ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η παρούσα
μελέτη αποπειράται να διερευνήσει το φαινό μενο του
σχολικού εκφοβισμο ύ σε ένα Γυμνάσιο της πόλης της Λάρισας καθώς κα ι τη σύνδεση του φα ινομένου με το κλίμα πού επικρατεί στο σχολείο. Η έρευνα βασίστηκε σε ερωτηματολόγιο που κατα σκευάσθηκε από το ν γράφοντα κα ι απαντήθηκε από 314 μαθητές του Γυμνασίου. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα κρούσματα εκφο βισμο ύ στο σχολείο κυμαίνοντα ι στα ίδια επίπεδα με ανάλογες έρευνες του παρελθόντος. Για δε το σχολικό κλίμα , βρέθηκε ότ ι όσο αυτό βελτιώνεται τόσο μειώνεται ο εκφοβισ μός. Η εργασία αποτελείται από τρία κεφάλαια. Στο πρώτο παρουσιάζετα ι εν συντομία το θεω ρητικό μέρος που α φορά τον εκφοβισμό, στο δεύτερο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας και στο τρίτο γίνεται ανάλυση των αποτελεσμάτων και εξαγωγή των συμπερασμάτων.
§
Λέξεις κλειδιά: Σχολικός εκφο βισμός, Σχολικό κλίμα, θύμα, θύτης, θεατής, φύλο, τάξη, εκπα ιδε υτικό επίπε δο γονέων.
ΚΕΦΑΛΑΙΑ
1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Θεωρητικό μέρος ………………………………………….….…….…..…7 1.1
Εισαγωγή – Ορισμοί ………………………………………………………………………..…...7
1.1.1 Ορισμοί ……………………………………………………………………………………………………………….7 1.1.2 Διαδικασία εκφοβισμού .…………………………………………………………………………………… 10 1.1.3 Η κατάσταση στην Ελλάδα ……………………………………………………………………………...11
1.2
Μορφές (είδη) εκφοβισμού ………………………………………………………….…....14
1.3
Αιτίες του εκφοβισμού και παράγοντες που τον επηρεάζουν ……………….18
1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4
Οικογένεια ………………………………………………………………………………………………………...18 Σχολείο ………………………………………………………………………………………………………………..20 Παρέες συνομηλίκων ………………………………………………………………………………………...23 Άλλοι παράγοντες ………………………………………………………………………………………………25
1.4 Τα χαρακτηριστικά των εμπλεκομένων ……………………………………………….28 1.4.1 Προφίλ θύματος ……………………………………………………………………………………………..….28 1.4.2 Προφίλ θύτη ……………………………………………………………………………………………………….30 1.4.3 Προφίλ θεατή ……………………………………………………………………………………………….......32
1.5
Συνέπειες του εκφοβισμού …………………………………………………………….….34
1.5.1 Συνέπειες στο θύμα …………………………………………………………………………………………...34 1.5.2 Συνέπειες στο θύτη …………………………………………………………………………………………….35 1.5.3 Συνέπειες στο θεατή ………………………………………………………………………………………..…36
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Η παρούσα έρευνα
………………………………………………….…37
2.1
Σκοπός - Στόχοι - Ερευνητικά ερωτήματα ………………………………………..….37
2.2
Μεθοδολογία έρευνας …………………………………………………………………...….38
2.2.1 Μέθοδος έρευνας ………………………………………………………………………………………….….38 2.2.2 Πληθυσμός μελέτης ………………………………………………………………………………………....39 2.2.3 Διαδικασία συλλογής δεδομένων ………………………………………………………………….....39 2.2.4 Ερευνητικά εργαλεία ……………………………………………………………………………………..….40 2.2.5 Διερεύνηση ερωτηματολογίου …………………………………………………………………….….…42 Α. Δημογραφικά στοιχεία ………………………………………………………………………………….….42
Β. Γ. Δ. Ε.
2.3
Ο εκφοβισμός στο σχολείο ………………………………………………………………………….…….43 Το σχολικό κλίμα …………………………………………………………………………………………..…. 44 Διερεύνηση της ομάδας ερωτήσεων: Ο εκφοβισμός στο σχολείο ……………….…..…44 Διερεύνηση της ομάδας ερωτήσεων: Το σχολικό κλίμα ……………………….…….……..47
Αποτελέσματα …………………………………………………………………………….……....52 Α. Σχολικός εκφοβισμός ……………………………………………………………………………….………..53 i ii iii iv
1ος Παράγοντας: 2ος Παράγοντας: 3ος Παράγοντας: Σύγκριση των 3
θύμα εκφοβισμού ………………………………………………………....…53 παρακολούθηση εκφοβισμού …………………………………………....56 άσκηση εκφοβισμού …………………………………………………..………58 παραγόντων …………………………………………………………………….....61
Β. Σχολικό κλίμα ……………………………………………………………………………………………………… 66 i 1ος Παράγοντας: Σχέσεις εκπαιδευτικών με μαθητές ………………………………………66 ii 2ος Παράγοντας: Ενδιαφέρον για σχολική επίδοση …………………….………………..........69 iii 3ος Παράγοντας: Κανόνες και αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού………....71 iv 4ος Παράγοντας: Στάσεις σχετικά με τον σχολικό εκφοβισμό ………….……………...73 v 5ος Παράγοντας: Ταύτιση με το σχολείο …………………………………………….…....... 75 vi 6ος Παράγοντας: Απουσία φαινομένου εκφοβισμού ………………………….………...77 vii 7ος Παράγοντας: Αίσθημα ασφάλειας, σεβασμού και εμπιστοσύνης………….... 79 viii Σύγκριση των 7 παραγόντων …………………………………………………………………….….81 Γ. Συσχέτιση μεταξύ των σύνθετων μεταβλητών ………………………………………………………..82 Δ. Δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος ……………………………………………………...83 Δ1. Φύλο …………………………………………………………………………………………………………………..83 Δ2. Τάξη ……………………………………………………………………………………………………………...……86 Δ3. Εκπαιδευτικό επίπεδο πατέρα ………………………………………………………………………...…88 Δ4. Εκπαιδευτικό επίπεδο μητέρας ……………………………………………………………………......90
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Τελικές σκέψεις
………………………………………………………..….92
