ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง I Mangrove Forest Conservation Center นวิน สมคะเน เตรียมวิทยานิพนธ์ หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
สารบัญ ๑. ความเป็ นมาของโครงการ ๑.๑ เป้ าหมายเชิงคุณค่าของโครงการ
๓
๑.๒ วัตถุประสงค์ของโครงการ
๓
๑.๓ ขอบเขตของการศึกษาโครงการ
๓
๑.๔ ประโยชน์ทค่ี าดว่าจะได้รบั
๓
๒. เกณฑ์ในการออกแบบโครงการฯ ๒.๑ ทฤษฎี แนวความคิด และบริบทของโครงการฯ
๔
๒.๒ กฎหมายและเทศบัญญัตทิ เ่ี กีย่ วข้อง
๘
๓. วิเคราะห์ทต่ี งั ้ โครงการ ๓.๑ การวิเคราะห์ทำ� เลทีต่ งั ้ ของโครงการ
๑๐
๓.๒ การวิเคราะห์สถานทีต่ งั ้ ของโครงการ
๑๓
๔. รายละเอียดโครงการ ๔.๑ รายละเอียดโครงการด้านการบริหาร
๑๘
๔.๒ รายละเอียดโครงการด้านโครงสร้างหน้าทีใ่ ช้สอย
๑๙
๔.๓ รายละเอียดโครงการด้านโครงสร้างองค์กร
๒๐
๕. กรณีศกึ ษา ๕.๑ กรณีศกึ ษาในประเทศ ๕.๑ กรณีศกึ ษาในประเทศ
๒๒
๕.๑ กรณีศกึ ษาในประเทศ
๒๖
๕.๑ อาคารกรณีศกึ ษาต่างประเทศ ๕.๑ กรณีศกึ ษาในประเทศ
๓๒
Program
๓๖
Area Requirement
๓๗
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
๑.๑ ความเป็ นมาของโครงการ
บทน�ำ ป่ าเป็ นพืน้ ทีส่ ำ� คัญของโลก สามารถจ�ำแนกได้มากมายหลายชนิด และหนึ่งในป่ าทีเ่ ป็ นพืน้ ทีส่ ำ� คัญของโลกคือพืน้ ทีป่ ่ าพรุป่าชายเลน พืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำเหล่านี้เป็ นต้นก�ำเนิดของชีวติ หลากหลายชนิด และยังอุดมไปด้วยแร่ ธาตุอาหารทีจ่ ำ� เป็ นต่อการด�ำรงค์ชวี ติ ทัง้ ต้นไม้ และสัตว์ป่า เป็ นระบบ นิเวศทีม่ คี วามส�ำคัญเกีย่ วข้องกับมนุษยชาติอย่างมาก เช่น ภายใต้ผนื ดิน ของพื้นที่ชุ่มน�้ ำเป็ นแหล่งกักเก็บก๊าซคาร์บอนไดออกไซต์(CO2)มากถึง 10% ของจ�ำนวนทัง้ หมดบนโลก, ป่ าชายเลนเป็ นแหล่งอนุบาลสัตว์น้�ำที่ ส�ำคัญ, เป็ นป่ าทีช่ ว่ ยต้านแรงลมพายุทจ่ี ะพัดเข้าสูพ่ น้ื ทีช่ ายฝั ง่ ได้, ป่ าพรุ แหล่งทรัพยากรทางน�้ำจืดทีส่ ามารถบริโภคได้ และเป็ นพืน้ ทีซ่ บั น�้ำเพือ่ ป้ องกันน�้ำท่วม เป็ นต้น เกาะสมุยมีขนาดพืน้ ทีป่ ระมาณ 252 ตารางกิโลเมตร อุดมไปด้วย ทรัพยากรธรรมชาติทส่ี มบูรณ์ และเสน่หท์ ส่ี ำ� คัญของเกาะสมุยคือ ภูเขาและ ทะเลทีส่ วยงามซึง่ เป็ นหัวใจหลักทีด่ งึ ดูดนักท่องเทีย่ วให้เข้ามา ปั จจุบนั การ ท่องเที่ยวคือธุระกิจหลักของเกาะสมุยและแม้ว่าสภาพเศรษฐกิจทางการ ท่องเทีย่ วบนเกาะสมุยจะมีมลู ค่าเพิม่ ขึน้ ทุกๆปี แต่ในขณะเดียวกับ ทรัพยากรทางธรรมชาติกค็ อ่ ยๆลดลงเรือ่ ยๆ จากการบุกรุกพืน้ ทีท่ าง ธรรมชาติเพือ่ สร้างทีพ่ กั อาศัย โรงแรม และพืน้ ทีท่ างการเกษตร ทางให้ สภาพป่ าไม้บนเกาะสมุยโดยเฉพาะป่ าต้นน�้ ำบนภูเขาก็เริม่ ถูกรุกล�้ำและ ท�ำลายทัง้ จากทางตรงคือการถางดินตัดไม้เพือ่ ก่อสร้างท�ำสวน และทาง อ้อมคือการใช้สารเคมีทางการเกษตร ล้วนส่งผลต่อระบบนิเวศของทัง้ สิน้ รวมไปถึงพืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำทีถ่ กู ลดบทบาทความส�ำคัญลงจากในอดีต จากทีเ่ คย เป็ นแหล่งกักเก็บน�้ำ เป็ นป่ าทีส่ ามารถใช้สอยประโยชน์ได้ทงั ้ แหล่งอาหาร จากสัตว์ป่าขนาดเล็ก และต้นไม้ทใ่ี ช้ในการก่อสร้าง หรือท�ำฟื น ในปั จจุบนั ป่ าเริม่ มีความส�ำคัญต่อวิถชี วี ติ ของคนน้อยลง ผูค้ นไม่สามารถเชือ่ มโยงวิถี ชีวติ กับสิง่ แวดล้อมได้ ซึง่ ท�ำให้เกิดผลลัพธ์เชิงลบขึน้ มากมาย เช่น การ บุกรุกพืน้ ทีป่ ่ าพรุเพือ่ ก่อสร้างทีพ่ กั อาศัย ท�ำให้แหล่งพืน้ ทีซ่ บั น�้ำลดน้อยลง เมื่อเกิดฝนตกหนักจึงเกิดเป็ นพืน้ ทีน่ ้� ำท่วมขังมากมายจากสิง่ ปลูกสร้างที่ ขวางทางน�้ำ หรือการท�ำเกษตรเคมีบนเขาท�ำให้สภาพดินเสียหายอย่าง มาก ผืนดินไม่สามารถกักเก็บน�้ำได้ดเี ท่าทีค่ วร จึงท�ำให้เกิดความแห้งแล้ง และป่ าต้นน�้ำเริม่ เสียสมดุลท�ำให้ทร่ี าบลุ่มด้านล่างเกิดความเสียหายตามไป ด้วย เป็ นต้น นอกจากนี้ยงั ส่งผลกระทบต่อธรรมชาติ สัตว์ และต้นไม้อกี มากมาย หากระบบนิเวศเกิดการเสียสมดุล เช่น หากศูนย์เสียพืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำ
ซึง่ เป็ นแหล่งอาศัยและแหล่งอาหารทางธรรมชาติหลักของนก ทัง้ นกที่ อพยบ และนกในท้องถิน่ ก็จะท�ำให้นกย้ายไปหาแหล่งอาหารใหม่ เกิด ปรากฎการณ์ประชากรของสัตว์และแมลงทีเ่ ป็ นแหล่งอาหารของนก มี จ�ำนวนมากเกินควร ซึง่ แมลงหรือสัตว์บางส่วนเหล่านี้ เป็ นศัตรูทาง ธรรมชาติของพืชและต้นไม้ ก็จะท�ำให้ตน้ ไม้ลดลงไปเรือ่ ยๆจนหมดและ หากไม่มกี ารจัดการ แมลงก็จะขยายพันธ์เุ พิม่ ขึน้ เรือ่ ยๆ ท�ำให้ระบบนิเวศ ถูกท�ำลายไปในทีส่ ดุ ดังค�ำกล่าวทีว่ า่ “ไม่มสี ตั ว์กไ็ ม่มปี ่ า ไม่มปี ่ าก็ไม่มนี ้�ำ ธรรมชาติสญ ู สิน้ ชีวติ ก็ดบั สูญ” สิง่ เหล่านี้ลว้ นมีคามเชือ่ มโยงกันทัง้ สิน้ “พรุป่าโหลง”เป็ นแหล่งพืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำป่ าชายเลยแหล่งสุดท้าย ที่ สมบูรณ์ของเกาะสมุย ซึง่ เคยมีโครงการอนุรกั ษ์และฟื้ นฟูพน้ื ทีน่ ้ีอยูใ่ นอดีต แสดงให้เห็นว่าครัง้ หนึ่งผูค้ นเคยมองว่าพืน้ ทีน่ ้ีมคี วามส�ำคัญ แต่ทา้ ยทีส่ ดุ ก็ ถูกทิง้ ร้าง ปั จจุบนั ค่านิยมในสังคมเริม่ ให้สำ� คัญกับความยังยื ่ นทางธรรมชาติ และพืน้ ทีส่ เี ขียวมากขึน้ นี้จงึ เป็ นโอกาสทีจ่ ะพลิกฟื้ นพืน้ ทีท่ รงคุณค่าทีค่ วร แก่ ก ารอนุ ร ัก ษ์ แ ห่ ง นี้ ข้ึน มาอีก ครัง้ ดัง นั น้ การออกแบบศู น ย์ศึก ษาและ อนุรกั ษ์ธรรมชาติพรุป่าโหลง จึงเป็ นโครงการทีจ่ ะช่วยส่งเสริมในการสร้าง จิตส�ำนึกรักษ์ผนื แผ่นดิน ห่วงแหนในทรัพยากรทางธรรมชาติ และจะช่วย ส่งเสริมการการอนุรกั ษ์และเพิม่ พืน้ ทีท่ างธรรมชาติ ไม่เพียงแค่บริเวณพรุ ป่ าโหลงแต่จะเป็ นตัวจุดประกายสะท้อนให้เห็นถึงความส�ำคัญของ ป่ าต้นน�้ำ ชายหาด ทะเล และพืน้ ทีท่ างธรรมชาติอน่ื ๆบนเกาะสมุย เพือ่ พัฒนาสูก่ าร เป็ นเมืองท่องเทีย่ วอย่างยังยื ่ น
๑
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
พรุบางรักษ์ ป่ าพรุขนาดใหญ่ทถ่ี กู บุกรุกจากการขยายตัวของ เมือง
ภูเขาป่ าต้นน�้ำ
พรุกระจูด เป็ นพืน้ ทีเ่ ก็บน�้ำบริโภค
ป่ าพรุขา้ งท่าเรือราชา
พรุเฉวง พืน้ ทีเ่ ก็บน�้ำขนาดใหญ่และส�ำคัญของเกาะสมุย
พรุป่าโหลง พืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำทีส่ มบูรณ์ผนื สุดท้ายของเกาะ
พรุหน้าเมือง พืน้ ทีร่ าบตรงกลางกลายเป็ นสนามกีฬาประจ�ำอ�ำเภอแต่ะยัง เหลือผืนป่ าล้อมรอบ * พรุ หมายถึง พืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำ พืน้ ทีท่ ม่ี นี ้�ำขัง
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
๑.๑ เป้ าหมายเชิงคุณค่าของโครงการ
๑.๑.๑ สร้างจิตส�ำนึกรักและหวงแหนธรรมชาติ เพือ่ อนุรกั ษ์ไว้ซง่ึ ทรัพยากรธรรมชาติอนั มีคา่ บนเกาะสมุย ๑.๑.๒ ชีใ้ ห้เห็นความส�ำคัญของสิง่ แวดล้อมเพือ่ พัฒนาการท่องเทีย่ วเชิงเวศ และน�ำไปสูเ่ มืองแห่งการท่องเทีย่ วอย่างยังยื ่ น
๑.๒ วัตถุประสงค์ของโครงการ
๑.๒.๑ ๑.๒.๒ ๑.๒.๓ ๑.๒.๔ ๑.๒.๔
เป็ นพืน้ ทีส่ ร้างประสบการณ์และการเรียนรูอ้ ย่างใกล้ชดิ ธรรมชาติ ผ่านประสาทสัมผัสทัง้ ห้า อนุรกั ษณ์และฟื้ นฟูสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติในพืน้ ทีพ่ รุป่าโหลง เป็ นโครงการที่ ใช้ทรัพยากรธรรมชาติยา่ งคุม้ ค่า และท�ำลายสิง่ แวดล้อมให้น้อยทีส่ ดุ เพือ่ เป็ นพืน้ ทีพ่ กั ผ่อนท่ามกลางธรรมชาติ ให้กบั นักท่องเทีย่ วและคนในชุมชน เชือ่ มโยงวิถชี วี ติ ของคนเข้ากับสิง่ แวดล้อม
๑.๓ ขอบเขตของการศึกษาโครงการ ๑.๓.๑ ศึกษาและรวบรวมข้อมูล - ศึกษากระบวนการสิง่ แวดล้อมศึกษา - ศึกษาเรือ่ งระบบนิเวศพืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำ - ศึกษาเรือ่ งสิง่ แวดล้อมทางธรรมชาติบนเกาะสมุย - ศึกษากฏหมายและข้อบัญญัตทิ เ่ี กีย่ วข้องกับการออกแบบ - ศึกความสัมพันธ์ของสิง่ แวดล้อมกับวีถชี วี ติ ของมนุษย์ - ศึกษาระบบการจัดการโครงการเพือ่ เป็ นโครงการยังยื ่ น(Self-management) - ศึกษาแนวทางของสถาปั ตยกรรมยังยื ่ น เพือ่ น�ำมาประยุกต์ใช้ในการออกแบบ ๑.๓.๒ วิเคราะห์ขอ้ มูลเพือ่ การออกแบบ - วิเคราะห์ศกั ยภาพ ความเหมาะสมของทีต่ งั ้ อาคาร จุดเด่นและจุดด้อย การเข้าถึง และลักษณะทางกายภาพโดยรอบ เป็ นต้น - วิเคราะห์ความสัมพันธ์ของพืน้ ทีใ่ ช้สอยกับกลุม่ ผูใ้ ช้งาน - วิเคราะห์ผลกระทบของโครงการต่อ เศรษฐกิจ สังคมและสิง่ แวดล้อม - วิเคราะห์แนวคิดในการจัดการพืน้ ทีใ่ ช้สอย และการจัดการระบบบริหารอาคาร เพือ่ น�ำไปใช้ในการออกแบบ
๑.๔ ประโยชน์ทค่ี าดว่าจะได้รบั ๑.๔.๑ ๑.๔.๒
ประโยชน์ของการท�ำโครงการ - สร้างจิตส�ำนึกรักสิง่ แวดล้อมให้แก่เยาวชน ผูค้ นในท้องถิน่ และนักท่องเทีย่ ว เพือ่ ต่อยอดไปสูก่ ารพัฒนาสังคมอย่างยังยื ่ น - กระจายรายได้เข้าสูท่ อ้ งถิน่ และส่งเสริมการท่องเทีย่ วเชิงอนุรกั ษ์ ประโยชน์ของการท�ำวิทยานิพพนธ์ - ได้ศกึ ษาการออกแบบสถาปั ตยกรรม ทีอ่ ยูร่ ว่ มกับธรรมชาติได้อย่างยังยื ่ น - ได้เรียนรูแ้ ละท�ำความเข้าใจถึงความส�ำคัญของระบบนิเวศทางธรรมชาติบนเกาะสมุย - ศึกษาระบบการจัดการเพือ่ การสร้างความยังยื ่ นของโครงการ(Self-management) - ฝึกฝนการวิเคราะห์ และค้นคว้าข้อมูล เพือ่ น�ำใช้ในการออกแบบให้เกิดประสิทธิภาพสูงสุด - เชือ่ มโยงวิถชี วี ติ กับสิง่ แวดล้อม ท�ำให้เห็นความส�ำคัญและคุณค่าของสิง่ แวดล้อมมากขึน้
๓
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
๒. เกณฑ์ในการออกแบบโครงการฯ
๒.๑ ทฤษฎี แนวความคิด และบริบทของโครงการฯ
พรุบางรักษ์
๒.๑.๑ ระบบนิเวศพืน้ ทีช่ มุ น�้ำบนเกาะสมุย พืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำคืออะไร ค�ำจ�ำกัดความตามอนุสญ ั ญญาแรมซาร์ (Ramsar Convention) หรืออนุสญ ั ญาว่าด้วยพืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำ กล่าวว่า “พืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำ” (Wetlands) หมายถึง ทีล่ ุม่ ทีร่ าบลุม่ ทีช่ น้ื แฉะ พรุ แหล่งน�้ำ ทัง้ ทีเ่ กิดขึน้ เองตามธรรมชาติและทีม่ นุษย์สร้าง ขึน้ ทัง้ ทีม่ นี ้�ำขัง หรือ น�้ำท่วมอยูถ่ าวรและชัวครั ่ ง้ ชัวคราวทั ่ ง้ ทีเ่ ป็ นแหล่งน�้ำนิ่งและน�้ำ ไหล ทัง้ ทีเ่ ป็ นน�้ำจืด น�้ำกร่อย และน�้ำเค็ม รวมไปถึงชายฝั ง่ ทะเลและทีใ่ นทะเลในบริเวณ ซึง่ เมือ่ น�้ำลดลงต�่ำสุด มีความลึกของระดับน�้ำไม่เกิน 6 เมตร” ซึง่ ในประเทศไทยนัน้ จะ สามารถพบพืน้ ทีล่ กั าณะนี้ได้มากทางภาคกลางตอนล่างและภาคใต้ของประเทศ หรือ แม้แต่บนเกาะสมุยด้วยเช่นกัน เกาะสมุยเป็ นเกาะทีม่ ลี กั ษณ์เหมือนจานคว้า มีภเู ขาขนาดใหญ่ตรงกลางซึง่ เป็ นพืน้ ทีป่ ่ าต้นน�้ำ และจะล�ำธารไหลบ่ากระจายออกไปทุกทิศรอบเกาะ ดังนัน้ เราจะ สามารถพบเห็นทัง้ น�้ำตก และล�ำธารได้รอบเกาะ หลังจากนัน้ มวลน�้ำเหล่านี้จะไหลไป รวมกับ ณ ทีร่ าบลุม่ ด้านล่าง กระทัง้ นานวันเข้าเมือ่ น�้ำไหลบ่ามายังพืน้ ทีบ่ ริเวณทีร่ าบ ลุม่ เหล่านี้มากๆ จึงเกิดเป็ นแอ่งน�้ำขึน้ มา และกลายเป็ นพืน้ ทีเ่ ก็บน�้ำขนาดใหญ่ขน้ึ ซึง่ เรียกว่าพรุ ซึง่ สามารถพบพืน้ ทีล่ กั ษณะเช่นนี้ได้รอบเกาะ เหตุทน่ี ้�ำถูกขังไว้ไม่ได้ไหล ลงสูท่ ะเลโดยตรง นัน้ ก็เพราะสภาพภูมศิ าสตร์และภูมปิ ระเทศของเกาะสมุยนัน้ ถูกราย ล้อมไปด้วยทะเล สามารถเกิดลมพัดเข้ามาได้จากรอบทิศทาง ท�ำให้เกิดเป็ นสันทรายที่ ทับถมกันจนนานวันเกิดจึงเกิดเป็ นผืนดินดอนใกล้แนวชายหาด นัน้ จึงท�ำให้พน้ื ทีต่ รง กลางนัน้ เกิดเป็ นแอ่งกักเก็บน�้ำขึน้ มา ก่อนทีน่ ้�ำจะไหลลงสูท่ ะเลและระเหยกลายเป็ นฝน ตกลงมาเป็ นวัฏจักร ซึง่ เกาะสมุยนัน้ มีโอกาสพิเศษทีส่ ามารถมีฝนตกลงมาได้ตลอดทัง้ ปี ซง่ึ เกิดจากลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ และลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ ทีท่ ำ� ให้เกิด ความอุดมสมบูรณ์ทางระบบนิเวศอย่างมาก
พรุเฉวง
พรุกระจูด พรุขา้ งท่าเรือราชา
พรุป่าโหลง
สภาพภูมศิ าสตร์ สูง - ต�ำ่ ลุม่ น�้ำ - ล�ำธาร(เส้นทางน�้ำ)
พรุหน้าเมือง
ภูเขา
ที�ราบลุ่ม
ดินดอน ชายหาด
ทะเล
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
พรุป่าโหลง ทีต่ งั ้ ขนาดพืน้ ที ่
: ชุมชนท้องตโนด บ้านพังกา ต.ตลิง่ งาม อ.เกาะสมุย : 62 - 2 - 34 (100,136 ตารางเมตร)
พืน้ ทีพ่ รุป่าโหลงเป็ นพืน้ ทีป่ ่ าชายเลน เป็ นพืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำทีอ่ ุดมสมบูรณ์ผนื สุดท้ายของเกาะสมุย มีลกั ษณะตัง้ อยูใ่ นพืน้ ทีอ่ า่ วพังกา มีลำ� คองเชือ่ มต่อพืน้ ทีภ่ ายใน พรุกบั ทะเล ท�ำให้น้�ำทะเลสามารถเข้าถึงพืน้ ทีไ่ ด้ เกิดเป็ นพืน้ ทีท่ ม่ี คี วามหลากหลาย ทางนิเวศวิทยา เป็ นพืน้ ทีอ่ นุบาลสัตว์น้�ำ อีกทัง้ ยังเป็ นประโยชน์ต่อผูค้ นในชุม สามารถ ทีจ่ ะมาหาอาหารในพืน้ ทีไ่ ด้ดว้ ยเช่นกันเนื่องจากเป็ นพืน้ ทีส่ าธารณะประโยชน์ จึงเห็นว่าพืน้ ที่ มีความส�ำคัญทัง้ ทางด้านสิง่ แวดล้อมและทางวัฒนธรรม
๕
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
๒.๑.๒ สิง่ แวดล้อมศึกษาเพือ่ การพัฒนาอย่างยังยื ่ น สิง่ แวดล้อมศึกษา คือ “กระบวนการทีม่ งุ่ สร้างให้ประชากรโลกมีความส�ำนึก และห่วงใยปั ญหาสิง่ แวดล้อม รวมทัง้ ปั ญหาทีเ่ กีย่ วข้องอืน่ ๆ และมีความรู้ ทัศนคติ ความตัง้ ใจจริง และความมุง่ มันที ่ จ่ ะหาทางแก้ปัญหาทีเ่ ผชิญอยู่ และป้ องกันปั ญหาใหม่ ทัง้ ด้วยตนเองและด้วยความร่วมมือกับผูอ้ น่ื ” หรือกล่าวได้อกี อย่างคือ เป็ นกระบวนการ ส�ำคัญทีท่ ำ� ให้ผคู้ นได้ตระหนักถึงคุณค่าและรักษาความหลากหลายทางชีวะภาพอย่าง เป็ นรูปธรรม การพัฒนาอย่างยังยื ่ น คือ การพัฒนาโดยใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างมี ประสิทธิภาพและชาญฉลาดไม่ทำ� ลายฐานการผลิต ท�ำให้ทรัพนากรธรรมชาติสามารถ สร้างตัวเองขึน้ มาได้ใหม่ ซึง่ สามารถกล่าวได้วา่ การพัฒนาอย่างยังยื ่ น เป็ นการพัฒนาที่ ควบคูไ่ ปกับการอนุรกั ษ์
“สิง่ แวดล้อมศึกษาจึงเป็ นหนึง่ ในกุญแจซึง่ น�ำไปสูก่ ารพัฒนาอย่างยังยื ่ น”
กระบวนการสิง่ แวดล้อมศึกษา คือการจัดการเรียนรูอ้ ย่างเป็ นขัน้ เป็ นตอนของสิง่ แวดล้อมศึกษา โดยรูปแบบและวิธกี ารจัดกิจกรรมสามารถจ�ำแนกได้ 3 รูปแบบ คือ
การเรียนรู้ในสิ่ งแวดล้อม (to learn in Environment)
คือ การจัดกิจกรรมการเรียนรูจ้ ากประสบการณ์จริงในสิง่ แวดล้อม
การเรียนรู้เกี่ยวกับสิ่ งแวดล้อม (to learn about Environment)
คือ การจัดกิจกรรมการเรียนรูเ้ นื้อหาสิง่ แวดล้อมผ่านกิจกรรมที่ หลากหลาย
การเรียนรู้เพื่อสิ่ งแวดล้อม (to learn for Environment)
คือ การจัดกิจกรรมการเรียนรูท้ ม่ี งุ่ เน้นการลงมือปฏิบตั แิ ละการมี ส่วนร่วมในการปกป้ องและพัฒนาสิง่ แวดล้อม
อ้างอิงจาก : FEED(Founation for Environmental Education for Sustainable Development (Thailand))
“กระบวนการสิง่ แวดล้อมศึกษา” มีองค์ประกอบส�ำคัญอยู่ 5 ประการ ได้แก่ 1) การรับรูป้ ั ญหา(Awaraness) กระบวนการช่วยให้รบั รูป้ ั ญหาและพิจารณา วิเคราะห์อย่างรอบด้านในการ เกิดปั ญหาและผลกระทบแนวกว้างและแนวดิง่ 2) ความรู(้ Knowladge) การบวนการช่วยให้ได้เรียนรูแ้ ละเข้าใจพืน้ ฐารของธรรมชาติและสิง่ แวดล้อม ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กบั สิง่ แวดล้อม การเกิดปั ญหาสิง่ แวดล้อมและ แนวทางแก้ไข 3) ทัศนคติ(Attitude) การบวนการช่วยให้มคี า่ นิยม ห่วงใย ตัง้ ใจจริง และมุง่ มัน่ ทีจ่ ะมีสว่ นร่วมใน การรักษาและปรับปรุงสิง่ แวดล้อม 4) ทักษะ(Skill) กระบวนการช่วยให้เกิดทักษะทีจ่ ำ� เป็ นในการชีป้ ั ญหา และด�ำเนินการตรวจ สอบรวมทัง้ ร่วมกันหาหนทางแก้ไขปั ญหาเหล่านัน้ 5) การมีสว่ นร่วม(Participation) กระบวนการช่วยให้มปี ระสบการณ์ในการน�ำความรูแ้ ละทักษะทีไ่ ด้ มาใช้ใน การด�ำเนินการหาทางแก้ไขปั ญหาสิง่ แวดล้อมต่างๆ
การรับรูป้ ั ญหา (Awaraness)
ทัศนคติ (Attitude)
ความรู้ (Knowledge)
กระบวนการ สิง่ แวดล้อมศึกษา “Environmental Education Proocess
การมีสว่ นร่วม (Participation)
ทักษะ (Skill)
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
โดยในแต่ละช่วงวัยจะมีทกั ษะในการเรียนรูท้ แ่ี ตกต่าง ดังนัน้ ในการออกแบบพืน้ ที่ ศึกษาเรียนรูข้ องโครงการ จะต้องมีความเหมาะสมต่อ ผูเ้ ข้ามาเรียนรูท้ กุ ช่วงวัย โดย กลุม่ เป้ าหมายหลักของโครงการคือเยาวชน เพือ่ ทีจ่ ะปลูกฝั งและสามารถทีน่ ะความรู้ พร้อมด้วยจิตส�ำนึกรักสิง่ แวดล้อม ไปต่อยอดเพือ่ พัฒนาเมืองอย่างยังยื ่ น สามารถน� ำชุดความรูด้ งั กล่าวไปใช้ประกอบการเป็ นเงื่อนไขของการท�ำโปรแกรมได้ ดังนี้
ประเภท
ช่วงวัย
นักเรียน (เด็ก-เยาวชน)
1. พืน้ ทีเ่ รียนรูท้ ใ่ี กล้ชดิ สิง่ แวดล้อม ทัง้ ต้นไม้ และสัตว์ป่า 2. พืน้ ทีท่ เ่ี กิดมุมมองในการสังเกตสิง่ แวดล้อม 3. พืน้ ทีท่ ำ� กิจกรรมแบบกลุม่ เพือ่ การเรียนรูร้ ว่ มกัน 4. พืน้ ทีจ่ ดั แสดงข้อมูลและน�ำเสนอความรูเ้ กีย่ วกับสิง่ แวดล้อมในพืน้ ที่
นั ก ท่ อ งเที่ ย ว/ บุคคลทัวไป ่
จุดประสงค์าการเรียนรู้
แนวทางการเรียนรู้
3-6
สร้างประสบการณ์และภาพจ�ำ
ศึกษาธรรมชาติในแง่มมุ ศิลปะ , สังเกตชีวติ ของสัตว์
6-9
เรียนรูพ้ น้ื ฐานของระบบนิเวศ
การฝึกจ�ำแนกสิง่ มีชวี ติ กลุม่ พันธ์ไุ ม้ นก สัตว์หน้าดินฯ
9 - 12
เรียนรูพ้ น้ื ฐานของระบบนิเวศ และความ สัมพันธ์ของสิง่ มีชวี ติ กับสิง่ แวดล้อม
จ�ำแนกโครงสร้างของสิง่ มีชวี ติ และเรียนรูก้ ารปรับ ตัวของสิง่ มีชวี ติ กับสิง่ แวดล้อม
12 - 18
เรียนรูอ้ งค์ประกอบทางนิเวศวิทยาของพืน้ ที่ และความสัมพันธ์ของสิง่ มีชวี ติ กับสิง่ แวดล้อม
วิเคราะห์ความหลากหลายทางชีวภิ าพในพืน้ ที่ เน้นการเรียนรูแ้ บบองค์รวมเกีย่ วกับความสัมพันธ์ ของสิง่ ต่างๆในระบบนิเวศ
เรียนรูส้ งิ่ แวดล้อมระดับพืน้ ฐาน และเชือ่ ม โยงวีถชี วี ติ กับสิง่ แวดล้อม
เน้นเรียนรูใ้ นภาพรวมของระบบนิเวศ ผ่าน กิจกรรมการเดินศึกษาธรรมชาติ และกิจกรรม บ�ำเพ็ญประโยชน์
~
๗
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
๒.๒ กฎหมายและเทศบัญญัตทิ เ่ี กีย่ วข้อง กฏกระทรวง ให้ใช้บงั คับผังเมืองรวมชุมชนเกาะสมุย จังหวัดสุราษฏ์ธานี พ.ศ.๒๕๔๙
