Duurzaam Geproduceerd april 2014

Editie april 2014

TenCate: “ Het echte verschil in duurzaamheid maken we met onze producten”

cts

manufa

Shell Eco-marathon hoopt op duurzame doorbraak

01_A_cover.indd 1

Onderzoek wijst uit: goedkoper én milieuvriendelijker produceren kan

Is het slim om radicaal te vergroenen?

08-04-14 11:01

duurzaam geproduceerd! duurzaam produceren met de vier natuurelementen

LUCHT Het creĂŤren van een gezond en veilig binnenklimaat, waarin werknemers zich behaaglijk voelen, is een voorwaarde voor een duurzame productieomgeving.

Lucht bepaalt in een productieomgeving in hoge mate het thermisch comfort. Luchttemperatuur, -kwaliteit, -vochtigheid, en -snelheid zijn de parameters die met positief beĂŻnvloed worden.

Lees op: www.coltinfo.nl/lucht hoe Colt op effectieve wijze de eigenschappen van lucht gebruikt voor het ontwerp van innovatieve, energie- en kostenbesparende klimaatsystemen passend bij een duurzaam productiebeleid.

in de voLgende ediTie: AARde

www.coltinfo.nl

02_cold.indd 1

07-04-14 14:50

Twintro

@DGeproduceerd Pilotplant energiezuinige Spinning Disc draait al tien weken #duurzaam #energiebesparing http://dlvr.it/56mBl4

‘Lego-fabriek’ van de toekomst in de maak Nadat Flowid, het chemiebedrijf uit Eindhoven, eind 2013 de Process Enlightenmentz-award won voor zijn Spinning Disc, is het nu druk met de ontwikkeling van FlowFlex. Dat is een modulair platform waarmee je eenvoudig je eigen mini-fabriek kunt bouwen.

chem. Zo zijn er allerlei typen pompen, mengers en reactoren in modules gezet die via een touchscreen aangestuurd worden. “Het is een heel zuiver ontwerp voor continue processen. Alle modules zijn klikbaar en hebben één centrale besturing.”

“Het is een soort lego voor de procesindustrie”, legt Jeoffrey van den Berg, directeur van Flowid, in maart uit aan het vakblad Petro-

En hoe kleiner de fabriek, des te minder materialen en energie er verbruikt hoeven te worden.

april 2014

03_D_twintro.indd 3

3

07-04-14 14:45

Column

Colofon nummer 4 - april 2014 ISSN: 2214-7608

Uitgave van Industrielinqs pers en platform Veembroederhof 7, 1019 HD AMSTERDAM Uitgever Wim Raaijen (Industrielinqs pers en platform, 020 3122 081) Hoofdredactie Wim Raaijen 020 3122 081 Eindredactie Inge Janse 020 3122 796 Medewerkers David van Baarle, Elise Quaden, Liesbeth Schipper , Harmen Weijer, David van Baarle (etc) Lay-out Gabriele Köbbemann

Duurzaam calvinisme met roomse trekjes Zou duurzaamheid een religie zijn, dan moeten we op onze hoede zijn voor zowel fanatisme als hemelfietserij. Als we voor duurzaamheid alles moeten opgeven, dan gaat dat niet werken voor 95 procent van de mensen. Slechts een klein deel is bereid om grote offers te brengen voor radicale verduurzaming, terwijl het grote effect bij de massa ligt.

Orthodoxen vervallen bovendien te gemakkelijk in dogma’s, zoals dat alles wat bio is ook per definitie duurzamer is. Dat lijkt misschien te getuigen van onkreukbaarheid en doorzettingsvermogen, maar is in wezen een keuze voor oneliners en een gemakzuchtige ordening van de werkelijkheid. Het kost juist moeite, tijd en uithoudingsvermogen om elke keer open te kijken naar alle mogelijkheden zonder bij voorbaat richtingen uit te sluiten. En het is juist krachtig om elke keer, ongeacht heersende dogma’s, opnieuw te kiezen voor de meest efficiënte en minst belastende aanpak. Het kost moed en moeite om door dogma’s heen de beste keuzes te maken.

Maar duurzaamheid is zeker ook niet iets wat we al te lichtzinnig moeten opvatten, want hemelfietserij brengt ons net zo min verder. Duurzame ontwkkeling is niet alleen maar halleluja. Het is mooi dat duurzaamheid momenteel hip is, maar voor je het weet is het niets meer dan een rage. Het lijkt wel alsof veel jongeren die in andere tijden voor banken of grote multinationals als werkgevers kozen, nu voor de ‘duurzame branche’ gaan, waar het bruist en hip lijkt. Maar duurzaamheid is juist een kwestie van lange adem. Het draait niet alleen om mooie marketingconceptjes, maar om degelijke strategieën, een opeenvolging van keuzes en vooral vastberadenheid.

De calvinistische trekjes hebben Nederlanders best ver gebracht en kunnen ons voor duurzaamheid ook wat opleveren. Duurzaamheid vraagt immers om doorleving en vastberadenheid. Tegelijkertijd vraagt het ook om een open, moderne houding. Hoe meer we van duurzame ontwikkeling genieten, hoe gemakkelijker we het onszelf maken. Dus als ik moet kiezen, dan ga ik bij duurzaamheid voor een milde calvinistische aanpak met roomse trekjes: hard werken én ervan genieten.

Wim Raaijen

Cover Wim Raaijen Advertentieverkoop Arthur Middendorp, Jetvertising, 070 399 0000 Traffic Breg Schoen Website www.duurzaamgeproduceerd.nl Twitter @DGeproduceerd Linkedin www.linkedin.com/groups/Duurzaam-Geproduceerd-4468707 Facebook www.facebook.com/DuurzaamGeproduceerd Missie Kennisplatform Duurzaam Geproduceerd Duurzaam Geproduceerd is hét onafhankelijke kennisplatform over duurzaamheid in de industrie. Het informeert en inspireert de professional door nieuws, visies van experts, interessante projecten, innovatieve producten en door het aanbieden van inspirerende evenementen. Tegelijkertijd is Duurzaam Geproduceerd een complementair en interessant netwerk van personen en bedrijven.