3.1 Ανάλυση αποτελεσμάτων …………………………………………………………………...…92 Α. Σχολικός εκφοβισμός …………………………………………………………………………………….….....92 i ii iii iv
1ος Παράγοντας: 2ος Παράγοντας: 3ος Παράγοντας: Σύγκριση των 3
θύμα εκφοβισμού …………………………………………………………..... 92 παρακολούθηση εκφοβισμού ……………………………………….….…94 άσκηση εκφοβισμού ………………………………………………..………… 95 παραγόντων ……………………………………………………………………...…97
Β. Σχολικό κλίμα ……………………………………………………………………………………………………. 101 i 1ος Παράγοντας: Σχέσεις εκπαιδευτικών με μαθητές ………………………………….. 101
ii 2ος Παράγοντας: Ενδιαφέρον για σχολική επίδοση ……………………………………………101 iii 3ος Παράγοντας: Κανόνες και αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού……………..101 iv 4ος Παράγοντας: Στάσεις σχετικά με τον σχολικό εκφοβισμό …………………….....102 v 5ος Παράγοντας: Ταύτιση με το σχολείο ……………………………….………………….…...103 vi 6ος Παράγοντας: Απουσία φαινομένου εκφοβισμού ……………………………………..103 vii 7ος Παράγοντας: Αίσθημα ασφάλειας, σεβασμού και εμπιστοσύνης……………. 104 viii Σύγκριση των 7 παραγόντων …………………………………………………………………..….105 Γ. Συσχέτιση μεταξύ των σύνθετων μεταβλητών ………………………………………………......107 i 1ος Παράγοντας: θύμα εκφοβισμού ……………………………………………………….….…107 ii 2ος Παράγοντας: παρακολούθηση εκφοβισμού ………………………………………….…110 iii 3ος Παράγοντας: άσκηση εκφοβισμού ………………………………………………………..…111 Δ. Δημογραφικά χαρακτηριστικά του δείγματος ……………………………………………….….114 Δ1. Φύλο ……………………………………………………………………………………………………….…….…114 Δ2. Τάξη ………………………………………………………………………………………………………………... 116 Δ3. Εκπαιδευτικό επίπεδο πατέρα ………………………………………………………………………… 118 Δ4. Εκπαιδευτικό επίπεδο μητέρας …………………………………………………………………….…109
3.2 Συμπεράσματα …………………………………………………………………………………………………...121 3.3 Προτάσεις …………………………………………………………………………………………………………....114 3.3.1 Περιορισμοί της έρευνας – Προτάσεις για μελλοντικές έρευνες …………………... 124 3.3.2 Προτάσεις αντιμετώπισης του φαινομένου ………………………………………………..….126
Βιβλιογραφία …………………………………………………………………………………………………….…..127
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι
Το Ερωτηματολόγιο ……………………………………………………………………….141
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ
Η προέλευση των ερωτήσεων του ερωτηματολογίου ……………………144
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ : ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1.1 Εισαγωγή – Ορισμοί 1.1.1 Ορισμοί «Σχολικός εκφοβισμός» είναι ο όρος με τον οποίο αποδίδεται στ α Ελληνικά η Αγγλική λέξη bullying. Ο σχο λικός εκφο βισμός - bullying είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου και ανα φέρεται στη χρήση βίας μετ αξύ μαθητών ή συνομήλικων παιδιών. Σύμφωνα με τον Dan Olweus (1993), πρωτεργάτη παγκοσμίως στ η μελέτη του φαινο μένου ήδη από τ η δεκαετία του 1 970 , ο σχολικός εκφοβισμός είναι πιθανό να εκδηλωθε ί σε οποιοδήποτε σχολικό ίδρυμα , ανεξάρτητα από την περιοχή, τ η φήμη τ ου ιδρύματος ή την οικονομική κα ι κοινων ική επιφάνεια των μαθητών. Εκείνο που διαφορο ποιεί το είδο ς αυτό βίας α πό τα υπόλοιπα μέσα σε μία κοινωνία, είναι ότι η σχολική βία αναφέρεται στην επιβο λή της βούλησης ενός μέρους προς ένα άλλο με σκοπό τ ην πρόκληση ζημιάς ή βλάβης μέσα στα πλαίσια, όμως της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η βία στους χώρους του σχολείου δεν είνα ι τωρινό φαινόμενο. Πιθανότατα πρωτοε μφανίστη κε όταν λειτούργησε το πρώ το σχολείο. Οι ε ιδικοί υπο στηρίζουν ότ ι η επιθετικότητα είναι ένστ ικτο εγγενές με την ανθρώπινη φύση κα ι ό τι η βία και η επιθετικότητα αποτελούν εκδηλώ σεις τ ης ανθρώπινης συμπεριφοράς πο υ παρατηρούνται από την παιδική α κόμη ηλικία (Αρτινοπο ύλου,2009) . Την τελευταία δεκα ετία κανένα άλλο θέμα σχετικό με σχο λείο κα ι τη ν εκπαιδευτική δια δικασία, δεν γνώρισε τ έτοια δημοτικότητα όσο η βία στο υς σχολικούς χώρους. Ο Rigb y(2008) υποστηρίζει ότι το συνεχ ώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για το θέμα, οφείλεται στο γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια σε πολλές χώρες του κόσμου άρχισαν να αν αγνωρίζονται βασικά δικα ιώματα
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
μεμονωμένων ατόμων ή και κοινωνικώ ν ομάδων που υφίστ ανται διακρίσε ις. Έτσι περιστατικά σχ ολικού εκφοβισμού που πα λαιότερα αντιμετωπίζονταν με αδιαφορία, σήμερα μέσα σε ένα κλίμα αυξημένης ευαισθητοποίησης τη ς κοινων ίας, δεν μπο ρούν παρά να προβληματίζουν όσους εμπλέκονται με την εκπαίδευση. Το φαινόμενο του σχολικο ύ εκφο βισμο ύ δύσκο λα μπορε ί να οριστεί επακριβώς αφού ε κδηλώνεται με διάφορες μορφές. Οι ορισμο ί δε τη ς σχολικής βίας κα ι του εκφοβισμού (bullying), δεν είναι
απόλυτοι α λλά