“ ข้อ ๑๕ ที่ดินประเภทอนุรกั ษ์ป่าไม้ ให้ใช้ประโยชน์ทด่ี นิ เพือ่ การสงวนและ คุม้ ครองดูแลรักษา หรือบํารุงป่ าไม้ สัตว์ป่า ต้นน�้ำลําธาร และทรัพยากรธรรมชาติอน่ื ๆ ตามมติคณะรัฐมนตรี และกฎหมายทีเ่ กีย่ วกับป่ าไม้ การสงวนและคุม้ ครองสัตว์ป่า และการส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิง่ แวดล้อมแห่งชาติ ทีด่ นิ ประเภทนี้ซง่ึ เอกชนเป็ น เจ้าของหรือผูค้ รอบครองโดยชอบด้วยกฎหมาย ให้ใช้ประโยชน์ ทีด่ นิ เพือ่ เกษตรกรรม หรือเกีย่ วข้องกับเกษตรกรรม การท่องเทีย่ ว สาธารณประโยชน์ หรือการอยูอ่ าศัย เท่านัน้ ” โดยสรุปมีขอ้ ก�ำหนดทีเ่ กีย่ วข้องกับโครงการดังนี้ 1. ทีด่ นิ เพือ่ กิจการใด ๆ ให้ดาํ เนินการหรือประกอบกิจการได้ในอาคารทีม่ ี พืน้ ทีท่ งั ้ หมด รวมกันไม่เกิน ๒,๐๐๐ ตารางเมตร และมีความสูงไม้เกิน ๑๒ เมตร 2. เว้นทีว่ า่ งตามแนวริมฝั ง่ แหล่งน�้ำสาธารณะไม่น้อยกว่า ๖ เมตร เว้นแต่ เพือ่ การคมนาคมหรือสาธารณูปโภค “ ข้อ ๑๓ ที่ดินประเภทชนบทและเกษตรกรรม ให้ใช้ประโยชน์ทด่ี นิ เพือ่ เกษตรกรรมหรือเกีย่ วข้องกับเกษตรกรรม การอยูอ่ าศัย การท่องเทีย่ ว สถาบันราชการ การสาธารณูปโภคและสาธารณูปการเป็ นส่วนใหญ่ สําหรับการใช้ประโยชน์ทด่ี นิ เพือ่ กิจการอืน่ ให้ใช้ได้ไม่เกินร้อยละยีส่ บิ ของทีด่ นิ ประเภทนี้ในแต่ละบริเวณ ” โดยสรุปมีขอ้ ก�ำหนดทีเ่ กีย่ วข้องกับโครงการดังนี้ 1. ทีด่ นิ เพือ่ กิจการใด ๆ ให้ดาํ เนินการหรือประกอบกิจการได้ในอาคารทีม่ ี พืน้ ทีท่ งั ้ หมด รวมกันไม่เกิน ๒,๐๐๐ ตารางเมตร และมีความสูงไม่ เกิน ๑๒ เมตร 2. ทีด่ นิ เพือ่ การอยูอ่ าศัย ให้มที ว่ี า่ งไม่น้อยกว่าร้อยละสีส่ บิ ของแปลงทีด่ นิ 3. ให้มที ว่ี า่ งไม่น้อยกว่าร้อยละห้าสิบของแปลงทีด่ นิ 4. เว้นทีว่ า่ งตามแนวริมฝั ง่ แหล่งน�้ำสาธารณะไม่น้อยกว่า ๖ เมตร เว้นแต่ เพือ่ การคมนาคมหรือสาธารณูปโภค
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
ประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิง่ แวดล้อม พ.ศ. ๒๕๕๗
(ก�ำหนดเขตพืน้ ทีแ่ ละมาตรการควบคุมสิง่ แวดล้อม ในบริเวณ อ�ำเภอ เกาะสมุย และอ�ำเภอเกาะพงัน จังหวัดสุราษฎร์ธานี ) กําหนดให้มกี ารฟื้ นฟูและบํารุงรักษาพืน้ ทีป่ ่ าพรุและป่ าชายเลน ให้ฟ้ื นคืนสูธ่ รรมชาติ โดยเร็ว เพือ่ เป็ นทีอ่ ยูอ่ าศัยของสัตว์นํ้า เพิม่ ความอุดมสมบูรณ์ให้แก่ธรรมชาติ ทัง้ นี้ให้ สอดคล้องกับแผนการจัดการป่ าชายเลนและพืน้ ทีช่ มุ่ น้ําของประเทศตามมติของคณะ รัฐมนตร โดยสรุปมีขอ้ ก�ำหนดทีเ่ กีย่ วข้องกับโครงการดังนี้ 1. ทีม่ คี วามลาดชันเกินกว่า ร้อยละ ๕๐ ขึน้ ไปห้ามก่อสร้างดัดแปลงอาคารใด ๆ
กฏกระทรวง ฉบับ 7 กฏกระทรวงฉบับนี้วา่ ด้วยเรือ่ งการจัดการทีจ่ อดรถ ซึง่ โครงการมีสว่ นพืน้ ทีข่ อง ส�ำนักงานจึงเข้าข่ายพืน้ ทีท่ จ่ี ะต้องมีพน้ื ทีจ่ อดรถของโครงการ โดยสรุปมีขอ้ ก�ำหนดทีเ่ กีย่ วข้องกับโครงการดังนี้ 1. สํานักงานให้มที จ่ี อดรถยนต์ไม่น้อยกว่า 1 คันต่อพืน้ ที่ 120 ตารางเมตรเศษของ 120 ตารางเมตร ให้คดิ เป็ น 120 ตารางเมตร 2. ทีจ่ อดรถยนต์ตอ้ งจัดให้อยูภ่ ายในบริเวณของอาคารนัน้ ถ้าอยูภ่ ายนอกอาคารต้องมี ทางไปสูอ่ าคารนัน้ ไม่เกิน 200 เมตร 3. ทางเข้าออกของรถยนต์ตอ้ งกว้างไม่น้อยกว่า 6 เมตร ในกรณีทจ่ี ดั ให้รถยนต์วงิ่ ได้ ทางเดียว ทางเข้าและทางออกต้องกว่างไม่น้อยกว่า 3.50 เมตร
กฏกระทรวง ฉบับ 55 อาคารศูนย์ศกึ ษาธรรมชาติถกู จัดให้อยูใ่ นหมวดหมูอ่ าคารประเภท “อาคารสาธารณะ” เนื่องจากเป็ นอาคารทีใ่ ช้เพือ่ กิจการทางสังคม ทีอ่ ยูใ่ นความดูแลของหน่วย เทศบาล นครเกาะสมุย ซึง่ เป็ นหน่วยงานภาครัฐ โดยสรุปมีขอ้ ก�ำหนดทีเ่ กีย่ วข้องกับโครงการดังนี้ 1. ช่องทางเดินภายในอาคารต้องกว้างไม่น้อยกว่า ๑.๕๐ เมตร 2. ข้อก�ำหนดเรือ่ งบันได 3. ข้อก�ำหนดเรือ่ งทางเดินเชือ่ มระหว่างอาคาร 4. ทีว่ า่ งภายนอกอาคารในพืน้ ทีโ่ ครงการจะต้องมีทว่ี า่ งไม่น้อยกว่า ๑๐ ใน ๑๐๐ ส่วน ของพืน้ ทีช่ นั ้ ใดชัน้ หนึ่งทีม่ ากทีส่ ดุ ของอาคาร 5. ข้อก�ำหนดระยะห่างระหว่างอาคาร
กฏกระทรวง ฉบับ 39 กฏกระทรวงฉบับนี้วา่ ด้วยเรือ่ ง ระบบป้ องกันอัคคีภยั , ข้อก�ำหนดเกีย่ วกับห้องน�้ำ, ระบบการจัดการแสงสว่างและระบบระบายอากาศ และระบบพลังงานไฟฟ้ าส�ำรอง ฉุกเฉิน โดยสรุปมีขอ้ ก�ำหนดทีเ่ กีย่ วข้องกับโครงการดังนี้ 1. ต้องติดตัง้ เครือ่ งดับเพลิงแบบมือถืออย่างใดอย่างหนึ่ง ต่อพืน้ ทีอ่ าคารไม่เกิน1,000 ตารางเมตร ทุกระยะไม่เกิน 45 เมตร แต่ไม่น้อยกว่าชัน้ ละ 1 เครือ่ ง 2. อาคารทีม่ พี น้ื ทีร่ วมกันทุกชัน้ ในหลังเดียวกันเกิน 2,000 ตาราง เมตรต้องมีระบบ สัญญาณเตือนเพลิงไหม้ทกุ ชัน้ ด้วย 3. อาคารทีบ่ ุคคลอาจเข้าอยูห่ รือเข้าใช้สอยได้ ต้องมีหอ้ งน้ําและห้องส้วมไม่น้อยกว่า จํานวนทีก่ าํ หนดไว้ในตารางที่ 2 ท้ายกฎกระทรวง 4. ระบบการระบายอากาศในอาคารจะจัดให้มกี ารระบายอากาศโดยวิธธี รรมชาติหรือ โดยวิธกี ลก็ได้ ๙
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
๓.๑ การวิเคราะห์ทำ� เลทีต่ งั ้ ของโครงการ
๓. การวิเคราะห์ทต่ี งั ้ โครงการ
พืน้ ทีโ่ ครงการตัง้ อยูบ่ นเกาะสมุย ซึง่ อยูท่ างตอนใต้ของประเทศไทย ในเชิงเศรษฐกิจ แล้วเกาะสมุยเป็ นเมืองท่องเทีย่ วทีส่ ำ� คัญ โดยมีทรัพยากรธรรมชาติเป็ นต้นทุน นอกจากนัน้ ด้วยท�ำเลและลักษณะกายภาพของเกาะ ท�ำให้พน้ื ทีน่ ้ีมคี วามส�ำคัญต่อ ระบบนิเวศในระดับโลกอีก นัน้ คือการตัง้ อยูใ่ นพืน้ ทีเ่ ส้น ทางอพยบของนก
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
ความส�ำคัญเชิงธรรมชาติและสิง่ แวดล้อมของโครงการ ทีต่ งั ้ ของประเทศไทยเป็ นเส้นทางผ่านของนกทีอ่ พยบมาจากทางตอนเหนือ โลกในฤดูหนาวของเพือ่ ลงมาหาอาหารทางตอนใต้ ซึง่ ประเทศไทยเป็ นหนึ่งในพืน้ ที่ พักอาศัยของนกอพยบทีส่ ำ� คัญของพืน้ ทีเ่ อเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเฉพาะพืน้ ทีใ่ น โซนภาคกลางตอนใต้และตอนใต้ของประเทศไทย มีสภาพแวดล้อมทีเ่ หมาะสมอยูม่ าก เนื่องด้วยสภาวะภูมปิ ระเทศทีเ่ ป็ นเขตร้อนชืน่ และมีฝนตก ทีใ่ ห้เกิดพืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำซึง่ เป็ น แหล่งอาหารส�ำคัญของนกเหล่านี้ ในอดีตเกาะสมุยเป็ นอีกหนึ่งแหล่งอาหารที่ส�ำคัญของนกที่อพยบเหล่านี้ เนื่องจากมีสภาพแวดล้อมทีส่ มบูรณ์ มีพน้ื ทีช่ มุ่ น�้ำกระจายอยูร่ อบเกาะ แต่ดว้ ยการ เติบโตของเมืองในปั จจุบนั ทีใ่ ห้พน้ื ทีเ่ หล่านี้ศูนย์หายไปมาท�ำให้แหล่งอาหารของนก ลดน้อยลง นกอพยบก็เริม่ ไปหาแหล่งอาหารทีใ่ หม่ เช่น เกาะแตน ทีย่ งั อุดมไปด้วยป่ า ไม้ ป่ าชายเลนทีส่ มบูรณ์ หรือพืน้ ทีฝ่ ั ง่ แผนดินใหญ่กต็ าม ท�ำให้คนรุน่ หลังไม่ได้เห็น หรือสัมผัสกับธรรมชาติเช่นนี้อกี สิง่ เหล่านี้เป็ นตัวสะท้อนให้เห็นถึงความเสือ่ มโทรม ของทรัพยากรธรรมชาติบนเกาะสมุยได้อย่างชัดเจน โครงการนี้เป็ นโครงการทีจ่ ะช่วยพลิกฟื้ นทีพ่ น้ื ทีท่ างธรรมชาติให้กลับมามี คุณค่าอีกครัง้ หนึ่ง เพือ่ ให้เกาะสมุยมีทรัพยากรทางธรรมชาติทเ่ี ป็ นแหล่งอาหารของ สัตว์ป่า ต้นทุนทางการท่องเทีย่ วเพือ่ พัฒนาไปสูก่ ารท่องเทีย่ วอย่างยังยื ่ น
แผนทีแ่ สดงเส้นทางการอพยบของนกน�้ำในเอเชนตะวันออกเฉียงใต้
แหล่งทีส่ ำ� รวจพบ นกอพยบกลุม่ นกน�้ำ
แผนทีแ่ สดงเส้นทางการอพยบของนกน�้ำในเอเชนตะวันออกเฉียงใต้
แหล่งทีส่ ำ� รวจพบ นกอพยบกลุม่ นกชายเลน
๑๑
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
ทีต่ งั ้ ของพืน้ ทีพ่ รุป่าโหลง ตัง้ อยูท่ างตะวันตกเฉียงใต้ของเกาะสมุย ซึง่ ในโซน พืน้ ทีน่ ่ามีพน้ื ทีธ่ รรมชาติอยูม่ าก และยังไม่มกี ารขยายตัวเป็ นแหล่งท่องเทีย่ วขนาด ใหญ่เหมือนทางฝั ง่ ตะวันออก เหตุทก่ี ารท่องเทีย่ วส่วนมากและเมืองไปขยายตัวอยูท่ ่ี ฝั ง่ ตะวันออกเป็ นเพราะสภาพภูมปิ ระเทศของเกาะและสภาพอากาศ นอกจากจะมี ทีร่ าบเป็ นบริเวณกว้างแล้ว ฝั ง่ ทิศตะวันออกนัน้ จะมีกระแสมแรงจากทะเลอ่าวไทย และมีววิ ทิวทัศมองออกไปนอกทะเลไม่มสี น้ิ สุด ต่างกับฝั ง่ ตะวันตก ทีล่ มจะไม่แรงเท่า และสามารถมองเห็นแผ่นดินใหญ่ได้ ในอดีตคนส่วนมากจึงตัง้ รกรากทางฝั ง่ ตะวันตก ดังนัน้ ในอนาคตหากเกิดการขยายตัวของเมือง โครงการศูนย์ศกึ ษา ธรรมชาติอาจจะเป็ นแรงผลักดันให้ผคู้ นสามารถอนุ รกั ษ์ความสมบูรณ์ของพืน้ ทีส่ เี ขียว เหล่านี้ไว้ได้ และด้วยท�ำเลทีต่ งั ้ ของโครงการ ยังเห็นโอกาสในอนาคตทีจ่ ะสามารถ เชือ่ มต่อพืน้ ทีเ่ รียนรูก้ บั ศูนย์ศกึ ษาธรรมชาติบนเกาะแตนได้อกี ด้วย
ปริมาณความหนาแน่น มาก - น้อย
แผนผังแสดงความหนาแน่นของเมือง
สามารถเชือ่ มโยงการท่องเทีย่ วเชิงนิเวศ บนเกาะแตนได้
กราฟแสดงสถิตจิ ำ� นวนครัวเรือนต่อปี
เกาะแตนนอกจากจะมีธรรมชาติทส่ี มบูรณ์แล้ว ยังมีเส้นทางศึกษาธรรมชาติ ถึง 4 เส้นทาง สามารถเห็นความแตกต่างของสภาพภูมปิ ระเทศ และความเป็ นอยูช่ าว เกาะแตน รวมถึงระบบนิเวศทีห่ ลากหลายทัง้ ภูเขา ป่ า ชายหาด และป่ าชายเลน เป็ น สถานทีท่ อ่ งเทีย่ วเชิงนิเวศทีน่ ่าสนใจ
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
ถน นต วดั ค ีรีมาส
ถน
นต
ซอย
พืน้ ทีพ่ รุป่ ่ าโหลงตัง้ อยูใ่ นเขตชุมชน ย่านบริเวณแหลมหินคมหรือทีช่ าวบ้าน เรียกกันว่าชุมชนท้องตะโนด ซึง่ การเข้ามาโครงการจะต้องเป็ นการจงใจเดินทางมา เนื่องจากต�ำแหน่งทีต่ งั ้ ไม่ได้อยูใ่ นย่านสัญจรหลัก แต่ตงั ้ อยูใ่ นถนนรองเมืองทางใต้ หรือทีช่ าวบ้านเรียกว่าถนนเส้นตลิง่ งาม และยังต้องเดินทางเข้าซอยมาอีกประมาณ 1 กิโลเมตร ระหว่างเส้นทางจะพบกับป่ าขนาบ 2 ข้างทางและเงียบสงบ มีบา้ นและชุมชน ขนาดเล็กตัง้ อยูใ่ กล้พน้ื ทีป่ ่ าพรุ และในบริเวณใกล้ชายฝั ง่ จะพบกับทีพ่ กั รีสอร์ทตัง้ อยู่ เมือ่ พินิจพิเคราะห์จากสภาพเดิมของพืน้ ทีป่ ่ าพรุแล้ว เห็นว่าการตัง้ โครงการ หรือการก่อสร้างในพืน้ ทีน่ นั ้ เป็ นไปได้ยากมากทีจ่ ะก่อสร้างโทยไม่ตดั ต้นไม้ ซึง่ การ ก่อสร้างโดยคงสภาพแวดล้อมเดิมไว้ เป็ นหนึ่งในวัตถุประสงค์ของโครงการเพือ่ ทีจ่ ะ เป็ นการอนุรกั ษ์สงิ่ แวดล้อมและท�ำลายธรรมชาติให้น้อยทีส่ ดุ ดังนัน้ จึงต้องท�ำการ ส�ำรวจและวิเคราะห์พน้ื ทีว่ ่างโดยรอบทีม่ ศี กั ยภาพในการเป็ นสถานทีต่ งั ้ ของโครงการ โดยมีเงือ่ นไขในการเลือกดังนี้ 1. ขนาดพืน้ ทีไ่ ม่ต่ำ� กว่า 5,000 ตารางเมตร 2. ระยะทางจากพืน้ ทีพ่ รุป่าโหลงจะต้องไม่เกิน 1,000 เมตร 3. ยานพาหนะสามารถเข้าถึงได้ 4. สามารถมองเห็นพรุป่าโหลงได้
ลิ่งง าม
๓.๒ การวิเคราะห์สถานทีต่ งั ้ ของโครงการ
ลิ่งง า
ม
จากการส�ำรวจพบว่ามีพน้ื ทีท่ เ่ี ข้าข่ายมีศกั ยภาพทีจ่ ะเป็ นทีต่ งั ้ ของโครงการ อยู่ 3 พืน้ ที่ ซึง่ แต่ละพืน้ ทีม่ จี ดุ เด่น-จุดด้อยทีแ่ ตกต่างกัน ต�ำแหน่งทีว่ า่ ง
ท่าเรือเก่า
๑๓
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
พืน้ ทีบ่ นยอดเขา พืน้ ที่บนยอดเขามี ่ ทศั นะวิสยั ทีด่ มี าก สามารถมองเห็นพืน้ ทีพ่ รุป่าโหลงและ สภาพแวดล้อมในมุมสูงได้เกือบทัง้ หมด แต่ตอ้ งแลกมาด้วยระยะทางในการเข้าถึง พืน้ ทีป่ ่ าทีไ่ กลถึง 700 เมตร ขนาด : ~ 13,000 ตารางเมตร ระยะห่างจากพรุป่าโหลง : ~ 920 เมตร(ตามเส้นทางถนน) กรรมสิทธิ ์ : ทีด่ นิ เอกชน การเข้าถึง : เป็ นต�ำแหน่งทีต่ งั ้ อยูไ่ กลทีส่ ดุ จากทัง้ 3 ต�ำแหน่ง โดยจะต้องผ่านเส้นทาง คดเคียวขึน้ ภูเขาขึน้ มา และผ่านโรงแรมบางส่วน แต่เส้นทางก็ไม่ใช้เส้นทางสัญจรหลัก ของชุมชน ท�ำให้ไม่มคี วามวุน่ วายจากการสัญจรมากนัก บริบทข้างเคียง : สามารถมองเห็นวิวได้รอบทิศทาง ท�ำให้สามารถมองเห็นการเชือ่ ม โยงของพืน้ ทีต่ ่างๆได้จากมุมสูงแต่ตำ� แหน่งทีต่ งั ้ นัน้ อยูไ่ กลจากพืน้ ทีป่ ่ า พืน้ ทีน่ ้ีตงั ้ อยู่ ใกล้กบั จุด drop off ของโรงแรมใหญ่ทางทิศตะวันออก แม้จะเข้าถึงได้ยาก แต่กเ็ ป็ น พืน้ ทีท่ ม่ี ที ศั นียภาพทีส่ วยงามมากแห่งหนึ่งบนเกาะสมุย ความเป็ นไปได้ในอนาคต : 1.สามารถน� ำ เสนอโครงการและร่ ว มมือ กับ ฝ่ ายเอกชนซึ่ง มีทุ น ทรัพ ย์ สามารถสร้างทางเลือกทีไ่ ด้ประโยชน์ต่อทัง้ สองฝ่ าย ทัง้ ส่งเสริมการท่องเทีย่ ว และการ อนุรกั ษ์ควบคูก่ นั ไป 2. มีศกั ยภาพทีจ่ ะเป็ น Landmark แห่งใหม่ของเกาะสมุย ด้วยท�ำเลทีต่ งั ้ และ ทัศนียภาพสามารถดึงดูดนักท่องเทีย่ ว พร้อมสอดแทรกการเรียนรูค้ วบคูไ่ ปกับการ ท่องเทีย่ ว เพือ่ น�ำไปสูท่ างพัฒนาการท่องเทีย่ วเชิงนิเวศบนเกาะสมุย นอกจากนี้เมือ่ สามารถสร้างให้พน้ื ทีเ่ ป็ นแหล่งท่องเทีย่ วแล้ว ยังช่วยให้ชาวบ้านได้ประโยชน์จากการ เข้ามาของนักท่องเทีย่ วได้อกี ด้วย ทีต่ งั ้ โครงการ โรงแรม / ทีพ่ กั เช่าอาศัย พรุป่าโหลง ป่ าข้างเคียง
สามารถมองเห็นได้รอบทิศทาง
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
พืน้ ราบทางใต้ พืน้ ทีโ่ ล่งมีตน้ ไม้น้อยทางใต้ และยังมีพน้ื ทีต่ ดิกบั ทะเลฝั ง่ ตรงข้ามกับพรุ ซึง่ สามารถทีจ่ ะเชือ่ มต่อพืน้ ทีไ่ ปยังเกาะแตนจากจุดนี้ได้อย่างดี แต่ขอ้ เสียคือพืน้ ทีน่ ้ีม ี ระนาบด้านทีต่ ดิ กับป่ าน้อย ขนาด กรรมสิทธิ ์
: ~ 30,000 ตารางเมตร : ทีด่ นิ ของเอกชน
การเข้าถึง : มีเส้นทางการเข้าถึงคล้ายกับเส้นทางการเข้าถึงโครงการแบบดัง้ เดิม ระหว่างทางจะผ่าน โรงแรม รีสอร์ท ท่าเรือ และะร้านอาหาร ซึง่ ตัง้ อยูช่ ว่ งตอนต้นและ ตอนกลางของซอย ทีต่ งั ้ ของโครงการจะอยูส่ ดุ เส้นทาง ท�ำให้ไม่มกี ารรบกวนจากการ สัญจรภายนอก บริบทข้างเคียง : โครงการตัง้ อยูบ่ ริเวณเชิงเขา ซึง่ เขาลูกนี้มลี กั ษณะเป็ นเขาหินปูน และยังมีพน้ื ทีร่ อ่ งรอยของการระเบิดเขาหินปูนเพือ่ น�ำหินและดินไปใช้ประโยชน์อยูใ่ น บริเวณใกล้เคียง พืน้ ทีโ่ ครงการตัง้ อยูต่ ดิ แนวชายฝั ง่ ทางตอนใต้ สามารถมองเห็นเกาะ แตนแบะสามารถนังเรื ่ อข้ามไปได้ ความเป็ นไปได้ในอนาคต : 1.เนื่องจากพื้นที่โล่งขนาดใหญ่จงึ สามารถที่จะวางผังเพื่อการปรับเปลี่ยน พืน้ ที่ ขยายพืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำเพิม่ ขึน้ ได้ และข้อดีของพืน้ ทีโ่ ล่งก็คอื สามารถเปลีย่ นเป็ นพืน้ ที่ ช่มุ น�้ำเพือ่ เป็ นแหล่งอาหารของนกได้ 2.สามารถขยายหรือเชือ่ มโยงเส้นทางการเรียนรู้ จากพืน้ ทีโ่ ครงการขยายไป สูเ่ กาะแตนได้ เพราะเกาะแตนนัน้ ก็มสี งิ่ แวดล้อมทางธรรมชาติทอ่ี ุดมสมบูรณ์เช่นกัน ทังป่ ่ า ภูเขา ป่ าชายเลย แนวปะการัง 3.ขยายขอบเขตการเรียนรูน้ อกเหนือจากพรุป่าโหลง เช่น สามารถเรียนรู้ เรือ่ งธรณีวทิ ยาได้จากทัง้ ป่ าชายเลน พืน้ ดินหาดทราย เขาหินปูน วึง่ ในบริเวณนี้จะพบ ความหลากหลายได้มาก รวมไปถึงการเรียนรูร้ ะบบนิเวศทางชายฝั ง่ และทะเลด้วยเช่น กัน
ท่าเรือ โรงแรม แนวชายหาด ร่องรอยการขุดเจาะเขาหินปูน
ทีต่ งั ้ โครงการ โรงแรม / ทีพ่ กั เช่าอาศัย พรุป่าโหลง ป่ าข้างเคียง ชายหาด/เขาหินปูน
เชือ่ มโยงพืน้ ทีศ่ กึ ษาธรรมชาติอน่ื ๆ
๑๕
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
พืน้ ราบทางเหนือ เป็ นพืน้ ทีท่ อ่ี ยูใ่ นโอบล้อมของพรุ มีดา้ นติดกับพรุป่าโหลงถึงสองด้าน ท�ำให้ม ี ความใกล้ชดิ กับพืน้ ทีป่ ่ าอย่างมาก แต่พน้ื นี้อาจจะไม่สามารถเห็นสภาพแวดล้อมของ พืน้ ทีโ่ ดยรอบ เพราะเป็ นพืน้ ทีทอ่ี ยูต่ รงกลางซึง่ ถูกขนาบ 2 ข้างด้วยทีพ่ กั อาศัยและ รีสอร์ททีพ่ กั อาศัย ขนาด : ~ 14,600 ตารางเมตร กรรมสิทธิ ์ : ทีด่ นิ เอกชน การเข้าถึง : อยูบ่ ริเวณทางด้านหน้าของพรุป่าโหลง จะพบกับพืน้ ทีโ่ ครงการก่อนทีจ่ ะ เข้าไปในพืน้ ทีป่ ่ า ตัง้ อยูต่ ดิ กับเส้นทางสัญจรใกล้ชมุ ชน ท�ำให้อาจจะมีเสียงรบกวนบ้าง บางเวลา
โรงแรม
บริบทข้างเคียง : โดยรอบโครงการมีทงั ้ โรงแรม และทีพ่ กั อาศัยของชาวบ้าน โดยรูป ทรงของพืน้ ทีจ่ ะเป็ นแนวยาวลึกและถูกห้อมล้อมด้วยป่ า ท�ำให้โครงการเป็ นหนึ่งเดียว กับผืนป่ า และยังเป็ นต�ำแหน่งทีอ่ ยูใ่ กล้กบั ชุมชน และเข้าถึงได้งา่ ย ความเป็ นไปได้ในอนาคต : 1.พืน้ ทีโ่ ครงการจะเป็ นส่วนต้อนรับของโครงการ เป็ นจุดเชือ่ มต่อระหว่าง พืน้ ทีภ่ ายนอกและภายในป่ า ด้วยเหตุผลจากต�ำแหน่งของทีต่ งั ้ โครงการ 2.สามารถเชือ่ มโยงกับวิถชี วี ติ ของคนในชุมชนได้ เนื่องจากต�ำแหน่งของ โครงการตัง้ อยูใ่ หล้ชมุ ชนและเส้นทางสัญจรหลักภายในชุมชน สามารถเข้าถึงและมอง เห็นโครงการได้งา่ ย 3.สามารถขยายพืน้ ทีป่ ่ าเพือ่ ให้ใกล้ชดิ กับชุมชนได้มากขึน้ เนื่องจากปั จจุบนั ชุมชนและป่ าถูกแบ่งพืน้ ทีจ่ ากการท�ำเส้นถนน และการสร้างทีโ่ รงแรม ท�ำให้โดยปกติ ชาวบ้านจะไม่ได้มคี วามสัมพันธ์กบั พืน้ ทีป่ ่ ามากเท่าไหร่นกั
ร่องรอยการขุดเจาะเขาหินปูน
ทีต่ งั ้ โครงการ โรงแรม / ทีพ่ กั เช่าอาศัย พรุป่าโหลง ป่ าข้างเคียง ชายหาด/เขาหินปูน
พืน้ ทีถ่ ดู โอบล้อมด้วยป่ า
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
พืน้ ทีโ่ ครงการ : 133,000 พืน้ ทีพ่ รุป่าโหลง พืน้ ทีก่ ่อสร้างอาคาร
: 103,000 ตารางเมตร 77% : 30,000 ตารางเมตร 23%
บทสรุปในการเลือกพืน้ ทีโ่ ครงการ มาจากการวิเคราะห์ความเหมาะสมและ โอกาสในการพัฒนาพืน้ ที่ ผลลัพธ์จงึ เป็ นพืน้ ที่ B ซึง่ พืน้ ทีท่ ส่ี ามารถเชือ่ มโยงสิง่ แวดล้อมเพือ่ ให้สอดคล้องกับการเรียนรูไ้ ด้ดี พืน้ ทีไ่ ม่ถกู ปิ ดล้อมจนเกิดไป และระยะ ทางไม่ไกลเกินไป สามารถปรับปรุงและพัฒนาพืน้ ทีใ่ ห้เหมาะสม ต่อจุดมุง่ หมายของ โครงการได้ และด้วยสภาพพืน้ ทีต่ ดิ ทะเลยังสามารถ ต่อยอดการเรียนรูร้ ะบบนิเวศ อืน่ ๆทางทะเลได้ สามารถต่อยอดแผนพัฒนาพืน้ ทีเ่ รียนรูร้ ว่ มกับเกาะแตนได้ อีกทัง้ ยัง อยู่ตดิ กับพืน้ ทีภ่ ูเข้าหินปูนซึ่งเคยมีการขุดเจาะแล้วในอดีตท�ำให้สามารถเรียนรูเ้ รื่อง ธรณีวทิ ยาได้อกี เช่นกัน ทัง้ นี้โครงการยังคงตัง้ อยูบ่ นพืน้ ฐานของการอนุรกั ษ์พน้ื ทีพ่ รุ ป่ าโหลงเป็ นหลัก
๑๗
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
๔. รายละเอียดโครงการ
๔.๑ รายละเอียดโครงการด้านการบริหาร โครงการนี้จะเป็ นส่วนหนึ่งของแผนพัฒนาการท่องเทีย่ วอย่างยังยื ่ น แผน พัฒนาจังหวัด สุราษฏร์ธานี ระยะ 20 ปี ( พ.ศ. 2560 - 2579) ซึง่ เป็ นข้อก�ำหนดและแนวทาง ในการพัฒนาการท่องเทีย่ วเพือ่ เพิม่ มูลค่าทางเสรษฐกิจ รวมถึงยังเป็ นยุทธศาสตร์ในการส่งเสริมและจัดการ ทรัพยากรทางธรรมชาติและสิง่ แวดล้อม ซึง่ มีความสอดคล้องกับ “ประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิง่ แวดล้อม พ.ศ. 2557 เรือ่ ง เรือ่ ง กําหนดเขตพืน้ ทีแ่ ละมาตรการคุม้ ครองสิง่ แวดล้อม ในบริเวณท้องที ่ ตําบลตลิง่ งาม ตําบลบ่อผุด ตําบลมะเร็ต ตําบลแม่น้าํ ตําบลหน้าเมือง ตําบล อ่างทอง ตําบลลิปะน้อย อําเภอเกาะสมุย และตําบลเกาะพะงัน ตําบลบ้านใต้ ตําบลเกาะเต่า อําเภอเกาะพะงัน จังหวัดสุราษฎร์ธานี”
โดยโครงสร้างขององค์กรในด้ารการบริหารงานมีรายละเอียดดังนี้
เจ้าของโครงการ
องค์การบริหารส่วนจังหวัด
เจ้าภาพโครงการ
เทศบาลนครเกาสมุย
หน่วยงานทีเ่ กีย่ วข้อง องค์การบริหารส่วนจังหวัด เทศบาลนครเกาสมุย
บทบาทหน้าที่ ผูจ้ ดั การเรือ่ งงบประมาน และดูแลภาพรวมของโครงการ ให้เป็ นไปตามแผนพัฒนาของจังหวัด ผูจ้ ดั การด�ำเนินการโครงการ ให้เกิดความเรียบร้อยและเป็ นระเบียบ รวมถึงการวางแผน ยุทธศาสตร์ในการพัฒนาพืน้ ทีโ่ ครงการและพืน้ ทีโ่ ดยรอบ
องค์การบริหารส่วนต�ำบล
ผูด้ แู ลรับผิดชอบในเขตพืน้ ทีโ่ ครงการระดับต�ำบล สามารถเข้าถึงได้อย่างใกล้ชดิ ชุมชนเพิม่ หา ข้อมูลทีเ่ ป็ นประโยชน์ต่อโครงการได้
ชุมชนท้องตะโนด
การดูแลจัดการกันในระดับหมูบ่ า้ นและชุมชนเป็ นส่วนส�ำคัญทีส่ ดุ ของโครงการ เพราะเป็ นผูไ้ ด้ รับผลกระทบโดยตรง หากชุมชนเข็มแข็งก็จะสามารถสร้างผลลัพธ์ทด่ี ตี ่อส่วนรวมได้
องค์กรเอกชน
ผูส้ นับสนุนโครงการ
*เดิมทีเคยมีโครงการในการฟื้ นฟูและอนุรกั ษ์พน้ื ทีพ่ รุมาโหลงมาแล้วในอดีต แต่โครงการไม่ได้ถกู จัดการอย่างต่อเนื่องและยังยื ่ น ท�ำให้เกิดความ เสือ่ มโทรม และถูกทิง้ ร้างไม่ได้รบั การดูแลเท่าทีค่ วร
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
๔.๒ รายละเอียดโครงการด้านโครงสร้างหน้าทีใ่ ช้สอย โครงการศูนย์ศกึ ษาธรรมชาติ ม่งุ เน้นเรือ่ งการเรียนรูเ้ ป็ นโดยอาศัย ธรรมชาติเป็ นสือ่ กลางเพือ่ สร้างประสบการณ์ อย่างไรก็ตามโครงการไม่เป็ น เพียงพืน้ ทีเ่ รียนรูอ้ ย่างเดียว แต่ยงั เป็ นพืน้ ทีพ่ กั ผ่อนและท่องเทีย่ วของผูค้ น ได้อกี ด้วย โดยพืน้ ทีข่ องโครงการ สามารถแบ่งเป็ นพืน้ ทีไ่ ด้ 3 ประเภทหลักๆ ตามแผนผังต่อไปนี้ สร้างพืน้ ทีก่ ารเรียนรู้ ทีม่ คี วามเฉพาะถิน่ สอดแทรกแนวคิด พืน้ ฐานทางวัฒนธรรมของคนกับสิง่ แวดล้อมพืน้ ที่ เพือ่ เชือ่ มโยงกับวิถชี วี ติ และเป็ นการสร้างคุณค่าให้กบั สิง่ แวดล้อมภายในโครงการ เพือ่ การอนุรกั ษ์ และการใช้ทรัพยากรในพืน้ ทีอ่ ย่างค้มุ ค่า
General
ความรูพ้ น้ื ฐานทัวไปเกี ่ ย่ วกับสิง่ แวดล้อม
Unique
ความรูเ้ ฉพาะถิน่ สิง่ แวดล้อมบนเกาะสมุย
General
กิจกรรมการเรียนรูพ้ น้ื ฐาน
Unique
กิจกรรมการเรียนรูท้ ส่ี ะท้อนวัฒนธรรมเกาะสมุย
Knowledge (การเรียนรูผ้ า่ นการอ่าน ฟั ง ดู)
PROGRAM
Activity (การเรียนรูผ้ า่ นการปฏิบตั )ิ
พืน้ ทีพ่ กั ผ่อน Facility
พืน้ ทีช่ มวิว ส่วนบริหารจัดการโครงการ พืน้ ทีใ่ ช้สอยอื่นๆ
พืน้ ทีใ่ ช้สอยของโครงการจะต้องมีความสอดคล้อง และส่งเริมการ เรียนรูแ้ บบองค์รวม โดยมีฐานทักษะก็คอื ทักษะความคิด ทักษะการลงมือ ปฏิบตั ิ และจิตใจ ซึง่ เป็ นทักษะทีน่ �ำไปสูเ่ ป้ าหมายของโครงการ คือการสร้าง จิตส�ำนึกทีด่ ตี ่อสิง่ แวดล้อมให้กบั ทุกๆคน
HEAD
HEART
HAND
๑๙
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
๔.๒ รายละเอียดโครงการด้านโครงสร้างองค์กร โครงสร้างขององค์กรเป็ นสิง่ ส�ำคัญในการออกแบบโครงการ เพือ่ เชือ่ มโยงพืน้ ทีก่ ารใช้งานกับผูใ้ ช้งาน จากตารางจะเห็นได้วา่ กลุม่ ผูใ้ ช้งานแต่ละประเภทจะใช้งานใน พืน้ ทีท่ เ่ี กีย่ วข้องกับตัวเอง และพืน้ ทีท่ ไ่ี ด้รบั ความนิยมส�ำหรับโครงการนี้มา ทีส่ ดุ ก็คอื พืน้ ที่ ท�ำกิจกรรม ซึง่ เป็ นพืน้ ทีท่ ไ่ี ด้ลงมือปฏิบตั แิ ละเรียนรูไ้ ป พร้อมๆกับ เป็ หนึ่งในจุดมุง่ หมายของการมาโครงศูนย์ศกึ ษาธรรมชาติ และ เป้ าหมายของกลุม่ นักท่องเทีย่ วเชิงนิเวศ การทีไ่ ด้ลงมือกระท�ำบางอย่างบน พืน้ ทีจ่ ะสร้างประสบการณ์และภาพจ�ำ ซึง่ เป็ นแนวทางการสร้างจตส�ำนึกได้ ดีทส่ี ดุ เพือ่ ทีจ่ ะเชือ่ มโยงมนุษย์เข้ากับธรรมชาตินนั ้ เอง ส่วนพืน้ ทีท่ ไ่ี ด้รบั ควมนิยมรองลงมาคือ พืน้ ทีพ่ กั ผ่อน และสิง่ อ�ำนวยความสะดวก ปฏิเสธไม่ได้วา่ การใช้งานนัน้ ไม่จำ� เป็ นจะต้องเป็ นการเรียนรูเ้ สมอ ไปอาจเป็ นเพียงการสร้างประสบการและภาพจ�ำผ่านการใช้งานทีส่ าธารณะ ประโยชน์ เช่นการพักผ่อนท่ามกลางธรรมชาติ การรับประทานอาหาร ล้วน เป็ นการปลูกฝั งคุณค่าของพืน้ ทีล่ งในความทรงจ�ำของผูม้ าใช้งานทัง้ สิน้ ส่วนพืน้ ทีส่ ำ� คัญอันดับทีส่ ามคือพืน้ ทีเ่ รียน ซึง่ หมายถึงพืน้ ทีส่ ำ� หรับ การเรียนรูผ้ า้ นการ ฟั ง อ่าน ดู เช่นพืน้ ทีก่ ารจัดนิทรรศการ หรือห้องอบรม โดยมีสองเงือ่ นไขหลักๆในการใช้พน้ื ทีน่ ้ีคอื 1)การมาเรียนรูผ้ า่ นการจัดกระบวนการ 2)การมาเรียนรูโ้ ดยอาสามาด้วยตนเอง ซึง่ เป็ นพืน้ ทีท่ เ่ี ฉพาะเจาะจง แต่ยงั คงเป็ นพืน้ ทีส่ าธารณะส่งเสริมให้ คนได้เรียนรูม้ ากทีส่ ดุ
PROGRAM
ผูใ้ ช้งาน
พืน้ ทีเ่ รียน
พืน้ ทีท่ ำ� กิจกรรม
สิง่ อ�ำนวยความสะดวก และพืน้ ทีพ่ กั ผ่อน
ส�ำนักงาน
ผูเ้ ชีย่ วชาญทาง สิง่ แวดล้อม เจ้าหน้าทีภ่ าครัฐ พนักงาน
ชาวบ้านในชุมชน
นักเรียน
นักท่องเทีย่ ว
ใช้งานมาก
-
ใช้งานน้อย
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
๕. กรณีศกึ ษา
เกณฑ์ในการคัดเลือกกรณี ศึกษา
KEYWORD
Nature / Environmental Leaning Center ศูนย์ศกึ ษา / การเรียนรู้ ทางธรรมชาติ / พืน้ ทีช่ มุ น�้ำ
COMPLETION
สร้างมาแล้วไม่เกินระยะเวลา 20 ปี
BUILDING SIZE
(ไม่กำ� หนด)
BUILDING TYPE
ศูนย์การเรียนรูศ้ กึ ษาธรรมชาติ หรือ ใกล้เคียง
ACTIVITIES
ให้ขอ้ มูลทางเกีย่ วกับระบบนิเวศธรรมชาติ;มีพน้ื ทีแ่ ลกเปลีย่ น ความรู,้ โครงการตัง้ อยูใ่ กล้กบั พืน้ ทีท่ างธรรมชาติของจริง
REPUTATION
มีชอ่ื เสียง และเป็ นทีย่ อมรับทางสังคม มีการหมุนเวียนมาใช้งาน อย่างต่อเนื่อง และมีรางวัลการันตี
แหล่งการเรียนรูศ้ กึ ษาระบบนิเวศทางธรรมชาติ มีชอ่ื เรียกแตกต่างกันไป แต่มจี ดุ มุง่ หมาย และกิจกรรมหลักๆภายในอาคารทีเ่ ป็ นไปในทางเดียวกัน อันมีความหมายแฝงคือการปลูก ฝั งสร้างจิตส�ำนึกรักษ์สงิ่ แวดล้อมให้กบั ผูค้ น
๒๑
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
๔.๑ กรณีศกึ ษาภายในประเทศ ศูนย์ศึกษาธรรมชาติ กองทัพบก (บางปู) เฉลิ มพระเกียรติ 72 พรรษา มหาราชิ นี , สมุทรปราการ
ข้อมูลโครงการ ทีต่ งั ้ : ต.บางปูใหม่ อ.เมืองสมุทรปราการ จ.สมุทรปราการ ขนาดพืน้ ทีโ่ ครงการ : 338 ไร่ ( 540,800 sqm.) ขนาดพืน้ ทีก่ ่อสร้างทัง้ หมด : ประมาณ 2,810 sqm. ลักษณะโครงการ : ศูนย์ศกึ ษาธรรมชาติ พืน้ ทีช่ มุ น�้ำป่ าชายเลน
รายละเอียดโครงการ ตัง้ อยูภ่ ายในบริเวณกองอ�ำนวยการสถานพักผ่อน (สถานตากอากาศบางปู) กรม พลาธิการทหารบก ด้วยความร่วมมือระหว่างกองทัพบก และ WWF ประเทศไทย สนับสนุนโดย บริษทั โตโยต้า มอเตอร์ ประเทศไทย จ�ำกัด โดยศูนย์ศกึ ษาธรรมชาติ กองทัพบก(บางปู)ฯ เป็ นศูนย์ศกึ ษาฯ แรกทีเ่ ริม่ เปิ ดให้บริการด้านการศึกษาธรรมชาติ ตัง้ แต่ปี พ.ศ. 2548 เป็ นต้นมา ในปั จจุบนั บริหารจัดการโดยมูลนิธสิ งิ่ แวดล้อมศึกษา เพือ่ การพัฒนาอย่างยังยื ่ น(ประเทศไทย) – FEED Thailand
วัตถุประสงค์โครงการ - โครงการเพือ่ เฉลิมพระเกียรติในวโรกาสพระราชพิธมี หามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ครบรอบ 72 พรรษา แห่งองค์สมเด็จพระนางเจ้าสิรกิ ติ ติ ์ พระบรมราชินีนาถ - การอนุรกั ษ์ทรัพยากรธรรมชาติป่าชายเลน โดยมีเป้ าหมายคือการอนุรกั ษ์ป่าดัง้ เดิม และเพิม่ พืน้ ทีป่ ่ า (ชายเลน) ใหม่ในพืน้ ทีอ่ า่ วไทยตอนใน - การใช้ประโยชน์ทรัพยากรธรรมชาติอย่างยังยื ่ น โดยเฉพาะอย่างยิง่ ทางด้านการ ศึกษา ธรรมชาติและสิง่ แวดล้อม ให้แก่นกั เรียน และผูท้ ส่ี นใจทัวไป ่ โดยเฉพาะ นักเรียนทีอ่ าศัยอยู่ ในเขตจังหวัดสมุทรปราการและพืน้ ทีอ่ น่ื ๆ ใกล้เคียง
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
แนวความคิ ดในการวางผังของโครงการ แนวความคิ ดโครงการ
เรียนรูจ้ ากธรรมชาติอย่างใกล้ชดิ
ความส�ำเร็จของโครงการ
การเรียนรูอ้ ย่างยังยื ่ น
เชือ่ มโยงวิถชี วี ติ
เป็ นสถานทีพ่ กั ผ่อนของคนเมืองและพืน้ ทีข่ า้ งเคียง เนื่องจากอยูใ่ กล้กรุงเทพ และสามารถเดินทางได้สะดวก เป็ นศูนย์การเรียนรูศ้ กึ ษาป่ าชายเลนทีส่ ำ� คัญของภาคกลาง และทุกคน สามารถเข้าถึงได้งา่ ย มีหลักสูตรการศึกษาเฉพาะตัว เพือ่ สนับสนุนการเรียนรูท้ างธรรมชาติ
หลักฐานข้อมูลสนับสนุน
ได้รบั การเสนอชือ่ เพือ่ ขึน้ ทะเบียนเป็ นพืน้ ทีท่ ม่ี คี วามเหมาะสมในการเข้าร่วม ภาคีความร่วมมือเพือ่ การอนุรกั ษ์นกน�้ำอพยพและการใช้ประโยชน์ถนิ่ ทีอ่ ยู่ อาศัยอย่างยังยื ่ นในเส้นทางอพยพเอเชียตะวันออก –ออสเตรเลีย มีการเข้ามาศึกษาเรียนรู้ จากทัง้ สถาบันการศึกษา และบริษทั เอกชน รวม ถึงราชการ อย่างต่อเนื่อง บริหารจัดการโดยมูลนิธสิ งิ่ แวดล้อมศึกษาเพือ่ การพัฒนาอย่างยังยื ่ น (ประเทศไทย) – FEED Thailand
ปัจจัยสู่ความส�ำเร็จ
Program รณรงค์สร้างจิตส�ำนึกให้กบั เยาวชนและชุมชน เน้ การเรี ใกล้ชดิ อธรรมชาติ จัดนสรรค์ พยน้ื นรู ทีเ่ รีจ้ ยากประสบการณ์ นรูโ้ ดยอิงสภาพแวดล้ มของเดิมเป็ นหลัก Site Planning มีการแบ่งสัดส่วนพืน้ ทีห่ ลายประเภทและชัดเจน
พืน้ ทีโ่ ครงการนัน้ เดิมทีเป็ นพืน้ ทีป่ ่ าชายเลน และมีการท�ำเกษตร ก่อจะถูกเวนคืนทีด่ นิ ให้กบั ราชการซึง่ อยูใ่ น ความดูแลของกรมพลาธิการทหารบก โดยโครงการได้เริม่ จัดตัง้ ขึน้ เมือ่ ปี พ.ศ.2547 โดยความร่วมมือกันของ WWF กับ กรมพลาธิการทหารบก โดยการสนับสนุนจากบริษทั เอกชนหลากหลายหน่วยงาน เพือ่ การฟื้ นฟูและอนุรกั ษ์ไว้ เพือ่ การเรียนรูแ้ ละปลูกสร้างจิตส�ำนึกรักษ์ในสิง่ แวดล้อม โดยเริม่ จากการส�ำรวจพืน้ ที่ และแบ่งพืน้ ทีอ่ อกเป็ น 2 ส่วน คือ 1. พืน้ ทีป่ ่ าเพือ่ การอนุรกั ษ์ โดยจะสงวนสิทธิในการเข้ าถึงพืน้ ที่ เพือ่ ไม่ให้เกิดการบุกรุกหรือรบกวนภายใน ์ พืน้ ทีโ่ ดยไม่จำ� เป็ น 2. พืน้ ทีป่ ่ าสาธารณะเพือ่ การเรียนรู้ เป็ นพืน้ ทีท่ เ่ี ปิ ดโอกาสให้ประชาชนได้เข้าถึงได้โดยสาธารณะ สามารถ มาพักผ่อนหย่อนใจ ซึง่ สภาพแวดล้อมทางธรรมชาติทงั ้ สองพืน้ ทีน่ นั ้ ก็มลี กั ษณะคล้ายคลึงกัน พืน้ ทีป่ ่ าสาธารณะ
