Boekhandels

UTRECHTSE BOEKHANDELS

‘Als je het me vorig jaar rond deze tijd had gevraagd, had ik gezegd: dit was het’

Tekst: Ilana Noot / Fotogra e portret: Ilvy Njiokiktjien

Langzamerhand worden voor verschillende sectoren de gevolgen van de coronacrisis voor de lange termijn duidelijk. Zo ook voor de boekensector. De Universiteit Utrecht publiceerde onlangs een onderzoek naar hoe de veerkracht van de boekensector tijdens en na de coronacrisis versterkt zou kunnen worden. De onderzoekers doen daarin aanbevelingen aan de boekensector, onder meer op het gebied van online verkoop, vergoedingen aan auteurs, samenwerking binnen de sector en leesbevordering onder jongeren. DUIC sprak met Marischka Verbeek van de Utrechtse boekwinkel Savannah Bay over de coronacrisis, het rapport en de toekomst van de boekwinkels.

Het rapport richt zich op de eerste coronaperiode, van maart tot december vorig jaar. “Als je me vorig jaar rond deze tijd had geïnterviewd, had ik gezegd: dit was het”, zegt Marischka Verbeek van Savannah Bay. “Als ik nu terugkijk dan is die allereerste periode het heftigst geweest voor ons. Er was toen nog geen lockdown, maar wel een soort psychologische lockdown. Mensen waren in april en mei vorig jaar echt heel bang om de stad in te gaan. Het werd in één keer super stil, de straten waren uitgestorven. Dat is zelfs in de lockdown sinds half december niet meer zo geweest”, legt Verbeek uit.

Maar niet alleen het wegblijven van klanten maakte het een lastige tijd voor Savannah Bay. “Ik weet nog goed dat de maatregelen werden afgekondigd. Ik zat met mijn winkelmanager achter de computer en we zagen in de mail alleen maar afzeggingen binnenstromen.” Meer dan de helft van de omzet van Savannah Bay komt van verkoop op locatie, zoals evenementen en congressen, legt Verbeek uit. “Die hele poot onder onze omzet viel in één keer weg en daar kwam niet meteen iets voor in de plaats. Wij gingen dus helemaal in het begin van 100 naar bijna 0. We zijn een kleine boekwinkel en hebben weinig vet op de botten.”

Ook vanuit de rest van de sector werden al tijdens de eerste lockdown noodsignalen uitgezonden, maar acute rampen in boekenland bleven tot nu toe uit, schrijven de onderzoekers van de Universiteit Utrecht. Dat beaamt ook Verbeek. “Eigenlijk hebben we het na de eerste klap wonderbaarlijk genoeg veel beter gedaan dan we verwachtten en vreesden. Het was heel hard werken omdat iedereen online ging bestellen en die pakketjes ook verstuurd moesten worden, maar uiteindelijk hebben we zelfs meer omzet gedraaid dan in 2019.”

Savannah Bay heeft zich tot nu toe goed staande kunnen houden. Hoe hebben jullie dat voor elkaar gekregen?

“We hadden de mazzel dat we net onze webshop helemaal hadden herzien, dus die konden we meteen inzetten. Na een maand of anderhalf zag je dat mensen de weg naar onze webshop begonnen te vinden, zowel bestaande klanten als nieuwe klanten. De actie #steunjeboekhandel die in januari werd opgetuigd, heeft daar zeker aan bijgedragen. “Het was bijna drukker dan met kerst, qua bestellingen.” Ook andere externe factoren gaven Savannah Bay een welkom duwtje in de rug. “Wat ook van invloed was, en dat is denk ik echt specifek voor Savannah Bay, is dat eind mei en begin juni de Black Lives Matter-discussie op gang kwam. Toen is bij ons de boel echt ontploft, omdat heel veel mensen die Savannah Bay nog niet kenden zich afvroegen waar ze over dat onderwerp nou meer konden vinden. Ja, dan kom je toch vrij snel bij ons uit, omdat we op dat gebied de specialist zijn. De actualiteit en acties als #steunjeboekhandel hebben ons gered. En natuurlijk de loyaliteit van de klant. Zelfs winkels in Utrecht die nog geen webshop hadden kregen via de mail en telefoon zo ontzettend veel bestellingen.”

Het rapport noemt als positief effect van de coronacrisis versnelde digitale innovaties. Hoe is dat bij Savannah Bay gegaan?