μπορούν να επηρε αστούν από το πολιτ ισμικό πλα ίσιο κα ι τις εκάστοτε ιστορικές, κο ινωνικές και πολιτικές συνθήκες . Ο Olweus(2009), ορίζει τον εκφοβισμό με τον ακόλουθο τρόπο : «ένας μαθητής γίνεται αντικε ίμενο εκφοβισμού ή θυμα τοποιείτα ι όταν υποβάλλεται κατ’ επα νάληψη και κατ ’ εξακολούθηση , σε αρνητικές ενέργειες από έναν ή περισσότερους άλλους μαθητές». Επίση ς, ο ίδιος προ κειμένο υ να περιγράψει λεπτομερέστερα τον εκφοβισμό δη λώνει ότι αυτός είναι (1) μία σκό πιμη επιθετ ική συμπεριφορά που (2) επαναλαμβάνεται σταθερά στο χρόνο , στο πλαίσιο μιας σχέσης, η οποία (3 ) χαρακτη ρίζεται από ανισότ ητα δύναμης μεταξύ δράστη κα ι θύματος (Olweus,1993). Σύμφωνα με τον Rigby(2008), « ο εκφοβισμός συμπεριλαμβά νει βασικά την επιθυμία κάπο ιου να πληγώσει κάποιον άλλο , την ασυμμετρία δύναμης των εμπλεκόμενων κα ι (συνήθως ) την επανάληψη και την άδικη χρήση της δύναμης, την προ φανή ευχαρίστηση του επιτιθέμενου και γενικά μια αίσθηση καταπίεση ς από την πλευρά του θύματος ». Ο ίδιο ς επίσης ορίζει τον εκφοβισμό ως μία συστηματική κατ άχρηση δύναμης. Ανάλογος είναι και ο ορισμός πο υ διατυπώνει ο Farrington (1993) που προσδίδε ι στο
φα ινόμενο του bullying τα παρακάτω χαρακτηριστ ικά : 1)
φυσική, λεκτική ή ψυχολογική επίθε ση ή προσβολή, 2 ) πρόθεση να προκαλέσε ι φό βο, α νησυχία ή πόνο στο θύμα, 3) περιλαμβά νει ανισ ορρο πία ισχύος με το
δυνατότερο παιδί να πιέζει το αδύναμο, 4) επαναλαμβάνετα ι
από τα ίδια πα ιδιά γ ια μεγάλη χρονική περίοδο . Ένας διαφορετικός ορισμός , ιδωμένος κυρίως από
την πλευρά του
θύτη διατυπώνεται από τους Tattum, D and Tattum, E. (1992) ως εξής: «ο
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
σχολικός εκφοβισμός είναι η σκόπιμη και συνειδητή επιθυμία να βλάψουμε τον άλλο και να τον υποβάλλουμε σε κα τάσταση πίεσης ». Σύμφωνα με το Λεξικό Ψυχολογ ίας των Χουντουμάδη και Πα τεράκη (σ. 181) ο εκφοβισμός ( bullying) είνα ι:
«η άσκηση βίας και κοινωνικής
απομόνωσης στ ο πλαίσιο του σχολείου. Ένας μαθητής θεωρείται «θύμα εκφοβ ισμ ού» όταν εκτίθεται κατ' επανάληψη και για κάποιο χρονικό διάστημα σε αρνητικές ενέργειες προερχόμενες από έναν ή περισσότερους μαθητές, οι οπο ίοι δρουν χωρίς να προκληθούν. Μια ενέργεια θεωρείται αρνητική όταν βλάπτ ει σκόπιμα ή επιχειρεί να βλάψει ή να ταλαιπωρήσει ένα άτομο. Αυτές οι αρνητικές ενέργειες μπορεί να είναι λεκτ ικές ή μη λεκτικές. Τόσο ο δράστης όσο και το θύμα μπορεί να είναι είτε μεμονωμένα άτομα είτε ομάδες, αν και ο στ όχος είνα ι συνήθως μόνο ένας μαθητής. Χαρακτηριστικό του φα ινομένου του εκφοβ ισμ ού ε ίναι ότ ι ανάμεσα στον δράστη και στ ο θύμα δεν υπάρχει συμμετ ρική σχέση δύναμης και εξουσίας». Από πολύ νωρίς αποσαφηνίστηκε ότι ο εκφοβισμός δεν πρέπει να συγχέεται με τους καβγάδες και την αντιπαράθε ση πο υ πολλές φορέ ς δημιουργε ίται ανά μεσα σε ομότ ιμα
άτομα της ίδια ς
σωματικής
κα ι
ψυχολογικής δύναμης. O Olweus(1993) παραθέτει, τη διαφορά του bullyin g με το «πείραγμα» στα πλα ίσια του παιχνιδιού. Το «πείρα γμα»
συνή θως
συμβα ίνει μεταξύ φίλων κα ι δεν περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικο ύ πόνου των άλλων. Ο σχολικός εκφο βισμό ς συμβα ίνει ανάμεσα σε παιδιά τα οποία δεν είνα ι φίλοι. Η
χαρακτηριστική
ανισο ρρο πία
δύναμης
που
υφίστ αται
κα ι
αναφέρθηκε σε προ ηγούμενο σημείο, οφείλεται στο γεγονός ότι ένα παιδί τυχαίνει να είνα ι πιο μεγαλόσωμο ή δημοφιλέ στερο ή ακόμη στο ότι μπορε ί κάπο ια παιδιά να συνωμοτούν εναντίον κάποιο υ άλλου. Το «πείραγμα » όμως μπορεί εύ κολα να μετατραπεί σε εκφοβισμό , αν συμβαίνει γ ια πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και το σημαντικότερο , όταν το παιδί α ισθανθεί ότ ι οι πράξεις των άλλων δεν διέπονται από πρόθεση δημιουργίας ή πρόκλησης κάτι αστε ίου και δε ν γίνονται μέσα στα όρια του παιχνιδι ο ύ Rigby(2008). Έτσι μία συμπεριφορά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως «βίαιη » και να συνιστά εκφοβισμό όταν οριοθετείται μέσα σ’ ένα κοινό σύστημα νοήματος που
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
δημιουργούν οι ίδιοι μαθητές κα ι συνομήλικοι ο ι οποίο ι ταυτόχρονα ορίζουν αν μία πράξη είναι αποδεκτή ή όχι. Οι ερευνητές καθόρισαν υπάρχουν
τρεις
διαφορετ ικο ί
πως σε κάθε περιστατικό εκφοβισμού συμμετοχικοί
ρό λοι
τους
οποίους
αναλαμβάνουν τα παιδι ά : 1.
Οι θύτες ή δράστες ή νταήδες ( bullies). Αυτοί που ασκούν εκφοβισμό.
2.
Τα θύματα (victims ). Αυτοί που υφίσταντ αι εκφοβισμό .
3.
Οι θεατές ή μάρτυρες ή
παρατηρητές. (bystanders). Αυτοί που
παρατηρούν τον εκφοβισμό . Ορισμένοι μελετητές (Woods & White,2005) θεωρούν ότι υπάρχει και μια
τέταρτη
δια κριτή ομάδα οι θύτε ς -θύματα. Αυτο ί
δηλαδή που ε ίναι
ταυτόχρονα και θύτε ς κα ι θύματα. Οι πε ρισσότεροι πάντως εντάσσουν αυτή την ομάδα στις προ ηγούμενες.
1.1.2 Διαδικασία εκφοβισμού Οι Olweus(2009) κα ι Rig by(2008) έχουν περιγράψει μια παραπλήσια δια δικασία
με
την
οποία
λαμβάνει
χώρα
ο
εκφοβισμός.
Αρχικά
υποστηρίζο υν θα πρέπει να υπάρχει ένας μαθητής, συνήθως σωματικά δυνατότερος από το υς υπό λοιπους, με οξύθυμη ιδιο συγκρασία κα ι έντονη τάση να επιβληθεί στους άλλους. Αυτό ς θα ψάξει να βρει ένα συμμαθητή του, συνήθως της ίδιας τάξης, ανα σφα λή, αγχώδη, με φοβισμένο ύφος κα ι ήπιων τόνων. Αρχίζει πάντα με ήπια πειράγματα, περιμένοντας να δει την αντίδραση του άλλου. Αν το θύμα δείξ ει αναστάτωση, ενόχληση, αδ υναμία απάντησης και δεν απευθυνθεί κάπο υ για βοήθεια, τότε ο δράστης συνεχίζε ι με σοβαρότερα και συχνότερα πειράγ ματα. Η ανασφά λεια, η σύγχυση ή ενδεχόμενα κλάματα δημιουργούν στο δράστη ένα αίσθημα ανωτερότητας και κυριαρχίας κα ι συνεχίζει με μεγαλύτερη συχνότητα
τον εκφοβισμό
απολαμβάνοντας τη ν υπεροχή του. Κάποιοι από τους υπόλοιπους μα θητές, ίσως και με την πα ρότρυνση του θύτη , αρχίζουν να τον συνδράμουν στον εκφοβισμό, θεωρώ ντας το θύμα
ένα ασφαλή στόχο που αδυνατεί να
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
ανταποδώσει κα ι κανείς δεν τον υπε ρασπίζεται. Έτσι σιγά σιγά
τυχό ν
ενδοιασμο ί ή ενσυναίσθηση των δραστ ών για το θύμα εξανεμίζονται κα ι όλο και περ ισσότερο ι συμμαθητές συνηθίζο υν και απο δέχονται την κατάσταση. «Έτσι κακομο ίρης που είναι του αξίζει να φάει και καμιά σφαλιάρα » όπως λέει χαρακτηριστικά ο Olweus(2009). Τα υπόλο ιπα παιδιά στ αματούν να τον κάνουν παρέα φοβούμενα μήπως γίνουν θύματα και τα ίδια ή τρωθεί το κύρος τους. Τελικά τ ο θύμα καταντά πλήρως απομονωμένο και απελπισμένο.
1.1.3 Η κατάσταση στην Ελλάδα Στην Ελλάδα το φα ινόμενο άρχισε να μελετάται από τις αρχές τις δεκαετίας το υ 80. Η πρώτη έρευνα πραγματοποιήθηκε τ ο 1984 από την Λουκία Μπεζέ(Μπεζ έ,1998). Ακολο ύθησαν κι ά λλες έρευνες (θα αναφέρουμε αυτές των Χαντζή, Χουντουμάδου & Πατ εράκη,(2000) και τω ν Πε τρόπουλου και Παπαστ υλιανού(2001)) ο ι περισσό τερες επικεντρωμένες σε μαθητές πρωτοβάθμια ς εκπα ίδευσης. Για τους μαθητές του Γυμνασίο υ , στους οποίους ε ίναι επικε ντρωμένη η έρευνα μας έχουν γίνει πολύ λιγότερες μελέτες.(ΕΠΙΨΥ,20 06), (ΕΨΥΠΕ στα πλαίσια το υ διακρατ ικού ευρωπα ϊκού προγράμματος DAPHNE,2005) κ.α. Θα αναφέρουμε την πρόσφατη (2012) Ευρωπαϊκή έρευνα για το φαινόμενο του σχολικού διεξήχθη
εκφο βισμού του Europe’s Antibullying Campaign Project που σε
16227
μαθητές σε
6
χώρες
μεταξύ των οποί ων κα ι της
Ελλάδας. Οι μελέτες αυτές σε γενικές γραμμές έδειξαν ότι η σχολική βία στην Ελλάδα έχει τις ίδιες αιτίες, μορφές κα ι συνέπειες με την υπόλοιπη Ευρώπη , πλην
όμως
η
συχνότητα
εμφάνισης
του
φαινομένου
είναι
μάλλον
μικρότερη(Γ ιωτοπούλου -Μαραγκοπούλο υ,2010). Έρευνα τ ου Παγκόσμιο υ Οργανισμο ύ Υγείας όπως αναφέρεται (στο Γιαννακοπούλου κ.α.,2010) κατέδειξε ότι
το ποσοστό
των μαθητών που
εκφοβίζοντ αι στην Ελλά δα
φτάνει το 8.7% ενώ των μαθητών που εκφοβίζουν το 7.45%. Άλλες έρευνες έχουν δείξει ότ ι
έ να στα
δέ κα
παιδιά σχολικής η λικία ς έχει εμπλα κεί
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
συστηματικά
σε
πράξεις
εκφοβισμο ύ (Ψάλτη, Αν., & Κωνσταντίνου, Κ.
,2007, Δεληγιάννη -Κουιμτζη, κ.α. ,2005). Ο Μπεσίρης που συγκεντρώνει αποτ ελέσματα αρκετών ερευνών υποστηρίζε ι ότι η Ελλάδα σε σχέση με τις υπόλο ιπες ευρωπαϊκές χώρες εμφανίζει σχετικά χαμηλά ποσοστά σχολική ς βίας που κυμαίνονται από περίπο υ 10% του μαθητικο ύ πληθυσμο ύ για τα θύματα σχολικής βίας έως περίπο υ 20% για τους θύτες. Δεν υπάρχουν συγκριτικές έρευνες που να αποτυπώνουν ξεκάθαρα αν μεταβάλλεται κα ι πώς η ένταση του φαινομένου. Πιθανο λογούμενη
αύξηση
του
φαινομένου,
συνδέεται
με
τον
μετασχηματισμό της Ελληνικής κοινωνία ς και οικογένειας, την αύξηση των διαζυγ ίων, τις μονογ ονεικές ο ικογένειες, την έλλειψη ελεύθε ρου χρόνου κα ι διάθεση ς από πλε υράς γονέων, την αύξηση των αλλοδαπώ ν, την επίδραση των Μ.Μ.Ε. κ.τ.λ. Σημαντικό ρόλο πρέ πει να παίζουν κα ι οι διαρκε ίς κα ι ασταθείς αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα (Παπάνη ς Ε,2009). Αρκετά περιστατικά
βίας
μένουν
στην
αφάνει α,
αγνοούνται
ή
ακόμα
κα ι
αποκρύπτονται διό τι υπάρχε ι ο φόβος ότι η δημο σιο ποίηση τους θα στιγματίσει τους εμπλεκόμενους και θα τραυματίσει το κύρος του σχολείου (Ασημόπουλος κ. α.,2000). Γενικά τα αγόρια εμπλέκοντα ι περισσότ ερο από τα κορίτσια κυρίως σε περιστατικά σωματ ικού και λε κτικού εκφοβισμού, ενώ οι θύτες έχουν συνήθως χαμηλή σχ ολική επίδο ση και ά σχημη συμπεριφορά εντός και εκτός της τάξης. Το μεγαλύτερο ποσοστό εμφανίζεται στ ις α στικές περιοχές (Βογιατζ ιδά κης Λ . ,2007) και κυρίως στα μεγάλα σχολικ ά
συγκροτήματα
(Ζαννίκου Μ.,2007). Τα σχολεία με υψηλά ακα δημαϊκά αποτελέσματα παρουσιάζουν χαμη λότερη σχολική βία (Βογιατζ ιδά κης Λ . ,2 007). Αυξημένα κρούσματα
βίας βρέθηκαν σε σχολεία με μαθητές που έχουν γονείς με
υψηλό κοινωνικό και οικονομικό επίπεδ ο. Η κοινωνικοο ικονομική αυτή κατάσταση των γονέων (Παπάνης Ε,2009) ίσως συνδέ εται με τάσεις επιθετικής συμπεριφοράς , έπαρσης κα ι αδιαφορίας προς τους σχολικούς κανόνες.
Οι
συμμορίες
(Δασκαλά κη,2008).
ανηλίκων
είναι
περιορισμένες
στην
Ελλάδα
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
Ο Μπεσίρη ς τον ίζε ι ότι «στην Ε λλά δα υπάρχει θεσμικό ενδιαφέρον σε επίπεδο συμμετοχής και συνεργασίας στις συνεδριάσεις οργά νων της Ε.Ε. για το ζήτημα, αλλά δεν παρατηρούνται οργανωμένες θεσμικές δράσεις γ ια τη ν πρόληψη ή θεραπεία του φαινομένου. Οι λίγες προσπάθειες εξα ντλούνται σε βραχυχρόνια και αποσπασματ ικά μέτρα αντίδρασης». Η Αρτινοπούλου(2009) με τη σειρά της υποστηρίζει ότι ο ι ευρύτ ερες αλλαγές που συντελούνται στις οικονομικές
κα ι
πολιτ ικές
δομές
αυτή
την
εποχή
στην
Ελλά δα ,
αντανακλώνται και στο χώρο της εκπαίδε υσης και επηρεάζ ουν το σχολικό κλίμα. Έτσι στο
ζήτημα της σχολικής βίας πρέπε ι να
δοθεί μεγαλύτερη
κοινων ική σημα σία και βαρύτητα . Πρέπει να ενταχθεί στην ατζέντα των κέντρων λήψης αποφάσεων και να σχεδιαστε ί μια συντονισμένη πολιτ ική πρόληψης κα ι αντιμε τώπισης.
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
1.2 Μορφές (είδη) εκφοβισμού Παρόλη την ασυμφωνία των μελετητών στην εύρεση ενός κο ινώς αποδεκτού ορισμού του συμφωνία όσον αφορά
σχολικού εκφοβισμού, επήλθε εύκολα σχετική την κατηγοριοποίηση των ειδών αυτού. Πρώτος ο
Olweus(1993) διέ κρινε τον εκφοβισμό σε άμεσο, δηλαδή την «πρόσω πο με πρόσωπο» αντιπαράθεση και στον έμμεσο εκφοβισμό, δη λαδή την μορφή του εκφοβισμού χωρίς αντιπαράθεση όπως συμβαίνε ι π.χ . με την διά δοση φημών ή την κοινωνική α πομόνωση. Σήμερα οι περισσότεροι ερευνητές ( Boulton, Καρέλλου, Λανίτη, Μανούσου & Λεμονή, 20 01, Espelage & Swearer 2003, Κωνσταντίνου & Ψά λτη 2007, Olweus Bullying Prevention Program 2007α, Sharp & Smith 1994, Suckling & Temple 2001 )
δια κρίνουν τις παρα κάτω
μορφές εκφοβισμο ύ : 1. Τον άμεσο ή σωματικό εκφοβισμό (p hysical bullying): όπου ο θύτης μεταχειρίζεται φυσική βία, όπως γροθιές, κλωτσιές, σπρωξιέ ς,(Olweus1993), τράβηγμα μαλλιών, τσιμπήματα και δαγκωνιές ή όταν κάποιος μαθητής περιορίζε ι
τον ά λλο με σωματικές πρακτικές (Πρεκατέ,2007). Επίσης η
αρπαγή η φθορά ή και το κλέψιμο αντικειμένων π ου ανήκουν στο θύμα συνήθως ευτελούς αξίας (Louwes, J.20 09). Είνα ι πολύ δια δεδομένος στις μικρές ηλικίες και μειώνεται όσο αυξάνει η ηλικία των νέω ν. Επίσης είνα ι πολύ πιο συνηθισμέ νος στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια (Ασημόπουλο ς, Χ. κ.α.,2000). Κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες μπορεί να φτάσει έως και τον τραυματισμό του θύματος (Olweus1993). Η μορφή αυτή του εκφοβισμο ύ είναι η πιο εύκολο να γίνει αντιληπτή αλλά και να αντιμετωπιστεί. (Smith, P.K. 2004). 2. Τον λεκτικό εκφοβισμό (verbal bullying) : όπου ο δράστης ενοχλεί συνεχόμενα το θύμα, τον κοροϊδεύει, του βγάζει παρατσούκλια, τον βρίζει και προ σβάλλει γενικότερα με λόγια και χειρονομίες. Ο πιο δια δεδομένος τύπος εκφοβισμού και γ ια τα δύο φύλα επειδή δεν υπάρχ ουν αποδε ικτ ικά στοιχεία για τ ην τ έλ εση τ ο υ ( Louwes, J.2009). Στο στόχαστρο ε ίναι δυνατόν να μπουν
η εμφάνιση, η κοινωνική θέση, το ντύσιμο, η καταγωγή, η
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
σεξουαλικότητα, και γενικά οτιδήποτε μπορεί να θεωρηθεί από τον θύτη ως κουσούρι. Οι λέξεις βγαίνουν χωρίς ιδιαίτερη σκέψη από τους δράστ ες κα ι με τρόπο που δεν δείχνουν σεβασμό προς τον θύτη ( Clarke, M.J. 2007). Ως λεκτικές
εκδη λώσεις
του
bullying
μπορούν
επίσης
να
θεωρηθούν
ο
σαρκασμός η ειρωνεία και η γελοιοποίηση του θύματος (Παπάνης Ε,2009), καθώς κα ι σχόλια για την εθνική προέλευση ή την οικονομική κατάστα ση ενός μαθητή και της οικογένειάς τ ου και τα συκοφαντικά γ κράφιτ ι (Πρεκατέ,2007). Αυτ ή η μορφή εκφοβισμού θεωρείται από τις πιο επιβλαβε ίς καθώς αφήνει μακροχρόνια σημάδια που σε ορισμένες περιπτώσε ις δεν επουλώνονται πο τέ (Clarke, M.J. 2007). 3. Τον έμμεσο εκφοβισμό
ή κοινωνικό ή συ ναισθηματικό
(indirect/social/relational
bullying):
όπου
ή ψ υχολογικό τα
μέσα
που
μεταχειρίζεται ο δράστης, ή κατά κανόνα οι δράστες, είναι η κοινων ική απομόνωση του θύματος και ο αποκλε ισμός του από την παρέα, μέσω της χειραγώγησης
της
ομάδας
ομηλίκω ν.
Πιο
συγ κεκριμέ να,
οι
δράστες
συσπε ιρώνονται σε μία κλίκα και πολύ συντονισμένα αγνοούν το συμμαθητ ή ή τη συμμαθήτριά τους, τους κάνουν να αισθάνονται αόρατοι, δεν τους επιτρέπουν να παίξ ουν ή το υς αναθέτο υν τα πιο δυσάρεστ α καθήκοντα στις ομαδικές
δραστηριότητες,
τρέχουν
να
τους
κρυφτ ούν
(δε ίχνοντας
επιδε ικτ ικά ότι θα ήθελαν να τους εγκαταλείψουν) και γενικά τους περιφρονούν. Ο έμμεσος εκφοβισμός πλήττει κατά κόρον τις δια προσωπικέ ς σχέσεις του θύματος κα ι το αίσθημά του, ότι είναι αποδε κτό μέλος της ομάδας ομηλίκων, κα θώς με ύπουλα μέσα, ό πως είνα ι το κο υτ σομπολιό και η διά δοση κα κών φη μών, το αποκλε ίουν σταδια κά από ό λες τις παρέες ( Δρακουλάκη – Λαβο ύτα). Αυτή ε ίναι κα ι η μορφή πο υ δυσκολεύονται τα
θύματα περισσότερο να αναφέρουν, ακριβώς διότι εκφράζεται έμμεσα, συγκαλυμμένα. Πιο δια δεδομένος τύπος εκφοβισμού ανάμεσα στα κορίτσια παρά στα αγόρια. Σχετίζεται άμεσα με το λεκτικό ε κφοβισμό στους σαρκασμο ύς, τα πειράγματα, την ταπείνωση και τη γενικ ότε ρη υποτίμηση και απαξίωση του θύμα τος.
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
4. Τον εκβιασμό (extortion ή blackmail): όπου οι δράστες με απειλέ ς και ε κβιασμούς εξαναγκάζουν τα θύματα να τους παρα δώσο υν το χαρτζιλίκι τους, το κολατσιό τους ή άλλα προσωπικά τους αντικείμενα. Ακραία κα ι πολύ σπάνια μορφή εκφοβισμο ύ. 5. Τον οπτικό εκφο βισμό (visual bullying): αυτός πραγματοποιείτα ι όταν ο δράστης γράφει ένα προσβλητ ικό γ ια το θύμα σημείωμα και τ ο περνάει στους συμμαθητές τους από χέρι σε χέρι ή το τοποθετεί σε περίοπτη θέση στο σακίδιο το υ θύματος ή στο ντουλάπι του. Εναλλακτικά σχεδιάζει γκράφιτ ι παρεμφερούς σημειολογία ς σε εμφανή σημεία του σχολείου ( Δρακουλάκη – Λαβο ύτα).
6. Τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό (c yb erbullying): όπου o δράστης χρησιμοπο ιεί ηλε κτρονικά μέσα για να διασπείρει ύβρεις κα ι προσβολές γ ια το θύμα, όπως ηλε κτρονικό ταχυδρομε ίο (e -mail) ή μηνύματα σε κινητά τηλέφωνα (sms), δη μιουργεί βίντεο και φωτογραφίες. Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των εκδηλώ σεων α ποτελεί το προσβλητικό και απειλητικό περιεχόμενο τους με σκοπό την ταπείνωση και την απειλή του παιδιού (Πρεκατέ,2007). O ηλεκτρονικός εκφο βισμό ς συνήθως πραγματοποιείτα ι εκτός του σχολείου, είναι πιθανό όμως να συμβεί και σε μαθήματα ή στη βιβλιο θήκη του σχο λείου όπου χρησιμο ποιείτα ι ηλεκτρονικός υπολογιστής. Πολύ διαδεδομένος στη Μ. Βρετανία και τις Ε.Π.Α., στην Ελλάδα δεν είναι
α κόμη
συνη θισμένος.
Τα
τελευταία
χρόνια
όμως
έχει
λάβε ι
ανησυχητικές διαστ άσεις με τα παιδιά - στόχο να εκτίθενται πλέον σε πλ ήθο ς ανθρώπων ξεφεύγοντας από τα στενά πλαίσια του σχ ολικού χώρου (Παραδε ισιώτη,Α. & Τζιόγκουρος,Π.,200 8), διότι η
χρήση της τεχνολογίας
επιτρέπει στους εκφοβιστές να παρενοχλούν τα θύματά τους και μετά το σχολείο, ακόμη και τα σαββατοκύριακα ( Jackson, C. 2006). Εξαιτίας αυτο ύ του λόγου αυτή η μορφή εκφοβισμο ύ έχει μεγάλη χρονική διάρκε ια (Espelage, D., & Swe arer, S.M. ,2003) 7. Το σεξουαλικό εκφοβισμό (sexual bullying): όπου ο δράστης προξενεί ένα αίσθημα αμηχανίας και ντροπής στο θύμα με αισχρά σκίτσα, ανήθικες χειρονομίες, ανεπιθύμητο άγγιγμα, προσβλητ ικά μηνύματα με πονηρό
περιεχόμενο,
αγενή
αστεία
και
σχόλια
σεξουαλικού
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
περιεχομένου(Duncan ,1999). Επιπλέον μπορεί να αγγίζει το θύμα σε διάφορα σημεία πα ρά τη θέλησή του, να το θωπεύει ή να τ ο ψηλαφίζε ι. Το θύμα
εξαναγκάζεται σε μια σεξουαλική ενέργεια για τ ην οποία δεν
αισθάνεται άνετα και είναι πολύ δύσκο λο να μιλήσει σε άλλους γι’ αυτή , με τελικό αποτέλεσμα να οδηγείται
στη
ταπείνωση
και
τ ον εξευτελισμό
(Sullivan ,2000). Παρόλο που είναι δια δε δομένος στον ίδιο βαθμό και στα δύο φύλα, φαίνεται ότι τα κορίτσια επηρεάζονται περισσότερο από την σεξουαλική παρενόχληση (Gruber, James. & Finera n, Susan.,2008) 8. Το ρατσιστικό εκφοβισμό (racial bullying): εκφράζεται
σωματικά,
κο ινωνικά
ή
ψυχολογικά,
όπου ο δράστης κα ι
αποσκο πεί
να
στιγματίσει τη διαφορετικότητα του στόχου ως προς τη φυλή ( Rigby ,2008). Σε αυτή τη μορφή εκφοβισμού μπορούν επίσης να ενταχθούν προσβλητ ικέ ς συμπερ ιφορές με αφορμή την οικονομική κατάσταση, την προφορά ή και μόνο ότι το θύμα ε ίναι νεοφερμένο στ η γειτονιά ή το σχ ολείο. Ε λάχιστα δια δεδομένος αλλά με ισχυρά αυξανόμενες τάσεις στην Ελλάδα αλλά κα ι στον υπό λοιπο κό σμο ( Sullivan,2000) εξ αιτίας της αύξησης τ ων μεταναστών, ο ρατσισμό ς διαχέεται κα ι στο σχολικό περιβάλλον κα ι διαβρώνει τις σχέσεις των αυτοχθόνων με τους μαθητές από τ ις διά φορες εθνικές μειονότητες. Ο ρατσιστ ικός ε κφοβισμός μεγιστοπο ιεί και ενισχ ύει τις προϋπάρχο υσες εμπειρίες απο στέρησης του θύματος (Smith,2003).
