ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਰਚੇਤਾ ਡਾ. ਡੀ. ਪੀ. ਸਿੰਘ (ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਤਾ - ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਮੀਨਾ ਸ਼ਰਮਾ, ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ)

ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਅਤਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਦਤ ਰਚਤਤਵਾ ਡਵਾ. ਡਣ. ਪਣ. ਵਸਸਿੰ ਘ ਨਵਾਲ ਇਕ ਮਮੁਲਵਾਕਵਾਤ ਮਮੁਲਵਾਕਵਾਤ ਕਰਤਵਾ - ਸ਼ਸ਼ਣਮਤਣ ਮਣਨਵਾ ਸ਼ਰਮਵਾ, ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ ਐਸ. ਐਸ. ਜਣ. ਵਰਜ਼ਨਲ ਸਸੈਂਟਰ, ਹਿਮੁਵਸ਼ਆਰਪਮੁਰ

ਡਵਾ. ਡਣ. ਪਣ. ਵਸਸਿੰ ਘ

ਸ਼ਸ਼ਣਮਤਣ ਮਣਨਵਾ ਸ਼ਰਮਵਾ

ਸਸਿੰ ਨ 1956 ਵਵਿਚ ਜਨਮਤ ਡਵਾ. ਦਤਵਵਿਸਿੰ ਦਰ ਪਵਾਲ ਵਸਸਿੰ ਘ ਦਵਾ ਜਜੱ ਦਣ ਵਪਸਿੰ ਡ, ਹਿਮੁਵਸ਼ਆਰਪਮੁਰ-ਟਟਾਂਡਵਾ ਸੜਕ ਉੱਤਤ ਸਵਥਿਤ ਸਰਟਾਂ ਨਗਿਰ ਦਤ ਚੜੜ੍ਹਦਤ ਪਵਾਸਤ, ਵਿਜੱ ਲ ਮਮੌਜਯੂਦ ਵਪਸਿੰ ਡ ਬਣਰਮਪਮੁਰ ਹਿਹ। ਬਵਾਅਦ ਵਵਿਚ ਆਪ ਨਨ ਨਯਟਾਂ ਨਸਿੰਗਿਲ ਵਵਿਖਤ ਵਰਹਿਵਾਇਸ਼ ਕਰ ਲਈ ਅਤਤ ਹਿਮੁਣ ਵਪਛਲਤ ਲਗਿਭਗਿ ਇਕ ਦਹਿਵਾਕਤ ਤਤ ਆਪ ਕਹਨਨਡਵਾ ਦਤ ਸਯੂਬਤ ਓਂਟਵਾਰਣਓ ਵਵਿਖਤ ਵਿਸਦਤ ਹਿਹੋਏ ਵਿਣ ਵਵਿਵਗਿਆਨ, ਸਵਾਵਹਿਤ ਅਤਤ ਚਹੋਵਗਿਰਦਤ ਪਸ਼ਤਣ ਕਵਾਰਜਸ਼ਣਲ ਹਿਨ। ਵਪਛਲਤ ਲਗਿਭਗਿ ਚਵਾਰ ਦਹਿਵਾਵਕਆਆ ਤਤ ਡਵਾ. ਡਣ. ਪਣ. ਵਸਸਿੰ ਘ, ਵਵਿਜੱ ਵਦਅਕ ਤਤ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਸਰਗਿਰਮਣਆਆ ਦਣ ਸਰਪਸ਼ਸਤਣ ਕਰਦਤ ਹਿਹੋਏ ਸਮਯੂਹਿ ਪਵਾਠਕਟਾਂ, ਸਸ਼ਹੋਵਤਆਆ ਅਤਤ ਵਵਿਵਦਆਰਥਿਣਆਆ ਦਵਾ ਮਵਾਰਗਿ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਤ ਆ ਰਹਿਤ ਹਿਨ। ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਖਤਤਰ ਵਵਿਚ ਡਵਾ. ਦਤਵਵਿਸਿੰ ਦਰ ਪਵਾਲ ਵਸਸਿੰ ਘ, ਆਪਣਤ ਸਸਿੰ ਖਤਪ ਨਵਾਮ ਡਵਾ. ਡਣ. ਪਣ. ਵਸਸਿੰ ਘ ਨਵਾਲ ਹਿਣ ਵਿਧਤਰਤ ਜਵਾਣਤ ਜਟਾਂਦਤ ਹਿਨ। ਮਯੂਲ ਰਯੂਪ ਵਵਿਚ ਭਮੌਵਤਕ ਵਵਿਵਗਿਆਨਣ ਵਿਜਤ ਸਥਿਵਾਵਪਤ ਡਵਾ. ਡਣ. ਪਣ. ਵਸਸਿੰ ਘ ਨਯੂਸਿੰ ਕਮੁਦਰਤ, ਕਵਾਦਰ ਤਤ ਕਵਾਇਨਵਾਤ ਨਵਾਲ ਉਚਤਚਵਾ ਵਪਆਰ ਹਿਹ। ਇਸਤ ਵਪਆਰ ਦਣ ਵਖਜੱ ਚ ਨਯੂਸਿੰ ਹਿਹੋਰ ਪਜੱ ਕਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਭਮੌਵਤਕ ਵਵਿਵਗਿਆਨਣ ਨਨ ਮਟਾਂ-ਬਹੋਲਣ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਵਵਿਚ 20 ਪਮੁਸਤਕਟਾਂ ਪਵਾਠਕਟਾਂ ਦਣ ਝਹੋਲਣ ਵਵਿਚ ਪਵਾ ਕਤ ਸਵਾਵਹਿਤ ਦਤ ਖਜ਼ਵਾਨਨ ਨਯੂਸਿੰ ਹਿਹੋਰ ਅਮਣਰ ਬਣਵਾਇਆ ਹਿਹ। ਆਪ ਦਵਾ ਨਵਾਮ ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਦਮੁਰਲਜੱਭ ਵਵਿਵਗਿਆਨਣਆਆ ਵਵਿਚ ਸ਼ਮੁਮਵਾਰ ਹਿਹ, ਵਜਨੜ੍ਹਟਾਂ ਨਨ ਵਿਜੱ ਖਰਤ ਵਨਨਿੱਜਣ ਪਸ਼ਹੋਫ਼ਹਸ਼ਨ ਦਤ ਨਵਾਲ ਨਵਾਲ ਮਟਾਂ-ਬਹੋਲਣ ਦਣ ਵਿਣ ਭਰਪਯੂਰ ਸਤਵਿਵਾ ਕਣਤਣ ਹਿਹ। ਆਪ ਨਨ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ ਭਰਪਯੂਰ, ਸਰਲ ਅਤਤ ਵਦਲਚਸਪ ਲਤ ਖਟਾਂ ਦਣ ਰਚਨਵਾ ਨਵਾਲ ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਲਤ ਖਟਾਂ ਪਸ਼ਤਣ ਪਵਾਠਕਟਾਂ ਦਣ ਭਮੁਜੱ ਖ ਨਯੂਸਿੰ ਜਵਾਵਗਿਸ਼ਤ ਕਣਤਵਾ ਹਿਹ। ਕਦਤ ਵਨਰਹੋਲ ਸ਼ਮੁਧਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਲਤ ਖ ਲਵਲਤ ਸਵਾਵਹਿਤ ਦਤ ਪਵਾਠਕਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਨਣਰਸ ਅਤਤ ਉਬਵਾਊ ਲਜੱਵਗਿਆ ਕਰਦਤ ਸਨ। ਪਰ ਡਵਾ. ਸਵਾਵਹਿਬ ਨਨ ਵਵਿਜੱ ਲਖਣ ਸ਼ਹਲਣ ਦਮੁਆਰਵਾ ਪਵਾਠਕਟਾਂ ਦਣ ਵਦਲਚਸਪਣ ਨਯੂਸਿੰ ਇਸ ਪਸ਼ਤਣ ਵਿਧਵਾਇਆ ਹਿਹ। ਵਕਜੱ ਤਤ ਵਿਜਤ ਡਵਾ. ਡਣ. ਪਣ. ਵਸਸਿੰ ਘ ਭਮੌਵਤਕ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਦਵਾ ਅਵਧਆਪਕ ਤਤ ਖਹੋਜਣ ਹਿਹ ਪਰ ਕਲਮ ਵਿਜਤ ਉਹਿ ਸ਼ਬਦਟਾਂ ਦਵਾ ਜਵਾਦਯੂਗਿਰ ਹਿਹ। ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਦਤ ਵਨਨਿੱਜਣ ਤਜਰਬਤ ਅਤਤ ਵਵਿਚਵਾਰਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਜਵਾਨਣ ਦਣ ਉਤਸਮੁਕਤਵਾ ਹਿਰ ਪਵਾਠਕ ਦਤ ਵਹਿਰਦਤ ਅਸਿੰ ਦਰ ਠਵਾਠਟਾਂ ਮਵਾਰਦਣ ਹਿਹੋਵਿਤਗਿਣ। ਖਹੋਜ ਵਜਵਿਵ ਵਜਗਿਆਸਵਾ ਦਣ ਮਟਾਂ ਹਿਹ, ਠਣਕ ਉਵਿਵ ਹਿਣ ਵਵਿਦਵਿਵਾਨਟਾਂ, ਸਵਾਵਹਿਤਕਵਾਰਟਾਂ ਅਤਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ-ਉੱਦਮਣਆਆ ਦਣ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਵਮਲਣਣ ਵਿਣ ਖਹੋਜਣਆਆ ਅਤਤ ਵਵਿਵਦਆਰਥਿਣਆਆ ਲਈ ਮਟਾਂ ਵਿਰਗਿਣ ਠਸਿੰਢੜਣ ਛਟਾਂ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਣ ਹਿਹ। ਇਸਤ ਮਸਿੰ ਤਵਿ ਨਯੂਸਿੰ ਪਯੂਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਡਵਾ. ਡਣ. ਪਣ. ਵਸਸਿੰ ਘ ਹਿਮੁਰਟਾਂ ਪਵਾਸਤ ਪਸ਼ਸਤਮੁਤ ਵਵਿਚਵਾਰ ਲੜਣ ਪਤਸ਼ ਕਣਤਣ ਜਵਾ ਰਹਿਣ ਹਿਹ:

1

ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ : ਡਨ. ਸਨਹਹਿਬ, ਆਪ ਨਨ ਪਮੀਐਚ. ਡਮੀ. ਦਮੀ ਹਡਗਰਮੀ ਹਕਕਿੱ ਥਥ ਪਪਨਪਤ ਕਮੀਤਮੀ? ਆਪ ਦਦ ਹਨਗਰਨਨ ਕਕ ਣ ਰਹਿਦ ਤਦ ਆਪ ਦਨ ਖਖੋਜ ਹਵਿਸ਼ਨ ਕਮੀ ਸਮੀ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ: ਭਮੌਵਤਕ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਵਵਿਸ਼ਤ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਲਈ ਮਹਨਸਿੰ ਯੂ ਸਸਿੰ ਨ 1986 ਵਵਿਚ ਗਿਮੁਰਯੂ ਨਵਾਨਕ ਦਤਵਿ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ, ਅਸਿੰ ਵਮਸ਼ਤਸਰ ਵਿਲਤ ਪਣਐਚ. ਡਣ. ਦਣ ਵਡਗਿਰਣ ਪਸ਼ਦਵਾਨ ਕਣਤਣ ਗਿਈ। ਇਹਿ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜ, ਮਸੈਂ ਇਸਤ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ ਦਤ ਹਿਣ ਅਸਿੰ ਤਰ-ਰਵਾਸ਼ਟਰਣ ਵਵਿਵਗਿਆਨਣ ਤਤ ਵਵਿਲਜੱਖਣ ਅਵਧਆਪਕ ਪਸ਼ਹੋਫਹਸਰ ਸਮੁਰਜਣਤ ਵਸਸਿੰ ਘ ਭਜੱ ਟਣ ਜਣ ਦਣ ਰਵਾਹਿਨਮੁਮਵਾਈ ਵਵਿਚ ਸਸਿੰ ਪਨ ਕਣਤਤ ਸਨ। ਪਣਐਚ. ਡਣ. ਵਡਗਿਰਣ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਦਮੌਰਵਾਨ ਮਸੈਂ ਪਰਵਾ-ਧਮੁਨਣ ਤਰਸਿੰ ਗਿਟਾਂ ਦਣ ਵਿਰਤਤ ਕਰਦਤ ਹਿਹੋਏ, ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਦਸ਼ਵਿਟਾਂ ਦਤ ਵਮਸ਼ਰਣਟਾਂ ਵਵਿਚ ਮਮੌਜਯੂਦ ਅਣਯੂਵਿਣ ਵਕਸ਼ਆਵਿਟਾਂ ਦਵਾ ਅਵਧਐਨ ਕਣਤਵਾ। ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਟਾਂ ਵਵਿਚ, ਮਸੈਂ, ਭਮੌਵਤਕ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਦਤ ਖਤਤਰ ਵਵਿਚ ਧਮੁਨਣ-ਤਰਸਿੰ ਗਿਟਾਂ ਦਣ ਮਦਦ ਨਵਾਲ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਪਦਵਾਰਥਿਟਾਂ ਦਤ ਗਿਮੁਣਟਾਂ ਦਣ ਜਟਾਂਚ ਪੜਤਵਾਲ ਕਣਤਣ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ : ਸਰ! ਆਪ ਜਮੀ ਦਮੀਆਆ ਹਿਹੁਣ ਤਕ ਹਕਸਿੰ ਨਨਮੀਆਆ ਪਹੁਸਤਕਕ ਛਪ ਚਹੁਕਿੱ ਕਮੀਆਆ ਹਿਨ ਤਦ ਹਕਹਿੜਨਮੀਆਆ ਹਕਹਿੜਨਮੀਆਆ? ਕਖੋਈ ਛਪਨਈ ਅਧਮੀਨ ਵਿਮੀ ਹਿਹ? ਹਕਪਪਨ ਕਰ ਕਦ ਹਵਿਸਥਨਰ ਸਹਹਿਤ ਦਕਿੱ ਸਖੋ। ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ: ਮਸੈਂ ਹਿਮੁਣ ਤਕ 24 ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਦਣ ਰਚਨਵਾ ਕਰ ਚਮੁਜੱ ਕਵਾ ਹਿਟਾਂ। ਵਜਨੜ੍ਹਟਾਂ ਵਵਿਚਤ 20 ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਭਵਾਸ਼ਵਾ ਵਵਿਚ ਹਿਨ। ਵਤਸਿੰ ਨ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਅਸਿੰ ਗਿਰਤਜ਼ਣ ਭਵਾਸ਼ਵਾ ਵਵਿਚ ਅਤਤ ਇਕ ਵਕਤਵਾਬ ਸ਼ਵਾਹਿਮਮੁਜੱ ਖਣ ਵਲਪਣ ਵਵਿਚ ਹਿਹ। ਮਸੈਂ ਆਮ ਪਵਾਠਕਟਾਂ ਲਈ ਤਤਰੜ੍ਹਟਾਂ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਵਲਖਣਆਆ ਹਿਨ। ਵਜਨੜ੍ਹਟਾਂ ਵਵਿਚਤ ਦਸ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ; "ਸਣ. ਵਿਣ. ਰਮਨ - ਜਣਵਿਨ ਤਤ ਸਮਟਾਂ", "ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਪਸ਼ਵਾਪਤਣਆਆ ਤਤ ਮਸਲਤ ", "ਧਰਮ ਅਤਤ ਵਵਿਵਗਿਆਨ", "ਭਵਵਿਜੱ ਖ ਦਣ ਪਹੜ", "ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਪਸ਼ਦਯੂਸ਼ਣ", "ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਮਸਲਤ ਅਤਤ ਸਮਵਾਧਵਾਨ" (ਸਸਿੰ ਪਵਾਦਨ), "ਈਜ਼ਵਾਦਕਵਾਰ-ਵਜਨੜ੍ਹਟਾਂ ਦਮੁਨਣਆ ਵਹਿਲਵਾ ਵਦਜੱ ਤਣ" (ਅਨਮੁਵਿਵਾਦ), ਆ ਵਸਜੱ ਖਇਜ਼ਮ-ਕਮੌ ਨਫਵਲਕਟ ਔਰ ਕਹੋਹਿਹਰਸੈਂਸ" ਛਪ ਚਮੁਜੱ ਕਣਆਆ ਹਿਨ। ਬਵਾਕਣ ਵਤਸਿੰ ਨ "ਲਤ ਜ਼ਰ ਵਕਰਨਟਾਂ", "ਅਣਯੂਵਿਣ ਸਪਹਕਟਸ਼ਹੋਸਕਹੋਪਣ", "ਸਵਾਇਸਿੰ ਸ ਐਡ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ; "ਸਮਵ ਦਤ ਵਿਵਹਿਣ", "ਏ ਪਵਾਥਿ ਟਯੂ ਟਰਮੁਥਿਫਮੁਜੱ ਲ ਵਲਵਵਿਸਿੰ ਗਿ" ਅਤਤ "ਅਲਟਰਵਾਸਹੋਵਨਕਸ-ਦਵਾ ਇਸਿੰ ਨਔਡਣਬਲ ਸਵਾਊਂਡਜ" ਛਪਵਾਈ ਅਧਣਨ ਹਿਨ। ਮਸੈਂ ਬਜੱ ਵਚਆਆ ਲਈ ਅਜੱ ਠ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਵਲਖਣਆਆ ਹਿਨ, ਵਜਨੜ੍ਹਟਾਂ ਵਵਿਚਤ ਛਤ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ; "ਟਹਲਣਵਪਸ਼ਸਿੰ ਟਰ", "ਅਜਬ ਹਿਹ ਰਵਾਤ ਦਵਾ ਅਸਿੰ ਬਰ", "ਸਤਰਸਿੰ ਗਿ", "ਰਹੋਬਟ, ਮਨਮੁਜੱਖ ਤਤ ਕਮੁਦਰਤ", "ਧਰਤਣਏ ਰਮੁਕ ਜਵਾ" ਅਤਤ "ਸਪਤਵਰਸ਼ਣ" ਛਜੱ ਪ ਚਮੁਜੱ ਕਣਆਆ ਹਿਨ। ਬਵਾਕਣ ਦਹੋ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ; "ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਦਤ ਦਵਰਆ", ਅਤਤ "ਸਤਰਸਿੰ ਗਿਣ ਪਪੀਂਘ ਤਤ ਹਿਹੋਰ ਨਵਾਟਕ" ਛਪਵਾਈ ਅਧਣਨ ਹਿਨ। ਇਸ ਤਤ ਇਲਵਾਵਿਵਾ ਮਸੈਂ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਸਟਤਟ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ ਟਹਕਸਟ ਬਮੁਜੱ ਕ ਬਹੋਰਡ ਲਈ ਵਫਵਜ਼ਕਸ/ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਵਤਸਿੰ ਨ ਟਹਕਸਟ ਬਮੁਜੱ ਕਸ ਦਵਾ ਅਸਿੰ ਗਿਰਤਜ਼ਣ ਤਤ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਭਵਾਸ਼ਵਾ ਵਵਿਚ ਅਨਮੁਵਿਵਾਦ ਵਿਣ ਕਣਤਵਾ ਹਿਹ। ਮਤਰਣਆਆ ਉਪਰਹੋਕਤ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ, ਪਵਟਆਲਵਾ; ਭਵਾਸ਼ਵਾ ਵਵਿਭਵਾਗਿ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ, ਪਵਟਆਲਵਾ; ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਸਟਤਟ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ ਟਹਕਸਟ ਬਮੁਜੱ ਕ ਬਹੋਰਡ, ਚਸਿੰ ਡਣਗਿੜੜ੍ਹ; ਨਨੈਸ਼ਨਲ ਬਮੁਜੱ ਕ ਟਰਸਟ ਆਫ ਇਸਿੰ ਡਣਆ, ਵਦਜੱ ਲਣ, ਸਯੂਚਨਵਾ ਤਤ ਪਸ਼ਸਵਾਰਣ ਮਸਿੰ ਤਰਵਾਲਵਾ, ਭਵਾਰਤ ਸਰਕਵਾਰ, ਵਦਜੱ ਲਣ, ਅਤਤ ਵਸਸਿੰ ਘ ਬਸ਼ਦਰਜ਼ ਪਬਵਲਸ਼ਰਜ਼, ਅਸਿੰ ਵਮਸ਼ਤਸਰ ਦਮੁਆਰਵਾ ਛਵਾਪਣਆਆ ਗਿਈਆ/ਛਪਵਾਈ ਅਧਣਨ ਹਿਨ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ : ਆਪਣਦ ਪਪਖੋਫਹਸ਼ਨਲ ਸਫ਼ਰ ਬਨਰਦ ਜਨਣਣ ਕਰਵਿਨਓ। ਨਕਕਰਮੀ ਦਮੀ ਸ਼ਹੁਰਣਆਤ ਹਕਕਿੱ ਥਥ ਹਿਖੋਈ? ਕਮੀ ਕਮੀ ਸਦਵਿਨ ਹਨਭਨਈ ਤਦ ਹਕਥਦ ਹਕਥਦ? ਡਵਾ. ਵਸਸਿੰ ਘ: ਮਸੈਂ ਸਸਿੰ ਨ 1978 ਵਵਿਚ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ, ਚਸਿੰ ਡਣਗਿੜੜ੍ਹ ਤਤ ਵਫਵਜ਼ਕਸ ਵਵਿਸ਼ਤ ਵਵਿਚ ਐਮ. ਐਸਸਣ. ਦਣ ਵਡਗਿਰਣ ਹਿਵਾਵਸਲ ਕਣਤਣ। ਉਸਤ ਸਵਾਲ ਸ਼ਸ਼ਣ ਗਿਮੁਰਯੂ ਗਿਹੋਵਬਸਿੰ ਦ ਵਸਸਿੰ ਘ ਖਵਾਲਸਵਾ ਕਵਾਲਜ, ਚਸਿੰ ਡਣਗਿੜੜ੍ਹ ਵਵਿਖਤ ਵਫਵਜ਼ਕਸ ਵਵਿਸ਼ਤ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਅਵਧਆਪਨ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਦਵਾ ਆਰਸਿੰ ਭ ਕਣਤਵਾ। ਪਰ ਜਲਦਣ ਹਿਣ ਖਵਾਲਸਵਾ ਕਵਾਲਜ, ਅਸਿੰ ਵਮਸ਼ਤਸਰ ਵਵਿਖਤ ਵਫਵਜ਼ਕਸ ਦਤ ਅਵਧਆਪਕ ਵਿਜਤ ਕਵਾਰਜ ਭਵਾਰ ਸਸਿੰ ਭਵਾਲ ਵਲਆ। ਅਗਿਲਤ ਦਹੋ ਸਵਾਲ ਇਥਿਤ ਹਿਣ ਬਣਤਤ। ਸਸਿੰ ਨ 1979-80 ਦਮੌਰਵਾਨ, ਗਿਮੁਰਯੂ ਨਵਾਨਕ ਦਤਵਿ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ ਦਤ ਅਵਧਆਪਕ ਤਤ ਖਹੋਜਕਵਾਰ ਡਵਾ. ਸਮੁਰਜਣਤ ਵਸਸਿੰ ਘ ਭਜੱ ਟਣ ਦਣ ਦਤਖ ਰਤਖ ਵਵਿਚ, ਵਫ਼ਵਜ਼ਕਸ ਵਵਿਸ਼ਤ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜ ਵਿਣ ਸ਼ਮੁਰਯੂ ਕਰ ਲਏ । ਅਗਿਸਤ 1980 ਵਵਿਚ ਵਸ਼ਵਿਵਾਵਲਕ ਕਵਾਲਜ, ਨਯਟਾਂ ਨਸਿੰਗਿਲ ਵਵਿਖਤ ਪਜੱ ਕਤ 2

ਤਮੌਰ ਉੱਤਤ ਭਮੌਵਤਕ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਦਤ ਲਹ ਕਚਰਵਾਰ ਵਿਜਤ ਸਤਵਿਵਾ ਸਸਿੰ ਭਵਾਲਣ। ਸਸਿੰ ਨ 1986 ਵਵਿਚ, ਭਮੌਵਤਕ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਵਵਿਸ਼ਤ ਵਵਿਚ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਲਈ ਗਿਮੁਰਯੂ ਨਵਾਨਕ ਦਤਵਿ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ ਤਤ ਪਣਐਚ. ਡਣ. ਦਣ ਵਡਗਿਰਣ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਹਿਹੋਈ। ਸਸਿੰ ਨ 1997 ਵਵਿਚ ਵਸ਼ਵਿਵਾਵਲਕ ਕਵਾਲਜ, ਨਯਟਾਂ ਨਸਿੰਗਿਲ ਦਤ ਸਰਕਵਾਰਣਕਰਣ ਤਤ ਬਵਾਅਦ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਦਤ ਹਿਹੋਰ ਸਰਕਵਾਰਣ ਕਵਾਲਜਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਿਣ ਐਸਹੋਸਣਏਟ ਪਸ਼ਫ ਹੋ ਹਸਰ ਵਿਜਤ ਅਵਧਆਪਨ ਕਵਾਰਜ ਕਰਨ ਦਵਾ ਮਮੌਕਵਾ ਵਮਵਲਆ। ਇਸ ਤਰੜ੍ਹਟਾਂ ਭਵਾਰਤ ਵਵਿਖਤ ਸਸਿੰ ਨ 2008 ਤਕ ਲਗਿਭਗਿ 30 ਸਵਾਲ ਭਮੌਵਤਕ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਵਵਿਸ਼ਤ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਅਵਧਆਪਨ ਤਤ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜ

ਆ ਟਹਕਨਵਾਲਹੋ ਜਣ, ਕਣਤਤ। ਇਸਤ ਕਵਾਲ ਦਮੌਰਵਾਨ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ, ਪਵਟਆਲਵਾ ਅਤਤ ਥਿਵਾਪਰ ਇਸਿੰ ਸਟਣਵਚਊਟ ਆਫ ਇਸਿੰ ਜਨਣਅਵਰਸਿੰ ਗਿ ਐਡ ਪਵਟਆਲਵਾ ਦਣਆਆ ਸਹਨਨਟ ਸਭਵਾਵਿਟਾਂ ਅਤਤ ਬਹੋਰਡ ਆਫ਼ ਸਟਜੱ ਡਣਜ਼ ਦਤ ਮਸੈਂਬਰ ਵਿਜਤ ਸਤਵਿਵਾ ਵਨਭਵਾਉਣ ਦਵਾ ਮਵਾਣ ਵਿਣ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਹਿਹੋਇਆ ਹਿਹ। ਸਰਕਵਾਰਣ ਵਸ਼ਵਿਵਾਵਲਕ ਕਵਾਲਜ, ਨਯਟਾਂ ਨਸਿੰਗਿਲ ਵਵਿਖਤ ਡਣਨ, ਸਟਯੂਡਸੈਂਟ ਅਫਹਅਰਜ਼, ਬਰਸਰ, ਵਡਪਟਣ ਰਵਜਸਟਰਵਾਰ (ਐਗਿਜ਼ਵਾਮਜ਼), ਸਟਵਾਫ਼ ਸਹਕਟਰਣ, ਜਨਰਲ ਸਹਕਟਰਣ ਟਣਚਰ ਯਯੂਨਣਅਨ ਆਵਦ ਅਹਿਮੁਵਦਆਆ ਉੱਤਤ ਕਸਿੰ ਮ ਕਰਨ ਦਵਾ ਮਮੌਕਵਾ ਵਿਣ ਵਮਵਲਆ। ਉਪਰਹੋਕਤ ਸਤਵਿਵਾ-ਕਵਾਲ ਦਮੌਰਵਾਨ, ਦਤਸ਼-ਵਵਿਦਤਸ਼ ਵਵਿਚ, ਵਫਵਜ਼ਕਸ ਵਵਿਸ਼ਤ ਦਤ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਲਗਿਭਗਿ 40 ਅਸਿੰ ਤਰ-ਰਵਾਸ਼ਟਰਣ ਤਤ ਰਵਾਸ਼ਟਰਣ ਕਵਾਨਫਰਸੈਂਸਟਾਂ/ਸਹਮਣਨਵਾਰਟਾਂ ਵਵਿਚ ਭਵਾਗਿ ਲਹ ਣ ਦਵਾ ਮਮੌਕਵਾ ਵਿਣ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਹਿਹੋਇਆ। ਸਸਿੰ ਨ 1987 ਵਵਿਚ ਲਸਿੰਡਨ (ਇਸਿੰ ਗਿਲਸੈਂ ਡ), 1988 ਵਵਿਚ ਸ਼ਸਿੰ ਘਵਾਈ (ਚਣਨ), 1988 ਵਵਿਚ ਹਿਟਾਂਗਿਕਟਾਂਗਿ ਅਤਤ 2006 ਐਡਵਮਸਿੰ ਨਟਨ (ਕਹਨਨਡਵਾ) ਵਵਿਖਤ ਕਵਾਨਫਰਸੈਂਸਟਾਂ/ ਸਹਮਣਨਵਾਰਟਾਂ ਵਵਿਚ ਭਵਾਰਤ ਦਣ ਪਸ਼ਧਣਵਨਧਤਵਾ ਕਰਨ ਦਵਾ ਮਵਾਣ ਵਿਣ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਹਿਹੋਇਆ। ਰਵਾਸ਼ਟਰਣ ਤਤ ਅਸਿੰ ਤਰ-ਰਵਾਸ਼ਟਰਣ ਕਵਾਨਫਰਹਸਟਾਂ/ ਸਹਮਣਨਵਾਰਟਾਂ ਦਣ ਪਸ਼ਧਵਾਨਗਿਣ ਦਵਾ ਮਵਾਣ ਵਿਣ ਵਮਵਲਆ। ਹਿਮੁਣ ਤਕ ਮਸੈਂ ਵਫਵਜ਼ਕਸ ਵਵਿਸ਼ਤ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਲਗਿਭਗਿ 70 ਖਹੋਜ ਪਜੱ ਤਰ ਵਲਖ ਚਮੁਜੱ ਕਵਾ ਹਿਟਾਂ ਜਹੋ ਅਮਰਣਕਵਾ, ਇਸਿੰ ਗਿਲਸੈਂ ਡ, ਜਰਮਨਣ, ਕਹਨਨਡਵਾ, ਚਣਨ ਤਤ ਭਵਾਰਤ ਦਣਆਆ ਪਸ਼ਮਖ ਮੁਜੱ ਖਹੋਜ ਪਵਤਸ਼ਕਵਾਵਿਟਾਂ ਵਵਿਚ ਛਪਤ ਹਿਨ। ਇਸਤ ਕਵਾਲ ਦਮੌਰਵਾਨ, ਲਗਿਭਗਿ 10 ਵਿਵਾਰ, ਦਤਸ਼-ਵਵਿਦਤਸ਼ ਦਣਆਆ ਪਸ਼ਮਖ ਮੁਜੱ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾਵਿਟਾਂ ਵਵਿਖਤ ਵਵਿਸ਼ਤਸ਼ ਸਜੱ ਦਤ ਉੱਤਤ ਲਹ ਕਚਰ ਦਤਣ ਦਵਾ ਮਵਾਣ ਵਿਣ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਹਿਹੋਇਆ। ਅਮਰਣਕਵਾ, ਕਹਨਨਡਵਾ, ਚਣਨ ਤਤ ਭਵਾਰਤ ਦਣਆਆ ਵਫਵਜ਼ਕਸ ਵਵਿਸ਼ਤ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਪਸ਼ਵਸਧ ਖਹੋਜ ਪਵਤਸ਼ਕਵਾਵਿਟਾਂ ਦਵਾ ਵਰਵਵਿਊ ਪਹਨਲ ਮਸੈਂਬਰ ਵਿਣ ਰਵਹਿ ਚਮੁਜੱ ਕਵਾ ਹਿਟਾਂ ਅਤਤ ਭਵਾਰਤ ਤਤ ਕਹਨਨਡਵਾ ਦਣਆਆ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਅਤਤ ਅਵਧਆਪਨ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ 6 ਪਸ਼ਮਖ ਮੁਜੱ ਸਸਿੰ ਸਸਿੰ ਥਿਵਾਵਿਟਾਂ ਦਵਾ ਲਵਾਈਫ਼ ਮਸੈਂਬਰ ਹਿਟਾਂ। ਸਸਿੰ ਨ 2007 ਦਮੌਰਵਾਨ ਪਵਰਆਰ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ, ਤਵਾਵਮਲਨਵਾਡਯੂ ਵਿਲਤ ਮਹਨਸਿੰ ਯੂ ਵਫ਼ਵਜ਼ਕਸ ਵਵਿਸ਼ਤ ਵਵਿਚ ਵਰਸਰਚ ਗਿਵਾਇਡ ਵਿਜਤ ਮਵਾਨਤਵਾ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਹਿਹੋਈ। ਤਦ ਉਪਰਸਿੰ ਤ ਮਤਰਣ ਰਵਹਿਨਮੁਮਵਾਈ ਹਿਤਠ, ਮਤਰਤ ਦਹੋ ਖਹੋਜ-ਵਵਿਵਦਆਰਥਿਣਆਆ; ਅਰਮੁਨ ਉੱਪਮਸਿੰ ਵਨਊ ਅਤਤ ਅਰਵਵਿਸਿੰ ਦ ਕਮੁਮਵਾਰ ਸ਼ਰਮਵਾ ਨਨ ਸਸਿੰ ਨ 2008 ਦਮੌਰਵਾਨ, ਪਵਰਆਰ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ, ਤਵਾਵਮਲਨਵਾਡਯੂ ਤਤ, ਵਫਵਜ਼ਕਸ ਵਵਿਸ਼ਤ ਵਵਿਚ ਮਵਾਸਟਰ ਆਫ਼ ਵਫਲਵਾਸਫਣ ਦਣ ਵਡਗਿਰਣ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਕਣਤਣ। ਹਿਮੁਣ ਤਕ ਮਤਰਤ ਲਗਿਭਗਿ 10 ਸਵਹਿ-ਖਹੋਜਣ, ਮਤਰਣ ਰਵਹਿਨਮੁਮਵਾਈ ਹਿਤਠ ਜਰਮਨਣ, ਇਸਿੰ ਗਿਲਸੈਂ ਡ, ਅਮਰਣਕਵਾ ਅਤਤ ਭਵਾਰਤ ਦਣਆਆ ਪਸ਼ਵਸਜੱ ਧ ਖਹੋਜ ਪਜੱ ਵਤਸ਼ਕਵਾਵਿਟਾਂ ਵਵਿਚ ਆਪਣਤ ਖਹੋਜ ਪਜੱ ਤਰ ਛਜੱ ਪਵਿਵਾ ਚਮੁਜੱ ਕਤ ਹਿਨ ਅਤਤ ਭਵਾਰਤ ਵਵਿਖਤ ਅਨਨਕ ਰਵਾਸ਼ਟਰਣ ਤਤ ਅਸਿੰ ਤਰ-ਰਵਾਸ਼ਟਰਣ ਕਵਾਨਫਰਸੈਂਸਟਾਂ ਵਵਿਚ ਆਪਣਤ ਖਹੋਜ ਨਤਣਜਤ ਸਫਲਤਵਾਪਯੂਰਣ ਪਤਸ਼ ਕਰ ਚਮੁਜੱ ਕਤ ਹਿਨ। ਸਸਿੰ ਨ 2008 ਤਤ ਟਹੋਰਟਾਂਟਹੋ, ਕਹਨਨਡਵਾ ਵਵਿਖਤ ਸਹਕਸਿੰਡਰਣ ਅਤਤ ਵਡਗਿਰਣ ਪਜੱ ਧਰ ਉੱਤਤ ਅਵਧਆਪਨ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਵਵਿਚ ਕਵਾਰਜ਼ਸ਼ਣਲ ਹਿਟਾਂ। ਵਵਿਜੱ ਵਦਆ ਪਸ਼ਦਵਾਨ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ, ਸਸਿੰ ਨ 2013 ਵਵਿਚ ਮਸੈਂ ਕਸੈਂਬਵਰਜ ਲਰਵਨਸਿੰਗਿ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾ ਦਣ ਸਥਿਵਾਪਨਵਾ ਕਣਤਣ। ਵਜਸ ਦਤ ਬਵਾਨਣ ਡਵਾਇਰਹਕਟਰ ਵਿਜਤ ਮਸੈਂ ਅਜੱ ਜ ਵਿਣ ਅਵਧਆਪਨ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਨਵਾਲ ਜਮੁਵੜਆ ਹਿਹੋਇਆ ਹਿਟਾਂ। ਸਸਿੰ ਨ 2008-2019 ਦਮੌਰਵਾਨ ਭਵਾਰਤ ਵਵਿਖਤ, ਗਿਮੁਰਯੂ ਨਵਾਨਕ ਦਤਵਿ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ, ਅਸਿੰ ਵਮਸ਼ਤਸਰ ਤਤ ਵਚਤਕਵਾਰਵਾ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ, ਰਵਾਜਪਮੁਰਵਾ ਵਵਿਖਤ ਵਵਿਸ਼ਤਸ਼ ਸਜੱ ਦਤ ਉੱਤਤ ਲਹ ਕਚਰ ਦਤਣ ਦਵਾ ਅਤਤ ਕਹਨਨਡਵਾ ਦਣਆਆ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾਵਿਟਾਂ: ਸ਼ਹਰਤਡਨ ਕਵਾਲਜ, ਬਸ਼ਹਮਪਟਨ; ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ ਆਫ਼ ਵਿਵਾਟਰਲਯੂ, ਵਿਵਾਟਰਲਯੂ; ਇਸਿੰ ਸਟਣਵਚਊਟ ਆਫ਼ ਵਸਜੱ ਖ ਸਟਜੱ ਡਣਜ਼, ਮਟਾਂਟਰਣਅਲ ਅਤਤ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਹਿਹਰਣਟਤਜ਼ ਫਵਾਊਂਡਤਸ਼ਨ ਆਫ਼ ਕਹਨਨਡਵਾ, ਓਟਵਿਵਾ ਵਵਿਖਤ ਸਮਵ ਸਮਵ ਆਯਹੋਵਜਤ ਕਣਤਣਆਆ ਗਿਈਆਆ ਅਨਨਕ ਕਟਾਂਨਫ਼ਰਸੈਂਸਟਾਂ/ਸਹਮਣਨਵਾਰਟਾਂ ਵਵਿਚ ਭਵਾਗਿ ਲਹ ਣ ਦਵਾ ਮਵਾਣ ਵਿਣ ਹਿਵਾਵਸਲ ਹਿਹੋਇਆ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ : ਆਪ ਜਮੀ ਨਣਸਿੰ ਹਮਲਦ ਸਨਮਨਨਕ ਬਨਰਦ ਜਨਨਣ ਦਮੀ ਇਛਹੁਕਿੱ ਕ ਹਿਕ। 3

ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ: ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਲਤ ਖਣ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਣ ਸਜੱ ਭ ਤਤ ਪਵਹਿਲਵਾ ਸਨਮਵਾਨ, ਮਤਰਣ ਬਵਾਲ ਸਵਾਵਹਿਤ ਪਮੁਸਤਕ "ਸਤਰਸਿੰ ਗਿ" (ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਕਹਿਵਾਣਣ ਸਸਿੰ ਗਿਸ਼ਵਹਿ) ਲਈ ਸਸਿੰ ਨ 1991 ਵਵਿਚ, "ਸ਼ਸ਼ਹੋਮਣਣ ਬਵਾਲ ਸਵਾਵਹਿਤ ਪਮੁਸਤਕ ਪਮੁਰਸਕਵਾਰ" ਦਤ ਰਯੂਪ ਵਵਿਚ, ਭਵਾਸ਼ਵਾ ਵਵਿਭਵਾਗਿ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ, ਪਵਟਆਲਵਾ ਤਤ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਹਿਹੋਇਆ। ਸਸਿੰ ਨ 1994 ਵਵਿਚ, ਸਵਾਵਹਿਤ ਰਸਿੰ ਗਿ ਗਿਠਨ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾ, ਚਸਿੰ ਡਣਗਿੜੜ੍ਹ ਨਨ ਮਤਰਣ ਵਕਤਵਾਬ "ਸਣ. ਵਿਣ. ਰਮਨ - ਜਣਵਿਨ ਤਤ ਸਮਟਾਂ" (ਜਣਵਿਨਣ) ਲਈ ਮਹਨਸਿੰ ਯੂ "ਹਿਹਨਣਬਲ ਸਵਾਵਹਿਤ ਰਤਨ ਪਮੁਰਸਕਵਾਰ" ਪਸ਼ਦਵਾਨ ਕਣਤਵਾ। ਸਸਿੰ ਨ 1997 ਵਵਿਚ, ਮਤਰਣ ਪਮੁਸਤਕ "ਰਹੋਬਟ, ਮਨਮੁਜੱਖ ਅਤਤ ਕਮੁਦਰਤ" (ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਕਹਿਵਾਣਣ ਸਸਿੰ ਗਿਸ਼ਵਹਿ) ਲਈ ਮਹਨਸਿੰ ਯੂ ਦਯੂਸਰਣ ਵਿਵਾਰ ਭਵਾਸ਼ਵਾ ਵਵਿਭਵਾਗਿ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ, ਪਵਟਆਲਵਾ ਵਿਲਤ , "ਸ਼ਸ਼ਹੋਮਣਣ ਬਵਾਲ ਸਵਾਵਹਿਤ ਪਮੁਸਤਕ ਪਮੁਰਸਕਵਾਰ" ਪਸ਼ਦਵਾਨ ਕਣਤਵਾ ਵਗਿਆ। ਸਸਿੰ ਨ 2000 ਵਵਿਚ ਮਹਨਸਿੰ ਯੂ ਮਤਰਣ ਵਕਤਵਾਬ "ਵਵਿਵਗਿਆਨ - ਪਸ਼ਵਾਪਤਣਆਆ ਤਤ ਮਸਲਤ " (ਵਨਬਸਿੰ ਧ ਸਸਿੰ ਗਿਸ਼ਵਹਿ) ਲਈ ਭਵਾਸ਼ਵਾ ਵਵਿਭਵਾਗਿ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ, ਪਵਟਆਲਵਾ ਵਿਲਤ "ਡਵਾ. ਐਮ. ਐਸ. ਰਸਿੰ ਧਵਾਵਿਵਾ (ਵਗਿਆਨ ਸਵਾਵਹਿਤ) ਪਮੁਰਸਕਵਾਰ" ਨਵਾਲ ਵਨਵਿਵਾਵਜਆ ਵਗਿਆ ਹਿਹ। ਸਸਿੰ ਨ 2001 ਵਵਿਚ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਜੱ ਥਿ, ਲਟਾਂਬੜਵਾ, ਜਲਸਿੰਧਰ ਵਿਲਤ ਮਹਨਸਿੰ ਯੂ, ਸਵਾਵਹਿਤ ਲਤ ਖਣ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਲਈ "ਵਪਸ਼ਸਿੰ ਸਣਪਲ ਵਤਸ਼ਲਹੋਚਨ ਵਸਸਿੰ ਘ ਭਵਾਟਣਆ (ਬਵਾਲ ਸਵਾਵਹਿਤ ਤਤ ਵਗਿਆਨ ਵਵਿਵਗਿਆਨ) ਪਮੁਰਸਕਵਾਰ" ਦਤ ਕਤ ਸਨਮਵਾਵਨਤ ਕਣਤਵਾ ਵਗਿਆ। ਸਸਿੰ ਨ 2003 ਵਵਿਚ, ਵਦਜੱ ਲਣ ਵਵਿਖਤ ਆਯਹੋਵਜਤ ਕਣਤਤ ਗਿਏ ਰਵਾਸ਼ਟਰਣ ਸਹਮਣਨਵਾਰ ਦਮੌਰਵਾਨ, ਭਵਾਰਤਣ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਲਤ ਖਕ ਸਭਵਾ, ਨਵਿਪੀਂ ਵਦਜੱ ਲਣ ਨਨ ਮਹਨਸਿੰ ਯੂ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਸਸਿੰ ਚਵਾਰ ਖਤਤਰ ਵਵਿਚ ਲਸਿੰਮਤ ਸਮਵ ਦਤ ਵਵਿਲਜੱਖਣ ਯਹੋਗਿਦਵਾਨ ਲਈ "ਇਸਵਿਵਾ ਸਨਮਵਾਨ" ਪਸ਼ਦਵਾਨ ਕਣਤਵਾ। ਸਸਿੰ ਨ 2010 ਵਵਿਚ ਪਣਸ ਆਨ ਅਰਥਿ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾ, ਕਹਨਨਡਵਾ ਨਨ ਮਹਨਸਿੰ ਯੂ "ਲਵਾਈਫ਼ ਟਵਾਈਮ ਅਚਣਵਿਮਸੈਂਟ ਅਵਿਵਾਰਡ" ਦਤ ਕਤ ਸਨਮਵਾਵਨਤ ਕਣਤਵਾ। ਸਸਿੰ ਨ 2011 ਵਵਿਚ ਕਹਨਨਡਵਾ ਦਣਆਆ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾਵਿਟਾਂ "ਅਜੱ ਜ ਦਣ ਆਵਿਵਾਜ" (ਰਤਡਣਓ) ਅਤਤ "ਡਤਲਣ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ" (ਅਖਬਵਾਰ), ਨਨ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਸਵਾਵਹਿਤ ਰਚਨਵਾ ਤਤ ਸਸਿੰ ਚਵਾਰ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਲਈ ਮਹਨਸਿੰ ਯੂ "ਉੱਤਮ ਲਤ ਖਕ ਅਵਿਵਾਰਡ" ਪਸ਼ਦਵਾਨ ਕਣਤਵਾ ਹਿਹ। ਉਪਰਹੋਕਤ ਤਤ ਇਲਵਾਵਿਵਾ ਅਨਨਕ ਸਵਾਵਹਿਤਕ, ਸਰਕਵਾਰਣ, ਗਿਹਰ-ਸਰਕਵਾਰਣ ਤਤ ਸਵਿਹ-ਸਤਵਿਣ ਸਸਿੰ ਸਸਿੰ ਥਿਵਾਵਿਟਾਂ ਵਜਵਿਵ ਵਕ ਭਵਾਰਤ ਵਵਿਕਵਾਸ ਪਸ਼ਣਸ਼ਦ, ਨਸਿੰਗਿਲ; ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਰਸਿੰ ਗਿ-ਮਸਿੰ ਚ ਨਸਿੰਗਿਲ, ਵਜ਼ਲਵਾ ਵਲਖਵਾਰਣ ਸਭਵਾ ਰਹੋਪੜ, ਸਹਣਣ ਭਵਿਨ, ਰਹੋਪੜ; ਹਿਮੁਵਸ਼ਆਰਪਮੁਰ ਤਤ ਰਹੋਪੜ ਵਜ਼ਲਤ ਦਤ ਕਈ ਸਕਯੂਲਟਾਂ ਆਵਦ ਨਨ ਵਿਣ ਸਮਵ ਸਮਵ ਮਵਾਣ-ਸਨਮਵਾਨ ਬਖਵਸ਼ਆ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ :ਸਰ! ਭਕਹਤਕ ਹਵਿਹਗਆਨਮੀ ਅਤਦ ਸਨਹਹਿਤਕਨਰ ਦਨ ਸਹੁਮਦਲ ਬੜਨ ਹਵਿਲਕਿੱਖਣ ਹਿਹ। ਆਪ ਦਮੀ ਸਖ਼ਸ਼ਮੀਅਤ ਅਸਿੰਦਰ ਹਵਿਹਗਆਨਮੀ ਅਤਦ ਲਦ ਖਕ ਹਿਮਦਸ਼ਕ ਸਮਕਤਰ (parallel) ਕਨਰਜ਼ਸ਼ਮੀਲ ਰਹਹਿਸਿੰ ਦਦ ਹਿਨ ਜਕ ਸਮਮ-ਦਰ-ਸਮਮ ਕਖੋਈ ਇਕ ਵਿਧਦਰਦ ਭਨਰਣ (dominating) ਵਿਮੀ ਹਿਖੋ ਜਕਦਨ ਹਿਹ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ: ਮਸੈਂ ਮਯੂਲ ਰਯੂਪ ਵਵਿਚ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਦਵਾ ਵਵਿਵਦਆਰਥਿਣ ਹਿਟਾਂ ਵਜਸ ਨਯੂਸਿੰ ਸਮੁਭਵਾਗਿ ਵਿਜੱ ਸ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਅਵਧਆਪਨ ਕਵਾਰਜ ਕਰਨ ਦਵਾ ਮਮੌਕਵਾ ਵਿਣ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਹਿਹੋਇਆ। ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਦਤ ਹਿਹਰਵਾਨਣ ਭਰਤ ਤਤ ਵਦਲਚਸਪ ਭਤਤ, ਆਮ ਲਹੋ ਕਟਾਂ ਨਵਾਲ ਸਟਾਂਝਵਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਦਵਾ ਵਿਵਾਸਣ ਹਿਹੋਣ ਕਵਾਰਣ, ਮਟਾਂ-ਬਹੋਲਣ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਦਣ ਵਿਰਤਤ ਨਵਾਲ ਸਸਿੰ ਚਵਾਰ ਕਵਾਰਜ ਕਣਤਤ। ਮਤਰਣਆਆ ਸਵਾਰਣਆਆ ਰਚਨਵਾਵਿਟਾਂ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਦਤ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਪਵਹਿਲਯੂਆਆ ਨਯੂਸਿੰ ਜਨ-ਸਵਾਧਵਾਰਣ/ਬਜੱ ਵਚਆਆ ਨਵਾਲ ਸਟਾਂਝਵਾ ਕਰਨ ਦਵਾ ਉਪਰਵਾਲਵਾ ਹਿਣ ਹਿਨ। ਇਸਿੰ ਝ ਮਤਰਤ ਕਤਸ ਵਵਿਚ ਭਮੌਵਤਕ ਵਵਿਵਗਿਆਨਣ ਹਿਹੋਣਵਾ ਤਤ ਸਵਾਵਹਿਤਕਵਾਰ ਹਿਹੋਣਵਾ, ਇਕਹੋ ਵਸਜੱ ਕਤ ਦਤ ਦਹੋ ਪਵਹਿਲਯੂ ਹਿਨ। ਹਿਟਾਂ, ਜਹੋ ਲਗਿਭਗਿ ਸਮਟਾਂਤਰ ਹਿਣ ਕਵਾਰਜ਼ਸ਼ਣਲ ਰਵਹਿਸਿੰ ਦਤ ਹਿਨ। ਇਹਿ ਵਿਣ ਸਜੱ ਚ ਹਿਹ ਵਕ ਭਮੌਵਤਕ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜ ਕਰਦਤ ਹਿਹੋਏ, ਮਨ ਉਪਰ ਗਿਸਿੰ ਭਣਰ ਅਕਵਾਦਵਮਕਤਵਾ ਭਵਾਰਯੂ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਣ ਹਿਹ ਤਤ ਸਵਾਵਹਿਤ ਰਚਣਵਾ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਵਿਤਲਤ, ਤਜੱ ਥਿਟਾਂ ਦਤ ਨਨੜਤ ਤਤੜਤ ਰਵਹਿਸਿੰ ਦਤ ਹਿਹੋਏ, ਸਰਲਤਵਾ ਅਤਤ ਜਨ-ਸਵਾਧਵਾਰਣ/ਬਜੱ ਵਚਆ ਦਤ ਮਵਾਨਵਸਕ ਪਜੱ ਧਰ ਦਵਾ ਵਧਆਨ ਰਜੱ ਖਣਵਾ ਪਸੈਂਦਵਾ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ : ਡਨ. ਸਨਹਹਿਬ ! ਆਪ ਦਮੀ ਪਕੜਨ ਹਜਸਿੰ ਨਨਮੀ ਇਕ ਹਵਿਹਗਆਨਮੀ ਦਦ ਤਕਰ ਤਦ ਸਮਰਥ ਹਿਹ, ਓਨਨਮੀ ਹਿਮੀ ਲਦ ਖਕ ਦਦ ਰਣਪ ਹਵਿਚ ਵਿਮੀ ਹਿਹ, ਪਰ ਆਪਣਦ ਹਨਨਿੱਜਮੀ ਹਵਿਚਨਰ ਦਕਿੱ ਸਖੋ ਹਕ ਆਪ ਨਣਸਿੰ ਦਖੋਨਨਕ ਹਵਿਚਥ ਹਕਹਿੜਨ ਰਣਪ ਵਿਕਿੱ ਧ ਪਸਸਿੰ ਦ ਹਿਹ ਅਤਦ ਹਕਉ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ: ਮਣਨਵਾ ਜਣ! ਆਪ ਦਣ ਕਦਰਦਵਾਨਣ ਲਈ ਧਸਿੰ ਨਵਿਵਾਦ। ਮਨਮੁਜੱਖ ਹਿਮਤਸ਼ਟਾਂ ਹਿਣ ਕਮੁਦਰਤਣ ਵਿਰਤਵਾਵਰਆਆ ਦਤ ਭਤਦ ਜਵਾਨਣ ਲਈ ਉਤਸਕ ਵਰਹਿਵਾ ਹਿਹ। ਵਵਿਵਗਿਆਨਣ ਕਮੁਦਰਤ ਦਤ ਅਜਬ ਭਤਦਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਮਨਮੁਜੱਖਣ ਸਮਝ ਦਤ ਦਵਾਇਰਤ ਵਵਿਚ ਵਲਆਉਣ ਲਈ ਹਿਮਤਸ਼ਟਾਂ ਯਤਨਸ਼ਣਲ ਰਵਹਿਸਿੰ ਦਤ ਹਿਨ। 4

ਵਜਵਿਵ ਵਕ ਤਮੁਸਪੀਂ ਜਵਾਣਦਤ ਹਿਣ ਹਿਹੋ ਵਕ ਮਸੈਂ ਮਯੂਲ ਰਯੂਪ ਵਵਿਚ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਦਵਾ ਵਵਿਵਦਆਰਥਿਣ/ਖਹੋਜਕਵਾਰ ਹਿਟਾਂ, ਜਹੋ ਆਪਣਤ ਲਤ ਖਣ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਰਵਾਹਿਪੀਂ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਦਤ ਗਿਮੁਹਿਜ਼ ਭਤਦਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਜਨ-ਸਵਾਧਵਾਰਣ ਨਵਾਲ ਸਟਾਂਝਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ਣਲ ਹਿਟਾਂ। ਲਤ ਖਣਣ ਇਕ ਮਵਾਵਧਅਮ ਹਿਹ ਵਜਸ ਦਣ ਵਿਰਤਤ ਨਵਾਲ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਸਸਿੰ ਚਵਾਰ ਸਸਿੰ ਭਵਿ ਹਿਹ। ਇਸਿੰ ਝ ਵਵਿਵਗਿਆਨਣ ਤਤ ਲਤ ਖਕ ਦਹੋਨਨ ਹਿਣ ਰਯੂਪ ਆਪਣਣ ਸਵਾਰਵਥਿਕਤਵਾ ਰਜੱ ਖਦਤ ਹਿਨ। ਵਜਥਿਤ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਪਸ਼ਤਣ ਲਗਿਵਾਉ ਮਤਰਣ ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਮਨਨੋਵਵਿਰਤਣ ਦਵਾ ਆਧਵਾਰ ਹਿਹ, ਉਥਿਤ ਇਸਤ ਲਗਿਵਾਉ ਦਵਾ ਪਸ਼ਗਿਟਵਾ ਮਸੈਂ ਆਪਣਤ ਲਤ ਖਣ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਵਵਿਚ ਦਤਖਦਵਾ ਹਿਟਾਂ। ਇਸਿੰ ਝ ਵਵਿਵਗਿਆਨਣ ਤਤ ਲਤ ਖਕ ਇਕਹੋ ਵਸਜੱ ਕਤ ਦਤ ਦਹੋ ਪਵਾਸਤ (sides) ਹਿਨ, ਇਕ ਦਯੂਜਤ ਦਤ ਪਯੂਰਕ। ਇਸ ਲਈ ਮਹਨਸਿੰ ਯੂ ਦਹੋਨਨ ਰਯੂਪ ਹਿਣ ਪਸਸਿੰ ਦ ਹਿਨ। ਪਰ ਸ਼ਵਾਇਦ ਵਵਿਵਗਿਆਨਣ ਵਿਵਾਲਵਾ ਰਯੂਪ ਥਿਹੋੜੜ੍ਹਵਾ ਵਿਧਤਰਤ ਵਕਉ ਵਕ ਇਹਿ ਰਯੂਪ ਉਤਸਮੁਕਤਵਾ ਦਣ ਨਵਿਪੀਂ ਤਤ ਸਜੱ ਜਰਣ ਪਯੂਰਤਣ ਦਤ ਵਿਧਤਰਤ ਨਜ਼ਦਣਕ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਵਾ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ : ਸਰ ! ਕਮੀ ਤਹੁਸਸ ਲਦ ਖ/ਹਨਬਸਿੰ ਧ ਤਥ ਇਲਨਵਿਨ ਹਿਖੋਰਨਕ ਸਨਹਹਿਤਕ ਹਵਿਧਨਵਿਕ ਹਵਿਚ ਵਿਮੀ ਕਲਮਕਨਰਮੀ ਕਮੀਤਮੀ ਹਿਹ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ: ਮਸੈਂ ਬਤਸ਼ਕ ਲਤ ਖ/ਵਨਬਸਿੰ ਧ ਵਵਿਧਵਾ ਨਵਾਲ ਕਲਮਕਵਾਰਣ ਸ਼ਮੁਰਯੂ ਕਣਤਣ ਤਤ ਮਤਰਣਆਆ ਬਹਿਮੁਤਣਆਆ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਇਸਤ ਵਵਿਧਣ ਵਵਿਚ ਹਿਨ। ਪਰ ਸਮਵ ਨਵਾਲ ਮਤਰਣ ਵਦਲਚਸਪਣ ਕਹਿਵਾਣਣ ਰਚਨਵਾ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਵਿਜੱ ਲ ਹਿਹੋ ਗਿਈ। ਮਸੈਂ ਇਸ ਵਵਿਧਵਾ ਵਵਿਚ ਆਮ ਪਵਾਠਕਟਾਂ ਲਈ ਦਹੋ ਪਮੁਸਤਕਟਾਂ ਵਲਖਣਆ ਹਿਨ "ਭਵਵਿਜੱ ਖ ਦਣ ਪਹੜ" ਅਤਤ "ਸਮਵ ਦਤ ਵਿਵਹਿਣ"। ਬਵਾਲਟਾਂ ਲਈ ਕਹਿਵਾਣਣ ਵਵਿਧਵਾ ਰਵਾਹਿਪੀਂ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਦਵਾ ਵਗਿਆਨ ਪਸ਼ਸਵਾਰ ਕਰਨ ਦਤ ਯਤਨ ਵਿਣ ਕਣਤਤ ਹਿਨ। ਕਹਿਵਾਣਣ ਵਵਿਧਵਾ ਦਣ ਵਿਰਤਤ ਕਰਦਤ ਹਿਹੋਏ ਬਜੱ ਵਚਆਆ ਲਈ ਮਸੈਂ ਚਵਾਰ ਪਮੁਸਤਕਟਾਂ "ਸਤਰਸਿੰ ਗਿ", "ਰਹੋਬਟ, ਮਨਮੁਜੱਖ ਅਤਤ ਕਮੁਦਰਤ", "ਧਰਤਣਏ ਰਮੁਕ ਜਵਾ" ਅਤਤ "ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਦਤ ਦਵਰਆ" ਦਣ ਰਚਨਵਾ ਕਣਤਣ ਹਿਹ। ਵਪਛਲਤ ਵਦਨੜ੍ਹਣ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਵਵਿਚ ਬਵਾਲ-ਨਵਾਟਕਟਾਂ ਦਤ ਖਤਤਰ ਵਵਿਚ ਵਿਣ ਹਿਜੱ ਥਿ-ਅਜਮਵਾਈ ਕਣਤਣ ਹਿਹ। ਇਸ ਖਤਤਰ ਵਵਿਚ ਮਤਰਤ 12 ਨਵਾਟਕ, ਪਰਵਿਵਾਸਣ ਵਿਣਕਲਣ ਅਖਬਵਾਰ, ਕਹਨਨਡਵਾ, ਜਵਾਗਿਰਣ (ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ), ਜਲਸਿੰਧਰ, ਤਤ ਪਸਿੰ ਖੜਣਆਆ ਮਹਗਿਜ਼ਣਨ, ਮਮੁਹਿਵਾਲਣ ਵਵਿਚ ਛਪਤ ਹਿਨ। ਇਹਿ ਨਵਾਟਕ, ਸ਼ਵਾਹਿਮਮੁਖਣ ਵਲਪਣ ਵਵਿਚ ਪਵਕਸਤਵਾਨ ਤਤ ਛਜੱ ਪਦਤ ਬਵਾਲ ਸਵਾਵਹਿਤ ਮਹਗਿਜ਼ਣਨ "ਪਸਿੰ ਖਤਰਯੂ" ਵਵਿਚ, 2017-18 ਦਮੌਰਵਾਨ ਲਗਿਵਾਤਵਾਰ ਛਜੱ ਪਦਤ ਰਹਿਤ ਹਿਨ। ਇਸ ਵਵਿਧਵਾ ਵਵਿਚ ਮਤਰਣ ਵਕਤਵਾਬ "ਸਤਰਸਿੰ ਗਿਣ ਪਪੀਂਘ ਤਤ ਹਿਹੋਰ ਨਵਾਟਕ" ਸ਼ਵਾਹਿਮਮੁਜੱ ਖਣ ਵਲਜੱਪਣ ਵਵਿਚ ਅਦਵਾਰਵਾ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਬਵਾਲ ਅਦਬਣ ਬਹੋਰਡ, ਲਵਾਹਿਮੌਰ, ਪਵਾਵਕਸਤਵਾਨ ਤਤ ਛਪਵਾਈ ਅਧਣਨ ਹਿਹ ਤਤ ਇਹਿ ਵਕਤਵਾਬ ਦਵਾ ਪਸ਼ਕਵਾਸ਼ਨ ਇਸਤ ਸਵਾਲ ਹਿਹੋਣ ਦਣ ਆਸ ਹਿਹ। ਵਹਿਮਵਾਚਲ ਦਤ ਪਹਿਵਾੜਣ ਖਤਤਰ ਦਣਆਆ ਸਹਰਗਿਵਾਹਿਟਾਂ, ਧਵਾਰਵਮਕ ਤਤ ਇਤਹਿਵਾਵਸਕ ਸਥਿਜੱ ਲਟਾਂ ਦਣ ਯਵਾਤਰਵਾ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਣ ਸਫ਼ਰਨਵਾਮਵਾ ਵਿਣ ਵਲਵਖਆ, ਜਹੋ ਸਸਿੰ ਨ 1997 ਦਮੌਰਵਾਨ ਨਵਿਟਾਂ ਜ਼ਮਵਾਨਵਾ ਅਖ਼ਬਵਾਰ, ਜਲਸਿੰਧਰ ਨਨ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਵਵਿਚ ਅਤਤ ਵਸ਼ਵਿਵਾਵਲਕ ਪਸ਼ਵਤਜੱ ਕਵਾ, ਮਵਹਿਤਪਮੁਰ, ਊਨਵਾ ਨਨ ਵਹਿਸਿੰ ਦਣ ਵਵਿਚ ਲਗਿਵਾਤਵਾਰ 15 ਵਕਸ਼ਤਟਾਂ ਵਵਿਚ ਛਵਾਵਪਆ। ਇਸ ਤਤ ਇਲਵਾਵਿਵਾ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਅਤਤ ਧਵਾਰਵਮਕ ਵਵਿਵਸ਼ਆਆ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਮਤਰਣਆਆ ਕਮੁਝ ਕਵਵਿਤਵਾਵਿਟਾਂ ਵਿਣ ਪਸ਼ਕਵਾਵਸ਼ਤ ਹਿਹੋਈਆਆ ਹਿਨ। ਇਸ ਵਵਿਧਵਾ ਵਵਿਚ ਅਜਤ ਮਤਰਣ ਕਹੋਈ ਵਕਤਵਾਬ ਨਹਿਪੀਂ ਛਪਣ। ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਆ ਰਣਜ਼ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ, ਪਵਟਆਲਵਾ ਵਿਲਤ ਪਸ਼ਕਵਾਵਸ਼ਤ ਕਣਤਤ ਗਿਏ ਵਚਲਡਰਨ ਇਸਿੰ ਨਸਵਾਈਕਲਹੋ ਵਪਡਣਆਆ ਲਈ ਵਿਣ ਲਗਿਭਗਿ ਦਹੋ ਦਰਜਨ ਐਟ ਵਲਖਣਆਆ ਹਿਨ। ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਪਵਾਠ-ਪਮੁਸਤਕਟਾਂ ਦਤ ਅਸਿੰ ਗਿਰਤਜ਼ਣ ਭਵਾਸ਼ਵਾ ਤਤ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਭਵਾਸ਼ਵਾ ਵਵਿਚ ਅਨਮੁਵਿਵਾਦ ਕਵਾਰਜ਼ ਵਿਣ ਕਣਤਤ ਹਿਨ। ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਤਤ ਧਰਮ ਦਤ ਖਤਤਰ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ, ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਵਵਿਦਵਿਵਾਨਟਾਂ ਦਣਆਆ ਲਗਿਭਗਿ 15 ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਦਤ ਵਰਵਵਿਊ ਵਿਣ ਵਲਖਤ ਹਿਨ। ਕਈ ਲਤ ਖਕਟਾਂ ਦਣਆਆ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਦਤ ਮਮੁਜੱ ਖਬਸਿੰ ਧ ਵਲਖਣ ਦਵਾ ਵਿਣ ਮਵਾਣ ਹਿਵਾਵਸਲ ਹਿਹੋਇਆ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ: ਤਹੁਹਿਨਡਦ ਹਵਿਚਨਰ ਅਨਹੁਸਨਰ ਹਵਿਹਗਆਨਕ ਖਖੋਜ ਅਤਦ (ਪਸਿੰ ਜਨਬਮੀ ਪਹਰਪਦਖ ਦਮੀ) ਸਨਹਹਿਤਕ ਖਖੋਜ ਹਵਿਚ ਕਮੀ ਅਸਿੰਤਰ ਹਿਹ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ: ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਵਸਧਟਾਂਤ ਅਤਤ ਪਸ਼ਤਖਣ ਕਵਾਰਜ, ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਖਹੋਜ ਦਤ ਦਹੋ ਥਿਸਿੰ ਮ ਹਿਨ। ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਖਹੋਜ ਕਰਨ ਦਤ ਦਹੋ ਢਸਿੰ ਗਿ ਹਿਨ। ਇਕ ਢਸਿੰ ਗਿ ਹਿਹ ਵਸਧਟਾਂਤਕ ਪੜਚਹੋਲ ਤਤ ਦਯੂਸਰਵਾ ਹਿਹ ਪਮੁਸ਼ਟਣਯਹੋਗਿ ਪਸ਼ਤਖਣ ਕਵਾਰਜ। ਅਵਜਹਿਣ ਖਹੋਜ ਦਣ ਵਸਧਟਾਂਤਕ ਪੜਚਹੋਲ, ਕਮੁਦਰਤਣ ਜਟਾਂ ਸਮਵਾਵਜਕ ਵਿਰਤਵਾਵਰਆਆ ਦਣਆਆ ਮਯੂਲ ਧਵਾਰਨਵਾਵਿਟਾਂ, ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਦਤ ਆਪਸਣ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਟਾਂ ਦਣ ਪਛਵਾਣ ਅਤਤ ਵਨਰਮਵਾਣ ਨਵਾਲ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਣ ਹਿਹ। ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ ਮਯੂਲ ਧਵਾਰਨਵਾਵਿਟਾਂ ਵਵਿਚਲਵਾ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧ ਹਿਣ ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਵਸਧਟਾਂਤਵਾ ਦਵਾ ਜਨਮਦਵਾਤਵਾ ਬਣਦਵਾ ਹਿਹ। ਜਦ ਵਕ ਪਸ਼ਤਖਣ ਕਵਾਰਜ, ਵਸਧਟਾਂਤਕ ਸਸਿੰ ਕਲਪਟਾਂ ਅਤਤ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਟਾਂ ਦਤ ਜਟਾਂਚ ਤਤ ਮਮੁਲਟਾਂਕਣ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਨਵਾਲ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਵਧਤ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਤ ਹਿਨ। ਤਟਾਂ ਜਹੋ ਇਹਿ ਪਤਵਾ ਲਗਿਵਾਇਆ ਜਵਾ ਸਕਤ ਵਕ ਉਹਿ ਵਸਧਟਾਂਤ, ਵਿਵਾਸਤਵਵਿਕਤਵਾ ਦਵਾ ਸਹਿਣ ਵਚਜੱ ਤਰਣ ਕਰਨ ਵਵਿਚ ਵਕਸਿੰ ਨੜ੍ਹਨ ਕਮੁ ਸਮਰਥਿ ਹਿਨ। ਪਸ਼ਤਖਣ ਕਵਾਰਜ ਹਿਣ ਸਮਵ ਨਵਾਲ ਵਿਧਤਰਤ ਉੱਤਮ ਵਸਧਟਾਂਤਵਾ ਦਤ 5

ਜਨਮਦਵਾਤਵਾ ਬਣਦਤ ਹਿਨ। ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਖਹੋਜ ਇਕ ਵਨਯਮਤ ਵਵਿਧਣ ਦਣ ਵਿਰਤਤ ਕਰਦਤ ਹਿਹੋਏ ਦਹੋ ਰਯੂਪਟਾਂ ਵਵਿਚ ਕਵਾਰਜਸ਼ਣਲ ਨਜ਼ਰ ਆਉਦਣ ਹਿਹ, ਇਕ ਰਯੂਪ ਹਿਹ - ਪਸ਼ਤਰਕ (inductive) ਖਹੋਜ , ਜਹੋ ਪਸ਼ਤਖਣ ਦਮੁਆਰਵਾ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਹਿਹੋਏ ਤਜੱ ਥਿਟਾਂ ਤਤ ਵਸਧਟਾਂਤਵਾ ਦਤ ਘੜੜ੍ਹਣ ਦਵਾ ਕਸਿੰ ਮ ਕਰਦਣ ਹਿਹ। ਦਯੂਸਰਵਾ ਰਯੂਪ ਹਿਹ - ਵਵਿਯਹੋਜਕ (deductive) ਖਹੋਜ, ਵਜਸ ਦਵਾ ਕਸਿੰ ਮ ਨਵਿਵ ਪਸ਼ਤਖਣਟਾਂ ਦਣ ਵਿਰਤਤ ਕਰਦਤ ਹਿਹੋਏ ਪਵਹਿਲਤ ਸਥਿਵਾਵਪਤ ਵਸਧਟਾਂਤਵਾ ਦਣ ਜਟਾਂਚ ਕਰਨਵਾ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਵਾ ਹਿਹ। ਤਟਾਂ ਜਹੋ ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਵਸਧਟਾਂਤਵਾ ਨਯੂਸਿੰ ਹਿਹੋਰ ਵਿਧਤਰਤ ਦਰਮੁਸਤ ਰਯੂਪ ਵਦਜੱ ਤਵਾ ਜਵਾ ਸਕਤ। ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਖਹੋਜ ਵਵਿਚ, ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਵਵਿਧਣ ਦਣ ਵਿਰਤਤ ਕਰਦਤ ਹਿਹੋਏ ਅਸਪੀਂ ਵਕਸਤ ਨਵਿਵ ਪਦਵਾਰਥਿ, ਸਯੂਤਰ, ਵਸਧਟਾਂਤ ਜਟਾਂ ਕਵਾਢ ਦਣ ਭਵਾਲ ਕਰਦਤ ਹਿਟਾਂ। ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਪਵਰਪਤਖ ਦਣ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਖਹੋਜ ਬਵਾਰਤ ਗਿਜੱ ਲ ਕਰਨ ਤਤ ਪਵਹਿਲਟਾਂ ਸਵਾਨਯੂਸਿੰ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਖਹੋਜ ਦਣ ਗਿਜੱ ਲ ਕਰਨਣ ਹਿਹੋਵਿਤਗਿਣ। ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਖਹੋਜ ਦਵਾ ਭਵਾਵਿ ਹਿਹ ਵਕ ਵਕਸਤ ਵਿਣ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਰਚਨਵਾ ਵਵਿਚਤ ਨਵਿਵ ਮਹਿਜੱ ਤਵਿਪਯੂਰਣ ਤਜੱ ਥਿਟਾਂ ਦਣ ਭਵਾਲ ਕਰਨਣ, ਮਮੌਜਯੂਦਵਾ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ ਦਣ ਨਵਿਵ ਢਸਿੰ ਗਿ ਨਵਾਲ ਵਵਿਆਵਖਆ ਕਰਨਣ ਅਤਤ ਇਸ ਵਵਿਆਵਖਆ ਦਣ ਤਰਕ ਅਧਵਾਵਰਤ ਚਰਚਵਾ ਕਰਨਣ। ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਖਹੋਜ ਦਤ ਵਤਸਿੰ ਨ ਢਸਿੰ ਗਿ ਹਿਨ। ਪਵਹਿਲਤ ਢਸਿੰ ਗਿ ਅਨਮੁਸਵਾਰ, ਇਕ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਖਹੋਜਣ, ਵਕਸਤ ਵਿਣ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਰਚਨਵਾ ਦਤ ਵਵਿਸ਼ਤ (thesis) ਜਟਾਂ ਪਸ਼ਸਸਿੰਗਿ ਦਣ ਪਸ਼ਹੋੜਤਵਾ ਲਈ ਪਸ਼ਮਵਾਣਟਾਂ ਦਣ ਭਵਾਲ ਕਰਦਵਾ ਹਿਹ, ਤਤ ਆਪਣਣ ਖਹੋਜ ਉਪਰਸਿੰ ਤ ਲਤ ਖਕ ਦਤ ਵਵਿਚਵਾਰਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਿਧਵਾਅ ਦਵਾ ਕਵਾਰਣ ਬਣਦਵਾ ਹਿਹ। ਦਯੂਸਰਵਾ ਢਸਿੰ ਗਿ ਹਿਹ ਵਕ ਅਵਜਹਿਵਾ ਖਹੋਜਣ ਰਚਨਵਾ ਵਵਿਚਲਤ ਪਸ਼ਸਸਿੰਗਿ ਦਣ ਵਵਿਰਹੋਧਤਵਾ ਲਈ ਸਬਯੂਤਟਾਂ ਦਣ ਭਵਾਲ ਕਰਦਵਾ ਹਿਹ ਅਤਤ ਲਤ ਖਕ ਦਤ ਵਵਿਚਵਾਰਟਾਂ ਦਤ ਵਵਿਰਹੋਧ ਵਵਿਚ ਤਰਕਪਯੂਰਣ ਦਲਣਲ ਪਤਸ਼ ਕਰਦਵਾ ਹਿਹ। ਤਣਸਰਵਾ ਢਸਿੰ ਗਿ ਇਹਿ ਹਿਹ ਵਕ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਖਹੋਜਣ, ਰਚਨਵਾ ਦਤ ਪਸ਼ਸਸਿੰਗਿ ਦਤ ਨਵਾ ਤਟਾਂ ਹਿਜੱ ਕ ਵਵਿਚ ਤਤ ਨਵਾ ਹਿਣ ਵਵਿਰਹੋਧਤਵਾ ਵਵਿਚ ਤਜੱ ਥਿ ਭਵਾਲਦਵਾ ਹਿਹ ਸਗਿਤ ਉਹਿ ਇਸ ਪਸ਼ਸਸਿੰਗਿ ਦਤ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧ ਵਵਿਚ ਵਬਲਕਮੁਲ ਹਿਣ ਨਵਿਵ ਸਕਸਿੰ ਲਪ ਜਟਾਂ ਵਵਿਚਵਾਰਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਪਤਸ਼ ਕਰਦਵਾ ਹਿਹ। ਅਵਜਹਿਤ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਵਵਿਚ ਇਹਿ ਮਹਿਜੱ ਤਵਿਪਯੂਰਣ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਵਾ ਹਿਹ ਵਕ ਜਟਾਂਚ ਹਿਤਠਲਣ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਰਚਨਵਾ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਕਮੁਝ ਵਵਿਸ਼ਤਸ਼ ਵਵਿਚਵਾਰ ਪਸ਼ਗਿਟ ਕਣਤਤ ਜਵਾਣ, ਵਕਸਤ ਖਵਾਸ ਮਮੁਜੱ ਦਤ ਉੱਤਤ ਤਰਕਪਯੂਰਣ ਦਲਣਲ ਪਤਸ਼ ਕਣਤਣ ਜਵਾਵਿਤ। ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਪਵਰਪਤਖ ਦਣ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਖਹੋਜ ਵਵਿਚ ਵਿਣ ਅਵਜਹਿਵਾ ਵਿਵਾਪਰਣਵਾ ਲਵਾਜ਼ਮਣ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਵਾ ਹਿਹ। ਫ਼ਰਕ ਵਸਰਫ਼ ਇਹਿ ਹਿਹ ਵਕ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਰਚਨਵਾਵਿਟਾਂ ਵਵਿਚ ਅਵਜਹਿਣ ਖਹੋਜ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਲਹੋ ਕਟਾਂ ਦਤ ਸਮਵਾਵਜਕ, ਸਵਭਆਚਵਾਰਕ, ਆਰਵਥਿਕ, ਇਤਹਿਵਾਵਸਕ, ਰਵਾਜਨਣਤਕ, ਧਵਾਰਵਮਕ, ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਜਟਾਂ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਵਵਿਵਸ਼ਆਆ ਆਵਦ ਨਵਾਲ ਲਗਿਵਾਉ ਵਿਵਾਲਣ ਹਿਹੋ ਸਕਦਣ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ : ਆਪ ਭਨਰਤਮੀ/ ਪਸਿੰ ਜਨਬਮੀ ਯਣਨਮੀਵਿਰਹਸਟਮੀਆਆ ਹਵਿਚ ਹਿਖੋ ਰਹਿਦ ਖਖੋਜ ਕਨਰਜਕ ਬਨਰਦ ਕਮੀ ਹਟਕਿੱ ਪਣਮੀ ਦਦਣਨ ਚਨਹਿਖੋਗਦ? ਕਖੋਈ ਸਹੁਝਨਓ ਵਿਮੀ ਜ਼ਰਣਰ ਹਦਉ। ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਭਵਾਰਤ ਅਤਤ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਵਵਿਚ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਤਤ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਦਣ ਪਸ਼ਸਿੰ ਪਰਵਾ ਪਸ਼ਵਾਚਣਨ ਕਵਾਲ ਤਤ ਹਿਣ ਹਿਹ। ਵਜਸ ਦਤ ਫਲਸਰਯੂਪ ਭਵਾਰਤਣ ਵਵਿਰਸਵਾ ਵਿਤਦਟਾਂ, ਪਮੁਰਵਾਣਟਾਂ, ਅਤਤ ਗਿਸ਼ਸਿੰ ਥਿਟਾਂ ਦਣ ਹਿਹੌਂਦ ਨਵਾਲ ਸਰਸ਼ਵਾਰ ਹਿਹ। ਅਜਹੋਕਤ ਸਮਵ ਵਵਿਚ ਵਿਣ ਅਵਜਹਿਣ ਪਰਸਿੰ ਪਰਵਾ ਕਵਾਇਮ ਹਿਹ। ਅਜੱ ਜ ਭਵਾਰਤ ਅਤਤ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਦਣਆਆ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣਆਆ ਅਸਿੰ ਦਰ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਵਵਿਵਸ਼ਆਆ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਅਵਹਿਮ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜ ਕਣਤਤ ਜਵਾ ਰਹਿਤ ਹਿਨ। ਦਤਸ਼ ਦਣ ਆਜ਼ਵਾਦਣ ਤਤ ਬਵਾਅਦ ਵਵਿਵਦਅਕ ਤਤ ਵਸਖਲਵਾਈ ਖਤਤਰਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਿਜੱ ਡਵਾ ਵਵਿਕਵਾਸ ਹਿਹੋਇਆ ਹਿਹ। ਅਨਨਕ ਰਵਾਸ਼ਟਰਣ ਖਹੋਜ ਪਸ਼ਯਹੋਗਿਸਲਵਾਵਿਟਾਂ ਅਤਤ ਆਈ. ਆਈ. ਟਣਜ਼. ਦਣ ਸਥਿਵਾਪਨਵਾ ਕਣਤਣ ਗਿਈ। ਖਤਤਣਬਵਾੜਣ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣਆਆ ਦਣ ਸਥਿਵਾਪਨਵਾ ਹਿਹੋਈ। ਡਣਫਸੈਂਸ ਰਣਸਰਚ ਅਤਤ ਵਵਿਕਵਾਸ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾਵਿਟਾਂ, ਵਨਊਕਲਣ ਖਹੋਜ ਤਤ ਪਮੁਲਵਾੜਣ ਖਹੋਜ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾਵਿਟਾਂ, ਸਵਾਇਸਿੰ ਸ, ਆਰਟਸ, ਇਸਿੰ ਜਨਅਵਰਸਿੰ ਗਿ ਅਤਤ ਟਹਕਨਣਕਲ ਵਵਿਵਸ਼ਆਆ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਸਸੈਂਕੜਤ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣਆਆ ਦਣ ਸਥਿਵਾਪਨਵਾ ਹਿਹੋਈ ਹਿਹ। ਵਪਛਲਤ ਸਵਾਲਟਾਂ ਦਮੌਰਵਾਨ, ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾਵਿਟਾਂ ਵਵਿਖਤ ਕਣਤਤ ਗਿਏ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਦਣ ਬਦਮੌਲਤ ਹਿਣ ਅਜੱ ਜ ਭਵਾਰਤ ਦਵਾ ਸ਼ਮੁਮਵਾਰ ਵਵਿਕਵਾਸਸ਼ਣਲ ਦਤਸ਼ਟਾਂ ਵਵਿਚ ਕਣਤਵਾ ਜਵਾ ਵਰਹਿਵਾ ਹਿਹ। ਭਵਾਰਤ ਅਨਨਕ ਖਤਤਰਟਾਂ ਵਵਿਚ ਸਵਿਹ-ਵਨਰਭਰ ਹਿਹੋ ਚਮੁਜੱ ਕਵਾ ਹਿਹ। ਵਨਊਕਲਣ ਊਰਜਵਾ, ਪਮੁਲਵਾੜਣ ਖਹੋਜ, ਖਤਤਣਬਵਾੜਣ ਕਵਾਰਜਟਾਂ, ਅਤਤ ਸਵਾਫ਼ਟ ਵਿਤਅਰ ਇਸਿੰ ਜਨਣਅਵਰਸਿੰ ਗਿ ਵਵਿਚ ਭਵਾਰਤਣ ਖਹੋਜਕਵਾਰਟਾਂ ਨਨ ਵਿਜੱ ਡਵਾ ਨਵਾਮਣਵਾ ਖਜੱ ਵਟਆ ਹਿਹ। ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ ਖਹੋਜਟਾਂ ਦਣ ਬਦਮੌਲਤ, ਭਵਾਰਤਣ ਤਤ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਰਚਨਵਾ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਿਜੱ ਡਵਾ ਵਵਿਕਵਾਸ ਹਿਹੋਇਆ ਹਿਹ। ਪਰ ਬੜਤ ਹਿਣ ਦਮੁਜੱ ਖ ਦਣ ਗਿਜੱ ਲ ਹਿਹ ਵਕ ਵਪਛਲਤ ਵਦਨੜ੍ਹਣ ਅਖਬਵਾਰਟਾਂ ਤਤ ਹਿਹੋਰ ਸਸਿੰ ਚਵਾਰ ਸਵਾਧਨਟਾਂ ਰਵਾਹਿਪੀਂ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਦਤ ਖਹੋਜ ਥਿਣਵਸਸਟਾਂ ਵਵਿਚ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਚਹੋਰਣ (plagiarism) ਦਣਆਆ ਗਿਜੱ ਲਟਾਂ ਵਿਣ ਸਮੁਨਣ ਨਯੂਸਿੰ ਵਮਲਣਆਆ ਹਿਨ। ਜਹੋ ਇਕ ਬਹਿਮੁਤ ਹਿਣ ਗਿਲਤ ਵਿਰਤਵਾਰਵਾ ਹਿਹ। ਸਵਾਨਯੂਸਿੰ ਸਵਾਵਰਆਆ ਨਯੂਸਿੰ ਅਵਜਹਿਤ ਗਿਲਤ ਵਿਰਤਵਾਰਤ ਪਸ਼ਤਣ ਸਮੁਚਤਤ ਹਿਹੋਣ ਦਣ ਅਵਹਿਮ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਸਵਾਵਹਿਤਕਵਾਰ ਤਟਾਂ ਸਮਵਾਜ ਲਈ ਨਨੈਵਤਕਤਵਾ ਦਵਾ ਮਵਾਡਲ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਤ ਹਿਨ। ਚਸਿੰ ਗਿਵਾ ਸਵਾਵਹਿਤ ਸਮਵਾਜ ਲਈ ਸ਼ਣਸ਼ਤ ਦਵਾ 6

ਕਸਿੰ ਮ ਕਰਦਵਾ ਹਿਹ। ਚਸਿੰ ਵਗਿਆਈ ਬਮੁਰਵਾਈ ਦਵਾ ਅਸਿੰ ਤਰ ਦਜੱ ਸਦਵਾ ਹਿਹ। ਇਸ ਲਈ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਖਹੋਜਣਆਆ ਦਣ ਇਹਿ ਅਵਹਿਮ ਜਮੁਸਿੰ ਮਤਵਿਵਾਰਣ ਬਣ ਜਟਾਂਦਣ ਹਿਹ ਵਕ ਉਹਿ ਸਮਵਾਜ ਵਵਿਚ ਸਹਿਣ ਕਦਰਟਾਂ ਕਣਮਤਟਾਂ ਦਤ ਪਸ਼ਸਵਾਰ ਦਵਾ ਸਵਾਧਨ ਬਨਣ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ : ਆਪ ਦਮੀਆਆ ਪਹੁਸਤਕਕ ਦਦ ਪਪਮਕਿੱਖ ਸਰਖੋਕਨਰ ਵਿਨਤਨਵਿਰਣ ਸਸਿੰ ਕਟ ਅਤਦ ਸਸਿੰ ਭਨਵਿਮੀ ਨਤਮੀਹਜਆਆ ਨਨਲ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਹਿਨ। ਕਮੀ ਸਮਨਜ ਨਣਸਿੰ ਇਸ ਪਪਤਮੀ ਚਦਤਸਿੰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹੁਸਤਕਕ ਦਦ ਨਨਲ-ਨਨਲ ਕਹੁਝ ਹਿਖੋਰ ਵਿਮੀ ਕਮੀਤਨ ਜਨ ਸਕਦਨ ਹਿਹ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਇਹਿ ਗਿਜੱ ਲ ਵਬਲਕਮੁਲ ਠਣਕ ਹਿਹ ਵਕ ਮਤਰਣਆਆ ਪਮੁਸਤਕਟਾਂ ਦਤ ਪਸ਼ਮਜੱਖ ਸਰਹੋਕਵਾਰ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਸਸਿੰ ਕਟ ਅਤਤ ਸਸਿੰ ਭਵਾਵਿਣ ਨਤਣਵਜਆਆ ਨਵਾਲ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਹਿਨ। ਸਮਵਾਜ ਨਯੂਸਿੰ ਇਸ ਪਸ਼ਤਣ ਚਤਤਸਿੰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮਸੈਂ ਅਨਨਕ ਹਿਹੋਰ ਸਵਾਧਨਟਾਂ ਦਣ ਵਿਣ ਵਿਰਤਤ ਕਣਤਣ ਹਿਹ। ਵਜਵਿਵ ਵਕ ਮਸੈਂ ਅਖਬਵਾਰਟਾਂ, ਮਹਗਿਜਣਨਟਾਂ, ਇਸਿੰ ਟਰਨਨੈਨਿੱਟ, ਰਤਡਣਓ, ਟਤਲਣਵਵਿਯਨ ਅਤਤ ਯਯੂਵਟਊਬ ਦਣ ਵਿਰਤਤ ਨਵਾਲ ਅਵਜਹਿਣ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ ਆਮ ਲਹੋ ਕਟਾਂ ਤਕ ਪਹਿਮੁਸਿੰ ਚਵਾਣ ਦਤ ਸਫ਼ਲ ਆ ਟਹਕਨਵਾਲਹੋ ਜਣ, ਚਸਿੰ ਡਣਗਿੜੜ੍ਹ ਦਮੁਆਰਵਾ ਸਸਿੰ ਨ 1992 ਤਤ ਸਸਿੰ ਨ 2003 ਦਮੌਰਵਾਨ ਯਤਨ ਕਣਤਤ ਹਿਨ। ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਸਟਤਟ ਕਹੌਂ ਵਸਲ ਫਵਾਰ ਸਵਾਇਸਿੰ ਸ ਐਡ

ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਤਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਭਰ ਵਵਿਚ ਕਣਤਣਆਆ ਗਿਈਆ ਅਨਨਕ ਵਿਰਕਸ਼ਵਾਪਸ ਵਵਿਚ ਮਸੈਂ ਵਰਸਹੋਰਸ ਪਰਸਨ ਦਵਾ ਰਹੋਲ ਆ ਟਹਕਨਵਾਲਹੋ ਜਣ, ਚਸਿੰ ਡਣਗਿੜੜ੍ਹ ਵਨਭਵਾਇਆ ਹਿਹ। ਨਨੈਸ਼ਨਲ ਇਸਿੰ ਵਿਵਾਰਨਮਸੈਂਟ ਅਵਿਤਅਰਨਨੈਨਿੱਸ ਕਸਿੰ ਪਸੈਂਨ ਤਵਹਿਤ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਸਟਤਟ ਕਹੌਂ ਵਸਲ ਫਵਾਰ ਸਵਾਇਸਿੰ ਸ ਐਡ ਦਤ ਅਹੋਫਣਸ਼ਣਅਲ ਓਵਿਜ਼ਰਵਿਰ ਵਿਜਤ ਸਸਿੰ ਨ 1997 ਤਤ ਸਸਿੰ ਨ 2001 ਤਕ ਰਹੋਪੜ ਵਜ਼ਲਤ ਵਵਿਖਤ ਵਿਵਾਤਵਿਰਣਣ ਸਮੁਰਜੱਵਖਅਣ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਲਈ ਕਸਿੰ ਮ ਕਰ ਰਹਿਣਆਆ ਗਿਹਰ-ਸਰਕਵਾਰਣ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾਵਿਟਾਂ (ਵਜਵਿਵ ਵਕ ਅਰਪਨ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾ, ਨਸਿੰਗਿਲ; ਐਨਿੱਚ. ਆਰ. ਡਣ. ਸਸੈਂਟਰ, ਸਹਣਣ ਮਵਾਜਰਵਾ; ਐਸ. ਡਬਵਲਊ. ਆਰ. ਡਣ. ਸਸੈਂਟਰ, ਨਯੂਰਪਮੁਰ ਬਤਦਣ; ਵਸ਼ਵਿਵਾਵਲਕ ਕਵਾਲਜ ਆਫ ਫਵਾਰਮਤਸਣ, ਨਸਿੰਗਿਲ ਆਵਦ) ਦਤ ਕਸਿੰ ਮ ਕਵਾਰ ਦਤ ਵਨਰਣਖਣ ਦਵਾ ਕਵਾਰਜ ਭਵਾਰ ਵਿਣ ਵਨਭਵਾਇਆ ਹਿਹ। ਸਸਿੰ ਨ 1994 ਤਤ ਸਸਿੰ ਨ 1999 ਦਤ ਅਰਸਤ ਦਹੋਰਵਾਨ ਵਜ਼ਲਵਾ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਕਮਤਟਣ, ਰਮੌਪੜ ਦਤ ਮਸੈਂਬਰ ਵਿਜਤ ਨਸਿੰਗਿਲ/ਰਹੋਪੜ ਇਲਵਾਕਤ ਦਣਆਆ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਮਜੱ ਵਸਆਵਿਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਸਰਕਵਾਰ ਤਕ ਪਹਿਮੁਸਿੰ ਚਵਾਣ ਦਵਾ ਅਵਹਿਮ ਰਹੋਲ ਅਦਵਾ ਕਣਤਵਾ ਹਿਹ। ਇਸਤ ਸਮਵ ਦਮੌਰਵਾਨ ਭਵਾਰਤ ਸਰਕਵਾਰ ਦਮੁਆਰਵਾ ਰਹੋਪੜ ਵਜ਼ਲਤ ਲਈ ਸਥਿਵਾਵਪਤ ਇਸਿੰ ਨਵਿਵਾਇਰਨਮਸੈਂਟ ਵਬਸ਼ਗਿਤਡ (ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਵਿਵਾਵਹਿਣਣ) ਦਵਾ ਮਸੈਂਬਰ ਵਿਣ ਵਰਹਿਵਾ ਹਿਟਾਂ। ਵਜਸ ਦਤ ਫਲਸਰਯੂਪ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਮੁਰਜੱਵਖਅਣ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਣ ਵਗਿਆਨ ਵਿਵਾਧਤ ਲਈ ਰਵਾਸ਼ਟਰਣ ਅਤਤ ਰਵਾਜ ਪਜੱ ਧਰ ਦਣਆਆ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਵਿਰਕਸ਼ਵਾਪਸ ਵਵਿਚ ਭਵਾਗਿ ਲਹ ਣ ਦਵਾ ਮਮੌਕਵਾ ਵਮਵਲਆ। ਮਤਰਣ ਇਸ ਸਮਵ ਦਣ ਵਵਿਲਜੱਖਣ ਪਸ਼ਵਾਪਤਣ ਇਹਿ ਰਹਿਣ ਹਿਹ ਵਕ ਨਸਿੰਗਿਲ ਵਵਿਖਤ ਮਮੌਜਯੂਦ ਵਿਹਨਿੱਟਲਸੈਂ ਡ ਦਵਾ ਕਤਸ ਰਵਾਜ ਪਜੱ ਧਰ ਉੱਤਤ ਪਸ਼ਵਿਵਾਵਨਤ ਕਰਵਿਵਾਉਣ ਤਤ ਇਲਵਾਵਿਵਾ, ਰਵਾਸ਼ਟਰਣ ਪਜੱ ਧਰ ਉਤਤ ਇਸ ਦਣ ਪਸ਼ਵਿਵਾਨਗਿਣ ਲਈ ਕਤਸ ਨਯੂਸਿੰ ਸਰਕਵਾਰਣ ਚਹਨਲ ਰਵਾਹਿਪੀਂ ਸਮੁਯਹੋਗਿ ਕਵਾਰਵਿਵਾਈ ਕਰਨ/ਕਰਵਿਵਾਉਣ ਲਈ ਯਥਿਵਾਯਹੋਗਿ ਯਹੋਗਿਦਵਾਨ ਪਵਾਇਆ। ਅਜੱ ਜ ਮਸੈਂਨਸਿੰ ਯੂ ਮਵਾਣ ਹਿਹ ਵਕ ਨਸਿੰਗਿਲ ਵਿਹਨਿੱਟਲਸੈਂ ਡ ਨਯੂਸਿੰ ਰਵਾਸ਼ਟਰਣ ਪਜੱ ਧਰ ਉੱਤਤ ਮਵਾਨਤਵਾ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਹਿਹੋ ਚਮੁਜੱ ਕਣ ਹਿਹ ਅਤਤ ਇਸ ਦਵਾ ਸ਼ਮੁਮਵਾਰ ਰਵਾਮਸਰ ਵਲਸਟ ਵਵਿਚ ਕਣਤਵਾ ਜਵਾ ਵਰਹਿਵਾ ਹਿਹ। ਸਜੱ ਤ ਸਹੋ ਏਕੜ ਵਵਿਚ ਫਹਲਣ ਇਹਿ ਵਿਹਨਿੱਟਲਸੈਂ ਡ ਹਿਰ ਸਵਾਲ ਹਿਜ਼ਵਾਰਟਾਂ ਪਰਵਿਵਾਸਣ ਪਸਿੰ ਛਣਆਆ ਦਣ ਵਰਹਿਵਾਇਸ਼ਗਿਵਾਹਿ ਬਣਦਣ ਹਿਹ। ਇਸਤ ਤਰੜ੍ਹਟਾਂ ਮਸੈਂ ਨਸਿੰਗਿਲ ਵਵਿਖਤ ਫਹਕਟਰਣਆਆ ਅਤਤ ਭਜੱ ਵਠਆਆ ਤਤ ਪਹਦਵਾ ਹਿਹੋਏ ਹਿਵਿਵਾਈ ਪਸ਼ਦਯੂਸ਼ਣ, ਸਤਲਮੁਜ ਵਵਿਚ ਗਿਹਰਕਵਾਨਯੂਸਿੰਨਣ ਤਮੌਰ ਉੱਤਤ ਸਮੁਜੱ ਟਣ ਜਵਾ ਰਹਿਣ ਸਲਜੱਰਣ ਦਤ ਮਸਲਤ , ਰਹੋਪੜੜ੍ਹ ਵਜ਼ਲਤ ਵਵਿਚ ਨਜਵਾਇਜ਼ ਤਮੌਰ ਉੱਤਤ ਕਣਤਣ ਜਵਾ ਰਹਿਣ ਪਹਿਵਾੜ-ਮਵਾਇਵਨਸਿੰਗਿ, ਰਹੋਪੜ ਵਿਹਨਿੱਟਲਸੈਂ ਡ ਵਵਿਖਤ ਥਿਰਮਲ ਪਵਾਵਿਰ ਪਲਟਾਂਟ ਦਣ ਸਲਜੱਰਣ ਦਤ ਪਸ਼ਦਯੂਸ਼ਣ ਅਤਤ ਕਣਰਤਪਮੁਰ-ਆਨਸਿੰਦਪਮੁਰ ਸਵਾਵਹਿਬ ਸੜਕ ਦਤ ਚਮੌੜਵਾ ਕਰਨ ਦਮੌਰਵਾਨ ਕਜੱ ਟਤ ਗਿਏ ਰਮੁਜੱ ਖਟਾਂ ਦਣ ਭਰਪਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਨਵਿਵ ਰਮੁਜੱ ਖ ਲਵਾਉਣ ਦਣ ਅਵਹਿਮ ਲਹੋ ੜ ਪਯੂਰਤਣ ਲਈ ਸਰਕਵਾਰ ਤਕ ਆਵਿਵਾਜ਼ ਪਹਿਮੁਸਿੰ ਚਵਾਉਣ ਵਵਿਚ ਆਪਣਵਾ ਯਹੋਗਿਦਵਾਨ ਪਵਾਇਆ। ਇਸ ਤਤ ਇਲਵਾਵਿਵਾ ਸਰਕਵਾਰਣ ਵਸ਼ਵਿਵਾਵਲਕ ਕਵਾਲਜ, ਨਸਿੰਗਿਲ; ਵਸ਼ਵਿਵਾਵਲਕ ਕਵਾਲਜ ਆਫ਼ ਫਵਾਰਮਤਸਣ, ਨਸਿੰਗਿਲ; ਗਿਲਹੋ ਬਲ ਕਵਾਲਜ ਆਫ ਫਵਾਰਮਤਸਣ, ਕਵਾਹਿਨਪਮੁਰ ਖਯੂਹਿਣ; ਗਿਮੁਰਯੂ ਤਤਗਿ ਬਹਿਵਾਦਰ ਪਬਵਲਕ ਸਕਯੂਲ, ਨਸਿੰਗਿਲ, ਅਤਤ ਰਹੋਪੜ ਵਜ਼ਲਤ ਦਤ ਅਨਨਕ ਹਿਹੋਰ ਸਕਯੂਲਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਿਣ ਸਸਿੰ ਨ 1995 ਤਤ ਸਸਿੰ ਨ 2008 ਦਤ ਅਰਸਤ ਦਮੌਰਵਾਨ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਚਤਤਨਵਾ ਪਸ਼ਸਵਾਰ ਲਈ ਅਨਨਕ ਪਸ਼ਹੋਗਿਸ਼ਵਾਮਟਾਂ ਦਤ ਆਯਹੋਜਨ ਅਤਤ ਸਫਲਤਵਾਪਯੂਰਨ ਸਸਿੰ ਪਨਤਵਾ ਵਵਿਚ ਅਵਹਿਮ ਯਹੋਗਿਦਵਾਨ ਪਵਾਇਆ। ਸਰਕਵਾਰਣ ਕਵਾਲਜ, ਨਸਿੰਗਿਲ ਅਤਤ ਸਰਕਵਾਰਣ ਕਵਾਲਜ, ਰਮੌਪੜ ਅਤਤ ਨਸਿੰਗਿਲ ਇਲਵਾਕਤ ਦਤ ਕਈ ਸਕਯੂਲਟਾਂ ਵਿਲਤ ਸਮਵ ਸਮਵ ਲਗਿਵਾਏ ਜਟਾਂਦਤ ਐਨਿੱਨ ਐਨਿੱਸ ਐਨਿੱਸ ਕਸੈਂਪਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਤਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਵਵਿਵਸ਼ਆ ਬਵਾਰਤ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ ਕਸੈਂਪਰਜ਼ ਨਵਾਲ ਸਟਾਂਝਣ ਕਣਤਣ। 7

ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਹਮਣਨਵਾਰਟਾਂ, ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਚਤਤਨਵਾ ਰਹਲਣਆਆ, ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਲਤ ਖ ਰਚਨਵਾ ਅਤਤ ਵਚਜੱ ਤਰਕਵਾਰਣ ਮਮੁਕਵਾਬਵਲਆ ਦਤ ਆਯਹੋਜਨਟਾਂ ਲਈ ਕਵਾਰਜ ਕਣਤਤ। ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ ਵਦਨੜ੍ਹਟਾਂ ਵਵਿਚ ਹਿਣ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਸਟਾਂਭ ਸਸਿੰ ਭਵਾਲ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਣ ਮਤਰਵਾ ਨਵਾਟਕ "ਰਮੁਜੱ ਖ, ਮਨਮੁਜੱਖ ਅਤਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ" ਨਨੈਸ਼ਨਲ ਪਬਵਲਕ ਸਕਯੂਲ, ਪਜੱ ਸਣਵਿਵਾਲ ਦਤ ਵਵਿਵਦਆਰਥਿਣਆਆ ਵਿਲਤ ਆਪਣਤ ਸਵਾਲਵਾਨਵਾ ਸਮਵਾਗਿਮ ਵਵਿਚ ਖਤਵਡਆ ਵਗਿਆ। ਜਹੋ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਵਗਿਆਨ ਪਸ਼ਸਵਾਰ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਲਈ ਕਵਾਫਣ ਮਕਬਯੂਲ ਹਿਹੋਇਆ। ਅਨਨਕ ਸਰਕਵਾਰਣ, ਗਿਹਰਸਰਕਵਾਰਣ ਤਤ ਸਵਿਹ-ਸਤਵਿਣ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾਵਿਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਵਿਣ-ਮਹਿਟਾਂ ਉਤਸਵਿ ਅਤਤ ਵਵਿਸ਼ਵਿ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਵਦਵਿਸ ਮਨਵਾਉਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਵਾਵਹਿਤ ਕਣਤਵਾ ਅਤਤ ਅਵਜਹਿਤ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਦਣ ਸਸਿੰ ਪਨਤਵਾ ਵਵਿਚ ਯਹੋਗਿਦਵਾਨ ਪਵਾਇਆ। ਇਸਤ ਸਮਵ ਦਮੌਰਵਾਨ ਬਵਾਲਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਤਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਚਤਤਨਵਾ ਦਤ ਵਵਿਕਵਾਸ ਲਈ, ਬਵਾਲ-ਰਸਵਾਲਤ "ਵਨਨਿੱਕਣਆਆ ਕਰਯੂਸਿੰ ਬਲਟਾਂ" ਦਤ ਸਸਿੰ ਪਵਾਦਕ ਬਲਵਜਸਿੰ ਦਰ ਮਵਾਨ ਮਵਾਵਹਿਲਪਮੁਰ ਦਤ ਸਜੱ ਦਤ ਉੱਤਤ ਸਵਹਿ-ਸਸਿੰ ਪਵਾਦਕ ਵਿਜਤ "ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਵਵਿਸ਼ਤਸ਼ ਅਸਿੰ ਕ" ਅਤਤ "ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਵਵਿਸ਼ਤਸ਼ ਅਸਿੰ ਕ" ਪਸ਼ਕਵਾਸ਼ਨ ਵਵਿਚ ਅਵਹਿਮ ਯਹੋਗਿਦਵਾਨ ਪਵਾਇਆ। ਇਸ ਤਰੜ੍ਹਟਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹਿਣ ਹਿਹੋ ਜਟਾਂਦਵਾ ਹਿਹ ਵਕ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਤਤ ਇਲਵਾਵਿਵਾ ਅਨਨਕ ਹਿਹੋਰ ਖਤਤਰ ਹਿਨ ਵਜਨੜ੍ਹਟਾਂ ਵਵਿਚ ਕਹੋਈ ਵਿਣ ਵਵਿਅਕਤਣ ਆਪਣਵਾ ਯਥਿਵਾਯਹੋਗਿ ਯਹੋਗਿਦਵਾਨ ਪਵਾ ਸਕਦਵਾ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ: ਹਵਿਗੜ ਰਹਿਦ ਵਿਨਤਨਵਿਰਣ ਦਨ ਮਣਲ ਕਨਰਕ ਆਪ ਹਕਸ ਨਣਸਿੰ ਮਸਿੰ ਨਦਦ ਹਿਖੋ। ਵਿਕਿੱ ਡਨ ਦਖੋਸ਼ਮੀ ਕਕ ਣ ਹਿਹ ਤਦ ਹਕਸਿੰ ਨਨਮੀ-ਹਕਸਿੰ ਨਨਮੀ ਕਹੁ ਅਨਹੁਪਨਤ (ratio) ਹਵਿਚ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਅਜਹੋਕਤ ਸਮਵ ਵਵਿਚ ਵਵਿਗਿੜ ਰਹਿਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਦਤ ਅਨਨਕ ਮਯੂਲ ਕਵਾਰਕ ਹਿਨ । ਵਜਨੜ੍ਹਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਕਮੁਝ ਕਮੁ ਸ਼ਬਦਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਬਆਨ ਕਰਨਵਾ ਸਸਿੰ ਭਵਿ ਨਹਿਪੀਂ ਹਿਹ। ਵਫਰ ਵਿਣ ਸਸਿੰ ਖਤਪ ਵਵਿਚ ਅਸਪੀਂ ਕਵਹਿ ਸਕਦਤ ਹਿਟਾਂ ਵਕ ਉਦਯਹੋਗਿਣਕਰਣ, ਵਿਜੱ ਧਦਣ ਆਬਵਾਦਣ, ਸ਼ਵਹਿਰਣਕਰਣ, ਜਸਿੰ ਗਿਲਟਾਂ ਦਣ ਲਹੋ ੜਤ ਵਿਜੱ ਧ ਕਟਵਾਈ, ਆਵਿਵਾਜਵਾਈ ਦਤ ਵਿਵਾਹਿਣਟਾਂ ਵਵਿਚ ਬਤਵਮਸਵਾਲ ਵਿਵਾਧਵਾ ਤਤ ਫ਼ਵਾਵਸਲ ਵਫਊਲਜ਼ ਦਣ ਬਹਿਮੁਤ ਵਿਧਤਰਤ ਵਿਰਤਤ ਇਸ ਸਮਜੱ ਵਸਆ ਦਤ ਮਯੂਲ ਕਵਾਰਕ ਹਿਨ। ਦਰਅਸਲ ਵਿਧਤਰਤ ਸਮੁਜੱ ਖ ਸਮੁਵਵਿਧਵਾਵਿਵਾ ਦਣ ਪਸ਼ਵਾਪਤਣ ਦਤ ਲਵਾਲਚ ਵਿਜੱ ਸ, ਮਨਮੁਜੱਖ ਦਣ ਕਮੁਦਰਤ ਉੱਤਤ ਕਵਾਬਜ਼ ਹਿਹੋਣ ਦਣ ਲਵਾਲਸਵਾ ਹਿਣ, ਇਸ ਮਸਲਤ ਦਣ ਮਯੂਲ ਜੜੜ੍ਹ ਹਿਹ। ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਜੱ ਮਵਸਆ ਦਤ ਕਮੁਝ ਕਮੁਦਰਤਣ ਕਵਾਰਕ ਵਿਣ ਹਿਨ ਵਜਵਿਵ ਵਕ ਜਵਿਵਾਲਵਾਮਮੁਜੱ ਖਣਆਆ ਦਵਾ ਫਜੱ ਟਣਵਾ, ਪਜੱ ਤਝੜੜ੍ਹ ਦਵਾ ਵਿਵਾਪਰਣਵਾ, ਹਿੜੜ੍ਹਟਾਂ ਤਤ ਭਮੁਚਵਾਲਟਾਂ ਦਵਾ ਆਉਣਵਾ। ਪਰ ਕਮੁਦਰਤ ਇਕ ਸਸਿੰ ਤਮੁਲਨ ਵਵਿਚ ਕਸਿੰ ਮ ਕਰਦਣ ਹਿਹ। ਅਜੱ ਜ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹਿਣਆਆ ਵਿਜੱ ਡਤ ਪਹਮਵਾਨਨ ਦਣਆਆ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਤਬਦਣਲਣਆਆ ਅਤਤ ਵਵਿਸ਼ਵਿ-ਵਵਿਆਪਣ ਤਵਾਪਮਵਾਨ ਵਿਵਾਧਤ ਦਣਆਆ ਸਮਜੱ ਵਸਆਵਿਟਾਂ ਦਵਾ ਮਮੁਜੱ ਖ ਕਵਾਰਕ ਮਨਮੁਜੱਖਣ ਵਕਸ਼ਆਵਿਟਾਂ ਹਿਣ ਹਿਨ ਜਹੋ ਕਮੁਦਰਤਣ ਸਸਿੰ ਤਮੁਲਨ ਨਯੂਸਿੰ ਡਵਾਵਿਟਾਂਡਹੋਲ ਕਰਨ ਵਵਿਚ ਗਿਸਿੰ ਭਣਰ ਰਹੋਲ ਅਦਵਾ ਕਰ ਰਹਿਣਆਆ ਹਿਨ। ਇਸਿੰ ਝ ਵਵਿਗਿੜ ਰਹਿਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਦਵਾ ਸਜੱ ਭ ਤਤ ਵਿਜੱ ਡਵਾ ਦਹੋਸ਼ਣ ਤਟਾਂ ਮਨਮੁਜੱਖ ਆਪ ਹਿਣ ਹਿਹ। ਪਰ ਇਸ ਵਵਿਚ ਵਿਜੱ ਡਵਾ ਦਹੋਸ਼ ਉੱਨਤ ਦਤਸ਼ਟਾਂ ਵਵਿਖਤ ਕਣਤਤ ਗਿਏ/ਕਣਤਤ ਜਵਾ ਰਹਿਤ ਉਦਯਹੋਵਗਿਕ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਦਵਾ ਹਿਹ। ਉੱਨਤ ਦਤਸ਼ਟਾਂ ਦਵਾ ਪਦਵਾਰਥਿਵਿਵਾਦਣ ਨਜ਼ਰਣਆ ਖਵਾਸ ਕਰ ਚਣਜ਼ਟਾਂ ਦਣ ਰਣਸਵਾਇਕਲ (recycle) ਨਣਤਣ ਦਣ ਥਿਟਾਂ "ਵਿਰਤਤ ਤਤ ਸਮੁਜੱ ਟ ਵਦਓ ਨਣਤਣ" ਦਵਾ ਬਹੋਲ-ਬਵਾਲਵਾ ਇਸ ਮਸਲਤ ਦਣ ਗਿਸਿੰ ਭਣਰਤਵਾ ਵਵਿਚ ਵਿਵਾਧਵਾ ਕਰਨ ਵਵਿਚ ਵਿਜੱ ਡਵਾ ਰਹੋਲ ਅਦਵਾ ਕਰ ਵਰਹਿਵਾ ਹਿਹ। ਵਵਿਕਵਾਸਸ਼ਣਲ ਦਤਸ਼ ਵਿਣ ਇਸ ਖਤਤਰ ਵਿਜੱ ਲ ਲਤ ੜਣਦਵਾ ਵਧਆਨ ਦਤਣ ਤਤ ਗਿਮੁਰਤਜ਼ ਕਰ ਰਹਿਤ ਹਿਨ। ਅਜਹੋਕਤ ਸਮਵ ਦਹੋਰਵਾਨ, ਉੱਨਤ ਅਤਤ ਵਵਿਕਵਾਸਸ਼ਣਲ ਦਤਸ਼ਟਾਂ ਦਵਾ ਇਸ ਮਸਲਤ ਵਵਿਚ ਦਹੋਸ਼ਅਨਮੁਪਵਾਤ ਲਗਿਭਗਿ 65:35 ਨਜ਼ਰ ਆਉਦਵਾ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ: ਵਿਨਤਨਵਿਰਹਣਕ ਪਪਦਣਸ਼ਣ ਤਥ ਬਚਣ ਲਈ ਸਰਕਨਰਮੀ, ਹਨਨਿੱਜਮੀ ਅਤਦ ਗਹਰ-ਸਰਕਨਰਮੀ ਪਕਿੱ ਧਰ ਲਈ ਆਪ ਕਖੋਲ ਹਕਹਿੜਦਹਕਹਿੜਦ ਉਪਨਓ ਅਤਦ ਸਮਨਧਨਨ ਹਿਨ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਪਸ਼ਦਯੂਸ਼ਣ ਤਤ ਬਚਣ ਲਈ ਭਵਾਰਤਣ ਸਸਿੰ ਵਵਿਧਵਾਨ ਵਵਿਚ ਉਵਚਤ ਪਸ਼ਬਸਿੰਧ ਮਮੌਜਯੂਦ ਹਿਨ। ਨਵਿਪੀਂ ਵਕਸਮ ਦਤ ਪਸ਼ਦਯੂਸ਼ਣਟਾਂ ਵਜਵਿਵ ਵਕ ਵਬਜਲ-ਚਮੁਸਿੰ ਬਕਣ ਪਸ਼ਦਯੂਸ਼ਣ ਆਵਦ ਲਈ ਸਮਵ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਅਨਮੁਸਵਾਰ ਨਵਿਵ ਕਵਾਨਯੂਸਿੰਨ ਬਣਵਾਉਣ ਦਵਾ ਪਸ਼ਬਸਿੰਧ ਵਿਣ ਹਿਹ ਅਤਤ ਅਵਜਹਿਤ ਕਵਾਨਯੂਸਿੰਨ ਬਣਵਾਏ ਵਿਣ ਜਵਾ ਰਹਿਤ ਹਿਨ। ਅਜਹੋਕਤ ਸਮਵ ਦਣ ਮਮੁਜੱ ਖ ਲਹੋ ੜ ਤਟਾਂ ਵਸਰਫ਼ ਇਹਿ ਹਿਹ ਵਕ ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ ਕਵਾਨਯੂਸਿੰਨਟਾਂ/ਪਸ਼ਬਸਿੰਧਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਸਹਿਣ ਢਸਿੰ ਗਿ ਨਵਾਲ ਅਮਲ ਵਵਿਚ ਵਲਆਆਦਵਾ ਜਵਾਵਿਤ। ਸਰਕਵਾਰਣ ਪਜੱ ਧਰ ਉੱਤਤ ਅਵਜਹਿਵਾ ਕਰਨਵਾ ਸਵਹਿਜਤ ਹਿਣ ਸਸਿੰ ਭਵਿ ਹਿਹ। ਵਨਨਿੱਜਣ ਕਸਿੰ ਪਨਣਆ ਨਯੂਸਿੰ ਵਿਣ ਵਿਵਾਤਵਿਰਣ ਬਵਾਰਤ ਆਪਣਣ ਜ਼ਮੁਸਿੰ ਮਤਵਿਵਾਰਣ ਲਈ ਸਮੁਚਤਤ ਹਿਹੋਣ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਅਵਜਹਿਤ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਤਤ ਗਿਮੁਰਤਜ਼ ਕਰਨ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ ਵਜਸ ਨਵਾਲ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਨਯੂਸਿੰ ਨਮੁਕਸਵਾਨ ਪਹਿਮੁਸਿੰ ਚਦਵਾ ਹਿਹ ਜਟਾਂ 8

