Meditation: Etty Hillesum / Meditatie: Etty Hillesum

Meditatie

Etty Hillesum

door Frans van Liere

Meditation

Etty Hillesum

by Frans van Liere

Psalm 42: “Mijn ziel dorst naar God, naar de levende God; wanneer zal ik komen en voor Gods aangezicht verschijnen?”

In maart, toen de grenzen gesloten werden voor international reizen, stond ik net op het punt om mijn broer in Nederland te bezoeken. Ik had er naar uitgezien. Mijn jongste zoon Thomas (20) zou met mij meegaan. Hij ziet zijn nederlandse ooms en tante, en neven en nichten, niet zo vaak. Anders dan veel Michigan families met nederlandse wortels heb ik maar een kleine familie. Ik heb geen bloedverwanten in de VS, en mijn twee broers wonen in Nederland. Een ervan is ongetrouwd. Het afzeggen van de reis trof mij diep. Het was alsof ik weer rouwde over het sterven van mijn ouders. Wanneer zou ik weer in staat zijn naar Nederland te reizen? Hoe oud zou Thomas dan zijn, tegen die tijd? Meer dan ooit voelde ik me als een balling, in dit leven.

Natuurlijk is dit een gevoel dat de bijbelse schrijvers niet vreemd was. Psalm 42: “My soul thirsts for God, for the living God. When shall I come and appear before God?”

In March of last year, when the borders closed to international travel, I was just about to visit my brothers in the Netherlands. I was looking forward to it. My youngest son Thomas (20) was to come with me. He doesn’t see his Dutch uncles and aunt and nephews and nieces very often. Unlike many Michigan families with Dutch roots, I have only a small family. I have no blood relatives in the US, and only two brothers in the Netherlands, one of them single. The cancellation of the trip caused a deep pain. It was as if I was mourning the death of my parents again. When would I next be able to travel to the Netherlands? And how old would Thomas be by then? More than ever I felt like an exile. Of course, this feeling was not foreign to the Biblical writers. Psalm 42 says: “My soul thirsts for God, for the living God. When shall I come

Winter 2021 4

Denk aan Psalm 42: “Mijn ziel dorst naar God, naar de levende God; wanneer zal ik komen en voor Gods aangezicht verschijnen?” De Psalmist dacht hierbij waarschijnlijk aan het bezoeken van de Tempel in Jeruzalem. Het is een van de inzichten die Israel gewaar wordt in het Oude Testament, mede door de bittere ervaring van de ballingschap, dat God niet per se op een plek te vinden is. Hij is aanwezig daar waar dorstige zielen naar hem zoeken.

In de zomer, mijn drukke agenda beperkt door de maatregelen vanwege het Corona virus, heb ik veel kunnen lezen. Een van de boeken die ik weer ter hand heb genomen is het dagboek van Etty Hillesum, Het Verstoorde Leven. Het maakte een diepe indruk op mij toen het eerst verscheen, in 1981. Het hielp mij destijds om mijn geloof te vinden.

Etty Hillesum was een jonge joodse vrouw, die in de jaren 1941-1943 documenteerde hoe de antijoodse maatregelen en deportaties langzaam het leven voor joden in nederland onder de duitse bezetting onmogelijk maakte. Hoewel Etty uiteindelijk via Westerbork naar Auschwitz is gedeporteerd, geven haar dagboeken weer hoe ze in deze jaren juist sterk groeide in haar geloof, in haar ervaring van God’s aanwezigheid, en in haar zelfopofferende liefde voor haar medemens.

Indrukwekkend beschrijft Etty hoe ze langzamerhand God binnen in zich ontdekt. Het is niet een ontdekken van iets wat buiten haar is, maar iets binnen in haar dat vaak verborgen voor haar is gebleven. “Binnen in me zit een heel diepe put. En daarin zit God. Soms kan ik erbij. Maar and appear before God?” The Psalmist here probably thought of visiting the Temple in Jerusalem. It was the bitter experience of exile in the Old Testament that led Israel to the insight that God is not just to be found in the Temple. He is present wherever thirsty souls are searching for him.

In the summer, my usually busy schedule limited by Corona virus restrictions, I had time to read. One of the books I re-read was Etty Hillesum’s diary, The Interrupted Life. It made a deep impression on me as a student, when it first appeared, in 1981, and at the time it helped me to shape my developing faith.

Etty Hillesum was a young Jewish woman who lived in Amsterdam, in the years 1941-1943. Her diaries show how the anti-Jewish measures and deportations increasingly made life impossible for Jews in the Netherlands under the German occupation. Etty was eventually deported to Auschwitz, via Westerbork, but her diaries show how in these years she found her faith, experienced God’s presence, and how that translated into a self-sacrificing love for her fellow human beings.

In her diary, Etty describes how she gradually discovered God within herself. Not as something outside of her, but something within her that hitherto had been concealed. “There is a very deep well inside me. In it is God. Sometimes I can reach him. But more often there are stones and gravel in front of the well, and God is buried. Then he must be dug up again.” (45) Towards the end of her diary, just before she was deported for

Winter 2021 5

vaker liggen er stenen en gruis voor die put, dan is God begraven. Dan moet hij weer opgegraven worden.” (45) Een tegen het einde van haar dagboek schrijft ze, vlak voordat ze voorgoed naar Westerbork werd gedeporteerd: “Als je dan al beweerd aan God te geloven, dan moet je ook consequent zijn, dan moet je je helemaal overgeven en vertrouwen. Dan mag je je ook geen zorgen maken over de dag van morgen.” (139)

Soms zijn het moeilijke tijden die ons in staat stellen om God weer te ontdekken. Ik wil hiermee niet beweren dat mijn zomer ook maar op enige wijze te vergelijken is met die laatste zomer van Etty. Maar ik ben dankbaar dat ze haar ervaringen heeft kunnen delen, en ik ben dankbaar voor de gelegenheid om God binnen in mij op te graven, door stenen en gruis heen. good, she writes: “If you claim to believe in God, you must also be consistent; you must completely surrender and trust. You shouldn’t worry about tomorrow.” (139)

Sometimes difficult times enable us to rediscover God. I do not mean to suggest that my CoVid summer experience in any way can be compared to Etty’s last summer. But I am grateful that she was able to share her experiences, and I am grateful for the opportunity to discover God anew within me, right through the layers of stone and gravel.

Winter 2021 Images: Hillesum in 1939 (Wikipedia), Etty Hillesum: An Interrupted Life the Diaries, 1941-1943 and Letters from Westerbork (Owl Books: 1996), Etty Hillesum memorial paver in front of her house in Amsterdam

Frans van Liere is Professor of Medieval History at Calvin University in Grand Rapids, Michigan

6