8
NR. 126 | MEI 2021 Kijk voor het laatste Utrechtse nieuws op DUIC.nl
UTRECHTSE BOEKHANDELS
‘Als je het me vorig jaar rond deze tijd had gevraagd, had ik gezegd: dit was het’ Tekst: Ilana Noot / Fotografie portret: Ilvy Njiokiktjien Langzamerhand worden voor verschillende sectoren de gevolgen van de coronacrisis voor de lange termijn duidelijk. Zo ook voor de boekensector. De Universiteit Utrecht publiceerde onlangs een onderzoek naar hoe de veerkracht van de boekensector tijdens en na de coronacrisis versterkt zou kunnen worden. De onderzoekers doen daarin aanbevelingen aan de boekensector, onder meer op het gebied van online verkoop, vergoedingen aan auteurs, samenwerking binnen de sector en leesbevordering onder jongeren. DUIC sprak met Marischka Verbeek van de Utrechtse boekwinkel Savannah Bay over de coronacrisis, het rapport en de toekomst van de boekwinkels.
H
et rapport richt zich op de eerste coronaperiode, van maart tot december vorig jaar. “Als je me vorig jaar rond deze tijd had geïnterviewd, had ik gezegd: dit was het”, zegt Marischka Verbeek van Savannah Bay. “Als ik nu terugkijk dan is die allereerste periode het heftigst geweest voor ons. Er was toen nog geen lockdown, maar wel een soort psychologische lockdown. Mensen waren in april en mei vorig jaar echt heel bang om de stad in te gaan. Het werd in één keer super stil, de straten waren uitgestorven. Dat is zelfs in de lockdown sinds half december niet meer zo geweest”, legt Verbeek uit. Maar niet alleen het wegblijven van
klanten maakte het een lastige tijd voor Savannah Bay. “Ik weet nog goed dat de maatregelen werden afgekondigd. Ik zat met mijn winkelmanager achter de computer en we zagen in de mail alleen maar afzeggingen binnenstromen.” Meer dan de helft van de omzet van Savannah Bay komt van verkoop op locatie, zoals evenementen en congressen, legt Verbeek uit. “Die hele poot onder onze omzet viel in één keer weg en daar kwam niet meteen iets voor in de plaats. Wij gingen dus helemaal in het begin van 100 naar bijna 0. We zijn een kleine boekwinkel en hebben weinig vet op de botten.” Ook vanuit de rest van de sector werden
al tijdens de eerste lockdown noodsignalen uitgezonden, maar acute rampen in boekenland bleven tot nu toe uit, schrijven de onderzoekers van de Universiteit Utrecht. Dat beaamt ook Verbeek. “Eigenlijk hebben we het na de eerste klap wonderbaarlijk genoeg veel beter gedaan dan we verwachtten en vreesden. Het was heel hard werken omdat iedereen online ging bestellen en die pakketjes ook verstuurd moesten worden, maar uiteindelijk hebben we zelfs meer omzet gedraaid dan in 2019.” Savannah Bay heeft zich tot nu toe goed staande kunnen houden. Hoe hebben jullie dat voor elkaar gekregen? “We hadden de mazzel dat we net onze webshop helemaal hadden herzien, dus die konden we meteen inzetten. Na een maand of anderhalf zag je dat mensen de weg naar onze webshop begonnen te vinden, zowel bestaande klanten als nieuwe klanten. De actie #steunjeboekhandel die in januari werd opgetuigd, heeft daar zeker aan bijgedragen. “Het was bijna drukker dan met kerst, qua bestellingen.” Ook andere externe factoren gaven Savannah Bay een welkom duwtje in de rug. “Wat ook van invloed was, en dat is denk ik echt specifiek voor Savannah Bay, is dat eind mei en begin juni de Black Lives Matter-discussie op gang kwam. Toen is bij ons de boel echt ontploft, omdat heel veel mensen die Savannah Bay nog niet kenden zich afvroegen waar ze over dat onderwerp nou meer konden vinden. Ja, dan kom je toch vrij snel bij ons uit, omdat we op dat gebied de specialist zijn. De actualiteit en acties als #steunjeboekhandel hebben ons gered. En natuurlijk de loyaliteit van de klant. Zelfs winkels in Utrecht die nog geen webshop hadden kregen via de mail en telefoon zo ontzettend veel bestellingen.” Het rapport noemt als positief effect van de coronacrisis versnelde digitale innovaties. Hoe is dat bij Savannah Bay gegaan? “Los van de webshop zijn we meer, maar vooral professioneler gaan communiceren via sociale media. Voorheen gooiden we alles wat we leuk vonden op een van de sociale media, maar sinds corona zijn we meer na gaan denken wat de klant wil weten nu hij niet in de winkel kan komen. We zijn veel gerichter gaan werken, met dank aan een nieuwe stoet vrijwilligers. Er zaten natuurlijk heel veel mensen thuis uit de culturele sector. Die zeiden: nou, mijn werk houdt even op, dus ik kom jullie wel helpen. Toen hadden we ineens een booming
social media-team dat van alles wist waar ik geen verstand van heb”, legt Verbeek uit. “Op Instagram hadden we zo’n driehonderd volgers en we naderen nu de drieduizend. Daar zit dus ook echt ons publiek.” Die omslag in de communicatie was voor Verbeek overigens niet helemaal vanzelfsprekend. “Ik heb heel lang gezegd, ik wil geen livestreams, omdat ik het koud en afstandelijk vind, maar nu heb ik tijdens de Boekenweek toch twee livestreams gepland staan. Je wil iets doen en dat kan nog niet in de winkel, dus we doen het toch maar wel nu. Maar mijn hart ligt toch bij een volle winkel waar mensen ademloos naar de schrijver zitten te luisteren en daarna meteen met elkaar in gesprek kunnen.” Doordat fysieke boekhandels tijdens de lockdown (deels) gesloten waren, zagen ze volgens de onderzoekers veel omzet naar digitale verkoopplatforms als bol.com gaan. Hoe kijk jij daar tegenaan? “Die verschuiving betekent dat op een gegeven moment de diversiteit in je winkelaanbod verdwijnt. Ik geloof wel dat dat een acuut gevaar is. Maar het gaat ook om diversiteit in je literatuuraanbod. Wij praten met de klant en raden vervolgens een boek of genre aan dat diegene nog niet kent. Dat zit vaak net een beetje buiten de comfortzone van de klant en het zijn niet de bestsellers. Als dat helemaal weg zou vallen, dan kan je een genre als bijvoorbeeld poëzie bijna opvegen”, stelt Verbeek. “De diversiteit van het aanbod komt door online verkoop op grote platforms wel in gevaar. Net als de deskundigheid. Als je kijkt naar onze specialisaties, zoals queer literatuur of boeken over Black Lives Matter, dan kan ik tegen een klant zeggen: je zou dit moeten lezen, dit past bij de fase waar je nu bent en waar je vandaan komt. En zo raden wij allerlei klanten allerlei boeken aan. Ik geloof nooit dat zoiets door een algoritme vervangen kan worden.” Kan samenwerking binnen de boekensector zorgen voor een stabielere toekomst? “Ik merk in Utrecht wel dat boekwinkels weinig samenwerken en dan niet omdat we dat niet willen. Iedereen zit in hetzelfde schuitje, maar opereert wel op zijn eigen eilandje. Iedereen vindt voortdurend zelf het wiel uit, terwijl we veel meer samen hadden kunnen werken. Hoe doe je dat bijvoorbeeld met zoveel honderd pakketten versturen? Dat soort samenwerking komt er dan niet van, want je bent allemaal zo