“Los van de webshop zijn we meer, maar vooral professioneler gaan communiceren via sociale media. Voorheen gooiden we alles wat we leuk vonden op een van de sociale media, maar sinds corona zijn we meer na gaan denken wat de klant wil weten nu hij niet in de winkel kan komen. We zijn veel gerichter gaan werken, met dank aan een nieuwe stoet vrijwilligers. Er zaten natuurlijk heel veel mensen thuis uit de culturele sector. Die zeiden: nou, mijn werk houdt even op, dus ik kom jullie wel helpen. Toen hadden we ineens een booming social media-team dat van alles wist waar ik geen verstand van heb”, legt Verbeek uit. “Op Instagram hadden we zo’n driehonderd volgers en we naderen nu de drieduizend. Daar zit dus ook echt ons publiek.” Die omslag in de communicatie was voor Verbeek overigens niet helemaal vanzelfsprekend. “Ik heb heel lang gezegd, ik wil geen livestreams, omdat ik het koud en afstandelijk vind, maar nu heb ik tijdens de Boekenweek toch twee livestreams gepland staan. Je wil iets doen en dat kan nog niet in de winkel, dus we doen het toch maar wel nu. Maar mijn hart ligt toch bij een volle winkel waar mensen ademloos naar de schrijver zitten te luisteren en daarna meteen met elkaar in gesprek kunnen.”

Doordat fysieke boekhandels tijdens de lockdown (deels) gesloten waren, zagen ze volgens de onderzoekers veel omzet naar digitale verkoopplatforms als bol.com gaan. Hoe kijk jij daar tegenaan?

“Die verschuiving betekent dat op een gegeven moment de diversiteit in je winkelaanbod verdwijnt. Ik geloof wel dat dat een acuut gevaar is. Maar het gaat ook om diversiteit in je literatuuraanbod. Wij praten met de klant en raden vervolgens een boek of genre aan dat diegene nog niet kent. Dat zit vaak net een beetje buiten de comfortzone van de klant en het zijn niet de bestsellers. Als dat helemaal weg zou vallen, dan kan je een genre als bijvoorbeeld poëzie bijna opvegen”, stelt Verbeek. “De diversiteit van het aanbod komt door online verkoop op grote platforms wel in gevaar. Net als de deskundigheid. Als je kijkt naar onze specialisaties, zoals queer literatuur of boeken over Black Lives Matter, dan kan ik tegen een klant zeggen: je zou dit moeten lezen, dit past bij de fase waar je nu bent en waar je vandaan komt. En zo raden wij allerlei klanten allerlei boeken aan. Ik geloof nooit dat zoiets door een algoritme vervangen kan worden.”

Kan samenwerking binnen de boekensector zorgen voor een stabielere toekomst? “Ik merk in Utrecht wel dat boekwinkels weinig samenwerken en dan niet omdat we dat niet willen. Iedereen zit in hetzelfde schuitje, maar opereert wel op zijn eigen eilandje. Iedereen vindt voortdurend zelf het wiel uit, terwijl we veel meer samen hadden kunnen werken. Hoe doe je dat bijvoorbeeld met zoveel honderd pakketten versturen? Dat soort samenwerking komt er dan niet van, want je bent allemaal zo

hard bezig met de boel draaiende houden. Dat is jammer. De boekwinkels mogen wel meer gezamenlijk hun stem laten horen. We hebben echt zoveel mooie boekwinkels in de stad. Dat is best bijzonder. Ik hoop dat we dat kunnen gaan laten zien als we allemaal weer een beetje uit deze fase zijn. Tot nu toe overleven we het nog en dat moet ook zo blijven.”

Naast samenwerking tussen boekhandels onderling vindt Verbeek ook samenwerking met auteurs belangrijk. “Ik maak, naast de gewone loonmaatregel, dan ook dankbaar

gebruik van de steun bij het Letterenfonds en de KBB (Koninklijke Boekverkopers Bond, red.). Daar kan je met auteurs een aanvraag doen. Daarmee worden vooral de auteurs betaald, maar dat is voor een boekwinkel ook heel belangrijk omdat je dan evenementen met schrijvers kan blijven organiseren. Dat is wel heel fjn. Discussies over boekwinkels gaan bijna altijd over de band met de klant. Die is heel belangrijk, maar de band met schrijvers is minstens zo belangrijk. We hebben de schrijvers soms nog wel meer gemist dan de klant.”

Een tweede bedreiging die het rapport noemt voor de boekensector is ontlezing bij jongeren. Zie jij dat ook zo?

“Leesbevordering bij jongeren leeft zo ontzettend binnen Utrecht. Iedereen ziet hoe het misgaat, het is echt een grote dreigende wolk. City of Literature is nu, met heel veel verschillende partners - van festivals, tot onderwijsmensen, tot gemeente - bezig met het opzetten van een leesbevorderingsproject. Je ziet bij ons allemaal een enorme drive om dat binnen Utrecht aan te pakken. Ik ben heel benieuwd, het staat nog heel erg in de kinderschoenen, maar er gaan wel mooie dingen gebeuren.”

Nederlandse kabinet handelt?

“Ik kan me voorstellen dat de regering op dit moment belangrijkere dingen aan het hoofd heeft, maar ik ben wel kritisch over de manier waarop in het algemeen over cultuur wordt gedacht. Er is altijd strijd over of boekhandels een onderdeel zijn van de cultuursector of retail. We zitten natuurlijk op het snijvlak, maar de economische kant wordt bijzonder vaak benadrukt. Dat je gewoon retailer bent en je maar moet redden, dus. Terwijl ik ervan overtuigd ben dat een fysieke plek in de stad veel waarde heeft en dat moet beschermd worden.

