Hoogbouw

Is hoogbouw de oplossing voor woningnood?

De skyline van Utrecht is natuurlijk prachtig, met de Domtoren als het absolute hoogtepunt. Toch zou de bouw van meer hoge woontorens kunnen helpen bij het oplossen van het woningtekort. Want een hoop woningen op een paar vierkante meter klinkt als een prima oplossing voor de woningcrisis. Is dat ook zo? En wat komt daar allemaal bij kijken?

Tekst en fotogra e: Robert Oosterbroek

Hoewel de Domtoren met 112 meter toch echt nog het hoogste bouwwerk in de stad is, verijzen er steeds meer gebouwen op hoogte. Er ligt zelfs een plan voor een torenfat die hoger wordt dan het icoon van Utrecht. In Leidsche Rijn komen drie torens waarvan één een hoogte van 140 meter krijgt. De andere twee torens worden respectievelijk 80 en 100 meter. “Utrecht staat voor een enorme bouwopgave, omdat we nog steeds een van de snelst groeiende steden van ons land zijn”, zei wethouder Klaas Verschuure in 2019 toen de plannen bekend werden gemaakt. “Mensen willen hier dolgraag wonen. Ik ben daarom heel blij dat we nu de volgende stap kunnen zetten. We gaan hier een iconisch complex bouwen.” In het complex komen ongeveer 1125 huur- en koopwoningen.

Die woningen zijn hard nodig, want er is een fink gebrek aan huizen in Utrecht. Hoogbouw zou daarbij weleens van pas kunnen komen. In de grote steden in Nederland zien we steeds meer hoge gebouwen. Rotterdam is natuurlijk koploper en wordt ook wel Manhattan aan de Maas genoemd. Maar ook het gemeentebestuur in Den Haag heeft laten weten open te staan voor meer hoogbouw. En waarom ook niet? Veel woningen op een paar vierkante meter grond - en aan grond is juist gebrek binnen steden - klinkt als een goed plan. Maar zo simpel is het niet. Er komt veel meer kijken bij hoogbouw.

De gemeente Utrecht werkt op dit moment aan een visie voor hoogbouw, een plan waarin staat hoe we met die hoge gebouwen om willen gaan. In de recent gepubliceerde Ruimtelijke Strategie Utrecht 2040, een plan hoe we de stad de komende decennia vorm willen geven, wordt daar wel al een voorschot op genomen. Duidelijk wordt meteen dat er geen wolkenkrabbers in de stad komen. We gaan bouwen tot maximaal 105 meter. Wethouder Klaas Verschuure legt uit waarom er richtlijnen nodig zijn voor hoogbouw: “Utrecht ligt in het centrum van verschillende waardevolle landschappen en heeft een historische binnenstad rijk aan cultuurhistorie. […] Hoogbouw is een van de middelen om woningen in een hoge dichtheid in de stad te realiseren, maar hoogbouw is geen doel op zich. Grote bouwhoogten kunnen namelijk impact hebben op de landschappelijke en cultuurhistorische waarden van de stad. Om hoogbouw goed in te passen is daarom een slimme sturing gevraagd.”

Daarom laat wethouder Verschuure weten dat er alleen op sommige plekken hoog gebouwd mag worden. “De voornaamste plekken waar we voor hoogbouw kiezen zijn gekoppeld aan de belangrijkste openbaar vervoersknopen en/of belangrijke centra, zoals het Utrecht Science Park. Door op een aantal plekken namelijk te verdichten, hoeft dat in andere buurten en wijken niet.” In totaal worden er nu vier plekken genoemd voor hoogbouw: Utrecht Centraal, Leidsche Rijn Centrum, Lunetten Koningsweg en het Science Park.

Shanghai

Daan Roggeveen is architect en weet als geen ander welke impact hoogbouw kan hebben op een stad. Hij woonde tien jaar in Shanghai, een stad met 23 miljoen inwoners en heel veel hoogbouw. Hij startte er het bureau MORE Architecture wat nu zowel in Shanghai als in Amsterdam een vestiging heeft. Deze maand is hij begonnen met de podcast Toren van Babel over, jawel, hoogbouw. Doel is antwoord te vinden op de vraag: hoe maak je nu een echt goed hoog gebouw? De eerste afevering staat al op verschillende podcastkanalen en de komende maanden praat hij onder meer met architecten, ontwikkelaars en ambtenaren. Voor DUIC wil hij alvast even vooruitlopen op het onderwerp.

Roggeveen: “Er zijn zoveel vraagstukken rondom hoogbouw waar we mee aan de slag moeten. Hoe kan hoogbouw betaalbaar zijn, toegankelijk voor alle inkomens? Hoe houd je de menselijke maat op de begane grond? Kunnen we hoogbouw ook duurzaam maken? Hoe zorg je voor goede bereikbaarheid?” Roggeveen gaat met deze vragen aan de slag in zijn podcast. Want ook hij ziet dat hoogbouw meer aandacht krijgt: “Maar de beweging is al langer aan de gang. Het heeft ook gewoon te maken met de trek naar de stad, die al twintig jaar bezig is. Hoogbouw past bij verstedelijking en de verdichting. We zijn ook anders gaan kijken naar wonen in de stad. Niet iedereen hoeft een rijtjeshuis met eigen tuin te hebben.” In stedelijk Shanghai woont bijna iedereen in appartementen. “Het heeft ook zeker voordelen. Je kan bepaalde voorzieningen in gebouwen aanbrengen omdat je de kosten daarvan met zijn allen deelt. Zo hadden wij een zwembad in het gebouw. Doordat je dat kan delen met al je buren, wordt het betaalbaar”

Toch erkent Roggeveen dat we in hoogbouw niet een soort heilige graal moeten zien om de woningnood op te lossen. “Dat de prijzen nu zo keihard stijgen in Utrecht komt natuurlijk door een gebrek aan aanbod van woningen. Maar dat los je niet zomaar op door alleen hoogbouw. Er is jaren veel te weinig gebouwd, op allerlei fronten. Hoogbouw is niet de silver bullet, maar het kan wel bijdragen aan duurzame binnenstedelijke verdichting.” Roggeveen ziet dus zeker kansen voor hoogbouw, maar benoemt ook de uitdagingen. Volgens hem is het belangrijk om na te denken over hoe het voelt als een bewoner op straatniveau wandelt. “Juist op maaiveldniveau is het heel belangrijk dat er kwaliteit is. We willen geen winderige gebieden met gesloten plinten. Op de begane grond moet ruimte zijn voor voorzieningen, winkels en scholen.” Om dit soort voorzieningen goed te regelen moeten ontwikkelaars ook niet alleen denken in losse woontorens, maar moet er breder gekeken worden naar een heel gebied. Voorbeelden zijn speeltuinen en groen. Als mensen geen tuin hebben en er ook gezinnen in hoogbouw zouden moeten wonen, dan moet er buiten wel ruimte zijn om ook te verblijven.

Openbaar vervoer

Zowel Roggeveen als wethouder Verschuure benoemen het belang van openbaar vervoer, als er meer hoogbouw komt. Roggeveen: “Het verdichten van de stad moet samengaan met een hoogwaardig netwerk van openbaar vervoer. Door verdichten wordt de stad steeds voller en je kan ruimte creëren door in te zetten op fetsen, wandelen en openbaar vervoer. Dan hebben bewoners de auto veel minder nodig en dat bespaart ruimte en maakt de stad leefbaarder. Op deze manier reizen bewoners ook heel anders door een stad heen.” Verschuure zegt daarover: “Juist door hoogbouw te concentreren bij ov-knooppunten zorgen we ervoor dat zoveel mogelijk mensen gebruik kunnen maken van het ov. Het maken van deze ov-knooppunten is kostbaar, juist door in hoge dichtheden te bouwen bij deze knooppunten kunnen investeringen worden gedaan om de kwaliteit van onder andere het ov te verbeteren.”

Bij het verdichten – en het oplossen van de woningnood - van Utrecht moeten

we niet de ruimtelijke kwaliteit van de stad vergeten, zo schrijft Verschuure. Maar wat is die ruimtelijke kwaliteit precies? “Ruimtelijke kwaliteit is een breed begrip. Hoe sluit een gebouw aan op zijn omgeving? Hoe zorg je voor aantrekkelijke straten en openbare ruimte? Hoe zorgen we voor voldoende buitenruimte en ontmoetingsplekken voor de bewoners van hoogbouw? Aan welke standaard moet de architectuur van het gebouw voldoen? Dit is slechts een greep uit de onderwerpen die ruimtelijke kwaliteit kan omvatten. Door bij hoogbouw een goede ruimtelijke kwaliteit te ontwikkelen wil de gemeente ervoor zorgen dat gebieden rondom de hoogbouw goed te gebruiken zijn en het er prettig is om te wonen, te werken en te verblijven. […] We willen buurten creëren waar mensen met plezier willen blijven wonen. Nu en in de toekomst. Zowel het realiseren van voldoende huisvesting als het waarborgen van ruimtelijke kwaliteit is belangrijk.”

Dan zijn er ook nog de kosten, een gebouw dat hoger is dan 70 meter krijgt te maken met veel meer investeringen. Na die hoogte komen er veel meer regels bij kijken; de brandveiligheidseisen worden bijvoorbeeld een stuk scherper. En ook duurzaam bouwen kan bij hoogbouw, maar ook daar zijn nog stappen in te maken. De komende jaren zullen we steeds meer hoogbouw gaan zien in Utrecht. In het Beurskwartier, Leidsche Rijn maar ook Merwede komen hogere gebouwen dan dat we tot nu toe gewend waren. Het nieuwe Londen, New York of Shanghai zal Utrecht niet worden, maar de skyline verandert wel met de jaren. Hoogbouw is een van de manieren waarop de stad meer woningen krijgt, maar het is niet de enige oplossing. a

Hoeveel Utrechtse bierbrouwerijen ken jij?

Lokaal bier uit héél Nederland bestel je bij Buurtbier.nl