Θέλοντας λοιπόν οι Αθηναίοι να εκριζώσουν από την πο-
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
λιτεία τους την διάπραξη πολιτικών εγκλημάτων κι αδικιών εις βάρος της πόλεως και των πολιτών, ξεκίνησαν από πολύ νωρίς να συνθέτουν ένα έτερο σύστημα, που συνυπήρξε έκτοτε παράλληλα με το πολίτευμα, για τον έλεγχο της αποτελεσματικότητας της πολιτικής πράξης. Αν και τα πρώτα χνάρια αυτού του συστήματος ανιχνεύονται στην αρχαϊκή περίοδο, θα φτάσει στην κορύφωσή του μόνο μετά την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας, όταν και οι Αθηναίοι θα καταφέρουν να διαμορφώσουν έναν πλήρη ηθικό, νομικό και ποινικό κώδικα για τον αποτελεσματικό έλεγχο της πολιτικής λειτουργίας της πόλεως ώστε αυτή να ασκείται προς όφελος των πολιτών κι όχι εις βάρος τους. Με αυτόν τον τρόπο, οι Αθηναίοι έφτασαν σε τέτοιο υψηλό επίπεδο την πολιτειακή τους οργάνωση, ώστε όποιος κι αν είχε την πολιτική αρμοδιότητα δεσμεύονταν να την ασκεί με γνώμονα το κοινό κι όχι το ίδιον συμφέρον. Αυτό το πνευματικό επίτευγμα των αρχαίων Αθηναίων είναι που περισσότερο χρειαζόμαστε σήμερα εμείς οι Έλληνες, αλλά κι ολόκληρη η ανθρωπότητα, για να ξεφύγουμε από το πολιτικό αδιέξοδο το οποίο οδηγεί με μαθηματική βεβαιότητα σε νέες συμφορές και τραγωδίες την ελληνική κοινωνία. Εξαιτίας αυτής της αναγκαιότητας λοιπόν, συνεγράφη το έργο αυτό στο οποίο παρουσιάζεται για πρώτη φορά ο αθηναϊκός κώδικας για την λειτουργία της πολιτικής σύμφωνα με την αρχή του κοινού συμφέροντος. Όπως θα δείτε, οι Αθηναίοι έθεσαν με χειρουργική ακρίβεια όλα τα μέρη της πολιτείας κι όλα τα στάδια της πολιτικής λειτουργίας της πόλεως στην υπηρεσία του κοινού συμφέροντος, ώστε η πολιτική να εκπληρώνει τον σκοπό της και να ωφελεί τον πολίτη. Αυτό το επίτευγμα των αρχαίων Αθηναίων αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον όταν
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
συνειδητοποιήσουμε ότι το πρόβλημα με την πολιτική στην Ελλάδα είναι ότι αυτή όχι μόνο δεν καθορίζεται με γνώμονα τα συμφέροντα της ελληνικής κοινωνίας, αλλά έχουν ληφθεί όλα τα πολιτειακά μέτρα ώστε αυτά να μπορούν να παραβιάζονται ευκόλως και χωρίς συνέπειες για τους παραβάτες. Η ίδια η νεοελληνική πραγματικότητα συνεπώς είναι αυτή που καθιστά την έρευνα αυτή επίκαιρη και χρήσιμη. Για τον καλύτερο κατατοπισμό του αναγνώστη, θα ήταν σκόπιμο να αναφέρουμε τα μέρη στα οποία χωρίζεται η ανά χείρας έρευνα. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται η εξελικτική πορεία της έννοιας του πολίτη κατ’ αναλογία προς το πολίτευμα, ώστε να εντοπίσουμε σε ποιο ακριβώς σημείο βρισκόμαστε εμείς σήμερα και πόσο απέχουμε ώστε η πολιτική να αρχίσει να αντιστοιχίζεται προς το κοινό συμφέρον. Στο δεύτερο μέρος γίνεται μία εισαγωγή στην έννοια του κοινού συμφέροντος ώστε να εξοικειωθεί ο αναγνώστης με τις βασικές έννοιες που απαντώνται στο έργο. Στο τρίτο μέρος εξετάζεται ο πολιτειακός κώδικας των Αθηναίων για την θέσπιση νόμων που συμφέρουν την πόλη και την πολιτική κοινωνία. Στο τέταρτο μέρος σειρά παίρνει ο κώδικας που υποχρέωνε τους άρχοντες να άρχουν και τους ρήτορες να ρητορεύουν με γνώμονα το κοινό συμφέρον, ενώ τέλος στο πέμπτο μέρος καταγράφεται ο κώδικας για την πολιτική διαγωγή και συμπεριφορά που έπρεπε να έχουν οι πολίτες ώστε να συμμορφώνονται κι εκείνοι με το κοινό συμφέρον της πόλης τους. Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι το έργο αυτό, ως η πρώτη συστηματοποιημένη απόπειρα καταγραφής και αποτύπωσης του αθηναϊκού πολιτειακού κώδικα για την εξασφάλιση του κοινού συμφέροντος, είναι αναπόφευκτο
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
να έχει ελλείψεις και κενά, κι ως εκ τούτου θα πρέπει να εκληφθεί μάλλον ως μία εισαγωγική έρευνα στο ζήτημα παρά ως μία απόλυτα ολοκληρωμένη παρουσίαση. Ευελπιστώ ότι το παρών θα είναι ωφέλιμο για τους αναγνώστες και θα δώσει μία ικανοποιητική απάντηση σε όλους όσους αναρωτιούνται τί πρέπει να γίνει ώστε η πολιτική να ασκείται για το καλό της πολιτικής κοινωνίας, να προάγει και να βελτιώνει τον βίο των πολιτών.
Το Κοινό Συμφέρον και πώς εξασφαλίζεται – Συριανός Αναστάσιος
Α. Η πολιτειότης ως μέτρο προόδου της πολιτικής κοινωνίας 1. Η πρόοδος ως ζητούμενο Η αδυναμία της εν Ελλάδι πολιτικής εξουσίας να παραγάγει πολιτικές που έχουν σημείο αναφοράς την κοινωνία και αποσκοπούν στην πραγμάτωση του κοινού συμφέροντος, αποτελεί διαχρονικά το μείζον πρόβλημα της κοινωνίας μας. Το πρόβλημα αυτό είναι βέβαια βαθύτατα πολιτειακό∙ πηγάζει δηλαδή από την ίδια την δομή του πολιτικού συστήματος. Το κοινοβουλευτικό σύστημα εγκλωβίζει την ελληνική κοινωνία στην εξουσιαστική κυριαρχία της πολιτικής τάξης η οποία εκδηλώνεται με όρους καταδυνάστευσης του κοινωνικού σώματος. Ο πολίτης δεν αποτελεί το αντικείμενο της πολιτικής, αλλά το υποκείμενό της∙ οι Έλληνες υπόκεινται υποχρεωτικά στην πολιτική που ασκεί η άρχουσα τάξη, συμμορφώνονται και υπακούουν στις διαταγές της, άρα καταδυναστεύονται.
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ…