1
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείμενο της έρευνάς μας είναι οι Δικτυακοί Τόποι των Δημοτικών Σχολείων της Θράκης, οι ενότητες και το περιεχόμενό τους και οι διερεύνησή τους υπό το πρίσμα της διαπολιτισμικής διάστασης της εκπαίδευσης. Ο σκοπός της έρευνας είναι να εξετάσει, στα πλαίσια της διαπολιτισμικής διάστασης της εκπαίδευσης, το θεσμό των σχολικών ιστοσελίδων, όπως αυτός εμφανίζεται στους ΔΤ των σχολείων της α/θμιας εκπαίδευσης της περιοχής της Θράκης. Πιο συγκεκριμένα, ο στόχος της έρευνας είναι διπλός: • η ανάδειξη των μορφολογικών χαρακτηριστικών και • η ποιοτική ανάλυση του περιεχομένου των σχολικών ιστοσελίδων των Δημοτικών Σχολείων της Θράκης. Θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε τι παρουσιάζουν οι σχολικές ιστοσελίδες και πώς αξιοποιούν, εάν το κάνουν, τη διαπολιτισμική διάσταση των ΔΤ. Επομένως, επιμέρους στόχοι της έρευνας θα λέγαμε ότι είναι: • να αναζητήσουμε τη διαπολιτισμική προσέγγιση της εκπαίδευσης στο περιεχόμενο των ΔΤ, • να εξετάσουμε πώς παρουσιάζεται σ’ αυτούς η έννοια της ετερότητας, • να διαπιστώσουμε πώς αναφέρονται στο εθνικό ‘εαυτό’ και στον εθνικό ‘άλλο’, • να καταγράψουμε, εάν και κατά πόσο τα Δημοτικά σχολεία της Θράκης χρησιμοποιούν τους ΔΤ για τη διαπολιτισμική επικοινωνία, την αλληλογνωριμία και τη συνεργασία με μαθητές από διαφορετικά πολιτισμικά και εθνικά περιβάλλοντα. Αφετηρία του προβληματισμού μας ήταν η πεποίθηση ότι οι σχολικές ιστοσελίδες μπορούν να αποτελέσουν τον κατάλληλο χώρο για την καλλιέργεια της διαπολιτισμικής επικοινωνίας και αλληλοκατανόησης, μέσω της προώθησης της αλληλογνωριμίας και συνεργασίας μαθητών από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα, αλλά και η εύλογη απορία, αν αυτή η δυνατότητα αξιοποιείται στα πλαίσια της ελληνικής εκπαιδευτικής πραγματικότητας και συγκεκριμένα, μέσω του θεσμού των σχολικών δικτυακών τόπων. Η υπόθεση αυτή ενισχύθηκε από την πρώτη εξέταση του υλικού μας η οποία έδειξε ότι το ποσοστό των Δημοτικών Σχολείων που χρησιμοποιούν τις σχολικές ιστοσελίδες είναι πολύ μικρό, το 4,4%. Πιο συγκεκριμένα, μόνο 16 Δημοτικά Σχολεία της Θράκης, σε σύνολο 382, έχουν Δικτυακό Τόπο με περιεχόμενο. Το υλικό της έρευνάς μας είναι οι ενότητες και το περιεχόμενο των ΔΤ των Δημοτικών Σχολείων της Θράκης. Η συλλογή του υλικού των σχολικών ιστοσελίδων έγινε από τον δικτυακό τόπο του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου, από τον οποίο πήραμε και τα αρχικά στοιχεία για τους ενεργούς δικτυακούς τόπους των σχολικών μονάδων της Α/θμιας εκπαίδευσης της Θράκης. Στη συνέχεια, και αφού ελέγξαμε κάθε ΔΤ ξεχωριστά αποδελτιώσαμε όσους είχαν περιεχόμενο. Χαρακτηριστικό του υλικού της έρευνάς μας είναι η ποικιλία και ο πολυτροπικός του χαρακτήρας, αφού τα κείμενα εμπεριείχαν εικόνες, φωτογραφίες, cd-rom. Για την έρευνα αυτή χρησιμοποιήσαμε τη μεθοδολογία της ανάλυσης περιεχομένου, μέθοδος που ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του υλικού και στους στόχους της έρευνας. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι το ποσοστό των Δημοτικών σχολείων της Θράκης που διαθέτουν Δικτυακό Τόπο με περιεχόμενο είναι ακόμα πολύ μικρό, 4,4%. Από αυτά τα σχολεία, θετικές αναφορές στην πολυπολιτισμικότητα και αξιοποίηση των ΔΤ για τη διαπολιτισμική προσέγγιση της εκπαίδευσης έχουμε σε ελάχιστα, ενώ μόνο πέντε σχολεία χρησιμοποιούν τις δυνατότητες του δικτυακού τους τόπου για τη διαπολιτισμική επικοινωνία, αναπτύσσοντας προγράμματα γνωριμίας και συνεργασίας με μαθητές από άλλα εθνικά ή πολιτισμικά περιβάλλοντα. Τα αίτια του φαινομένου αυτού δεν αποτελούν βέβαια μέρος της εργασίας μας αλλά εμφανής είναι τόσο η έλλειψη θεσμικής οργάνωσης στη δημιουργία, τη λειτουργία και τους στόχους των σχολικών ιστοσελίδων, όσο και η έλλειψη ουσιαστικής επιμόρφωσης στην παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ αλλά και διαπολιτισμικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών που καλούνται να αξιοποιήσουν τους νέους θεσμούς και φυσικά η αναγκαιότητα επιμόρφωσης και στα δύο επίπεδα.
