Bezoekersbrochure 'Masterpieces in Miniature'

NL

Masterpieces in Miniature

Schatten uit de Rosalinde and Arthur Gilbert Collection

05.03.2021 - 15.08.2021 Gelieve deze gids in te leveren na uw bezoek. U kan een online exemplaar terugvinden op onze website: www.divaantwerp.be

“We hielden altijd al van mooie dingen en de verzameling groeide gewoon…”

Rosalinde Gilbert, 1987

Arthur en Rosalinde Gilbert aan het zwembad, ca. 1951 © V&A Archive of Art and Design

MASTERPIECES IN MINIATURE: SCHATTEN UIT DE ROSALINDE AND ARTHUR GILBERT COLLECTION De Rosalinde and Arthur Gilbert Collection is een eerbetoon aan hoogstaand vakmanschap.

De verzameling staat bekend om haar prachtige gouden en zilveren voorwerpen en micromozaïeken.

Ze ontstond in de Verenigde Staten, maar werd geschonken aan het Verenigd Koninkrijk, waar het Victoria and Albert Museum ze sinds 2008 bewaart. Dit is de eerste internationale reizende tentoonstelling van de mooiste stukken uit de verzameling.

In de jaren 1930 vergaarden Arthur Gilbert (1913-2001) en zijn echtgenote Rosalinde (1913-1995) een eerste fortuin in Londen met een damesmodehuis, Rosalinde Gilbert Ltd, dat kleding leverde aan chique modezaken. Tegen 1945 was dat bedrijf zo succesvol geworden dat de Gilberts, toen pas dertigers, in Californië op rust konden gaan. Daar waren ze actief op de Amerikaanse vastgoedmarkt, wat hen nog rijker maakte. Op zoek naar speciale voorwerpen om hun villa in Beverly Hills in te richten, veranderden ze al snel in hartstochtelijke verzamelaars.

Het echtpaar bouwde een van de meest volledige verzamelingen van siervoorwerpen in privébezit van de 20ste eeuw op en stond erop die te delen met het publiek. Deze tentoonstelling is een unieke gelegenheid om Arthur en Rosalinde Gilberts wereld van schitterende meesterwerken te verkennen.

Rosalinde en Arthur Gilbert in hun jonge jaren © V&A Archive of Art and Design

5

1

6

3

Wassen beeld van Arthur Gilbert

Toiletcommode of bureautafel

Los Angeles, ca. 2000

Parijs, 1690-1700

Was, hars, haren, glas, verf, leder en diverse soorten textiel

Gegraveerd geelkoper en schildpad op een kern van naaldhout

V&A, Loan:Gilbert.1089-2008

DIVA, S75/176

Arthur wilde vereeuwigd worden in tenniskledij en in zijn meest karakteristieke houding, pratend aan de telefoon. Hij stond ervoor bekend eindeloos te bellen met een netwerk van kunstbemiddelaars, zonder ooit rekening te houden met het tijdsverschil, om te speuren naar de beste stukken op de markt en ongenadig op te bieden tegen andere verzamelaars.

Over het gebruik van dit type meubels is weinig geweten. Vaak worden ze als schrijftafel vermeld, maar op schilderijen worden ze net zo goed als toilettafel afgebeeld. De tafel is afgewerkt in een marqueterietechniek, waarbij gewerkt wordt in twee lagen van koper op schildpad en schildpad op koper. Deze techniek werd op punt gesteld door Charles Boulle (1642-1732). De motieven zijn geïnspireerd op modelprenten van Jean Louis Bérain (1640-1711).

2 Stoel 19de eeuw Mahonie, verguld bronzen monturen, zijden bekleding, schuimrubber V&A, Loan:Gilbert.1079-2008

Het huis van de Gilberts in Tudorstijl in Los Angeles © V&A Archive of Art and Design

Vergrootglazen

Op zondag ging Arthur zijn verzameling keuren in het Los Angeles County Museum of Arts, waar ze te zien was van 1975 tot 1995. Hij leende de bezoekers vergrootglazen om geen enkel detail van deze wonderlijke kunstobjecten te missen.

Tegelijkertijd vertelde hij over hun geschiedenis en het ambacht achter zijn geliefde voorwerpen.

Modehuis

Er is niet veel geweten over het modehuis van de Gilberts.

Deze twee kledingstukken zijn de enige die men tot nog toe terugvond. Ze werden in Londen vervaardigd rond 1947-1948, toen de Britse modesector tegelijk moest inspelen op de naoorlogse rantsoenering en de zucht naar Hollywoodglamour. Ontwerpers maakten elegante maar betaalbare kledingstukken met vernuftige sierelementen.

Zowel de avondjurk als het vestje zijn afgewerkt met een peplum, een schootje dat de taille benadrukt zonder al te veel stof te gebruiken.

4

5

Avondjurk met chinoiseriemotief

Avondjas met zwaluwstaart

Londen, ca. 1948

Rosalinde Gilbert Ltd

Rosalinde Gilbert Ltd

Moiré kunstzijde

Zijde, geborduurd lijfje en zwarte rok met schootje V&A, Loan:Gilbert.2-2019

Londen, ca. 1947

V&A, Loan:Gilbert.2-2014

7

“Je moet het zien om het te geloven, want je merkt echt geen verschil met een schilderij.”

Arthur Gilbert, 1998

Micromozaïek plaat met een dame en haar hoveling, Rome, ca. 1880-1900 © Rosalinde and Arthur Gilbert Collection, in bruikleen aan Victoria and Albert Museum

KUNST VAN DE ILLUSIE Arthur Gilbert vond zichzelf geen kunstverzamelaar, maar “een geobsedeerde die micromozaïeken verzamelt”. Zijn vurige liefde ontstond in 1969, toen hij twee schilderijen kocht waarvan hij dacht dat er barstjes in zaten. In werkelijkheid waren het mozaïeken gemaakt met de kleinste stukjes gekleurd glas die hij ooit gezien had. De Gilberts werden voorvechters van deze vergeten kunstvorm. Ze zouden de term ‘micromozaïek’ bedacht hebben om het onderscheid te maken met het traditionele Romeinse mozaïek. Op zoek naar exemplaren, van fijne juwelen tot forse tafelbladen, speurden ze de kunstmarkt af. Ze bouwden een van de grootste verzamelingen ter wereld uit en deelden hun kennis via publicaties en tentoonstellingen.

Arthur verzamelde ook pietre dure, mozaïeken in hardsteen, zowel exemplaren van museumkwaliteit als meer alledaagse stukken. Soms kocht hij verschillende versies van eenzelfde onderwerp om de enorme verscheidenheid en talrijke facetten van deze mozaïekkunst aan te tonen.

Duurzame afbeeldingen

10

Pietre dure en micromozaïek ontstonden in Italië, met de bedoeling in steen of glas de volmaakte illusie van een schilderij te scheppen. In de 16de eeuw zette Firenze de Galleria dei Lavori op, de ‘werkplaats’ van de groothertog, om ambachtslieden aan te moedigen hun technische vaardigheid tot het uiterste te drijven en prachtige meesterwerken te vervaardigen voor hun heersers. In de 18de eeuw kreeg de Vaticano Studio del Mosaico de opdracht verblekende schilderijen in kerken te vervangen door duurzame afbeeldingen in glasmozaïek.

Dit leidde tot technische vernieuwingen die al snel ingang vonden om een breder publiek te bedienen.

6

7

Paneel Drinkende cavalier Firenze, 1870-1890 Pietre dure, houten lijst

Plaat Drinkende cavalier Rome, 1865-1875 Glazen micromozaïek, houten lijst

V&A, Loan:Gilbert.1060-2008

V&A, Loan:Gilbert.1056-2008

VIDEO Hoe maakten ze dit? Micromozaïek De ambachtsman in deze film maakt een moderne kopie van een detail van een tafelblad in micromozaïek uit de Gilbert Collection. Hij gebruikt de originele technieken, van het voorbereiden van de materialen tot het polijsten van het afgewerkte stuk.