Dat geldt overigens niet alleen voor boekwinkels. Ik hoop dat de overheid meer oog krijgt voor het sociale aspect van de detailhandel in het algemeen. Naast Savannah Bay zit bijvoorbeeld een wolwinkel. Daar komen zoveel mensen samen om informatie uit te wisselen en te breien. Daar is eigenlijk dezelfde uitwisseling van verhalen en ervaringen als bij ons. Mensen komen er een beetje op adem.”

'Ik merk in Utrecht wel dat boekwinkels weinig samenwerken'

Het rapport waarschuwt wel voor de toekomst. De onderzoekers denken dat er veel faillissementen aankomen als de effecten van de steunpakketten van de overheid uitgewerkt zijn. De echte klappen moeten dus nog vallen. Hoe zie jij dat?

“Er is heel lang tegen ons gezegd: ‘bestaan jullie nog?’ Als een soort fossiel dat er op wonderbaarlijke wijze nog steeds is. Nu is het veel vaker: ‘Oh, zoek je dit boek? Dan moet je bij Savannah Bay zijn’. Dat geeft ons veel zelfvertrouwen. Dat we dit doorstaan hebben geeft sjeu naar de toekomst toe. Maar, zoals het rapport ook zegt, de spannende tijd komt eigenlijk nog. Toen we net weer open waren, zakte het weer even in en we mogen nog steeds niks organiseren. Ik denk dat voor de Nederlandse boekwinkels de komende periode heel belangrijk wordt. Het is wel spannend. Ik ben heel benieuwd wat de zomer gaat doen.” a

De woningnood in Utrecht is hoog. Enorm hoog. Zoek je met z’n tweeën een woning, dan

maak je met twee goede salarissen nog wel een kans. Ben jij een doorstarter, ook dan is het waarschijnlijk met jouw overwaarde geen probleem. Wil jij op dit moment in je eentje een woning kopen? Als je 3 keer modaal verdient en/of rijke ouders hebt, moet het lukken. Heb je dit niet? Dan ben je zo goed als kansloos.

Onze samenleving is ingesteld op gezinnen en stellen. Dat is de norm. Toch is in Utrecht 52% van alle huishoudens alleenstaand. Dit is een groot onderdeel van de enorme woningnood. Je hoorde het goed, 52% van alle huishoudens in Utrecht is single. Dat is toch bizar? Hierdoor wonen steeds meer mensen noodgedwongen in te dure huurwoningen of op hun 30ste nog steeds samen met vrienden in een kamer.

Het grootste aantal zoekers op de woningmarkt zoekt een woning tussen de € 375.000 en € 400.000. Het liefste willen mensen 5 slaapkamers en bij voorkeur 100 m2 of groter. Het allerliefste hebben we een woonhuis in plaats van een appartement en ook buitenruimte is heel erg belangrijk. Deze eisen en dit budget is kansloos in Utrecht. Als starter met een modaal salaris kun je op dit moment € 170.000 lenen. In Utrecht en 15 km er omheen kun je alleen een studio komen in een woonvereniging met beperkte fnancieringsmogelijkheden. Onze starters moeten uitwijken naar Friesland, Groningen, Zeeland, Overijssel of Limburg. Pas daar kunnen we wensen en budget verenigen. In Nederland hebben we relatief veel vierkante meters per persoon. We hebben gemiddeld maar liefst 65 vierkante meter per persoon tot onze beschikking. Ter vergelijking, onze oosterburen hebben gemiddeld 46 vierkante meter ter beschikking. We zijn in Nederland dus met onze wensen relatief verwend. Maar er is een enorme woningnood. In de steden hebben we relatief minder m2’s tot onze beschikking. Maar kunnen we hier niet de grote leegstaande kantoorlocaties ombouwen. Grote gedeelde rooftopterrassen en inpandige gezamenlijke thuiswerkplekken? Dan kunnen we veel meer starters huisvesten en toch aan de vraag voldoen?

We zien bij onze single starters voornamelijk de vraag naar een goede thuiswerkplek, een goede buitenruimte en bij voorkeur een open keuken. Starters willen vooral iets opbouwen en een eigen plek creëren. Het gat met huren en kopen wordt steeds groter. We moeten kantoorgebouwen transformeren, kleinere appartementen creëren met meer gedeelde voorzieningen. Zo kunnen onze starters gaan bouwen aan hun toekomst, kunnen ze faciliteiten delen en kunnen we op minder vierkante meters meer starters kwijt. Lieve Gemeente Utrecht, zullen we samen sparren? Wij zitten vol goede ideeën. Zo kunnen onze single starters ook in Utrecht blijven wonen.

Lindy Hendriks is makelaar in Utrecht bij Gusto Casa. Wil jij graag in contact komen met Gusto Casa? Dat kan via 030-2513250 of info@ gustocasa.nl. Kijk ook eens op de website: www.gustocasa.nl

€ €19, -

€ €17, -

€10, -