ਅਵਜਹਿਵਾ ਹਿਹੋਣ ਦਣ ਸਸਿੰ ਭਵਾਵਿਨਵਾ ਹਿਹ। ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਮੁਰਜੱਵਅਖਣ ਕਵਾਨਯੂਸਿੰਨ ਦਣ ਸਹਿਣ ਪਵਾਲਣਵਾ ਕਰਨਣ ਜਰਯੂਰਣ ਹਿਹ। ਗਿਹਰ-ਸਰਕਵਾਰਣ ਅਤਤ ਸਵਿਹ-ਸਤਵਿਣ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾਵਿਟਾਂ ਆਪਣਤ ਪਜੱ ਧਰ ਉੱਤਤ ਅਵਜਹਿਤ ਕਵਾਰਜ ਵਜਵਿਵ ਵਕ ਰਮੁਜੱ ਖਟਾਂ ਦਵਾ ਲਗਿਵਾਉਣਵਾ ਅਤਤ ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਦਣ ਸਟਾਂਭ ਸਸਿੰ ਭਵਾਲ, ਛਜੱ ਪੜਟਾਂ ਜਟਾਂ ਵਿਹਨਿੱਟਲਸੈਂ ਡਜ਼ ਦਣ ਸਸਿੰ ਭਵਾਲ, ਕਮੁਦਰਤ ਦਤ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਅਸਿੰ ਗਿਟਾਂ ਬਵਾਰਤ ਜਵਾਗਿਰਯੂਪਤਵਾ ਤਤ ਸਮੁਰਜੱਵਖਅਣ ਕਵਾਰਜ ਆਵਦ ਕਰਕਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਵਣਕ ਪਸ਼ਦਯੂਸ਼ਣ ਤਤ ਵਨਜਵਾਤ ਪਵਾਣ ਵਵਿਚ ਵਿਜੱ ਡਣ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਤ ਹਿਨ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ: ਪਸਿੰ ਜਨਬਮੀ ਸਨਹਹਿਤ ਹਵਿਚ ਮਕਜਣਦ ਵਿਨਤਨਵਿਰਹਣਕ ਸਰਖੋਕਨਰਕ ਦਦ ਸਦਸਿੰ ਰਭ ਹਵਿਚ ਹਿਖੋ ਰਹਿਦ ਖਖੋਜਕ ਦਦ ਵਿਰਨਣ ਬਨਰਦ ਤਹੁਹਿਨਡਦ ਕਮੀ ਹਵਿਚਨਰ ਹਿਨ? ਕਮੀ ਪਸਿੰ ਜਨਬਮੀ ਸਨਹਹਿਤ ਅਧਨਹਰਤ, ਵਿਨਤਨਵਿਰਣਮੀ ਪਪਸਸਿੰਗ ਹਵਿਚ ਖਖੋਜਕ ਸਦਕਨ, ਵਿਨਤਨਵਿਰਣ ਹਵਿਚ ਕਹੁਝ ਸਹੁਧਨਰ ਹਿਖੋਣ ਦਮੀ ਸਸਿੰ ਭਨਵਿਨਨ ਹਿਹ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਵਵਿਚ ਮਮੌਜਯੂਦ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਵਣਕ ਸਰਹੋਕਵਾਰਟਾਂ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਣ ਖਹੋਜ-ਕਵਾਰਜ, ਵਬਲਕਮੁਲ ਹਿਣ ਨਵਿਟਾਂ ਖਹੋਜ ਖਤਤਰ ਹਿਹ। ਅਜਹੋਕਤ ਸਮਵ ਦਤ ਕਮੁਝ ਕਮੁ ਨਨੋਜਮੁਆਨ ਖਹੋਜਕਵਾਰਟਾਂ ਨਨ ਅਵਜਹਿਤ ਸਰਹੋਕਵਾਰਟਾਂ ਦਣ ਸਮਣਵਖਆ ਵਿਜੱ ਲ ਵਧਆਨ ਦਤਣਵਾ ਸ਼ਮੁਰਯੂ ਕਣਤਵਾ ਹਿਹ। ਇਹਿ ਚਸਿੰ ਗਿਣ ਗਿਜੱ ਲ ਹਿਹ ਵਕ ਵਭਸਿੰ ਨ ਵਭਸਿੰ ਨ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣਆਆ ਦਤ ਅਵਧਆਪਕ ਸਵਾਵਹਿਬਵਾਨ ਅਤਤ ਰਣਸਰਚ-ਗਿਵਾਈਡ ਇਸ ਖਤਤਰ ਵਵਿਚ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਉਤਸ਼ਵਾਹਿ ਦਤ ਰਹਿਤ ਹਿਨ। ਸਮਵ ਨਵਾਲ ਅਵਜਹਿਣਆਆ ਖਹੋਜਟਾਂ ਦਤ ਸਵਾਰਥਿਕ ਨਤਣਜਤ ਸਵਾਹਿਮਣਤ ਆਉਣ ਦਣ ਆਸ ਹਿਹ। ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਵਵਿਚ ਅਵਜਹਿਣਆਆ ਖਹੋਜਟਾਂ ਸਦਕਵਾ, ਵਿਵਾਤਵਿਰਣ ਦਣ ਅਵਹਿਮਣਅਤ, ਇਸ ਦਣ ਸਟਾਂਭ-ਸਸਿੰ ਭਵਾਲ ਦਣਆਆ ਲਹੋ ੜਟਾਂ ਤਤ ਢਸਿੰ ਗਿ, ਇਸ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਮਸਲਤ ਤਤ ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਦਤ ਹਿਜੱ ਲ ਕਰਨ ਦਣਆਆ ਵਵਿਧਣਆਆ ਬਵਾਰਤ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ ਨਵਾ ਵਸਰਫ਼ ਜਨ-ਸਵਾਧਰਣ ਤਕ ਪਹਿਮੁਸਿੰ ਚਵਾਣ ਵਵਿਚ ਸਫਲਤਵਾ ਵਮਲਤ ਗਿਣ ਉੱਥਿਤ ਸਰਕਵਾਰ ਨਯੂਸਿੰ ਵਿਣ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਆਪਣਣਆਆ ਨਣਤਣਆਆ ਘੜੜ੍ਹਣ ਵਵਿਚ ਮਦਦ ਵਮਲਣ ਦਤ ਆਸਵਾਰ ਹਿਨ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ: ਹਜਵਿਮ ਹਕ ਪਹਹਿਲਕ ਚਰਚਨ ਹਿਖੋ ਚਹੁਕਿੱ ਕਮੀ ਹਿਹ ਹਕ ਪਸਿੰ ਜਨਬਮੀ ਸਨਹਹਿਤ ਹਵਿਚ ਵਿਨਤਨਵਿਰਣ ਨਨਲ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਅਸਿੰਤਰ-ਹਵਿਸ਼ਅਕ ਖਖੋਜ ਦਨ ਆਰਸਿੰ ਭ ਹਿਖੋ ਚਹੁਕਿੱ ਹਕਆ ਹਿਹ। ਆਪ ਮਨਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਖੋ ਹਕ ਖਖੋਜ ਦਦ ਇਸ ਨਵਿਮ ਉੱਭਰਦ ਪਸਿੰ ਧ ਉਪਰ ਖਖੋਜਨਰਥਮੀ ਹਵਿਸ਼ਦ ਦਦ ਅਹਧਐਨ ਤਦ ਹਵਿਸ਼ਲਦ ਸ਼ਣ ਲਈ ਹਕਹਿੜਮੀ-ਹਕਹਿੜਮੀ ਹਵਿਧਮੀ ਅਤਦ ਪਹਿਹੁਸਿੰ ਚ ਦਨ ਆਸਰਨ ਲਹ ਸਕਦਦ ਹਿਨ? ਹਿਖੋਰ ਹਕਹਿੜਦ ਨਹੁਕਹਤਆਆ ਦਨ ਹਵਿਸ਼ਦਸ਼ ਹਧਆਨ ਰਕਿੱ ਹਖਆ ਜਨਵਿਦ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਵਕਉ ਵਕ ਵਿਵਾਤਵਿਵਾਰਣਣ ਵਵਿਸ਼ਵਾ ਬਹਿਮੁ-ਵਵਿਸ਼ਅਕ (multidisciplinary) ਖਹੋਜ ਖਤਤਰ ਹਿਹ। ਇਸ ਲਈ ਇਹਿ ਸਮੁਭਵਾਵਵਿਕ ਹਿਣ ਹਿਹ ਵਕ ਇਸ ਵਵਿਸ਼ਤ ਦਤ ਅਵਧਐਨ ਤਤ ਵਵਿਸ਼ਲਤ ਸ਼ਣ ਲਈ ਖਹੋਜਣ ਦਵਾ ਬਹਿਮੁ-ਵਵਿਸ਼ਅਕ ਵਗਿਆਨਵਿਵਾਨ ਹਿਹੋਣਵਾ ਲਵਾਜ਼ਮਣ ਹਿਹ। ਇਹਿ ਬੜਣ ਖਮੁਸ਼ਣ ਦਣ ਗਿਜੱ ਲ ਹਿਹ ਵਕ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਵਵਿਚ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਨਵਾਲ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਅਸਿੰ ਤਰ-ਵਵਿਸ਼ਅਕ (interdisciplinary) ਖਹੋਜ ਦਵਾ ਆਰਸਿੰ ਭ ਹਿਹੋ ਚਮੁਜੱ ਕਵਾ ਹਿਹ। ਖਹੋਜ ਦਤ ਇਸ ਨਵਿਵ ਖਤਤਰ ਵਵਿਚ ਖਹੋਜਵਾਕਵਾਰਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਵਵਿਸ਼ਤ ਦਤ ਅਵਧਐਨ ਤਤ ਵਵਿਸ਼ਲਤ ਸ਼ਣ ਲਈ, ਵਜਥਿਤ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਖਹੋਜ ਵਵਿਧਣਆਆ ਦਵਾ ਸਹਿਣ ਅਨਮੁਸਰਣ ਤਟਾਂ ਕਰਨਵਾ ਹਿਣ ਹਿਹ, ਉਥਿਤ ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਇਹਿ ਵਿਣ ਵਧਆਨ ਰਜੱ ਖਣਵਾ ਹਿਹੋਵਿਤਗਿਵਾ ਵਕ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਵਵਿਵਸ਼ਆ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ ਸਹਿਣ ਰਯੂਪ ਵਵਿਚ ਵਬਆਨਣ ਜਵਾਵਿਤ। ਅਵਜਹਿਤ ਵਵਿਸਥਿਵਾਰ ਵਵਿਚ ਵਵਿਵਗਿਅਨਕ ਤਜੱ ਥਿਟਾਂ ਦਣ ਸ਼ਮੁਧਜੱਤਵਾ ਅਤਤ ਨਵਿਣਨਤਵਾ ਦਵਾ ਖ਼ਵਾਸ ਵਖਆਲ ਰਜੱ ਵਖਆ ਜਵਾਵਿਤ। ਵਿਵਾਤਵਿਵਾਰਣ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਇਕ ਅਵਜਹਿਵਾ ਖਤਤਰ ਹਿਹ ਵਜਸ ਵਵਿਚ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਵਿਰਤਵਾਵਰਆ ਬਵਾਰਤ ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਖਹੋਜ ਲਗਿਵਾਤਵਾਰ ਜਵਾਰਣ ਹਿਹ ਅਤਤ ਅਵਜਹਿਤ ਵਿਰਤਵਾਵਰਆਆ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਅਸਿੰ ਕਵੜਆਆ ਵਵਿਚ ਲਗਿਵਾਤਵਾਰ ਤਬਦਣਲਣ ਵਰਕਵਾਰਡ ਕਣਤਣ ਜਵਾ ਰਹਿਣ ਹਿਹ। ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਵਵਿਚ ਆਪਣਤ ਅਵਧਐਨ ਤਤ ਵਵਿਸ਼ਲਤ ਸ਼ਣ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਵਪਜੱ ਛਤ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਨਤਣਵਜਆਆ ਨਯੂਸਿੰ ਵਬਆਨ ਕਰਦਤ ਸਮਵ ਖਹੋਜਣਆਆ ਨਯੂਸਿੰ ਇਹਿ ਵਧਆਨ ਰਜੱ ਖਣਵਾ ਹਿਹੋਵਿਤਗਿਵਾ ਵਕ ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਦਮੁਆਰਵਾ ਦਰਸਵਾਏ ਜਵਾ ਰਹਿਤ ਤਜੱ ਤ, ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਖਤਤਰ ਦਤ ਮਮੌਜਦ ਯੂ ਵਾ ਵਗਿਆਨ ਪਜੱ ਧਰ/ਤਜੱ ਥਿਟਾਂ ਦਣ ਰਮੌਸ਼ਨਣ ਵਵਿਚ ਪਮੁਸ਼ਟਣਯਹੋਗਿ ਹਿਹੋਣ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ: ਆਪ ਦਦ ਹਵਿਚਨਰ ਅਨਹੁਸਨਰ ਇਕਿੱਕਮੀਵਿਸ ਸਦਮੀ ਦਦ ਪਸਿੰ ਜਨਬਮੀ ਸਨਹਹਿਤ ਹਵਿਚ ਹਨਬਸਿੰ ਧ ਅਤਦ ਗਲਪ ਦਦ ਪਪਮਖ ਹੁਕਿੱ ਝਹੁਕਨਅ (ਹਵਿਸ਼ਦ ਪਕਿੱ ਖਥ) ਹਕਹਿੜਦ ਹਕਹਿੜਦ ਹਿਨ? ਹਕਪਪਨ ਕਰ ਕਦ ਹਵਿਸਥਨਰ ਨਨਲ ਸਮਝਨਓ। 9

ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਮਤਰਤ ਵਵਿਚਵਾਰ ਅਨਮੁਸਵਾਰ ਇਜੱ ਕਣਵਿਪੀਂ ਸਦਣ ਦਤ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਵਵਿਚ ਵਨਬਸਿੰ ਧਟਾਂ ਦਤ ਵਵਿਵਸ਼ਆਆ ਵਵਿਚ ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ, ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ, ਤਕਨਣਕਣ, ਕਸਿੰ ਵਪਊਟਰ, ਬਵਾਇਓਟਹਕਨਵਾਲਹੋ ਜਣ, ਪਮੁਲਵਾੜ ਵਵਿਵਗਿਆਨ, ਵਸਹਿਤ-ਸਸਿੰ ਭਵਾਲ ਅਤਤ ਖਤਤਣਬਵਾੜਣ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਵਵਿਵਸ਼ਆਆ ਦਣ ਭਰਮਵਾਰ ਹਿਹ। ਪਰ ਇਸ ਦਤ ਨਵਾਲ ਨਵਾਲ ਧਵਾਰਵਮਕ, ਰਵਾਜਨਣਤਕ, ਸਮਵਾਵਜਕ, ਇਤਹਿਵਾਵਸਕ, ਸਵਭਆਚਵਾਰਕ ਤਤ ਫਹਸ਼ਨ ਆਵਦ ਵਵਿਵਸ਼ਆਆ ਬਵਾਰਤ ਵਨਬਸਿੰ ਧਟਾਂ ਦਣ ਵਿਣ ਘਵਾਟ ਨਹਿਪੀਂ ਹਿਹ। ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਗਿਲਪ ਰਚਨਵਾਵਿਟਾਂ ਵਵਿਚ, ਕਹਿਵਾਣਣਆਆ ਤਤ ਨਵਾਵਿਲਟਾਂ ਵਵਿਚ ਅਜਤ ਵਿਣ ਸਮਵਾਵਜਕ, ਧਵਾਰਵਮਕ ਤਤ ਰਵਾਜਨਣਤਕ ਵਿਰਤਵਾਵਰਆਆ ਦਵਾ ਬਹੋਲਬਵਾਲਵਾ ਹਿਹ। ਵਕਧਰਤ ਵਕਧਰਤ ਇਤਹਿਵਾਵਸਕ ਵਵਿਵਸ਼ਆਆ ਅਧਵਾਵਰਤ ਨਵਾਵਿਲ ਵਿਣ ਨਜ਼ਰ ਪਸੈਂਦਤ ਹਿਨ। ਕਵਵਿਤਵਾਵਿਟਾਂ ਤਤ ਗਿਣਤਟਾਂ ਦਣ ਵਵਿਧਵਾ ਵਵਿਚ ਧਵਾਰਵਮਕ, ਸਮਵਾਵਜਕ, ਅਤਤ ਰਵਾਜਨਣਤਕ ਮਮੁਜੱ ਦਤ ਚਰਚਵਾ ਵਵਿਚ ਹਿਨ। ਗਿਣਤਟਾਂ ਦਵਾ ਵਿਜੱ ਡਵਾ ਵਹਿਜੱ ਸਵਾ ਵਲਸਿੰਗਿਕ ਰਮੁਚਣਆਆ ਤਤ ਵਹਿਸਿੰ ਸਵਾ ਦਤ ਉਭਵਾਰ ਵਵਿਚ ਡਮੁਜੱ ਵਬਆ ਹਿਹੋਇਆ ਹਿਹ। ਕਵਵਿਤਵਾਵਿਟਾਂ ਦਵਾ ਵਿਜੱ ਡਵਾ ਵਹਿਜੱ ਸਵਾ ਅਜਤ ਵਿਣ ਮਮੁਹਿਜੱਬਤ ਤਤ ਰਮੁਸਵਿਵਾਈ ਵਗਿਰਦ ਹਿਣ ਚਜੱ ਕਰ ਲਗਿਵਾ ਵਰਹਿਵਾ ਹਿਹ। ਹਿਟਾਂ! ਵਕਧਰਤ ਵਕਧਰਤ ਦਤਸ਼ ਭਗਿਤਣ ਤਤ ਇਨਕਲਵਾਬਣ ਜਹੋਸ਼ ਵਿਵਾਲਣ ਕਵਵਿਤਵਾ ਵਿਣ ਨਜ਼ਰ ਪਸੈਂਦਣ ਹਿਹ। ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਗਿਜ਼ਲ ਵਿਣ ਹਿਹੋਲਤ ਹਿਹੋਲਤ ਸਵਾਹਿ ਭਰ ਰਹਿਣ ਹਿਹ। ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਦਹੋਹਿਤ, ਟਜੱ ਪਤ, ਬਹੋਲਣਆਆ ਵਵਿਚ ਨਵਿਵਪਣ ਦਵਾ ਇਸਿੰ ਤਜ਼ਵਾਰ ਹਿਹ। ਵਮਸਿੰ ਨਣ ਕਹਿਵਾਣਣ ਤਤ ਹਿਵਾਇਕਯੂ ਰਚਨਵਾਵਿਟਾਂ ਵਿਣ ਵਵਿਕਵਾਸ ਦਤ ਰਵਾਹਿ ਚਲ ਰਹਿਣਆਆ ਹਿਨ। ਸਫਰਨਵਾਮਵਾ ਅਤਤ ਸਵਿਹਜਣਵਿਨਣ/ਜਣਵਿਨਣ ਰਚਨਵਾ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਦਵਾ ਵਿਣ ਪਸ਼ਚਲਣ ਵਿਵਧਆ ਹਿਹ। ਪਰ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਵਵਿਚ ਨਵਾਟਕ ਰਚਨਵਾ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਅਤਤ ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਗਿਲਪ ਕਹਿਵਾਣਣਆਆ ਦਣ ਵਿਜੱ ਡਣ ਘਵਾਟ ਹਿਹ। ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਗਿਲਪ ਅਧਵਾਵਰਤ ਨਵਾਵਿਲ ਤਟਾਂ ਵਕਧਰਤ ਨਜ਼ਰ ਹਿਣ ਨਹਿਪੀਂ ਆਉਦਤ। ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਗਿਲਪ ਅਧਵਾਵਰਤ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਵਫਲਮਟਾਂ ਅਜਤ ਬਣਨਣਆਆ ਆਰਸਿੰ ਭ ਹਿਣ ਨਹਿਪੀਂ ਹਿਹੋਈਆਆ। ਵਵਿਵਗਿਆਨ ਤਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਵਵਿਵਸ਼ਆਆ ਅਧਵਾਵਰਤ ਟਹਲਣਵਵਿਯਨ ਸਣਰਣਅਲ ਤਤ ਡਕਯੂਮਸੈਂਟਰਣਜ਼ ਦਣ ਘਵਾਟ ਰੜਕਦਣ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ : ਆਪ ਦਦ ਸਮਕਨਲਮੀ ਵਿਨਤਨਵਿਰਣਮੀ ਪਸਿੰ ਜਨਬਮੀ ਲਦ ਖਕਕ ਹਵਿਚਥ ਆਪ ਹਕਸ ਹਕਸ ਦਮੀ ਹਕਹਿੜਮੀ ਹਵਿਸ਼ਦਸ਼ਤਨ ਤਥ ਪਪਭਨਹਵਿਤ ਹਿਖੋ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ: ਸਮਕਵਾਲਣ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਲਤ ਖਕਟਾਂ ਵਵਿਚ ਡਵਾ. ਵਵਿਦਵਿਵਾਨ ਵਸਸਿੰ ਘ ਸਹੋਨਣ, ਡਵਾ. ਕਮੁਲਦਣਪ ਵਸਸਿੰ ਘ ਧਣਰ, ਡਵਾ. ਫਕਣਰ ਚਸਿੰ ਦ ਸ਼ਮੁਕਲਵਾ, ਡਵਾ. ਸਮੁਰਜਣਤ ਵਸਸਿੰ ਘ ਵਢਜੱ ਲਤ , ਡਵਾ. ਹਿਰਦਤਵਿ ਵਸਸਿੰ ਘ ਵਵਿਰਕ, ਡਵਾ. ਮਲਕਣਅਤ ਵਸਸਿੰ ਘ ਸਹਣਣ, ਡਵਾ. ਜਗਿਬਣਰ ਵਸਸਿੰ ਘ, ਡਵਾ. ਮਨਜਣਤ ਇਸਿੰ ਦਰ ਵਸਸਿੰ ਘ ਸਜੱ ਗਿਯੂ, ਡਵਾ. ਦਤਵਵਿਸਿੰ ਦਰ ਵਸਸਿੰ ਘ, ਡਵਾ. ਸਤਨਵਾਮ ਵਸਸਿੰ ਘ ਲਜੱਧੜ, ਡਵਾ. ਗਿਮੁਲਜਣਤ ਵਸਸਿੰ ਘ ਚਜੱ ਠਵਾ, ਡਵਾ. ਜਵਤਸਿੰ ਦਰ ਪਵਾਲ ਵਸਸਿੰ ਘ, ਡਵਾ. ਭਯੂਵਪਸਿੰ ਦਰ ਵਸਸਿੰ ਘ ਵਵਿਰਕ, ਡਵਾ. ਚਰਨਜਣਤ ਵਸਸਿੰ ਘ ਨਵਾਭਵਾ, ਡਵਾ ਪਮੁਸ਼ਵਪਸਿੰ ਦਰ ਜਹ ਰਯੂਪ, ਡਵਾ ਅਰਸ਼ ਰਯੂਪ ਵਸਸਿੰ ਘ, ਡਵਾ. ਸਮੁਵਰਸਿੰ ਦਰ ਕਮੁਮਵਾਰ ਵਜਸਿੰ ਦਲ, ਡਵਾ. ਸਣ. ਪਣ. ਕਸਿੰ ਬਹੋਜ, ਵਨਰਮਲ ਜਮੌੜਵਾ, ਜਸਬਣਰ ਵਸਸਿੰ ਘ ਭਮੁਜੱ ਲਰ, ਰਯੂਪ ਵਢਜੱ ਲਹੋ ਲਸਿੰਡਨ, ਸਸਿੰ ਜਣਵਿਨ ਵਸਸਿੰ ਘ ਡਜੱ ਡਵਿਵਾਲ, ਮਤਘਰਵਾਜ ਵਮਜੱ ਤਰ, ਅਜਮਤਰ ਵਸਜੱ ਧਯੂ, ਨਵਿਵਾਬ ਫਹਸਲ ਖਵਾਨ, ਜਸਵਿਣਰ ਵਸਸਿੰ ਘ ਦਣਦਵਾਰਗਿੜੜ੍ਹ ਅਤਤ ਖਤਤਣਬਵਾੜਣ ਯਯੂਨਣਵਿਰਵਸਟਣ ਲਮੁਵਧਆਣਵਾ ਦਤ ਅਨਨਕ ਵਵਿਵਗਿਆਨਣਆਆ ਦਵਾ ਯਹੋਗਿਦਵਾਨ ਪਸ਼ਸਸਿੰਸਵਾ ਯਹੋਗਿ ਹਿਹ। ਸਵਾਰਤ ਵਵਿਦਵਿਵਾਨ ਹਿਣ ਵਿਧਣਆ ਕਸਿੰ ਮ ਕਰ ਰਹਿਤ ਹਿਨ। ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ ਦਵਾ ਬਹਿਮੁਤਵਾ ਕਸਿੰ ਮ ਵਨਬਸਿੰ ਧ ਲਤ ਖਣ ਵਵਿਧਣ ਵਵਿਚ ਹਿਣ ਹਿਹ। ਬਵਾਲ ਸਵਾਵਹਿਤ ਵਵਿਚ, ਕਹਿਵਾਣਣ ਦਣ ਵਵਿਧਵਾ ਰਵਾਹਿਪੀਂ, ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਰਹੋਕਵਾਰਟਾਂ ਦਤ ਵਿਰਨਣ ਲਈ ਡਵਾ. ਫਕਣਰ ਚਸਿੰ ਦ ਸ਼ਮੁਕਲਵਾ, ਜਸਬਣਰ ਵਸਸਿੰ ਘ ਭਮੁਜੱ ਲਰ, ਅਤਤ ਜਸਵਿਣਰ ਵਸਸਿੰ ਘ ਦਣਦਵਾਰਗਿੜੜ੍ਹ ਵਵਿਸ਼ਤਸ਼ ਪਸ਼ਸਸਿੰਸਟਾਂ ਦਤ ਪਵਾਤਰ ਹਿਨ। ਡਵਾ. ਫ਼ਕਣਰ ਚਸਿੰ ਦ ਸ਼ਮੁਕਲਵਾ ਨਨ ਤਟਾਂ ਬਵਾਲਟਾਂ ਲਈ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਨਵਾਟਕਟਾਂ ਦਣ ਰਚਨਵਾ ਕਰਣ ਦਤ ਨਵਾਲ ਨਵਾਲ ਬਵਾਲਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਅਵਜਹਿਤ ਨਵਾਟਕ ਖਤਡਣ/ਵਖਡਵਾਉਣ ਵਵਿਚ ਵਿਣ ਯਹੋਗਿਦਵਾਨ ਪਵਾਇਆ ਹਿਹ, ਜਹੋ ਬਹਿਮੁਤ ਹਿਣ ਵਿਧਣਆ ਉੱਦਮ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ : ਵਿਮੀਹਿਵਿਸ ਸਦਮੀ ਦਦ ਵਿਨਤਨਵਿਰਣਮੀ ਸਸਿੰ ਕਟ ਅਤਦ ਇਕਿੱਕਮੀਵਿਸ ਸਦਮੀ ਦਮੀ ਵਿਨਤਨਵਿਰਹਣਕ ਸਹਥਤਮੀ ਹਵਿਚ ਤਹੁਸਸ ਹਕਹਿੜਦ ਹਕਹਿੜਦ ਪਹਰਵਿਰਤਨ ਨਨੋਟ ਕਮੀਤਦ ਹਿਨ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਸਿੰ ਕਟ ਦਣ ਗਿਸਿੰ ਭਣਰਤਵਾ ਬਵਾਰਤ ਮਨਮੁਜੱਖਣ ਚਤਤਸਿੰਨਤਵਾ ਦਵਾ ਆਰਸਿੰ ਭ ਬਣਹਿਵਿਪੀਂ ਸਦਣ ਦਤ ਦਯੂਸਰਤ ਅਜੱ ਧ ਵਵਿਚ ਹਿਣ ਹਿਹੋਇਆ। ਇਸ ਚਤਤਸਿੰਨਤਵਾ ਨਯੂਸਿੰ ਵਿਧਤਰਤ ਤਣਬਰਤਵਾ ਉਦਤ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਹਿਹੋਈ ਜਦ ਸਸਿੰ ਨ 1992 ਵਵਿਚ ਸਸਿੰ ਯਮੁਕਤ ਰਵਾਸ਼ਟਰ ਸਸਿੰ ਘ ਦਮੁਆਰਵਾ ਆਯਹੋਵਜਤ "ਜਲਵਿਵਾਯਯੂ ਤਬਦਣਲਣ ਸਸਿੰ ਮਤਲਨ" ਦਮੌਰਵਾਨ ਵਵਿਵਗਿਆਨਣਆਆ ਨਨ ਦਜੱ ਸ ਪਵਾਈ ਵਕ ਮਨਮੁਜੱਖਣ ਵਕਸ਼ਆਵਿਟਾਂ ਕਵਾਰਨ ਧਰਤਣ ਦਤ ਵਿਵਾਯਯੂਮਸਿੰਡਲ ਵਵਿਚ ਕਵਾਰਬਨ ਡਵਾਇਆਕਸਵਾਈਡ ਗਿਹਸ ਦਣ ਮਵਾਤਰਵਾ ਵਿਜੱ ਧ ਗਿਈ ਹਿਹ। ਵਜਸ ਦਤ ਫਲਸਰਯੂਪ ਵਵਿਸ਼ਵਿ-ਵਵਿਆਪਣ ਤਵਾਪਮਵਾਨ ਵਿਵਾਧਵਾ ਵਿਵਾਪਰਣਵਾ ਸਯੂਰਯੂ ਹਿਹੋ ਵਗਿਆ ਹਿਹ। ਦਸਸਿੰ ਬਰ 1997 ਵਵਿਚ ਜਵਾਪਵਾਨ ਦਤ ਸ਼ਵਹਿਰ ਵਕਓਟਹੋ ਵਵਿਖਤ, ਹਿਵਾਵਜ਼ਰ ਦਤਸ਼ਟਾਂ ਵਿਲਹੋ ਵਕਓਟਹੋ ਪਸ਼ਹੋਟਹੋਕਹੋਲ ਦਣ ਸਥਿਵਾਪਨਵਾ ਕਣਤਣ ਗਿਈ। ਇਸ ਪਸ਼ਹੋਟਹੋਕਲ ਹੋ 10