Duur van de film: 4:42 minuten Ateliers van SICIS in Ravenna, 2018

De Flora van het Koninkrijk der Beide Siciliën micromozaïeken tafel, Michelangelo Barberi, Rome, ca.1850 © Rosalinde and Arthur Gilbert Collection, in bruikleen aan Victoria and Albert Museum

Schilderen met glas Micromozaïeken bestaan uit tesserae, kleine stukjes gekleurd glas. Met een revolutionaire techniek versmelt men verschillende kleuren glas en trekt men er lange, smalle staven van die men kan versnijden tot nog kleinere fragmenten. Giacomo Raffaelli organiseerde in 1775 de eerste tentoonstelling en verkoop van werken in micromozaïek. Het was Antonio Aguatti die in de jaren 1810 en 1820 tesserae met nieuwe vormen, maten en kleuren op de markt bracht, zodat de makers echt de penseelstreken van een schilder konden namaken.

8 Een havik valt een haan aan Rome, ca. 1850 Plaat: toegeschreven aan Giacomo Raffaelli (1753-1836) Bonbondoos in glasmicromozaïek, purpurine (glas) en beschilderd hout V&A, Loan:Gilbert.471-2008

9 Cupido berijdt een schelp voortgetrokken door gevleugelde zeeslangen Rome, ca. 1805-1809 en Parijs, 1809-1819 Plaat: Antonio Aguatti († 1846), gesigneerd snuifdoos: Pierre-André Montauban (actief 1806-1822) Glasmicromozaïek, geciseleerd en machinaal bewerkt goud V&A, Loan:Gilbert.474-2008

11

Dit is geen schilderij

12

De natuur uitbeelden was altijd al de grootste uitdaging voor de makers van pietre dure en micromozaïek. Hoe geef je de subtiele schakeringen van een bloemblad, een schelp of het verenkleed van een vogel weer? Voor dit micromozaïek zijn langwerpige tesserae in een ontelbaar aantal tinten gebruikt. Daarna zijn de voegen gemaskeerd met verf om de volmaakte illusie van een glad geschilderd oppervlak te scheppen. De folie die achter de pietre dure is aangebracht, doet de druiven en granaatappels nog meer oplichten.

10 Stilleven met vruchten en bloemen Rome, ca. 1840-1860 Glasmicromozaïek, vergulde houten lijst V&A, Loan:Gilbert.114-2008

11 Stilleven in neoklassieke stijl Firenze, ca. 1890 Plaat: F. Scappini, gesigneerd Tafelblad in pietre dure, tafel in verguld brons V&A, Loan:Gilbert.1055-2008

VIDEO Hardstenen puzzels Pietre dure is de verkorte vorm van commessi di pietre dure of ‘hardstenen puzzels’. Nieuwe kleuren waren het resultaat van vernieuwende methoden voor het versnijden, bewerken en plaatsen van de stenen, zowel antieke fragmenten als nieuw gedolven gesteente uit de eigen regio of uit verre streken, zoals Perzië. Het motief met vogels en bloemen op deze kast is typisch Florentijns. De vinken, finches in het Engels, verwijzen naar de eerste eigenaar, Daniel Finch (1647-1730), tweede graaf van Nottingham.

12 Kast met vogels en bloemen Firenze, ca. 1675 Galleria dei Lavori Pietre dure, marmer, ebbenhout, inlegwerk met verschillende houtsoorten, palissander, verguld brons, zijde V&A, Loan:Gilbert.73-2008

Hoe maakten ze dit? Pietre dure In deze film maakt een ambachtsman een moderne kopie van een hardstenen paneel van een 17de-eeuwse kast uit de Gilbert Collection. Hij gebruikt de originele technieken: kleurige hardsteen versnijden, vormgeven en inleggen in Belgische zwarte marmer. Let vooral op wanneer hij halfronde vormen snijdt uit groen chalcedoon en ze met goudstof bedekt om er een parelmoerglans aan te geven.

Duur van de film: 3:30 minuten Paci Mosaici, Firenze, 2008

Kabinetkast met vogels en bloemen, Firenze, Italië, ca. 1675 © Rosalinde and Arthur Gilbert Collection, in bruikleen aan Victoria and Albert Museum

13

Italiaanse kunst

14

Terwijl Firenze van het einde van de 16de eeuw tot in de 18de eeuw de pietre dure-markt beheerste, was Rome in de 19de eeuw de onbetwistbare leider in micromozaïek. Elke discipline had haar eigen vaste afbeeldingen, naar de smaak van de Europese klanten: flora en fauna, geïdealiseerde Italiaanse landschappen, monumenten van het Oude Rome. Aanvankelijk was micromozaïek uitsluitend prestigieus maatwerk op bestelling, vooral voor vorsten, maar nadien begon men ook identieke plaatjes te maken voor de rijke toeristen, ter plaatse of na thuiskomst gemonteerd. Met die kunstwerken bewees de eigenaar voldoende bemiddeld en ontwikkeld te zijn om in Italië de wonderen van de Romeinen en de renaissance te ontdekken.

Eerbetoon aan Rome Al sinds de jaren 1430 leefden er Romeinen uit noodzaak tussen de oude ruïnes. Het Forum was ooit een koeienweide (Campo Vaccino), andere overblijfsels dienden als bouwmateriaal. Dat veranderde eind jaren 1740, toen men het architecturale belang van recent opgegraven sites en ruïnes uit de Oudheid begon in te zien. Het Colosseum werd het meest bewonderde monument van het Oude Rome én een van de meest populaire onderwerpen voor micromozaïek. Arthur Gilbert kocht minstens elf verschillende afbeeldingen ervan.

16

13

14

Dag en nacht Rome, 1853 Michelangelo Barberi (1787-1867) Zwart marmer ingelegd met micromozaïek

Colosseum Rome, ca. 1860 Glasmicromozaïek, gouden sierspeld V&A, Loan:Gilbert.

135-2008

V&A, Loan:Gilbert.

921-2008

15 & 16 Forum en Colosseum Rome, ca. 1851 Domenico Moglia (ca.

1780-1862), een plaat gesigneerd Glasmicromozaïek, marmeren ondergrond V&A, Loan:Gilbert.183 & 182-2008

De duiven van Plinius Opgravingen op historische sites onthulden op muren en vloeren veel motieven waaruit Europese kunstenaars inspiratie putten. In de eerste eeuw van onze jaartelling beschreef Plinius de Oudere een perfecte illusie, een mozaïek van duiven rond een fontein. Dit bleef echter een mythe tot het herontdekt werd in 1737. Micromozaïekmakers uit Rome wilden nog beter doen en het tafereel werd een populair motief, ontelbare keren in alle mogelijke formaten gekopieerd. Arthur Gilbert kocht er minstens zeven versies van.

17 Plaat Rome, 1800-1825 Glasmicromozaïek, koperen ondergrond V&A, Loan:Gilbert.197-2008

18 Bonbondoos Rome, 1815-1820 & Parijs, 1819-1838 Glasmicromozaïek, schildpad, goud, hout V&A, Loan:Gilbert.469-2008

15

Vrome prenten

16

De Vaticano Studio del Mosaico vervaardigde en onderhield mozaïeken in de kerken van Rome.

Vanaf de jaren 1820 begon dit atelier ook voorwerpen voor leken te maken, versierd met religieuze afbeeldingen. Dit waren bijvoorbeeld portretten van de paus, ideaal als diplomatiek geschenk, of binnenzichten van bekende Romeinse kerken voor de toeristen.

19 Binnenzicht van de Sint-Pietersbasiliek Rome, 1899 Augusto Moglia († 1846), gesigneerd en gedateerd Glasmicromozaïek, onderstel in leisteen en metaal, houten lijst V&A, Loan:Gilbert. 122-2008

20 Paus Gregorius XVI Rome, 1839 Raffaelle Castellini (1791-1864), gesigneerd Glasmicromozaïek, lijst in verguld metaal V&A, Loan:Gilbert. 214-2008

21 Madonna del Dito Rome, ca. 1830-1850 Luigi Moglia (actief ca. 1850-1870), gesigneerd Glasmicromozaïek, sierspeld in verguld messing, granaten en turkoois V&A, Loan:Gilbert. 153-2008

Het Italiaanse platteland In de 19de eeuw wilden veel buitenlandse bezoekers aan Italië afbeeldingen van Arcadia kopen. Dit geïdealiseerde, ongerepte Italiaanse landschap bevolkt door herders was geliefd bij schilders uit het verleden zoals Salvator Rosa (1615-1673). Uit de voorliefde voor traditionele regionale klederdracht en het boerenleven sprak ook nadrukkelijk steun voor de golf van nationalisme die in de jaren 1830 Europa in beroering bracht. In Italië noemde men die beweging het Risorgimento.

22 Mercurius, Argus en Io Rome, 1800-1825 Glasmicromozaïek, deels vergulde metalen lijst V&A, Loan:Gilbert.211-2008

23, 24 & 25 Boeren in klederdracht en duiven Rome, ca. 1870 Glasmicromozaïek, gouden armband, hanger en oorringen V&A, Loan:Gilbert.139,140,141-2008

17

Uit vele landen, door de eeuwen heen

18

Een van de sterke punten van de Gilbert Collection is de aanwezigheid van micromozaïeken en pietre dure uit zeer verscheiden productiecentra. Arthur beklemtoonde dat “het bij het opbouwen van een verzameling belangrijk was voorbeelden van de verschillende types binnen elke specifieke discipline te hebben”.

Hoewel deze kunstvormen tegen de jaren 1880 niet langer geliefd waren, vooral door de hoge productiekost en oubollige onderwerpen, kochten de Gilberts deze stukken om de evolutie in de loop van de eeuwen aan te tonen. Zo stelden ze een uniek overzicht samen dat, zoals Arthur trots verkondigde, “heel populair bij de bezoekers” was.

26 Venetiaans micromozaïek: De Tijgerin Venetië, 1880-1910 Decio Podio (° ca. 1860), gesigneerd Glasmicromozaïek, lijst in verguld hout V&A, Loan:Gilbert.170-2008

Dit micromozaïek, een van de eerste die Arthur Gilbert in zijn bezit kreeg, beeldt een populair meesterwerk uit, geschilderd rond 1780: Tigress Lying Below Rocks van de Britse dierenschilder George Stubbs (1724-1806). In de jaren 1880 waren de Romeinse mozaïekkunstenaars hun vooraanstaand cliënteel kwijt, maar in Venetië herleefde het ambacht door een nieuwe aanpak met de meest recente technieken.

Russisch micromozaïek De Russische adel en keizerlijke familie waren vroege bewonderaars van het Romeinse micromozaïek. Ze brachten stukken het land binnen zoals de tafel, De prachtige Italiaanse hemel, een opdracht van tsaar Nicolaas I (regeerde 1825-1855) na zijn rondreis in Italië. Kort daarop nodigden zij micromozaïekmakers uit om in Rusland ateliers op te zetten en er een nieuwe generatie kunstenaars op te leiden. Georgi Wekler, een leerling van Domenico Moglia, kreeg vanaf de jaren 1820 opdrachten van de keizerlijke familie.

27 Koor van de Kapucijnenkerk in Rome Sint-Petersburg, 1825 Georgi Ferdinand Wekler (1800-1861) Glasmicromozaïek, houten lijst V&A, Loan:Gilbert.877-2008

28 Het ‘Cottagepaleis’ in het Alexandriapark, Peterhof Sint-Petersburg, 1843-1850 Georgi Ferdinand Wekler (1800-1861) Glasmicromozaïek, bronzen kistje V&A, Loan:Gilbert.220-2008

29 De prachtige Italiaanse hemel Rome, 1845 Cavaliere Michelangelo Barberi (1787-1867) Glasmicromozaïek V&A, Loan:Gilbert.894-2008

19

“Zonder de diepe liefde voor zilverwerk van de Gilberts zou hun verzameling nooit bestaan hebben.”

Timothy Schroder, voormalig curator Los Angeles County Museum of Arts, 1988

Gedekselde compoteschotel, Paul Storr, Londen, 1820-1821 © Rosalinde and Arthur Gilbert Collection, in bruikleen aan Victoria and Albert Museum

STRALEND MONUMENTAAL? Arthur Gilbert kocht zijn eerste stuk zilverwerk in 1969 in een antiekhandel op Rodeo Drive in Los Angeles, toen hij en Rosalinde hun nieuwe woonst in Beverly Hills inrichtten. Eerst vooral aangetrokken door het uitzicht van de voorwerpen, werden beiden al snel echte specialisten. Ze leerden de belangrijkste zilver- en goudsmeden kennen en kregen een goed oog voor de vele boeiende technieken en methoden gebruikt om goud en zilver te verfraaien. Naast de kern van hun collectie, Brits zilverwerk uit de 18de en 19de eeuw, kochten ze Russische, Europese, Indische en Zuid- en Noord-Amerikaanse stukken. Dit breed overzicht van gouden en zilveren kunstvoorwerpen toont aan hoe edelsmeden overal ter wereld door de eeuwen heen reageerden op nieuwe gebruiken en de veranderende smaak en gewoonten van hun klanten.

Grandeur en prestige

22

Zilveren en gouden kunstvoorwerpen dienen om indruk te maken.

Ze dwingen bewondering af omdat ze mooi, waardevol en modieus zijn, én de technische vaardigheid van hun makers illustreren. Dergelijke glanzende meesterwerken dienden vaak als presentatiestuk. Ze eerden de goddelijke of menselijke bestemmeling, tegelijkertijd getuigden ze van de gulheid en rijkdom van de gevers. De studie van de gegraveerde opschriften, monogrammen, wapenschilden, familiewapens en -motto's wekt lang vergeten namen opnieuw tot leven. Arthur Gilbert koesterde al die verhalen en wilde ze graag delen.

Presentatiegeschenken Presentatiegeschenken dienden vaak een diplomatiek, financieel of politiek doel. Een mogendheid kon er elegant een schuld mee aflossen, andere stukken benadrukten het strategisch belang van een gebeurtenis zoals een huwelijk of doopsel. Deze exemplaren beloonden militaire of politieke prestaties. De vaas, gemaakt voor de Franse regering, gedenkt de roemrijke carrière van de markies de Lafayette, in het bijzonder tijdens de Amerikaanse Revolutie. De gouden beker, twintig keer meer waard dan zilver, was een waardig geschenk voor de op een na rijkste man van het Russische keizerrijk.

30

31

Beker op voet, geschonken aan graaf Petr Borisovitsj Sjeremetev (1713-1787), adjudant-generaal van het Russische leger Sint-Petersburg, ca. 1760 Johan Henrik Hopper (actief ca. 1760) Gedreven, gegoten, geciseleerd en gegraveerd goud

Monumentale vaas, geschonken aan Marie Joseph Paul Yves Roch Gilbert du Motier, markies de Lafayette (1747-1834) Parijs, 1830-1835 Zilver: Jacques-Henri Fauconnier (1776-1839); model: Jean-Etienne Chaponnière (1801-1835) Gegoten, gedreven en geciseleerd verguld zilver, verguld koper, structuur uit messing en ijzer

V&A, Loan:Gilbert.26,27-2008

V&A, Loan:Gilbert.2-2008

32 Ciborie met goudstuk van een halve écu Antwerpen, 1715-1716 Josephus I Hennekin (actief ca. 1667-1720) Gegoten, gedreven, gegraveerd, geciseleerd en opengewerkt verguld zilver V&A, Loan:Gilbert.98-2008

Hoewel Arthur Gilbert het joodse geloof aanhing en nauwe banden had met joodse liefdadigheidsinstellingen, verzamelde hij amper joodse objecten. Hij kocht wel een aantal prachtige christelijke kunstvoorwerpen, symbolen van een machtige Kerk die ontelbare religieuze objecten ontving of liet vervaardigen.

33 Hekken van de kathedraal van de Geboorte van de Moeder Gods, Kiev-Petsjersk Lavra Kiev, ca. 1784 Toegeschreven aan Gregory Chizhevski (actief ca. 1770-1800) Gegoten, opengewerkt, gegraveerd, geciseleerd zilver en verguld zilver, ijzeren structuur V&A, Loan:Gilbert.97-2008

Arthur Gilbert kocht dit schitterende paar hekken uit massief zilver toen hij pas begon met zijn verzameling, maar hij moest ze van Rosalinde in de garage bewaren.

Ze kwamen uit een van de belangrijkste centra van het orthodoxe christendom in Oost-Europa en waren waarschijnlijk een geschenk van tsarina Catharina de Grote (regeerde 1762-1796).