2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΉ 1 Κεφάλαιο 1ο 3 Η μετανάστευση και το αίτημα αναγνώρισης της ετερογένειας του μαθητικού πληθυσμού 3 1.1 Η Ελλάδα ως χώρα υποδοχής μεταναστών 3 1.2. Η παρουσία Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων στα δημόσια σχολεία 4 Κεφάλαιο 2ο 8 Διαπολιτισμική εκπαίδευση: η διεθνής εμπειρία στη διαχείριση της πολυπολιτισμικότητας και η ελληνική πραγματικότητα 8 2.1 Η Διαπολιτισμική προσέγγιση 8 2.2 Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση στην Ελλάδα 9 2.3 Aναδρομή στους θεσμούς της ΔΕ10 2.4 Το Νομοθετικό πλαίσιο της ΔΕ σήμερα 11 2.5. Θεσμοί της ΔΕ - Προγράμματα - Εκπαιδευτικές Εφαρμογές 13 2.5.1. Σχολεία Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης 13 2.5.2. Τάξεις Υποδοχής Ι και ΙΙ και Φροντιστηριακά τμήματα 15 2.5.3. Προγράμματα του ΥΠΕΠΘ για τη ΔΕ 16 2.5.4. Η διαπολιτισμικότητα στα πλαίσια του Δ.Ε.Π.Π.Σ. και του Ολοήμερου Σχολείου 17 Κεφάλαιο 3ο 19 Οι Νέες Τεχνολογίες και το Διαδίκτυο στην Εκπαίδευση 19 3.1 Το Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο - η δημιουργία του 19 3.2 Οι στόχοι και οι δυνατότητες του ΠΣΔ 20 3.3 Η εκπαιδευτική χρήση και αξιοποίηση του Διαδικτύου 21 3.4 Οι Δικτυακοί τόποι των σχολείων η δημιουργία και ο ρόλος 22 3.5. Η εκπαιδευτική χρήση και αξιοποίηση των Σχολικών Ιστοσελίδων 23 3.6. Τα χαρακτηριστικά των Σχολικών Ιστοσελίδων 23 Κεφάλαιο 4ο 26 Μεθοδολογία της Έρευνας 26 4.1 Υποθέσεις της έρευνας 26 4.2. Διερευνητικά ερωτήματα 26 4.3. Το αντικείμενο της έρευνας 27 4.4 Ο σκοπός της έρευνας 27 4.5. Η μεθοδολογία της έρευνας 28 4.6. Επιλογή μονάδων καταγραφής 29 4.7. Ορισμός των κατηγοριών της έρευνας 29 4.8. Η επιλογή του γεωγραφικού χώρου της έρευνας 31 4.9. Το υλικό της έρευνας και η συλλογή του 33 Κεφάλαιο 5ο 37 Τα αποτελέσματα της έρευνας 37 5.1 Οι Δικτυακοί Τόποι των Δημοτικών Σχολείων της Θράκης: Ποσοτικά χαρακτηριστικά – Στατιστικά στοιχεία 37 5.2. Σχολιασμός των ποσοτικών ευρημάτων 38 5.3. Σχεδίαση Ιστοσελίδων / Τεχνικά χαρακτηριστικά 40 5.4. Το περιεχόμενο των Σχολικών Ιστοσελίδων 41 5.5. Ποιοτικά χαρακτηριστικά: Το περιεχόμενο των ΔΤ των σχολείων της Θράκης και η θεματική του 42 5.6 Συνοπτική παρουσίαση και ποιοτική ανάλυση των Θεματικών Ενοτήτων 44 5.6.1 Ο Τόπος μας 44 5.6.2. Το σχολείο μας 44 5.6.3. Σκοποί και Στόχοι του ΔΤ 44 3
5.6.4. Μαθητές – Εκπαιδευτικοί 44 5.6.5 Δραστηριότητες: Επισκέψεις – εκδρομές 45 5.6.6. Προγράμματα: Αγωγής Υγείας, Περιβαλλοντικά, Πολιτιστικά 5.6.7. Εργασίες μαθητών 46 5.6.8. Σχολική Εφημερίδα 46 5.6.9. Βραβεύσεις 47 5.6.10 Εκδηλώσεις – Γιορτές 48 5.6.11 Σύλλογος Γονέων 48 5.6.12.Συνδέσεις – Links 48 5.6.13. Συνεργασίες/ Comenius 52 5.6.14. Επικοινωνία/ Forums –chat 52 5.6.15. Σελίδες σε άλλες γλώσσες 52 Κεφάλαιο 6ο 54 Σχολιασμός των κατηγοριών της έρευνας 54 6.1 Η εικόνα του εθνικού «εαυτού» 54 6.2. Η εικόνα του εθνικού «άλλου», 62 6.3 Ετερότητα - πολιτισμική ποικιλία, 64 6.4. Οι αναφορές στη ΔΕ 67 6.5 Η Διαπολιτισμική επικοινωνία 71
