Projekt koncepcyjny parku w Sierakowie - Agnieszka Tokarska-Osyczka

Nr 4

ZESZYT NAUKOWY IZiIR PWSZ W SULECHOWIE KSZTAŁTOWANIE TERENÓW ZIELENI

2010

PROJEKT KONCEPCYJNY PARKU PRZY ULICY POZNAŃSKIEJ W SIERAKOWIE AGNIESZKA TOKARSKA Streszczenie: Artykuł porusza kwestie tworzenia terenów zieleni – parków, skwerów, ogrodów – w otoczeniu obiektów sakralnych, takich jak: kościoły i klasztory. Jego druga część natomiast stanowi opis do opracowanego przez autorkę, koncepcyjnego projektu parku przy ulicy Poznańskiej w Sierakowie, który miałby powstać w najbliższym otoczeniu kościoła NMP Niepokalanie Poczętej.

WPROWADZENIE Mieszkańcy miasteczek dzielą się na biernych i aktywnych. Bierni akceptują miasto takim jakie jest, nie mają chęci na dokonywanie zmian. Aktywni chcą by ich miejsce zamieszkania z czasem zmieniało się na coraz lepsze, bardziej przystępne. Takie, w którym znajdą swoje miejsce zarówno seniorzy, jak i najmłodsi mieszkańcy, osoby pełno- i niepełnosprawne. Takie, w którym można wypocząć, zrelaksować się, pobiegać. Taką funkcję w miastach pełnią między innymi tereny zieleni publicznej.

Sieraków, małe nadwarciańskie miasteczko, budzi zachwyt turystów, jest znane dzięki pięknemu kościołowi, zamkowi Opalińskich czy też Państwowemu Stadu Ogierów. Znane są zabytki, lecz zielenią w mieście nie zachwyca się nikt. Dlaczego? Odpowiedź jest prosta: bo takowej zieleni – zorganizowanej, ogólnodostępnej – w Sierakowie nie ma. Stąd pomysł na wykonanie projektu zagospodarowania terenu przy ulicy Poznańskiej.

FUNKCJE TERENÓW ZIELENI W MIEŚCIE Według Pokorskiego i Siwca [1998] miasto, aby było funkcjonalne, powinno spełniać cztery zasadnicze funkcje. Są to: praca, mieszkanie, komunikacja i wypoczynek, a co z tym jest nierozerwalnie związane miasto powinno posiadać tereny zieleni.

Według Burkowskiej [2008] funkcje terenów zieleni to między innymi: funkcje społeczno-socjalne, klimatyczno-przyrodnicze oraz kulturowe. Tereny te są miejscem wypoczynku, rekreacji, spotkań mieszkańców z pobliskich ulic, czasem nawet całego miasta (gdy tereny takie są rzadkością). Dają one możliwość łatwego kontaktu z naturą, przez co pozytywnie oddziałują na samopoczucie i zdrowie ludzi.

Dodatkowe dwie funkcje terenów zieleni opisali Łukasiewicz i Łukasiewicz [2009], są to funkcje dydaktyczno – wychowawcze i estetyczne. Pierwszą z tych funkcji według autorów pełnią głównie ogrody przyszkolne, ogrody botaniczne, ale również bogate w

67

Projekt koncepcyjny parku …

różnorodną roślinność parki. Estetyczna funkcja tych terenów polega na maskowaniu elementów nieestetycznych, podkreślaniu piękna założeń architektonicznych oraz ogólnym podniesieniu walorów miast. Pełną harmonię możemy uzyskać przez właściwe zestawienie, a zarazem zakomponowanie zieleni wysokiej, średniej, roślin zielnych oraz trawników.

OGRÓD I JEGO SYMBOLIKA Ze względu na fakt, iż teren objęty projektem mieści się w pobliżu kościoła, oczywistym jest, że będzie on w jakiś sposób wpływał na jego program. Należy zatem zastanowić się nad symboliką i kształtowaniem terenów zieleni przy obiektach sakralnych.

Ogród dla każdego człowieka jest czymś innym. Może on symbolizować: dom, schronienie, zdrowie, spokój, szczęście, ład, raj. Może kojarzyć się również z czymś bardziej przyziemnym: z miejscem odpoczynku, czy też pracy.

Według Mitkowskiej i Siewniaka [1998], ogród to miejsce, gdzie uprawia się rośliny, głównie w celach ozdobnych, przy zastosowaniu określonych zasad kompozycyjnych dotyczących dyspozycji przestrzennej całości ogrodu i jego elementów, z wydzieleniem jednak też fragmentów przeznaczonych do użytkowej uprawy roślin. W definicji tej nie piszą jednak nic o symbolice.

Na ten temat wspomina jednak w swojej publikacji Kobielus [1997]. Podaje on, że słowo ogród miało wiele znaczeń semantycznych i właśnie symbolicznych. Najważniejsze z nich to: użyteczność i rozkosz, które często wzajemnie się uzupełniały. W średniowiecznych ogrodach klasztornych, z wyjątkiem ogrodów czysto użytecznych, w centralnym punkcie przecinania się alejek umieszczano fontannę, która miała symbolizować Chrystusa lub krzak róży, który symbolizował Matkę Bożą. Symbole dostrzegano również w uprawianych roślinach np. lilia symbolizowała czystość cielesną, hyzop łaskę niewinności, fiołek prawdę a róża wytrwałość w dziełach sprawiedliwości.

Impelluso [2006] podaje trochę bardziej szczegółową charakterystykę: każdy element architektoniczny, barwa, rośliny stosowane przez nas w ogrodzie mają jakieś znaczenie symboliczne. Wykazuje on dużo ciekawych interpretacji elementów ogrodowych: na przykład drzewo jest symbolem łączności między niebem, ziemią i królestwem zmarłych, ale również te same drzewo w stanie spoczynku, bądź uschnięte symbolizuje dodatkowo Mękę Chrystusa. Wiosną, gdy drzewo budzi się do życia jest symbolem zmartwychwstania. Winorośl to roślina, której owoce utożsamiane są z Chrystusem, jego ofiarą za ludzi i wiarą chrześcijańską. Irys jest atrybutem Marii Panny, symbolem niepokalanego poczęcia. Tulipan jest symbolem przemijalności dóbr ziemskich.

Orlik, którego kształt płatków jest nader ciekawy, oznacza obecność Ducha Świętego w postaci czterech, pięciu gołębic. Rośliny zimozielone symbolizują życie wieczne, dlatego tak często ludzie stosują je na cmentarzach, przy przydrożnych kapliczkach czy w otoczeniu krzyży. Bluszcz jest symbolem nieśmiertelności duszy. Nie tylko różne rośliny mają swoją symbolikę, gdyż posiadają ją również poszczególne ich części i barwy. I tak dla przykładu: kwiaty są symbolem przemijania ze względu na ich delikatną naturę, ich część nadziemna symbolizuje świat objawienia, część podziemna oznacza świat ukryty, owoce roślin symbolizują cnoty życia wewnętrznego oraz dzieła człowieka,

68

A. Tokarska

ciernie nawiązują do ludu Izraela cierpiącego w niewoli egipskiej. Barwa czerwona oznacza odwagę, krew Chrystusa na krzyżu, zieleń symbolizuje młodość, niedojrzałość, nadzieję, żółć – zdradę, zazdrość, a fiolet - smutek, żałobę, pokutę.

Według Borcz i Czechowicz [2003] każda roślina łączy się nierozerwalnie z kultem religijnym. Od drobnych kwiatów polnych, aż po wielkie pomnikowe drzewa. Roślinność towarzyszy od zawsze ludziom w ich praktykach religijnych.

Szafrańska [1997] uważa, że religijna waloryzacja przestrzeni należała zawsze do podstawowych elementów duchowego języka ludzi. Święte miejsca, świątynia, dom – miały swoisty walor kosmologiczny, były modelem świata, z centrum kosmosu i jego osią. Tak, więc nie ma chyba cywilizacji i regionu, w którym nie znajdziemy ogrodów rozumianych i ukształtowanych w ten sposób.

LOKALIZACJA I UKŁAD PRZESTRZENNY TERENU Teren podlegający opracowaniu znajdował się przy ulicy Poznańskiej, pomiędzy kościołem pobernardyńskim, placem zabaw powszechnie zwanym ‘Promenadą’ i osiedlem domów jednorodzinnych znajdujących się przy ulicy Bł. Narcyza Putza.

Zaprojektowany obszar (ryc. 1) o powierzchni około 2,20 ha, nie był zróżnicowany pod względem wysokości poziomów, jedynie w południowo-wschodniej części terenu znajdowało się niewielkie wzniesienie. W zachodniej części terenu jest staw zarośnięty obecnie roślinnością charakterystyczną dla terenów wodnych.

Teren ten jest dostępny od trzech stron: północnej, południowej i zachodniej. Od strony wschodniej znajduje się ogrodzenie należące do pobliskiej parafii. Wzdłuż zachodniej granicy opracowania przebiega dopływ Warty. W związku z tym ciąg komunikacyjny biegnący również wzdłuż tej granicy jest dwukrotnie przez niego przecinany.

W miejscach tych umieszczone zostały zatem betonowe mostki.

Teren objęty projektem jest terenem bez obiektów trwałej zabudowy, ale uzbrojonym: przez granice opracowania przebiega przyłącze sieci kanalizacyjnej i wodociągowej, a wzdłuż wspomnianego wcześniej ciągu komunikacyjnego ciągnie się przyłącze linii energetycznej zaopatrującej umieszczone tam latarnie w energię elektryczną. Na całym obszarze opracowania nie mieszczą się żadne elementy charakterystyczne z punktu widzenia układu przestrzennego, lecz w jego bliskim otoczeniu znajduje dominanta wysokościowa w postaci budynku kościoła.

Układ zieleni na terenie jest zróżnicowany: porośnięty jest on głównie drzewami i krzewami. W miejscu, gdzie podłoże jest zacienione przez korony drzew odnotowano liczne występowanie roślin z gatunku niecierpek pospolity (Impatiens noli-tangere L.), który stanowi runo. Elementem charakterystycznym są regularne nasadzenia dwóch szpalerów drzew (pierwszy z gatunku świerk – Picea, a drugi z gatunku modrzew – Larix), mieszczących się przy granicy obszaru ciągnącej się wzdłuż ulicy Poznańskiej.

Zarówno te egzemplarze, jak duży procent pozostałej części starodrzewu porośniętych jest bluszczem pospolitym (Hedera helix L.).

69

Projekt koncepcyjny parku …

Ryc. 1. Analiza układu przestrzennego projektowanego terenu wraz z otoczeniem.

Granice opracowania wyznaczono linią czerwoną, kolorem ciemnozielonym zaznaczono zabudowę mieszkalną, żółtym tereny należące do pobliskiej parafii, różowym zabudowę handlowo-usługową, czarnym zaznaczono ruiny, jasnoniebieskim ciek wodny, niebieskim staw. Obszary paskowane to: teren placu zabaw (czerwono-brązowe) oraz ogródki działkowe (niebiesko-żółte). Kolorem szarym oznaczono ciągi komunikacyjne, przy czym ten oznaczony strzałkami jest ciągiem jezdnym (aut. 2009).

HISTORIA TERENU Niegdyś teren przy kościele podlegał w całości pod znajdujący się tu klasztor Bernardynów. Nie wiadomo jednak jakie było bezpośrednie przeznaczenie tego terenu, gdyż wszystkie książki o mieście skupiają się na walorach architektonicznych budynku kościoła, bądź nieistniejącego już klasztoru, a nie terenu do niego przyległego. Możliwe, że obszar ten funkcjonował jako park, ale nie wykluczone, że znajdowały się tam np. ogrody użytkowe lub cmentarz przeznaczony dla braci zakonnych. Pewne jest, że całe założenie było ogrodzone murem, którego niewielki fragment zachował się do dziś.

W czasach bardziej współczesnych, na terenie objętym opracowaniem znajdowało się kilka nieistniejących już budynków, m.in.: budynek harcówki z budynkiem gospodarczym oraz dom mieszkalny wraz z garażem. Obecnie możemy tu odnaleźć jedynie pozostałości fundamentów tych obiektów oraz włazy mieszczących się przy nich studni.

Znajduje się tu również zrujnowane ogrodzenie, a właściwie same betonowe słupki oddzielające działki.

70

A. Tokarska

WSPÓŁCZESNA FUNKCJA TERENU Obecnie teren objęty opracowaniem nie jest użytkowany. Zaobserwowano jednak fakt, iż mieszkańcy wykorzystują gęsto zadrzewione fragmenty obszaru jako „publiczny szalet” oraz dyskretne miejsce do spożywania napojów alkoholowych. Ponadto polana zlokalizowana koło stawu służy obecnie jako miejsce do wyprowadzania przez okolicznych mieszkańców swoich czworonożnych przyjaciół.

ZALECENIA INWESTORA Głównym inwestorem jest Urząd Miasta i Gminy w Sierakowie, drugim równorzędnym inwestorem jest proboszcz pobliskiej parafii NMP Niepokalanie Poczętej.

Inwestorzy zalecili wykonanie projektu koncepcyjnego wraz z wizualizacjami zagospodarowywanego terenu. Projekt miał uwzględniać następujące sugestie inwestorów: – miejsce na pawilon ogrodowy; – miejsce na parking; – małą architekturę; – zaplanowanie miejsca na boisko sportowe; – uwzględnienie miejsca na drogę krzyżową w części najbliżej kościoła.

W związku z faktem, iż teren objęty opracowaniem nie podlega ochronie konserwatorskiej, tzn. nie jest wpisany do rejestru zabytków Wojewódzki Konserwator Zabytków nie wystosował żadnych wytycznych dotyczących tego terenu.

PROGRAM FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNY Program funkcjonalno-przestrzenny projektowanego parku obejmuje cztery główne strefy: użytkową, rekreacyjną, wypoczynkową i sakralną (ryc. 2). Każda z tych stref ma odmienny charakter i w każdej z nich zaprojektowano odmienne elementy. W różnych strefach zostaną zlokalizowane między innymi: parking, kawiarnia, czy „ścieżka zdrowia”. Poza wymienionymi funkcjami park będzie również spełniał rolę edukacyjną.

DOBÓR ROŚLIN Rośliny dobierane do projektu miały spełniać podstawowe kryteria dla terenów zieleni miejskiej, czyli powinny być: odporne na zanieczyszczenia, mrozoodporne, łatwe w pielęgnacji, dobrane do odpowiedniego stanowiska oraz odczynu gleby, ponadto powinny urzekać nas swoją barwą, pokrojem, zapachem, owocami. W doborze do tego terenu uwzględniono między innymi takie gatunki jak: bez koralowy (Sambucus racemosa L.), kalina koralowa (Viburnum opulus L.) czy też trzmielina pospolita (Euonymus europaea L.). Są to gatunki pospolite i niezbyt wymagające pod względem pielęgnacji.

Projekt koncepcyjny parku …

71

Ryc. 2. Schemat funkcjonalno-przestrzenny terenu.

Kolorem czerwonym oznaczono użytkową funkcję terenu, zielonym wypoczynkową, niebieskim rekreacyjną, a żółtym – sakralną (aut. 2009).

Do ciekawszych gatunków użytych w projekcie możemy zaliczyć m.in.: tawlinę jarzębolistną (Sorbaria sorbifolia L.) w odmianie ‘Sem’, perukowca podolskiego (Cotinus coggygria Scop.) w odmianie ‘Royal Red’ oraz ostrokrzew Meservy (Ilex x meserveae S.Y.Hu) w odmianie ‘Blue Angel’. Tomżyńska [2006] charakteryzując te gatunki krzewów podaje, iż: – tawlina jarzębolistna ‘Sem’ (Sorbaria sorbifolia ‘Sem’) jest zwartym krzewem o wcześnie rozwijających się liściach pierzastych. Najmłodsze mają kolor różowopomarańczowy, który u najstarszych przechodzi w żółty. Białe kwiaty zebrane w wiechy pojawiają się na przełomie czerwca i lipca. Posiada małe wymagania glebowe. Idealnie nadaje się do nasadzeń w zieleni parkowej.

– perukowiec podolski ‘Royal Red’ (Cotinus coggygria ‘Royal Red’) jest dużym krzewem o oryginalnym zabarwieniu i efektownych kwiatostanach. Liście jego są ciemnopurpurowe, a jesienią jaskrawoczerwone. Kwiaty zebrane w wiechy pojawiają się na przełomie czerwca i lipca, znajdują się one na końcach pędów. Po przekwitnięciu tworzą pierzaste owocostany. Krzew ten jest silnym akcentem kolorystycznym do nasadzeń w terenach zieleni.

– ostrokrzew Meservy ‘Blue Angel’ (Ilex x meserveae ‘Blue Angel’) jest zwartym, zimozielonym krzewem, którego pędy są wyprostowane i gęste. Liście są sztywne,

72

A. Tokarska

skórzaste o kolczastych brzegach, koloru ciemnozielonego. Są one ponadto błyszczące i zimą błyszczą się na niebiesko. Kwiaty koloru białego pojawiają się w maju.

Najatrakcyjniejszą częścią rośliny są jednak owoce – czerwone jagody, które pozostają na roślinie aż do wiosny. Jest odporny na niskie temperatury oraz bardzo dobrze regeneruje się po mocnym cięciu.

We wnętrzu sakralnym zaprojektowano ogród ziołowy zawierający takie zioła jak: bylica estragon (Artemisia dracunculus L.), melisa lekarska (Melissa officinalis L.) czy macierzanka tymianek (Thymus vulgaris L.). W dawnych czasach zakonnicy bardzo często uprawili właśnie te rośliny, dlatego przy wykonywaniu projektu zostały one uwzględnione. Między nimi zaplanowane zostało miejsce dla wierzb szwajcarskich (Salix helvetica Vill.) szczepionych na pniu oraz dla karłowych krzewów iglastych, takich jak żywotnik zachodni (Thuja occidentalis L.) w odmianach ‘Donica’ oraz ‘Golden Globe’. We wnętrzu tym ponadto będzie można spotkać barwne odmiany berberysów o liściach żółtawych i purpurowych, które wzajemnie się przeplatają. Wszystkie kwatery będą okalane niskim, strzyżonym żywopłotem z bukszpanu wieczniezielonego (Buxus sempervirens L.).

Dobór roślin do stawu został stworzony na podstawie opracowania „Rośliny wodne i wilgociolubne” [Grabowska B., Kubala T. 2006]. Gatunki były dobierane, tak aby zarówno jego tafla, jak i sam brzeg był atrakcyjny dla użytkownika parku. Pistia rozetkowa (Pistia stratiotes L.) to jedna z kilku roślin, która swobodnie pływając po stawie będzie kolorem swoich kwiatów przyciągała wzrok. Kosaciec żółty (Iris pseudacorus L.) lub cibora zmienna (Cyperus alternifolius L.) rosnąc na brzegu, stworzą z roślinnością pływającą harmonijną całość.

Podczas inwentaryzacji odnotowano występowanie na tym terenie w miejscach zacienionych przez korony drzew bluszczu pospolitego (Hedera helix L.). Większość stanowisk występowania tej rośliny została zachowana, jak również zaplanowano wprowadzenie jej w nowych miejscach.

Dobór roślinności został starannie skonstruowany, aby nasadzenia harmonizowały z funkcjami danego wnętrza: w strefie wypoczynkowej mają zapewniać atmosferę spokoju, a w strefie rekreacyjnej poczucie intymności. W projekcie nie zostały dosadzone żadne nowe drzewa ze względu na dużą ich ilość w projektowanym parku.

UZASADNIENIE KONCEPCJI Całość parku została podzielona na cztery różne strefy, po to aby każdy mógł odnaleźć coś dla siebie. Pierwsza strefa to strefa użytkowa, w której znajduje się parking wykonany z geokraty wypełnionej żwirem. Ma to na celu dobre przenikanie spływającej wody z powierzchni w głąb profilu glebowego, przez co zostanie zapewnione dostateczne nawodnienie, wymiana gazowa oraz prawidłowy wzrost roślin usytuowanych tuż przy strefie parkingowej. W tej strefie znajduje się również kawiarnia (ryc. 3), w której użytkownik będzie mógł odpocząć np. w pochmurne dni. Rowerzyści przyjeżdżający do parku nie zostali pominięci, gdyż z myślą o nich ustawione zostały stojaki rowerowe.

Proponuje się, aby sam ruch rowerowy na terenie parku był jednak ograniczony ze względu na fakt, iż główny trakt dla bicyklistów rozciąga się wzdłuż zachodniej granicy założenia. Spowoduje to brak utrudnień w ruchu. Ze względu na charakter miejsca, w

Projekt koncepcyjny parku …

73

którym ma powstać planowane założenie oraz otaczającej go architektury zezwolenie na wprowadzanie psów wydaje się również niestosowne.

Ryc. 3. Projektowana kawiarnia w centralnej części parku (aut. 2009).

Z myślą o ludziach wypoczywających aktywnie została stworzona tzw. „ścieżka zdrowia”, zaplanowane miejsce do gry w piłkę nożną czy też różne sprzęty sprawnościowe.

Ponadto szerokość alejek, jak i ich układ został skomponowany tak, aby ludzie uprawiający jogging nie przeszkadzali spacerowiczom. Zakładając, że elementy sprawnościowe (ryc. 4) będą służyły głównie młodzieży, z myślą właśnie o tej grupie znalazły tam swoje miejsce tzw. „ławki młodzieżowe”. Teraz młodzież siadając na nich, nie powinna brudzić reszty siedzisk w parku. Kolejna strefa jest właśnie dla spacerowiczów, choć nie tylko, gdyż swoje miejsce znajdzie tu też matka z dzieckiem, jak również aktywny użytkownik terenu. W strefie tej nie brakuje ławek, dlatego w słoneczny

Ryc. 4. Proponowany plac z urządzeniami sprawnościowymi (aut. 2009).

74

A. Tokarska

dzień można zawitać na teren z książką lub delektować się pierwszymi promieniami słońca wiosną. Tutaj zostały umieszczone też trzy stoły do gier (dwa do szachów i jeden do chińczyka) z myślą o użytkownikach lubiących rozrywki umysłowe. Przywrócenie stawu do użyteczności pozwoli użytkownikowi cieszyć się wodą, która jest przecież źródłem wszelkiego życia, jest jednym z czterech żywiołów. Woda wnosi swoisty spokój i wpływa pozytywnie na kontemplację. Ponadto koło stawu człowiek ma wybór, przez odpowiedni typ zastosowanych ławek, czy chce patrzeć na element wodny, czy też przeciwnie. Pozostawiona słoneczna polana, nie jest niedopatrzeniem, bądź brakiem pomysłu na jej zagospodarowanie, lecz celowym zabiegiem. Tyle trawy i jej słoneczne położenie sprzyja rozwinięciu koca na niej w słoneczne, ciepłe dni. W jej pobliżu zaplanowano dodatkowo założenie łąki kwietnej, która nie dość, że nie wymaga zbytniej pielęgnacji, zdobi teren przez cały rok. Ostatnia strefa, tzw. wnętrze sakralne zostało zaplanowane ze względu na bliską obecność kościoła oraz potrzeby parafian. We wnętrzu tym mamy małą plenerową drogę krzyżową, która w cieplejsze dni pozwoli prowadzić nabożeństwo na świeżym powietrzu. Nasadzenie tutaj ziół, które będą wabić swoim zapachem i urokiem zmęczonych codziennością ludzi było celowe. W ostatnich latach nasiliło się korzystanie ludzi z tzw. aromaterapii, bądź chromoterapii, dlaczego więc nie można zastosować jej na świeżym powietrzu? Wnętrze to jest regularne jako jedyne ze wszystkich, dlatego że religia ma swoje zasady, reguły. Należy pamiętać, że te wnętrze nie będzie zamykane podczas powszednich dni, dlatego zaplanowano tam też ławki, aby móc posiedzieć i pomyśleć nie koniecznie nad sensem życia…

Przechadzając się po całym parku zaobserwować będzie można pięć tabliczek edukacyjnych, stworzonych głównie z myślą o najmłodszych użytkownikach i najstarszych drzewach, żeby ich wiek i rozmiary zostały zauważone.

W parku nie uwzględniono umieszczenia szaletów, ze względu na fakt, iż w butikach znajdujących się tuż przy projektowanym parkingu znajduje się publiczna toaleta, z której w razie potrzeby będą mogli skorzystać użytkownicy terenu. Nie ma ponadto placu zabaw dla dzieci z najmłodszego przedziału wiekowego, dlatego iż tuż przy projektowanym parku znajduje się już plac zabaw, z którego dzieci korzystają obecnie.

Projekt koncepcyjny parku ‌

Ryc. 5. Projekt koncepcyjny parku w Sierakowie (aut. 2009).

75

76

A. Tokarska LITERATURA

1. Bartosiewicz A.: Urządzanie terenów zieleni. Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.

2. Borcz Z., Czechowicz M.: Zieleń towarzysząca obiektom sakralnym. [W:] Ogrody przyświątynne i klasztorne. Rekonstrukcja, rewaloryzacja, pielęgnacja. (red. F. Gospodarczyk). Wyd. Stowarzyszenie „Ogrody Dolnośląskie”, Wrocław 2003.

3. Burkowska A.: Nasadzenia grupowe drzew i krzewów kształtujące klimat miast.

[W:] Prace Instytutu Zarządzania i Inżynierii Rolnej: Kształtowanie Terenów Zieleni, Nr 2 (red. A. Greinert, A. Bartkiewicz). Oficyna Wydawnicza PWSZ w Sulechowie, Sulechów 2008.

4. Grabowska B., Kubala T.: Rośliny wodne i wilgociolubne. Wyd. Officina Botanica, Kraków 2006.

5. Impelluso L.: Natura i jej symbol. Rośliny i zwierzęta. Wyd. Arkady, Warszawa 2006.

6. Kobielus S.: Człowiek i ogród rajski w kulturze religijnej średniowiecza. Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1997.

7. Łukasiewicz A., Łukasiewicz S.: Rola i kształtowanie zieleni miejskiej. Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu, Poznań 2009.

8. Mitkowska A., Siewniak M.: Tezaurus sztuki ogrodowej. Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 1998.

9. Pokorski J., Siwiec A.: Kształtowanie terenów zieleni. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.

10. Szafrańska M.: Ku fenomenologii ogrodu – o warunkach pojawiania się sacrum w ogrodzie. [W:] Sacrum w ogrodach: święte ogrody kalwaryjne i ich symbolika. (red.

A. Mitkowska). Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 1997.

11. Tomżyńska M.: Katalog roślin: drzewa, krzewy, byliny. Wyd. Agencja Promocji Zieleni, Warszawa 2006.

CONCEPTUAL DESIGN OF PARK IN SIERAKÓW NEARBY THE POZNAŃSKA STREET Summary: The article discusses the issues of creation of green spaces – parks, squares, gardens, surrounded by places of sacrum as churches and monasteries. Its second part is a description of the conceptual design the park located nearby the Poznańska street in Sieraków developed by the author, which would occur near the Church of St. Mary of the Immaculate Conception.