De Natuuvriend Zomertrippers

de

bpost PB- PP B- 8/2872

Natuurvriend

BELGIE(N) - BELGIQUE

Verschijnt driemaandelijks - 86e jaargang nr. 2 april/mei/juni 2017 - P 702093 - Afgiftekantoor Antwerpen X

magazine voor duurzame en actieve vrije tijd - zomer 2017

Tips voor zomertrippers!

Tiny house of bothy?, Deden de Kelten aan permacultuur?, Creatief met arbeidsmigratie en nog veel meer.

1

ledenmagazine voor natuurvrienden en bergstijgers

8

13

4

In Beeld

6

Standpunt + Korte Berichten

8

In het spoor van de biet

12

In beeld extra: viering 90 jaar Natuurvrienden

13

Vakantietips

22

Tuinieren als de Kelten

25

Interview Andrea Lichtenecker

26

Op zoek naar de roots van De Natuurvrienden

27

Recensie Moorden en pimpelen in Kongo-Vrijstaat

28

Kalender

31

Uitgelezen

22

26 Betaal uw verblijf in De Berk met ecocheque

De urvriendenhuis tu a N in e ti n a k va eques?

Wist u al dat uw rden met ecoch o w n a k ld a ta e het Berk in Essen b orzien zijn van vo ie d n e g in n orzie ues of Toeristische vo arden ecocheq va n a a l e b la co l.

Groene Sleutel-e ig betaalmidde ld e g ls a ss a p eco k Contact: De Ber 10 29 Essen Oude Baan 110, 7 20 31 Tel. +32 (0)3 66 7 11 84 Fax + 32 (0)3 66 huis.be natuurvrienden @ rk be de l: ai m e

3

IN BEELD

IN BEELD Ook met uw foto in De Natuurvriend?

Stuur uw inzendingen naar info@denatuurvrienden.be.

de natuurvriend • januari juli 2017 2016

De Avonturathlon in de Blaarmeersen in Gent verliep weer spectaculair.

Dank aan de vrijwilligers en deelnemers!

4

5

kort nieuws

STANDPUNT

Beste Natuurvrienden De zomervakantie staat voor de deur, voor velen een periode om erop uit trekken om uit te rusten, nieuwe dingen te ontdekken, van de natuur te genieten, … Ook in eigen land en eigen streek valt er dan vaak veel te beleven, voor ieder wat wils dus. In deze Natuurvriend vindt u alvast enkel tips voor een leuke zomervakantie.

Deze zomermaanden houden echter ook een afscheid in van enkele gekende gezichten, medewerkers die zich jarenlang voor De Natuurvrienden ingezet hebben. Zo verlaat Heidi Van Deuren ons, die actief was als administratief coördinator van de Natuurvriendensportfederatie NVSF. Een rechtstreeks gevolg van het nieuwe sportdecreet, waardoor NVSF genoodzaakt was te fusioneren met FROS. FROS kon haar echter niet verder tewerk stellen en zo moeten we afscheid van haar nemen. Voor de sporttechnische ondersteuning kunnen onze afdelingen wel nog steeds terecht bij Jurgen Dewulf, die nu officieel voor FROS werkt.

Ook een andere trouwe medewerker zien we noodgedwongen vertrekken: Lieven Heuten, onze algemeen coördinator. Meer dan 21 jaar geleden kwam hij bij de Natuurvrienden werken, hij kent onze beweging door en door, heeft er de hoogte- én de laagtepunten van meegemaakt.

Heidi en Lieven zijn de zoveelste in het intussen lange rijtje van medewerkers van wie we afscheid moeten nemen. Allemaal waardevolle medewerkers die, elk op hun manier, voor een korte of een lange periode, hun steentje bijgedragen hebben aan onze vereniging. Ik wil hen allen namens onze vereniging van harte danken voor hun steun en inzet en hen veel succes toewensen in hun verdere loopbaan.

Het verlies van deze professionele medewerkers bezwaart ons, maar het is een rechtstreeks gevolg van het wegvallen van onze erkenning en de daaraan gekoppelde subsidies. Dat verlies van erkenning en subsidies heeft ook gevolgen voor onze toekomstige werking. Daardoor zullen we ons de komende periode immers moeten beperken tot een basiswerking met een beperkte administratief-technische ondersteuning. De algemene vergadering van 21 juni jl. heeft aan het coördinatieteam gevraagd om tijdens de zomermaanden een plan op te stellen en een aantal mogelijkheden en pistes te onderzoeken om de toekomst van De Natuurvrienden veilig te stellen. Daarbij is en blijft ondersteuning van onze afdelingen één van onze kerntaken en gelukkig kunnen we daarvoor nog een beroep doen op enkele professionele medewerkers. Maar het zal een moeilijke periode worden en we zullen alle hulp en steun nodig hebben – en ik hoop daarvoor ook op jullie te mogen rekenen. Zoals ik al meermaals schreef, geloof ik rotsvast in de waarden die we als Natuurvrienden uitdragen, in de rol die we in de maatschappij te vervullen hebben. Ik ben er ook nog steeds van overtuigd dat de Natuurvrienden toekomst hebben, maar die toekomst moeten we samen maken. Solidariteit en samenhorigheid, dat zijn toch kernwaarden van onze vereniging?

de natuurvriend • juli 2017

Ik wens u allen een deugddoende zomer en een hartelijk Berg Vrij!

6

Greet van Gool Voorzitter ATB De Natuurvrienden

Lea Loquet 90 jaar lid

In 1927 werd door drie vrienden, ATB De Natuurvrienden Vlaanderen opgericht. Een van hen was de heer Loquet die zijn dochtertje van 2 jaar onmiddellijk lid maakte. Zij bleef dat ononderbroken gedurende 90 jaar. De oudere onder ons kennen Lea van de congressen waar zij steeds aanwezig was naast haar eerste echtgenoot wijlen Jef Willems, redacteur van ons maandblad.

Na wat problemen met zijn opvolging nam hun dochter Els, haar echtgenoot Rudy De Remiens samen met Annie en Jenny Cuvelier de redactie op zich. Gezien ze alle vier lid waren van afdeling Berchem, kwam Lea ook over naar die afdeling en is er nog steeds bij. Wij zijn fier om zulk enig feit: "90 jaar lid zijn van een vereniging die maar 90 jaar bestaat" te mogen beleven en vieren dat graag met Lea. (Jenny Cuvelier)

Fietsen voor het goede doel Natuurvrienden Stijn Van Driessche en Wannes Van Hoof gaan fietsen voor het goede doel, daarom hebben ze Team Effort & Passion in Cycling for Charity vzw (Team EPICC vzw) opgericht.

Dit jaar zamelen ze geld in ten voordele van educatieve projecten in Kenia en Nepal. Interesse in hun project? Lees meer op hun website: www.epicc.be.

Ze nodigen iedereen uit op het slotevent op zaterdag 21 oktober in zaal Pacem (Hagelandstraat 4 in Wilsele). Op het programma staat een korte terugblik op de projecten van het voorbije jaar en een party.

Tsjechische Natuurvrienden doen aan bosbeheer Přátelé přírody z. s., oftewel De Natuurvrienden uit Tsjechië, organiseerden in mei een vierdaags bosbeheer-event. Een dertigtal vrijwilligers kwamen samen in Orlické hory, het Adelaarsgebergte, in het noordoosten van de Bohemen. Het doel was samen wat tijd doorbrengen, nieuwe vrienden te maken en de biodiversiteit in het bos een handje te helpen. De groep laat verder nog weten dat het berggebied zeker een bezoekje waard is.

Oproep: organiseer een wandelactiviteit op Dag van de Trage Weg Afdelingen van De Natuurvrienden kunnen een activiteit organiseren tijdens het campagneweekend (14-15 oktober). Doe mee, verken je buurt en draag bij tot een aangename leefomgeving.

Vrijwilligers en -medewerkers met een voorstel kunnen rekenen op ondersteuning en promotie door Trage Wegen vzw. Alle soorten activiteiten op, langs en over trage wegen zijn mogelijk: een verkennende tocht, uitstippeling van een nieuw parcours, kleine onderhoudswerken aan een pad, een gezinsevenement, een zwerfvuilactie, enz.

Laat je inspireren op www.dagvandetrageweg.be, organiseer één van de vele activiteiten in heel Vlaanderen en reken op bekendmaking door Trage Wegen vzw. Vragen? Neem contact op met Sofie via sofie.vandaele@tragewegen.be of 09/331 59 22.

Telex ►► Borders Walking Festival: walk this way.

Borders Friends of Nature, de Natuurvrienden van het Verenigd Koninkrijk, organiseren mee het 23e Walking Festival van 3 t.e.m. 9 september. Meer info www. borderswalking.com.

Natuurvrienden op bezoek bij pandafamilie Op zondag 13 mei gingen 85 deelnemers uit de afdelingen Aarschot, Leuven actief, Kessel-Lo (Club Ahoy) en Bergstijgers Kempen op bezoek bij Hao Hao, Xing Hui en hun welp Tian Bao in Pairi Daiza.

Natuurvrienden doen Tour d’Horizon in Senegal en Gambia Naturefriends International organiseert in het kader van Tour d’Horizon een 14-daagse reis (van 10/1 tot 24/1/2018) door Senegal en Gambia. Tijdens de tour ontdekken we het Landschap van het Jaar, dit project van NFI tracht een ecologisch waardevolle grensregio economisch en toeristisch op te waarderen. Iedere Natuurvriend wordt uitgenodigd om deel te nemen. Meer informatie over de planning en prijs krijgt u via het secretariaat van NFI (katrin.karschat@nf-int. org) of via de reisleider Ingeborg Pint (i.pint@aon.at).

►► Te koop: GPS GAR ETREX TOUCH 25 (AS Adventure) en het boek "GPS WIJZER" alles wat je wilt weten over je Garmin Outdoor GPS en Base Camp. Prijs GPS: 200 €, boek: 10 €. ►► Beiden nog nooit gebruikt! Bij interesse: martine.vancompernolle@gmail.com. ►► Relax-Experience-Discover De Natuurvrienden van Oostenrijk opende eind april een welzijnspad in Rekawinkel (Pressbaum), vlakbij het Wienerwald. Het pad wil een nieuwe dimensie toevoegen aan natuurbeleving. www.wohlfuehlwege.at ►► De Duitse Natuurvrienden zijn een nieuw project gestart: Beweg!gründe waarbij ze in groep hiken terwijl ze een welbepaald onderwerp bespreken, iets wat de oprichters van onze beweging ook al deden.

Elke keer bezoeken ze een plek op het kruispunt van ecologie en politiek. http:// beweg-gruende.net ►► Het klimaatfonds van de Natuurvrienden zit aan de helft van het bedrag dat nodig is om het project "Trees for the future" te doen lukken. Leer meer over dit project in Senegal op http://climatefund.nf-int.org/ en/content/trees-future.

7

arbeid

Fransmansmuseum Koekelare neemt nieuwe start

In het spoor van de biet Het is nog niet eens zo gek lang geleden dat een golf van extreme armoede over Vlaanderen trok. Het land kon zijn volk niet langer voeden en tienduizenden Vlamingen zagen zich genoodzaakt om elders werk te zoeken. Het vernieuwde Fransmansmuseum in Koekelare brengt hulde aan de werkbeesten van toen.

de natuurvriend • juli 2017

“Wat zou er van ons worden als we niet elk jaar naar Frankrijk konden uitwijken? Ginder zijn we tenminste vrij en met het geld dat we meebrengen komen we hier de winter door,” getuigt een handwever uit Ronse tegen journalist Auguste De Winne. Het jaar is 1902 en De Winne trekt in opdracht van de krant Le Peuple door onze streken. Hij brengt verslag uit van de barre leefomstandigheden van de plattelandsbevolking.

Een reeks die later zal gebundeld worden in de klassieker Door Arm Vlaanderen.

De handwerker zegt blij te zijn dat hij naar Frankrijk kan. Hij werkt ondertussen al zo lang als seizoenarbeider dat hij het als zijn tweede vaderland beschouwt.

8

De man uit Ronse was zeker niet de enige die andere oorden opzocht om geld te verdienen.

Tellingen op vraag van priester Daens toonden een cijfer tussen 57.000 en 60.000 seizoenarbeiders. De grootste groepen kwamen uit West-Vlaanderen en de Scheldestreek in OostVlaanderen, zij gingen vooral in Noord-Frankrijk

werken. Die uit het Hageland en de Zuiderkempen trokken naar Wallonië. Driekwart van seizoenarbeiders verdienden de kost dankzij de suikerbiet. Maar ook de graan- en vlasoogst, de dorsmolen, de steenoven, de groenteakkers en de koolmijnen dorsten naar Vlaamse handen.

Een seizoenarbeider kon in principe het hele jaar door aan de slag. Gustaaf Eylenbosch, toenmalig hoofdredacteur van de krant Het Volk, laat in 1898 in een verslag optekenen: “De meeste emigranten verhuren zich voor een bepaalde periode en bij dezelfde patron. Anderen trekken eerst naar het zuiden, tot in het departement van de Yonne en zelfs tot beneden Orléans, om de eerste oogst binnen te halen, die er vroeger rijp is. Dan komen ze in ploegen naar het noorden, steeds dichter naar België toe.”

Napoleon Bietaparte Arbeidsmigratie heeft altijd bestaan, in de 19de eeuw was het echter een noodzaak om te overleven. De Belgische landbouw verkeert dan in een diepe crisis. De boeren kunnen niet langer

concurreren met in het buitenland goedkoop geproduceerde producten. Honger en ziekte heersen na een aantal mislukte oogsten over het moegetergde land. De levensstandaard zakt zelfs terug tot die van de middeleeuwen. In Wallonië zijn de gevolgen minder erg. De steenkool die uit de grond wordt gehaald is de motor van de industrialisatie.

In Frankrijk heerst er op dat ogenblik door de ontvolking van de landbouwgebieden een tekort aan arbeidskrachten. Na het ineenstuiken van de graanprijzen, schakelden de boeren massaal over op de suikerbietenteelt. Daar hadden ze al enige ervaring mee want Napoleon was un amant passionné van het wortelgewas. In 1812 ordonneerde hij dat duizenden hectaren landbouwgrond voor suikerbietenteelt moet worden gebruikt. Heel Europa zat toen al zwaar aan de suiker. Het witte goedje werd aangevoerd uit de koloniën van Engeland, iets wat de Franse keizer natuurlijk niet zinde. Bietsuiker werd pas een succes in 1848, met de afschaffing van de

slavernij. Suikerrietplantages verloren hun gratis werkkrachten waardoor de prijs van rietsuiker enorm steeg. Bietsuikerproductie werd op die manier rendabel.

Heropening museum Het Fransmansmuseum in Koekelare brengt een ode aan de mannen en vrouwen uit Vlaanderen die hun heimat verlieten om in de bietenteelt te werken. In maart ging het museum na een grondige renovatie terug open. Na bijna 25 jaar was het museum toe aan vernieuwing, zowel op inhoudelijk als visueel vlak. De bezoeker stapt er mee in de voetsporen van de bietenmannen. Van het dorpscafé waar ze hun contract versierden, hun lange reis te voet, met de fiets of de trein, tot op de Franse velden. Ernest Claes beschrijft in zijn boek Jeugd hoe hij ze als kleine jongen door zijn dorp zag passeren: “Met vijf, zes of meer bijeengeronseld door hun voorman, trokken ze op, in juli-augustus voor het graan, en later voor de beten. Wij zagen ze in groepjes over de steenweg stappen, van Oxlaar en Molenstede, van Veerle en Averbode, naar het station van Zichem toe, met in een grove “heupelink”, of bedpeluw, die over hun schouder hing, een paar broden, een kommetje spekvet, een paar kousen, klompen, en een hemd.

Op de andere schouder droegen ze hun pik, met zakkengoed omwonden en hun pikhaak met een kurk op de scherpe punt.”

Claes omschrijft hun werk zonder al te veel franjes: “weken aan een stuk slaafden ze daar ginder als beesten”. Over de omstandigheden waarin deze wroeters verbleven is al veel gezegd en geschreven. Van zonsopgang tot zonsondergang beulen aan de bieten, vaak zeven dagen op zeven, met als avondeten een pot gekookte aardappelen en dan uitgeput in slaap vallen op een strozak in een stal. De plaatselijke boeren waren erg ingenomen met de geïmporteerde arbeidskrachten, ze konden drie keer zoveel werk verzetten als de lokale arbeiders. Dat zorgde wel eens voor spanningen met de lokale bevolking, die vond dat de Vlamingen hun werk kwamen afpakken.

uit over mijn bezoek aan de boer. Het wordt door vader niet in dank aanvaard. In plaats van een aanmoediging, krijg ik van hem ter plekke een pak rammel. Hij neemt het niet dat een van zijn kinderen durft te reklameren bij zijn werkgever. Hij wil enkel Vlaamse onderdanigheid en slaafse gehoorzaamheid.”

Doel van dit harde labeur was de weelde van een schoon hoopje zilvergeld, het loon voor al die dikke daguren. Algemeen wordt aangenomen dat de seizoenarbeiders meer verdienden dan mensen die in eigen streek werkten.

Evrard Mattheus en Willy Van Calster rekenen in hun boek Hagelandse Seizoenarbeiders af met deze stelling: “De Hagelander is er een eeuw lang van overtuigd dat de seizoenarbeid hem een rijkelijk inkomen bezorgt. Eigenlijk is het een schijnweelde. Met een normale lengte van de werkdag verdient hij tijdens de seizoenen geen frank meer dan elders. Het verdubbelen van het aantal werkuren zorgt ervoor dat de seizoenslaaf op korte tijd meer geld verdient.

Bovendien koppelt hij de onmenselijk lange werkdagen aan een moordend tempo. Alleen zo resulteert zijn seizoenarbeid in een abnormaal hoge verdienste.”

Schijnweelde of niet, dankzij de bietenteelt in Noord-Frankrijk en Wallonië kunnen duizenden Vlamingen overleven, en wanneer het welvaartsniveau stijgt, gebruiken ze het geld om een huis te bouwen.

Kameraadschap Tot aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog trekken elk jaar 40.000 arbeiders over de grens voor hun broodwinning. In de jaren ‘50 doet de mechanisatie zijn intrede en zijn er steeds minder mensen nodig. De aanleg van de E40 en de Wereldtentoonstelling in 1958 zorgen ook voor meer werk in eigen land.

Rond 1975 gaat nog een kleine minderheid de campagne doen en in 1985 telt men nog 95 diehards. Zij zullen het eerder uit traditie dan uit noodzaak gedaan hebben. Ondanks

alle kromme ruggen, kapotte handen en zere knieën, weerklinkt er vaak een zekere nostalgie doorheen de verhalen van de seizoenarbeiders.

Er was kameraadschap, een gevoel van samenhorigheid dat door Stijn Streuvels treffend wordt beschreven in zijn roman De Werkman: “Nu zij er weg waren, en de lastige arbeid voltooid hadden, herinnerden zij zich nog enkel de aangenaamheid van het samenzijn onder kennissen, de gezelligheid der aaneengesloten bende te midden van vreemden in een afgelegen streek; dan was er ook nog de lustigheid van de aftocht, het reizen samen, het lachen en gabberen, zingen en klinken ondereen.”

Het is moeilijk te geloven dat ons platteland een dikke eeuw geleden ontwikkelingsgebied was.

De omstandigheden zijn in Vlaanderen zo snel veranderd dat er heel wat verbeeldingskracht nodig is om in de klompen van een seizoenarbeider te gaan staan. Het zweet des aanschijns dat ze achterlieten op de Franse akkers wordt gelukkig niet vergeten. Hun getuigenissen werden neergeschreven in zowel literaire werken als wetenschappelijke studies. Standbeelden en gedenkstenen markeren het punt in de geschiedenis waarin onze voorouders op vreemde bodem ploeterden om te overleven. Dankzij initiatieven als het vernieuwde museum in Koekelare zal hun verhaal niet verloren gaan.

Eten als varkens De Vlamingen beschikken bovendien over een Dries Everaerts competentie die hun broodheren erg kunnen appreciëren: onvoorwaardelijke gehoorzaamLiteratuurlijst: Vlamigrant, Tom Van Mieghem; Belgische heid. Eduard Serré trekt in 1957 als achttienjaEmigranten, Anne Morelli; Hagelandse Seizoensarbeiders, rige met zijn familie naar een boerderij in Paifve.

Evrard Mattheus & Willy Van Calster; Door Arm Vlaanderen, Auguste De Winne; In en uit het Hageland. Arbeidsmigratie Het eten dat ze bij de boer krijgen is zelfs te 1850-2010, Greet Draye. slecht voor de varkens. Hij spreekt de boer erover aan met de niet te missen boodschap dat wanneer ze behandeld worden als varkens, ze zullen werken als varkens.

“De volgende dag wordt het eten naar het veld gebracht,” g kost € 5,50 , het Fransmansmuseum en de omgevin vertelt Eduard in het boek HaEen tour met gids op de Brouwerijsite gelandse Seizoenarbeiders, p.p.(min. 15 personen) en duurt 3 uur. smansmuseum, urentoerisme@koekelare.be. Adres: Fran “De verandering is opvallend.

Meer info: tel: 051 61 04 94 of cultu Het eten is warm. Ik vertel rondSint-Maartensplein 15b in Koekelare.

Een gegidste tour met je afdeling?

9

fietsen

Een monumentaal spoor De seizoenarbeiders worden niet vergeten. In tal van gemeenten hebben ze een monument dat hulde brengt aan hun hard labeur. De Natuurvriend stelt een complete lijst samen van de plaatsen waar er een beeldhouwwerk te bezichtigen valt.

Bergom Maria-Aalter

Koekelare

Met in het centrum een museum, enkele monumenten en gedenkstenen, wordt Koekelare ook wel het mekka van de seizoensarbeiders genoemd. Aan de ingang van het Fransmansmuseum staat de beeldengroep "de drie tjoolders" van Willem Vermandere.

Dateert van 1974, ontworpen door Cyr Frimout. Het stelt enkele gereedschappen voor, namelijk een bietenvork en -mes.

Het monument bevindt zich tegenover de kerk in de Wingenestraat.

Klerken

Beeld van 1968 van Henri Covemaeker. Te vinden op de hoek van de Stokstraat/Jos Janssenstraat. Ook straatnamen als Seizoenwerkersstraat verwijzen naar de vele arbeiders te Klerken die als seizoenswerkers gingen meehelpen.

de natuurvriend • juli 2017

Madonna

10

In dit gehucht van LangemarkPoelkapelle staat er aan de kerk een beeld van 1962, gemaakt door August Michiels.

Op de Diestsebaan, tegenover Hoge Dreef, staat er aan de kapel een standbeeld gemaakt door Jos Wouters. Ingehuldigd in 2012.

Veerle

Op het dorpsplein van Veerle-Heide staat het standbeeld De Walenman van de hand van Jef Van Leeuw.

Aalbeke

In 1974 werd in Aalbeke langs de snelweg E17 naar Frankrijk het monument De Sjouwer opgericht. Deze betonnen toren van 35 m hoog is een creatie van Jacques Moeschal.

Rillaar

In Rillaar aan de kerk staat een beeld van Jan Peirelinck. In 2003 werd ook een postzegel uitgegeven waarop dit beeld staat. Ingehuldigd in 1988.

Heldergem

De inwoners van deze deelgemeente van Haaltert kozen zelf het onderwerp van het beeld dat in hun dorp zou komen te staan. Gemaakt door Herman De Somer en ingehuldigd in 2005. Te vinden aan ontmoetingscentrum De Fransman in de Heldergemstraat.

Creatief met arbeidsmigratie In de vorige Natuurvriend kwam u te weten hoe het is om verliefd te zijn op iemand die geen geldige verblijfsdocumenten heeft. Dezelfde auteur, die begrijpelijkerwijs anoniem wenst te blijven, doet hieronder een boekje open over het arbeidscircuit waarin haar man opereert.

Normale koppels die een uitstapje maken naar Brussel, bezoeken het Atomium, eten een wafel op de Grote Markt en gaan winkelen. Niet met mijn man. Als hij me meeneemt naar Brussel kom ik terecht aan de achterkant van het Klein Kasteeltje. Hij wil me laten zien hoe zijn vrienden werk zoeken. Het duizelt me. Ik heb dit alleen nog maar gezien in Amerikaanse films over Mexicaanse gastarbeiders. Overal staan groepjes buitenlandse mannen te praten. Ik heb altijd gedacht dat die daar gewoon rondhingen omdat ze niets beters te doen hadden. Een beetje zoals pubers.

Mijn man legt me uit hoe het gaat. Ondernemers, vooral bouwondernemers, weten dat ze daar goedkoop personeel kunnen vinden.

En inderdaad: na een half uur toekijken zien we een dikke Mercedes naderen. De mannen snellen ernaartoe. Het evenbeeld van Balthazar Boma stapt uit, gaat op veilige afstand van zijn dure auto staan en hoeft zelfs niemand aan te spreken. Hij laat zich op zijn gemak overspoelen door de vaardigheden en de daaraan gekoppelde prijzen van de mannen.

Het heeft wat weg van de beurs. Een hele tijd wordt vanalles heen en weer geroepen tot het plots stil wordt. Ik zie twee jongens, ze kunnen niet ouder zijn dan 18, met een grote grijns naar de auto lopen. De rest druipt teleurgesteld af en gaat terug naar de plaats waar ze stonden te wachten.

Een vriend van mijn man staat er ook bij.

Hij heeft drie kinderen die thuis in spanning wachten of papa die dag iets zal verdienen waarmee hij de huur en het eten kan betalen.

'Ik sta hier elke dag, van 7u tot 17u, de ene dag heb ik geluk, de andere dag niet,’ getuigt hij. Hij verdient gemiddeld 8 euro per uur.

‘Mijn specialiteit is roofing, maar ik doe alle bouwwerken die ik kan krijgen.'

Een andere man hoort ons praten en voegt zich bij onze conversatie. Hij vraagt me waarom wij meer op papieren vertrouwen dan op mensen. Ik leg uit dat papierwerk vooral dient voor opvolging van burgerzaken en statistieken. Hij snuift minachtend en laat me een elektronisch identiteitskaart zien. De foto op de kaart is niet van hem, ik vraag waarom hij

dit onder mijn neus duwt. Zijn antwoord: 'Als ik hier op straat te veel dagen zonder werk zit, dan gebruik ik deze kaart. Hij is van een vriend die nu in Parijs woont,’ zegt de man, ‘Het is nog geldig tot 12/19. Mocht ik niet zo trots zijn dan zou ik het zelfs kunnen gebruiken om te doppen. Niemand die het merkt.

Alle Aziaten lijken voor jullie toch op elkaar. Ik sta ingeschreven bij alle interimkantoren en werk geregeld in het wit. Opvolging van burgers; laat me niet lachen.'

Terwijl we naar huis rijden, denk ik na over onze bureaucratische maatschappij. Ontnuchterend om vast te stellen dat Amerikaanse toestanden die ver van mijn bed leken, toch zo vlakbij zijn. Langs de ene kant hou ik niet van fraude, langs de andere kant heb ik bewondering voor de slimme manier waarop ze gebruik maken van onze onverschilligheid tegenover hen. Een zin uit De graaf van Monte-Cristo blijft door mijn hoofd spoken, het is een zin die Abbé Faria uitspreekt terwijl hij en Edmond Dantès een tunnel graven om uit de gevangenis te ontsnappen: '...en zo wordt verwaarlozing onze vriend.'

Naam bekend bij de redactie

“Niemand die het merkt. Alle Aziaten lijken voor jullie toch op elkaar.”

11

in beeld extra de natuurvriend • juli 2017 12

Tijdens de Natuurvriendendag in Gent vierden we ons 90jarige bestaan.

Vakantietips Berchem in de verf Van bothy naar bothy door Schotland Grooven door een mergelgroeve Huis van de Europese Geschiedenis Kattegattleden: fietsroute langs de westkust van Zweden Koningsven: moerasgebied met een kroontje Modder happen op een speeleiland Natuurvriendenhuis in een gestraft land Bouw mee aan het Natuurvriendenhuis van de Hoop 13

vakantietips de natuurvriend • juli 2017

Berchem in de verf: wandelroute van 8 km langs straatkunst

14

In Berchem houden ze van kleur. Muren waarvan de grijswaarde een aanslag is op de goede luim, worden onverbiddelijk met een spuitbus bewerkt.

Zelfs het meest troosteloze fabriekspand krijgt op die manier het elan van een canvas. Opvallende werken en verborgen parels worden nu samengebracht in een 8 kilometer lange wandelroute. De bijhorende kaart is gratis te verkrijgen.

Ruwedata op de Plantin en Moretuslei, tot het werk van Nederlander Mr. ­ June dat het midden houdt tussen graffiti en grafisch ontwerp aan Berchem Station.

Yvon Tordoir is de bezieler van het project. Hij waagde zich op 12-jarige leeftijd al aan graffiti.

De stad was het atelier waarin hij experimenteerde, maar dat diende dan wel ‘s nachts in de illegaliteit te gebeuren. De openheid die er nu heerst tegenover graffiti was er toen nog niet.

Vandaag de dag is het een vorm van citymarketing geworden, terwijl deze kunstvorm vroeger vooral in het verdomhoekje vertoefde.

De wandelkaart waarop uitleg over de werken en de verschillende kunstenaars staat, is gratis te verkrijgen in het districtshuis, het cultuurcentrum en op de jeugddienst van Berchem. Een update zal snel volgen: de tunnel onder de spoorwegbrug en ook de Guldenvliesbrug krijgen in de nabije toekomst een make-over.

Tegenwoordig schuiven stadsbestuur en straatkunstenaars samen aan tafel wanneer er een paar lege muren smeken om pigmenthoudende lagen. Ook deze wandeling en kaart zijn een verbond tussen het district Berchem en Street Art Belgium. De bedoeling is mensen kennis te laten maken met zowel de overweldigende kunstwerken als de verborgen parels, dit langs twaalf locaties. Van de illustraties van Philip ­Paquet aan het De Villegaspark en die van Ephameron en

Dries Everaerts

Een gegidste tour met je afdeling?

Je kan aansluiten bij rondleidingen die worden aangekondigd via www.facebook.com/StreetArtANTWERP. Of je kan een tocht reserveren via streetartantwerpen@gmail.com. Prijzen variëren tussen 12 en 15 euro. Als je een aansluitende

workshop wil, ligt de kostprijs op 30 euro pp (voor tour + workshop). In de toekomst zijn ook fiets- en vespatochten mogelijk.

Het graffitifestival Meeting of Styles komt op 25/26 en 27 augustus naar Berchem. Vorig jaar namen honderden streetart-artiesten van over de hele wereld samen 3.000 m² muur onder handen.

Van bothy naar bothy door Schotland Wandelaars die al door de Schotse Hooglanden zijn getrokken, kennen ze waarschijnlijk al: de kleine hutten met illustere namen als The Schoolhouse, Taigh Thormoid Dhuibh of Grwyne Fawr. In Schotland, Wales en het noorden van Engeland kan je gratis overnachten in een van de zogenaamde bothies.

De term bothy zou afkomstig zijn van de Keltische term bothan, dat “kleine hut” betekent. Die vlag dekt prima de lading. De hutten werden vroeger meestal gebruikt door herders. Vandaag de dag bieden ze vooral beschutting aan wandelaars die hun natte sokken willen drogen of een plaats nodig hebben om te overnachten. Bothies bieden meestal niet veel meer aan dan een dak boven het hoofd. Er staat zelden een bed, laat staan dat er stromend water of sanitaire voorziening aanwezig is.

Als het aan de Schotse overheid ligt, dan komen er veel meer bothies. De regelgeving werd aangepast zodat het veel gemakkelijker en goedkoper wordt om dergelijke schuilhokken op te trekken. Het streefdoel is 1000 (!) nieuwe hutten. Op die manier willen ze hun bevolking stimuleren om het platteland te herontdekken.

Vooralsnog zijn de bothies een goed bewaard geheim. In toeristische brochures worden ze meestal niet vermeld en ze staan nergens aangegeven.

Hun onderhoud is in handen van vrijwilligers die zich verenigen in de Mountain Bothies Association. Deze organisatie stelt met gemengde gevoelens een groeiende interesse voor de trekkershutten vast. Commerciële organisaties misbruiken de locaties als goedkoop alternatief om groepen wandelaars in onder te brengen. Als je zelf eens wil slapen in zo’n Schots hutje, check dan op voorhand de website www.mountainbothies.org.uk. Sommige zijn tijdelijk onbeschikbaar door werkzaamheden of omdat er visarenden in de buurt broeden.

Dries Everaerts

15

Huis van de Europese geschiedenis Er staat een huis in Brussel, op een zacht heuveltje neergeplant in het Leopoldpark, dat de verhalen van de Europese burger wil navertellen.

Het Huis van de Europese (HEH) Geschiedenis wil Europeanen de ruimte bieden om vragen te stellen, te praten en na te denken over wat er gebeurt op dit continent.

de natuurvriend • juli 2017

Het museum wil niet alleen achterom kijken naar de geschiedenis, maar wil de burgers van de Europese Unie met elkaar verbinden. De toekomst van de Unie lijkt onzeker, al tonen de verkiezingen in Nederland en Frankrijk dat er barsten in het draagvlak van het euroscepticisme zitten.

De permanente tentoonstelling brengt 1000 objecten samen afkomstig uit 300 musea en collecties. Met elk daarvan moest een contract onderhandeld worden. Dat zorgde voor enige vertraging waardoor het Europamuseum pas dit jaar, en niet zoals vooropgesteld in 2014, kon worden ingehuldigd.

16

Veel aandacht gaat naar de schokgolven in de geschiedenis van Europa: de revoluties uit de 19e eeuw en de wereldoorlogen, grootse gebeurtenissen die zowel geografische als demografische breuklijnen in ons continent hebben veroorzaakt.

Er is ook aandacht voor het leven van alledag.

In een hoekje dat veel wegheeft van de vintageafdeling van de Kringwinkel, maar bij nader inzien een woonkamer uit de swinging sixties is, kan de

bezoeker even in de zetel ploffen. Of hij kan achter het stuur kruipen van een Zastava 750, een pittig wagentje dat in het communistische JoegoslaviĂŤ rondsnorde.

De grote kracht van dit museum is dat het de propaganda schuwt. Het toont zonder schroom waar het knarst in Europa. De financiĂŤle- en eurocrisis maakten duidelijk hoe nauw de lidstaten met elkaar verweven zijn, maar hebben ook de tekortkomingen aan het licht gebracht. Zij stellen de solidariteit tussen de lidstaten op de proef. Ook de aanpak van de vluchtelingencrisis is alles behalve humaan te noemen. Dit museum moffelt deze netelige kwesties niet weg, maar legt ze open en bloot in een vitrinekast. Europa toont daarmee de kracht die kwetsbaarheid heet.

Dries Everaerts

Toegang: gratis. Het museum is open 7 dagen per week. Sluitingsdagen: 1 januari, 1 mei, 1 november, 24, 25 & 31 december.

Adres: Belliardstraat 135 in Brussel.

Het station Brussel-Luxemburg ligt op 700 meter.

Toegankelijk voor rolstoelgebruikers.

Meer info: www.historia-europa.ep.eu Bezoeken met de afdeling? Het Huis van de Europese Geschiedenis wil vanaf oktober gratis rondgeleide bezoeken aanbieden. In tussentijd worden alle bezoeken ondersteund met individuele multimedia tablets. Groepen (min. 10 bezoekers) moeten reserveren via www.historia-europa.ep.eu.

Kattegattleden: fietsroute langs de westkust van Zweden Kattegattleden is een nieuwe fietsroute in Zweden die 370 km lang doorheen het kustgebied slingert, en daarmee Helsingborg met Göteborg met elkaar verbindt. De naam verwijst naar het Kattegat, de zeestraat tussen Halland in Zweden en Jutland in Denemarken die deel uitmaakt van de verbinding tussen de Noordzee en de Oostzee.

Fietsers genieten onderweg van prachtige natuur, indrukwekkende kliffen, pittoreske haventjes, natuurreservaten, uitgestrekte stranden en leuke dorpjes. Het beste van al: de route is zo goed als autoluw. Kattegattleden is onderverdeeld in acht trajecten, elk met z’n eigen highlights, accommodatie en horeca in de buurt van de route. Natuurlijk is ook aan fietsverhuur en servicepunten gedacht. De fietsroute staat

Kattegattleden in 8 etappes

overal duidelijk aangegeven en het is perfect mogelijk om haar zonder kaart of boekje af te leggen. De routebeschrijving kan je online aanschaffen en kost ongeveer 15 euro.

Kattegattleden is het eerste Scandinavische radertje in het EuroVelo-project, een netwerk van fietsroutes door heel Europa. Dit omvat momenteel 15 routes en het hele netwerk zou tegen 2020 compleet moeten zijn. Dankzij EuroVelo moet het mogelijk zijn om van de Poolcirkel naar de Middellandse Zee te fietsen of van Ierland naar Oekraine. Meer info: www. eurovelo.org. Alle info over Kattegattleden vind je op www.kattegattleden.se.

Dries Everaerts

Helsingborg – Höganäs (22 km) De start in Helsingborg, een historisch stadje met enkele boeiende attracties zoals de Kärnan toren en het Kasteel van Sofieromet. De route leidt naar Höganäs via het rotsachtige landschap van Kullahalvön, een prima plek om te zwemmen. Dit deel kenmerkt zich door schilderachtige vissersdorpjes en haventjes. Sla vooral het Kullaberg Nature Reserve niet over, een kleine omweg die de moeite waard is.

Höganäs – Ängelholm (40 km) De route gaat verder in de richting van het 500 jaar oude stadje Ängelholm. Op de weg ernaar toe passeer je enkele prachtige stranden en leuke haventjes. Ängelholm – Båstad (36 km) Vanaf Ängelholm vervolgt de Kattegattleden zich langs de kust bij Vejbystrand. Je fietst hier tussen de weilanden, een paar kustplaatsjes en door bosrijk gebied. Het eerste deel van de route gaat een stukje omhoog, naar het centrum van Bjäre. Daarna fiets je verder richting Grevie, langs een golfbaan en weer naar beneden richting Sinarpsdalen.

Båstad – Laholm – Halmstad (39 km) Na een bezoekje aan Båstad kun je even bijkomen op een makkelijk stukje van de route richting Hemmeslöv.

Je verlaat op deze route Skåne en rijdt de regio Halland binnen. Je fietst door prachtige natuur met zandduinen en stranden. Laholm is een karakteristiek dorpje met kleine klinkerstraatjes. Je komt nu langs Mellbystrand, een van Zweden’s langste zandstranden. Nabij Lagaoset, waar de zonsondergang het allermooist is, ontmoet de rivier Lagan de oceaan. Je eindigt de route in Halmstad, nadat je het historische slagveld van Trönninge passeert.

Halmstad – Falkenberg (57 km) Je rijdt nu in westelijke richting naar een van de meest geliefde stranden uit de omgeving: Tylösand. Vervolg je weg via de verbinding met de Kustvägen, de kustweg.

Bezoek onderweg de windmolen in Särdal, een natuurreservaat of het charmante dorpje Steninge.

Falkenberg – Varberg (40 km) Het fietspad gaat verder naar Falkenberg, een middeleeuws stadje. Je fietst een groot deel langs de kust.

Vlak voor Varberg passeer je Apelviken, een strand dat razend populair is onder surfers uit heel Europa.

Varberg – Kungsbacka (74 km) Hier verandert het landschap. De zandstranden gaan over in rotsachtige kustlijnen en de eerste eilanden verschijnen aan de horizon. Vervolg je weg naar Fjäras Bräcka. Hier kan je je op prehistorische begraafplaats van Li vergapen aan de meer dan 100 rechtopstaande stenen. Je fietst verder via Fjärås Bräcka over smalle paadjes in de richting van Kungsbacka.

Kungsbacka – Göteborg (63 km) Vanaf het schiereiland van Kungsbacka rijd je naar Gottksär. Je passeert Särö, een oord waar de aristocraten vroeger graag vertoefden. Kliffen, bossen, baaien en kleine haventjes, die vind je allemaal op dit deel van de route. Via Nya Varvet en het Klippan Culture Reserve nader je Göteborg.

17

Grooven door een mergelgroeve Bijna 100 jaar mergelwinning, dat laat zijn sporen na in het landschap. Maar nu is het genoeg geweest: de mijnbouw wordt afgebouwd en een groot deel van de Enci-groeve in Maastricht is sinds dit jaar toegankelijk voor wandelaars.

Nog geen kilometer over de grens met Nederland ligt een gebied van ruim 100 hectare dat wel eens vergeleken wordt met de Grand Canyon. Of het nieuwe natuur- en recreatiegebied net als de Canyon elk jaar 6 miljoen bezoekers zal ontvangen, is nog maar de vraag. Een toeristische voltreffer is het zeker. Als het project helemaal rond is zal je er kunnen wandelen, zwemmen, op het strand liggen of je verwonderen over de biodiversiteit.

De transformatie van industrie- naar natuurgebied verloopt in fases. In 2015 werd een uitzichtplateau van 18 meter lang in gebruik genomen. Het hangt 40 meter boven de grond en biedt een uitzicht over de groeve en de omgeving. Een jaar later werd dit platform verbonden met het 500 km lange Pieterpad, een wandelroute die van Groningen naar Maastricht leidt. Dit jaar opende de groeve eindelijk haar geheimen voor het publiek en werd ook de trap die het platform met de begane grond verbindt in gebruik genomen.

Als je de 210 treden van de trap bent afgedaald, leidt een tocht door het oude mergelgangenstelsel je naar de pas aangelegde kalkgraslanden, het natuurbad en een vijver. Vervolgens kom je in de overgangszone. Deze zone ligt op een spectaculaire plek tussen de groeve en het bedrijventerrein. Van daaruit kun je via een tijdelijke voetgangersbrug verder wandelen naar Infocentrum Châlet D’n Observant.

In 2020 moet de groeve getransformeerd zijn tot een unieke combinatie van natuur, recreatie en bedrijvigheid. Tegen dan moet 60 hectare bestaan uit zeldzaam kalkgras en andere kalkminnende flora.

Dries Everaerts

de natuurvriend • juli 2017

Adres: Luikerweg in Maastricht.

De groeve is van 12 april tot 1 september dagelijks geopend van 8 tot 20 uur. Van 1 september tot 1 april is de groeve voor publiek geopend van 9 tot 17 uur.

18

Koningsven: moerasgebied met een kroontje Wie met zijn rubberlaarzen door dit moerasgebied wil spetteren, is eraan voor de moeite: Koningsven is niet toegankelijk voor het publiek. Vanaf de stuwwal heb je wel een mooi uitzicht op het kruidenrijke grasland, de kleine bosjes en houtwallen en struwelen. In het nabijgelegen Duitse Reichswald en de omliggende natuurgebieden is kuieren wel toegestaan.

Het Koningsven kent een boeiende geschiedenis die uitvoerig wordt besproken in het onlangs door Uitgeverij Matrijs uitgebrachte boek Het Koningsven. Dit moerasgebied ligt in een oud stroomdal van de Rijn die er tijdens vroegere ijstijden over een kilometers brede vlakte heeft gestroomd. De eerste mensachtige deelde het steppelandschap met onder meer mammoeten, wisenten en de wolharige neushoorn. Tijdens de laatste fase van de ijstijd werd het echter zo koud dat alle begroeiing verdween. Het veen verscheen 9000 jaar geleden dankzij het mildere klimaat. Daar kon het duizenden jaren ongestoord groeien, totdat de mens ontdekte dat het als brandstof gebruikt kon worden.

Het Koningsven veranderde doorheen

de eeuwen enorm van aanzicht. Ooit was dit één van de mooiste moerasgebieden van Nederland. Botanici jubelden bij het zien van de soortenrijkdom.

Wat ze aantroffen, moet een aaneenschakeling zijn geweest van turfveldjes, min of meer geregeneerd veen, hier en daar open water, verlaten stroombeddingen, graslanden en heideveldjes.

Door grootschalige ontginning ging dat echter verloren. Een nieuw ambitieus ontwikkelingsplan wil het Koningsven haar kroon van weleer teruggeven. De belangrijkste maatregelen zijn het verwijderen van de vermeste bovenste grondlaag en zorgen dat het grondwater niet meteen uit het gebied wordt afgevoerd.

Edelhert, ringslang en zandhagedis zijn al thuis in het gebied. Ook vinden 30 soorten vlinders, 20 juffers- en libellensoorten en 8 verschillende sprinkhanen en krekels hun weg in het Koningsven. In de toekomst moeten dat er nog veel meer worden. Wil je zelf de omgeving eens gaan verkennen? Op www.natuurmonumenten.nl kan je verschillende wandelingen in de buurt van het Koningsven vinden.

Dries Everaerts

Modder happen op een speeleiland Op het eiland Tiengemeten in de Nederlandse provincie Zuid-Holland ligt er een waar speelparadijs voor kinderen verborgen, maar ook natuurliefhebbers zijn welkom. Het eiland, 7 km lang en 2 km breed, is het grootste natuurontwikkelingsproject van Nederland en is vrij toegankelijk voor wandelaars.

Dit jaar bestaat Speelnatuur Tiengemeten vijf jaar. Het jubileum wordt gevierd met de bouw van een vogelhuis met maatje XXL en een nieuwe touwbrug.

Op het speelterrein is geen plastic of ijzer te bekennen, enkel natuurlijke materialen om mee te spelen. Kinderen kunnen er kikkers tellen, moddertaarten maken en pootje baden. Maar ook: hutten en vlotten bouwen, door tunnels tijgeren, dwalen in het doolhof of van een modderbaan glijden. Ook aan de allerkleinsten is gedacht: voor hen is er het speciale Ukkie-eiland. De flauwe oevers, ondiepe beekjes en zandbakken zorgen voor urenlang speelplezier.

Ondertussen kunnen ouders en begeleiders toezicht houden vanaf de talloze zitplaatsen of het beschutte, houten paviljoen. Speelnatuur Tiengemeten is

tussen 1 april en 31 oktober geopend.

Exacte openingstijden en meer informatie via www.natuurmonumenten.nl/ tiengemeten Ben je niet echt een modderkruiper?

Op Tiengemeten zijn er nog genoeg andere leuke dingen te doen. Verschillende wandelingen brengen je langs bijzondere bomen, bevers of plaatsjes met tot de verbeelding sprekende namen als Weemoed en De Weelde. Het eiland verkennen kan ook met de fiets, huifkar of electrokar. In het Rien Poortvliet Museum ontdek je de nostalgische schilderijen en aquarellen van Rien Poort­vliet, vooral bekend als geestelijke vader van David de Kabouter. En dan is er ook nog het Landbouwmuseum.

Het eiland was oorspronkelijk geheel in gebruik voor akkerbouw, in 2007 verliet de laatste boer het eiland. Het museum gaat dieper in op het landbouwverleden van de regio en toont machines en gereedschappen uit de land- en tuinbouw van toen. Buiten loopt een kleine veestapel zoals die vroeger op elke boerderij te vinden was.

Dries Everaerts

19

Natuurvriendenhuis in een gestraft land:

“We willen de boerderij niet uitbreiden want dan zou ze het landschap verpesten, maar de belastingen blijven stijgen…”

Op het Griekse eiland Euboea, waar de autobaan een bocht maakt om een rivier over te steken, daar ligt Natuurvriendenhuis Eleonas verscholen tussen de olijfgaarden. We vroegen aan vrouw des huizes Marina Vallis om haar hotel even voor te stellen en hoe het is om te leven in een land dat al jaren op het Europese strafbankje zit.

de natuurvriend • juli 2017

Marina: Wij noemen ons hotel “eco-bewust”, dat mag ook wel met een Groene Sleutel aan de sleutelbos. Eleonas is mooi gelegen op een heuvel, omringd door een biologische olijfgaard.

De omgang is eerder informeel, maar kwaliteit nemen we zeer serieus. We hebben 10 kamers met adembenemend zicht op zee. Het ontbijt is zelfgemaakt en lekker. Je kan er genieten van een wandeling langs de olijfbomen of de watervallen bezichtigen. Je kan er vogels spotten, aan wilde bloemen ruiken of yoga beoefenen onder de befaamde Griekse zon. Je kan een duik nemen in de nabijgelegen zee of gewoon lekker relaxen op het kiezelstrand met een boek uit onze bibliotheek.

20

We hebben 30 jaar geleden Athene ingeruild voor dit eiland om er te genieten van de zon, frisse lucht, proper water, een gezond eetpatroon, lichaamsbeweging, rust en gezelligheid. We willen zelf kunnen kiezen over de kwaliteit van ons leven.

Daarom beheren we de olijfgaard op een biologische manier. We dragen zorg voor het milieu en nodigen onze gasten uit om kennis te maken met de natuur en ervan te genieten. We hebben outdoormateriaal, bewegwijzerde wandelpaden, een observatietoren en een plek om aan yoga te doen.

Het landschap is hier typisch Grieks en dat willen we behouden. We zijn gehecht aan onze olijfbomen waarvan er sommige al meer dan 100 jaar oud zijn. We houden de boerderij - de landbouwgrond, het bos, de waterwegen - intact, zonder om-

heining. Biodiversiteit is belangrijk, we zorgen voor struikgewas met lage begroeiing zodat vogels en kleine dieren erin kunnen nesten. Je vindt hier egels, vlinders, wilde bloemen en kruiden.

Maar we kijken verder dan ons hotel en onze olijfgaard. Wij engageren ons om wandelpaden te openen en te onderhouden, afval op te ruimen op het strand en actie te voeren voor proper water. Onze gasten voelen de rust die deze plek uitstraalt en appreciëren de rijkdom van de natuur. Hier zijn er geen drukke schema’s. De natuur is nooit veraf. Gasten kunnen het werk op de boerderij volgen en mogen ons alles vragen over het onderhoud van olijfbomen. We sporen hen aan om deel te nemen aan lokale activiteiten. Op de kamers en in de lounge hebben we boeken met foto’s, plattegronden en informatie over eetbare tuinen, geschiedenis en de mythes van de omgeving.

De zon is er nog steeds. De olijfbomen schenken ons hun vruchten, terwijl de vogels nog altijd fluiten, we zijn gezond. Wat is er de voorbije 8 jaar zo onverbiddelijk veranderd? Er is een gevoel van ontgoocheling, angst voor de toekomst, we twijfelen over onze prioriteiten. We willen de boerderij niet te veel uitbreiden omdat ze anders het landschap zou verpesten, maar de belastingen blijven stijgen... We werken lange en harde uren en we hebben niet langer de tijd om een praatje te ma-

ken met onze gasten of om hen te vergezellen tijdens een wandeling.

Ik wil de Griekse schrijver Alki Zei citeren: “Het is momenteel in Griekenland noodzakelijk om elkaar te ondersteunen zowel op materieel vlak als psychologisch zodat ons land niet door depressie zal worden aangetast. We moeten hopen op kleine dingen, een kleine vlam, een kleine vreugde…”

Dankzij de tevredenheid van onze gasten houden we het vol. Ze geven ons de moed en de energie om beter te doen, en onze boerderij niet op te geven. Zij zijn de kleine vreugde die we nog hebben.

Tekst: Marina Vallis Vertaling: Dries Everaerts

Agrotouristic Hotel Eleonas, Rovies Evia Island 34005 Greece tel: +30 22270 71619 - fax: + 30 22270 71630 registration Number 1351Κ134K0253801 email: info@eleonashotel.com www.eleonashotel.com - www.facebook.com/ eleonashotel

Bouw mee aan het Natuurvriendenhuis van de Hoop Srebrenica draagt tot op vandaag de littekens van de genocide die in 1995 het leven heeft gekost aan 8.329 Bosnische moslims. Voor de Bosnische burgeroorlog stond de streek bekend om haar natuurschoon, met in het bijzonder haar warmwaterbronnen. Met een nieuw Natuurvriendenhuis willen de Italiaanse Natuurvrienden de stad een betere toekomst geven.

Wie vandaag een bezoek brengt aan Srebrenica treft de stad in dezelfde staat aan als de dag dat de oorlog eindigde. De fabrieken staan leeg, vele huizen liggen nog steeds in puin en de wellnesscentra werden nooit heropend. Een samenwerkingsverband tussen Gruppo Italiano Amici della Natura en enkele Bosnische youngsters koestert ambitieuze plannen om de regio te doen heropleven. Het project steunt op twee pilaren: de bouw van een Natuurvriendenhuis en het oprichten van een Bosnische Natuurvriendenafdeling.

Het Natuurvriendenhuis

Het doel van het huis is het ontwikkelen van duurzaam toerisme en natuurbescherming in de regio.

Voorts willen ze lokale landbouwers ondersteunen en de gemeenschap empoweren. Het huis zal gebouwd worden in de typische osmanskog neiramstijl die zo kenmerkend was voor de regio. Jammer genoeg zijn er door het vele geweld niet veel huizen in die stijl meer te vinden. Het Natuurvriendenhuis zal gonzen als een bijenkorf. Kinderen kun-

nen er workshops volgen over de natuur. Er zullen debatten, lezingen en conferenties georganiseerd worden. Tijdens werkkampen schonen bezoekers de omgeving op, dit naast al de wandelingen, rondvaarten op de meren en andere outdooractiviteiten die op stapel staan.

Rivieren als openbaar stort

De Italiaanse delegatie ontdekte tijdens een trip dat er in de regio hoge nood is aan een organisatie als de Natuurvrienden. Rivieren en meren lijken op openbare stortplaatsen. In de kleine dorpen is er vaak geen georganiseerde afvalophaling waardoor de bevolking hun vuilnis in de natuur dumpt. Op macroniveau slaat de klimaatverandering hard toe in de Balkan. Hittegolven en overstromingen zijn er geen uitzondering.

goed is maar weinig bekend. Gruppo Italiano Amici della Natura plant dit jaar een kennismakingsreis en een werkkamp. Stap voor stap krijgt het nieuwe Natuurvriendenhuis vorm.

Wenst u een financiĂŤle bijdrage via crowdfunding te leveren? www.produzionidalbasso.com/project/srebrenicacity-of-hope.

Het project volgen kan via www.facebook.com/ srebrenicahope.

Dries Everaerts

Toerisme als motor

Toerisme heeft het potentieel om de motor van verandering te worden. Momenteel zijn het vooral oorlogstoeristen die de regio bezoeken. BosniĂŤ is nochtans gezegend met tal van bekoringen zoals de Drina, een rivier die zowel meandert doorheen het landschap als doorheen de cultuur, of de oude begraafplaatsen van de Bogomielen, een sekte die niet God, maar SataniĂŤl, de duivel, als de schepper van de wereld zagen. Dit erf-

21

vakantietips

Keltisch Tuinieren

de natuurvriend • juli 2017

Ze staan bekend om hun strijdershart, maar hun groene vingers waren zeker zo indrukwekkend. In de tuin van de Gallische Hoeve in Destelbergen ontdek je dat de Kelten een aardig potje konden tuinieren. David De Clercq, medewerker van Gallische Hoeve vzw, geeft toelichting.

22

Hoe weten wij hoe de Kelten aan landbouw deden?

Archeologische opgravingen hebben zogenaamde “Celtic fields” blootgelegd. Dit zijn lager gelegen veldjes omringd door bermen.

De bermen zorgen ervoor dat er minder wind aan de gewassen komt en dat de temperatuur iets hoger is: ideaal voor kiemende gewassen!

Er zijn weinig tekstuele bronnen over de Keltische landbouw. De Gallo-Romeinen, die de mengperiode vormen na de Romeinse veroveringen, hebben wel al ploegen, al zijn dit nog geen kerende ploegen!

De Kelten waren uitstekende landbouwers die voedsel exporteerden. Naar waar?

Gallië exporteerde veel graan naar Rome om het schiereiland te voeden. Hier in het noorden waren we vooral bekend voor ons textiel.

Zo zijn er verschillende bronnen die spreken over de hoge kwaliteit linnen uit de kustprovincies. Het vlas werd lokaal verwerkt en werd dan onder meer verscheept naar Brittannië naar de Romeinse forten bij de Muur van Hadrianus. Ook onze schapenwol werd door de Romeinen vaak aangeprezen, opnieuw vaak in militaire context.

Zijn er tussen al de Keltische stammen grote verschillen op het gebied van landbouwmethodes?

We zien geen groot verschil, maar wat wel een rol speelt is de ondergrond: zand, leem of klei. Afhangende van de vruchtbaarheid van de bodem zien we grote percelen, maar ook grotere nederzettingen. In zandig Vlaanderen is de grond arm. Zo kan je bij ons rekenen op drie ha landerijen om een gezin van ongeveer vier personen te voeden.

Wede en meekrap Welke gewassen kunnen we zien in de tuin van de Gallische Hoeve?

Op de Gallische Hoeve kan je dit jaar pastinaak, spelt, vlas (zowel oliehoudend vlas voor lijnzaadolie als vezelvlas voor linnen) als voedingsgewassen terug vinden. Daarnaast telen we ook wede en meekrap om onze stoffen op authentieke wijze te verven. Het is niet zo eenvoudig vast te stellen welke gewassen de Kelten teelden.

Plinius, een Romeinse auteur beschrijft in zijn Naturalis Historia enkele gewassen en dieren die de Kelten hielden. Dit is echter uit de tweede hand: Plinius heeft zelf niet door heel Gallië gereisd. Hierdoor is hij als bron niet altijd even betrouwbaar. Het bodemverhaal is ook niet eenduidig. Palynologie, of stuifmeelonderzoek, helpt om aan te tonen welke planten er groeiden in welke periode door te kijken in welke sedimentlaag het stuifmeel voorkomt.

Je kan echter niet zomaar vaststellen dat de stuifmeelkorrels die in een “Celtic Field” waren terecht zijn gekomen werkelijk geteeld waren op dat veld, of dat de stuifmeelkorrels uit een afvalhoop uit het keukenafval komen. Gelukkig kan de combinatie van deze bronnen gebruikt worden om een beeld te schetsen.

Kweekten ze ook planten voor hun schoonheid, zoals wij rozen of tulpen cultiveren?

Het is moeilijk om over ornamentele planten een uitspraak te doen. Het hangt wellicht af van de rijkdom van de nederzetting. Betreft het een rijke oppidum, versterkt heuvelfort, waar een zogenaamde prins zetelt, of eerder een enkele boerenhoeve met een klein gezin?

Kelten kijken ook op een andere manier naar de natuur. Het idee van gecultiveerde tuinen en perkjes is iets recent.

Stonden er ook medicinale planten in de Keltische tuin?

Veel van onze moderne medicinale planten waren al gekend bij de Kelten. Het is wel niet altijd zeker of de Kelten wisten welke planten geneeskrachtig waren, al werden ze wel gebruikt in het huishouden, bijvoorbeeld voor bouillon.

Zo vinden we in het nederzettingsafval van Bibracte, een belangrijke oppidum in het Franse Bourgogne, smeerwortel en kamille terug. Ook beschrijft Plinius het gebruik van ijzerhard als wondermiddel.

Een leuke passage van Plinius verwijst ook naar het zogenaamde gebruik van Gallische vrouwen om hun huid te verzorgen met bierschuim. Bier werd gemaakt door graansoorten zoals tarwe en toegevoegde planten zoals gagel. Keltisch bier is echter helemaal niet te vergelijken met modern bier. Het is maar een paar graden sterk! Ook aan mede, een gefermenteerde honingdrank, werd er een medicinale werking toegeschreven. Dat vinden we ook in de andere regio’s uit de klassieke oudheid terug, zoals het ambrozijn van de Grieken.

Keltische permacultuur?

Hoe zag de taakverdeling op het veld eruit?

Er is een zekere mate van specialisatie gekend in de Keltische samenleving. Zo spreken we over een krijgerselite, vergelijkbaar met adel, die niet op het land werkt. Het oorlogsseizoen is dan ook in de zomer, terwijl de boeren oogsten.

Bij armere en kleine nederzettingen, zoals ook de reconstructie van de Gallische Hoeve, zal zulke specialisatie minder een rol spelen. Hierbij zal het hele gezin meegeholpen hebben.

Wat weten we over de invloed van hun voedselpatroon op hun gezondheid?

Net zoals in het grootste deel van de Klassieke Oudheid kampen de Kelten met een hoge kindersterfte. Zo hebben gezinnen gemiddeld twee kinderen, maar is het niet uitzonderlijk om als vrouw er zes te krijgen. Door de hoge kindersterfte is de levensverwachting vrij laag, ongeveer 40 à 50 jaar. Eenmaal dat een kind ouder werd dan vijf jaar, stijgt de levensverwachting exponentieel!

Honger is een element dat eigen is aan de meeste culturen die vooral gericht zijn op eigen landbouwproductie. Een misoogst door bijvoorbeeld een droogte heeft meteen desastreuze gevolgen. Dit is echter van alle tijden: denk maar aan de aardappelcrisis in Ierland van 1845 of het huidige voedselprobleem in Somalië.

Kan hun landbouwmethode vergeleken worden met het hedendaags populaire permacultuur?

Uiteraard spelen een aantal elementen van permacultuur ook een rol bij de Kelten. Zo

worden geen pesticiden of grootschalige bemesting gebruikt. Deze zijn dan ook veel modernere uitvindingen. Aan de andere kant zijn er ook geen bewijzen voor mulchen of het actief helpen van de ondergrond om de bodem langer vruchtbaar te laten zijn. Met een geschatte bevolking van ongeveer 4 miljoen mensen in Gallië voor de inval van Caesar zal de bodem ook veel minder snel uitgeput worden dan bij de huidige overbevolking.

Gouden sikkels en maretak Speelden goden een rol in hun manier van tuinieren?

De Kelten hebben, afhangende van regio en periode, verschillende vruchtbaarheidsgoden. Deze goden kregen vaak giften die gedeponeerd werden in rivieren of bronnen. Een andere vorm betreft het maken van votieftabletten die bij tempels achtergelaten werden.

Een belangrijk voorbeeld hiervan uit de Lage Landen betreft Nehalennia. Deze vruchtbaarheidsgodin werd vaak met een cornucopia,

23

hoorn des overvloeds, afgebeeld en een mand vol appels. In Domburg te Zeeland werd een overstroomde aan haar gewijde tempel teruggevonden met honderden votieftabletten.

In modern bronnenmateriaal is er vaak sprake van heilige bomen. Deze literaire bronnen zijn echter vaak uit de 12de eeuw n. Chr., dus vroeg-middeleeuws en neergeschreven door Christelijke auteurs. Zo zijn ook de verhalen over de druïden die in hun witte gewaden met gouden sikkels maretak uit eiken zouden plukken, verzinsels die dateren uit de Romantiek.

Wat kweekten de Kelten?

Kelten teelden verschillende bonen zoals de grote en kleine Gallische boon. Deze zijn verwant aan de huidige tuinbonen. Andere gewassen zijn kikkererwten, linzen, wortelen, pastinaak, schorseneren, ajuin, venkel, prei, kolen, tarwe, spelt, boekweit, gierst en dergelijke.

Ook verschillende wilde planten zijn Keltisch en eetbaar zoals zevenblad, weegbree, repelsteeltje, aardkastanje, m, smeerwortel, wilgenroosje, morgenster, teunisbloem, paardenbloe of brandnetel. Of deze speciaal slaapbol, lisdodde, daslook, munt, salie geteeld werden weten we niet.

de natuurvriend • juli 2017

ende vruchten en noten zoals Tenslotte kenden de Kelten ook verschill men, frambozen, vlierbessen, wilde appels, wilde peren, kersen, prui s en dergelijke meer. gele kornoelje, hazelnoten, beukennootje

24

zwijnen werden gehouden voor Runderen, schapen, geiten en wilde was wel veel kleiner in de IJzervlees, melk, wol, leder et cetera. Het vee tijd dan de huidige rassen. werden dan ook niet gebruikt als Paarden waren een statussymbool en terug in oorlogsvoering zoals lastdier of om op te eten. Je vindt ze wel bij tweewielige strijdkarren of ruiterij. ing was dan ook de belangrijkHiernaast hielden Kelten ook bijen. Hon ste zoetstof bij gebrek aan suiker. ////////////////////////////////////

//////////////////////////

Hoe zag het landschap waarin de Kelten leefden eruit?

Veel bossen waren er niet meer in grote delen van Gallië. Er is veel ontbossing gebeurd in de bronstijd. Doordat de landbouwopbrengst veel lager was, waren er ook meer landerijen nodig om de bevolking te voeden. In de vroege middeleeuwen komen veel bossen terug door een grote afname van de populatie.

Afhangende van de periode waarover we spreken zijn er verschillende systemen gekend van nederzettingen en landbouw. In de tweede helft van de late ijzertijd, pakweg rond 100 v. Chr., de periode van Caesar en van het woonhuis van de Gallische Hoeve, spreekt men van “zwervende erven”. Centraal bij de “zwervende erven” stond een grafveld dat meerdere generaties gebruikt werd. Een huis werd zo’n 20 jaar in kleigrond, iets ouder in zandgrond. Hierna zijn herstellingen aan de woonst te moeilijk waardoor men een nieuw huis bouwde. Dit huis werd opnieuw rond het centrale grafveld gebouwd.

Dries Everaerts

De Gallische Hoeve organiseert voor groepen rondleidingen of workshops op reservatie. Rondleidingen kunnen tot max. 50 personen. Tot en met 10 personen kost een bezoek 100€, van 11 tot en met 25 personen kost een bezoek 120€. Boven de 25 personen is er een surplus van 5€/p.p. Leden van Herita krijgen 10% korting op groepsbezoeken en workshops. Het huidige aanbod workshops staat op de website. De prijzen van de workshops hangen sterk af van de gekozen workshop en het aantal deelnemers.

Men is constant bezig om dit aanbod uit te breiden. Reserveren kan via info@gallischehoeve.be

interview

Natuurvrienden scharen zich achter Berlin Declaration on Transforming Tourism

“Toerisme vernietigt nog al te vaak haar eigen bestaansreden.”

Hoe kunnen we de negatieve impact van het toerisme beperken en de zegeningen opschroeven?

Dat was de vraag waarop 30 NGO’s uit 19 landen, waaronder onze organisatie, in maart van dit jaar in Berlijn een antwoord zochten. Uit deze conferentie vloeide de Berlin Declaration on Transforming Tourism.

Andrea Lichtenecker, algemeen coördinator van Naturefriends International, geeft een woordje uitleg.

Wat is het doel van de Berlin Declaration?

Deze verklaring geeft een samenvatting van de grootste uitdagingen waarmee het duurzaam toerisme te kampen heeft en eist bovendien concrete actie. Wij roepen iedereen op om de verklaring te ondertekenen en ook actief te ondersteunen. Alleen zo zijn noodzakelijke veranderingen van het huidige toeristische model mogelijk. Het is een manier om de druk op de industrie en politici te verhogen.

Hoe kunnen we zulke veranderingen afdwingen?

Een sterke regelgeving is de basis van echte verandering. Grote vervuilers als de zee- en de luchtvaart moeten aan banden worden gelegd. Maar ook een verantwoord gebruik van grondstoffen in toeristische bestemmingen, de inspraak van de lokale bevolking en het respecteren van mensenrechten zijn strijdpunten.

Toerisme kan enkel een bijdrage leveren aan duurzame groei als ook de lokale bevolking erbij wordt betrokken. Een cruciale rol is weggelegd voor de verantwoordelijkheid van de consument. Daarom hebben we een transparant certificatiesysteem nodig voor toeristische producten. Toeristen moeten hun weg vinden door een hele boel labels - wat het beslissingsproces moeilijk maakt.

Wat kunnen wij, Natuurvrienden, doen?

De kracht van onze beweging ligt in haar 350.000 leden. Als zij onze boodschap oppikken, dan ontstaat er een immens potentieel om beslissingsmakers, consumenten en de toeristische industrie te beïnvloeden. Met onze lokale groepen implementeren we best practices voor duurzaam toerisme, bijvoorbeeld in het kader van het Landschap van het Jaar (project van NFI dat een ecologisch waardevolle grensregio economisch en toeristisch opwaardeert, nvdr.), dat voor het eerst zal plaatsvinden in Afrika van 2018 tot 2020. Met Tour d’Horizon, waarbij onze leden het Landschap van het Jaar ontdekken, tonen we hoe we respectvol kunnen reizen.

Sinds dit jaar bieden we iedereen de kans om

via ons Klimaatfonds de uitstoot van auto- of vliegreizen te compenseren. Last but not least, via onze deelname aan de Green 10 of het European Environmental Bureau proberen we invloed uit te oefenen op het beleid.

Heeft u de indruk dat het lukt om invloed uit te oefenen? Klimaat lijkt niet meteen topprioriteit te zijn bij politici.

Tegenwoordig worden regeringen gedreven door populisme en korte-termijn belangen op economisch vlak. Beleidsmakers engageren zich om duurzame maatregelen te nemen, maar treuzelen wanneer er knopen moeten worden doorgehakt. Het doel van de toeristische industrie blijft groei en winstmaximalisatie - ongeacht de negatieve effecten die dit heeft voor de mensen en de omgeving. Toerisme vernietigt in vele regio’s haar eigen bestaansreden: de natuur, maar ook de cultuur en de tradities. Er zijn uiteraard bedrijven die duurzame thema’s serieus nemen, maar die spelen eerder een kleine rol.

Wat met de Wereldtoerismeorganisatie (UNWTO)? Het feit dat ze de website van het Internationaal Jaar voor Duurzaam Toerisme voor Ontwikkeling pas in maart online hebben geplaatst, getuigt van weinig ambitie.

Ook zij lanceren veel verklaringen en beloftes, maar de toepassing ervan blijft uit.

UNWTO focust op groei, maar groei is niet hetzelfde als duurzaamheid. We moeten nadenken over het verminderen van armoede. Meer toerisme betekent niet automatisch dat het inkomen van de lokale bevolking stijgt. En zelfs als er eerlijke jobs voor de lokale mensen worden

gecreëerd - wat dan te zeggen van de mogelijke negatieve impact op het ecosysteem, of de achteruitgang van lokale landbouw en visserij? Of de CO2-uitstoot van luchtverkeer? Momenteel is dat de drijvende kracht van klimaatverandering - wat een van de grootste risico’s is voor armoede, zeker in het Zuiden.

Het is moeizaam vechten tegen spotgoedkope vliegtuigtickets...

Rekening houdend met het ontbreken van bindende regelgeving, is de impact van consumenten sterker dan ooit tevoren. We moeten hen motiveren om kritisch na te denken over de impact van hun keuzes. Een sterk maatschappelijk middenveld speelt een grote rol in dit proces - en met onze 350.000 leden zijn we er een belangrijk deel van! We hebben de kennis die kan dienen als basis van verandering - de uitdaging ligt in de toepassing. Dus, verdubbel de inspanning om van dit Internationaal Jaar voor Duurzaam Toerisme voor Ontwikkeling een jaar vol actie te maken en onze visie in de realiteit om te zetten.

Laten we even dromen. Hoe ziet de toekomst van het toerisme eruit?

Milieuvriendelijk en fair. De lokale bevolking, en niet de grote bedrijven, zal voordeel halen uit het toerisme. Toerisme moet mogelijk zijn voor iedereen, ook voor mensen met beperkingen.

Broeikasgassen worden verminderd dankzij technologische vooruitgang. Vliegen en varen, de twee grootste vervuilers van de toeristische industrie, zullen verplicht worden hun uitstoot te verminderen en te compenseren.

Dries Everaerts

De Berlin Declaration nalezen en ondertekenen kan via: www.tourismconcern.org.uk/ berlin-declaration-transforming-tourism 25

Op zoek naar de roots van De Natuurvrienden (1945 - 1970) Tijdens de hoogdagen van het Derde Rijk werd onze organisatie gedwongen ondergronds te gaan. Gestrekte rechterarmen wezen richting ballingschap. Het sluimerende netwerk van De Natuurvrienden wordt na de Tweede Wereldoorlog terug wakker.

de natuurvriend • juli 2017

En er is geen tijd om te talmen, Europa ligt in duigen, de Internationale Natuurvrienden (NFI) richten zich dan ook op humanitaire projecten. De Zwitserse Natuurvrienden organiseren eerste-hulp-leveringen van dekens en andere basisbehoeften aan Natuurvriendenhuizen in Nederland. Later doen ze dit ook in Duitsland en Oostenrijk. Dit alles wordt mogelijk gemaakt dankzij giften van Zwitserse, Amerikaanse en Zweedse Natuurvrienden. De schaarse middelen worden op verantwoorde wijze besteed. Het feestje voor het vijftigjarige bestaan van NFI is dan ook eerder aan de bescheiden kant.

26

Diepe oorlogswonden Ondanks alle uitingen van solidariteit staat de naoorlogse samenhorigheid tussen de verschillende Natuurvriendengroepen onder druk. De relatie tussen afdelingen uit de landen die de oorlog “gewonnen” hebben en zij die tot het “verliezende” kamp behoren, verloopt bijzonder moeizaam. Er worden zelfs enkele landen uitgesloten van deelname aan een internationaal congres. De strubbelingen slepen gelukkig niet al te lang aan. In die eerste naoorlogse jaren heerst er wel een groeiende angst voor infiltratie van communistische groepen in lokale afdelingen van de Natuurvrienden.

Koude Oorlog In de tweede helft van de 20e eeuw laait de ideologische discussie opnieuw hoog op. Terwijl de Koude Oorlog naar zijn kookpunt borrelt, worstelen De Natuurvrienden met hun positie in het politieke spectrum. Het is een trend die zich zal doorzetten in de toekomst: men zoekt naar een andere invulling van het socialisme en naar een manier om dit toe te passen in het Natuurvriendenwerk. Thema’s als milieu en natuurbescherming treden op de voorgrond. Het zich identificeren als een onderdeel van de socialistische familie en het militante arbeidersfront verdwijnt naar de achtergrond. Dit weerhoudt lokale afdelingen er niet van om eigen accenten te leggen.

De Bom Als reactie op de toenemende spanningen tussen Oost en West nemen De Natuurvrienden een actieve rol op in de vredesbeweging. Ze leveren kritiek op de power-politiek van de NAVO en de oprichting van VS-raketbasissen in Berlijn en langs het IJzeren Gordijn. Tegelijkertijd is de geleverde kritiek ook terughoudend, waarbij de uitspraak van Kurt Vogel kenmerkend is: “Al wie denkt dat enkel de atoombommen van het Westen gevaarlijk zijn, moet maar thuis blijven: je hoort niet bij ons.”

Strijdvaardige Sixties In de jaren ‘60 houden De Natuurvrienden zich weg van partijpolitiek, maar komen ze vooral de straat op tegen atoomenergie. Het accent ligt op een goede internationale verstandhouding. Manfred Geiss benadrukt onze politieke rol door te stellen dat we politiek niet mogen overlaten aan “belangrijke mannen met officiële titels”, maar zelf een sociaal-kritisch politiek engagement moeten opnemen en ons moeten veranderen in een progressieve organisatie.

Wat volgt zijn tal van activiteiten die focussen op activisme tegen de oorlog in Algerije, inclusief plaatsbezoeken door Duitse Jonge Natuurvrienden aan Marokko en de bevrijde gebieden in Algerije. Op die plaatsen gaat veel aandacht naar het Franse Vreemdelingenlegioen waar talrijke ex-Nazis, SS’ers en kampbewakers zich verzamelen om hun strijd tegen het communisme verder te zetten. De aandacht gaat ook naar de oorlog in Vietnam met een hulpoproep voor reconstructie van Noord-Vietnam en de regio waar de tijdelijke, revolutionaire regering zich ophoudt. Het was een strijdbaar decennium dat ons tot op de dag van vandaag van inspiratie kan voorzien.

Max Menkenhagen Bewerking: Lieven Heuten, Dries Everaerts

Kongo: een voorgeschiedenis, Lucas Catherine, uitgeverij: EPO.

Moorden en pimpelen in Kongo-Vrijstaat In 1885 namen dertien West-Europese landen, de Verenigde Staten en het Ottomaanse Rijk deel aan de Koloniale Conferentie van Berlijn. Onder leiding van de Duitse kanselier Otto von Bismarck werd Afrika in stukken gesneden en verdeeld onder de aanwezige mogendheden. De Belgische koning Leopold II verwierf hiermee het recht om een staat te stichten in het hart van Donker Afrika.

De vorst zou Kongo-Vrijstaat jarenlang als een privé-kolonie met harde hand besturen.

Lucas Catherine geeft in zijn jongste worp Kongo: een voorgeschiedenis een overzicht van de voornaamste hoofdrolspelers van de vroege kolonisatie. De Europese inmenging begint eigenlijk al in de 15e eeuw wanneer de Portugese ontdekkingsreiziger Diogo Cão de Kongo-rivier opvaart en later terugkeert met een bootje vol priesters om het katholieke geloof te verspreiden.

Catherine begint zijn boek echter in 1608 met Pieter van den Broecke, een koopman die handel dreef met de volkeren die op de oevers van de Kongo-rivier woonden. Wat opvalt is de vriendelijke toon waarmee hij in zijn reisverslagen deze mensen beschrijft. Van racisme is geen sprake, de koopman deelt zonder schroom de sponde met de lokale koninkszuster Mani Lombo. Van den Broecke is zelfs zo onbevooroordeeld dat hij gorilla’s voor mensen aanziet: “Omtrent de riviere Kakongo houden zich een zeker slag mensen op, bij de Portugesen genaamt Salvagis; zij zijn heel wilt, kunnen niet spreken, lopen naakt en zijn heel ruyg met over hun hele lichaam haar; achter boven de kloof van hun aars staat een staartjen, een duym groot.”

bestand te zijn tegen het leven in den vreemde. Zij doen het bloed even rijkelijk vloeien als de alcohol die hen op de been houdt.

Exemplarisch is volgende passage van de Pools-Engelse schrijver Joseph Conrad: “Een keer kruisten wij een blanke in losgeknoopt uniform die kampeerde langs de weg samen met zijn escorte van slanke Zanzibari. Hij was gastvrij en vrolijk, dronken zelfs. Hij onderhield de Karavaanweg, vertelde hij. Niet dat ik ergens iets van een weg of van onderhoud gemerkt heb, tenzij je het lijk van een neger met een kogelgat in zijn hoofd waarover ik drie mijl verderop struikelde, als een vorm van permanent onderhoud beschouwt.”

Afgehakte handen Naarmate de kolonisatie grondiger en brutaler verloopt, ontstaat er een economisch systeem dat alleen door gebruik van geweld in stand wordt gehouden. De grote rubbermaatschappijen Abir en Anversoise zullen later berucht worden door de praktijk van het afhakken van handen. Ook districtsbestuurder Gustave Sarrazyn maakt van moord een legitiem middel: hij laat telkens één man doden wanneer een dorp er niet in slaagt om tien manden rubber

te oogsten. Het levert een hoop verontwaardiging op in buitenlandse kranten, wat uiteindelijk zal leiden tot interventies van Amerikaanse en Britse diplomaten.

Niet elke Belg had tijdens deze zwarte bladzijde uit onze vaderlandse geschiedenis prut in zijn ogen. Er was wel degelijk tegenkanting.

Albert Thys vindt de chaotische plundering onder Leopold II niet de juiste manier, en pleit voor een wetenschappelijke en rationele manier van kolonisatie. Hij vindt ook dat de zwarte bevolking op dezelfde manier als de “eigen” boerenbevolking behandeld moet worden: goed maar strikt.

Een andere kritische stem is die van Maurice Calmeyn, een landbouwingenieur die als jager op groot wild in Kongo-Vrijstaat verzeilde, maar terugkeert als een aanklager van het koloniale systeem. De conclusie die hij in zijn in 1912 gepubliceerde boek formuleert, zindert vandaag de dag nog na: “Wij zullen nog lang en veel werk hebben om de wonden te helen die Leopold II en zijn zakenpartners hebben geslagen.”

Dries Everaerts

Henry Morton Stanley Die verwondering ruimt later baan voor geweld en onderdrukking. De Welshe ontdekkingsreiziger Henry Morton Stanley zal zich al schietend en bergen opblazend een weg banen door Afrika, eerst als journalist in dienst van The New York Herald en daarna op de loonlijst van Leopold II. Catherine schoffelt de Welshman van zijn piédestal. Hij zet Stanley neer als een overroepen sensatiejournalist met maar een echte ontdekking: het rapport aan Leopold II waarin hij pleit voor een spoorweg omdat de kolonie niets waard is als zijn rijkdommen niet transporteerbaar zijn naar Europa.

Kongo-Vrijstaat zal daarna onder de voet worden gelopen door vrijbuiters van allerlei pluimage. De meesten onder hen schijnen niet 27

kalender

Wandelzoektocht in Antwerpen

Weer een nog niet verkend stukje van de prachtige stad Antwerpen. Een korte wandeling van 3 km met veel vragen en uiteraard ooK foto's. ►► INFO

Wanneer? Zaterdag 8 juli.

Wie? afdeling Merksem Vertrek? Vanaf 13u tot 14u bij Taverne Boer Van Tienen, Het Mechelsplein 6 - 2000 Antwerpen.

Prijs? 3 euro p.p.

Bijeenkomst na zoektocht? Tussen 17u en 18u verwachten we jullie met de antwoorden in de Maria Pijpelincxstraat (voorbij Horta - op de rechterkant op een zonnig terras).

Resultaten en punten worden aansluitend bekendgemaakt in ons clublokaal in Merksem.

Meer info? Bij Jean-Pierre en Albert albert.bastiaenssen@telenet.be

Tweedaagse fietstocht

Naar jaarlijkse gewoonte is er in augustus onze 2 daagse fietstocht (2 x 70 km), en dit met de nodige stops. Waar we dit jaar naartoe rijden moet nog verder besproken worden (Geraardsbergen of Zoersel), naargelang waar we met de groep terecht kunnen. ►► INFO

Wanneer? zaterdag 26 en zondag 27 augustus Wie? ATB Willebroek Prijs? 40 euro p.p. inclusief overnachting, avondeten, ontbijt en taks Inschrijven en meer info? voor 1 mei bij Eddy De Borger 0474 67 58 54 of via eddy.de.borger@pandora.be

Wandelweekend Hoge Venen

We verblijven in het Natuurvriendenhuis in Arimont. ►► INFO

Wanneer? vrijdag 18 augustus tot zondag 20 augustus Wie? ATB Willebroek Inschrijven en meer info? Louis Schaerlaecken 03 886 50 76 of louis.schaerlaecken@scarlet.be

//////////////////////////////////////////

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

de natuurvriend • juli 2017

53ste Wandelweek Natuurvrienden Internationaal in Zwitserland

28

Arosa, een charmant dorpje in Les Grisons, ligt beneden in de romantische Schanfigg vallei op ongeveer 1800 meter hoogte. Het berglandschap met grandioze toppen is een perfecte uitvalsbasis om te wandelen. De uitvalsbasis Hotel Altein is voorzien van alle comfort, is goed gelegen en betaalbaar. De wandelweek op basis van halfpension (tweepersoonskamers) en picknick met begeleide wandeltochten kost 970 CHF per persoon (ongeveer 900 euro). ►► INFO

Wanneer? Van 22 tot 29 augustus 2017 Verblijf? Hotel Altein, Alteinstrasse, 7050 Arosa, www. hotel-altein.ch. Tweepersoonskamers met bad of douche

en WC, Wifi, telefoon. Verwarmd binnen- en buitenzwembad (zoutwater). Parking (betalend).

Inbegrepen? Liftpas (Weisshorn, Hörnli-Express, Urdenbahn), Bus en trein (Arosa-Lüen-Castiel), Zwembad Urtensee, pedalo en boot op de Obersee, ingang plaatselijk museum.

Maaltijden? Ontbijtbuffet, picknick, gratis taart (namiddag) en avondmaal.

Aanbod? Dagelijks begeleide wandeltochten en bergexcursies op verschillende niveaus.

Voorwaarden? Minimum 4 uur kunnen stappen met een hoogteverschil van rond de 500 meter. Wandeltochten worden indien nodig aangepast aan het niveau van de groep.

Uitrusting? Basisuitrusting voor wandeltochten in de bergen/de Alpen: drinkfles, brooddoos, regenkledij, zonnebescherming, rugzak, reisapotheek, etc.

Prijs? Tweepersoonskamer 970 CHF Supplement eenpersoonskamer 210 CHF Supplement niet-leden 100 CHF Inschrijving?

Schriftelijk tot en met 1 april 2017 mits voorschot van 150 CHF per persoon. Pas op: aantal deelnemers is beperkt.

Varia? Annuleringsverzekering wordt aangeraden.

Enkel reservatie mogelijk voor de hele week.

Elke deelnemer zorgt zelf voor een passende verzekering.

Contact en info? Doris Imhof, Rigiweg 1, CH 5628 Aristau Tel.: +41 56 664 00 05 Christian Kuhn, Nüberichstrasse 9, CH 5024 Küttingen Tel.: +41 62827 05 84 E-mail: naturfreunde_wanderwoche@bluewin.ch Website: www.int-naturfreundewanderwoche.ch Betalingsinfo? Raiffeisenbank Oberfreiamt, muri Clearing Nr. BC 80728, IBAN Nr. CH51 8072 8000 0079 4506 1, SWIFT RAIFCH22728 Christian Kuhn und Doris Imhof INF Wanderwoche 2017, 5024 Küttigen

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Wandelkalender juli-aug-sept 2017 • 1 juli: Ardennen wandeling. Start 7u30.

Afdeling Kalmthout. roger.vroom@telenet.be • 8 juli: Wandeling Leest. Afdeling Berchem.

Jenny Cuvelier cuvelier.jenny@telenet.be • 8 juli: Wandelzoektocht Antwerpen. Start 13u.

Afdeling Merksem Jozef.bries@telenet.be • 15 juli: Wandeling Callebeek. Afdeling Berchem.

Jenny Cuvelier cuvelier.jenny@telenet.be • 22 juli: Wandeling Vorselaar. Afdeling Berchem.

Jenny Cuvelier cuvelier.jenny@telenet.be • 24 augustus: Wandeling militair domein.

Afdeling Kapellen. guy.fissers@skynet.be • 12 augustus: Wandeling Roosendaal.

Afdeling Berchem. Jenny Cuvelier cuvelier.jenny@telenet.be • 20 augustus: Wandeling Zandhoven Schoutv.

Afdeling Berchem. Jenny Cuvelier cuvelier.jenny@telenet.be • 7 september: Wandeling Schaapskooi. Afdeling Kapellen. guy.fissers@skynet.be • 2 september: Wandeling Meerhout. Afdeling Berchem.

Jenny Cuvelier cuvelier.jenny@telenet.be • 10 september: Wandeling Linkeroever. Afdeling Willebroek. albertopdebeeck@hotmail.com • 23 september: Wandeling in Kievit Hasselt.

Afdeling Berchem. Jenny Cuvelier cuvelier.jenny@telenet.be • 8 oktober: Dagstapper Lommel. Bergstijgers.

Marc Van Camp am012248@skynet.be

Nordic Walking

50 jaar Bergstijgers!

Activiteiten Bergstijgers afdeling Antwerpen Bib Couwelaar organiseert in samenwerking met Bergstijgers Antwerpen en ter gelegenheid van de maand van de sportclub: Tentoonstelling Natuurvrienden-Bergstijgers van juni tot eind augustus in bib Couwelaar.

Te Couwelaarlei 120, 2100 Antwerpen

Nordic Walking is dé nieuwe gezondheidstherapie bij uitstek. Kan door iedereen beoefend worden en is een gezonde, totale bewegingssport.

Samenkomst om 13u315 aan de parking Ravenhof - vertrek om 13u30.

Deelname is gratis voor leden. Niet-leden betalen éénmalig 9 euro voor de jaarverzekering 2015 en de administratiekosten. ►► INFO

Wanneer? 13 juli - 10 augustus - 14 september Wie? afdeling Kapellen Meer info? Irene Huygen 03 664 93 80 of irene.huygen@skynet.be

//////////////////////////////////////////

Crea-atelier bloemschikken voor beginners

Wil je proeven van muurklimmen?

De Antwerpse Bergstijgers trainen wekelijks in klimzaal Wallstreet, Van Duyststraat 16 te Deurne.

Op zondag 3 september van 14u tot 16u leert Niels Jespers, initiator sportklimmen, hoe je moet klimmen, zekeren, afdalen… Ben je 15? Los de vraag op bij de tentoonstelling in bib Couwelaar + de schiftingsvraag en steek je antwoordformulier in de doos. (1 antwoord per A-kaart!)

9 gelukkigen krijgen een gratis initiatie aangeboden door bib Couwelaar en Bergstijgers Antwerpen. (inkom van de klimzaal, huur voor klimschoenen en klimgordel is inbegrepen). Als er meer dan 12 kandidaten zijn wordt er een tweede sessie georganiseerd van 16u tot 18u.

Wil je je conditie verbeteren?

Ga mee op trainingstocht! We stappen 29 km van Deurne naar station Heide-Kalmthout. Je kan wel vroeger stoppen.

Wanneer? Zondag 10 september 2017 Start om 8:30u aan het kasteel Rivierenhof We volgen het “Grote Routepad 12” (Amsterdam-Parijs) tot Kapellenbos: 27 km Van daar is het nog 2 km tot station Heide, Kalmthout waar we de trein nemen tot Antwerpen centraal.

Wie wil kan na 18,5 km de bus terug nemen in Brasschaat Maria ter Heide.

We wandelen door de groengebieden het Rivierenhof, Park Groot Schijn, domein Ertbrugge, Park en kasteel van Schoten, Park Vordenstein, het Peerdsbos, Park van Brasschaat,

domein De Inslag, het Fort van Brasschaat, Klein Schietveld, en Kapellenbos.

Extra? Breng boterhammen mee en drank voor onderweg en eventueel regenkledij. Gratis begeleiding + verzekering Meer info en inschrijven? via mail naar boekenberg@gmail.com Wil je de beklimming van de Mount Everest meebeleven tijdens een lezing?

Wanneer? vrijdag 22 september 2017 om 20u Waar? In bib Couwelaar door Bergstijgers Kempen Prijs? Gratis Inschrijven? verplicht vanaf 22 augustus via mail naar bib.couwelaar@stad.antwerpen.be of aan de balie van de bibliotheek

//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Weekendarrangement Lucky Number 13 peliers en de bokkenrijders. Op een korte, donkere wandeling, temidden de akkers, voel je nog de angst voor deze bijgelovige dag zoals onze voorouders die ervaren hebben.

De beste remedie om daarna goed te slapen is een echte Tempeliers en een bokkenpoot naar binnen werken. Een avond om nooit te vergeten. Op zaterdag maken we om 10u30 een wandeling door de Buisse Heide met tussenstop in Herberg 't Pannehûske.

Een 2-maandelijkse cursus bloemschikken voor beginners. Hou je van bloemen en zou je er graag iets creatiefs mee maken? Alle materialen en bloemen worden voorzien. Wel meebrengen: mesje, snoeischaar en plastic bescherming voor de tafel.

►► INFO

►► INFO

Waar? Volkshuis Willebroek om 19u30 Wie? ATB Willebroek Wanneer? 25 september, 25 oktober, 27 november, 27 december Prijs? 24 euro p.p.(all inclusive) Inschrijven en meer info? uiterlijk 1 week voor de cursus via dehertogh.r@telenet.be of 0478 21 03 21

//////////////////////////////////////////

Op vrijdag kan je een wandeling met dorpsgids Maria Gommeren maken. Thema van de avond is het bijgeloof rond “vrijdag de 13e”.

Het brengt ons terug tot de tijden van de Tem-

Wanneer? vrijdag 13 oktober t.e.m zondag 15 oktober Waar? De Berk in Essen Prijs? 109 euro p.p. (tarief op basis van een tweepersoonskamer) Inbegrepen? 2 nachten + half pension avondwandeling op vrijdag incl. drankje + hapje Inschrijven? voor 7 oktober via deberk@natuurvriendenhuis.be

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 29

Komkommertijd Eco-kalender Beste leden en sympathisanen,

In 1967 - dit jaar precies 50 geleden - richtte Jan Flips samen met enkele kameraden de Natuurvrienden-Bergstijgers op. Ondertussen zijn we een goed draaiende vereniging van enthousiaste berg- en natuurliefhebbers. Tussen de drukke wandel-, klim- en reisactiviteiten in, willen we dit jubileum ook op gepast wijze vieren.

En waar kunnen we dat beter dan aan de rotsen van Goyet, het massief dat Jan voor ons wist te 'charteren' en waar we nog steeds onze geliefde klimsport beoefenen.

Wij nodigen dan ook alle leden, oud-leden en sympathisanten uit om dat samen met ons te doen op zondag 24 september e.k. ¥ ¥ ¥

¥ ¥

U bent welkom vanaf 13 u, voor volgend programma: vanaf 13 u: ontvangst van de gasten aan de rotsen van Goyet 14 u: welkomswoord door de voorzitter van de NatuurvriendenBergstijgers, gevolgd door woordje door Dhr. Burgemeester van Gèsves en Mr. Tassiaux, eigenaar van de rotsen 14.30 u: inhuldiging van herdenkingsmonument Jan Flips, stichter van de Natuurvrienden-Bergstijgers 15.00 u: receptie (drank en hapjes) en gezellige babbel met 'ouwe bekenden' en 'nieuwe vrienden'

¥ Wij hopen van harte U te ontmoeten op zondag 24 september!

Graag bevestiging van komst voor 17 september. Doe dit door een mail te sturen naar lars@bergstijgers.org, via sms aan Lars Meulenbergs 0476/74 54 65 of door het digitale invulformulier op de website in te vullen.

Graag vermelden ook met hoeveel personen je aanwezig zal zijn.

Van harte BERG VRIJ! Namens de Natuurvrienden-Bergstijgers, Lars Meulenbergs Voorzitter De Natuurvrienden - Bergstijgers

• 2 juli - Festivélo Een unieke combinatie van fietsen en muziek beluisteren. Start: Markt Lokeren tussen 10u30 en 12u - Einde: Markt Lokeren, circa 18u (afstand: max. 25 km) Meer info: 03/778 35 00 of toerisme@sint-niklaas.be - Prijs: 12€, 4€ (4-12 jaar), gratis (-3 jaar) • 9 juli - Hoe afval voedsel wordt Vollemaanlezing over voedselkringloop: de wondere wereld van compost. Wanneer: 9u30 tot 11u30 - Waar: Huysmanhoeve in Eeklo - Prijs: gratis • 29 juni t/m 4 juli - Wereldfestival Deze 25ste editie van het Wereldfestival verwelkomt 6 internationale dansgroepen. Waar: Sint-Jorisstraat 62 in Izegem - Prijs: 15€ • 5/6 aug - Brakrock Ecofest Ecologisch punkrockfestival. Waar: Kasteelruïne Terelst in Duffel - Prijs: 31€ - www. brakrock.be • 20 augustus - Festival van de goede smaak Culinaire middag met jazz in de tuin van het Hofke van Chantraine. Wanneer: 11u tot 18u - Waar: Hofke van Chantraine, Kerkstraat 46 in Oud-Turnhout - Prijs: gratis - www.jazzkitchen.be • 1/3 september - Celtic Night Geluwe Keltisch festival met muziek, dans, workshops, ambachten en markt, middeleeuws dorp, reënactment… Waar: Terra Sana, Stokstraat 4 in Geluwe (Wervik) - Prijs: 30€ - www.celticnightgeluwe.be • 3 september - Toekoer Optredens van toneelspelers, vertellers, poppentheaters, dans, stand-up comedians, koren, muziekbands enz… Waar: Herkenrodeabdij 4 in Kuringen - Prijs: gratis - www.toekoerfestival.be • 8/10 september - Schots weekend Schotland voelen en proeven: doedelzakbands, Schotse dansen, Highland Games, schapen drijven, whisky en gastronomische specialiteiten. Waar: Alden Biesen, Kasteelstraat 6 in Bilzen - Prijs: 15€ • 9/10 september - Ubuntu Duurzaam festival voor iedereen met podiumkunst, randanimatie, workshops en wereldmarkt. Waar: Gemeentelijk park, 's Herenbaan in Boom - Prijs: gratis • 17 september - Autovrije Zondag 11 gemeenten in Vlaanderen organiseren evenementen tijdens de autovrije zondag. Ook in Brussel.

• 23/24 september - Conscienza eco festival Markt met eco/handmade/infostands/veggiefood/bar/kunstinstallaties en optredens. Waar: Hippodroom, Rutterweg 85 in Tongeren - Prijs: gratis

BASE CAMP

de natuurvriend • juli 2017

Bevelsesteenweg 42 2560 Nijlen 03 481 76 76 www.basecamp.be info@basecamp.be

30

10 % korting

op vertoon van lidkaart

grote collectie wandel- en bergschoenen van ♀ 36 tot ♂ 50 wandel-, regen- en winterkleding wandelbroeken van/tot ♀ 34-48 en ♂ 44-60 rugzakken voor korte tot lange ruglengte alle andere alpiene en buitensport materiaal

UITGELEZEN

Jurassic Park in de Borinage Er zit meer in een stel ouwe knoken dan je denkt, en zeker als het gaat over de kudde iguanodons die staat opgesteld in het Museum voor Natuurwetenschappen in Brussel. Amateur-paleontoloog Sandra Cordier reconstrueert het boeiende verhaal van de dino's die in 1878 werden gevonden in een steenkoolmijn in Bernissart.

De botten van de Borinage, Sandra Cordier, Uitgeverij Vrijdag

Die iguanodons behoren zonder twijfel tot ons nationaal erfgoed. Jaarlijks passeren er in de Janletzaal busladingen schoolkinderen die zich vergapen aan de skeletten van Iguanodon bernissartensis. Opgesteld in slagorde, en veilig opgeborgen in een glazen kooi, laten ze zich langs alle hoeken en kootjes bewonderen. Deze prehistorische supersterren hebben er een lange tocht opzitten sinds ze zo’n 125 miljoen jaar geleden rondzwierven in de Wealdiaanse moerassen. Tot op de dag van vandaag wordt er over hun whereabouts gediscussieerd. Hoe en waar kwamen ze aan hun einde? Wie heeft nu eigenlijk de botten ontdekt? En komt er ooit een Jurassic Park in de Borinage?

COLOFON

In een uiterst boeiend boek De botten van de Borinage spit Sandra Cordier doorheen tal van intriges, verdwenen documenten en misinformatie. Het is een mooie bloemlezing van de schelmenstreken die mensen bereid zijn uit te voeren om toch maar hun naam vereeuwigd te zien op een plakkaatje. “Wie zich verdiept in de paleontologische gebeurtenis van Bernissart wordt getrakteerd op een wijdverbreide foutieve representatie van de vindplaats en een oud geheim,” zo noteert de auteur. Een bedenkelijke hoofdrol in dit verhaal is weggelegd voor Édouard Dupont, van 1868 tot 1909 directeur van het Koninklijk Natuurhistorisch Museum, die er niet voor terugdeinsde om documenten achter te hou-

den om zijn gelijk te bestendigen. Dat deed hij op bijzonder efficiënte wijze want tot op heden wordt zijn theorie in het museum verkondigd. Dupont stelde dat de restanten zich in situ bevonden, dat de dino’s vast kwamen te zitten in de modder en gezamenlijk gestorven zijn in een vallei in Bernissart. Een theorie die al sinds de 19e eeuw fel wordt betwist.

Dat het boek er uiteindelijk gekomen is, mag een klein wonder heten. Op veel medewerking hoefde Cordier niet te rekenen, tegenwerking des te meer. “Het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen staat niet bepaald welwillend tegenover mijn project,” stelt ze vast. Maandenlang wacht ze op toestemming om te grasduinen in de archieven. Wanneer ze die uiteindelijk krijgt, botst ze op het verbod om archiefstukken te fotokopiëren of te fotograferen.

Nochtans is elk initiatief dat de kennis over onze iguanies vergroot meer dan welkom.

Destijds werden er resten van 29 individuen opgegraven, de hoeveelheid die noodzakelijk is voor het bepalen van de soort. Er zouden nog honderden exemplaren in de grond zitten. In de jaren ‘80 waren er plannen om van Bernissart de metropool van de paleontologie te maken en ter plaatse een prehistorisch park te bouwen. Gert Verhulst of Marc Coucke: make this happen, please.

Dries Everaerts

De Natuurvrienden Greet van Gool, François Aerts

Coverfoto shutterstock.com

Redactieadres De Natuurvriend, Provinciestraat 53, 2018 Antwerpen Tel.: 03/270 02 80 e-mail: info@denatuurvrienden.be

Dagelijks Bestuur Lieven Heuten, Eric Kussener

Layout en drukwerk Coöperatieve eco-drukkerij De Wrikker cvba, Patriottenstraat 29, 2600 Berchem.

Tel.: 03/218 56 74, info@dewrikker.be www.dewrikker.be

Verantwoordelijk Uitgever Greet van Gool, p/a Provinciestraat 53, 2018 Antwerpen

Hoofdredacteur Dries Everaerts (dries@denatuurvrienden.be)

De Natuurvriend verschijnt driemaandelijks en is een uitgave van ATB De Natuurvrienden vzw.

Algemeen coördinator Lieven Heuten (lieven@denatuurvrienden.be)

Redactie Heidi Van Deuren, Martine Deweirt, Sybille Carron en Dries Everaets

Gedrukt met vegetale inkten op een alcoholvrije Heidelberg EcoColor Printmaster Papier: Cyclusprint 90 gr. 100% gerecycleerd.

Dagelijks Bestuur 31