45
4
ΕΙΣΑΓΩΓΉ Οι σύγχρονες κοινωνικές και πολιτικές ανακατατάξεις στο διεθνές σκηνικό, οι συνακόλουθες μαζικές μετακινήσεις μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων καθώς και η ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογικών και επικοινωνιακών δυνατοτήτων έκαναν αναγκαία και επιτακτική την αναπροσαρμογή των εκπαιδευτικών συστημάτων και των προγραμμάτων σπουδών και στη χώρα μας. Η ετερογένεια των σχολικών τάξεων δημιούργησε την ανάγκη θεωρητικής και πρακτικής αντιμετώπισης των νέων δεδομένων, μιας ασταθούς και διαρκώς μεταβαλλόμενης εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Μέχρι το 1980 στην ελληνική εκπαίδευση εφαρμόζεται, ουσιαστικά, το αφομοιωτικό μοντέλο, το οποίο στοχεύει σε μια επίπλαστη ομοιογενοποίηση του μαθητικού πληθυσμού. Μετά, όμως, τη μαζική εισροή παλιννοστούντων και αλλοδαπών, τη δεκαετία του ΄80, έχουμε τη θέσπιση των πρώτων μέτρων ( Νόμος 2413/1996) με την ίδρυση των Σχολείων Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, των Τάξεων Υποδοχής και των Φροντιστηριακών Τμημάτων, τα οποία στόχευαν στην κάλυψη των αιτημάτων που έθετε η νέα πολυπολιτισμική πραγματικότητα για την ελληνική εκπαίδευση. Εκτός από τους παραπάνω θεσμούς η διαπολιτισμική προσέγγιση της σύγχρονης εκπαιδευτικής πραγματικότητας μπορεί να υποστηριχθεί και με νέους τρόπους, όπως η χρήση και η εκπαιδευτική αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών (Ν.Τ.) ή αλλιώς των Τεχνολογιών της Πληροφοριών και της Επικοινωνίας (Τ.Π.Ε.), του διαδικτύου και των σχολικών ιστοσελίδων. Τα παραπάνω αποτελούν πηγή δυνατοτήτων και πληροφοριών για διαφορετικούς πολιτισμούς με – θεωρητικά - απεριόριστο διαθέσιμο υλικό και συνακόλουθα αξιοποιήσιμες διαπολιτισμικές διαστάσεις τις οποίες προσπαθούν να ενσωματώσουν γόνιμα όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα των σύγχρονων χωρών. Παρόμοια, σε θεωρητική βάση, είναι και η προσπάθεια του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος με τη δημιουργία του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου – ΠΣΔ – και των δυνατοτήτων που αυτό προσφέρει στη διασύνδεση και την επικοινωνία σχολικών μονάδων, όχι μόνο μέσα στη χώρα αλλά και σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Η εκπαιδευτική και διαπολιτισμική αξιοποίηση του διαδικτύου γίνεται δυνατή με τη δυνατότητα δημιουργίας και χρησιμοποίησης σχολικών ιστοσελίδων από όλες τις σχολικές μονάδες της χώρας. Τη διερεύνηση της δημιουργίας, της χρήσης και της διαπολιτισμικής αξιοποίησης ενός θεσμού – όπως το διαδίκτυο και οι Σχολικοί Δικτυακοί Τόποι – κατεξοχήν διαπολιτισμικού θα επιχειρήσουμε σ’ αυτήν την εργασία. Η παρούσα διπλωματική εργασία με τίτλο «Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση στους Δικτυακούς Τόπους των Δημοτικών Σχολείων της Θράκης» έχει σαν στόχο τη διερεύνηση της προώθησης των αρχών