23

Schatten uit de renaissance

24

De Gilberts bezaten weergaloze schatten uit de renaissance. Het ging vooral om drinkgerei in een zilveren of gouden montuur, uit exotische en kostbare materialen zoals een nautilusschelp of een steenbokhoorn – hierop had het prinselijk hof in Salzburg in die tijd het alleenrecht. De voorwerpen illustreren de pracht van de natuur en de vaardigheid van de kunstenaar, maar ook de ontwikkeling en het prestige van de eigenaars. Arthur koos de stijlvolle patrijs als heraldisch symbool toen hij in 2001 geridderd werd.

34 Bierpul Engeland, ca. 1600-1658 Malling Ware (tin-geglazuurd aardewerk) (Kent), gedreven, gegoten, geciseleerd, opengewerkt en gegraveerd zilver V&A, Loan:Gilbert.583-2008

35 Scheepje Regensburg, ca. 1610 Meesterteken AP in monogram Gedreven, gegoten, geciseleerd en gegraveerd zilver en verguld zilver, email V&A, Loan:Gilbert.67-2008

36 Patrijsbeker Montuur: Neurenberg, 1598-1602 Georg Rühl (actief ca. 1598-1625) Uitgesneden parelmoer (Zuidoost-Azië), gegoten, opengewerkt en geciseleerd zilver en verguld zilver, robijnen en smaragden V&A, Loan:Gilbert.6-2008

37 Havikbeker Montuur: Ulm, ca. 1600 Mogelijk Samuel of Hans Kassborer Uitgesneden kokosnoot (Zuidoost-Azië), gegoten, geciseleerd en opengewerkt zilver en verguld zilver, bezet met halfedelstenen V&A, Loan:Gilbert.61-2008

38 Schelpbeker Montuur: Engeland of Vlaanderen, ca. 1585 Gepolijste zeeslakschelp (Zuidoost-Azië), gegoten, opengewerkt en geciseleerd verguld zilver V&A, Loan:Gilbert.58-2008

39 Beker en deksel Montuur: Augsburg, 1751 Johann Jacob Adam (actief 1748-1791) Uitgesneden steenbokhoorn (Salzburg), gedreven, gegoten en geciseleerd verguld zilver V&A, Loan:Gilbert.11-2008

Stilleven met nautilusbeker en gedekselde kom, ca. 1600-1680, Pieter van Roestraten (1629-1700) © Victoria and Albert Museum

25

Kostbare dranken

26

De bloei van de internationale handel en de economische exploitatie van de Europese kolonies vanaf de jaren 1680 brachten steeds meer exotische waren naar Europa. Thee, koffie en chocola waren kostbare dranken waarrond nieuwe gebruiken ontstonden. Naast de grootse diners nodigde men in de loop van de dag gasten uit om samen van deze luxeproducten te genieten. Er kwamen nieuwe voorwerpen om ze te bewaren, te bereiden en op te dienen, zoals theebussen en waterketels. Thee was zo duur dat de busjes op slot konden of opgeborgen werden in afsluitbare houten kistjes.

40

Waterketel voor thee Londen, 1730-1731 Paul de Lamerie (1688-1751) Gegoten, gedreven, geciseleerd, gerepousseerd zilver, vlechtwerk V&A, Loan:Gilbert.672-2008

41, 42 & 43 Theebussen Londen, 1747-1748 Peter Archambo (actief 1720-1767) Uitgesneden en gesoldeerd, gegoten, geciseleerd, gematteerd en gegraveerd zilver V&A, Loan:Gilbert.686 to 688-2008

Chocola Kannen voor chocolademelk zijn te herkennen aan de knop op het deksel. Hij bedekt een opening waarin men een klopper kan steken om de smeuïge drank om te roeren. In de jaren 1680 waren chocoladekopjes vooral van oosters porselein. Deze trend bleef de hele 18de eeuw voortduren, hoewel kostbare exemplaren van Europese makelij aan populariteit wonnen. Sommige ervan waren trembleuse-kopjes, die zouden bedacht zijn om mensen met trillende handen of reizigers niet te doen morsen.

44

Chocoladekan Londen, 1750-1751 Samuel Courtauld (1720-1765) Gedreven, gegoten, geciseleerd, gegraveerd zilver en houtsnijwerk V&A, Loan:Gilbert.677:1, 2-2008

45 Trembleuse-chocoladekop en schoteltje Parijs, ca. 1720 Japans Imari-porselein, gegoten, geciseleerd, opengewerkt en gedreven zilver V&A, Loan:Gilbert.872-2008

44

27

Gasten ontvangen

28

De Gilberts stonden bekend als gulle gastheren van luxueuze feesten, waarop ze hun gasten stijlvol, volgens oude tradities, lieten tafelen met hun antiek zilver. Vanaf de 16de eeuw gebruikte men steeds vaker zilverwerk om gasten te ontvangen. Er waren meer festiviteiten van allerlei aard, waardoor ook het aantal zilveren voorwerpen en hun verscheidenheid toenam. Dit weerspiegelde de kenterende verdeling van rijkdom in Europa: na de opkomst van een nieuwe handelsklasse in de steden kon een groter aantal klanten zich zilver veroorloven. Rijk geworden met slavenhandel en bankieren imiteerden ze bij het onthaal van gasten nauwgezet de nieuwste gebruiken van koningen en adel om zo hun sociale status te verhogen. Hoewel door veranderende noden en smaken veel zilverwerk omgesmolten werd tot nieuwe voorwerpen, konden de Gilberts toch een paar zeldzame bewaarde exemplaren kopen.

Gloed en licht Zilver werd lang gebruikt om kaarslicht te versterken en te weerspiegelen. Dat licht kwam gewoonlijk van twee punten in de ruimte. Men plaatste kandelaars op tafels en kasten, met kaarsensnuiters om de wieken bij te knippen zodat ze niet te veel rookten. Aan de muren waren wandkandelaars bevestigd. Tussen het midden van de 17de eeuw en het einde van de 18de eeuw werden dit druk bewerkte sierstukken, aangepast aan het interieur.

46

47

Wandkandelaar, deel van een set, met het latere wapenschild en kroontje van de baronnen Foley of Kidderminster Londen, ca. 1717 Paul de Lamerie (1688-1751) Gegoten, gedreven, geciseleerd en gegraveerd verguld zilver

Kaarsensnuiter en houder met het monogram van John Campbell, 2de hertog van Argyll (1680-1743) Londen, 1716-1717 Kaarsensnuiter: Augustin Courtauld (actief 1701-1751); houder: James Fraillon (actief 1706-1727/1728) Gegoten, gedreven en gegraveerd verguld zilver

V&A, Loan:Gilbert.716-2008

V&A, Loan:Gilbert.593-2008

Kandelaars en kandelabers Tot de jaren 1820 waren kaarsen duur. Uit het gebruikte aantal sprak de welstand van de gastheer. Kandelaars vormden paren of grotere stellen. Een kandelaber is een meerarmige kandelaar. De paren die u hier ziet, zijn typische voorbeelden van de 18de-eeuwse rococostijl en de 19de-eeuwse Regencystijl. Ze zijn gemaakt door de meest befaamde Engelse edelsmeden uit hun tijd. Dit waren niet enkel ambachtslieden, maar ook gewiekste zakenlui die erop toezagen dat hun ateliers steevast creatieve edelsmeedkunst van hoge kwaliteit afleverden.

48 & 49

50 & 51

Paar kandelabers in Regencystijl met overvloedig acanthusgebladerte Londen, 1816-1817 Paul Storr (1771-1844) van Storr & Co, voor Rundell, Bridge & Rundell (actief 1797-1843) Gegoten, geciseleerd en gegraveerd verguld zilver

Paar rococokandelaars met verborgen pauw Londen, 1741-1742 Paul de Lamerie (1688-1751) Gegoten, geciseleerd en gegraveerd zilver

V&A, Loan:Gilbert.827 & 828-2008

V&A, Loan:Gilbert.653 & 654-2008

52 Gedenkstuk geschonken aan George Hay, 8ste markies van Tweeddale (1787-1876) Londen, Engeland, 1849-1850 John Samuel Hunt (1785-1865) van Hunt & Roskell (1843-1897); ontwerp: Alfred Brown (actief 1845-1881) Gegoten, geciseleerd, gepolijst en gematteerd zilver V&A, Loan:Gilbert.862-2008

Met gedenkstukken of testimonials bereikte de Britse voorliefde voor monumentale presentatiestukken haar hoogtepunt ten tijde van koningin Victoria (regeerde 1837-1901). Deze uitzonderlijk grote kandelaber van 38 kilo huldigt de markies van Tweeddale en zijn roemrijke carrière als gouverneur van Madras, in India, en vergelijkt zijn wapenfeiten met die van zijn voorvader die in het jaar 890 de Denen versloeg.