ਵਵਿਚ ਵਵਿਸ਼ਵਿ ਵਵਿਆਪਣ ਤਵਾਪਮਵਾਨ ਵਿਵਾਧਤ ਨਯੂਸਿੰ ਰਹੋਕਣ ਲਈ ਵਿਵਾਯਯੂਮਸਿੰਡਲ ਵਵਿਚ ਗਿਰਣਨ ਹਿਵਾਊਸ ਗਿਹਸਟਾਂ ਦਣ ਵਮਕਦਵਾਰ ਘਜੱ ਟ ਕਰਨ ਦਵਾ ਵਵਿਧਵਾਨ ਕਵਾਇਮ ਕਣਤਵਾ ਵਗਿਆ। ਇਹਿ ਪਸ਼ਹੋਟਹੋਕਲ ਹੋ ਫਰਵਿਰਣ 2005 ਤਤ ਵਵਿਸ਼ਵਿ ਭਰ ਵਵਿਚ ਲਵਾਗਿਯੂ ਕਰਨ ਲਈ ਪਸ਼ਵਿਵਾਨ ਕਣਤਵਾ ਵਗਿਆ। ਇਸ ਪਸ਼ਹੋਟਹੋਕਲ ਹੋ ਨਯੂਸਿੰ ਆਪਹੋ ਆਪਣਤ ਦਤਸ਼ਟਾਂ ਵਵਿਚ ਲਵਾਗਿਯੂ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿਮੁਣ ਤਕ 192 ਦਤਸ ਸਵਹਿਮਤਣ ਦਤ ਚਮੁਜੱ ਕਤ ਹਿਨ। ਇਸ ਪਸ਼ਹੋਟਹੋਕਹੋਲ ਦਣ ਵਿਚਨਬਜੱ ਧਤਵਾ ਦਵਾ ਸਮਟਾਂ ਸਸਿੰ ਨ 2008 ਤਤ 2012 ਤਕ ਦਵਾ ਸਣ। ਦਸਸਿੰ ਬਰ 2012 ਵਵਿਚ ਕਤਰ ਦਤਸ਼ ਦਤ ਸ਼ਵਹਿਰ ਦਹੋਹਿਵਾ ਵਵਿਖਤ ਇਸ ਪਸ਼ਹੋਟਹੋਕਲ ਹੋ ਵਵਿਚ ਸਹੋਧ ਕਣਤਣ ਗਿਈ ਵਜਸ ਅਨਮੁਸਵਾਰ ਗਿਰਣਨ ਹਿਵਾਊਸ ਗਿਹਸਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਵਮਥਿਤ ਪਜੱ ਧਰ ਤਕ ਸਸਿੰ ਨ 2020 ਤਕ ਘਜੱ ਟ ਕਰਨ ਦਵਾ ਵਵਿਧਵਾਨ ਵਨਯਤ ਕਣਤਵਾ ਵਗਿਆ ਹਿਹ। ਜਮੁਲਵਾਈ 2019 ਤਕ 130 ਦਤਸ਼ ਇਸ ਸਹੋਧ ਨਯੂਸਿੰ ਪਸ਼ਵਿਵਾਨਗਿਣ ਦਤ ਚਮੁਜੱ ਕਤ ਹਿਨ। ਦਸਸਿੰ ਬਰ 2015 ਵਵਿਚ ਫਰਟਾਂਸ ਦਤ ਸ਼ਵਹਿਰ ਪਹਵਰਸ ਵਵਿਖਤ ਕਣਤਤ ਗਿਏ "ਜਲਵਿਵਾਯਯੂ ਤਬਦਣਲਣ ਸਸਿੰ ਮਤਲਨ" ਵਵਿਚ ਧਰਤਣ ਦਤ ਵਿਵਾਯਯੂਮਸਿੰਡਲ ਵਵਿਚ ਹਿਹੋ ਰਹਿਤ ਵਵਿਸ਼ਵਿ ਵਵਿਆਪਣ ਤਵਾਪਮਵਾਨ ਵਿਵਾਧਤ ਨਯੂਸਿੰ 1.5 ਦਰਜਵਾ ਸਹਲਸਣਅਸ ਤਕ ਸਣਵਮਤ ਕਰਨ ਲਈ ਯਹੋਗਿ ਯਤਨ ਕਰਨ ਦਵਾ ਫਹਸਲਵਾ ਕਣਤਵਾ ਵਗਿਆ। ਮਵਾਰਚ 2019 ਤਕ 195 ਮਸੈਂਬਰ ਦਤਸ਼ਟਾਂ ਨਨ ਅਵਜਹਿਵਾ ਕਰਨ ਦਣ ਸਵਹਿਮਤਣ ਦਤ ਵਦਜੱ ਤਣ ਹਿਹ। ਦਤਸ਼-ਵਵਿਦਤਸ਼ ਵਵਿਚ ਗਿਰਣਨ ਹਿਵਾਊਸ ਗਿਹਸਟਾਂ ਦਣ ਵਿਵਾਯਯੂਮਸਿੰਡਲ ਵਵਿਚ ਛਜੱ ਡਣ ਜਵਾ ਰਹਿਣ ਵਮਕਦਵਾਰ ਨਯੂਸਿੰ ਘਜੱ ਟ ਕਰਨ ਦਤ ਯਤਨ ਲਗਿਵਾਤਵਾਰ ਜਵਾਰਣ ਹਿਨ। ਇਸਿੰ ਜ ਬਣਹਿਵਿਪੀਂ ਸਦਣ ਦਮੌਰਵਾਨ ਮਨਮੁਜੱਖ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਮਸਵਲਆਆ ਦਣ ਗਿਸਿੰ ਭਣਰਤਵਾ ਬਵਾਰਤ ਚਤਤਸਿੰਨ ਹਿਹੋਇਆ ਸਣ ਅਤਤ ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ ਬਵਾਰਤ ਸਮੁਯਹੋਗਿ ਯਤਨਟਾਂ ਦਵਾ ਆਰਸਿੰ ਭ ਵਿਣ ਉਸ ਨਨ ਬਣਹਿਵਿਪੀਂ ਸਦਣ ਦਤ ਆਖ਼ਰਲਤ ਦਹਿਵਾਕਤ ਦਮੌਰਵਾਨ ਹਿਣ ਕਰ ਵਲਆ। ਇਜੱ ਕਣਵਿਪੀਂ ਸਦਣ ਵਿਵਾਤਵਿਵਾਵਿਰਣਣ ਮਸਵਲਆਆ ਦਤ ਹਿਜੱ ਲਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਅਮਲਣ ਜਵਾਮਵਾ ਪਵਹਿਨਵਾਉਣ ਦਣ ਹਿਹ ਅਤਤ ਅਵਜਹਿਵਾ ਹਿਹੋ ਵਿਣ ਵਰਹਿਵਾ ਹਿਹ। ਜਹੋ ਬਹਿਮੁਤ ਹਿਣ ਆਸ਼ਵਿਵਾਦਣ ਸਵਥਿਤਣ ਦਵਾ ਪਸ਼ਤਣਕ ਹਿਹ। ਆਸ ਹਿਹ ਮਨਮੁਜੱਖ ਇਸ ਸਦਣ ਦਮੌਰਵਾਨ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਮਸਵਲਆਆ ਨਯੂਸਿੰ ਸਮੁਲਝਵਾ ਸਕਣ ਵਵਿਚ ਕਵਾਮਯਵਾਬਣ ਪਸ਼ਵਾਪਤ ਕਰ ਲਵਿਤਗਿਵਾ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ: ਵਿਨਤਨਵਿਰਣ ਨਣਸਿੰ ਪਪਦਣਸ਼ਣ-ਮਹੁਕਤ ਤਦ ਸਹੁਖਨਵਿਕ ਬਣਨਉਣ ਲਈ ਆਪ ਪਸਿੰ ਜਨਬਮੀ ਸਨਹਹਿਤ ਦਨ ਕਮੀ ਯਖੋਗਦਨਨ ਮਸਿੰ ਨਦਦ ਹਿਖੋ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਇਕ ਮਵਾਵਧਅਮ ਹਿਹ ਵਜਸ ਦਣਆਆ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਵਵਿਧਵਾਵਿਟਾਂ ਦਣ ਵਿਰਤਤ ਨਵਾਲ ਅਸਪੀਂ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਦਤ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਪਵਹਿਲਯੂਆਆ ਬਵਾਰਤ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ ਆਮ ਲਹੋ ਕਟਾਂ ਤਕ ਪਹਿਮੁਸਿੰ ਚਵਾ ਸਕਦਤ ਹਿਟਾਂ। ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਰਵਾਹਿਪੀਂ ਕਮੁਦਰਤ ਨਵਾਲ ਪਸ਼ਤਮ ਦਵਾ ਸਮੁਨਨਹਿਵਾ ਗਿਣਤਟਾਂ, ਕਵਵਿਤਵਾਵਿਟਾਂ, ਕਹਿਵਾਣਣਆਆ, ਨਵਾਟਕਟਾਂ, ਨਵਾਵਿਲਟਾਂ ਤਤ ਵਨਬਸਿੰ ਧਟਾਂ ਆਵਦ ਦਮੁਆਰਵਾ ਜਨ-ਸਵਾਧਵਾਰਣ ਤਕ ਪਹਿਮੁਸਿੰ ਚਵਾਣ ਦਤ ਨਵਾਲ ਨਵਾਲ ਬਜੱ ਵਚਆਆ ਤਕ ਵਿਣ ਸਵਹਿਜਤ ਹਿਣ ਪਹਿਮੁਸਿੰ ਚਵਾਇਆ ਜਵਾ ਸਕਦਵਾ ਹਿਹ। ਅਵਜਹਿਵਾ ਕਵਾਫਣ ਹਿਦ ਤਕ ਹਿਹੋ ਵਿਣ ਵਰਹਿਵਾ ਹਿਹ। ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਦਣ ਰਯੂਹਿ ਬਵਾਬਤ ਨਵਾਨਕ ਨਨ ਆਪਣਣ ਬਵਾਣਣ ਰਵਾਹਿਪੀਂ ਕਮੁਦਰਤ ਨਵਾਲ ਪਸ਼ਤਮ ਤਤ ਸਮੁਰਮਤਲਤਵਾ ਦਵਾ ਸਮੁਨਨਹਿਵਾ ਤਟਾਂ ਸਦਣਆਆ ਪਵਹਿਲਤ ਹਿਣ ਦਤ ਵਦਜੱ ਤਵਾ ਸਣ, ਜਹੋ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਦਵਾ ਮਵਾਣਯਹੋਗਿ ਵਵਿਰਸਵਾ ਵਿਣ ਹਿਹ। ਪਰ ਅਸਪੀਂ ਤਟਾਂ ਉਸ ਸਜੱ ਭ ਨਯੂਸਿੰ ਤਹੋਤਵਾ ਰਜੱ ਟਣਣ ਦਵਾ ਸਵਾਧਨ ਬਣਵਾ ਵਲਆ। ਉਸ ਸਮੁਨਨਹਿਤ ਨਯੂਸਿੰ ਅਜੱ ਜ ਤਕ ਅਮਲ ਦਵਾ ਰਯੂਪ ਨਵਾ ਦਤ ਸਕਤ। ਨਹਿਪੀਂ ਤਟਾਂ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਵਵਿਚਤ ਜਸਿੰ ਗਿਲਟਾਂ ਦਵਾ ਖਵਾਤਮਵਾ, ਜਸਿੰ ਗਿਲਣ ਜਣਵਿਟਾਂ ਦਵਾ ਖਵਾਤਮਵਾ, ਪਸਿੰ ਛਣਆਆ ਦਤ ਰਹਣ-ਬਸਤਵਰਆਆ ਦਵਾ ਖਵਾਤਮਵਾ, ਪਰਪਰਵਾਗਿਣ ਕਰਨ ਵਿਵਾਲਤ ਕਣਟਟਾਂ ਦਵਾ ਖਵਾਤਮਵਾ, ਜ਼ਮਣਨ ਹਿਤਠਲਤ ਜਲ-ਭਸਿੰ ਡਵਾਰਟਾਂ ਦਵਾ ਖਵਾਤਮਵਾ, ਨਦਣਆਆ-ਨਵਾਵਲਆਆ ਦਵਾ ਪਲਣਤ ਹਿਹੋ ਜਵਾਣਵਾ ਆਵਦ ਨਵਾ ਵਿਵਾਪਰਦਵਾ। ਪਸ਼ਤਜੱਖ ਹਿਣ ਹਿਹ ਵਕ ਅਵਜਹਿਵਾ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਦਣ ਵਕਸਤ ਘਵਾਟ ਕਰ ਕਤ ਨਹਿਪੀਂ ਸਗਿਤ ਅਜਹੋਕਤ ਯਮੁਜੱ ਗਿ ਵਵਿਚ ਮਨਮੁਜੱਖ ਦਣ ਪਦਵਾਰਥਿਵਿਵਾਦਣ ਸਹੋਚ ਅਤਤ ਵਿਧਤਰਤ ਤਤ ਵਿਧਤਰਤ ਲਵਾਭ ਪਸ਼ਵਾਪਤਣ ਦਤ ਲਵਾਲਚ ਕਵਾਰਣ ਵਿਵਾਪਵਰਆ ਹਿਹ। ਵਕਤਵਾਬਣ ਕਲਚਰ (ਸਵਾਵਹਿਤ ਪਸ਼ਤਮ, ਵਗਿਆਨ ਦਤ ਸਰਹੋਤਟਾਂ ਪਸ਼ਤਣ ਲਗਿਵਾਉ) ਦਣ ਘਵਾਟ ਕਵਾਰਣ ਵਿਵਾਪਵਰਆ ਹਿਹ। ਅਜੱ ਜ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣਆਆ ਨਯੂਸਿੰ ਚਸਿੰ ਗਿਣ ਸਤਧ ਪਸ਼ਵਾਪਤਣ ਲਈ ਮਮੁੜ ਸਵਾਵਹਿਤ ਨਵਾਲ ਜਮੁੜਣ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਵਕਤਵਾਬ ਪੜੜ੍ਹਣ-ਪੜਵਾਉਣ ਦਵਾ ਸਜੱ ਵਭਆਚਵਾਰ ਵਵਿਵਕਸਤ ਕਰਨ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਵਿਤਦਟਾਂ ਅਤਤ ਗਿਸ਼ਸਿੰ ਥਿਟਾਂ ਦਣ ਜਨਮਦਵਾਤਣ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬ ਦਣ ਧਰਤਣ ਅਤਤ ਇਸ ਦਤ ਜਵਾਏ, ਸਵਾਵਹਿਤ ਤਤ ਟਮੁਜੱ ਟ ਕਤ ਵਕਵਿਵ ਖਮੁਸ਼ਹਿਵਾਲ ਜਣਵਿਣ ਜਣ ਸਕਦਤ ਹਿਨ? ਸਪਸ਼ਟ ਹਿਹ ਵਕ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣਆਆ ਨਯੂਸਿੰ ਸਮੁਚਜੱਜਣ ਜਣਵਿਨ ਜਵਾਚ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਣ ਲਹੋ ੜਪੀਂਦਣ ਸਤਧ ਪਸ਼ਵਾਪਤਣ ਲਈ ਆਪਣਤ ਮਨਟਾਂ ਅਸਿੰ ਦਰ ਸਵਾਵਹਿਤ ਪਸ਼ਤਮ ਦਣ ਜਹੋਤ ਜਗਿਵਾਉਣਣ ਹਿਣ ਹਿਹੋਵਿਤਗਿਣ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ:ਪਨਠਕਕ ਦਨ ਇਸ਼ਕ ਹਕਤਨਬਕ ਨਨਲਥ ਘਕਿੱ ਟ ਕਦ ਸ਼ਖੋਸ਼ਲ ਮਮੀਡਮੀਆਆ ਨਨਲ ਵਿਕਿੱ ਧ ਹਰਹਿਨ ਹਿਹ। ਪਨਠਕਕ ਨਣਸਿੰ ਹਕਤਨਬਕ ਵਿਕਿੱ ਲ ਮਖੋੜਣ ਲਈ ਕਖੋਈ ਹਿਕਿੱ ਲ?

11

ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ: ਪਵਾਠਕਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਨਵਾਲ ਜਹੋੜਣ ਲਈ ਅਜਹੋਕਤ ਸਮਵ ਦਣਆਆ ਵਗਿਆਨ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਲਹੋ ੜਟਾਂ ਦਣ ਪਯੂਰਤਣ ਵਿਵਾਲਣਆਆ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਦਣ ਆਮ ਉਪਲਬਧਣ ਜ਼ਰਯੂਰਣ ਹਿਹ। ਗਿਮੁਣਤਵਾ ਵਿਵਾਲਤ ਸਵਾਵਹਿਤ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਕਲਚਰ ਨਯੂਸਿੰ ਉਤਸ਼ਵਾਵਹਿਤ ਕਰਨ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਬਜੱ ਵਚਆ ਨਯੂਸਿੰ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਚਤਟਕ ਲਵਾਉਣ ਲਈ ਹਿਰ ਸਕਯੂਲ ਦਤ ਟਵਾਇਮ ਟਤਬਲ ਵਵਿਚ ਇਕ ਪਣਰਣਅਡ ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣ ਲਈ ਰਵਾਖਵਿਟਾਂ ਹਿਹੋਣਵਾ ਚਵਾਹਿਣਦਵਾ ਹਿਹ। ਅਜੱ ਜ ਸਵਾਡਣਆਆ ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣਆਆ ਸਮਵ ਦਤ ਹਿਵਾਣ ਦਣਆਆ ਨਹਿਪੀਂ ਰਹਿਣਆਆ। ਆਮ ਕਰਕਤ ਸਵਾਡਣਆਆ ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣਆਆ ਵਵਿਚ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਤਵਾਲਤ ਬਸਿੰ ਦ ਅਲਮਵਾਰਣਆ ਵਵਿਚ ਰਜੱ ਖਣਆਆ ਜਟਾਂਦਣਆਆ ਹਿਨ। ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣ ਤਤ ਵਕਤਵਾਬ ਲਹ ਣ ਲਈ ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣ ਦਤ ਸਟਵਾਫ ਦਣ ਵਮਹਿਰਬਵਾਨਣ ਉੱਤਤ ਵਨਰਭਰ ਕਰਨਵਾ ਪਸੈਂਦਵਾ ਹਿਹ ਜਹੋ ਆਪਣਤ ਆਪ ਵਵਿਚ ਮਨ-ਅਕਵਾਊ ਵਕਸ਼ਆ ਹਿਹ। ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣ ਸਟਵਾਫ ਵਵਿਚ ਵਕਤਵਾਬਣ ਕਲਚਰ ਨਯੂਸਿੰ ਉਤਸ਼ਵਾਵਹਿਤ ਕਰਨ ਦਣ ਵਿਜੱ ਡਣ ਘਵਾਟ ਦਤਖਣ ਜਵਾ ਰਹਿਣ ਹਿਹ। ਬਹਿਮੁਤ ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣਆਆ ਵਵਿਚ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਦਣ ਘਵਾਟ ਹਿਹ, ਬਹਿਮੁਤ ਜਗਿਹਿ ਕਵਾਫਣ ਪਮੁਰਵਾਣਣਆਆ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਹਿਣ ਉਪਲਬਧ ਹਿਨ, ਸਮਵ ਦਣ ਲਹੋ ੜ/ਉਨਜੱਤਣ ਮਮੁਤਵਾਬਕ ਨਵਿਵ ਵਗਿਆਨ ਦਣਆ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਉਪਲਬਧ ਹਿਣ ਨਹਿਪੀਂ ਹਿਨ। ਮਸੈਂ ਤਟਾਂ ਕਮੁਝ ਕਮੁ ਲਵਾਇਬਰਤਰਣਆ ਵਵਿਚ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਘਜੱ ਟਤ-ਵਮਜੱ ਟਣ ਦਣ ਪਰਤ ਹਿਤਠ ਵਿਣ ਦਜੱ ਬਣਆਆ ਦਤਖਣਆ ਹਿਨ। ਮਵਾਇਟਸ ਅਤਤ ਡਸਟ ਅਲਰਜਣ ਦਤ ਡਰਤ ਵਜਨੜ੍ਹਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਹਿਜੱ ਥਿ ਲਵਾਉਣ ਤਤ ਵਿਣ ਮਨ ਗਿਮੁਰਤਜ਼ ਕਰਦਵਾ ਹਿਹ। ਅਜੱ ਜ ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣਆਆ ਨਯੂਸਿੰ ਨਵਿਪੀਂ ਵਦਜੱ ਖ ਪਸ਼ਦਵਾਨ ਕਰਨ ਦਣ ਵਿਜੱ ਡਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਸਟਵਾਫ ਵਵਿਚ ਪਵਾਠਕ-ਸਹਿਯੂਲਣਅਤ ਕਵਵਦਰਤ ਵਦਸ਼ਸ਼ਟਣਕਹੋਣ ਪਹਦਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣ ਵਵਿਚ ਪਵਾਠਕਟਾਂ ਦਤ ਅਰਵਾਮ ਨਵਾਲ ਬਹਠ ਕਤ ਪੜੜ੍ਹ ਸਕਣ ਦਣਆਆ ਸਮੁਵਵਿਧਵਾਵਿਟਾਂ ਮਮੁਹਿਈਆ ਕਰਨ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਸਮੁਖਵਾਵਿਟਾਂ ਅਤਤ ਖਮੁਸ਼ਨਮੁਮਵਾ ਮਵਾਹਿਮੌਲ ਵਸਰਜਣ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਓਪਨ-ਸ਼ਹਲਫ ਵਸਸਟਮ ਅਪਨਵਾਉਣ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ ਤਟਾਂ ਜਹੋ ਕਹੋਈ ਵਿਣ ਪਵਾਠਕ ਆਪਣਤ ਮਨਪਸਸਿੰ ਦ ਦਣ ਵਕਤਵਾਬ ਚਮੁਨਣ ਲਈ ਲਵਾਇਬਰਤਰਣ ਸਟਵਾਫ ਦਣ ਵਮਹਿਰਬਵਾਨਣ ਦਵਾ ਮਮੁਥਿਵਾਜ ਨਵਾ ਰਹਿਤ। ਆਉ ਦਤਖਣਏ ਵਕ ਪਜੱ ਛਮਣ ਦਤਸ਼ਟਾਂ ਨਨ ਪਵਾਠਕ ਨਯੂਸਿੰ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਨਵਾਲ ਜਹੋੜਣ ਲਈ ਵਕਹਿਹੋ ਵਜਹਿਤ ਪਸ਼ਬਸਿੰਧ ਕਣਤਤ ਹਿਨ। ਪਜੱ ਛਮਣ ਦਤਸ਼ਟਾਂ ਦਣਆਆ ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣਆਆ ਵਵਿਚ, ਵਕਸਤ ਵਿਣ ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਦਣ ਮਸੈਂਬਰਵਸ਼ਪ ਲਹ ਣ ਲਈ ਕਹੋਈ ਵਸਵਕਓਰਟਣ ਫਣਸ ਜਮਟਾਂ ਨਹਿਪੀਂ ਕਰਵਿਵਾਉਣਣ ਪਸੈਂਦਣ। ਵਸਰਫ਼ ਸ਼ਨਵਾਖਤਣ ਕਵਾਰਡ ਵਦਖਵਾਣ ਨਵਾਲ ਮਸੈਂਬਰਵਸ਼ਪ ਵਮਲ ਜਟਾਂਦਣ ਹਿਹ। ਵਜਸ ਨਵਾਲ ਸ਼ਵਹਿਰ ਦਣ ਹਿਰ ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣ ਦਣ ਸਮੁਵਵਿਧਵਾ ਉਪਲਬਧ ਹਿਹੋ ਜਟਾਂਦਣ ਹਿਹ। ਇਥਿਤ ਓਪਨ-ਸ਼ਹਲਫ ਵਸਸਟਮ ਦਤ ਨਵਾਲ ਨਵਾਲ ਖਮੁਜੱ ਦ ਵਕਤਵਾਬ ਇਸ਼ਯੂ ਕਰਨ ਦਣ ਸਮੁਵਵਿਧਵਾ ਵਿਣ ਹਿਹ। ਇਜੱ ਕਣ ਵਦਨਟਾਂ ਲਈ ਵਕਤਵਾਬ ਇਸ਼ਯੂ ਕਣਤਣ ਜਟਾਂਦਣ ਹਿਹ। ਜਤ ਹਿਹੋਰ ਵਿਧਤਰਤ ਸਮਵ ਲਈ ਉਸਤ ਵਕਤਵਾਬ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ ਤਟਾਂ ਘਰ ਬਹਠਨ ਵਬਠਵਾਏ ਇਸਿੰ ਟਰਨਨੈਨਿੱਟ ਜ਼ਰਣਏ ਅਗਿਲਤ ਇਜੱ ਕਣ ਵਦਨਟਾਂ ਲਈ ਇਹਿ ਵਕਤਵਾਬ ਵਰਵਨਊ ਕਰ ਸਕਣ ਦਣ ਸਮੁਵਵਿਧਵਾ ਹਿਹ। ਜਤ ਵਕਸਤ ਹਿਹੋਰ ਪਵਾਠਕ ਨਯੂਸਿੰ ਇਸ ਵਕਤਵਾਬ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਨਹਿਪੀਂ ਤਟਾਂ ਇਹਿਹੋ ਵਕਤਵਾਬ ਘਜੱ ਟਹੋ ਘਜੱ ਟ ਪਸਿੰ ਜ ਵਿਵਾਰ ਇਜੱ ਕਣ ਇਜੱ ਕਣ ਵਦਨਟਾਂ ਲਈ ਇਸ਼ਯੂ ਕਣਤਣ ਜਵਾ ਸਕਦਣ ਹਿਹ। ਜਤ ਵਕਤਵਾਬ ਵਕਸਤ ਹਿਹੋਰ ਨਮੁਸਿੰ ਚਵਾਹਿਣਦਣ ਹਿਹ ਤਟਾਂ ਉਸ ਦਣ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ ਵਿਣ ਵਰਵਨਊ ਕਰਨ ਸਮਵ ਮਸੈਂਬਰ (ਪਵਾਠਕ) ਦਣ ਕਸਿੰ ਵਪਊਟਰ ਸਕਰਣਨ ਉੱਤਤ ਆ ਜਟਾਂਦਣ ਹਿਹ ਤਦ ਵਕਤਵਾਬ ਵਰਵਨਊ ਨਹਿਪੀਂ ਕਣਤਣ ਜਵਾ ਸਕਦਣ। ਪਯੂਰਤ ਸ਼ਵਹਿਰ ਦਣਆਆ ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣਆਆ ਇਸਿੰ ਟਰਨਨੈਨਿੱਟ ਰਵਾਹਿਪੀਂ ਜਮੁੜਣਆਆ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਣਆਆ ਹਿਨ। ਤਮੁਸਪੀਂ ਵਕਸਤ ਵਿਣ ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਤਤ ਇਸ਼ਯੂ ਕਰਵਿਵਾਈ ਵਕਤਵਾਬ ਵਕਸਤ ਵਿਣ ਹਿਹੋਰ ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਵਵਿਚ ਵਿਵਾਪਸ ਕਰ ਸਕਦਤ ਹਿਹੋ। ਵਕਤਵਾਬ ਵਿਵਾਪਸ ਕਰਨ ਸਮਵ ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਅਸਿੰ ਦਰ ਜਵਾਣ ਦਣ ਵਿਣ ਲਹੋ ੜ ਨਹਿਪੀਂ, ਤਮੁਸਪੀਂ ਇਹਿ ਵਕਤਵਾਬ ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਦਣ ਬਵਾਹਿਰਲਣ ਕਸਿੰ ਧ ਵਵਿਚ ਬਣਵਾਏ ਸਮੁਰਵਾਖ ਰਵਾਹਿਪੀਂ ਸਬਵਮਟ ਕਰ ਸਕਦਤ ਹਿਹੋ। ਅਵਜਹਿਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਕਸਤ ਵਿਣ ਲਵਾਇਬਰਤਰਣ ਸਟਵਾਫ ਦਣ ਮਦਦ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਨਹਿਪੀਂ ਪਸੈਂਦਣ। ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਸਟਵਾਫ਼ ਵਿਲਤ ਹਿਰ ਹਿਫਤਤ, ਵਕਸਤ ਨਵਾ ਵਕਸਤ ਵਵਿਸ਼ਤ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ, ਚਹੋਣਵਿਣਆ ਪਮੁਸਤਕਟਾਂ ਵਡਸਪਲਤ ਉੱਤਤ ਰਜੱ ਖਣਆ ਜਟਾਂਦਣਆ ਹਿਨ ਤਟਾਂ ਜਹੋ ਪਵਾਠਕਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਵਵਿਸ਼ਤ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਪਮੁਸਤਕ ਚਹੋਣ ਵਵਿਚ ਸਮੁਵਵਿਧਵਾ ਵਮਲ ਸਕਤ। ਇਹਿ ਇਕ ਚਸਿੰ ਗਿਣ ਵਰਵਿਵਾਇਤ ਹਿਹ। ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣ ਵਵਿਚ ਮਹਿਣਨਨ ਦਤ ਇਕ ਖਵਾਸ ਵਦਨ ਪਵਾਠਕਟਾਂ ਦਣ ਸਥਿਵਾਨਕ ਲਤ ਖਕਟਾਂ ਨਵਾਲ ਰਮੁਬਰਯੂ ਦਵਾ ਆਯਹੋਜਨ ਕਣਤਵਾ ਜਵਾਦਵਾ ਹਿਹ। ਫਰਸੈਂਡਜ਼ ਆਫ਼ ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਪਸ਼ਹੋਗਿਰਵਾਮ ਤਵਹਿਤ ਸਸਤਤ ਭਵਾਅ ਉੱਤਤ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਪਵਾਠਕਟਾਂ ਦਣ ਖਰਣਦਦਵਾਰਣ ਲਈ ਮਮੁਹਿਈਆਆ ਕਰਵਿਵਾਈਆ ਜਵਾਦਣਆਆ ਹਿਨ। ਹਿਰ ਵਵਿਸ਼ਤ ਦਣ ਲਤ ਟਤਸਟ ਵਕਤਵਾਬ ਲਵਾਇਬਰਤਰਣ ਵਵਿਚ ਉਪਬਧ ਹਿਹੋਣ ਦਵਾ ਪਸ਼ਬਸਿੰਧ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਵਾ ਹਿਹ। ਜਤ ਵਕਸਤ ਪਵਾਠਕ ਨਯੂਸਿੰ ਕਹੋਈ ਖਵਾਸ ਵਕਤਵਾਬ ਚਵਾਹਿਣਦਣ ਹਿਹ ਤਤ ਉਹਿ ਲਵਾਇਬਰਤਰਣ ਵਵਿਚ ਉਪਲਬਧ ਨਹਿਪੀਂ ਤਟਾਂ, ਪਵਾਠਕ ਦਣ ਬਤਨਤਣ ਉੱਤਤ ਤਮੁਰਸਿੰਤ ਹਿਣ ਸ਼ਵਹਿਰ ਦਣ ਹਿਰ ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਵਵਿਚ ਇਸ ਵਕਤਵਾਬ ਦਣ ਮਮੌਜਯੂਦਗਿਣ ਚਹਨਿੱਕ 12

ਕਰਕਤ, ਵਜਸ ਵਿਣ ਲਵਾਇਬਰਤਰਣ ਵਵਿਚ ਇਹਿ ਵਕਤਵਾਬ ਮਮੌਜਯੂਦ ਹਿਹ, ਉਥਿਤ ਮਸਿੰ ਗਿਵਿਵਾਉਣ ਦਵਾ ਪਸ਼ਬਸਿੰਧ ਕਰ ਕਤ, ਪਵਾਠਕ ਨਯੂਸਿੰ ਮਮੁਹਿਈਆ ਕਰਵਿਵਾਈ ਜਟਾਂਦਣ ਹਿਹ। ਜਤ ਉਹਿ ਵਕਤਵਾਬ ਸ਼ਵਹਿਰ ਦਣ ਵਕਸਤ ਵਿਣ ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਵਵਿਚ ਉਲਪਬਧ ਨਹਿਪੀਂ ਤਟਾਂ ਉਸ ਵਕਤਵਾਬ ਦਣ ਤਮੁਰਸਿੰਤ ਖਰਣਦ ਦਵਾ ਇਸਿੰ ਤਜ਼ਵਾਮ ਕਣਤਵਾ ਜਟਾਂਦਵਾ ਹਿਹ। ਵਕਸਤ ਵਿਣ ਵਕਤਵਾਬ 'ਚਤ ਲਹੋ ੜਪੀਂਦਵਾ ਮਹਟਣਰਣਅਲ ਫਹੋਟਹੋ ਕਵਾਪਣ ਕਰਨ ਲਈ, ਮਵਾਮਯੂਲਣ ਕਣਮਤ ਉੱਤਤ ਫਹੋਟਹੋ ਕਵਾਪਣ ਕਰਨ ਦਣ ਸਮੁਵਵਿਧਵਾ ਵਿਣ ਉਪਲਬਧ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਣ ਹਿਹ। ਆਪਣਣ ਮਨਪਸਸਿੰ ਦ ਵਕਤਵਾਬ ਦਣ ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਵਵਿਚ ਉਪਲਬਧਣ ਜਟਾਂਚਣ ਲਈ, ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ-ਕਹਟਵਾਲਹੋ ਗਿ ਕਸਿੰ ਵਪਊਟਰ ਦਤ ਜ਼ਰਣਏ ਉਪਲਬਧ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਵਾ ਹਿਹ। ਵਜਸ ਦਣ ਮਦਦ ਨਵਾਲ ਪਵਾਠਕ ਖਮੁਜੱ ਦ ਸ਼ਵਹਿਰ ਦਣ ਵਕਸਤ ਵਿਣ ਲਵਾਇਬਸ਼ਰ ਤ ਣ ਵਵਿਚ ਲਹੋ ੜਪੀਂਦਣ ਵਕਤਵਾਬ ਦਣ ਉਪਲਬਧਣ ਬਵਾਰਤ ਜਵਾਣ ਸਕਦਵਾ ਹਿਹ। ਸ਼ਵਹਿਰ ਦਤ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਸ਼ਵਾਵਪਸਿੰ ਗਿ ਸਸੈਂਟਰਟਾਂ ਵਵਿਖਤ ਵਿਣ ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਖਰਣਦਣ ਦਣ ਸਮੁਵਵਿਧਵਾ ਉਪਲਬਧ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਣ ਹਿਹ। ਵਕਤਵਾਬਟਾਂ ਵਿਤਚਣ ਵਿਵਾਲਣਆ ਦਮੁਕਵਾਨਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਜਥਿਤ ਵਵਿਸ਼ਵਾ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨਤਵਾ ਦਣ ਭਰਮਵਾਰ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਣ ਹਿਹ ਉਥਿਤ ਦਮੁਕਵਾਨ ਵਵਿਚ ਹਿਣ ਬਹਠ ਮਨਮਰਜ਼ਣ ਦਣ ਵਕਤਵਾਬ ਪੜਣ ਦਣ ਵਿਣ ਸਮੁਵਵਿਧਵਾ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਣ ਹਿਹ। ਵਕਤਵਾਬ ਪੜੜ੍ਹਵਦਆ ਚਵਾਹਿ/ਕਮੌ ਫਣ ਦਣ ਇਜੱ ਛਵਾ ਪਯੂਰਤਣ ਲਈ ਉਚਤ ਪਸ਼ਬਸਿੰਧ ਵਿਣ ਮਮੌਜਯੂਦ ਹਿਮੁਸਿੰ ਦਤ ਹਿਨ। ਇਸਿੰ ਝ ਲਵਾਇਬਸ਼ਤਰਣ ਜਗਿਤ ਪਜੱ ਛਮ ਦਤ ਪਵਾਠਕ ਨਯੂਸਿੰ ਵਕਤਵਾਬਣ ਸਸਿੰ ਸਵਾਰ ਨਵਾਲ ਜਹੋੜਤ ਰਜੱ ਖਣ ਵਵਿਚ ਕਵਾਫਣ ਹਿਜੱ ਦ ਤਕ ਸਫਲ ਵਰਹਿਵਾ ਹਿਹ/ਯਤਨਸ਼ਣਲ ਹਿਹ। ਸਪਸ਼ਟ ਹਿਹ ਵਕ ਉਪਰਹੋਕਤ ਲਣਹਿਟਾਂ ਉੱਤਤ ਚਲ ਕਤ ਅਸਪੀਂ ਵਿਣ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਜਗਿਤ ਨਯੂਸਿੰ ਵਕਤਵਾਬਣ ਸਸਿੰ ਸਵਾਰ ਨਵਾਲ ਜਹੋੜਣ ਦਤ ਸਮਰਥਿ ਹਿਹੋ ਸਕਦਤ ਹਿਟਾਂ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ: ਇਕਿੱਕਮੀਵਿਸ ਸਦਮੀ (ਖਨਸ ਕਰ ਦਣਜਦ ਦਹਿਨਕਦ) ਦਦ ਲਦ ਖਕਕ ਨਣਸਿੰ ਆਪ ਵਿਨਤਨਵਿਰਣ ਦਦ ਸਸਿੰ ਦਰਭ ਹਵਿਚ ਕਮੀ ਸਸਿੰ ਦਦਸ਼ ਦਦਣਨ ਚਨਹਿਹੁਸਿੰ ਦਦ ਹਿਖੋ? ਡਵਾ. ਵਸਸਿੰ ਘ : ਇਜੱ ਕਣਵਿਪੀਂ ਸਦਣ (ਖਵਾਸ ਕਰ ਦਯੂਜਤ ਦਹਿਵਾਕਤ) ਦਤ ਲਤ ਖਕਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਦਤ ਸਸਿੰ ਦਰਭ ਵਵਿਚ ਮਸੈਂ ਇਹਿ ਹਿਣ ਕਵਹਿਣਵਾ ਚਵਾਹਿਟਾਂਗਿਵਾ ਵਕ ਉਹਿ ਇਸ ਖਤਤਰ ਵਵਿਚ ਹਿਹੋ ਰਹਿਣਆਆ ਨਵਿਣਆਆ ਖਹੋਜਟਾਂ ਦਣ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ ਨਯੂਸਿੰ ਆਪਣਣਆਆ ਰਚਨਵਾਵਿਟਾਂ ਦਵਾ ਵਵਿਸ਼ਵਾ ਬਣਵਾਉਣ। ਸਮਕਵਾਲਣ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਤਜੱ ਥਿਟਾਂ ਦਣ ਸਹਿਣ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ ਜਨ-ਸਮਯੂਹਿ ਤਕ ਪਹਿਮੁਸਿੰ ਚਵਾਣ ਲਈ ਅਜਹੋਕਤ ਟਹਕਨਵਾਲਹੋ ਜਣ ਦਤ ਜ਼ਮਵਾਨਨ ਵਵਿਚ ਉਪਬਲਧ ਸਸਿੰ ਚਵਾਰ ਸਮੁਵਵਿਧਵਾਵਿਟਾਂ ਖ਼ਵਾਸ ਕਰ ਇਸਿੰ ਟਰਨਨੈਨਿੱਟ, ਸਹੋਸ਼ਲ ਮਣਡਣਆ, ਬਲਵਾਗਿ ਰਵਾਇਸਿੰ ਵਟਸਿੰ ਗਿ, ਇਲਹ ਨਿੱਕਟਸ਼ਵਾਵਨਕ ਮਹਗਿਜਣਨਟਾਂ ਤਤ ਅਖਬਵਾਰਟਾਂ ਆਵਦ ਦਣ ਵਿਰਤਤ ਨਯੂਸਿੰ ਵਿਣ ਆਪਣਤ ਸਸਿੰ ਚਵਾਰ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਦਵਾ ਅਸਿੰ ਗਿ ਬਣਵਾਉਣ। ਵਿਵਾਤਵਿਰਣਣ ਵਿਰਤਵਾਵਰਆਆ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਸਸਿੰ ਦਤਸ਼ਟਾਂ/ਸਮੁਝਵਾਵਿਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ, ਰਹੋਜ਼ਵਾਨਵਾ ਵਜ਼ਸਿੰ ਦਗਿਣ ਦਤ ਸਮਵਾਵਜਕ, ਸਜੱ ਵਭਆਚਵਾਰਕ, ਆਰਵਥਿਕ, ਧਵਾਰਵਮਕ, ਰਵਾਜਨਣਤਕ ਤਤ ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਪਵਰਪਤਖਟਾਂ ਨਵਾਲ ਅਹੋਤ-ਪਸ਼ਹੋਤ ਕਰ ਕਤ ਕਹਿਵਾਣਣਆਆ, ਨਵਾਟਕਟਾਂ, ਨਵਾਵਿਲਟਾਂ ਦਤ ਰਯੂਪ ਵਵਿਚ ਰਮੌਚਕਮਈ ਲਤ ਖਣ ਕਵਾਰਜ ਕਰਨ। ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸ਼ਬਦਵਾਵਿਲਣ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਸ਼ਬਦ ਕਹੋਸ਼ ਵਤਆਰ ਕਰਨ ਵਿਲ ਵਿਣ ਵਧਆਨ ਦਤਣ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ: ਹਵਿਹਗਆਨ, ਵਿਨਤਨਵਿਰਣ ਅਤਦ ਮਕ-ਬਖੋਲਮੀ, ਇਨਨਕ ਹਤਸਿੰ ਨਕ ਨਣਸਿੰ ਇਕ ਦਣਜਦ ਦਦ ਆੜਨਮੀ ਬਣਨ ਕਦ ਰਕਿੱ ਖਣ ਲਈ ਅਕਿੱ ਜ ਕਕਿੱ ਲਨ ਕਮੀ ਕਹੁਝ ਕਰ ਰਹਿਦ ਹਿਖੋ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਵਵਿਵਗਿਆਨਕ ਖਹੋਜਟਾਂ ਦਮੁਆਰਵਾ ਲਜੱਭਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਤਜੱ ਥਿਟਾਂ ਦਣ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ, ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਭਵਾਸ਼ਵਾ ਦਤ ਆਮ ਪਵਾਠਕਟਾਂ ਲਈ ਵਨਬਸਿੰ ਧਟਾਂ ਤਤ ਕਹਿਵਾਣਣਆਆ ਦਤ ਰਯੂਪ ਵਵਿਚ ਅਤਤ ਬਵਾਲਟਾਂ ਲਈ ਕਹਿਵਾਣਣਆਆ ਤਤ ਨਵਾਟਕਟਾਂ ਦਤ ਰਯੂਪ ਵਵਿਚ, ਅਖਬਵਾਰਟਾਂ ਤਤ ਮਹਗਿਜ਼ਣਨਟਾਂ ਵਵਿਚ ਪਸ਼ਕਵਾਸ਼ਨ ਰਵਾਹਿਪੀਂ ਸਟਾਂਝਣ ਕਰਦਵਾ ਰਵਹਿਸਿੰ ਦਵਾ ਹਿਟਾਂ। ਇਸ ਦਤ ਨਵਾਲ ਨਵਾਲ ਇਸਿੰ ਟਰਨਨੈਨਿੱਟ, ਰਤਡਣਓ, ਟਹਲਣਵਵਿਯਨ ਅਤਤ ਯਯੂਵਟਊਬ ਮਵਾਵਧਅਮਟਾਂ ਦਣ ਵਿਰਤਤ ਨਵਾਲ ਵਿਣ ਅਵਜਹਿਵਾ ਵਗਿਆਨ ਸਜੱ ਭ ਨਵਾਲ ਸਟਾਂਝਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ਣਲ ਹਿਟਾਂ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ: ਸਮਣਹਿ ਪਸਿੰ ਜਨਬਮੀ ਸਨਹਹਿਤਕਨਰਕ ਵਿਲਥ ਭਨਵਿਮ ਉਹਿ ਸਨਹਹਿਤ ਦਮੀ ਹਕਸਦ ਵਿਮੀ ਹਵਿਧਨ ਹਵਿਚ ਹਲਖਦਦ ਹਿਖੋਣ, ਹਿਹੁਣ ਤਕ ਛਕਿੱ ਪਦ ਵਿਨਤਨਵਿਰਹਣਕ ਸਰਖੋਕਨਰਕ ਅਤਦ ਅਜਖੋਕਮੀ ਵਿਨਤਨਵਿਰਹਣਕ ਸਹਥਤਮੀ ਹਵਿਚ ਆਪ ਕਖੋਈ ਹਵਿਕਿੱ ਥ ਮਹਹਿਸਣਸ ਕਰਦਦ ਹਿਖੋ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤਕਵਾਰਟਾਂ ਵਿਲਤ , ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਵਣਕ ਸਰਹੋਕਵਾਰਟਾਂ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ, ਹਿਮੁਣ ਤਕ ਛਵਾਪਤ ਗਿਏ ਸਵਾਵਹਿਤ ਵਵਿਚ ਮਮੁਜੱ ਖ ਤਮੌਰ ਉੱਤਤ ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ ਸਰਹੋਕਵਾਰਟਾਂ ਦਤ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਪਜੱ ਖਟਾਂ/ਸਰਯੂਪਟਾਂ, ਕਵਾਰਣਟਾਂ, ਤਤ ਪਸ਼ਭਵਾਵਿਟਾਂ ਦਵਾ ਵਜ਼ਕਰ ਕਣਤਵਾ ਵਗਿਆ ਹਿਹ। ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ ਸਰਹੋਕਵਾਰਟਾਂ ਦਤ ਹਿਜੱ ਲ/ਖਵਾਤਮਤ ਲਈ ਵਵਿਅਕਤਣਗਿਤ ਤਮੌਰ ਉੱਤਤ ਕਣਤਤ ਜਵਾ ਸਕਣ ਵਿਵਾਲਤ ਅਮਲਣ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਬਵਾਰਤ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ ਕਵਾਫ਼ਣ ਘਜੱ ਟ ਵਮਲਦਣ ਹਿਹ। ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ ਵਕ ਅਸਪੀਂ ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ 13

ਮਸਵਲਆਆ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਣ ਸਮਵਾਜ ਦਤ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਵਿਰਗਿਟਾਂ (ਉਦਵਾਹਿਰਣ ਲਈ ਬਜੱ ਚਤ, ਨਨੋਜਮੁਆਨ, ਬਵਾਲਗਿ, ਅਤਤ ਬਜ਼ਮੁਰਗਿ ਆਵਦ) ਦਮੁਆਰਵਾ ਅਪਨਵਾਏ ਜਵਾ ਸਕਣਯਹੋਗਿ ਹਿਜੱ ਲਟਾਂ ਦਣ ਜਵਾਣਕਵਾਰਣ ਵਿਣ ਸਜੱ ਭ ਨਵਾਲ ਸਟਾਂਝਣ ਕਰਣਏ। ਅਵਜਹਿਤ ਸਵਾਵਹਿਤ ਦਣ ਰਚਨਵਾ ਕਰਣਏ ਵਕ ਪਵਾਠਕ ਇਸ ਤਤ ਪਸ਼ਤਵਰਤ ਹਿਹੋ ਖਮੁਜੱ ਦ ਬਖਮੁਜੱ ਦ ਆਪਣਤ ਚਹੋਵਗਿਰਦਤ ਵਵਿਚ ਮਮੌਜਯੂਦ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਮਜੱ ਵਸਆਵਿਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਪਛਵਾਣ ਸਕਤ ਤਤ ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਦਤ ਹਿਜੱ ਲ ਵਵਿਚ ਆਪਣਵਾ ਯਹੋਗਿਦਵਾਨ ਪਵਾਣ ਲਈ ਕਵਾਰਜ਼ਸ਼ਣਲ ਹਿਹੋ ਜਵਾਵਿਤ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ : ਡਨ. ਰਨਹਜਸਿੰ ਦਰ ਪਨਲ ਹਸਸਿੰ ਘ ਬਰਨੜ ਅਨਹੁਸਨਰ ਈਕਖੋ-ਹਕਪਟਮੀਹਸਜ਼ਮ ਭਨਵਿ ਈਕਖੋ ਆਲਖੋ ਚਨਨ ਪਸਿੰ ਜਨਬਮੀ ਸਨਹਹਿਤ ਲਈ ਅਜਦ ਨਵਿਕ ਸ਼ਬਦ ਹਿਹ। ਆਪ ਇਸ ਕਥਨ ਨਣਸਿੰ ਹਕਸ ਤਰਨਕ ਵਿਨਚਦਦ ਹਿਖੋ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਡਵਾ. ਰਵਾਵਜਸਿੰ ਦਰ ਪਵਾਲ ਵਸਸਿੰ ਘ ਬਰਵਾੜ ਦਵਾ ਕਥਿਨ: "ਈਕਹੋ-ਵਕਸ਼ਟਣਵਸਜ਼ਮ ਜਟਾਂ ਈਕਹੋ ਆਲਹੋ ਚਨਵਾ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਲਈ ਅਜਤ ਨਵਿਟਾਂ ਸ਼ਬਦ ਹਿਹ।" ਵਬਲਕਮੁਲ ਸਹਿਣ ਕਥਿਨ ਹਿਹ। ਈਕਹੋ-ਵਕਸ਼ਟਣਵਸ਼ਜ਼ਮ, ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਤਤ ਸਵਾਵਹਿਤ ਦਤ ਅਸਿੰ ਤਰ-ਵਵਿਸ਼ਅਕ ਨਜ਼ਰਣਏ ਤਤ ਕਣਤਤ ਜਵਾ ਰਹਿਤ ਅਵਧਐਨ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਦਤ ਮਮੁਲਟਾਂਕਣ ਦਵਾ ਨਟਾਂ ਹਿਹ । ਕਮੁਦਰਤ ਨਵਾਲ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਇਸ ਖਤਤਰ ਨਯੂਸਿੰ ਸਵਾਵਹਿਤ ਵਵਿਚ ਵਕਹਿੜਤ ਢਸਿੰ ਗਿਟਾਂ ਨਵਾਲ ਪਤਸ਼ ਕਣਤਵਾ ਵਗਿਆ ਹਿਹ, ਖਹੋਜਕਵਾਰ ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਢਸਿੰ ਗਿਟਾਂ ਦਣ ਜਟਾਂਚ ਕਰਦਤ ਹਿਨ। ਵਵਿਆਪਕ ਪਵਰਪਤਖ ਵਵਿਚ ਸਵਾਵਹਿਤਕ ਅਤਤ ਸਵਭਆਚਵਾਰਕ ਖਹੋਜਣ, ਵਵਿਸ਼ਵਿ-ਵਵਿਆਪਣ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਮਸਵਲਆਆ ਨਯੂਸਿੰ ਸਵਾਵਹਿਤ, ਸਵਭਆਚਵਾਰ, ਅਤਤ ਭਮੌਵਤਕ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਦਣ ਪਸ਼ਸਪਰਤਵਾ ਤਤ ਪਸ਼ਸਸਿੰਗਿਤਵਾ ਵਵਿਚ ਜਟਾਂਚਦਤ ਹਿਨ। ਅਵਜਹਿਤ ਅਵਧਐਨ ਕਵਾਰਜ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਵਵਿਚ ਵਬਲਕਲਮੁ ਹਿਣ ਨਵਿਵ ਹਿਨ। ਵਿਹਸਤ ਵਿਣ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਰਹੋਕਵਾਰ, ਬਣਹਿਵਿਪੀਂ ਸਦਣ ਦਤ ਦਯੂਸਰਤ ਅਜੱ ਧ ਵਵਿਚ ਵਿਧਤਰਤ ਪਸ਼ਬਲਤਵਾ ਨਵਾਲ ਲਹੋ ਕਟਾਂ ਸਵਾਹਿਮਣਤ ਪਸ਼ਗਿਟ ਹਿਹੋਏ ਅਤਤ ਤਦ ਹਿਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਵਵਿਚ ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਣ ਵਿਰਨਣ ਕਣਤਵਾ ਜਵਾਣਵਾ ਆਰਸਿੰ ਭ ਹਿਹੋਇਆ। ਇਜੱ ਕਣਵਿਪੀਂ ਸਦਣ ਦਤ ਮਮੁਜੱ ਢਲਤ ਦਹਿਵਾਵਕਆ ਵਵਿਚ ਅਵਜਹਿਣ ਖਹੋਜ ਲਈ ਮਹਦਵਾਨ ਵਤਆਰ ਹਿਹੋ ਚਮੁਜੱ ਕਵਾ ਹਿਹੋਣ ਕਵਾਰਣ ਅਜਹੋਕਤ ਵਵਿਦਵਿਵਾਨ ਤਤ ਖਹੋਜਕਵਾਰ ਇਸ ਖਤਤਰ ਵਵਿਚ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜਟਾਂ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ਣਲ ਹਿਨ, ਜਹੋ ਬਹਿਮੁਤ ਹਿਣ ਵਿਧਣਆ ਗਿਜੱ ਲ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ: ਡਨ. ਸਨਹਹਿਬ ਆਪ ਇਕਿੱਕਮੀਵਿਸ ਸਦਮੀ ਦਦ ਦਣਜਦ ਦਹਿਨਕਦ ਦਮੀ ਵਿਨਤਨਵਿਰਹਣਕ ਪਪਸਸਿੰਹਗਕਤਨ ਹਵਿਚ ਪਸਿੰ ਜਨਬਮੀ ਸਨਹਹਿਤ ਦਮੀ ਸਹਥਤਮੀ ਦਨ ਮਹੁਲਕਕਣ ਹਕਵਿਮ ਕਰਨਨ ਚਨਹਿਖੋਗਦ? ਡਵਾ. ਵਸਸਿੰ ਘ: ਇਜੱ ਕਣਵਿਪੀਂ ਸਦਣ ਦਤ ਦਯੂਜਤ ਦਹਿਵਾਕਤ ਦਣ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਵਣਕ ਪਸ਼ਸਸਿੰਵਗਿਕਤਵਾ ਵਵਿਚ, ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਸਵਾਵਹਿਤ ਦਣ ਸਵਥਿਤਣ ਬਹਿਮੁਤਣ ਤਸਜੱ ਲਣ ਬਖ਼ਸ਼ ਨਹਿਪੀਂ ਹਿਹ। ਬਤਸ਼ਕ ਵਪਛਲਤ ਦਹਿਵਾਵਕਆਆ ਦਮੌਰਵਾਨ, ਸਵਾਵਹਿਤ ਦਣਆਆ ਕਈ ਵਵਿਧਵਾਵਿਟਾਂ ਵਜਵਿਵ ਵਕ ਵਨਬਸਿੰ ਧਟਾਂ, ਕਹਿਵਾਣਣਆਆ, ਨਵਾਟਕਟਾਂ, ਕਵਵਿਤਵਾਵਿਟਾਂ ਆਵਦ ਵਵਿਚ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਰਹੋਕਵਾਰਟਾਂ ਬਵਾਰਤ ਕਵਾਫ਼ਣ ਕਮੁਝ ਰਵਚਆ ਵਗਿਆ ਹਿਹ ਅਤਤ ਰਵਚਆ ਵਿਣ ਜਵਾ ਵਰਹਿਵਾ ਹਿਹ। ਈਕਹੋ-ਵਕਸ਼ਟਣਵਸ਼ਜ਼ਮ ਦਤ ਖਤਤਰ ਵਵਿਚ ਵਿਣ ਖਹੋਜ ਕਵਾਰਜ ਸ਼ਮੁਰਯੂ ਹਿਹੋ ਚਮੁਜੱ ਕਤ ਹਿਨ। ਪਰ ਕਈ ਖਤਤਰਟਾਂ ਖਵਾਸ ਕਰ ਕਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਵਵਿਵਸ਼ਆਆ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਨਵਾਵਿਲ ਰਚਨਵਾ ਕਵਾਰਜ, ਇਤਹਿਵਾਵਸਕ ਗਿਲਪ ਰਚਨਵਾਵਿਟਾਂ, ਵਿਵਾਸਤਵਵਿਕ ਗਿਲਪ ਰਚਨਵਾਵਿਟਾਂ, ਨਣਤਣਕਥਿਵਾਵਿਟਾਂ, ਅਤਤ ਕਲਪਵਨਕ ਵਕਜੱ ਸਤ ਕਹਿਵਾਣਣਆਆ ਆਵਦ ਦਵਾ ਅਜਤ ਆਰਸਿੰ ਭ ਵਿਣ ਨਹਿਪੀਂ ਹਿਹੋਇਆ ਹਿਹ। ਸਮਕਵਾਲਣ ਪਸਿੰ ਜਵਾਬਣ ਵਫਲਮਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਕਧਰਤ ਵਕਧਰਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਰਹੋਕਵਾਰਟਾਂ ਬਵਾਰਤ ਗਿਜੱ ਲ ਆਰਸਿੰ ਭਣ ਗਿਈ ਹਿਹ। ਜਹੋ ਇਕ ਵਿਧਣਆ ਰਮੁਝਵਾਣ ਹਿਹ। ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਰਹੋਕਵਾਰਟਾਂ ਅਧਵਾਵਰਤ ਟਹਲਣਵਵਿਯਨ ਸਣਰਣਅਲ ਤਤ ਡਕਯੂਮਸੈਂਟਰਣਜ਼ ਦਣ ਘਵਾਟ ਰੜਕਦਣ ਹਿਹ। ਈਕਹੋ-ਫਹਮਣਵਨਜ਼ਮ (ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਨਵਾਰਣਵਿਵਾਦ), ਈਕਹੋ-ਟਹਰਵਰਜ਼ਮ (ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਆਤਸਿੰ ਕਵਿਵਾਦ) ਅਤਤ ਈਕਹੋ-ਟਯੂਵਰਜ਼ਮ (ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਹਰ-ਸਪਵਾਟਵਾ) ਧਵਾਰਨਵਾਵਿਟਾਂ ਬਵਾਰਤ ਚਤਤਸਿੰਨ ਹਿਹੋਣ ਦਤ ਨਵਾਲ ਨਵਾਲ ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ ਧਵਾਰਨਵਾਵਿਟਾਂ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਸਵਾਵਹਿਤ ਦਤ ਵਵਿਕਵਾਸ ਵਿਜੱ ਲ ਵਿਣ ਵਧਆਨ ਦਤਣ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ:ਆਪ ਆਮ ਨਨਗਹਰਕਕ, ਨਕਜਵਿਨਨਕ, ਹਕਰਤਮੀਆਆ, ਉਭਰਦਦ ਲਦ ਖਕਕ ਅਤਦ ਖਖੋਜਨਰਥਮੀਆਆ ਨਣਸਿੰ ਵਿਨਤਨਵਿਰਣ ਸਸਿੰ ਭਨਲਣ ਹਹਿਤ ਕਮੀ ਸਸਿੰ ਦਦਸ਼ ਦਦਣਨ ਚਨਹਿਹੁਸਿੰ ਦਦ ਹਿਖੋ? ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਮਤਰਵਾ ਵਖਆਲ ਹਿਹ ਵਕ ਸਮਵਾਜ ਦਤ ਹਿਰ ਵਿਰਗਿ ਨਯੂਸਿੰ ਹਿਣ ਵਿਵਾਤਵਿਰਣ ਸਟਾਂਭ-ਸਸਿੰ ਭਵਾਲ ਪਸ਼ਤਣ ਆਪਣਣ ਜਮੁਸਿੰ ਮਤਵਿਵਾਰਣ ਸਮਝਣਣ ਚਵਾਹਿਣਦਣ ਹਿਹ ਅਤਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਵਹਿਜੱ ਤ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਤ ਸਮੁਯਹੋਗਿ ਕਵਾਰਵਿਵਾਈਆ ਕਰਨ ਵਵਿਚ ਵਿਜੱ ਧ ਚੜੜ੍ਹ ਕਤ ਵਹਿਜੱ ਸਵਾ ਲਹ ਣਵਾ ਚਵਾਹਿਣਦਵਾ ਹਿਹ। ਆਮ ਨਵਾਗਿਵਰਕ ਨਯੂਸਿੰ 14

ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਮੁਰਜੱਵਖਅਣ ਦਤ ਵਤਸਿੰ ਨ ਮਸ਼ਹਿਯੂਰ ਅਸਯੂਲਟਾਂ ਦਣ ਪਵਾਲਣਵਾ ਕਰਨਣ ਬਹਿਮੁਤ ਜ਼ਰਯੂਰਣ ਹਿਹ। ਇਹਿ ਅਸਯੂਲ ਹਿਨ: ਘਜੱ ਟ ਕਰਹੋ (reduce), ਦਮੁਬਵਾਰਵਾ ਵਿਰਤਤ ਕਰਹੋ, (reuse), ਵਿਵਾਰ ਵਿਵਾਰ ਵਿਰਤਤ ਕਰਹੋ (recycle) । ਇਥਿਤ ਘਜੱ ਟ ਕਰਨ (reduce) ਦਵਾ ਮਤਲਬ ਹਿਹ ਵਕ ਚਣਜ਼ਟਾਂ ਦਣ ਫਜਯੂਲ ਵਿਰਤਤ ਤਤ ਗਿਮੁਰਤਜ਼ ਕਰਨਵਾ ਤਤ ਅਵਜਹਿਣ ਵਿਰਤਤ ਦਣ ਮਵਾਤਰਵਾ ਨਯੂਸਿੰ ਘਜੱ ਟ ਕਰਦਤ ਹਿਹੋਏ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਦਣ ਸ਼ਮੁਜੱ ਧਤਵਾ ਬਣਵਾਈ ਰਜੱ ਖਣ ਵਵਿਚ ਯਹੋਗਿਦਵਾਨ ਪਵਾਉਣਵਾ। ਅਵਜਹਿਵਾ ਕਰਨ ਦਤ ਅਨਨਕ ਢਸਿੰ ਗਿ ਹਿਨ ਵਜਵਿਵ ਵਕ ਫਜਯੂਲ ਵਿਗਿ ਰਹਿਤ ਪਵਾਣਣ ਦਤ ਨਲ ਨਯੂਸਿੰ ਬਸਿੰ ਦ ਕਰਨਵਾ। ਘਰਟਾਂ ਤਤ ਦਫ਼ਤਰਟਾਂ ਵਵਿਚ ਬਤਵਿਜਹਿ ਜਗਿ ਰਹਿਣਆ ਲਵਾਇਟਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਬਸਿੰ ਦ ਕਰਨਵਾ। ਘਰਟਾਂ, ਦਫਤਰਟਾਂ ਤਤ ਅਦਵਾਵਰਆਆ ਵਵਿਖਤ ਪਹਦਵਾ ਹਿਹੋ ਰਹਿਤ ਕਜੱ ਚਰਤ ਦਣ ਮਵਾਤਰਵਾ ਨਯੂਸਿੰ ਘਜੱ ਟ ਕਰਨਵਾ ਅਤਤ ਉਸ ਦਤ ਵਨਪਟਵਾਰਤ ਦਣ ਉਵਚਤ ਵਵਿਵਿਸਥਿਵਾ ਦਵਾ ਸਹਿਣ ਪਵਾਲਣ ਕਰਨਵਾ, ਆਵਦ। ਦਯੂਸਰਵਾ ਅਸਯੂਲ ਹਿਹ ਪਮੁਰਵਾਣਣਆਆ ਵਿਰਤਤਯਹੋਗਿ ਚਣਜ਼ਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਸਮੁਜੱ ਟਣ ਦਣ ਥਿਟਾਂ ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਦਣ ਦਮੁਬਵਾਰਵਾ ਵਿਰਤਤ (reuse) ਕਰਨਵਾ। ਉਦਵਾਹਿਰਣ ਵਿਜਤ ਤਮੁਸਪੀਂ ਖਰਣਦਹੋ ਫਰਹੋਖ਼ਤ ਲਈ ਜਵਾਣ ਸਮਵ ਕਜੱ ਪੜਤ ਦਵਾ ਥਿਹਲਵਾ ਵਲਜਵਾ ਸਕਦਤ ਹਿਹੋ ਤਟਾਂ ਜਹੋ ਖਰਣਦਣਆਆ ਗਿਈਆ ਵਿਸਤਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਘਰ ਵਲਆਉਣ ਲਈ ਪਲਵਾਸਵਟਕ ਜਟਾਂ ਕਵਾਗਿਜ ਦਤ ਵਲਫਵਾਫਤ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਨਵਾ ਪਵਿਤ। ਇਸਿੰ ਝ ਤਮੁਸਪੀਂ ਰਮੁਜੱ ਖਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਬਚਵਾਉਣ ਵਵਿਚ ਰਹੋਲ ਅਦਵਾ ਕਰ ਰਹਿਤ ਹਿਹੋਵਿਹੋਗਿਤ। ਪਮੁਰਵਾਣਤ ਕਜੱ ਪੜਤ, ਵਖਡਮੌਣਤ, ਸਮਵਾਨ ਅਤਤ ਹਿਹੋਰ ਚਣਜ਼ਟਾਂ, ਵਜਸ ਦਣ ਤਮੁਹਿਵਾਨਯੂਸਿੰ ਲਹੋ ੜ ਨਹਿਪੀਂ ਰਹਿਣ, ਉਹਿ ਆਪਣਤ ਦਹੋਸਤਟਾਂ ਵਮਜੱ ਤਰਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਿਸਿੰ ਡ ਵਦਓ ਜਟਾਂ ਵਫਰ ਹਿਹੋਰ ਲਹੋ ੜਵਿਦਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਦਵਾਨ ਕਰ ਵਦਓ, ਆਵਦ । ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਮੁਰਜੱਵਖਅਣ ਦਵਾ ਤਣਸਰਵਾ ਅਸਯੂਲ ਹਿਹ: ਵਿਵਾਰ ਵਿਵਾਰ ਵਿਰਤਤ ਕਰਹੋ (recycle)। ਉਦਵਾਹਿਰਣ ਲਈ ਦਮੁਕਵਾਨ ਤਤ ਕਵਰਆਨਵਾ ਵਲਆਉਣ ਲਈ ਕਵਾਗਿਜ਼ ਜਟਾਂ ਪਲਵਾਸਵਟਕ ਦਤ ਵਲਫਵਾਫਤ ਅਤਤ ਪਲਵਾਸਵਟਕ ਦਣਆਆ ਬਹੋਤਲਟਾਂ ਜਟਾਂ ਡਜੱ ਵਬਆਆ ਦਣ ਵਿਰਤਤ ਵਿਵਾਰ ਵਿਵਾਰ ਕਣਤਣ ਜਵਾ ਸਕਦਣ ਹਿਹ। ਵਿਵਾਰ ਵਿਵਾਰ ਵਿਰਤਤਯਹੋਗਿ ਪਦਵਾਰਥਿਟਾਂ ਤਤ ਬਣਣਆਆ ਵਿਸਤਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਰਹੋਜ਼ਵਾਨਵਾ ਵਜ਼ਸਿੰ ਦਗਿਣ ਵਵਿਚ ਇਸਤਤਮਵਾਲ ਕਰਨ ਨਯੂਸਿੰ ਤਰਜ਼ਣਹਿ ਵਦਉ, ਆਵਦ। ਹਿਰ ਕਹੋਈ, ਭਵਾਵਿਵ ਉਹਿ ਆਮ ਨਵਾਗਿਵਰਕ ਹਿਹੋਵਿਤ, ਜਟਾਂ ਵਫਰ ਨਮੌਜਵਿਵਾਨ ਜਟਾਂ ਵਕਰਤਣ ਹਿਹੋਵਿਤ, ਇਨੜ੍ਹਟਾਂ ਅਸਯੂਲਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਆਪਣਤ ਜਣਵਿਨ ਵਵਿਚ ਅਪਨਵਾ ਕਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਦਣ ਸਟਾਂਭ-ਸਸਿੰ ਭਵਾਲ ਤਤ ਸਮੁਜੱ ਰਵਖਅਣ ਵਵਿਚ ਅਵਹਿਮ ਯਹੋਗਿਦਵਾਨ ਪਵਾ ਸਕਦਵਾ ਹਿਹ। ਉਭਰਦਤ ਲਤ ਖਕਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਮਤਰਣ ਸਲਵਾਹਿ ਹਿਹ ਵਕ ਉਹਿ ਆਪਣਣਆਆ ਰਚਨਵਾਵਿਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਸਟਾਂਭਸਸਿੰ ਭਵਾਲ ਦਤ ਨਵਿਵ ਨਵਿਵ ਤਰਣਵਕਆ ਦਵਾ ਵਗਿਆਨ ਆਮ ਲਹੋ ਕਟਾਂ ਵਵਿਚ ਸਰਲ ਤਤ ਰਮੌਚਕਮਈ ਭਵਾਸ਼ਵਾ ਵਵਿਚ ਪਹਿਮੁਸਿੰ ਚਵਾਣ ਵਿਵਾਸਤਤ ਲਗਿਵਾਤਵਾਰ ਯਤਨਸ਼ਣਲ ਰਵਹਿਣ। ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਖਹੋਜਵਾਰਥਿਣਆਆ ਨਯੂਸਿੰ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਦਤ ਮਸਵਲਆ ਦਤ ਹਿਜੱ ਲ ਲਈ ਵਜਥਿਤ ਨਵਿਵ ਤਰਣਕਤ ਲਜੱਭਣਤ ਜ਼ਰਯੂਰਣ ਹਿਨ ਉਥਿਤ ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਸਥਿਵਾਨਕ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਮਸਵਲਆਆ ਦਤ ਹਿਜੱ ਲ ਵਿਜੱ ਲ ਵਵਿਸ਼ਤਸ਼ ਵਧਆਨ ਦਤਣ ਦਣ ਲਹੋ ੜ ਹਿਹ। ਅਵਜਹਿਤ ਹਿਜੱ ਲਟਾਂ ਦਵਾ ਵਗਿਆਨ ਜਨ-ਸਵਾਧਵਾਰਣ ਤਕ ਪਹਿਮੁਸਿੰ ਚਵਾਣ ਦਵਾ ਉੱਦਮ ਕਰਨਵਾ ਵਿਣ ਜ਼ਰਯੂਰਣ ਹਿਹ ਤਟਾਂ ਜਹੋ ਇਹਿ ਹਿਜੱ ਲ ਆਪਣਤ ਅਮਲਣ ਰਯੂਪ ਵਵਿਚ ਪਸ਼ਗਿਟ ਹਿਹੋ ਸਵਾਡਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਮਵਾਹਿਮੌਲ ਨਯੂਸਿੰ ਸਮੁਖਵਾਵਿਟਾਂ ਅਤਤ ਲਵਾਹਿਤਵਿਸਿੰਦ ਬਣਵਾਈ ਰਜੱ ਖਣ ਵਵਿਚ ਸਹਿਵਾਈ ਹਿਹੋ ਸਕਣ। ਮਮੀਨਨ ਸ਼ਰਮਨ: ਆਧਹੁਹਨਕ ਨਕਜਵਿਨਨ ਵਿਰਗ ਵਿਧਦਰਦ ਪਹੜਆ ਹਲਹਖਆ ਹਿਹ, ਤਕਨਨਲਖੋ ਜਮੀ ਨਨਲ ਲਹ ਸ ਹਿਹ, ਹਫ਼ਰ ਹਕਉ ਵਿਨਤਨਵਿਰਣ ਨਣਸਿੰ ਹਿਖੋਰ ਖਰਨਬ ਕਰਮੀ ਜਨ ਹਰਹਿਨ ਹਿਹ।.......... ਜਦ ਹਕ ਉਸ ਨਣਸਿੰ ਆਪਣਦ ਹਿਰ ਨਫ਼ਦ ਨਹੁਕਸਨਨ ਦਨ ਹਗਆਨ ਹਿਹ। ਡਨ. ਹਸਸਿੰ ਘ : ਤਮੁਹਿਵਾਡਤ ਸਵਿਵਾਲ ਵਵਿਚ ਵਵਿਰਹੋਧਵਾਭਵਾਸ ਹਿਹ। ਇਹਿ ਤਟਾਂ ਠਣਕ ਹਿਹ ਵਕ ਆਧਮੁਵਨਕ ਨਮੌਜਵਿਵਾਨ ਵਿਰਗਿ ਵਿਧਤਰਤ ਪਵੜਆ ਵਲਵਖਆ ਹਿਹ, ਤਕਨਵਾਲਹੋ ਜਣ ਨਵਾਲ ਲਹ ਸ ਹਿਹ। ਪਰ ਸਵਿਵਾਲ ਦਵਾ ਦਯੂਜਵਾ ਭਵਾਗਿ "ਵਫ਼ਰ ਵਕਉ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਨਯੂਸਿੰ ਹਿਹੋਰ ਖਰਵਾਬ ਕਰਣ ਜਵਾ ਵਰਹਿਵਾ ਹਿਹ।...... ਜਦ ਵਕ ਉਸ ਨਯੂਸਿੰ ਆਪਣਤ ਹਿਰ ਨਫ਼ਤ ਨਮੁਕਸਵਾਨ ਦਵਾ ਵਗਿਆਨ ਹਿਹ", ਵਵਿਰਹੋਧਵਾਭਵਾਸ ਪਸ਼ਗਿਟਵਾਉਦਵਾ ਹਿਹ। ਜਦ ਕਹੋਈ ਵਿਣ ਨਨੋਜਮੁਆਨ ਹਿਰ ਨਫ਼ਤ ਨਮੁਕਸਵਾਨ ਦਵਾ ਵਗਿਆਨਵਿਵਾਨ ਹਿਹੋਵਿਤਗਿਵਾ ਤਟਾਂ ਉਹਿ ਆਪਣਤ ਚਹੋਵਗਿਰਦਤ (ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ) ਨਵਾਲ ਵਖਲਵਿਵਾੜ ਨਹਿਪੀਂ ਕਰ ਸਕਦਵਾ। ਸਪਸ਼ਟ ਹਿਹ ਵਕ ਜਟਾਂ ਤਟਾਂ ਸਵਾਡਣ ਨਨੋਜਮੁਆਨ ਪਣੜੜ੍ਹਣ ਆਪਣਤ ਵਗਿਆਨ ਅਤਤ ਤਕਨਣਕਣ ਮਮੁਹਿਵਾਰਤ ਦਣ ਸਹਿਣ ਵਿਰਤਤ ਨਹਿਪੀਂ ਕਰ ਰਹਿਣ, ਵਜਸ ਕਵਾਰਣ ਉਹਿ ਅਜਹੋਕਤ ਜਣਵਿਨ ਦਣਆਆ ਅਵਹਿਮ ਸਜੱ ਮਵਸਆਵਿਟਾਂ (ਉਦਵਾਹਿਰਣ: ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਮਸਲਤ ) ਬਵਾਰਤ ਸਮੁਚਤਤ ਨਹਿਪੀਂ ਜਟਾਂ ਵਫਰ ਅਵਿਤਸਲਤ ਹਿਨ। ਜਟਾਂ ਵਫਰ ਸਵਾਡਣ ਪਣੜੜ੍ਹਣ ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਨਯੂਸਿੰ ਸਹਿਣ ਜਣਵਿਨ ਜਵਾਚ ਦਣ ਵਸਖਲਵਾਈ ਦਤਣ ਵਵਿਚ ਅਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ਹਿਹ। ਪਰ ਅਵਜਹਿਵਾ ਵਿਣ ਨਹਿਪੀਂ ਹਿਹ ਵਕ ਸਮਵਾਜ ਦਵਾ ਸਮਮੁਜੱ ਚਵਾ ਨਨੋਜਮੁਆਨ ਵਿਰਗਿ ਹਿਣ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਨਯੂਸਿੰ ਹਿਹੋਰ ਖਰਵਾਬ ਕਰਣ ਜਵਾਣ ਵਵਿਚ ਮਗਿਨ ਹਿਹ, ਬਹਿਮੁਤ ਸਵਾਰਤ ਨਨੋਜਮੁਆਨ ਆਪਣਤ ਤਮੌਰ ਉੱਤਤ ਜਟਾਂ ਵਵਿਵਭਸਿੰ ਨ ਸਮਵਾਵਜਕ ਸਸਿੰ ਸਥਿਵਾਵਿਟਾਂ ਵਵਿਚ ਸ਼ਮਯੂਲਣਅਤ ਰਵਾਹਿਪੀਂ, ਸਮਵਾਜ ਦਤ ਵਵਿਕਵਾਸ ਤਤ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਸਮੁਜੱ ਰਵਖਅਣ ਸਸਿੰ ਬਸਿੰ ਧਣ ਉਸਵਾਰਯੂ ਗਿਵਤਵਿਧਣਆਆ ਵਵਿਚ ਭਵਾਗਿ ਲਹ ਰਹਿਤ ਹਿਨ। ਜਹੋ 15

ਬਹਿਮੁਤ ਹਿਣ ਆਸ਼ਵਾਪਯੂਰਣ ਰਵਿਈਆ ਹਿਹ। ਹਿਟਾਂ ਜਤ ਅਸਪੀਂ ਅਵਜਹਿਤ ਹਿਵਾਲਤ ਦਤਖਦਤ ਹਿਟਾਂ ਵਕ ਨਨੋਜਮੁਆਨ ਵਿਰਗਿ ਦਵਾ ਕਮੁਝ ਵਹਿਜੱ ਸਵਾ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣ ਨਯੂਸਿੰ ਹਿਹੋਰ ਖਰਵਾਬ ਕਰਣ ਜਵਾ ਵਰਹਿਵਾ ਹਿਹ ਤਟਾਂ ਸਵਾਨਯੂਸਿੰ ਉਨੜ੍ਹਟਾਂ ਵਵਿਚ ਵਿਵਾਤਵਾਵਿਰਣਣ ਚਤਤਸਿੰਨਤਵਾ ਪਹਦਵਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉੱਦਮ ਕਰਨਨ ਜ਼ਰਯੂਰਣ ਹਿਨ।

16