Vier vragen over

Vier vragen over bouwen boven het spoor

De gemeente zoekt vanwege de groei van de stad naar plekken binnen Utrecht die geschikt zijn voor stedelijke verdichting; bouwen binnen de stad. De spoorzone kan daar volgens de gemeente ‘een interessante locatie’ voor zijn en ze onderzoekt daarom de mogelijkheden voor het bouwen boven en langs de sporen. Uit het nieuwe mobiliteitsplan bleek al dat de gemeente meerdere centrale knooppunten langs de ring wil aanleggen. Het idee daarachter is dat de drukte zich niet concentreert op alleen Utrecht Centraal. De spoorzone moet méér worden dan een barrière die volgens onderzoekers te vergelijken is met de Berlijnse Muur.

1Hoe is de situatie in het stationsgebied nu? Tekst: Ilana Noot

In Utrecht wordt al sinds de jaren 90 gewerkt aan het stationsgebied. Onder fase 1 van het plan vielen onder meer het nieuwe station, de verbouwing van Hoog Catharijne, Vredenburg, de singel, het Stadskantoor, het nieuwe Jaarbeursplein en de Moreelsebrug. Die fase is inmiddels afgerond, maar er wordt nog volop gebouwd in het stationsgebied. Fase 2 is inmiddels in volle gang, met de ontwikkeling van Beurskwartier en ook tegen het stationsgebied aan wordt gebouwd, bijvoorbeeld aan de Merwedekanaalzone, de Tweede Daalsedijk en de vernieuwing van de Jaarbeurs.

Om erachter te komen of er gebouwd kan worden boven het spoor, heeft de gemeente Utrecht de afgelopen jaren verschillende onderzoeken laten doen. Uit een rapport in 2019 bleek dat de spoorzone vooral een barrière vormt tussen de binnenstad en het gebied waar onder meer Beurskwartier en de Merwedekanaalzone komen. “Door de breedte, ontoegankelijkheid en het minimale aantal overbruggingen van de spoorzone is deze te vergelijken met een Berlijnse Muur die het oude en het nieuwe centrum van elkaar scheidt”, was in 2019 te lezen in een ontwerpend onderzoek.

2Waarom onderzoekt de gemeente of er boven het spoor gebouwd moet worden?

De gemeente Utrecht, NS, ProRail en het Rijksvastgoedbedrijf hebben in 2019 op basis van het eerdere onderzoek een tweede onderzoek laten doen naar de mogelijkheden voor de ruimtes boven en rondom het spoor. Door beide kanten van het spoor te verbinden zou er meer ruimte komen, bijvoorbeeld voor wonen en werken in het gebied. Volgens de gemeente bewijst het succes van de Moreelsebrug dat er veel behoefte is aan verbinding over het spoor. “Niet alleen in functioneel gebruik maar in de beleving van ademruimte in het drukke stadscentrum; vergroening van een ‘grijs’ gebied. De tijd is voorbij dat de stationshal ingeklemd zat tussen een winkelcentrum en een drukke lawaaiige weg. Dit smaakt naar meer”, zei de gemeente destijds.

Ook blijkt dat niet alleen verbindingen tussen de twee gebieden, bijvoorbeeld in de vorm van bruggen, van belang zijn. Het stationsgebied moet volgens de gemeente worden gezien als ‘vergrote binnenstad’, waarin het station op zichzelf een plek is om te verblijven en het spoor geen barrière meer vormt tussen de historische binnenstad, het nieuwe Jaarbeursdistrict, het Beurskwartier en de Merwedekanaalzone.

3Gaat er in Utrecht dan gebouwd worden boven het spoor?

Volgens de gemeente is het onderzoek erin geslaagd om een beeld te geven van hoe de historische binnenstad verbonden kan worden met het gebied aan de andere kant van het spoor, waaronder Beurskwartier en de Merwedekanaalzone. Er zou zo een nieuw middengebied gecreëerd kunnen worden: Het Nieuwe Midden.

De gemeente concludeert ook dat er voorlopig niet gebouwd gaat worden boven het spoor. Uit het onderzoek bleek dat bouwen boven het spoor heel complex en kostbaar is. De kosten komen volgens de gemeente ver boven de baten uit. “Het vinden van een acceptabel evenwicht daartussen is, ook lange termijn, een grote uitdaging, waarbij nog veel onderzocht moet worden”, liet de gemeente begin deze maand weten. De gemeente wil vooral dat onderzoek aantoont dat bouwen boven het spoor het publieke belang dient en maatschappelijke meerwaarde heeft. Als dat niet het geval is, zijn de forse benodigde investeringen namelijk niet gerechtvaardigd, vindt de gemeente.

Naast geld, gaat het ook om complexiteit. Uit het onderzoek blijkt namelijk dat er een aantal grote uitdagingen is waar niet meteen een oplossing voor te vinden is. Het gaat dan vooral om de bereikbaarheid van het centrum, die nu al tegen de grenzen aanloopt. Maar ook allerlei andere kwesties zoals het overbruggen van hoogteverschillen en een goede verblijfskwaliteit spelen een rol.

4Wat gaat er dan wel gebeuren in het spoorgebied?

De gemeente gaat voorlopig dus niet bouwen boven het spoor: bouwen boven het spoor is voor nu te ingewikkeld en vraagt veel nader onderzoek. De gemeente wil nu eerst de plannen voor het Beurskwartier, Lombokplein en de Merwedekanaalzone realiseren.

Wel wil de gemeente kijken of er meer verbindingen kunnen worden aangelegd. Het blijkt namelijk dat het belangrijk is om de twee stadshelften op een logische manier met elkaar te verbinden. Het gaat dan om verbindingen over de sporen heen, maar ook onder de sporen door. Een van de situaties die wordt onderzocht is of het Forum kan worden doorgetrokken naar het Kruisvaartkwartier. Ook wordt in het eerste onderzoek uit 2019 een fetsverbinding van de Jeremias de Deckerstraat en de Nicolaas Beetsstraat genoemd. De gemeente benadrukte vorige week dat het belangrijk blijft om die verbinding te realiseren.

De gemeente geeft aan dat gekeken wordt of de ambitie voor bouwen boven het spoor in de toekomst weer opgepakt kan worden. Voordat boven het spoor gebouwd kan worden, zijn eerst de goede verbindingen nodig die de gemeente nu wil bestuderen. Die nieuwe verbindingen worden dan ook zo gemaakt dat in de toekomst wel bebouwing boven het spoor mogelijk is.