29

Tafelzilver

30

Met de ontwikkeling van de kookkunst in Frankrijk en de rest van Europa vanaf de jaren 1690 vond men ook nieuwe manieren om eten op te dienen. Uitvoerige diners telden steeds meer gangen die allemaal om eigen serveerschalen vroegen, zoals soepterrines, sauskommen en specerijstellen. Men stalde deze voorwerpen niet langer op de buffetkast uit, maar op tafel. Ook wijnkoelers kregen een nieuwe vorm: grote bakken op de grond die veel flessen tegelijk bevatten ruimden plaats voor houders voor één fles op tafel.

53 Wijnkoeler Londen, 1794-1795 James & Elizabeth Bland (actief 1794-ca. 1800) Gedreven, gegoten, geciseleerd en gegraveerd zilver V&A, Loan:Gilbert.861-2008

54 Soepterrine Londen, 1806-1807 Paul Storr (1771-1844) voor Rundell, Bridge & Rundell (actief 1797-1843) Gedreven, gegoten, geciseleerd en gegraveerd zilver V&A, Loan:Gilbert.784-787-2008

55 Tafelmiddenstuk Londen, 1763-1764 Thomas Pitts (actief 1759-1793) Gedreven, opengewerkt en gegoten zilver V&A, Loan:Gilbert.689-2008

Het tafelmiddenstuk of epergne is een van de meest markante en spectaculaire stukken tafelzilver uit de 18de eeuw, vooral in Groot-Brittannië. Men vulde de mandjes met lekkernijen zoals fruit of snoep. Een aantal van de kleinere mandjes kon men vervangen door een kandelaar.

Elegant reisgoed Toen elke reis een zorgvuldig voorbereide onderneming was, die weken of zelfs maanden in beslag kon nemen als er grote afstanden af te leggen waren, werden edelmetalen doosjes en flesjes onmisbare onderdelen van elegant reisgoed. Vanaf de 17de eeuw bevatte een toiletset alle accessoires voor het aankleedritueel, in die tijd de eerste sociale gelegenheid van de dag. In latere eeuwen kwamen er nog meer persoonlijke reisartikelen bij, zoals de buitensporige 18-karaats gouden flacon voor sterkedrank.

56, 57, 58, 59 & 60

Topstukken uit een 26-delige toiletset Augsburg, ca. 1695 Tobias Baur (ca. 1660-1735) Glas, gegoten, gedreven, opengewerkt verguld zilver en zilver, geschilderd email V&A, Loan:Gilbert.553, 555, 567, 566, 571-2008

61

Flacon voor sterkedrank met monogram ‘CH’ Birmingham, 1878 George Unite & Sons (ca. 1865-1928) Gedreven en gegraveerd goud V&A, Loan:Gilbert.40-2008

31

“Gouden doosjes zijn echt sensueel, SENSUEEL, en je moet ze in je handen houden …”

Arthur Gilbert, 1998

Gouden snuifdoos met twee emailportretten, doos: John Northam, Londen, 1816-1817; portretten: Frankrijk, ca. 1800-1815 © Rosalinde and Arthur Gilbert Collection, in bruikleen aan Victoria and Albert Museum

PERFECTIE IN ZAKFORMAAT De Gilberts raakten in de ban van objets de vertu, typische 18de-eeuwse luxevoorwerpen. Het waren dure kleinoden zoals portretminiaturen in email, snuifdozen, naaigerei en andere accessoires waarmee elegante figuren dag in dag uit pronkten. Arthur en Rosalinde begonnen eigenlijk per toeval snuifdozen en portretminiaturen te verzamelen, nadat ze in 1975 een eerste gouden snuifdoos kochten die versierd was met twee portretten in email. Amper twintig jaar later hadden ze al een van de grootste verzamelingen snuifdozen opgebouwd, afkomstig uit alle belangrijke centra van de Europese edelsmeedkunst, waaronder enkele van de mooiste bekende Franse en Duitse exemplaren. Hun verzameling emailportretten, vaak met een rechtstreekse link naar andere stukken in hun bezit, biedt een historisch overzicht van deze kunstvorm. Arthur Gilberts tijdgenoten herinneren zich hoe hij met trots zijn nieuwste aanwinst in de handen nam en met een enorm plezier de kleinste details bestudeerde.

Diplomatie of intimiteit 34

Omdat emailportretten dure technische hoogstandjes waren, dienden ze vooral als diplomatiek instrument. Nadat de Franse koning Lodewijk XIV (regeerde 1643-1715) emailportretten van zichzelf aan ambassadeurs en hovelingen begon te schenken, geraakte de traditie ingeburgerd in heel Europa en in Rusland.

Men bevestigde de miniaturen steeds vaker op een snuifdoos.

Die kon uit heel veel verschillende materialen bestaan, dus kon men de fijnste nuances van de diplomatie bespelen. In het 18de-eeuwse Engeland lieten ook veel vooraanstaande klanten emaillen miniaturen van geliefden en gezinsleden maken.

62 Boîte à portrait Düsseldorf, ca. 1690-1695 J.M. Khaetscher (actief ca. 1690-1715) Geschilderd email op goud, originele hanger met lijst van verguld zilver en diamant V&A, Loan:Gilbert.294-2008

De Franse term boîte à portrait (doos met portret) is een raadsel, want deze diplomatieke geschenken zijn geen doosjes, maar portretten in een met diamanten bezette lijst. Omdat de edelstenen de waarde van het voorwerp bepaalden, mocht de ontvanger ze eruit halen en verkopen. Dit is dus een uiterst zeldzaam gaaf bewaard gebleven exemplaar.

Politiek oogmerk Sommige van de meest luxueuze en duurste presentatiegeschenken waren snuifdozen gesierd met een portret of monogram van de vorst.

Dit gebruik leefde verder tot het begin van de 20ste eeuw, toen de Eerste Wereldoorlog het einde van verschillende vorstenhuizen inluidde. Vooral in Engeland waren ook snuifdozen met het wapenschild van een stad goed ingeburgerd. Het stadsbestuur schonk deze Freedom boxes of ‘vrijheidsdozen’ aan ereburgers, die ook andere voorrechten kregen.

63 Presentatiesnuifdoos van Napoleon I (1769-1821) Parijs en Genève, ca. 1812 Portret: Jean-Baptiste Isabey (1767-1855), gesigneerd en gedateerd; doosje: Moulinié, Bautte & Moynier (actief 1808-1821) Miniatuur op ivoor onder glas; geciseleerd, machinaal bewerkt en geëmailleerd meerkleurig goud V&A, Loan:Gilbert.456-2008

64 Presentatiesnuifdoos van koningin Victoria (1819-1901) Hanau, 1837 Charles Colin & Sons (actief ca. 1825-1870) Diamanten monogram VR (Victoria Regina) onder koninklijke kroon, geciseleerd en gegraveerd meerkleurig goud V&A, Loan:Gilbert.444-2008

65 Freedom box gegraveerd met het wapenschild van Londen Londen, 1809-1810 Alexander James Strachan (actief 1799-ca. 1842/1850) Geciseleerd, machinaal bewerkt en gematteerd meerkleurig goud V&A, Loan:Gilbert.454-2008

35

66

36

Théâtre de la Guerre, 1757, snuifdoos met dubbele opening Mogelijk Berlijn, 1757 Geschilderd email op koper, geciseleerde vergulde koperen randen V&A, Loan:Gilbert.506-2008

Frederik de Grote van Pruisen (regeerde 1740-1786) liet een reeks snuifdozen maken als propagandamiddel voor zijn wapenfeiten tijdens de Zevenjarige Oorlog (1757-1763). Sommige exemplaren waren getooid met zijn geschilderd portret, omringd door plaatsnamen en data van veldslagen, andere – zoals dit doosje – met gedetailleerde landkaarten van oorlogsgebieden en troepenbewegingen.

