Παιδαγωγική και Τεχνολογία – Δημητρίου Χρήστος ΠΕΡΙΛΗΨΗ Είναι κοινή πεποίθηση πως η εκπαιδευτική διαδικασία είναι κατά βάση επικοινωνιακή διαδικασία και μάλιστα μέσα από σχέσεις αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον παιδαγωγό και τον παιδαγωγούμενο τις οποίες χαρακτηρίζει η συστηματικότητα και η σκοπιμότητα. Λαμβάνουν χώρα, δε, μέσα σε συγκεκριμένο περιβάλλον. Τα τελευταία χρόνια για την Παιδαγωγική επιστήμη το περιβάλλον αποτελεί μια σημαντική παράμετρο με τον υλικό χώρο να είναι πρωτεύον στοιχείο του περιβάλλοντος. Παρότι το σχολείο ως υλικός χώρος είναι ο κατεξοχήν χώρος στον οποίο συντελείται η εκπαιδευτική διαδικασία, ελάχιστα έχει μελετηθεί μέχρι τώρα στο πλαίσιο των επιστημών της αγωγής. Με τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας κι Επικοινωνίας να μπαίνουν δυναμικά στην εκπαιδευτική διαδικασία και να καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μέρος της, δημιουργούνται νέα δεδομένα: η επικοινωνιακή δραστηριότητα στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλάζει αφού τώρα στην αλληλεπίδραση δασκάλου – μαθητή ενσωματώνεται ένα νέο υλικό στοιχείο, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, ενώ παράλληλα δημιουργείται η ανάγκη της αλλαγής και του υλικού χώρου με τη δημιουργία στο ελληνικό σχολείο του εργαστηρίου υπολογιστών. Η παρούσα έρευνα επιχειρεί να περιγράψει το χωρικό προσανατολισμό του εκπαιδευτικού στο σχολικό εργαστήριο υπολογιστών και το είδος της επικοινωνίας που αναπτύσσεται κατά την εκπαιδευτική διαδικασία σ’ αυτό. Ειδικότερα, επιχειρείται ο εντοπισμός και η καταγραφή τόσο του παιδαγωγικού κλίματος που δημιουργείται μέσα στο χώρο του μαθήματος όσο και των επικοινωνιακών σχέσεων σε διαπροσωπικό επίπεδο κυρίως από την πλευρά της λεκτικής επικοινωνίας. Λέξεις κλειδιά: εργαστήρι υπολογιστών, χωρικές ζώνες, χωρικός προσανατολισμός, παιδαγωγικό κλίμα, επικοινωνιακές σχέσεις, είδος επικοινωνίας.
ABSTRACT
It is commonly believed that the educational process is basically a communicative process focusing on the systematic and intentional level of the interaction between the educator and the student. This interaction occurs within a specific environment.
During the last years, the environment, and the physical space being its primary element, is an important parameter for the science of Pedagogy. Despite the fact that the school as a physical space is “par excellence” the place where the educational process is conducted, it has barely been studied within the framework of the education sciences. The dynamic introduction of Information and Communication Technologies and their great deal of room in the educational process, generate new data: communicative activity in the educational process has been changing, because a new physical element, the computer, is incorporated in the interaction between the educator and the student while at the same time a need for change and physical space is risen with the creation of computer laboratories in Greek schools.
This research is trying to describe the educator's movement at the school’s computer laboratory and his/hers use of the intimate, personal and social zone as well as the communication level which is developed during the educational process in the laboratory. Specifically, it is attempted to identify and write down the educational climate, whether the communication developed is symmetrical or complementary as well as the communication relations at an interpersonal level, mainly by the verbal communication perspective.
Keywords: computer laboratory, intimate zone, personal zone, social zone, educational climate , communication relations / control, communication level
Κατεύθυνση της επικοινωνίας…………………………………………. 12 1.2.4 Στοιχεία της επικοινωνίας……………… 12
2. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ…………………….. 13
2.1 Κυβερνητική προσέγγιση……………………………………………………. 13 2.2 Κοινωνιοψυχολογική και κοινωνική προσέγγιση……………………………. 14
2.2.1 Συστημική προσέγγιση………………………………………………… 14 2.2.2 Κοινωνιολογική & κοινωνική προσέγγιση……………………………. 17 2.3 Ψυχολογική προσέγγιση……………………………………………………... 19 2.4 Ανθρωπολογική προσέγγιση……………………………………………… 22 2.5 Γλωσσολογική – πραγματολογική προσέγγιση……………………………… 24 3. Η ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ…………………………… 26 3.1 Η διδασκαλία ως επικοινωνιακό γεγονός……………………………………. 26 3.2 Διαστάσεις της επικοινωνίας στη διδασκαλία……………………………….. 27 3.3 Μορφές επικοινωνίας
6.1 Η παραδοσιακή διάταξη ………… 57
6.2 Η τροποποιημένη παραδοσιακή……………………………………………... 59
6.3 Η διάταξη σε σχήμα «Π»…………………………………………………….. 60
6.4 Η κυκλική διάταξη…………………………………………………………… 61
6.5 Η διάταξη σε ομάδες…………………………………………………………. 62
7. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 64
7.1 Σκοπός και στόχοι της έρευνας ………………………………………………. 66
7.2 Ερευνητικές υποθέσεις ……………………………………………………….. 68
7.3 Το δείγμα της έρευνας ………………………………………………………... 69
7.4 Ο εξοπλισμός του σχολείου ………………………………………………… 70
7.5 Η βιντεοσκόπηση …………………………………………………………….. 71
7.6 Το φύλλο καταγραφής δεδομένων …………………………………………… 73
7.7 Η στατιστική ανάλυση ……………………………………………………….. 77
7.7.1 Χωρικός προσανατολισμός …………………………………………….. 77
7.7.2 Παιδαγωγικό κλίμα … 78
7.7.3 Επίπεδο επικοινωνίας …………………………………………………... 80
7.7.4 Μορφή επικοινωνίας …………………………………………………… 82
8. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ……………………………………………… 83
8.1 Α΄ ερευνητική υπόθεση ………………………………………………………. 83 8.2 Β΄ ερευνητική υπόθεση ……………………………………………………….. 84 8.3 Γ΄ ερευνητική υπόθεση ……………………………………………………….. 85 8.4 Δ΄ ερευνητική υπόθεση ……………………………………………………….. 86 8.5 Διαπιστώσεις …………………………………………………………………. 86 8.6 Καταληκτικές παρατηρήσεις …………………………………………………. 87 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Κατάλογος
1.1 Επικοινωνία Τις τρεις τελευταίες δεκαετίες το φαινόμενο της επικοινωνίας αντιμετωπίζεται ανάλογα με το εκάστοτε επιστημολογικό παράδειγμα (Χρυσαφίδης, 2000:14). Στην Κριτική θεωρία η επικοινωνία διερευνάται μέσω της γλώσσας και των επιπέδων κατανόησής της. Από την άλλη, η Ερμηνευτική προσέγγιση της επικοινωνίας αναφέρεται στη σχέση των ατόμων που επικοινωνούν δίνοντας ταυτόχρονα έμφαση στην μετεπικοινωνία κατά την οποία η ίδια η επικοινωνιακή σχέση γίνεται αντικείμενο ανταλλαγής πληροφοριών. Σύμφωνα με το Θετικιστικό παράδειγμα η επικοινωνία αντιμετωπίζεται ως μια διαδικασία ανταλλαγής μηνυμάτων, όπου διερευνάται κυρίως η δόμηση των μηνυμάτων, το πλήθος και ο βαθμός κατανόησής τους (Χρυσαφίδης, ο.π.:15). Από την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας προκύπτει πως ο όρος επικοινωνία εμφανίζει μια εξελικτική πορεία. Σύμφωνα με τον Δημητράκο (1964:2790) τον 4ο αιώνα μ.Χ. συναντάται με την έννοια του «συναλλάσσομαι» ή «έχω εμπορικές σχέσεις». Κατά το Μεσαίωνα ο όρος επικοινωνώ είχε πάρει τις έννοιες «συγκοινωνώ», «συνεισφέρω οικονομικά» ή «έρχομαι σε προσωπική επαφή, μιλώ με κάποιον». Στην αγγλική γλώσσα οι όροι επικοινωνία (communication) και επικοινωνώ (communicate) έχουν την έννοια του «μοιράζεσθαι» κι εμφανίζονται τον 15ο αι. με εμφανή την επίδραση της λατινικής ρίζας communicare (κοινωνώ = μοιράζομαι, σχετίζομαι. Winkin, 1993:12). Τις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι. στις ΗΠΑ προστίθεται στον όρο και η σημασία της οδικής επικοινωνίας, ενώ γύρω στο 1950, στη Βρετανία, ο όρος περιλαμβάνει και τα μαζικά μέσα επικοινωνίας. Ωστόσο, ενώ