ถนนหลัก(ถนน สุขมุ วิท) พืน้ ทีป่ ่ าอนุ รกั ษ์ (พืน้ ทีห่ ลักของโครงการ) และการเข้ า ถึ ง โครงการ สามารถเข้ า ถึ ง ได้ โ ดยรถ ประจ�ำ ทางและรถโดยสาร ส่วนตัว
๒๓
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
อาคารต้อนรับและจัดอบรม ก่อนเข้าโครงการ บึงน�้ำกร่อย
บ่อน�้ำตืน้
อาคารนิทรรศการ หอชมนก
บ่อน�้ำระดับกลาง
เส้นทางเดินชมโครงการหลัก
บ่อน�้ำลึก
เส้นทางศึกษาธรรมชาติ
พืน้ ทีป่ ลูกขยายพันธ์ไม้กล้าป่ าชายเลน
เหตุทว่ี างพืน้ ทีน่ ้ีให้เป็ นพืน้ ทีอ่ นุรกั ษ์ เพราะว่าในพืน้ ทีน่ นั ้ ประกอบไปด้วย พืน้ ทีป่ ่ า และบึงน�้ำกร่อย ซึง่ เป็ นพืน้ ทีส่ ำ� คัญทีจ่ ะท�ำให้เกิดความหลากหลายของระบบ นิเวศ โดยเฉพาะสัตว์หน้าดิน(ปู หอย หนอนฯ) ซึง่ แต่ละชนิดจะอาศัยอยูใ่ นพืน้ ทีท่ แ่ี ตก ต่างกัน บึงน�้ำกร่อยจึงเป็ นจุดเชือ่ มต่อทีส่ ำ� คัญทางระบบนิเวศ และบึงน�้ำกร่อยนี้ยงั เป็ น แหล่งอาหารและจุดพักทีส่ ำ� คัญของนกหลากหลายสายพันธุท์ อ่ี พยบจากซีกโลกเหนือ เพือ่ มาหาอาหารยังซีกโลกใต้ จะเห็นได้วา่ พืน้ ทีข่ องประเทศไทยเป็ นจุดกึง่ กลางพอดี ดังนัน้ พืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำในประเทศไทยจึงเป็ นจุกยุทธศาสตร์ทส่ี ำ� คัญต่อสิง่ แวดล้อมมาก จะเห็นว่า การวางผังของโครงการนัน้ จะมีการแบ่งแยกพืน้ ทีข่ องอาคารกับ พืน้ ทีธ่ รรมชาติออกจกากันอย่างชัดเจน เพือ่ เป็ นการไม่ไปรบกวนธรรมชาติจนมาก เกินไป เป็ นโครงการทีส่ ร้างขึน้ เพือ่ อยูร่ ว่ มกับธรรมชาติอย่างถ้อยทีถอ้ ยอาศัยกัน
พืน้ ทีใ่ ช้สอยของมนุษย์
อาคารส�ำนักงานและการอบรม
สะพานแขวน ศึกษาธรรมชาติ
การสร้างพืน้ ทีใ่ ช้สอยประเภทอาคาร โดยส่วนมากจะอยูภ่ ายนอกพืน้ ที่ โครงการทีเ่ ป็ นป่ า เพือ่ ไม่ให้เป็ นการรบกวนธรรมชาติ แต่กย็ งั มีการก่อสร้างอาคาร บางส่วนอยูภ่ ายใน เช่น หอชมนก หอคอยสะพานแขวน และจุดพักเพือ่ เรียนรูส้ ำ� หรับ เส้นทางชมธรรมชาติภายในป่ า แต่กย็ งั คงให้สร้างภายใต้ขอบเขตทีจ่ ะไม่รบกวน ธรรมชาติมากจนเกินไป เช่น การยกอาคารสูงเพือ่ ให้มฟี ุตปริน้ น้อยทีส่ ดุ โดยเฉลีย่ แล้วสิง่ ปลูกสร้างนี้ มีไม่ถงึ 1 % ของพืน้ ทีโ่ ครงการทัง้ หมด ส�ำหรับกิจกรรมก็มที งั ้ การ ชมนก การปลูกป่ า และเส้นทางธรรมชาติ ซึง่ ระหว่างทีเ่ ดินเส้นทางธณรมชาติน้ี ก็จะได้เรียนรูธ้ รรมชาติและสิง่ แวดต่างๆทีผ่ ู้ บรรยายได้บรรยายไประหว่างเดิน มีทงั ้ เดินในระดับปกติ เดินบนสะพานแขวนซึง่ จะ ได้เรียนรูแ้ ละสัมผัสกับธรรมชาติในระดับเรือนชัน้ ยอด หรือในบางโอกาสก็สามารถที่ จะเดินลงไปลุยโคลน เพือ่ ส�ำรวจเรือ่ งสัตว์หน้าดินและสิง่ แวดล้อมอืน่ ๆได้ จุดสังเกตที่ น่าสนใจคือ โครงการนี้จะไม่มกี ารติดป้ ายบอกข้อมูลให้กบั ผูท้ ม่ี าศึกษา เพราะต้องการ ทีจ่ ะให้ผเู้ รียนรู้ ได้สมั ผัสกับธรรมชาติและเรียนรู้ จดจ�ำผ่านประสบการณ์อนั ใกล้ชดิ กับ ธรรมชาติดว้ ยตนเองให้มากทีส่ ดุ
พืน้ ทีป่ ่ าปลูก
พืน้ ทีป่ ่ าสงวน
พืน้ ทีใ่ ช้สอยของสัตว์ป่าและต้นไม้ ในโครงการนี้กม็ พี น้ื ทีซ่ ง่ึ ถูกจ�ำแนกไว้หลายประเภทเช่นกัน ซึง่ โซนของป่ าแต่ละ ประเภทเกิดจากการวิเคราะห์พน้ื ทีแ่ ละดุงเอาศักยภาพเดิมของพืน้ ทีม่ าใช้ให้เกิดประโยชน์ เช่น บริเวณบึงน�้ำกร่อยใกล้หอชมนก จะเป็ นจุดพักและแหล่งอาหารของนกทะเล และนก อพยบ ซึง่ จะแตกต่างจากพืน้ ทีอ่ ่นื คือ จะไม่มตี น้ ไม่สงู และเป็ นทีร่ าบลุม่ มีไม้พมุ่ ต�่ำ เพือ่ ให้ เอือ้ ต่อวิถชี วี ติ ของนก ซึง่ ทางโครงการก็มกี ารปรับแต่งพืน้ ทีใ่ ห้บอ่ หรือบึงมีระดับน�้ำทีต่ ่าง กันเพราะนกแต่ละชนิด จะหากินในสภาพแวดล้อมทีต่ ่างกัน เช่นนกตัวเล็กไม่สามารถอยูท่ ่ี บริเวณน�้ำลึกได้เพราะขาสัน้ เป็ นต้น นอกจากนี้ยงั มีการแบ่งพืน้ ทีป่ ่ าทีแ่ ตกต่างจากพืน้ ทีท่ วไปคื ั ่ อ จะมีพน้ื ทีป่ ่ าสงวนซึง่ ไม่อนุญาตให้ใครเข้าไป แม้กระทังเจ้ ่ าหน้าทีเ่ อง เป็ นพืน้ ทีท่ ป่ี ล่อยให้ธรรมชาติจดั การตัว เอง มีเพียงการขุดลอกคลองไว้รอบพืน้ ทีเ่ ท่านัน้ เพือ่ ให้น้�ำสามารถเข้าถึงได้ และอีกพืน้ ที่ คือป่ าปลูกทีอ่ ยูต่ ดิ กับทะเล ซึง่ จะเป็ นแหล่งอนุบาลสัตว์น้�ำและเป็ นการขยายดินออกไป เพือ่ ดูแลและป้ องกันการกัดเซาะชายฝั ง่ อีกด้วย
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
แนวความคิ ดในการออกแบบรูปทรง และที่ว่าง สถาปัตยกรรม บทวิ เคราะห์ ข้อดี ข้อเสีย โครงการศูน ย์ศึก ษา ธรรมชาติ มุง่ เน้นทีร่ ปู แบบของ ก า ร เ รี ย น รู้ ที่ ใ ก ล้ ชิ ด กั บ ธรรมชาติ ดังนัน้ จึงให้ความ ส�ำคัญกับพืน้ ทีเ่ รียนรูภ้ ายนอก อาคารมากกว่าภายใน ท�ำให้ เห็นว่าหน้าตาหรือรูปแบบของ อาคาร หรือสิง่ ปลูกสร้างนัน้ จึง ไม่ ม ีค วามโดดเด่ น เป็ น พิเ ศษ เป็ นการสร้างเพื่อตอบรับการ ใช้งาน ใ น ส่ ว น ข อ ง เ ส้ น ทางการเรียนรู้ มีการจัดเส้น ทางที่น่าสนใจและเป็ นไปตาม หลักสูตรการเรียนรู้ ซึง่ ท�ำให้ม ี พืน้ ที่ เส้นทางทีม่ คี วามหลาก หลายและไม่จำ� เจ พยายามมุง่ เน้ น เอาธรรมชาติ เ ป็ นหัว ใจ ส�ำคัญหลักของโครงการ และ ลดบทบาทของสิง่ ปลูกสร้างให้ น่อยลง
ข้อดี
ข้อเสีย
แนวคิดการวางผัง
ใช้ประโยชน์จากสภาพแวดล้อมเดิมไม่เป็ นการ รบกวนธรรมชาติ
เกิดข้อจ�ำกัดในการจัดสรรค์พน้ื ทีอ่ ย่างอิสระ
แนวคิดเรือ่ งพืน้ ทีใ่ ช้สอย
มีการจัดแบ่งพืน้ ทีใ่ ช้สอยได้เป็ นระบบ และเส้น ทางเรียนรูม้ คี วามต่อเนื่อง ท�ำให้งา่ ยต่อการจัด กระบวนการเรียนรู้
มีการจัดแบ่งพืน้ ทีใ่ ช้สอยได้เป็ นระบบ และเส้น ทางเรียนรูม้ คี วามต่อเนื่อง ท�ำให้งา่ ยต่อการจัด กระบวนการเรียนรู้
แนวคิดเรือ่ งรูปทรง ทีว่ า่ ง และสถาปั ตยกรรม
จัดการง่าย ราคาถูก เน้นตอบโจทย์การใช้งาน มากกว่าความงาม เพราะเน้นพืน้ ทีธ่ รรมชาติเป็ น หลัก
สถาปั ตยกรรมไม่มบี ทบาทมากนัก เสียโอกาสใน การท�ำหน้าทีส่ ร้างความหน้าสนใจให้กบั โครงการ
๒๕
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
โครงการป่ าในกรุง , กรุงเทพมหานครฯ
ข้อมูลโครงการ ทีต่ งั ้ ขนาดพืน้ ทีโ่ ครงการ ขนาดพืน้ ทีอ่ าคาร ลักษณะโครงการ สร้างเสร็จ
: ถนน สุขาภิบาล 2, แขวง ดอกไม้, เขต ประเวศ, กรุงเทพมหานคร : 12-1-2 ไร่ ( 19,500 sqm.) : ประมาณ 1,500 sqm : ศูนย์ศกึ ษาธรรมชาติ แหล่งเรียนรูเ้ รือ่ งการปลูก ป่ าและสถานทีพ่ กั ผ่อนของคนเมือง : พ.ศ. 2557
รายละเอียดโครงการ เป็ นการพัฒนาพืน้ ทีส่ เี ขียวในทีด่ นิ ของ ปตท. จ�ำนวน 12 ไร่ 1 งาน 2 ตาราง วา ภายใต้แนวทางการส่งเสริมพืน้ ทีส่ เี ขียวในเขตเมืองของ กลุม่ ปตท. หรือ “PTT Green in the City” ได้ออกแบบสัดส่วนเป็ นพืน้ ทีป่ ่ า 75% พืน้ ทีน่ ้�ำ 10% พืน้ ทีใ่ ช้งาน 15% ป่ าเป็ นหลัก มีการออกแบบอาคารทีก่ ลมกลืนกับสิง่ แวดล้อมเป็ นต้นแบบนวัตกรรมอาคารเขียว เพือ่ ให้เป็ นแหล่งเรียนรูก้ ารปลูก ป่ าของ ปตท. และการปลูกป่ าเชิงนิเวศแบบยังยื ่ น ซึง่ ในอนาคตป่ านี้จะเติบโต และสร้างความอุดมสมบูรณ์ให้กบั พืน้ ที่ เป็ นรูปแบบการศึกษาและเรียนรูป้ ่ า ในเมือง เชือ่ มโยงและสร้างความใกล้ชดิ ระหว่างคนกับป่ า วัตถุประสงค์โครงการ - ปลูกป่ าเพือ่ เพิม่ พืน้ ทีส่ เี ขียวให้กบั คนเมือง - ปลูกป่ าเชิงนิเวศแบบยังยื ่ นเพือ่ ให้เกิดป่ าทีใกล้เคียงธรรมชาติดงั ้ เดิมใน พืน้ ทีก่ รุงเทพมหานคร - เป็ นแหล่งเรียนรูเ้ รือ่ งการปลูกป่ าตามวิถี ปตท. ซึง่ เป็ นองค์ความรูท้ เ่ี กิด จากการปลูกป่ า 1 ล้านไร่ นับตัง้ แต่ปี พ.ศ. 2537 ให้แก่ประชาชน นิสติ นักศึกษา และนักเรียน ทีส่ นใจ
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
แนวความคิ ดในการวางผังของโครงการ แนวความคิ ดโครงการ ป่ ากลางเมือง
เรียนรูท้ า่ มกลางธรรมชาติ
เป็ นมิตรกับสิง่ แวดล้อม
ได้รบั ความนิยม เป็ นสถานทีพ่ กั ผ่อนและสัมผัสกับบรรยากาศธรรมชาติของ คนเมือง
ความส�ำเร็จของโครงการ
เกิดเป็ นพืน้ ทีป่ ่ าแห่งใหม่ของเมือง ทีเ่ กิดขึน้ จากวิธกี ารปลูกทัง้ สิน้ อาคารทีเ่ ป็ นมิตรกับสิง่ แวดล้อม รางวัล “Best Public Facility” (PropertyGuru Thailand Property Awards 2018)
หลักฐานข้อมูลสนับสนุน
2016 ASLA PROFESSIONAL AWARDS LEED Platinum Certified
เนื้อหาโครงการน่าสนใจ สามารถเข้าถึงกลุม่ คนรุน่ ใหม่ได้
Site Planning วางผังได้น่าสนใจ มีรปู แบบทีแ่ ปลกใหม่ การวางตัวของอาคารมี ความสอดคล้องกับสภาพบริบททีจ่ ดั วางขึน้ Architect ตัวสถาปั ตยกรรมมีความน่าสนใจ สามารถดึงดูดให้คนเข้ามาได้ สถาปั ตยกรรมสอดคล้องกับสภาพแวดล้อมทีส่ ร้างขึน้ อย่างลงตัว Save Energy Building เป็ นอาคารทีเ่ ลือกใช้แนวคิดของความยังยื ่ นมาใช้ในการออกแบบ เป็ นหลัก วัสดุทป่ี ล่อยมลพิษน้อย
สร้างแนวป่ า เพือ่ ซ่อนอาคาร
อาคารจัดแสดงหลัก
2
ขุ ภบิ าล
Program เป็ นโครงการทีส่ ะท้อนสภาพมรดกทางสิง่ แวดล้อมของพืน้ ที่
ถนน ส
ปัจจัยสู่ความส�ำเร็จ