Eerbetoon aan Thomas en Nathaniel Dimsdale, pioniers in vaccinatie Deze snuifdoos en dit portret huldigen de roemrijke loopbaan van twee pioniers in vaccinatie, Thomas Dimsdale (1712-1800) en zijn zoon Nathaniel (1748-1811). Nathaniel kreeg de snuifdoos nadat hij de Russische keizerlijke familie met succes tegen pokken had ingeënt. Thomas werd verheven tot baron de l'Empire en bekleedde in Groot-Brittannië een vooraanstaande maatschappelijke positie als toppoliticus. Een vrij pompeus portret, in het jaar van zijn overlijden besteld bij de befaamde emailkunstenaar Henry Bone, eert zijn daden.

67

68

Portret van Thomas Dimsdale Londen, 1800 Henry Bone (1755-1834) Geschilderd email op koper, lijst in goudbrons (legering van verguld koper)

Snuifdoos geschonken aan Nathaniel Dimsdale Berlijn of Sint-Petersburg, ca. 1768 Geciseleerd goud met in zilver gevatte diamanten: vier diamanten met roze tint op roze folie, de andere op zwarte folie

V&A, Loan:Gilbert.257-2008

V&A, Loan:Gilbert.346-2008

Persoonlijke schatten In de 18de en 19de eeuw was Groot-Brittannië een van de belangrijkste afzetmarkten voor emailportretten. Deze schatten werden in opdracht geschilderd, als aandenken aan een lid van een befaamd geslacht of aan een naaste zoals een maîtresse. Maar bij het overgaan van de ene generatie op de andere vergat men soms wie erop afgebeeld stond. Hoewel de achterkant van deze portretten de inscriptie Mr and Mrs Tilson draagt, gaat het waarschijnlijk om mevrouw Tilson en haar schoonzoon Sir Robert Deane (ca. 1707-1770), die met haar dochter huwde in 1738.

69 Portret van Mrs Tilson Londen, ca. 1720 Christian Friedrich Zincke (ca. 1683-1767) Email op koper, lijst met zilveren rand bezet met imitatiestenen, achtergrond in agaat V&A, Loan:Gilbert. 284-2008

70 Portret, mogelijk van Mr Tilson, of van zijn schoonzoon Robert Deane Londen, ca. 1735-1745 Gervase Spencer (ca. 1715-1763), gesigneerd Email op koper, lijst met zilveren rand bezet met imitatiestenen, achtergrond in agaat V&A, Loan:Gilbert.283-2008

71 Snuifdoos met portret van Elizabeth, markiezin van Conyngham, maîtresse van koning George IV van Engeland (regeerde 1820-1830) Londen, 1810-1812 Portret: Henry Bone (1755-1834); doosje: Alexander James Strachan (1774-1850) Geschilderd emaillen miniatuur onder glas, geciseleerd tweekleurig goud op gematteerde achtergrond V&A, Loan:Gilbert.462-2008

37

72

38

Met stenen bezette nécessaire met carillon met zeven klokken Londen, ca. 1770 James Cox (ca. 1723- ca. 1792), gesigneerd op wijzerplaat Geciseleerd en gegoten goud, agaat, parels, imitatiestenen, horlogemechanisme en klokkenspel V&A, Loan:Gilbert.35-2008

Een nécessaire was een draagbaar persoonlijk koffertje voor dagelijkse benodigdheden zoals een pincet en naaigerei. In de 18de eeuw noemde men dergelijke dure gebruiksvoorwerpen in Engeland toys. James Cox was een van de bekendste Engelse toymakers, befaamd tot in China. Door zijn creaties te verfraaien met mechaniekjes en muziekdozen maakte hij er verrukkelijke en veelbesproken curiosa van.

Vergeten gebruiken Gaandeweg raakte het oorspronkelijk gebruik van deze waardevolle portretminiaturen, die nu in kunstverzamelingen bewaard worden, in de vergetelheid. Er zijn niet veel afbeeldingen van een man met een portretminiatuur, maar wel van vrouwen: ze droegen het aan een armband, halsketting of lange ketting. Om gauwdieven te slim af te zijn, borgen mannen hun snuifdoos op in de voering van hun jas en vrouwen in een grote, rond de taille gebonden zak.

73

74

Sjaal Nederland, ca. 1750-70 Wit borduurwerk, katoen

Damesjurk Nederland, ca. 1770-1780 Gebrocheerde taf, zijde

MoMu, T12/960/A116

MoMu, T12/1042/J11

75

76

Gilet Nederland, ca. 1750-1770 Gebrocheerde gros de Tours, zijde, zilverlamel en -draad

Dijzak 18de eeuw Gematelasseerd weefsel, katoen

MoMu, T13/491/G11

MoMu, MVT 81A

Nieuwigheden en modetrends Kostbare snuifdozen werden populair in Parijs in de jaren 1700. Ze waren aanvankelijk enkel versierd met goud, maar nadat de Franse wetgeving dat toestond, maakte men ze volledig in goud. De edelsmeden konden er nieuwe technieken op toepassen: ciseleren, emailleren, in een raamwerk monteren, …

Ze probeerden diverse materialen uit om de zucht naar nieuwe trends van hun Franse en Europese klanten te stillen. Tot het begin van de 19de eeuw produceerde Parijs het grootste aantal gouden doosjes, maar verschillende andere Europese steden ontwikkelden ook een eigen stijl die aansloeg. Met plaatselijke materialen en ambachtslieden wedijverden ze trots met la mode de Paris.

77 Snuifdoos met jachttafereel Duitsland, ca. 1730 Opengewerkt en geciseleerd goud, uitgesneden parelmoer, email, geglazuurd miniatuur V&A, Loan:Gilbert.403-2008

De eerste snuifdozen, zoals deze, waren van parelmoer, hoorn of schildpad omdat men dacht dat een organisch materiaal het meest geschikt was om tabakspoeder in te bewaren. In Noord-Europa behield men deze gewoonte tot de jaren 1730, hoewel de doosjes steeds vaker met goud en email opgesmukt waren.

39

Goud ten top verfraaien

40

Ciseleren – metaal aan de buitenzijde ponsen – was de vaakst gebruikte techniek om gouden snuifdozen te versieren. Meerkleurig goud was een nieuwigheid. Met metaaloxiden kreeg men verschillend gekleurde goudlegeringen: koper voor rood, arseen of staal voor blauw, zilver voor groen en wit, ijzer voor geel. In het begin van de 19de eeuw ontwikkelde de familie Kirstenstein een virtuoze techniek die ciseleren en repousseren – metaal aan de binnenzijde ponsen – combineerde tot levendige taferelen in hoogreliëf.

78 Snuifdoos met bloemen en stralenkrans Parijs, 1755-1756 Jean Ducrollay (1710-1787) Goud, robijnen en diamanten gezet in zilver en goud V&A, Loan:Gilbert.328-2008

79 Snuifdoos met trofeeën voor muziek en tuinbouw Parijs, 1768-1769 François-Guillaume Tiron (actief 1747-1776) Goud V&A, Loan:Gilbert.379-2008

80 Snuifdoos met jachttaferelen Straatsburg en Genève, ca. 1826-1831 Panelen: Jacques-Frédéric Kirstenstein (1765-1838), gesigneerd; doosje: Bautte & Moynier (1826-1831) Gouden panelen onder glas, raamwerk in goud en email V&A, Loan:Gilbert.458-2008

Nieuwigheden in email Goudsmeden schilderden eerst rechtstreeks met email op goud om figuren in hoogreliëf nog beter te doen uitkomen. Basse taille was een latere techniek, waarbij ze een ondergrond met figuren in bas-reliëf met doorzichtig email bedekten. Na enige tijd begonnen ze email en plein aan te brengen, rechtstreeks op de gladde gouden ondergrond, als miniatuurtjes met bloemen, interieurs, landelijke taferelen of neoklassieke motieven. Vanaf de jaren 1760 kwamen er zowat elk jaar nieuwe kleuren bij, zodat email zelfs natuurlijke materialen zoals parelmoer of gepolijste steen kon nabootsen.

81 Snuifdoos met liefdeskoppel Stockholm, 1759 Andreas Almgren (actief 1746-1778) Gegraveerd goud, email de basse taille V&A, Loan:Gilbert.329-2008

82 Snuifdoos met honden Parijs, 1763-1764 François-Nicolas Gérard (actief 1754-1790) Geciseleerd goud, email en plein V&A, Loan:Gilbert.323-2008

83 Snuifdoos met putti Wenen, ca. 1780 Goud: Pierre Michel Colas (1763-1781); email: Philipp Ernst Schindler (1723-1793), gesigneerd Geciseleerd, gegraveerd en gematteerd meerkleurig goud, email en plein V&A, Loan:Gilbert.364-2008

41

Experimenteren met materialen

42

In de 18de eeuw wedijverden edelsmeden voortdurend om nieuwe technieken en vormen te bedenken. Het montuur à cage was een van de meest geslaagde nieuwigheden, een doosvormig gouden raamwerk waarin men eenvoudig aparte paneeltjes kon monteren om nieuwe trends te volgen. Zo konden de makers experimenteren met een ongelooflijk brede waaier aan materialen: lak, parelmoer, verre églomisé of geschilderd glas, gouache en porselein, maar ook goedkopere bestanddelen zoals poudre d'écaille om lak na te bootsen.

84 Snuifdoos met Japanse kiji-nuri-lak Parijs, 1774-1775 Pierre Genest de La Guérinière (actief 1757-1793) Panelen in Japanse lak, geciseleerd en meerkleurig gouden raamwerk V&A, Loan:Gilbert.1052-2008

85 Snuifdoos met jong meisje en duif Parijs, 1776-1777 Pierre-Robert Dezarot (actief 1775-1781) Panelen in verre églomisé (beschilderd glas), geciseleerd en meerkleurig gouden raamwerk V&A, Loan:Gilbert.367-2008

86 Snuifdoos in de vorm van een briefomslag Ca. 1755 Hard porselein met geschilderd email, Meissen-porseleinfabriek, geciseleerd gouden montuur, waarschijnlijk uit Dresden V&A, Loan:Gilbert.501-2008

87 Bonbondoos Parijs, 1764-1765 Poudre d'écaille en schildpad, versiersels in meerkleurig goud en zilver, gedreven, geciseleerd en opengewerkt gouden montuur V&A, Loan:Gilbert.1033-2008

88

89

Boîte à miniatures Parijs, 1777-1779 Miniaturen: atelier van Louis-Nicolas (1716-1794) en Henri-Joseph van Blarenberghe (1750-1826); doosje: Pierre-François Drais (1726-1788) Miniaturen in gouache onder glas, goud, parels, email

Snuifdoos met tafereel De Gerechtigheid kiest voor Minerva Oostenrijkse Nederlanden, ca. 1730-1750 Panelen: Norbertus Heylbrouck (1700-1762), gesigneerd Gegraveerd parelmoer, goud, geglazuurd miniatuur aan de binnenkant van het deksel

V&A, Loan:Gilbert.361-2008

V&A, Loan:Gilbert.392-2008

Op het einde van de jaren 1750 en in de jaren 1760 heerste een nieuwe rage: snuifdozen met miniatuurschilderijtjes in gouache.

Vooral die van de befaamde en begaafde familie van Blarenberghe waren populair. U ziet hier een jachtpartij uit 1740 in het koninklijke woud van Compiègne, waarbij een hert aan de jagers ontsnapte door op een strodak te klauteren.

Dit is een typische Noord-Europese snuifdoos. Ze herinnert ons eraan dat een uitgebreid netwerk van specialisten, soms uit verschillende landen, nodig was om deze voorwerpen te maken. Norbertus Heylbrouck was een gerenommeerd graveur op parelmoer en zilver die sierpaneeltjes leverde aan dozenmakers in Gent, Amsterdam, Londen en Brugge. De doos draagt geen meesterteken, dus we weten niet zeker waar ze samengesteld is.

43

90

44

Snuifdoos van Frederik de Grote Berlijn, ca. 1765 Uitgesneden chrysopraas, geciseleerd, opengewerkt en gegraveerd goud, hardstenen, diamanten op folie V&A, Loan:Gilbert.412-2008

Frederik de Grote van Pruisen (regeerde 1740-1786) was een verwoed verzamelaar van snuifdozen. Hij zou er meer dan 300 gehad hebben. Hij liet deze grote met diamanten bezette doos maken van heldergroen chrysopraas, zijn favoriete hardsteen, en misschien ontwierp hij ze zelfs mee. Dit is een van de 26 snuifdozen uit zijn verzameling die bewaard zijn gebleven. De Gilbert Collection telt er vijf – het grootste aantal in privébezit buiten Duitsland.

90

Hardsteen Hardsteen was in de 18de eeuw een gegeerd materiaal voor Duitse snuifdozen. Het gesteente, bijna altijd uit de eigen streek, werd op verschillende manieren gehouwen, uitgesneden en ingelegd om de natuurlijke tinten en motieven te doen uitkomen. Johann Christian Neuber (1736-1808) uit Dresden, hofjuwelier van de koning van Saksen, vervaardigde schitterende, internationaal gewaardeerde objecten. Hij ontwierp verfijnde motieven in hardsteen en goud, die hij combineerde met de meest recente Europese technieken zoals micromozaïek.

91 Snuifdoos met vlinders Mogelijk uit Dresden, ca. 1770 Bergkristal ingelegd met doorzichtig email, geciseleerd, gegraveerd en gematteerd meerkleurig goud V&A, Loan:Gilbert.419-2008

92 Snuifdoos met duiven in micromozaïek Rome en Dresden, ca. 1780 Doos: Johann Christian Neuber (1736-1808) Lapis lazuli, diverse soorten hardsteen waaronder agaat en jaspis, glazen micromozaïek, geciseleerde en bright-cut gegraveerd gouden montuur V&A, Loan:Gilbert.353-2008

45

“Niet voor ons, maar voor iedereen …”

Rosalinde & Arthur Gilbert, 1987

DE GILBERT COLLECTION VANDAAG Vóór zijn dood in 2001 liet Arthur Gilbert duidelijk weten dat zijn verzameling in stand moest worden gehouden en toegankelijk gemaakt voor toekomstige generaties. Dit gebeurt op verschillende manieren, onder meer via nieuwe aankopen in de geest van de Gilberts, ook van hedendaagse stukken. Een conserveringsprogramma biedt nieuwe inzichten in de materialen en technieken aanwezig in de verzameling.

De Gilbert Trust stelde een Curator of Spoliation and Provenance aan, die mogelijke gevallen van nazikunstroof onderzoekt – een primeur in een Brits museum. Hoewel dit enige verontrustende feiten aan het licht heeft gebracht, waarvan de Gilberts niet op de hoogte waren, had het echtpaar – zelf Joods – dit speurwerk ongetwijfeld goedgekeurd. Verder zetten zowel de Gilbert Trust for the Arts als de Gilbert Foundation het gulle liefdadigheidswerk en mecenaat van hun stichters voort door belangrijke goede doelen te steunen in het Verenigd Koninkrijk, Israël en Zuid-Californië.

Nieuwe generaties kunstenaars

48

In de jaren 1950 deed het Opificio delle Pietre Dure in Firenze (opvolger van de Galleria dei Lavori) bewust inspanningen om de mozaïekkunst met hardsteen nieuw leven in te blazen. Het nodigde jonge kunstenaars uit om werken in te sturen voor een tentoonstelling – waarop deze stukken misschien zelfs te zien waren. Vandaag kent nog slechts een handvol ateliers het geheim van het virtuoze ambacht.

Bovendien houden de meeste zich vooral bezig met het behoud van oude stukken, eerder dan met nieuw werk.

93 Vrouwenportret Firenze, ca. 1950-1960 Renato Bresci, Renzo Ciampi & Renzo Biondo (actief ca. 1950-1960) Pietre dure, houten lijst V&A, Loan:Gilbert.911-2008

94 Schets met bloemen Firenze, ca. 1950-1960 Renato Bresci (actief 1950-1960), gesigneerd Pietre dure, vergulde en zwarte houten lijst V&A, Loan:Gilbert.918-2008

95 Gouden doos voor Visual Feast London, 2018 Silvia Weidenbach Moon dust (3D-geprint nylon), goud, parelmoer en diamant V&A, Loan:Gilbert.1-2018

Juweelontwerper Silvia Weidenbach combineert goudsmeedkunst met het 3D-printen van een geheim materiaal dat ze ‘maanstof’ noemt. Na een maandenlange studie van de verzameling maakte ze een reeks objecten voor de presentatie Visual Feast of ‘Lust voor het oog’.