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
2.2.5 Διερεύνηση ερωτηματολογίου Α.
Δημογραφικά στοιχεία Τα δημογραφικά στο ιχεία αυτά είναι: 1. Φύλο 2. Τάξη
3. Εκπα ιδευτ ικό επίπεδο πατέρα 4. Εκπαιδευτ ικό επίπεδο μητέρας
Δημογραφικά στοιχεία Κατηγορίες ΦΥΛΟ
Τάξη
Ποιες είναι οι σπουδές του πατέ ρα σου
Ποιες είναι οι σπουδές της μητέ ρας σου
Πλήθος
%
Αγόρι
156
49,8
Κορίτσι
158
50,2
Α
114
36,3
Β
102
32,5
Γ
98
31,2
Απολυτήριο Δημοτικού
19
6,3
Απολυτήριο Γυμνασίου
33
10,9
Απολυτήριο Λυκείου
102
33,6
Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ
150
49,3
Απολυτήριο Δημοτικού
13
4,3
Απολυτήριο Γυμνασίου
33
10,9
118
39,1
Απολυτήριο Λυκείου Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ
138
Το σύνολο των ερωτήσεων είναι κλε ιστο ύ τύπου.
45,7
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
Γράφημ α 0 : Ρ αβδο γράμ μ ατ α κατ ανο μ ής ποσο στ ών φύλ ο υ
και τάξ εων
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
Κορίτσι
Α
Αγόρι
Β
Γ
50
50
45
45
40
40
35
35
30
30
25
25
20
20
15
15
10
10
5
5
0
0
Απολυτήριο Δημοτικού Απολυτήριο Γυμνασίου Απολυτήριο Λυκείου
Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ
Απολυτήριο Δημοτικού Απολυτήριο Γυμνασίου
Απολυτήριο Λυκείου
Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ
Γράφημ α 0 : Ρ αβδο γράμ μ ατ α κατ ανο μ ής μ ορφωτ ικο ύ επιπέδο υ γο νέων
Β. Ο εκφοβισμός στο σχολείο Στην ενότητα περιλαμβάνονται ερωτή σεις πο υ εξετάζουν τον εκφοβισμό στο σχολείο . Συγκε κριμένα περιλαμβάνο νται 18 ερωτήσεις ό που οι μαθητές δηλώνουν σε μια 5 βάθμια κλίμα κα Likert την συχνότητα που εκδηλώνουν οι ίδιοι
ε κφοβιστικές
συμπεριφορές,
αν
παρακολουθ ούν
εκφοβιστικές
συμπερ ιφορές ή αν γίνονται οι ίδιοι θύματα τέτοιων συμπεριφορών . Ουσιαστικά (παράγοντες):
λοιπόν
χρησιμοπο ιούντ αι
3
διαστάσε ις
συμπεριφορά ς
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
• Θυματοπο ίηση • Παρακολο ύθηση εκφοβισμού • Εκφοβισμός Προκειμένου να αξιολογηθούν η συχνότητες εμφάνιση ς των παραπάνω διαστά σεων χρησιμοποιήθη κε 5 βάθμια κλίμα κα Likert όπου το 1 αντιστοιχεί στο πολύ συχνά και το 5 στο ποτέ. Στην ομάδα των 18 ερωτήσεων εφαρμόζεται παραγοντική ανάλυση κα ι ανάλυση αξιοπιστίας, η οποία ακολουθε ί παρακάτ ω, ώστε να διαπιστωθεί αν από την εφαρμογή του εργαλείου προκύπτο υν οι 3 παράγοντες που σχεδιά στηκαν αρχικά.
Γ.
Το σχολικό κλίμα Στην ενότητα περιλαμβάνονται ερωτήσεις πο υ εξετάζουν το σχολικό
κλίμα. Συγ κεκριμένα περιλαμβάνονται 2 8 ερωτήσεις -προτάσεις κλειστού τύπου όπου οι μαθητές δηλώνουν σε μια 5 βάθμια κλίμα κα Likert τον βαθμό συμφωνίας ή διαφω νίας για χαρα κτηριστικά και συμπεριφο ρές που αφορούν το σχολικό κλίμα πο υ επ ικρατεί στη σχο λική μονάδα τους . Αναφορικά με την 5 βάθμια κλίμα κα το 1 αντιστοιχεί στο σίγουρα συμφωνώ και το 5 στο σίγουρα διαφωνώ. Στην ομάδα των 28 ερωτήσεων εφαρμόζεται παραγοντική ανάλυση και ανάλυση αξιοπιστίας, η οποία α κολο υθεί παρα κάτω, ώστε να διερευνηθεί η εξαγωγή παραγόντων και διαστ άσεων σχ ολικού κλίματος.