Het kennisplatform heeft als missie de verduurzaming van de industrie te stimuleren door kennis en visie te delen. Tussen overheid en bedrijfsleven, tussen professionals en experts, tussen startups en multinationals. Met als doel: hoe verlagen deze bedrijven de footprint van hun producten, zowel in het eigen proces als in de keten?

Duurzaam Geproduceerd is bedoeld voor mensen die werkzaam zijn bij bedrijven in voornamelijk de maakindustrie, die ook energie-intensief zijn.

Partner of lid worden Professionals uit industrie met een duurzaamheidambitie of -traditie voelen zich thuis bij het platform Duurzaam Geproduceerd. Partners en leden van Duurzaam Geproduceerd horen bij een selectief, en snel groeiend netwerk van duurzame bedrijven in de industrie, technologie en overheid.

Partners van Duurzaam geproduceerd adviseren de redactie over de koers en de actuele thema’s van het magazine en de internetsite, werken mee aan de opzet en uitrol van het Duurzaam Geproduceerd Congres, en zijn altijd welkom op de evenementen die bij ‘hun’ platform horen. Partners zijn met hun logo zichtbaar op alle uitingen van het Platform, zijn eventpartner van het jaarcongres en hebben toegang voor twee personen bij evenementen die horen bij Duurzaam Geproduceerd en het vakblad Utilities, waaronder Watervisie. Daarnaast krijgen zij een advertorial, een BIZZ56”film en meer.

Als lid van Duurzaam Geproduceerd krijgt u voor twee personen toegang tot het Duurzaam Geproduceerd Congres én het Watervisie-congres. Bovendien ontvangt u een papieren en digitaal abonnement op het magazine Duurzaam Geproduceerd.

Meer informatie vindt u op www.duurzaamgeproduceerd.nl bij ‘partner worden’ of kunt u contact opnemen met Anouk Bouwmeester, anouk@industrielinqs.nl of 020 3122 797.

4

04_C_colofon_column.indd 4

april 2014

09-04-14 11:10

Inhoud

03 TWINTRO ‘Lego-fabriek’ in de maak Nadat Flowid, het chemiebedrijf uit Eindhoven, eind 2013 de Process Enlightenmentz-award won voor zijn Spinning Disc, is het nu druk met de ontwikkeling van FlowFlex. Dat is een modulair platform waarmee je eenvoudig je eigen mini-fabriek kunt bouwen.

10

INTERVIEW “Onze producten maken het verschil in duurzaamheid”

3

Al decennia levert TenCate Advanced Composites composieten waarmee vliegtuigen lichter en dus zuiniger worden. Het bedrijf gaat nu ook koolstofvezelcomposiet leveren voor het gehele chassis van de Alfa Romeo 4C. Directeur Frank Meurs legt uit wat dat betekent voor de duurzaamheid van auto’s.

16 OPINIE Stelling: “Radicale vergroening chemie niet verstandig” De radicale vergroening van de chemie is minder makkelijk dan geschetst wordt, zegt Willem Huisman, voorzitter van de raad van bestuur van Dow Benelux. Drie experts van het Duurzaam Geproduceerd-platform geven hun mening.

10

18 ONDERZOEK Goedkoper én milieuvriendelijker produceren kan Het klinkt als een tegenstelling, tegelijkertijd de productiekosten én de milieudruk verlagen. Martijn van Elzakker bewijst in zijn promotie niettemin dat het kan. Het geheim: een wiskundig model dat rekening houdt met duizenden variabelen.

22

ENERGY SAVERS Shell Eco-marathon hoopt op duurzame doorbraak

18

Tijdens de Shell Eco-marathon moeten studenten een auto ontwikkelen die zo min mogelijk brandstof verbruikt. President-directeur Dick Benschop ligt er niet wakker van als de wereld minder benzine gebruikt. Sterker nog: hoe minder brandstof auto’s gebruiken, des te blijer Shell wordt.

PRACTICE 26 BEST Duurzame onkruidbestrijder geïnspireerd op textielcoating Soms ontstaan duurzame innovaties doordat bedrijven over de grenzen van hun sector heen kijken. Goed voorbeeld is Schmits Chemical Solutions, dat naast textielcoating nu ook milieuafbreekbare folie tegen onkruid maakt.

22

En verder 4 6 31 32 35

april 2014

05_B_inhoud.indd 5

Commentaar Offline Amsterdam krijgt tweede biodieselfabriek Productnieuws Expertpanel

26 5

08-04-14 08:55

Offline

Geciteerd Bezoek www. duurzaamgeproduceerd.nl voor dagelijks nieuws en de nieuwsbrief!

“In de praktijk blijkt dat fundamenteel wetenschappelijk onderzoek juist goed kan ontstaan vanuit behoefte van bedrijven die ‘front edge’ innoveren. Ik zie hier een nieuwe rol voor de wetenschap: als banenmotor van de nieuwe economie.”

Marga Hoek, directeur De Groene Zaak

“Wat we kunnen leren van de koplopers is dat het gaat om het ontdekken van het persoonlijke handelingsperspectief. Wat kan ik doen, gegeven mijn omgeving en rol om toch een verschil te maken. Dat is de essentie.”

Michel Schuurman, senior programmamanager Planet MVO Nederland

Arla Foods steeds duurzamer Arla Foods Nederland is de eerste zuivelonderneming in Nederland die gecertificeerd is op niveau 4 van de MVO Prestatieladder. Twee jaar geleden werd Arla al gecertificeerd op niveau 3. Met de stijging op de ladder laat de zuivelonderneming uit Nijkerk zien steeds verder te verduurzamen.

In gesprek met stakeholders zoals klanten, leveranciers en maatschappelijke organisaties bepaalt Arla zijn MVO-beleid. “Met de externe audit voor niveau 4 is vastgesteld dat Arla steeds beter rekening houdt met de verwachtingen van zijn omgeving. Onze samenspraak met stakeholders is stevig ingebed in de Arlaorganisatie”, zegt Marco ter Maat, manager Purchase & Sustainability van Arla Foods Nederland. “We nodigen iedereen uit om de dialoog met ons aan te gaan en zo actief bij te dragen aan verdere verduurzaming van ons bedrijf en de zuivelketen als geheel.”

De MVO Prestatieladder vereist een managementsysteem voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen dat stelselmatig rekening houdt met de verwachtingen van stakeholders. Kernthema’s zijn: behoorlijk bestuur, arbeidsomstandigheden en volwaardig werk, mensenrechten, eerlijk zaken doen, consumentenaangelegenheden, milieu, grondstoffen, energie, emissies en maatschappelijke betrokkenheid.

Biobased zetmeel bruikbaar voor papiercoatings

“In de duurzame werkomgeving houdt men geld over door te besparen op energiekosten, is de milieubelasting lager, de productiviteit hoger en worden productiemiddelen efficient gebruikt. Een besef dat meer en meer gaat leven bij de industrie en de hobbel om te investeren wegneemt.”

Kor Foekens, directeur Colt International

6

06_7_8_9_E_offline.indd 6

Zetmeel is bij het brede publiek bekend als voedingsbestanddeel, maar er zijn ook veel industriële toepassingen voor. Zetmeel wordt dan meestal gebruikt als bindmiddel. Jan Miel, onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen, onderzocht of het mogelijk is om het hernieuwbare zetmeel te gebruiken om een op olie gebaseerd bindmiddel te vervangen.

Miel keek specifiek naar de substitutie van SBR-latex door zetmeel in papiercoatings. Deze worden op regulier papier aangebracht om de visuele eigenschappen te verbeteren. Tot aan de Tweede Wereldoorlog werden hiervoor natuurlijke bindmiddelen als zetmeel en caseïne gebruikt, maar na de oorlog werden goedkope synthetische bindmiddelen op basis van olie

april 2014

07-04-14 14:39

Offline ontwikkeld die superieur bleken aan de natuurlijke bindmiddelen. Tegenwoordig wint zetmeel niettemin steeds meer terrein terug, onder meer vanwege de stijgende olieprijzen en de transitie naar de biobased economie.

Het te vervangen bindmiddel bestaat voornamelijk uit hydrofobe (waterafstotende) componenten. Miel introduceerde daarom via chemische reacties hydrofobe, functionele groepen in het zetmeel. Hierdoor veranderen zijn eigenschappen, bijvoorbeeld de mate waarin water en zetmeel elkaar aantrekken, maar ook de viscositeit (stroperigheid) van het in water opgeloste zetmeel. Uiteindelijk bleek dat het mogelijk is om het synthetische bindmiddel te vervangen door nieuwe zetmeelproducten en toch een goede papiercoating te krijgen.

Footprint Challenge spoort medewerkers aan tot duurzamer leven Softwaregigant SAP zet zijn medewerkers aan tot verduurzaming via The SAP Footprint Challenge.

Deze wedstrijd ondersteunt het bedrijfsdoel om de CO2-uitstoot voor 2020 terug te brengen naar hetzelfde niveau als in 2000.

The SAP Footprint Challenge is een programma dat in veertig dagen tijd het gedrag van medewerkers probeert te verbeteren voor energieverbruik, voedsel, mobiliteit en afval. De campagne is in het leven geroepen om medewerkers verantwoordelijkheid te laten nemen voor een duurzame samenleving.

De coaching vanuit SAP bestaat onder meer uit het delen van tips om duurzamer met grondstoffen om te gaan. Via een test krijgen medewerkers inzicht in hun huidige leefgewoontes. De test stelt vragen over huisverwarming, consumptie van vlees, vis en zuivel en recycle-gedrag. De uitslag van de test geeft vervolgens aan hoeveel hectaren zij met deze gewoontes per jaar verbruiken en hoeveel aardbollen er nodig zijn als iedereen op deze manier leeft. Daarnaast zien de SAP-medewerkers binnen welke categorie zij het meest verbruiken. Hierdoor kunnen zij bewuster keuzes maken en hun footprint gericht verkleinen. In het bijbehorende actieplan vinden zij suggesties voor acties, iets wat zij vervolgens digitaal kunnen bijhouden. Uiteraard is er een prijs beschikbaar voor de medewerker die zijn gedrag het meest positief weet te veranderen.

Composietmateriaal voor containers verlaagt footprint luchtvaart TenCate Advanced Armor, de Amerikaanse dochter van Ten Cate, gaat aan Air Cargo Containers lichtgewicht luchtvrachtcontainers leveren. De composiet containers wegen leeg 160 kilo minder dan de aluminium variant, goed voor een besparing van 42 procent. De beschermende containers zijn dit voorjaar gepresenteerd op het World Cargo Symposium in Los Angeles.

Het composietmodel container AMJ van Air Cargo Containers heeft als eerste volledige composiet container toestemming gekregen van de Amerikaanse Federal Aviation Administration (FAA). De container bevat samengestelde zijpanelen en een bodemplaat van composiet. Hierdoor is de container licht, duurzaam, onderhoudsvriendelijk en vlamvertragend. Bovendien is de container voorzien van een gepatenteerde roldeur met zeer sterke kantglijders en vergrendelingsfuncties voor de bedrijfsveiligheid.

“De composiet materialen die we in Air Cargo Containers gebruiken zijn sterk maar fors lichter”, zegt Mark Edwards, directeur van TenCate Advanced Armor USA. “Hiermee kunnen gebruikers hun brandstofverbruik flink verlagen en weet de industrie haar ecologische voetafdruk te verminderen.”

april 2014

06_7_8_9_E_offline.indd 7

Geciteerd

“Met lignine kunnen bijvoorbeeld afbreekbare plastics worden gemaakt.

Voorts bestaat de stof uit waardevolle componenten voor de chemie.

Worden ook de productievoordelen van lignine voor die industrie meegeteld, dan kan de reductie van energiegebruik en CO2-uitstoot op den duur uitkomen op meer dan 90%.”

Erik Timmermans, directeur Informatiecentrum Papier en Karton

“Zou het niet fantastisch zijn als elke fabriek open source zou zijn. Zo kun je willekeurig welk auto-onderdeel laten printen bij een machinefabriek.

Hetzelfde zou kunnen met medicijnen, chemische producten en nog een hele serie producten die ik me nu nog niet kan voorstellen.”

Bouke Bruinsma, KWA Bedrijfadviseurs

“Moeten PET-flesjes vanuit het milieubesef wel biobased zijn? Als bijvoorbeeld drinkflessen goed worden ingezameld, al of niet via statiegeld, en worden hergebruikt, is het toch geen probleem als deze op basis van fossiele plastics zijn geproduceerd?

De benadering van de biobased economy en circular economy is vaak duidelijk verschillend.”

Johan Raap (milieutechnoloog bij Royal Cosun en deeltijd lector Biobased Energy bij Avans Hogeschool) in Agro&Chemie.

7

07-04-14 14:39

Offline

Opels hippe auto Adam vol gerecyclede kunststof

Opel gebruikt in zijn nieuwe hippe automodel, de Adam, 170 componenten die gemaakt zijn van gerecyclede kunststoffen, zoals van flessendoppen. Daarmee is de footprint van deze auto flink lager dan die van een vergelijkbare, conventioneel gebouwde auto. De fabriek in Eisenach spint er ook garen bij, want de CO2-uitstoot van de fabriek ligt door het gebruik van gerecycled materiaal 30 procent lager.

Opel gebruikt jaarlijks circa 45 duizend ton gerecycled en recyclebaar materiaal voor de productie van zijn auto’s. In de Adam gebruikt de autofabrikent de gerecyclede kunststoffen voor onderdelen als de koplampbehuizingen, bumperbeugels en waterafvoer tussen het motorcompartiment en het schutbord.

Opel wil graag meer gerecycled materiaal toepassen in zijn autoproductie. “Duurzame productie is een speerpunt van Opel,” laat woordvoerder Jeroen Maas weten. “We willen daarmee onze footprint omlaag brengen. Gerecyclede kunststoffen hebben bovendien extra eigenschappen die nieuwe kunststoffen nog niet hebben.”

Maas doelt op de betere kwaliteit van gerecyclede kunststof producten. Zo zijn deze minder geneigd te vervormen of te krimpen.

In de Adam is zelfs het inlaatspruitstuk van gerecycled materiaal.

Dit is uiterst duurzaam en verdraagt temperaturen van -40 tot +200 graden Celsius tijdens de recirculatie van uitlaatgassen.

Bijkomende voordelen zijn onder meer het ‘gedrag’ bij trillingen (weinig risico om te breken), de UV-bestendigheid en de accuratesse waarmee de onderdelen gemonteerd kunnen worden.

Duurzame technieken ECN op Marktplaats in Plant One De procesindustrie in Nederland heeft veel energie nodig, zo’n 600 PJ warmte. Bij ECN zijn daarom technologieën ontwikkeld die dit warmtegebruik sterk kunnen terugdringen. Op de Marktplaats Energie Efficiency in Plant One, die eerder dit jaar is opengegaan, presenteert ECN de zogeheten Hybsi- en Hysepmembraantechnologie.

8

06_7_8_9_E_offline.indd 8

Beide technologieën kunnen de energiebehoefte voor veel bedrijven verminderen, variërend van de papiersector tot de chemische industrie. Zo is het volgens ECN mogelijk via zijn HybSi-nanozeef diverse industriële oplosmiddelen te zuiveren tegen 20 tot 30 procent lagere kosten en met een fors hogere energie-efficiency door 30 tot 50 procent besparing op energiegebruik. Belangrijke toepassingsgebieden voor de techniek zijn de productie van biobrandstoffen en de scheiding van azeotropische mengsels.

De Hysep-membraantechnologie van ECN voor scheidingsprocessen in waterstofproductie levert meer dan 99 procent zuivere waterstof tegen 15 tot 35 procent lagere productiekosten. Dat lukt omdat Hysep-membranen met veel lagere temperaturen werken: ver onder de 650 graden Celsius, in plaats van de 900 graden Celsius die in een gewone installatie nodig is.

De waterstofinstallatie maakt gebruik van zogeheten Reformer and Membrane Modules (RMM’s) die de membraanscheiding en de reactie integreren. Deze technologie is toepasbaar voor onsite waterstofproductie, terugwinning van waterstof uit industriële processen en zuivering van waterstof voor industriële processen en voor brandstofceltoepassingen.

Voorspelling van productuitval bespaart kosten en materiaal Als de automobielindustrie minder geproduceerde onderdelen afkeurt, dan bespaart dat niet alleen geld, maar dan werkt zij ook een stuk duurzamer. Dankzij een oplossing van promovendus Jan Harmen Wiebenga van de Universiteit Twente, die werkt met voorspellingen via computermodellen, kan dat. Zo is bij een van de industriële onderzoekpartners de procesuitval van een testproduct zelfs gehalveerd.

Bij het maken van een metalen product, bijvoorbeeld een motorkap, spelen vele factoren een rol: de dikte en sterkte van het materiaal, de gebruikte hoeveelheid olie en de temperatuur.

Deze factoren kunnen fluctueren, want een rol materiaal is nooit overal even dik. Door die fluctuerende factoren ontstaat een percentage uitval tijdens productie.

Wiebenga kijkt met computermodellen naar die uitval. “We simuleren het bestaande productieproces van een auto-onderdeel, zoals dat van een motorkap. Vervolgens gaan we dat optimaliseren door de simulatie heel vaak uit te voeren en op een slimme manier factoren te veranderen zoals de temperatuur, dikte, sterkte, afmetingen van het gereedschap en snelheid. Dat doen we tot we de optimale combinatie van deze factoren hebben gevonden, en deze koppelen we vervolgens terug naar een industriële partner.”

Nieuw aan de oplossing is dat Wiebenga met computermodellen voorspelt hoeveel uitval een fabrikant kan verwachten, al vóór de fabriek het gereedschap bestelt en heel veel geld investeert om de productie te starten. “Met onze methode kunnen bedrijven het optimaal vormgegeven gereedschap bestellen dat de minste uitval veroorzaakt. Daarnaast helpen we ook met het instellen van de processen, zoals de snelheid en de proceskracht.” Naast zijn promotieonderzoek richtte Wiebenga samen met Johan Hol de spin-off Innprove Solutions op. Er is vanuit de industrie namelijk veel belangstelling voor de methode, zoals van Duitse automakers.

april 2014

07-04-14 14:39

Offline

Plant-e, een spin-off van Wageningen University, heeft planten ontwikkeld die voldoende energie opwekken om buitenverlichting te laten branden. De eerste klant is het Rijksvastgoedbedrijf, dat – in ruil voor tachtigduizend euro - de planten plaatst op het Hembrugterrein in Zaandam voor buitenverlichting en als oplaadpunt voor mobiele telefoons.

In de producten van Plant-e genereren levende planten elektriciteit. Zij maken namelijk door fotosynthese organisch materiaal aan, en het deel dat de plant niet gebruikt om te groeien wordt in de bodem bij de wortels afgegeven. Bij deze wortels leven bacteriën die dit organische materiaal afbreken, en tijdens dit afbraakproces worden elektronen afgeven. Plant-e maakt gebruik van een technologie die het mogelijk maakt om deze elektronen op te vangen in koolstofelektroden en direct te gebruiken als elektriciteit.

Het bedrijf staat aan de vooravond van de marktintroductie van zijn eerste systemen. Deze producten zijn de eerste in hun soort en zullen een belangrijke bijdrage leveren aan de doorontwikkeling van de technologie. Uiteindelijk wordt het mogelijk om met honderd vierkante meter van het systeem genoeg elektriciteit te produceren voor een gemiddeld Nederlands huishouden.

De eerste systemen van Plant-e bestaan uit opstellingen van honderd vierkante meter modules met planten die geschikt zijn voor verschillende toepassingen. Zo kan er gekozen worden voor een openbare wifi-spot of voor verlichting die volledig draait op elektriciteit uit de planten.

Unilever: kwart miljard aan obligaties voor verduurzaming fabrieken Unilever wil 250 miljoen Britse pond aan kapitaal aantrekken via ‘groene’ obligaties. De opbrengst wordt gebruikt voor de financiering van duurzame projecten, zoals fabrieken voor wasmiddelen, producten voor persoonlijke verzorging, ijs en spreads in Zuid-Afrika, Turkije, de Verenigde Staten, China en Rusland.

Het Unilever Sustainable Living Plan vormt het uitgangspunt bij de diverse projecten. “We hebben een duidelijk omschreven ambitie in Unilever, verwoord door ons Sustainable Living Plan,” zegt Jean Marc Huet, Unilevers Chief Financial Officer. “Door de uitgifte van onze eerste Green Sustainability Bond nodigen we beleggers uit om onze visie op duurzame groei te ondersteunen.”

Het is de eerste maal dat dit gebeurt op de markt voor het pond sterling. De lening biedt een rente van 2 procent en loopt tot 19 december 2018. Het geld wordt gebruikt in een aantal pro-

april 2014

06_7_8_9_E_offline.indd 9

“Agrarische bedrijven leveranciers van toekomst voor industrie” Wil de economie ook in de komende decennia overleven, dan zal zij zich voor haar grondstoffen meer en meer moeten aanpassen aan de natuur. De huidige chemische industrie krijgt dat steeds beter in de gaten, maar in de nabije toekomst zal zij nog beter moeten samenwerken met agrariërs, want dat zijn hun leveranciers van de toekomst. Dat zegt duurzaamheidsdirecteur Daan Dijk van de Rabobank in Green Matter Magazine, een eenmalige uitgave van RVO.nl over duurzame biomassa. Volgens hem zullen chemische en agrarische bedrijven steeds nauwer met elkaar samenwerken. “Neem DSM: het bedrijf begon als kolenbedrijf, maar is inmiddels omgeturnd tot een bedrijf waar biomassa steeds belangrijker wordt voor de productie van biopolymeren voor medicijnen, chemicaliën en voedingstussenproducten.”

Wereldwijd zullen agrarische bedrijven meer en meer bioraffinaderijen worden. “Waar agrarische bedrijven voorheen klant waren van chemiebedrijven, bijvoorbeeld voor kunstmest, zijn zij de leveranciers van de toekomst voor de chemische industrie.”

Ook ziet Dijk veel potentie in het terugwinnen van bruikbare grondstoffen uit afvalwater. “In West-Europese steden wordt jaarlijks circa 60 miljoen ton aan voedings- en grondstoffen weggespoeld, zoals het steeds schaarsere fosfaat. En dat terwijl agrarische bedrijven jaarlijks 135 miljoen ton kunstmest nodig hebben. Op dit moment zijn waterbehandelingsbedrijven druk doende om deze grondstoffen te herwinnen en opnieuw te gebruiken en hiermee de keten te sluiten.”

In het magazine komen naast Dijk negen andere bright minds aan het woord met hun toekomstvisie over duurzame biomassa en de biobased economie. Het magazine sluit de vijfjarige programma’s Duurzame Biomassa Mondiaal en Duurzame Biomassa Import af, onder meer door in het blad 37 projecten uit te lichten.

FOTO: RVO.NL

Energieopwekkende planten voor buitenverlichting

jecten, zoals een waspoederfabriek in Sichuan (China) en een ijsfabriek in Johannesburg (Zuid-Afrika).

Unilever wil in elk geval dat deze fabrieken hun CO2-uitstoot en water- en afvalgebruik verlagen met 30 procent voor bestaande en met 50 procent voor nieuwe fabrieken. Ook moet 40 procent van de in de fabrieken verbruikte energie uit hernieuwbare bronnen worden gehaald. Daarnaast worden voor alle vrieskisten de gebruikte koelmiddelen op basis van hydrofluorkoolwaterstof vervangen door koelkasten die werken met natuurlijke koelmiddelen.

9

07-04-14 14:39

Interview

Frank Meurs, directeur van TenCate Advanced Composites:

FOTO’S: WIM RAAIJEN

“Het echte verschil in duurzaamheid maken we met onze producten”

10

10_11_13_14_O_interview.indd 10

april 2014

07-04-14 14:38

Interview

Al decennia levert TenCate Advanced Composites composieten aan de vliegtuigindustrie waarmee vliegtuigen lichter en dus zuiniger worden.

Sinds een paar jaar ziet het materiaaltechnologiebedrijf ook grote mogelijkheden in de auto-industrie. Zo sleepte het dit jaar een opvallend grote order binnen: de levering van koolstofvezelcomposiet voor het gehele chassis van de Alfa Romeo 4C. Directeur Frank Meurs legt uit wat dat betekent voor de duurzaamheid van auto’s.

Tekst: Wim Raaijen “In Europa kon Alfa Romeo hooguit vijf telefoonnummers bellen toen het partners zocht voor de ontwikkeling van de monocoque, de frameconstructie van de 4C die volledig van thermoset composiet moest worden gemaakt. Dat het uiteindelijk bij ons terechtkwam, vind Sinds het beik logisch.” Aan het woord is Frank gin van het bedrijf Meurs, directeur van TenCate Advanzitten innovatie en ced Composites. Volgens hem loopt transformatie in het bedrijf door de decennialange levering van geavanceerde en innovaons DNA. tieve composieten voor de vliegtuigindustrie voorop, en helemaal als het gaat om toepassing van thermoplasten. Deze composieten kunnen door hun eigenschappen en bewerkingsmogelijkheden de weg banen voor de massaproductie van volledig kunststof personenauto’s.

De toepassing van synthetische materialen in auto’s is niet nieuw. Al decennialang maken onversterkte kunststoffen auto’s lichter en dus zuiniger. De toepassing beperkte zich alleen tot dashboards, stoelen en andere onderdelen die niet tot de basisconstructie van de auto behoren. Maar juist het maken van de carrosserie en het chassis, beide cruciaal voor de integriteit en veiligheid van auto’s, vormt de volgende uitdaging voor de kunststofindustrie. Hiervoor vertrouwen autofabrikanten namelijk nog steeds op staal en aluminium, en daar willen bedrijven als TenCate, maar ook chemiereuzen als BASF en Dupont maar al te graag verandering in brengen.

‘

saproductie van composiet auto’s. “Willen we naar echt grote getallen, dan zal dat met thermoplastische composieten moeten.

Het is bijzonder knap dat BMW met thermoset al een behoorlijke productie bereikt, dus dat mag best revolutionair worden genoemd. Maar thermoplasten bieden veel meer mogelijkheden voor industriële bewerking. Lassen, persen, spuitgieten: het gaat allemaal veel gemakkelijker bij de bewerking van thermoplasten. Bovendien hebben we het hier over thermoplasten die in 20 seconden te vervormen zijn. Dat versnelt het productieproces aanzienlijk, want gerobotiseerde productiehandelingen kunnen elkaar dan snel opvolgen.”

Elke kilo telt Helemaal nieuw in de automotive is TenCate niet. Het bedrijf levert namelijk al een decennium onder andere composieten voor Formule-1-bolides en andere zeer luxe sportauto’s. Deze modellen worden alleen niet grootschalig en industrieel geproduceerd, maar hooguit in kleine series. Toepassing in de Formule 1 heeft gelukkig veel informatie opgeleverd waar de fabrikant nu profijt van heeft. Meurs: “Het is heel positief dat bij botsingen de energieopname van composiet velen malen hoger is dan van traditionele materialen als metalen. Composiet auto’s zijn daarom veiliger en hebben in de Formule 1 het aantal ongelukken met dodelijke afloop sterk teruggebracht.”

De belangrijkste succesfactor voor composiet auto’s is echter het milieu. Autofabrikanten worden door de steeds strengere CO2-eisen gedwongen om op alle terreinen naar innovaties te zoeken. Meurs: “Ze zijn natuurlijk al een tijdje bezig met het

FOTO’S: WIM RAAIJEN

Best revolutionair Die verandering lijkt nu begonnen, stelt Meurs. Zo zijn de eerste autofabrikanten klaar voor deze volgende stap. Raceauto’s, met name in de Formule 1, worden al jarenlang met succes van composiet gemaakt, en dat levert veel onderzoeksgegevens op.

Inmiddels kijken autofabrikanten ook voor hun personenauto’s naar de inzet van composiet. Zo hebben Daimler en BASF enkele jaren geleden een volledig kunststoffen concept car ontwikkeld, de Smart Forvision, waarbij zelfs in de velgen geen spoortje metaal was te vinden. Deze auto was bedoeld als studie, maar met de lancering van elektrische i3 heeft BMW een sprong in de toekomst gemaakt. De auto is grotendeels van thermoset carbon gemaakt en kan in grote getalen worden geproduceerd.

Terecht krijgt BMW daar veel erkenning voor, maar volgens Meurs valt er nog een veel grotere stap te maken: volledige mas-

april 2014

10_11_13_14_O_interview.indd 11

11

09-04-14 11:12

Datum: 05|06|14 r -PDBUJF 3%. $BNQVT 3PUUFSEBN

)Ă?U FWFOFNFOU WPPS EF JOEVTUSJF JO EF 3JKO 4DIFMEF EFMUB

WINNENDE KETENS KetenefficiĂŤntie is de sterke troef van de Europese industrie. Hoe kan zij deze kaart optimaal uitspelen als antwoord op de schaliegasrevolutie in Amerika en de investeringen die daar naartoe gaan? Het Petrochem Platform brengt tijdens Deltavisie 2014 in kaart wat de winnende productieketens zijn in de Rijnmond en andere havengebieden. Hoe blijven zij overeind in het internationale geweld, en wat kunnen anderen daarvan leren?

En hoe kunnen industriĂŤle ketens duurzame alternatieven aanbieden en zo nieuwe markten creĂŤren?

Toonaangevende bedrijven als Ikea, BMW,

tum

Reser veer de da

Coca Cola en Unilever zijn daar al mee bezig. Maar kijkt de industrie voldoende naar de duurzaamheid van haar toeleveranciers?

Deltavisie is het jaarlijkse evenement van het Petrochem Platform voor de industrie in Nederland en BelgiĂŤ.

Reserveer 5 juni 2014 alvast in uw agenda voor Deltavisie. Automatisch op de hoogte blijven?

Stuur dan een e-mail naar info@industrielinqs.nl of schrijf u in voor de nieuwsbrief van Petrochem via www.petrochem.nl

Meer Informatie &RQJUHVLQIRUPDWLH +LOGH :HVWHULQN Ăą KLOGH#LQGXVWULHOLQTV QO Ăą 3DUWQHULQIRUPDWLH $QRXN %RXZPHHVWHU Ăą DQRXN#LQGXVWULHOLQTV QO Ăą

Deltavisie2014 is een samenwerkingsverband van:

Mediapartners:

Partners Petrochem Platform:

www.deltavisie2014.nl 01_A4_Deltavisie.indd 2

07-04-14 14:52

Interview

downsizen van motoren. Die worden steeds efficiënter. Ook kunnen de producenten van auto’s en banden de rolweerstand aanpakken. Maar de derde weg is natuurlijk reductie van het gewicht, en bedrijven als TenCate kunnen autofabrikanten daarbij helpen. Bovendien worden auto’s tegelijkertijd sterker en nog veiliger.”

TenCate kan daarbij bogen op decennialang opgebouwde ervaring, want in de vliegtuigindustrie is materiaalgewicht al veel langer een issue. Elke kilo besparing levert een meervoud aan bespaarde kerosine op. Dat is niet alleen vanuit milieuoverwegingen belangrijk, maar besparing op brandstofkosten levert ook een economisch voordeel op. Een sprekend voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van lichtgewicht luchtvrachtcontainers.

Zo werd onlangs bekendgemaakt dat TenCate composiet containers gaat leveren aan Air Cargo Containers met een leeggewicht van 220 kilogram. Dat is maar liefst 160 kilogram lichter dan concurrerende aluminium bakken, oftewel 42 procent gewichtsbesparing.

Een bijkomend voordeel van composieten is dat ze in het ontwerp veel mogelijkheden bieden. Dat is zeer interessant voor de auto-industrie, maar veel minder voor vliegtuigbouwers. Meurs: “Vliegtuigen zien er van de buitenkant al heel lang nagenoeg hetzelfde uit. Je moet echt op detailniveau kijken om te zien wat er de afgelopen jaren aan het ontwerp veranderd is. Vliegtuigen

Van tientallen naar duizenden

Eind februari kwam TenCate uitgebreid in het nieuws door een succes in de automobielindustrie: het van origine Twentse bedrijf werd de exclusieve leverancier van koolstofvezels voor de Alfa Romeo 4C, een sportauto voor twee personen. De Italiaanse Adler Group ontwikkelde op basis van de geavanceerde TenCate-composieten - het centrale passagierscompartiment volledig uit thermoset composiet.

TenCate en Adler hebben afgesproken om de vezels lokaal te produceren om de logistiek eenvoudig te houden.

TenCate zet daarom zijn productielijnen neer in de fabriek van Adler in Airola, vlakbij Napels. Voor TenCate vormt de samenwerking een mijlpaal, want de automotive-composietentak richtte zich tot nu toe vooral op de Formule 1 en exclusieve sportauto’s. Daar gaat het om tientallen auto’s per jaar, terwijl de jaarlijkse productie van de C4 op drie- à vierduizend ligt.

april 2014

10_11_13_14_O_interview.indd 13

zijn natuurlijk ook investeringen die een paar decennia mee moeten.” Bij auto’s speelt design een veel grotere rol, waarbij het ontwerp doorslaggevend voor het succes kan zijn. Meurs: “Het is een gemiste kans om composiet auto’s net zo te ontwerpen als hun voorgangers. Zo is de BMW i3 qua ontwerp anders dan we gewend waren.”

‘

Uitgedeukt

Composiet biedt dus nieuwe mogelijkheden, maar dat zorgt tegelijkerHet is een tijd voor de grootste uitdaging. Want gemiste kans om als de komende jaren meer autofacomposiet auto’s brikanten overstappen op componet zo te ontwerpen siet voor structuurdelen, dan moeals hun voorganten zij ook hun productieprocessen aanpassen, en dat kost tijd en geld. gers.

Daarnaast verandert ook het onderhoud aan auto’s. Na een botsing is het bijvoorbeeld geen kwestie meer van uitdeuken, maar moeten hele onderdelen vervangen worden. Dat kan een duur grapje worden, zeker als onderdelen nog niet massaal geproduceerd worden. Verschillende materialen gebruiken lijkt daarom voorlopig de beste keuze, vindt Meurs.

Zo is bij de BMW i3 het inzittendencompartiment weliswaar gemaakt uit carbon versterkt kunststof, maar zijn de kreukzones onderdeel van het aluminium chassis. Meurs: “Ik verwacht ook niet dat we binnen twee of drie jaar enorm veel composiet auto’s op de weg hebben, maar wel dat steeds meer onderdelen van composiet worden gemaakt.” Dat betekent dat grootschalige toepassing van composieten in middenklasse auto’s steeds dichterbij komt.