Deze doos, haar bravourestuk, was de eerste hedendaagse opdracht van de Gilbert Collection sinds ze in 2008 onderdak vond in het V&A. Zo werd Visual Feast gemaakt Silvia Weidenbach was de eerste artist in residence van de Gilbert Collection in het V&A. Deze film toont haar reactie op de rijke verzameling oogverblindende voorwerpen en volgt het creatieproces van de gouden doos. Voor haar is het “de neerslag van de wisselwerking tussen historische en hedendaagse elementen die de Gilbert Collection kenmerkt”.

Duur van de film: 3:11 minuten 2018, Silvia Weidenbach

49

DIVA’S COLLECTIE De verzamelgebieden van Rosalinde en Arthur Gilbert sluiten naadloos aan op de collectie van DIVA, het museum voor diamant, juwelen en zilver in Antwerpen.

Dit is dé plek in Europa waar sinds de 16de eeuw kunst en luxeproducten uit alle richtingen samenkomen.

Voor bepaalde stukken uit de Gilbert Collection, in het bijzonder de Antwerpse en Vlaamse, voelt deze tentoonstelling aan als thuiskomen. Hennekin en Heylbrouck doen misschien niet meteen een belletje rinkelen, maar hun edelsmeedwerk en graveerkunst behoorden in de 17de en de 18de eeuw tot de absolute top.

Voor enkele stukken uit de DIVA-collectie, in het bijzonder uit de Wonderkamer, zouden de Gilberts kosten noch moeite gespaard hebben om die aan hun verzameling toe te voegen, mochten zij daartoe de gelegenheid gehad hebben. DIVA stippelde voor u als bezoeker een interactief parcours in de collectiepresentatie uit, waarin die objecten de dialoog aangaan met de Gilbert Collection. Patrijs en uil heffen samen een 16de-eeuws lied aan, koning Leopold II en koningin Victoria houden een gezellig familieonderonsje, … Een laat 17de-eeuwse Franse toiletcommode of bureautafel met inlegwerk uit het kunstendepot van DIVA veroverde zelfs een prominente plaats in de expo.

DIVA’S STUDIECOLLECTIES Als gepassioneerde verzamelaars richtten de Gilberts zich op alles wat mooi was. Het verzamelbeleid van DIVA verkent op dat vlak ook andere paden. DIVA bouwt een voor de Lage Landen representatieve collectie diamant, juwelen en zilver uit, zowel voor presentatie, als voor onderzoek en educatie. DIVA bewaart en ontsluit daarom archieven, tekeningen, prenten en boeken over deze onderwerpen. Een selectie uit recent verworven 18de-eeuwse ontwerpen en modelprenten, mede mogelijk gemaakt door de ondersteuning van de Koning Boudewijnstichting, sluit mooi aan bij het thema Perfectie in zakformaat. De tekeningen en de gravures geven inzicht in de ontwerppraktijk en de internationale distributie van modellen die in die periode op Franse leest geschoeid zijn. Wenst u meer informatie of zich te verdiepen in deze materie maak dan zeker kennis met de werking van onze rijk gestoffeerde bibliotheek.

Bibliotheek

Collectie

51

52

96

97

Ontwerptekening voor armband, halsketting, oorhanger, broche en snuifdoos Frankrijk of Zuidelijke Nederlanden, ca. 1770 Toegeschreven aan L. Vander Cruycen (vermelding 1770-1784) Pentekening op papier met ondertekening in potlood

Ontwerptekening voor drie epauletten, twee broches en een snuifdoos Frankrijk of Zuidelijke Nederlanden, ca. 1770 Toegeschreven aan L. Vander Cruycen (vermelding 1770-1784) Pentekening op papier met ondertekening in potlood

Koning Boudewijnstichting - Fonds Léon Courtin-Marcelle Bouché, in depot bij DIVA, B512/22/10

Koning Boudewijnstichting - Fonds Léon Courtin-Marcelle Bouché, in depot bij DIVA, B512/22/16

53

98

99

Plaat 4 met deksels voor (snuif)dozen uit de rubriek Orfèvre Bijoutier uit de Encyclopédie van Denis Diderot en Jean le Rond d’Alembert Parijs, 1751-1772 Robert Bénard (° 1734) naar Jacques Raymond Luçotte (ca. 1733-1804) Kopergravure op papier

Ontwerptekening voor deksel van een snuifdoos met voorstelling van Venus die een wapenuitrusting aan Aeneas aanbiedt Frankrijk of Nederland, ca. 1711-1733 Toegeschreven aan Bernard Picart (1673-1733) Pentekening op papier met ondertekening in potlood

DIVA, P2018/1/33

DIVA, P2016/1

COLOFON Masterpieces in Miniature: Schatten uit de Rosalinde and Arthur Gilbert Collection. Een V&A tentoonstelling – reizend rond de wereld met de steun van de Gilbert Trust for the Arts – gepresenteerd in DIVA, museum voor diamant, juwelen en zilver in Antwerpen.

54

05.03.2021 - 15.08.2021

Samenstelling Curator: Alice Minter Assistent-curator: Jessica Eddie

Project-coördinatie Wim Nys, Leonie Maerevoet

Scenografie Ontwerp: Dries Otten, Axelle Vertommen Productie: Marie Vandecasteele Realisatie: Solution nv Verlichting: Chris Pype

Teksten Auteurs: Alice Minter, Wim Nys Vertaling: Martine Bom Eindredactie: An Labis, Leonie Maerevoet, Wim Nys Grafische vormgeving: Emma Thyssen

Bruikleengevers V&A Londen, Rosalinde and Arthur Gilbert Collection Koning Boudewijnstichting, Fonds Léon Courtin-Marcelle Bouché MoMu Antwerpen

AG Culturele Instellingen / Erfgoed Raad van bestuur: Nabilla Ait Daoud, Yolande Avondroodt, Lebuin D'Haese, Omar Fahti, Luk Lemmens, Bartold Maréchal, Koen Palinckx, Tatjana Scheck, Annelies Thoelen Directiecomité: Yannick Bochem, Lies Buyse, Isabelle Hernould, Milan Rutten, Wim Van Damme

Team DIVA Directeur: Eva Olde Monnikhof Bewaking: Marc Brosens, Annemie De Meester, Walter Geldolf, Gert Govaerts, Vanessa Gruda, Maria Janssens, Raf Lippens, Ronny Mewis, Marianne Scholten, Ilse Van De Weyer, Henk van Genderen, Sven Wendrickx Bibliotheek: An Labis, Giacomo Visini Collectie en onderzoek: Inge Cloetens, Carl de Smit, Wim Nys, Kristina Valiulis, Vincent van Beek, Ann Verbecque Communicatie en publiekswerking: Els Crollet, Suzanne de Lange, Tom Iriks, Leen Thielemans Onthaal: Katelijne Decraene, Maaike Delsaerdt, Raphaël Lauwers, Soun Liekens, Lieve Van Looveren Organisatie en relatiebeheer: Eduard Backelant, Kelly de Rybel-van Campenhout, Stéphane Keersmaekers, Martine Nieuwenhuysen, Danielle Serré, Wim Verhulst Tentoonstellingen: Leonie Maerevoet, Catherine Regout, Marie Vandecasteele

Met bijzondere dank aan V&A Touring Exhibitions, V&A Publications, Tessa Murdoch, Charlotte Johnson, Wim Mertens, Team behoud en beheer Stad Antwerpen, vrijwilligers en stagiairs

Met steun van

Afbeeldingen © V&A, DIVA © 2021 DIVA voor deze uitgave, alle rechten voorbehouden. v.u.: Eva Olde Monnikhof, directeur DIVA, Gildekamersstraat 9, 2000 Antwerpen Wettelijk depotnummer: D/2021/14.608/3 Disclaimer: DIVA heeft geprobeerd om alle rechten te regelen in overeenstemming met de betreffende wetgeving. Diegene die meent rechten te kunnen laten gelden, kan zich richten tot de uitgever.

55

Masterpieces in Miniature Schatten uit de Rosalinde and Arthur Gilbert Collection.

Een V&A tentoonstelling – reizend rond de wereld met de steun van de Gilbert Trust for the Arts – gepresenteerd in DIVA, museum voor diamant, juwelen en zilver in Antwerpen.

WEB

www.divaantwerp.be

DIVA.antwerp

DIVAantwerp