Δ. Διερεύνηση της ομάδας ερωτήσεων: Ο συντελεστής αξιοπιστ ίας
Cronbach
Ο εκφοβισμός στο σχολείο a=0,841 είναι υψηλός, καθώς
τιμή του δείκτη μεγ αλύτερη του 0,7 θε ωρείται αξιό πιστη. Αυτό σημαίνει ότ ι το σύνολο των ερωτήσεων, μπορούν
να
αξιοποιηθούν. H διερεύνηση της
παραγοντικής δομή ς του εργαλείου έγινε με την χρήση των πρωταρχικών συνιστωσών με μέθοδο περ ιστροφής, στο δείγμα ώστε να εντοπιστούν ο ι παράγοντες που το συνθέτουν. Απ ό τ ην εφαρμογή ανάλυσης παραγόντων προέκυψαν τα ακόλουθα:
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
Η τιμή υψηλή
Kaiser Meyer Olkin (ΚΜΟ) της επάρκειας του δε ίγματος είναι
(ΚΜΟ measure of sampling adequacy= 0,823) και η υπόθεση
των
μηδενικών συντελεστών συσχέτισης απο ρρίπτεται ( Barlett ’s test of sphericity p=0,000) οπότε προκύπτε ι ότι το μέγεθος του δείγματος που χρησιμοπο ιήθηκε για την παραγοντική ανάλυση ήταν επαρκές κα ι η πα ραγοντική ανάλυση εφαρμόζεται. Από την εφαρμογή της διερευνητικής ανάλυσης παραγόντων και από τον έλεγχο των ιδιο τ ιμών προκύπτουν 3 παράγοντες από το σύνολο των αρχικών μεταβλητών, κάτι που επαληθεύεται και από το γράφημα scree plot. Οι παράγοντες ερμηνεύουν περίπου το 52 % της συνολικής διασπορά ς για το ερωτηματολόγιο.
Γράφημα 1 : Γράφημα ιδιοτιμών της ομάδας ερωτήσεων ο εκφοβισμός στο σχολείο
Από την παραγοντική ανάλυση των αρχικών μεταβλητών προκύπτουν λοιπόν 3 διαστά σεις συμπεριφοράς (παράγοντες) ως εξής:
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
Δ4.
Εκπαιδευτικό επίπεδο μητέρας Προκειμένου
να
εξεταστεί
αν
οι
βασικές
μεταβλητές
σχολικού
εκφοβισμού συνδέο νται με το εκπαιδευτικό επίπε δο της μητέρας , εφαρμόζεται x 2 test. Παρακάτω παρουσιάζονται ο ι στ ατιστικά σημαντικές διαφορές: Πίνα κας 3 8 Θυματοποίηση (Σπάνια ή συχνά
Total
τουλάχιστον σε μία μορφή εκφοβισμού)
Ποιες είναι οι σπουδές της μητέρας σου :
ναι
όχι
Δημοτικό - Γυμνάσιο
23,9%
76,1%
100,0%
Απολυτήριο Λυκείου
14,4%
85,6%
100,0%
8,7%
91,3%
100,0%
13,2%
86,8%
100,0%
Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ Total
Chi-Square Tests Value Pearson Chi-Square
7,180a
df
p 2
,028
Η εξάρτηση εκπαιδε υτικο ύ επιπέ δου μητέρας και θυματοπο ίησης είναι στατιστ ικά σημαντική ( p=0,028). Από τον πίνακα κατανο μής ποσοστών ανά επίπεδο προ κύπτε ι ότι τα ποσοστά των μαθητών θυμάτων είναι αυξημένα όσο μειώνεται το εκπαιδευτικό επίπεδο της μητέρας. Προκειμένου να εξεταστεί αν οι σύνθετες μεταβλητές συνδέονται με το εκπαιδευτικό επίπε δο της μητέρας, εφαρμόζεται έλεγχος μέσων τιμών .
Σχ ολικός ε κφοβ ισμό ς : Μία έρε υνα σε Γ υμν άσιο – Τ ασι όπο υλος Ευάγγελος
Πίνα κας 3 9 : Πίνακα ς μέσων τιμών και ε φαρμογής ANOVA N
Δημοτικό - Γυμνάσιο Απολυτήριο Λυκείου Θυματοποίηση Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ Total Δημοτικό - Γυμνάσιο Παρακολούθηση Απολυτήριο Λυκείου εκφοβισμού Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ Total Δημοτικό - Γυμνάσιο Απολυτήριο Λυκείου Άσκηση εκφοβισμού Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ Total Σχέσεις εκπαιδευτικών Δημοτικό - Γυμνάσιο με μαθητές Απολυτήριο Λυκείου (κατανόηση, Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ διαθεσιμότητα, Total σεβασμός) Δημοτικό - Γυμνάσιο Ενδιαφέρον για Απολυτήριο Λυκείου σχολική επίδοση Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ Total Δημοτικό - Γυμνάσιο Κανόνες και Απολυτήριο Λυκείου αντιμετώπιση του Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ σχολικού εκφοβισμού Total Δημοτικό - Γυμνάσιο Στάσεις σχετικά με τον Απολυτήριο Λυκείου σχολικό εκφοβισμό Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ Total Δημοτικό - Γυμνάσιο Απολυτήριο Λυκείου Ταύτιση με το σχολείο Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ Total Δημοτικό - Γυμνάσιο Απουσία φαινομένου Απολυτήριο Λυκείου εκφοβισμού Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ Total Δημοτικό - Γυμνάσιο Αίσθημα ασφάλειας, Απολυτήριο Λυκείου σεβασμού, Πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ εμπιστοσύνης Total
MO
TA
46 118 138 302 46 118 138 302 46 115 138 299 46 115 138
4,3323 4,6634 4,6936 4,6268 3,6594 3,5770 3,6389 3,6178 4,5155 4,7031 4,7854 4,7122 3,2645 3,7991 3,6510
299
3,6485
,95688
46 118 138 302 46 115 138 299 46 115 138 299 46 115 138 299 46 116 138 300 46 116 138 300
3,5851 4,0805 4,1347 4,0298 3,3659 3,8587 3,7899 3,7511 3,0072 3,4435 3,1975 3,2628 3,1957 3,5217 3,5640 3,4911 2,8587 2,9784 3,0145 2,9767 2,7101 3,0575 3,0000 2,9778
1,20076 ,80433 ,75033 ,87151 1,06276 ,98466 ,94561 ,99026 1,13105 ,88856 ,97152 ,97662 1,24042 1,06708 1,07699 1,10340 1,04170 1,05787 ,99073 1,02288 ,95739 ,84043 ,85055 ,86879
df
,85611 ,48003 ,46261 ,55891 ,99564 ,83078 ,87466 ,87511 ,70081 ,52100 ,36553 ,49791 1,18456 ,88327 ,90166
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ…
F
p
2 299 301
7,978
,000
2 299 301
,219
,803
2 296 298
5,243
,006
2 296 298
5,277
,006
2 299 301
7,496
,001
2 296 298
4,360
,014
2 296 298
3,927
,021
2 296 298
2,008
,136
2 297 299
,399
,671
2 297 299
2,748
,066