της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και της διαπολιτισμικής επικοινωνίας μέσω της αξιοποίησης των Νέων Τεχνολογιών και ειδικότερα των σχολικών ιστοσελίδων από τα Δημοτικά Σχολεία της Θράκης. Στο 1ο Κεφάλαιο ξεκινήσαμε από το φαινόμενο της μετανάστευσης και τις επιπτώσεις του στη σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού της χώρας, καθώς και την αναγκαιότητα αναγνώρισης αυτής της ετερότητας στην εκπαιδευτική πρακτική και φιλοσοφία. Στο 2ο Κεφάλαιο επιδιώξαμε μια σύντομη κριτική παρουσίαση της νομοθεσίας και των θεσμών της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης στη χώρα μας, για να καταλήξουμε στο ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν οι Νέες Τεχνολογίες, το Διαδίκτυο και οι Σχολικές Ιστοσελίδες, ως θεσμοί με διαπολιτισμική διάσταση, στην προώθηση των αρχών της. Στο 3ο Κεφάλαιο επιχειρήσαμε μια παρουσίαση του ρόλου, της λειτουργίας και των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι ΝΤ και το Διαδίκτυο στη σύγχρονη εκπαιδευτική πρακτική. Επίσης, μελετήσαμε τη δημιουργία, το ρόλο και τις δυνατότητες του θεσμού των σχολικών ιστοσελίδων αλλά και τις προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες για την εκπαιδευτική και διαπολιτισμική του αξιοποίηση. Στο 4ο Κεφάλαιο αναπτύξαμε τη μεθοδολογία της έρευνάς μας δηλώνοντας ως αντικείμενο τους Δικτυακούς Τόπους των Δημοτικών Σχολείων της Θράκης και σκοπό την διερεύνηση της 5
διαπολιτισμικής τους διάστασης. Ως μέθοδο προσέγγισης της έρευνάς μας επιλέξαμε την ποσοτική και ποιοτική ανάλυση περιεχομένου. Στη συνέχεια, αποδελτιώσαμε το υλικό μας και καταλήξαμε στη διαμόρφωση των κατηγοριών της έρευνας. Στο 5ο Κεφάλαιο παρουσιάσαμε και σχολιάσαμε τα αποτελέσματα της έρευνάς μας ως προς τη θεματική των ενοτήτων των ΔΤ και πάντα υπό το πρίσμα της διαπολιτισμικής διάστασης της εκπαίδευσης, που σύμφωνα με τα νέα ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ θα πρέπει να διαπνέει το σύνολο της εκπαιδευτικής μας πραγματικότητας. Στο 6ο Κεφάλαιο αναλύσαμε και σχολιάσαμε τις κατηγορίες της έρευνας και καταγράψαμε τα ευρήματα και τα συμπεράσματα μας. Στο 7ο Κεφάλαιο συγκεντρώσαμε και παρουσιάσαμε τα συμπεράσματα της έρευνάς μας. Τα συμπεράσματα αυτά δικαίωσαν την υπόθεση της έρευνάς μας ότι και στο θεσμό των σχολικών ιστοσελίδων – όπως και σε άλλες εκπαιδευτικές προσπάθειες – οι δυνατότητες παραμένουν αναξιοποίητες εκτός κάποιων ελπιδοφόρων αλλά ελάχιστων εξαιρέσεων. Έτσι, η διαπολιτισμική διάσταση στην εκπαίδευση παρουσιάζεται στους ΔΤ των ΔΣ της Θράκης με τον ίδιο τρόπο που παρουσιάζεται και στους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς θεσμούς: περιστασιακά, τυχαία, επιφανειακά και σε ελάχιστες περιπτώσεις με πρόθεση, οργανωμένα και αποτελεσματικά. Τέλος, στο Παράρτημα της εργασίας παρουσιάζονται οι Πίνακες που προέκυψαν από την έρευνά μας και το υλικό των ιστοσελίδων που χρησιμοποιήσαμε στην ανάλυση των κατηγοριών.
