Cameratoezicht

Waarom hangen er niet veel meer camera’s in de stad? En nog zes vragen over camerabeveiliging in Utrecht

Het lijkt zo simpel; hang de stad gewoon vol met camera’s om Utrecht veiliger te maken. Zo werkt het echter niet. Er zijn pagina’s vol geschreven over het camerabeleid want niet iedereen is voorstander van honderden elektronische ogen op straat. Kort gezegd heeft dat te maken met de afweging tussen privacy en veiligheid en met de discussie over het nut van cameratoezicht. Deze discussie werd recent in Utrecht weer aangewakkerd toen burgemeester Sharon Dijksma na een explosie besloot twee camera’s te plaatsen in de Geuzenwijk. Hiermee komt het aantal gemeentelijke camera’s op 83, terwijl de raad eerder afsprak om een maximum van 81 aan te houden.

Tekst: Robert Oosterbroek

1Hoe is het cameratoezicht tot stand gekomen?

Het cameratoezicht van de gemeente is als proef begonnen op de Neude en de Mariaplaats en de begonnen op de Neude en de Mariaplaats en de route daartussen in 2001. Het experiment was route daartussen in 2001. Het experiment was succesvol en het aantal camera’s in de binnenstad succesvol en het aantal camera’s in de binnenstad werd uitgebreid. Sinds 2005 zijn de camera’s ook te werd uitgebreid. Sinds 2005 zijn de camera’s ook te zien buiten het centrum. Lombok had de primeur zien buiten het centrum. Lombok had de primeur waarop andere wijken volgden. In 2009 waren er waarop andere wijken volgden. In 2009 waren er 87 camera’s in Utrecht maar doordat prostitutielo87 camera’s in Utrecht maar doordat prostitutielocatie het Zandpad sloot konden de camera’s daar catie het Zandpad sloot konden de camera’s daar verwijderd worden waarna het aantal camera’s op verwijderd worden waarna het aantal camera’s op 78 uitkwam. 78 uitkwam.

2Nu zijn er normaliter 81 camera’s, hoe kan dat dan?

In 2007 besloot de gemeenteraad in Utrecht al het aantal camera’s in de stad te bevriezen op het toenmalige getal 87. Toen de camera’s in 2014 op het Zandpad weggehaald werden kwam het maximum op 78 te liggen. In 2017 werd echter besloten dat er, naast de vaste camera’s, ook behoefte was aan fl exibel cameratoezicht. De meest recente afspraken en beleidsregels gaan uit van 75 vaste camera’s en 6 fl exibele camera’s, 81 in totaal in dus.

3Wat is exibel cameratoezicht?

In Utrecht hangen honderden camera’s. Zo zijn er camera’s die automobilisten controleren die de milieuzone inrijden, camera’s die bij bruggen hangen om te kijken of ze veilig kunnen openen en sluiten en camera’s in het kader van terrorismebestrijding bij station Utrecht Centraal. In dit verhaal hebben we het over camera’s van de gemeente die gebruikt worden om de openbare orde te beschermen en moeten bijdragen aan veiligheid op straat. Er zijn vaste en fl exibele camera’s. De vaste camera’s hangen veelal in de binnenstad, de situatie verandert daar niet heel veel en de camera’s zijn in grote getale aanwezig. Elk jaar wordt gekeken of de 75 vaste camera’s nog op de juiste plek hangen. De fl exibele camera’s worden ingezet als er ergens tijdelijke overlast of criminaliteit voortkomt. De 6 fl exibele camera’s krijgen om de drie tot zes maanden een nieuwe plek.

4Maar waarom nou toch elke keer dat maximumaantal?

het verdere beleid daaromheen komt vooral voort het verdere beleid daaromheen komt vooral voort uit de (ideologische) standpunten van de gemeenuit de (ideologische) standpunten van de gemeenteraad. Zo schrijft D66 Utrecht in haar programma: teraad. Zo schrijft D66 Utrecht in haar programma: “Een belangrijk onderdeel van veiligheid is je vrij “Een belangrijk onderdeel van veiligheid is je vrij voelen zonder het gevoel te hebben dat iemand voelen zonder het gevoel te hebben dat iemand over je schouder meekijkt. Het bewaken van de over je schouder meekijkt. Het bewaken van de privacy van de inwoners van Utrecht is daarom privacy van de inwoners van Utrecht is daarom van belang […] Wij pleiten ervoor vrijheden niet van belang […] Wij pleiten ervoor vrijheden niet doelloos op te offeren in ruil voor schijnveiligheid. doelloos op te offeren in ruil voor schijnveiligheid. D66 is daarom terughoudend bij het inzetten van D66 is daarom terughoudend bij het inzetten van cameratoezicht en preventief fouilleren. Deze cameratoezicht en preventief fouilleren. Deze maatregelen dienen altijd tijdelijk, doelgericht en maatregelen dienen altijd tijdelijk, doelgericht en proportioneel te zijn.” De grootste partij uit de raad proportioneel te zijn.” De grootste partij uit de raad schrijft: “GroenLinks staat kritisch tegenover de schrijft: “GroenLinks staat kritisch tegenover de inzet van cameratoezicht. Voordat camera’s worden inzet van cameratoezicht. Voordat camera’s worden opgehangen, moet duidelijk zijn wat het doel is van opgehangen, moet duidelijk zijn wat het doel is van cameratoezicht en waarom andere middelen onvolcameratoezicht en waarom andere middelen onvoldoende helpen.” Daarentegen is de VVD in Utrecht doende helpen.” Daarentegen is de VVD in Utrecht juist tegen een maximumaantal camera’s: “Mobiel juist tegen een maximumaantal camera’s: “Mobiel cameratoezicht is een bewezen en effectief middel om de stad veiliger te maken. Daarom willen wij dat de gemeente cameratoezicht makkelijker en sneller (kan) gebruiken. Op plekken waar bijvoorbeeld uit politiemeldingen is gebleken dat het nodig is, moeten camera’s kunnen worden opgehangen.” Ook in het coalitieakkoord, de vierjarige visie van het bestuur van de stad staat: “Het huidige maximum aantal camera’s blijft ongewijzigd en we hebben aandacht voor het beschermen van privacy.”

5Er zijn dus ideologische afwegingen, hoe uit zich dat in het beleid?

Naast het maximumaantal camera’s is er een lijst met criteria gemaakt waar het vaste en fl exibele camera-inzet aan moet voldoen. Er worden zelfs Europese richtlijnen genoemd voor het cameratoezicht. Zo moet er behoefte in de maatschappij zijn voor camera’s en moet er een ‘evenwichtige verhouding’ zijn tussen de mate van overlast en het inzetten van camera’s. Ook moet het doel, zoals bijvoorbeeld verminderen van overlast, niet te behalen zijn met andere maatregelen. Naast deze Europese richtlijnen zijn er ook nog aanvullende criteria gemaakt. Zo zijn camera’s altijd onderdeel van een pakket aan maatregelen en moeten er in de gebieden waar de camera’s geplaatst worden altijd meerdere problemen spelen. Daarnaast worden er afspraken gemaakt over het gebruik van de beelden en over verdere stappen. Voor vaste camera’s geldt dat er sprake moet zijn van ‘langdurige verstoring van de openbare orde’. Bij fl exibel toezicht kan het gaan om een recente verstoring zoals een inbraakgolf, of een te verwachten verstoring, zoals autobranden rond oud en nieuw. Tot medio 2022 geldt nog het huidige beleid, volgend jaar wordt er een nieuwe evaluatie gemaakt en weer een nieuw plan voor de toekomst. De gemeenteraadsverkiezingen spelen daarin natuurlijk ook een rol. 6 Zit iemand echt de hele dag naar de camerabeelden te kijken?

In de meest recente evaluatie uit 2018 wordt meer verteld over de toezichtcentrale. In het politiebureau aan de Briljantlaan worden de beelden van de camera’s op grote schermen geprojecteerd. De camera’s in de binnenstad worden op maandag en dinsdag van 18.00 tot 02.00 uur live bekeken, van woensdag tot en met zaterdag van 18.00 tot 06.00 uur en op zondag van 12.00 tot 02.00 uur. De meeste camera’s in de wijken worden bekeken van 15.00 tot 02.00 uur, maar er zijn een aantal camera’s die onder het binnenstadsregime vallen. Dan is er nog een speciale categorie camera’s en die staan bij stadion Galgenwaard. De camera’s bij het stadion worden alleen bij wedstrijden en evenementen uitgekeken, dit gebeurt niet aan de Briljantlaan, maar in de commandokamer in het voetbalstadion zelf. Alle beelden van alle camera’s worden ook nog 28 dagen bewaard.

7Nu weer even terug naar de Geuzenwijk, wat is er aan de hand?

Na een fl inke explosie op 10 juli op het speelpleintje bij de Lumbresstraat stapte burgemeester Sharon Dijksma in de auto om met bewoners te spreken. De knal zorgde voor schade en zorgen onder bewoners. De explosie vond plaatst nadat de fl exibele camera’s – die er een half jaar stonden – waren weggehaald. De burgemeester besloot kort na haar bezoek aan de wijk dat de camera’s zouden terugkomen, maar daarbij besloot ze ook dat er niet op een andere plek camera’s weggehaald zouden worden. Daarmee handelde ze, naar eigen zeggen, op ‘gespannen voet met de uitgangspunten’ van de eerder gemaakte afspraken over het maximumaantal schreef Dijksma: “Deze beslissing heb ik vooral genomen naar aanleiding van de gesprekken met bewoners van Geuzenwijk. Zij spraken over jarenlange overlast die gedurende het halfjaar dat er camera’s in de wijk hingen als sneeuw voor de zon verdween. Het signaal dat zij afgaven was duidelijk en indringend.” Hoewel er begrip was voor de zorgen van bewoners was het zelfstandige besluit van de burgemeester ook voer voor politieke discussie, want het maximumaantal was niet voor niets afgesproken. De belofte van de burgemeester dat de camera’s snel weer teruggebracht zouden worden naar 81 was voldoende om de discussie te temperen. a