จากพืน้ ทีร่ กร้างกว่า 12 ไร่ บนถนนสุขาภิบาล 2 เขตประเวศ ถูกพลิกฟื้ นขึน้ โดยจัดสรรสัดส่วนทีด่ นิ 75% เป็ นพืน้ ที่ ปลูกป่ านิเวศทีส่ มบูรณ์ พืน้ ทีแ่ หล่งน�้ำ 10% และพืน้ ทีอ่ าคารเพือ่ การเรียนรู้ 15% ซึง่ จะเป็ นศูนย์การเรียนรูเ้ พือ่ ให้ชาวกรุงได้ ตระหนักและร่วมกันอนุรกั ษ์ทรัพยากรธรรมชาติให้ยงยื ั ่ นตลอดไป พืน้ ทีก่ ว่า 9 ไร่ ปลูกป่ าในลักษณะ “ป่ านิเวศ” หมาายถึง ป่ าทีม่ นุษย์สร้างขึน้ เพือ่ ให้มสี ภาพใกล้เคียงสภาพป่ าธรรมชาติ Sky Walk
หอชมป่ า
การจัด วางอาคารให้ ถู ก ห้ อ มล้ อ มด้ ว ยป่ า เป็ นการวางผังเพือ่ ซ่อนอาคารไว้ ให้ไม่ สามารถเห็นได้จากด้านนอก ลักษณะอาคารถู กัดวาง ล้อไปกับ Landscape ท�ำให้มที ศิ ทางที่ กลมกลืนไปกับธรรมชาติ แต่กลับสร้างความ โดดเด่นด้วยหอชมวิวทีต่ งั ้ อยูท่ า่ มกลางป่ าเป็ น ตระหง่าน ท�ำหน้าทีเ่ ป็ นจุดโฟกัสของโครงการ โครงการตัง้ อยูบ่ นถนน สุขาภิบาล 2 สามารถเดินทางมาได้โดย รถไฟฟ้ าแล้วต่อ ด้วยรถโดยสารประจ�ำทางหรือจักรยานยนตร์ รับจ้าง หรือสามารถเดินทางได้โดนรถโดยสาร ส่วนตัว เช่นกัน สามารถเดินทางมาง่าย ใกล้ เมืองใหญ่ทำ� ให้ได้รบั ความนิยมส�ำหรับการพัก ผ่อนในวันหยุดอย่างมาก
๒๗
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
แนวความคิ ดเรื่องพืน้ ที่ใช้สอยของโครงการ ภายในโครงการมีการแบ่งสัดส่วน ไว้อย่างชัดเจนเพือ่ ให้เหมาะสม ส�ำหรับ การเรียนรู้ โดยนอกจากจะให้ความส�ำคัญกับพืน้ ่ีป่าแล้ว ยังให้ความส�ำคัญกับเรือ่ งของ สถาปั ตยกรรมอย่างมาก เพราะเราไม่สามารถแยกสิง่ ก่อสร้างออกจากสภาพแวดล้อม ได้ ข้อได้เปรียบของโครงการคือการสร้างป่ าปลูก ท�ำให้สามารถทีจ่ ะจัดสรรค์พน้ื ที่ ใช้สอยได้อย่างอิสระ และเป็ นไปตามความเหมาะสมของสภาพพืน้ ที่ แต่ยงั คงแนวคิด เรือ่ งการเรียนรูเ้ ป็ นหลักเช่นเดียวกับศูนย์การเรียนรูท้ างธรรมชาติในหลายๆแห่ง คือ 1) เข้ามาพบกับพืน้ ทีจ่ ดั แสดงนิทรรศการทีใ่ ห้ความรู้ เพือ่ ให้ผชู้ ม ได้ใช้เวลาท�ำความเข้าใจบริบทของโครงการ 2) เริม่ เดินชมตามเส้นทางเข้าสูพ่ น้ื ทีธ่ รรมชาติ เพือ่ ความใกล้ชดิ และสร้างความเข้าใจมากยิง่ ขึน้ 3) จุดหมายปลายทาง ณ ทีน่ ้ีคอื พืน้ ทีช่ มป่ าซึง่ เป็ นFocus point ที ่ สวยงามของโครงการนัน้ เอง ใช้พน้ื ทีอ่ ย่างคุม้ ค่า นอกจากจะจัดวางผังได้ดแี ล้ว ยังสร้างพืน้ ทีใ่ ช้สอยได้ อย่างเต็มทีเ่ ช่น การสร้าง Graden Roof ซึง่ จะท�ำให้ผเู้ รียนรูห้ รือผูเ้ ข้าชม ได้มมุ มองใน อีกระดับหนึ่งทีส่ งู ขึน้ มาจากระดับพืน้ ที่ และยังท�ำให้อาคารให้น้ีกลมกลืนไปกับป่ ามาก ยิง่ ขึน้ ด้วย
แนวความคิ ดในการออกแบบรูปทรง และที่ว่าง สถาปัตยกรรม อาคารมีแนวคิดการออกแบบให้ดกู ลมกลืนและ เป็ นมิตรกับสิง่ แวดล้อม การออกแบบเพือ่ ให้กลมกลืนกับธรรมชาติ มีการออกแบบมัง้ ตัง้ แต่การวาง ผังของอาคาร ร่วมกับ Landscape มีการสร้างv Verticle Relationship ของพืน้ ทีส่ วน ด้านล่าง เชือ่ มต่อขึน้ ไปบนหลังคาทีเ่ ป็ น Green Roof การเลือกใช้วสั ดุหลักในการ ก่อสร้างมีความเป็ นมิตรกับสิง่ แวดล้อมโดยเลือกใช้ดนิ เป็ นวัตถุดบิ หลักในการสร้าง โดยใช้วธิ กี ารอัดบดจนเกิดความหนาแน่นทีม่ คี วามแข็งแรงมากพอ ส่งผลให้สแี ละ สัมผัสทีอ่ อกมานัน้ ยิง่ ท�ำให้อาคารมีความเป็ นหนึ่งเดียวกับธรรมชาติมายิง่ ขึน้ การออกแบบเพือ่ เน้นความเป็ นมิตรกับสิง่ แวดล้อม โดยสร้างช่อเปิ ดและ ช่องลมภายในอาคารเพือ่ ให้อากาศและลมสามารถไหลเวียนได้อย่างทัวถึ ่ ง เป็ นอาคาร ทีส่ ามรถใช้งานได้โดยไม่ตอ้ งแอร์ ด้วยความเย็นจากหลังคา และผนังทีม่ คี วามหนา อีก ทัง้ ลมและอากาศทีถ่ ่ายเทสะดวก ท�ำให้อาคารหลังนี้เป็ นอาคารทีเ่ ป็ นมิตรกับสิง่ แวดล้อมอย่างแท้จริง
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
สถาปั ตยกรมทีต่ งั ้ อยูใ่ นป่ า แนวคิ ด ในการออกแบบโดยการคาดการ สถานการณ์ลว่ งหน้า ซึง่ เกิดจากการศึกษาธรรมชาติของ ต้นไม้ และวิเคราะห์สภาพพืน้ ที่ เพือ่ สร้างสถาปั ตยกรรม ทีม่ คี วามสอดคล้องกับธรรมชาติอย่างแท้จริง ส�ำหรับ โครงการนี้ซง่ึ เป็ นโครงการปลูกป่ า ได้มกี ารวางผังของ Landscape ควบคูไ่ ปกับการออกแบบ Architect เพือ่ ให้ เกิดความลงตัว ของอนาคต นัน้ หมายถึง เป็ นการ ออกแบบสถาปั ตยกรรมทีจ่ ะอยูร่ ว่ มกับธรรมชาติ ได้อย่าง เป็ นมิตร ทัง้ ภาพลักษณ์ วัสดุ และการใช้งาน
บทวิ เคราะห์ ข้อดี ข้อเสีย
ข้อดี แนวคิดการวางผัง
สร้างพืน้ ทีท่ โ่ี อมล้อม ท�ำให้หลุดออกพืน้ ทีข่ อง เมือง
ข้อเสีย พืน้ ทีศ่ กึ ษาธรรมชาติมนี ้อย
มีลำ� ดับการเข้าถึงทีช่ ดั เจน
แนวคิดเรือ่ งพืน้ ทีใ่ ช้สอย
สร้างพืน้ ทีใ่ ช้สอยได้อย่างคุม้ ค่า และมีสดั ส่วนของ พืน้ ทีใ่ นแต่ละประเภท ทีเ่ หมาะสม
-
แนวคิดเรือ่ งรูปทรง ทีว่ า่ ง และสถาปั ตยกรรม
สถาปั ตยกรรมยังยื ่ น
-
รูปทรงของ Achitect มีความน่าสนใจ สามารถ ดึงดูดคนได้ Architect และ Landscape สามารถอยูร่ ว่ มกันได้ อย่างลงตัว
๒๙
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
Sungai Buloh , Singapore
ข้อมูลโครงการ ทีต่ งั ้ ขนาดพืน้ ทีโ่ ครงการ ขนาดพืน้ ทีอ่ าคาร ลักษณะโครงการ
: 301 Neo Tiew Crescent, Singapore 718925 : 812 ไร่ (1,299,200 sqm.) : 13,350 sqm : ศูนย์ศกึ ษาและวิจยั ระบบนิเวศทางธรรมชาติ พืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำ
รายละเอียดโครงการ เขตอนุรกั ษ์ธรรมชาติพน้ื ทีช่ มุ่ น�้ำซันไก บูลอร์เป็ นแหล่งท่องเทีย่ วเชิงอนุรกั ษ์ ระดับโลกทีม่ กี ารค้นพบครัง้ แรกในปี ค.ศ. 1986 โดยกลุม่ นักดูนกจากสมาคม Malayan Nature Society สามปี ต่อมาหรือในปี ค.ศ. 1989 รัฐบาลได้ประกาศ ให้สถานทีแ่ ห่งนี้เป็ นเขตอนุรกั ษ์ธรรมชาติ และเปิ ดให้เข้าชมอย่างเป็ นทางการ ในปี ค.ศ. 1993 ในการสัมผัสประสบการณ์พน้ื ทีช่ มุ่ น�้ำอย่างถูกต้อง วัตถุประสงค์โครงการ - อนุรกั ษ์พน้ื ทีช่ มุ่ น�้ำ - สร้างพืน้ ทีศ่ กึ ษาธรรมชาติ อันอุดมไปด้วยสภาพแวดล้อมที่ สมบูรณ์ และ ทรงคุณค่า - ปลูกสร้างจิตส�ำนึกรักษ์ ในธรรมชาติ และเรียนรูว้ ธิ กี ารอนุรกั ษ์ทถ่ี กู ต้อง เพือ่ ประยุกต์ใช้กบั วิถชี วี ติ ในการใช้ทรัพยากรธรรมชาติ ได้อย่างเหมาะสมและ คุม้ ค่า
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
แนวความคิ ดในการวางผังของโครงการ แนวความคิ ดโครงการ ป่ ากลางเมือง
ความส�ำเร็จของโครงการ
เรียนรูท้ า่ มกลางธรรมชาติ
เป็ นมิตรกับสิง่ แวดล้อม
เป็ นแหล่งศึกษาธรรมชาติของหลากหลายสถานบันในพืน้ ทีใ่ กล้เคียง เป็ นสถานพักผ่อนของผูค้ น อนุรกั ษ์และเป็ นต้นแบบศูนย์ศกึ ษาธรรมชาติพน้ื ทีช่ มุ่ น�้ำ
หลักฐานข้อมูลสนับสนุน
Singapore Landscape Architecture Awards 2015: Gold Award Parks and Public Spaces 2010 ASLA PROFESSIONAL AWARDS - HONOR AWARD The Sungei Buloh Wetland Reserve Master Plan เขตอนุรกั ษ์ธรรมชาติพน้ื ทีช่ มุ่ น�้ำซันไก บูลอร์ได้รบั การประกาศเป็ นอุทยาน มรดกอาเซียนแห่งแรกของสิงคโปร์ในปี ค.ศ. 2003
ปัจจัยสู่ความส�ำเร็จ
พืน้ ทีโ่ ครงการมีขนาดทีก่ ว้างใหญ่มาก ท�ำให้เกิดการกระจายตัวของอาคารไปในวงกว้าง เพือ่ ให้การศึกษาเรียยนรู้ สามารถท�ำได้ครอบคลุมทัง้ พืน้ ที่ โดยหลักในการจัดวางอาคารนัน้ โดยมากจะจัดขึน้ ในพืน้ ทีท่ เ่ี ป็ นแนวคันดิน หรือดินดอน เพือ่ ทีจ่ ะมไ่ให้ไปกระทบกับพืน้ ทีท่ เ่ี ป็ นพืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำมากนัก อีกทัง้ ตัวอาคาร และเส้นทางเดินศึกษาธรรมชาติ รวมถึงหอชมนก ยังยกระดับสูงขึน้ เพือ่ ลดฟุตปรืน้ ของอาคาร อย่างไรก็ตาม พืน้ ทีท่ งั ้ หมดของโครงการก็ยงั มีการจ�ำแนกประเภทพืน้ ทีป่ ่ า เพือ่ การจัดการดูแลได้อย่างมีระบบ โดยค�ำนึงถึงบริบทของสภพาแวดล้อมทางธรรมชาติ และพืน้ ทีก่ ารใช้งานของสัตว์ป่าเป็ นหลัก
Program เน้นการอนุรกั ษ์สภาพแวดล้อมเดิม เพือ่ สัตว์ป่า และวัฒนธรรมเดิน ของคนในพืน้ ที่ มีโปรแกรมหลักสูตรการศึกษาร่วมกับสถานบันหลายแห่ง Site Planning วางผังโดยค�ำนึงถึงสภาพแวดล้อมเดิมเป็ นเกณฑ์หลัก Architect สถาปั ตยกรรมมีทงั ้ รูปแบบทีก่ ลมกลืนไปกับธรรมชาติและขัดแย้ง
๓๑
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
แนวความคิ ดเรื่องพืน้ ที่ใช้สอยของโครงการ
ในการก�ำหนดพืน้ ทีใ่ ช้สอย จะเริม่ มาจากการวางผังใหญ่ ก�ำหนด Zonning ของแต่ละพืน้ ที่ ซึง่ เกิดจากการวิเคราะห์ สภาพของแต่ละพืน้ ทีใ่ นโครงการ ซึง่ จะมีลกั ษณะทีแ่ ตกต่างกันไป เช่นการก�ำหนดว่าพืน้ ที่ สันทนาการ จะต้องไม่เป็ นพืน้ ทีท่ ่ี มีสตั ว์ป่าเข้ามาหากิน เพือ่ ทีจ่ ะไม่เป็ นการรบกวนสัตว์ป่า หรือการเลือกพืน้ ทีเ่ พือ่ การอนุรกั ษ์ จะต้องส�ำรวจระบบนิเวศและ สังเกตุพฤติกรรมสัตว์ถงึ การใช้งานภายในพืน้ ทีอ่ ย่างรอบคอบ เพือ่ สร้างความสมดุลระหว่างพืน้ ทีเ่ รียนรูก้ บั พืน้ ทีอ่ นุรกั ษ์ ธรรมชาติได้อย่างเหมาะสม
แผนแนวความคิดหรือนโยบายของโครงการ มีอยูด่ ว้ ยกัน 3 ข้อหลัก และสถาปั ตยกรรมต้องตอบรับกับลักษณะพืน้ ทีใ่ ช้สอยดังที่ กล่าวไว้ขา้ งต้นได้อย่างถีถ่ ว้ น พืน้ ทีใ่ ช้สอยของโครงการ จะอยูบ่ นพืน้ ฐานของ 1) การอนุรกั ษ์พน้ื คงความหลากหลายทางชีวภาพของพืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำ 2) สร้างพืน้ ทีเ่ รียนรูท้ ใ่ี กล้ชดิ กับธรรมชาติ 3) สร้างแรงบัลดาลใจและจิตส�ำนึกรักษ์สงิ่ แวดล้อม โดยกิจกรรมภายในโครงการ ก็จะมีพน้ื ทีอ่ าคารส่วนกลางหลัก และจะกระจายพืน้ ทีเ่ รียนรูไ้ ว้ตามเส้นทางศึกษาธรรมชาติ ทีย่ าวไปทัวทั ่ ง้ โครงการ สามารถพบเห็นความหลากหลายของระบบนิเวศ และยังมีพน้ื ทีโ่ ซนสันทนาการเพือ่ การศึกษา โดยจะอยูม่ ราชายของโครงการ และติดกับทะเล ท�ำให้สามารถซึมซับบรรยากาศ ของธรรมชาติได้หลากหลายรูปแบบอย่างเต็มที่
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
บทวิ เคราะห์ ข้อดี ข้อเสีย
แนวความคิ ดในการออกแบบรูปทรง และที่ว่าง สถาปัตยกรรม กลุม่ อาคารหลักของโครงการ มีรปู ทรงของอาคารมีความเรียบง่าย เหมาะสม กับสภาพภูมอิ ากาศ และถูกควบคุมให้มคี วามกลมกลืนกับธรรมชาติ ด้วยสีและวัสดุท่ี น�ำมาใช้งาน ถูกสร้างขึน้ เพือ่ ตอบสนองการใช้งานมากกว่าการสร้างรูปทรงทีส่ วยงาม ภาพลักษ์มคี วามเป็ นพืน้ ถิน่ ให้บรรยากาศสบายๆ
ข้อดี แนวคิดการวางผัง
เส้นทางศึกษาธรรมชาติ ทีเ่ ลือกใช้วสั ดุและการก่อสร้างทีค่ ำ� นึงถึงสิง่ แวดล้อม โดนเส้นทางลักษณะนี้จะสามารถเข้าถึงได้ทวทุ ั ่ กพืน้ ทีใ่ นโครงการ โดยทีไ่ ม่รบกวน หรือท�ำลายระบบนิเวศพืน้ ทีช่ มุ่ น�้ำ นอกจากจะมีการออกแบบเพือ่ ความกลมกลืนแล้ว โครงการนี้ยงั มีรปู ทรงของ สถาปั ตยกรรมทีแ่ ปลกตาด้วยเช่นกัน นัน้ คือจุดพัก เพือ่ ชมสัตว์ธรรมชาติ ทีตงั ้ อยูใ่ น เส้นทางเดินศึกษาธรรมชาติ รูปทรงของอาคารทีด่ ลู อ้ เลียนมาจากรูปทรงของรังนก โดยคนสามารถเข้าไปอยูด่ า้ นในและมองออกมาภายนอกผ่านช่องว่างเล็กๆ อาจเพือ่ เป็ นการไม่ให้สตั ว์ป่ารูส้ กึ ตื่นตกใจเมือ่ เห็นมนุษย์
แนวคิดเรือ่ งพืน้ ทีใ่ ช้สอย
หอชมนกทีต่ งั ้ ตระหง่านอยูใ่ กล้กบั พืน้ ทีร่ าบลุม่ ซึง่ เป็ นแหล่งอาหารและพัก อาศัยของนกน�้ำ และนกทีอ่ พยบลงมาจากซกโลกเหนือ ท�ำให้สามารถศึกษาเรียนรูท้ งั ้ สัตว์ป่าและพันธุไ์ ม้ในระดับเรือนยอด
ข้อเสีย
พืน้ ทีก่ ว้างใหญ่ สามารถวางผังเพือ่ ศึกษา ธรรมชาติได้หลากหลายรูปแบบ
เส้นทางศึกษาธรรมชาติ มีความยาวมากเกินไป
ใช้ประโยชน์จากสภาพแวดล้อมเดิมไม่เป็ นการ รบกวนธรรมชาติ
พืน้ ที่ รวมตัวอาจจะมีน้อยเกินไป
กระจายพืน้ ทีเ่ รียนรูก้ ว้างมากอาจดูแลไม่ทวถึ ั่ ง
เน้นพืน้ ทีใ่ ช้งานภายนอก ท�ำให้สมั ผัสกับ ธรรมชาติได้อย่างเต็มที่
แนวคิดเรือ่ งรูปทรง ทีว่ า่ ง และสถาปั ตยกรรม
มีทงั ้ รูปแบบสถาปั ตยกรรม ทีก่ ลืมกลืน และขัด แย้งกับธรรมชาติ สร้างความน่าสนใจสดุดตาให้ กับโครงการได้
-
๓๓
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
เพือ่ น�ำมาใช้ในการออกแบบวางผังการจัดการโครงการ การเข้าถึง และพืน้ ทีก่ จิ กรรม
Knowladge พืน้ ที่จดั นิ ทรรศการ
Sungai boluh
ล�ำดับแนวคิ ด รูปแบบของการเรียนรู้
ป่ าในกรุง
สรุปแนวความคิ ดโครงการ
ศูนย์ศึกษาธรรมชาติ บางปู
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
33.5%
85%
15%
Visitor Center ทางเข้าโครงการ
อาคารส�ำนักงาน เ พื่ อ เ ต รี ย ม ตั ว แ ล ะ ท� ำ ค ว า ม เ ข้ า ใ จ โครงการ ก่อนการเข้าไปศึกษา
พืน้ ที่จดั นิ ทรรศการ
กิ จกรรมเรียนรู้ใกล้ชิด ธรรมชาติ
ชมนก ปลูกป่ า
สร้างประสบการณ์รว่ มของคนกับป่ า เพือ่ สะท้อนให้เห็นถึงคุณค่าของสิง่ แวดล้อม
เส้นทางเดิ นป่ า
40%
พืน้ ที่ทำ� กิ จกรรม
5%
หอชมนก
2.5%
13%
56%
1.5%
อื่นๆ หอชมวิ ว
ลงพืน้ ที(่ พืน้ ดิน) เพือ่ ศึกษา
19%
Activities
สัมผัสกับธรรมชาติ ผ่านการเดิน มอง ได้ยนิ ได้กลิน่ รวมถึงรสชาติ
เส้นทางศึกษาธรรมชาติ
27.5%
2%
กิจกรรมสะท้อนวัฒนธรรม
พักผ่อนท่ามกลางธรรมชาติ
เป็ นบริบททีส่ ำ� คัญ ทีจ่ ะซึมซับบรรยากาศ ของธรรมชาติ และสร้างภาพจ�ำทีด่ ี เพือ่ ให้เห็นถึงคุณค่าของพืน้ ที่
จะเห็นได้วา่ รูปแบบการเรียนรูจ้ ะมีลำ� ดับ เพือ่ ทีจ่ ะสร้างความเข้าใจในโครงการ และ เห็นถึงคุณค่าของสิง่ แวดล้อม
* ค�ำนวนเปอร์เซนต์เฉพาะพืน้ ทีใ่ ช้สอยเท่านัน้
สัดส่วนพืน้ ทีท่ ม่ี มี ากทีส่ ดุ คือ พืน้ ทีก่ ารใช้งานประเภท 1) พืน้ ทีจ่ ดั นิทรรศการ ซึง่ เป็ นหัวใจหลักในการมอบความรู้ และเป็ นหน้าตาของ โครงการทีส่ ำ� คัญ ควรสร้าง First Impreession ทีส่ ร้างแรงบันดาลใจให้แก่ผเู้ ข้ามาศึกษา เพือ่ สร้างความต่อเนื่อง ในการเรียนรู้ 2) เส้นทางเดินป่ า เน้นการเรียนรูท้ า่ มกลางธรรมชาติ โดยรบกวนธรรมชาติให้น้อย ทีส่ ดุ และสร้างประสบการณ์เพือ่ ให้เกิดความทรงจ�ำทีด่ ี สร้างคุณค่าของพืน้ ทีข่ น้ึ ในจิตใจคน
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
สรุปการศึกษากายภาพโครงการ
การออกแบบกายภาพโครงการ
ที่ตงั ้ โครงการ
ที่ตงั ้ โครงการ
การวางผัง
Location Surrounding
ชานเมือง
บางปู
ป่ าในกรุง
Sungai buloh
ใกล้พน้ื ทีช่ มุ ชน สถานทีร่ าชการ
พืน้ ที่ใช้สอย
สถาบันศึกษา
Architect
พืน้ ทีส่ เี ขียว
Sustainble
พืน้ ทีป่ ระวัตศิ าสตร์และ วัฒนธรรม
การออกแบบกายภาพโครงการ การวางผัง
ทีพ่ กั /โรงแรม
วางโดยใช้สภาพแวดล้อมพืน้ ทีเ่ ดิมเป็ นเกณในการออกแบบ อาคารกับสิง่ แวดล้อมเชือ่ มโยงกัน มีการแบ่งสัดส่วนพืน้ ทีแ่ ต่ละประเภทของการใช้งานได้อย่างมีระบบ
พืน้ ที่ใช้สอย
พืน้ ทีก่ ารใช้งานมีความต่อเนื่องกัน ให้ความส�ำคัญกับสัตว์ป่าและต้นไม้มากพอๆกับการใช้านของมนุษย์
การออกแบบรูปทรง และที่ว่าง สถาปัตยกรรม
สถาปัตยกรรมยังยื ่ น
รูปแบบของอาคารทีก่ ลมกลืนไปกับสภาพแวล้อม สร้างความเป็ น หนึ่งเดียวกัน รูปแบบของอาคารทีข่ ดั แย้งกับสภาพแวดล้อม เพือ่ สร้างความน่า สนใจ สะดุดตา วัสดุเป็ นมิตรกับสิง่ แวดล้อม อาคารประหยัดพลังงาน ใช้ประโยชน์จากสิง่ แวดล้อมเดิมให้มากทีส่ ดุ
Surrounding
ยานพาหนะส่วนตัว รถโดยสารประจ�ำทาง จักรยาน เดิน
ลักษณะของโครงการมักจะตัง้ อยูใ่ นพืน้ ทีช่ านเมือง ซึง่ มีพน้ื ทีส่ เี ขียวเป็ นหลัก มีความใกล้เคียงกับชุมชน เนื่องจากดัง้ เดิมมักจะเป็ นสภาพแวดล้อมทีถ่ กู ใช้ประโยชน์โดยชาวบ้านในบริเวณใกล้เคียง จึงมีประวัตศิ าสตร์เล็ก น้อยทีเ่ กิดขึน้ บนพืน้ ที่ และการตัง้ อยูใ่ กล้สถานศึกษาก็เป็ นข้อได้เปรียบของโครงการทีจ่ ะสามารถสร้างศักยภาพทาง ด้านการเรียนรูข้ องโครงการได้ดยี งิ่ ขึน้
๓๕
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
PROGRAM หมวดหมูโ่ ปรแกรม
กิจกรรม ทัวไป ่
Knowledge
เรียนรูเ้ กีย่ วกับสิง่ แวดล้อม เฉพาะถิน่ ทัวไป ่ เรียนรูใ้ นสิง่ แวดล้อม
ส่วนประกอบในโครงการ
เฉพาะถิน่
อบรมความรูพ้ น้ื ฐาน
ห้องอบรม
นิทรรศการแสดงความรูเ้ รือ่ งระบบนิเวศ
พืน้ ทีจ่ ดั นิทรรศการถาวร
นิทรรศการผลงานนักเรียน/นักศึกษา/ศิลปิ นพืน้ บ้าน ฯ
พืน้ ทีจ่ ดั นิทรรศการชัวคราว ่
เรียนรูใ้ นพืน้ ทีธ่ รรมชาติ เรือ่ งเล่าจากปราชญ์ชาวบ้าน วิถคี นพืน้ บ้านกับสิง่ แวดล้อม ปลูกป่ า
เรียนรูเ้ พือ่ สิง่ แวดล้อม
Facility
Office
PROGRAM
ดูนก สังเกตสัตว์หน้าดิน สังเกตต้นไม้ สังเกตสภาพแวดล้อม
หอดูนก
การท�ำประมง การหาอาหารป่ า การใช้สอยต้นไม้ในพรุ
ท่าเรือ
เส้นทางศึกษาธรรมชาติ
เป็ นพืน้ ทีใ่ ห้ความรู้ ข้อมูลพืน้ ฐานผ่านการ อ่าน ฟั ง ดู เพือ่ ให้เข้าใจถึงเนื้อหาบริบทของพืน้ ที่ โครงการ สิง่ แวดล้อมโดยรอบ รวมไปถึงข้อมูลในเชิง วัฒนธรรมของพืน้ ที่ และยังเป็ นพืน้ ทีจ่ ดั แสดงผลงาน ของทีเ่ กีย่ วของกับสิง่ แวดล้อม เป็ นพืน้ ทีส่ ร้างความ ทรงจ�ำ ทีส่ ำ� คัญ รูปแบบการเรียนรูผ้ า่ นประสบการณ์ ผ่าน ประสาทสัมผัสทัง้ 5 จะช่วยให้ผเู้ รียนรูส้ ามารถสร้าง ความเข้าใจในธรรมชาติผา่ นกิจกรรมต่างๆ พืน้ ที่ เชื่อมโยงความสัมพันธ์ระหว่างมนุ ษย์และธรรมชาติ และเป็ นการปลูกฝั งจิตส�ำนึกรักสิง่ แวดล้อม
พืน้ ทีส่ าธิต* พืน้ ทีป่ ลูกป่ า / เพาะช�ำต้นกล้า
ชมวิว
จุดชมวิว
ทานอาหาร
ร้านค้า
พักผ่อน
พืน้ ทีพ่ กั ผ่อน
เก็บข้อมูลและเอกสารส�ำคัญ
ส�ำนักงาน
นังท� ่ ำงาน ห้องน�้ำ อืน่ ๆ
คุณค่าของพืน้ ที่
ทีจ่ อดรถ ห้องเก็บของ
พืน้ ทีเ่ พือ่ ซึมซับบรรยากาศธรรมชาติ สร้างความ ทรงจ�ำและความผูกพันธ์ ของคนต่อพืน้ ที่ โดย เฉพาะชาวบ้านในละแวกใกล้เคียง เพือ่ สร้างความ รักและห่วงแหนธรรมชาติ
ศูนย์ศกึ ษาและอนุรกั ษ์ธรรมชาติ พรุป่าโหลง l Mangrove Forest Conservation Center
นวิน สมคะเน หลักสูตรสถาปั ตยกรรมศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาทางสถาปั ตยกรรมศาสตร์ สถาบันอาศรมศิลป์
Area Requirement หมวดหมูโ่ ปรแกรม
จ�ำนวนผูใ้ ช้(คน) พืน้ ทีส่ ทุ ธิ
Knowledge
ขนาดพืน้ ที(่ ตร.ม.) พืน้ ทีส่ ญ ั จร
หมายเหตุ รวม
ห้องอบรม
40
60
30%
18
78
พืน้ ทีจ่ ดั นิทรรศการถาวร
120
180
30%
54
234
พืน้ ทีจ่ ดั นิทรรศการชัวคราว ่
50
75
30%
22.5
94.5
หอดูนก
20
30
30%
9
39
เส้นทางศึกษาธรรมชาติ
-
1.5
-
500
750
คิดสัดส่วนเป็ นระยะทางจากความกว้าง 1.5 เมตร เส้นทางยาว 500 เมตร
ท่าเรือ
20
40
30%
12
52
โป๊ ะเรือมีระยะยืน่ ออกชายฝั ง่ 60 เมตร กว้าง 3 เมตร
พืน้ ทีส่ าธิต*
-
-
-
-
-
ปรับตามสภาพพืน้ ทีข่ องป่ า
พืน้ ทีป่ ลูกป่ า / เพาะช�ำต้นกล้า
-
-
-
-
-
ปรับตามสภาพพืน้ ทีข่ องป่ า
จุดชมวิว
20
40
30%
12
52
ร้านค้า
2
9
-
-
9
120
240
30%
72
312
ฝ่ ายบริหาร
1
6
-
-
9
ฝ่ ายเจ้าหน้าที่ / ผูเ้ ชีย่ วชาญ
5
10
30%
3
13
ฝ่ ายประชาสัมพันธ์
1
4
-
-
4
Knowledge
พืน้ ทีพ่ กั ผ่อน
Kiosk มีจำ� นวน 3 ร้าน
Office ส�ำนักงาน
รวม
1646.5
๓๗