6
Κεφάλαιο 1ο Η μετανάστευση και το αίτημα αναγνώρισης της ετερογένειας του μαθητικού πληθυσμού Σε παγκόσμιο επίπεδο, τους τελευταίους δύο αιώνες, χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Αυστραλία, έγιναν για πολλούς λόγους χώρες υποδοχής εκατομμυρίων μεταναστών, αλλά και οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέκτησαν μια πλούσια εμπειρία είτε ως χώρες αποστολής μεταναστών, είτε ως χώρες υποδοχής. Πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Ευρώπη αποτελούσε πηγή αποστολής ανθρώπινου δυναμικού, αφού από το 1840 μέχρι το 1914 σχεδόν 35 εκατομμύρια Ευρωπαίοι, Ιταλοί, Άγγλοι, Γερμανοί, Σκανδιναβοί και Ιρλανδοί μετανάστευσαν προς τις ΗΠΑ. Αντίθετα, μετά το Β’ παγκόσμιο Πόλεμο η Ευρώπη μετατρέπεται σε χώρα υποδοχής οικονομικών, κατά βάση μεταναστών, οι οποίοι προέρχονται από τις τέως αποικίες των ευρωπαϊκών κρατών, ενώ από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, αυξάνεται και η εσωτερική (ενδοηπειρωτική) μετανάστευση λόγω της αυξανόμενης ζήτησης εργατικού δυναμικού από τις χώρες της δυτικής Ευρώπης (Μουσούρου, 2003). Τις τελευταίες δεκαετίες το φαινόμενο της μετανάστευσης γνώρισε ιδιαίτερη έξαρση, λόγω μιας σειράς κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών μετασχηματισμών που οφείλονται στη διάσπαση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, στην κατάρρευση των πολιτικών συστημάτων των ανατολικοευρωπαϊκών κρατών, στη διεθνοποίηση της οικονομίας αλλά και στην αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας των επικοινωνιών (Δαμανάκης, 2005). Το γεγονός αυτό ανέδειξε, ανάμεσα στα άλλα κοινωνικά προβλήματα, μια σειρά από εκπαιδευτικά ζητήματα που σχετίζονται με την προσαρμογή των ξένων μαθητών στα εκπαιδευτικά συστήματα των χωρών υποδοχής, αλλά και την προσπάθεια για την αντιμετώπιση θεμάτων όπως η διαχείριση της ετερότητας, της διγλωσσίας και της δυσκολίας προσαρμογής μαθητών από διαφορετικά εθνικά, γλωσσικά και κοινωνικά περιβάλλοντα. Το ζητούμενο της αναγνώρισης και της αποτελεσματικής διαχείρισης της ετερότητας του μαθητικού πληθυσμού αποτέλεσε το βασικό στόχο της διαπολιτισμικής προσέγγισης της εκπαίδευσης. Παράλληλα, η ένταση της μεταναστευτικής κίνησης μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο συνδέθηκε στην εκπαίδευση με το αίτημα για ένταξη όλων των μαθητών και αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου στα πλαίσια μιας ουσιαστικής ισότητας εκπαιδευτικών ευκαιριών. Η πίεση αυτή, αν και ξεκίνησε από τους μετανάστες, επεκτάθηκε στη συνέχεια και σε άλλες κοινωνικές ομάδες, όπως οι εθνικές ή θρησκευτικές μειονότητες, και οδήγησε στην αναγνώριση της ετερότητας του μαθητικού πληθυσμού και στην ανάγκη για μια διαπολιτισμική εκπαιδευτική προσέγγιση η οποία ουσιαστικά απευθύνεται σε όλους. 1.1 Η Ελλάδα ως χώρα υποδοχής μεταναστών
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ…
7