Παιδαγωγική και Τεχνολογία – Δημητρίου Χρήστος επενεργεί επί του περιβάλλοντός1 του με τέτοιο τρόπο, ώστε ο άλλος που βρίσκεται στο ίδιο περιβάλλον να επηρεάζεται, αποκτώντας την εμπειρία που προκαλείται εν μέρει από το ερέθισμα του πρώτου» (Richards, Ι.Α., E.Π.Λ.Μ., τ. 24:45)2 . Σύμφωνα με άλλους ερευνητές η επικοινωνία ως επιστημονικός όρος εμφανίζεται το 1948 με την Κυβερνητική του Nobert Wiener και τη Μαθηματική Θεωρία της Επικοινωνίας του Claude Shannon το 1949 (Winkin, 1993:13). Οι ερευνητές αυτοί στην προσπάθειά τους να ορίσουν την έννοια της επικοινωνίας την περιέγραψαν αρχικά ως «μήνυμα» και αργότερα ως «διαδικασία». Για τον Birdwhistel (1974:34-42), η επικοινωνία, στην πλατιά της έννοια, νοείται ως η ενεργός πλευρά της πολιτιστικής δομής. Ο πολιτισμός, δηλαδή, και η επικοινωνία είναι όροι που αντιπροσωπεύουν δυο μεθόδους ή οπτικές αναπαράστασης των ανθρώπινων σχέσεων. Με τον όρο πολιτισμό η έμφαση δίνεται στη δομή των σχέσεων αυτών, ενώ με τον όρο επικοινωνία η έμφαση δίνεται στη διαδικασία.3 Από τα παραπάνω συνάγεται πως η επικοινωνία είναι μια αδιάλειπτη κοινωνική διεργασία που ενοποιεί πολλαπλούς τρόπους συμπεριφοράς: το λόγο, τις κινήσεις, το βλέμμα και λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα συγκεκριμένο κάθε φορά περιβάλλον, τόσο ανθρωπολογικό όσο και φυσικό – υλικό, από το οποίο εξαρτάται κι επηρεάζεται. Στη σύγχρονη βιβλιογραφία, ένας συνοπτικός και λειτουργικός ορισμός της επικοινωνίας δίνεται από τον Σταμάτη (2005:21): Η επικοινωνία «αποτελεί ανατροφοδοτούμενη διαδικασία αμοιβαίας μετάδοσης πληροφοριών και συναισθηματικών μηνυμάτων από ένα άτομο προς ένα άλλο, άμεσα ή με τη διαμεσολάβηση ενός μέσου επικοινωνίας, με συγκεκριμένη πρόθεση και σκοπό ως προϋποθέσεις παραγωγής συγκεκριμένου επικοινωνιακού
πολιτισμός δηλώνει το σύνολο των υλικών και πνευματικών δημιουργημάτων του ανθρώπου, καθώς και τον βαθμό ανάπτυξης των υλικών και πνευματικών συνθηκών της κοινωνικής ζωής.
Παιδαγωγική και Τεχνολογία – Δημητρίου Χρήστος
σκοπό ως προϋποθέσεις παραγωγής συγκεκριμένου επικοινωνιακού αποτελέσματος, μέσα σε ένα συγκεκριμένο φυσικό περιβάλλον.
1.2 Διάρθρωση της επικοινωνίας
1.2.1 Είδη επικοινωνίας Η επικοινωνία πολλές φορές εμφανίζεται σε διαφορετικά επίπεδα συγκειμένου (contextual levels). Αυτά τα επίπεδα είναι ευρείς επικαλυπτόμενοι χώροι στους οποίους πραγματοποιείται η επικοινωνία (Littlejohn, 1999:11). Έτσι δημιουργούνται διάφορα είδη επικοινωνίας:
• Διαπροσωπική επικοινωνία. Αναφέρεται στην αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμων.
• Ενδοπροσωπική επικοινωνία. Η επικοινωνία μέσα στο ίδιο το άτομο.
• Επικοινωνία ατόμου με ομάδα. Συναντάται στο σχολείο, σε διαλέξεις, κτλ.
• Επικοινωνία ομάδας με άτομο. Συνηθέστερη μορφή της είναι η συλλογική αντίδραση της ομάδας στα ερεθίσματα που λαμβάνει από τον ομιλητή.
• Επικοινωνία ομάδας με ομάδα. Επίσης συνηθισμένη στο σχολείο όταν ανατίθενται ομαδικές – συνεργατικές δραστηριότητες. Συχνά έχει τη μορφή της λήψης αποφάσεων.
• Άμεση επικοινωνία. Απαιτεί την ταυτόχρονη παρουσία όλων των επικοινωνούντων.
• Έμμεση ή διαμεσολαβημένη επικοινωνία. Δεν απαιτεί τη συμπαρουσία των επικοινωνούντων και συνήθως γίνεται με τη χρήση κάποιου μέσου.
• Επικοινωνία σε επίπεδο οργανισμών. Αναφέρεται στην επικοινωνία ανάμεσα σε επίσημους οργανισμούς ή και σε δίκτυα συστημάτων. • Μαζική επικοινωνία. Αναφέρεται στην επικοινωνία με μεγάλες μάζες ατόμων, συνήθως με τη χρήση κάποιου μέσου. ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ…