Kula nebojša

Univerza v Ljubljani Fakulteta za arhitekturo PRENOVA ARHITEKTURE IN KONZERVATORSTVO

REKONSTRUKCIJA KULE NEBOJŠA

sa delom priobalnog bedema student: Marko Gavrilović mentor: dr. Živa Deu maj, 2013.

[05] uvod

sadržaj:

[07] tehnički podaci [09] ISTORIJAT KULE [15] REKONSTRUKCIJA 2009/2010 [22] projekat u brojkama [25] bibliografija

sl. 1. Kula Nebojša danas, (autor: Relja Ivanić)

Kula Nebojša sagrađena u XV veku kao glavna topovska kula Donjeg grada

sl. 2. Mapa Beogradske tvrđave (izvor: Javno preduzeće Beogradska tvrđava)

uvod Kula Nebojša je poslednja preostala velika srednjovekovna kula u okviru fortifikacija Beogradske tvrđave.

Nalazi se u Donjem gradu, na spoju priobalnog i severoistočnog bedema, na ulazu u nekadašnje, sada iščezlo, gradsko dunavsko pristanište.

Njen naziv predstavlja negaciju glagola “bojati se”, što bi trebalo da znači da se kula ne boji nikoga, odnosno da je neosvojiva. A ime je preneto sa prvobitne Nebojše kada je ova, najveća i najznačajnija kula srednjovekovnog Beograda, srušena krajem XVII veka.

Po legendi pak, postojala je samo jedna Nebojša, a ona se, kada su Turci nakon teških borbi zauzeli skoro celu Beogradsku tvrđavu, vinula u vazduh i doletela u Donji grad van njihovog domašaja, tako da je oni nikada nisu ni zauzeli. Od toga vremena ona stoji na svom današnjem mestu da svedoči o svojoj nepobedivosti i nepokornosti.

Kula je, tokom svoje duge istorije, u više navrata oštećivana i rekonstruisana. U ovom radu ćemo se osvrnuti prvo na dosadašnju istoriju kule, a zatim i na poslednju rekonstrukciju iz 2009/2010. godine.

[5]

sl. 3. Osnove i presek kule Nebojša sa etapama građenja (iz članka navedenog u bibliografiji pod brojem 1)

tehnički podaci Kako navodi dr Marko Popović (bibliografija #1), prema rezultatima dosadašnjih istraživanja, prvobitni izgled kule može se u najvećoj meri sagledati i danas.

Reč je o višespratnom zdanju pravilne osmougaone osnove, s prečnikom unutrašneg prostora od oko 8,5 m. Dimenzije spoljnih strana (obeleženih od A do H) jesu 6 m, dok je debljina zidova ujednačena i iznosi od 2,90 do 3 m. Spoljno lice je građeno relativno pravilnim tesanicima mekog krečnjaka, koji potiče iz kamenoloma u okolini Beograda. Unutrašnja lica zidova u kuli građena su lomljenim, pritesanim kamenom uz mestimičnu upotrebu fragmenata opeka, dok im je lice bilo dersovano. Kula je utemeljena na veoma masivnoj kompaktnoj ploči kvadratne osnove, dimenzija 14,50x14,50 m, a debljine oko 2 m. U unutrašnjosti kule zidna masa ploče bila je znatno deblja, oko 3,30 m, pošto se prvobitni pod nalazio na njenoj gornjoj površini, na koti 71.40. Temeljna ploča bila je građena od lomljenog kamena povezanog veoma kompaktnim malterom. U svojoj unutrašnjoj strukturi bila je ojačana sistemom drvenih greda – santrača, složenih u vidu više paralelnih nivoa horizontalnih rešetki, koje su verovatno bile povezane i po vertikali. Radi ojačanja tla, ispod temeljne ploče nalazio se sistem vertikalno pobijenih drvenih šipova, promera oko 14 cm, postavljenih u nizovima na međusobnim rastojanjima od oko 40 cm. Nad pomenutom temeljnom pločom zasnovan je osmougaoni nadzemni deo kule.

sl. 4. Pretpostavljani plan kule po D. Jovanoviću (iz knjige navedene u bibliografiji pod brojem 2)

Prvobitna visina ove građevine od oko 25 m može se samo pretpostaviti, budući da joj, usled kasnijih pregradnji, poslednja etaža nije sačuvana u izvornom obliku. Unutrašnji prostor u kuli bio je izdeljen drvenim međuspratnim konstrukcijama na prizemlje i četiri, odnosno prvobitno verovatno pet etaža. Spratna visina iznosila je 4–4,30 m. Sa nivoa sadašnjeg, poslednjeg, četvrtog sprata izlazilo se na odbrambenu galeriju isturenu na profilisanim konzolama. Verovatno su bile povezane lucima nad kojima je stajao parapet sa zupcima. Sudeći prema prikazu na likovnim izvorima s kraja XVII veka, gornja, sada porušena etaža, imala je povučene i sužene zidove, tako da je pod šetne staze galerije većim delom ležao na zidnoj masi kule. Nad ovom etažom nalazila se još jedna, nadvišena piramidalnim krovom koji je, po svemu sudeći, bio pokriven olovnim pločama.

[7]

sl. 5. Plan and panorama Beograda u XVIII veku, naknadno obojen bakrorez Mathiasa Seuttera iz perioda 1735-1739 (izvor: Muzej grada Beograda)

ISTORIJAT KULE Na osnovu saznanja do kojih se došlo proučavanjem istorijskih izvora i ishoda arheoloških iskopavanja, sadašnja, priobalna kula Nebojša podignuta je od strane Ugara, neposredno posle velike, neuspele turske opsade Beograda, u leto 1456. godine.

Građena je, najverovatnije, u okviru obimnih radova, koji su preduzeti radi obnove porušenih i oštećenih gradskih fortifikacija.

Felix Kanitz navodi da je te iste godine na krovu kule opevani junak Titus Dugović napao jednog janičara koji je na njen vrh hteo da postavi zastavu sa polumesecom, te da su se posle ljute borbe obojica survali sa krova.

Svojim oblikom i konstruktivnim rešenjem Nebojša pripada najstarijem tipu ranoartiljerijskih visokih kula. Namena joj je bila da dejstvom topova brani ulaz u Dunavsko pristanište, sprečava napad sa Ratnog ostrva i iz njegovog pravca i bočnom vatrom štiti prilaz glavnoj kapiji Donjeg grada.

U vreme kada je nastala, ova priobalna kula predstavljala je značajno ostvarenje fortifikacione arhitekture.

Građena je u svrhu odbrane grada od Turaka i tu svoju funkciju vršila je više od šest decenija. U sistemu odbrane Beograda ova kula je, u širem smislu posmatrano, predstavljala deo predziđa Hrišćanstva koji je decenijama uspešno zaustavljao turske prodore ka središtu Evrope.

Njen strateški značaj došao je do punog izražaja u vreme turske opsade Beograda 1521. godine. Iako već u izvesnom smislu zastarela, kula Nebojša je svojim topovima danima branila prilaz levom krilu turskih opsadnih trupa. Tek kada su dejstvom topova s Ratnog ostrva Turci uspeli da je zapale, braniocima je nanet poraz. U tom smislu, valjalo bi navesti zapažanje anonimnog turskog hroničara koji je zabeležio da je spaljivanjem ove priobalne kule nevernicima prebijena kičma i omogućen uspešan juriš turskih trupa.

Da je reč o pouzdanom svedočanstvu, potvrdila su i arheološka iskopavanja. Nad podom kule otkriven je moćan sloj gari i pepela koji svedoči o velikom požaru, koji hronološki odgovara upravo razdoblju turske opsade i zaposedanja Beograda 1521. godine.

[9]

Posle osvajanja grada, po naređenju sultana Sulejmana, spaljena priobalna kula je obnovljena, s ciljem da dejstvom svojih topova spreči eventualni ugarski prodor brodovima ka Beogradu. O obimu ovih intervencija teško je suditi, ali se može pretpostaviti da su tada obnovljene samo spaljene drvene konstrukcije u unutrašnjosti kule. U razdoblju turske vlasti, svakako pre 1688. godine, izvršen je pokušaj da se temelj kule ojača. Tom prilikom dozidan je stepenasto profilisan sokl u vidu prstena oko kule, koji se nalazio sl. 6. Plan opsade Beograda od strane austrijske vojske, iznad temeljne ploče, ali bez ikakve konstruktivne autor nije naveden, 1789. veze sa njom. Pojava ovog sokla ukazuje da su već u (izvor: Vojni muzej Beograda) to vreme postojali neki problemi statičke prirode, po svemu sudeći, izazvani nejednakim sleganjem tla na kojem je bila utemeljena.

Ovu znamenitu kulu uočili su i zabeležili neki od stranih putnika koji su prolazili kroz Beograd tokom XVI i XVII veka. Tako je David Ungdad, na putu za Carigrad 1572. godine, zabeležio da se na obali prema ušću Save u Dunav nalazi jedna velika kula, koju on naziva Bela Kula. Sredinom XVII veka, turski geograf Hadži Kalfa takođe zapaža ovu kulu, navodeći da ju je podigao sultan Sulejman, verovatno misleći na njenu obnovu. U jednom poznijem dokumentu, koji je upućen iz Beograda u Beč 29. maja 1721. godine, ovo priobalno zdanje je označeno kao četvorospratna Temišvarska kula u kojoj su za vreme Turaka boravili zarobljenici. Kakva je sudbina ove kule bila u austrijsko-turskom ratu 1688–1690. godine, i kasnije u borbama 1717. godine, u izvornoj građi nema podataka.

U okviru velikih radova na izgradnji Beogradske tvrđave tokom austrijske vladavine (1717–1736) temeljno je rekonstruisan i kompleks kule Nebojše.

Ova stara srednjovekovna kula, koja je u to vreme bila zastarela i u fortifikacionom smislu prevaziđena, za razliku od ostalih, ipak je zadržana i uklopljena u nove bastione fortifikacije. Porušen je gornji deo kule iznad nekadašnje galerije na konzolama i iznova je opekama ozidana poslednja četvrta etaža, zasvedena kriškastim svodom. Nad ovim svodom, nabačajem kamena s malo maltera, obrazovana je plitka piramidalna podloga preko koje je postavljen krov od ćeramida. Modelovan je i nov ulaz u kulu, koji je tada dobio svoj sadašnji oblik. sl. 7. Izgled Beograda u Srbiji, bаkrоrеz Јоzеfа Еdеrа, s kraja XVIII veka (izvor: Vojni muzej Beograda)

Tokom ovih radova svi stari topovski otvori su zazidani, a probijeni su novi veći, i to po četiri na svakoj etaži, na stranama B, D, F i H. Ozidani su opekama i presvedeni plitkim segmentnim svodom. Mada su građeni u vidu topovskih otvora, namena im nije sasvim jasna, budući da njihov raspored ne odgovara fortifikacionoj funkciji. Iako se ne može isključiti mogućnost da su na nekim od ovih otvora i bili postavljeni mali topovi, odbrambena uloga ove kule u tom vremenu bila je zanemarljiva.

sl. 8. Beograd, pogled sa Ratnog ostrva, bojena litografija Vilijama Henrija Bartleta iz 1842.

sl. 9. Izgled Beogradske tvrđave, Turci, litografija Johana Gabriela Pöppela, sredina XIX veka (izvor: Vojni muzej Beograda)

Nakon povratka Turaka 1739. godine, u toku radova na obnovi Beogradske tvrđave, koji su potom usledili, u kompleksu kule Nebojše nije bilo značajnijih fortifikacionih zahvata. Uz njenu stranu F prislonjen je nov bedem, kojim je konačno pregrađen pristup starom dunavskom pristaništu. Prilikom dogradnje ovog zidnog platna zazidan je jedan od topovskih otvora prizemne etaže. U toku daljih radova, verovatno početkom druge polovine XVIII veka, na gornjoj površini Priobalnog bedema zemljani grudobran zamenjen je zidanim toparnicama. Nakon ovih radova, kompleks kule Nebojše dobio je svoj konačni oblik, koji će zadržati sve do velikih razaranja objekata u Donjem gradu tokom Prvog svetskog rata.

Pretvaranjem Beogradske tvrđave u bastiono artiljerijsko utvrđenje, kula Nebojša je izgubila svoj nekadašnji odbrambeni značaj, te joj se već od kraja XVII veka postepeno menja namena, što je posebno došlo do izražaja nakon poslednjeg austrijsko-turskog rata 1789–1791. godine. U tom razdoblju, kao čvrsto zidan i dobro obezbeđen objekat, kula je pretvorena u tamnicu, gde su zatvarani svi koji su predstavljali opasnost za tursku vlast. Tako su 1795. godine u kuli bili zatvoreni zarobljeni pobunjeni janičari, da bi po starom turskom običaju tu bili zadavljeni i bačeni u Dunav. Nešto kasnije, 1798. godine, u kuli je bio zatočen, a potom i pogubljen, grčki patriota Riga od Fere. Početkom 1801. godine tu je pogubljen i beogradski mitropolit Metodije. U kuli Nebojši bili su zatvoreni i brojni robovi u vreme janičarske strahovlade pred Prvi srpski ustanak, a posebno u vreme represalija nakon sloma ustanka 1813–1815. godine, kada su tu ili pred Tvrđavom vršena masovna pogubljenja. U kuli Nebojši je punih šest meseci, 1815. godine, bio zatvoren i Jevrem Obrenović, brat kneza Miloša i potonji prvi srpski gradonačelnik Beograda.

[11]

Posle odlaska turskog garnizona 1867. godine, Beogradsku tvrđavu je zaposela srpska vojska. U tom razdoblju stanje kule nije menjano, ali je bitno izmenjena njena neposredna okolina. Zatečene fortifikacije, koje su izgubile svoju nekadašnju namenu, postepeno su degradirane, a taloženjem mulja rečna obala je pomerena od kule za nekoliko desetina metara.

sl. 10. oštećena Kula Nebojša nakon I svetskog rata fotografija iz vazduha (izvor: forum Beobuild, autor nepoznat)

U prvoj deceniji XX veka, između Priobalnog bedema i obale izgrađen je pružni nasip s jednim kolosekom, kome je 1942. godine pridodat još jedan, što je uslovilo rušenje delova priobalnih fortifikacija, a kulu Nebojšu odvojilo od njenog izvornog rečnog ambijenta.

S druge strane, u prostoru Donjeg grada prosečena je 1935. godine nova komunikacija – Bulevar vojvode Bojovića. Izgradnjom pruge, a potom i puta, kula Nebojša s neposrednim okruženjem odsečena je od ostalih delova Tvrđave i, u ambijentalnom smislu, u velikoj meri degradirana.

rekonstrukcije kule u XX veku Prvi radovi na proučavanju kule Nebojše u XX veku započeti su 1938. godine, s ciljem da se pristupi njenoj obnovi i da se okolni prostor raščisti od šuta i ruševina. Obavljena su obimna istraživanja arhitektonske strukture kule u okviru priprema za pristup obnovi delova zidova oštećenih tokom bombardovanja u Prvom svetskom ratu. Bila je to prilika da se otkriju i obnove stariji zazidani topovski otvori, a obnovljeni su i oštećeni pozniji prozori – položaji za topove iz vremena austrijske vladavine. Ova obnova, međitim, nije u svemu dosledno sprovedena.

Oštećeni mlađi otvori na prvoj i drugoj etaži strane H, koji su pre razaranja 1915. godine bili u vidu četvrtastih prozora, obnovljeni su u obliku manjih prvobitnih srednjovekovnih topovskih otvora. U toku ovih radova nisu preduzete mere statičke sanacije, jer uočene pukotine nastale tokom Prvog svetskog rata tada još nisu ukazivale na ozbiljniji poremećaj stabilnosti tla.

sl. 11. i sl. 12.

Kula Nebojša pred II svetski rat (izvor: forum Beobuild, autor nepoznat)

Usled bombardovanja 1944. godine, stanje stabilnosti kule veoma je pogoršano, zbog čega je bilo potrebno da se hitno pristupi njenoj sanaciji. Obimni radovi obavljeni su 1960–1961. godine, a prethodila su im prva arheološka iskopavanja, kako u samoj kuli tako i na okolnom prostoru.

Tom prilikom istražena je celokupna unutrašnjost kule do ravni nekadašnjeg poda. Sa spoljne strane u celosti je otkriven dograđeni pozniji sokl i istražen je temelj kule do nivoa drvenih šipova na kojima leži.

Posle arheoloških iskopavanja, obavljena su geomehanička ispitivanja tla, koja su pokazala da je kula zasnovana na rečnim sedimentima, a delom i na nasipnim slojevima, što je prouzrokovalo nejednako sleganje i pojavu pukotina na temeljnoj ploči i zidovima po vertikali sve do krova. Pošto je konstatovana preopterećenost tla ispod kule, dobijeni su osnovni elementi za izradu projekta statičke sanacije, koji je u celini i realizovan.

sl. 13. jedna od prethodnih obnova Kule Nebojša najverovatnije iz perioda 1960-1961, (izvor: forum Beobuild, autor nepoznat)

Utvrđeno je da je dozidani mlađi sokl nad temeljom kule nefunkcionalan i da ne doprinosi njenoj stabilnosti i uklonjen je. Umesto toga, proširena je temeljna stopa kule i u toj ravni obuhvaćena armiranobetonskim prstenom. U okviru priprema za ove veoma obimne i složene radove porušeni su i delovi bedema koji su se oslanjali na kulu. Sanacionim radovima bio je obuhvaćen i gornji deo kule iznad zidane kalote, s kojeg je prethodno uklonjen nasip zemlje. I on je takođe utegnut armiranobetonskom konstrukcijom, na koju su oslonjena radijalno postavljena rebra kao oslonac tanke betonske ploče – podloge krovnog pokrivača od ćeramida.

U okviru konzervatorskih radova posle statičke sanacije zatvorene su sve pukotine na zidovima kule i prezidani oštećeni delovi kalote, kao i neki od segmentnih lukova u konstrukciji mlađih prozora.

Drvene međuspratne konstrukcije u kuli u celini su zamenjene i postavljene u ležišta starih greda. Radi ojačanja međuspratnih konstrukcija umesto drvenih greda podvlaka postavljene su čelične traverze obložene drvetom.

Arheološka istraživanja manjeg obima na ovom prostoru nastavljena su 1964. godine, a posle dužeg prekida i 1982. godine, kada su dobijeni podaci za obnovu dela Priobalnog bedema koji se oslanjao neposredno na ovu kulu. Cilj ovih istraživanja bio je pribavljanje podataka za izradu projekta odbrane Donjeg grada od visokih poplavnih voda, što je uticalo i na veoma ograničen program arheoloških iskopavanja.

sl. 14. izgled kule pred najnoviju rekonstrukciju, 2008. godina, (autor: Dušan Isakov)

Konačno, tek nedavno, ostvareni su preduslovi da se u celini završe arheološka istraživanja prostora oko kule, čime su dopunjena ranija saznanja o njoj i dobijeni osnovni podaci o strukturi i etapama građenja istraživanog dela Priobalnog bedema.

[13]

sl. 15. fotografija novoprojektovanog ulaza u kulu iz pravca recepcije koja se nalazi u telu priobalnog bedema (autor: Relja Ivanić)

REKONSTRUKCIJA 2009/2010

[15]

sl. 16. i sl. 17. prikaz situacije pre i nakon rekonstrukcije

Kako se navodi na zvaničnoj prezentaciji Grada Beograda, realizacija projekta obnove i ponovne upotrebe Nebojše i dela priobalnog bedema koji se na nju oslanja, predstavlja najobimniji i najzahtevniji projekat iz oblasti očuvanja i zaštite kulturnog nasleđa, te samim tim i pionirski poduhvat ove vrste u Srbiji.

Kula Nebojša – spomenik od izuzetne kulturne i istorijske važnosti, odavno je izgubila svoje funkcije iz prethodnih vekova. Bila je prazna i zatvorena za javnost, predstavljajući samo svedočanstvo o vremenu koje je daleko iza nas.

Inicijativu za ovaj projekat pokrenula je Vlada Republike Grčke, želevši da obezbedi mesto sećanja na ovde zatočenog i pogubljenog Rigu od Fere, grčkog nacionalnog heroja, pesnika, revolucionara i zagovornika ideje o velikom, opštebalkanskom ustanku protiv Otomanskog carstva. sl. 18. i sl. 19.

Zatečeno stanje kule i dela priobalnog bedema

Potrebna finansijska sredstva donirala je najvećim delom Republika Grčka (70%), dok je ostatak novca obezbeđen iz budžeta Grada Beograda i Javnog preduzeća Beogradska tvrđava. (opširnije na str. 22-23) Projektnu dokumentaciju su izradili Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i Arhitektonski fakultet u Beogradu, uz konsultantske usluge Arheološkog instituta SANU. (opširnije na str. 24)

sl. 20.

Projektantska skica

sl. 21.

Model novoprojektovanog rešenja

Radovi su trajali od juna 2009. do maja 2010. Završena je prva faza, koja je podrazumevala obnovu i konzervaciju kule, priobalnog bedema i vodene kapije II. Druga faza rekonstrukcije, koja je u planu, obuhvatiće formiranje prostora unutar priobalnog bedema površine oko 800 m², projektovanog kao multifunkcionalni prostor za održavanje programa i projekata iz oblast kulture, sa mogućim postavkama izložbi i organizovanjem skupova, javnih tribina, predstava, performansa itd.

Profesori arhitektonskog fakulteta u Beogradu, Dejan Miljković, Jovan Mitrović i Branko Pavić, za ovaj projekat su osvojili Gran pri 34. beogradskog salona arhitekture, pružajući, kako se navodi u objavi nagrade, doprinos u postizanju dostupnosti i pristupačnosti kulturno istorijskog nasleđa savremenim funkcionalnim zahtevima, putem revitalizacije, konzervacije i adaptacije spomenika kulture u muzej i kulturni centar, manifestovanog sadejstvom istraživačke i stvaralačke prakse iz oblasti arhitekture i umetničkog oblikovanja prostora.

[17]

sl. 22. i sl. 23. prikaz plana kule i dela priobalnog bedema pre i nakon rekonstrukcije

Glavni cilj ovog projekta bio je obnova i ponovna upotreba kule Nebojša, njeno funkcionalno prilagođavanje savremenim uslovima, uz istovremeno očuvanje autentičnosti. Bilo je potrebno obezbediti objekat, zaštiti ga od plavljenja i podzemnih voda, uz istovremeno osavremenjavanje prostora i njegovo uključivanje u kulturni život Beograda.

sl. 24.

Prikaz slojeva u oviru obnove priobalnog bedema

sl. 25.

Izgled kompleksa nakon rekonstrukcije

sl. 26.

Izgled kompleksa nakon rekonstrukcije

sl. 27.

Prikaz budućeg multifunkcionalnog prostora

Sama kula je konzervirana i u celosti je zadržala svoju autentičnu formu i materijalizaciju. Savremena intervencija uvedena je u njenoj unutrašnjosti i to u dva pogleda: konstruktivnom i sadržinskom. Nova međuspratna konstrukcija i vertikalna komunikacija, izvedena u kombinaciji čelika i drveta, umetnuta je u unutrašnju volumetriju kule kao nezavisna struktura, deleći je na četiri nivoa. Ova podela propraćena je u programskom smislu, gde je u formi interaktivne izložbene postavke prikazana istorija kule, od tamnice na prvom nivou do oslobođenja Srbije od Turaka na poslednjem.

Najobimnija intervencija odigrala se u sklopu priobalnog bedema, a podarazumevala je izlivanje korita od vodonepropusnog betona između dva bedemska zida, zatečena u dosta lošem stanju. U okviru korita, planiran je ulaz u kulu, ali i pomenuti multifunkcionalni prostor u formi aneksa sa pratećim sadržajima, koji će, po okončanju druge faze radova, moći da ugosti razne kulturno-umetničke manifestacije. Osvetljavanje i provetravanje unutrašnjeg prostora bedema omogućeno je prosecanjem pete fasade u vidu podužnih lanterni, dok će se u njenom centralnom delu formirati zeleni krov.

I pored kvalitetne ideje vodilje, da se ovaj prostor prethodno zatrpan zemljom oplemeni novim sadržajima, dodajući i samoj kuli na vrednosti, ovo dosta elegantno arhitektnosko rešenje, ipak nije realizovano sasvim diskretno. Ma koliko da se vodilo računa o nenapadnosti materijala, kako sami autori donekle opravdavaju ovaj postupak, betonski ulaz nažalost previše dominira vizurom. Problem je možda izvorno u tome, što je celom dužinom objekta betonska oplata viša, a može se reći i – starija od zatečenog bedemskog zida, te se može dobiti pogrešan utisak savremenog objekta obloženog opekom radi boljeg uklapanja u ambijent. Nameće se opravdano pitanje da li će se svaki deo priobalnog bedema u okviru Beogradske tvrđave, koji se u budućnosti bude rekonstruisao, tretirati na isti način. Jer u suprotnom dolazimo u opasnost da, ostavljajući ovaj problem na volju pojedinačnim projektantima, dobijemo neprimerenu raznolikost u njegovoj materijalizaciji.

sl. 28. i sl. 29. karakteristiÄ?ni preseci kule i dela priobalnog bedema pre i nakon rekonstrukcije

Prijemni hol je zamišljen tako da ugosti veće grupe posetilaca kule, ali i posetioce događaja koji se planiraju u aneksu. Stakleni krov omogućava dobro osvetljenje prostora, ali i neprekidnu vizuelnu povezanost sa Nebojšom. Na podu se mogu videti tragovi prethodnog ulaza u kulu. Budući da je ovaj ulaz još ranije porušen, projektanti su želeli da na način blage razlike u materijalizaciji obeleže njegovu poziciju.

Zidom koji se oslanja na kulu dominira veliki krst iza koga se ulazi u prizemlje Nebojše. sl. 30.

Prijemni hol noću

Izložba u kuli postavljena je na četiri nivoa koji predstavljaju četiri tematske celine, kao svedočanstvo o životu za vreme turske vladavine i borbi za slobodu.

Prvi nivo kule predstavlja umetničko-dokumentarni omaž svim žrtvama stradanja i utamničenja. Drugi nivo posvećen je grčkom pesniku i revolucionaru Rigi od Fere, koji je bio utamničen i stradao u kuli.

Prvi srpski ustanak i nastanak moderne srpske države početkom 19. veka predstavljen je na trećem nivou izložbe, dok je na poslednjem nivou kule predstavljena istorija Beograda, koji je od tvrđave Osmanskog carstva tokom prvih decenija 19. veka postao prestonica vazalne Kneževine Srbije.

sl. 31.

Postavka u prizemlju kule

zaključak

sl. 32.

Detalj stepeništa

Od prvog pogleda na rekonstruisanu kulu Nebojša, na njen novi enterijer, kao i na deo priobalnog bedema, čije potpuno privođenje nameni je tek u planu, jasno se vidi da su se projektanti restauracije rukovodili idejom da kulturno nasleđe prilagode trenutku u kom živimo, odnosno željom da približe kulu širem krugu potencijalnih posetilaca, kapitalizujući njen istorijski značaj, i podređujući je na taj način savremenim tendencijama maskiranja ozbiljnosti u odelo dopadljivog.

Ipak, ako ovu naslućenu prvobitnu ideju uzmemo kao legitimnu, iz razloga kakvog-takvog očuvanja spomeničkog dobra (jer izgleda da drugačije očuvanje danas ne možemo ni zamisliti), onda moramo restauratorima Nebojše priznati, u najmanju ruku obazrivost prilikom ovog nezgodnog posla.

sl. 33.

Postavka na trećem nivou kule

Vodilo se računa o tome da se kula sačuva u skladu sa zahtevima konzervatora, ali i o tome da se ovaj prostor obogati sadržajima koji će ga uvesti u stalnu upotrebu i na taj način, bivajući pod stalnim nadzorom, sačuvati od propadanja u godinama koje slede.

[21]

dodatak: Projekat u brojkama

PROJECT in NUMBERS PARTICIPANTS: The following number of people participated in the process of revitalization: Project planning

14

Research work

25

Design

38

Exhibition realization

37

Other expert works and supervision

53 9

Administration and management 21 institutions and specialized companies and 178 professionals

Daily there was a total of 60 workers working and the total number of their working hours is 120. 000h in 200 working days

TECHNICAL WORKS : Restoration and conservation works on walls and facade of the Tower: 2500 m 2 Revitalization of the bank revetment: 3000 m 3 Old hand made bricks laid:100.000 pieces New constructions: 1050 m 3 concrete built-in 150 t steel

Re-enforcing bars -

Glass with acompanying steel structure: 135 m 2 The height of the Tower is 19m and walls are 2,8m thick

PROJECT’S TOTAL COST

2.694.193,93€ (100,00%)

Greek side overall contribution

1.866.666,00€ (69,28%)

Hellenic Parliament Funding

150.000,00€

– YDAS Funding

1.400.000,00€

Hellenic Ministry of Culture & Tourism Funding

170.000,00€

E.K.B.M.M.’s Funding

146.666,00€

Hellenic Ministry

Serbian side overall contribution

827.527,93€ (30,72%)

City of Belgrade Funding

535.975,14€

Belgrade Fortress Funding

291.552,79€

INITIAL COST BREAKDOWN

Cost Categories

Sum

Studies – Human Resources – Permits

Percentage

357.911,07€

13,28%

1.675.825,52€

62,20%

32.882,46€

1,22%

244.705,05€

9,08%

37.815,87€

1,40%

271.070,96€

10,06%

Rigas Velestinlis Exhibion Total Cost

162.272,33€

6,02

Rest of Nebojša Tower Exhibition Total Cost

108.798,63€

4,04

73.983,00€

2,75%

2.694.193,93€

100,00%

Project Communication – Promotion – Advertising Translations Experts – Supervision - Transportation Administration - Management Exhibitions Total Cost

Rest Total Sum

[23]

Realizacija projekta: Javno preduzeće „Beogradska tvrđava“ Projektanti: Konzervatorski radovi – Republički zavod za zaštitu spomenika kulture: Mr Gordana Simić, dia Svetlana Vukadinović, dia Arhitektonski fakultet u Beogradu: Prof. Dr Vladimir Mako, dekan Dejan Miljković, vanredni pofesor Prof. Dr Milan Glišić Prof. Branko Pavić Jovan Mitrović, dia Prof. Lidija Đokić Nebojša Dimić, ing Radoslav Galić, ing Izložbena postavka - Istorijski muzej Srbije: Dr Ana Stolić Dr Đorđe Kostić Dr Vladimir Jovanović Dr Marko Popović Izložbena postavka (Grčka): Prof. Nikos Zias Dr Anastasija Tourta Nikos Vranikas, dia Mandi Kolio, arheolog Demetrios Kontogeorgis, istoričar Programski savet: Dr Gojko Subotić, akademik, predsednik Programskog saveta Dr Marko Popović Marina Andrić, istoričar umetnosti Prof. Georgios Karadedos Dr Evangelia Hadžitrifonos Izvođač radova: „KOTO“, Beograd Nadzor: Saobraćajni institut CIP Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Arheološki institut

sl. 34.

Kula Nebojša noću

bibliografija 1.

Popović, Marko; Kula Nebojša sa delom priobalnog bedema i vodeom kapijom II; Nasleđe, broj 8; Beograd, 2007.

2.

Deroko, Aleksandar; Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji; Beograd, 1950.

3.

Grupa autora; Sedam hiljada godina Beograda; Beograd, 1975.

4.

Popović, Marko; Tragovi rezidencijalnih zdanja srednjovekovnog Beograda; Nasleđe, broj 8; Beograd, 2007.

5.

Kanitz, Felix; Srbija - zemlja i stanovništvo; Leipzig, 1904.

6.

Marković, Dragan; Kula Nebojša - rekonstrukcija i dogradnja, SuperProstor, 2012.

7.

JP Beogradska Tvrđava; Revitalizacija, konzervacija i ponovna upotreba kule Nebojša 8.

Kula Nebojša, novi kulturni centar; Politika, 2008.

9.

Grad Beograd, Beoinfo (www.beograd.rs)

izvori fotografija 10.

Bisеniја, Pеtrоvić i drugi; Мuzеј grаdа Bеоgrаdа, ur. Sеfеrоvić Nаdа.

Bеоgrаd: 2003.

11.

Dabić, Lj; Stare karte iz zbirke Vojnog muzeja, Beograd 2008.

12.

Ivanić, Relja; časopis SuperProstor http://www.superprostor.com/kula-nebojsa-2/3257

[25]