Op pad met Oud-Utrecht

OP PAD MET OUD-UTRECHT Wisselspoor: het nieuwe leven van de 2e Daalsedijk

Wisselspoor, nieuw leven voor oude NS-gebouwen Concordiastraat

Wil je meeschrijven met 'Op pad met OudUtrecht'? Mail dan naar redactie.nieuwsbrief@ oud-utrecht.nl

2e Daalsedijk en Goudsbloemstraat, muurschildering spoorverleden

De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. We gaan wandelen langs de 2e Daalsedijk, waar de NS met de naam Wisselspoor haar bedrijventerrein een nieuw leven geeft. Van dat nieuwe leven zijn de eerste resultaten al te zien.

Tekst en fotogra e: Bert Poortman

Sinds de aanleg van Rijksweg no. 1 in 1811 - nu de Amsterdamsestraatweg - was het langs de Daalsedijk een stuk rustiger geworden. Aan die rust kwam een einde na de aanleg van de eerste spoorlijn Utrecht-Amsterdam in 1843. Daarna volgde de lijn Utrecht-Amersfoort. Het gebied tussen de Daalsedijk en de spoorlijn kwam geïsoleerd te liggen. Het spoorbedrijf mocht er een fabriek bouwen waar cokes geproduceerd werd als brandstof voor de stoomlocomotieven. Steenkool veroorzaakte verontreiniging en cokes is daarvan verschoond.

Rond 1900 was het gehele terrein gevuld met werkplaatsen voor het spoor. Zo werden er treinwagons gebouwd en spoorwissels gefabriceerd in de Bovenbouwwerkplaats. Alles wat zich boven de fundering van het spoor bevindt, zoals de wissels, wordt in spoortermen ‘bovenbouw’ genoemd. Het spoorwezen behoorde tot de vroegste gebruikers van telegra trein aangekondigd worden. Tele schikt om seinlampen aan en uit te zetten en vanaf 1905 werden de onderdelen en opstellingen daarvoor getest in de Telegraafwerkplaats.

Aan het einde van de 2e Daalsedijk staat nu de Onderdelenwerkplaats nog als laatste restant van de aanwezigheid van de Nederlandse Spoorwegen. Ook deze werkplaats zal te zijner tijd niet ontkomen aan een herbestemming conform het plan ‘Wisselspoor’.

Wisselspoor

In 1998 begon het nadenken over nieuw bestemmingen toen de NS-bedrijven aan de 2e Daalsedijk verkocht waren. De grond en de gebouwen bleven NS- eigendom; de bedrijven vertrokken in de daarop volgende jaren naar elders. De NS smeedde samen met ambtenaren van de gemeente Utrecht plannen voor een nieuwe toekomst van het terrein. Hergebruik of voortgezet gebruik in te behouden gebouwen leek een goed idee. Het uiteindelijke plan uit 2015 met de naam ‘Wisselspoor’ voorziet in een toekomst voor wonen, groen, creatieve bedrijvigheid, horeca en cultuur. Dat plan kreeg de goedkeuring van de gemeenteraad.

Sinds kort heeft de Bovenbouwwerkplaats een nieuw leven als parkeergarage en bedrijvencentrum. De kleurrijke woonwijk er omheen is net opgeleverd. Richting de stad heeft Aluin haar theaterlocatie in de oude Telegraafwerkplaats. Aan de dwars op de 2e Daalsedijk lopende Concordiastraat zijn in de jaren 1980 nog nieuwe NS gebouwen gerealiseerd. Testwerk voor het spoor wordt nu gedaan in het kantoor van DEKRA Rail, een voormalig NS bedrijf. DePlaatsmaker heeft een ander gebouw mogen ombouwen tot werkruimten voor creatieve ondernemers. Het project Wisselspoor is nog niet af. Er ligt nog een groot terrein dat na de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) een belangrijke functie vervulde in de modernisering van het spoor.

Modernisering van het spoor

Na de oorlog moesten veel spoorlijnen hersteld worden. De NS kreeg daarvoor hulp dankzij het Marshallplan. Tot die tijd was handarbeid nodig voor het omzetten van wissels, het bedienen van spoorbomen en het begeleiden van treinen op stations. Met technieken uit de Verenigde Staten kon dat alles geautomatiseerd worden. Hulp kwam ook in de vorm van rails die Engeland leverde. Die rails konden tot grote lengtes aan elkaar gelast worden. Dat ging een einde maken aan een typisch spoorgeluid, al houdt Guus Meeuwes & Vagar met het nummer ‘Kedeng kedeng’ de herinnering nog levend aan hoe het spoor ooit klonk. Stoomlocomotieven waren niet meer van deze tijd. Het overgrote deel van het spoor ging over op elektriciteit of diesel. Al met al gaf het Marshallplan kansen: de treinen konden met de nieuwe technieken sneller, beter en frequenter rijden.

De wagonfabrieken verhuisden naar Amersfoort. Veel spoormensen uit de buurt gingen werken bij Werkspoor aan de noordzijde van de Cartesiusweg. Ze bleven wel in de buurt wonen, bijvoorbeeld in de huizen van de Utrechtse Bouwvereniging van Spoorwegpersoneel uit 1895. Utrecht werd het Nederlandse centrum voor de moderne bovenbouw van het spoor. Naast het werkgebied aan de 2e Daalsedijk mocht de NS een terrein zuidelijk van de Cartesiusweg in gebruik nemen.

De kantoren van 2e Daalsedijk 8 waren van het NS bedrijf ElectroRail. Van daaruit plande de NS door het hele land de installatie van de nieuwe seinen en bovenleidingen. Het NS bedrijf P & K Rail leverde daarvoor de Portalen over het spoor en de Kasten voor de apparatuur. In 2013 zijn werkplaatsen gesloopt en het lege terrein richting de Ping Pong Club is sinds 2016 gesaneerd. Daar stond namelijk ooit die eerder genoemde cokesfabriek. Enkele historische werkplaatsen zijn behouden gebleven. De komende jaren gaat dit gebied ingevuld worden conform het al gerealiseerde deel van plan Wisselspoor.

Aan het begin van de 2e Daalsedijk staat net voorbij Buurthuis De Uithoek de Weggeefwinkel. Dat lijkt inmiddels een zeer nuttige herbestemming van deze kleine NS loods uit 1950.

Wisselspoor, gemengde bestemming werken en wonen Concordiastraat

Wisselspoor, Onderdelenwerkplaats NS 2e Daalsedijk 14

KERSTDEALS

1+1

GRATIS*

Rundercarpaccio

Doos 10 x 80 g 2 voor

47.98 23. 99

26.15 incl.

*Voor 1+1 gratis geldt: bij de kassa wordt 50% korting over het totaalbedrag verrekend.

2+3

GRATIS**

Rauwe garnalen ASC

Zak 500 g 5 voor

69.95 27. 98

30.50 incl.

**Voor 2+3 gratis geldt: bij de kassa wordt 60% korting over het totaalbedrag verrekend.

Hardanger Noorse gerookte zalm

Folie 150 g 3 voor

3

VOOR***

13.47 10. -

10.90 incl.

Hulp vragen, daar help je ons allemaal mee.

Bel de Rode Kruis Hulplijn: 070-44.55.888

Past je zorgverzekering nog wel bij jou in 2023? In een jaar kan er veel veranderen. Wordt de zorg die jij nodig hebt bijvoorbeeld nog vergoed in je nieuwe polis? Of wil je overal terechtkunnen zonder zelf bij te betalen? Je hebt nog tot en met 31 december om je zorgverzekering te bekijken en ‘m eventueel aan te passen.