Bovendien zal het economische nadeel van composiet bij schade op den duur verdwijnen. Tegenwoordig worden auto’s namelijk steeds minder vaak uitgedeukt, en wordt er vaak voor gekozen om complete onderdelen te vervangen. Bovendien verlaagt het gebruik van thermoplastische composieten de kosten aanzienlijk, terwijl het ontwerp van auto’s zo aangepast wordt dat onderdelen eenvoudig en goedkoop te vervangen zijn.

Springlevend Composiet maakt dus nieuwe designs en een andere bouwwijzen goed mogelijk, met alle voordelen voor de duurzaamheid

iLinqs App Wanneer u dit icoon bij een afbeelding ziet staan, dan kunt u het bijbehorende filmpje bekijken door met uw smartphone de foto te scannen.

Hoe werkt het?

1) Installeer op uw smartphone of tablet de app ‘iLinqs’.

2) Start de app op uw smartphone of tablet.

3) Scan de foto waarbij het icoon is geplaatst.

4) Het bijbehorende filmpje verschijnt op smartphone of tablet.

13

07-04-14 14:38

Interview

van de auto’s van dien. Maar TenCate kijkt ook naar de verduurzaming van zijn processen. Zo verbetert het bedrijf jaar in jaar uit de footprint van zijn producten. Het gebruik van hernieuwbare elektriciteit steeg in 2013 met 15 procent, het bedrijf werkt hard aan energie-efficiëntere processen, en afvalstromen worden gereduceerd. Meurs: “Dat kun je allemaal terugvinden in ons jaarverslag. Maar het echte verschil in duurzaamheid maken we met onze innovatieve producten.”

En juist die zoektocht naar nieuwe mogelijkheden heeft ervoor gezorgd dat TenCate de afgelopen drie eeuwen verschillende stormen kon doorstaan. Want waar in de tweede helft van de twintigste eeuw nagenoeg de hele Twentse textielindustrie teloorging, is TenCate nog springlevend door constant technologisch te innoveren. Dat betekent wel dat het een heel ander bedrijf is geworden dan het enkele decennia geleden nog was.

“Ja, we zijn oorspronkelijk een textielbedrijf, maar we hebben 14

10_11_13_14_O_interview.indd 14

‘

altijd opengestaan voor nieuwe toepassingen en nieuwe markten. Wist Ik verwacht je dat we honderd jaar geleden al niet dat we binnen textiel leverden voor het omspandrie jaar veel comnen van vliegtuigvleugels? In de posiet auto’s op de jaren zestig en zeventig zijn we ons weg hebben. meer gaan focussen op geavanceerde technische en industriële oplossingen, want daar lagen voor TenCate met zijn hoogwaardige kennis nieuwe kansen. Sinds het begin van het bedrijf zitten innovatie en transformatie in ons DNA. We gaan niet uit van onze eigen productie om maar zoveel mogelijk af te zetten, maar zoeken constant naar klantgerichte oplossingen. Dan verleg je vanzelf je grenzen en blijf je als bedrijf bereid om nieuwe markten te betreden.” b

april 2014

09-04-14 11:13

CE Delft vervult al ruim 35 jaar toonaangevende rol in het ontwikkelen van structurele oplossingen voor duurzaamheidsvraagstukken. CE Delft adviseert overheden, bedrijven en NGO’s op nationaal, Europees en mondiaal niveau. We zijn kritisch, open en constructief. Onze drijfveer is de maatschappelijke waarde van ons werk.

Om de sector Ketenanalyse te versterken zoeken wij een: Senior onderzoeker/projectleider Ketenanalyse (LCA) CE Delft voert hoogwaardige èn praktische levenscyclusanalyses (LCA) uit, zowel voor multinationals en brancheorganisaties als voor overheden in het kader van overkoepelend ketenbeleid. Op basis van onze studies worden belangrijke beleidskeuzes gemaakt.

We zoeken een senior onderzoeker met: aantoonbare ervaring met ketenonderzoek (LCA) (5 tot 10 jaar ervaring); goede onderzoeksvaardigheden en beleidsmatig inzicht; ervaring met projecten en acquisities; goede communicatieve vaardigheden (Nederlands/Engels); een zelfstandige instelling gekoppeld aan de wens te opereren in een team; een afgeronde academische opleiding, in natuurwetenschappelijke richting.

Wat bieden we?

We bieden een goed salaris en secundaire arbeidsvoorwaarden en grote vrijheid om je te ontwikkelen in een richting die bij je past.

Dat gebeurt in een inspirerende omgeving met leuk werk op de raakvlakken tussen politiek, bedrijfsleven en samenleving.

Het volledige

is te vinden op www.ce.nl

Interesse?

Stuur een brief met daarin duidelijk jouw motivatie en CV voor dinsdag 22 april naar coördinator P&O via pz@ce.nl of via Oude Delft 180, 2611 HH Delft. Voor meer informatie kun je contact opnemen op tel. 015-2150150.

15_.indd 1

EEN BETROUWBARE WAARDE Omegam Laboratoria is een geaccrediteerd, onafhankelijk milieulaboratorium. U kunt bij Omegam Laboratoria terecht voor een breed scala aan chemische analyses van verontreinigingen in (water)bodems en water (o.a. oppervlakte-, drink-, grond-, afval- en zwemwater).

Hierbij kunt u denken aan verontreinigingen in de vorm van medicijnresten, prioritaire stoffen van de KRW, bestrijdingsmiddelen en hormonen.

Ook als het om microverontreinigingen gaat leveren wij snel, nauwkeurige en betrouwbare resultaten.

Naast chemische analyses biedt Omegam Laboratoria hydrobiologisch- en bacteriologisch kwaliteitsonderzoek door middel van klassieke- en moderne (DNA) technieken.

Contact H.J.E. Wenckebachweg 120 1114 AD Amsterdam-Duivendrecht T +31 (0)20 5976 769 E klantenservice@omegam.nl I www.omegam.nl

08-04-14 15:32

Opinie van experts

Stelling: “Het is niet verstandig om de chemie radicaal te vergroenen” De radicale vergroening van de chemie is minder makkelijk dan geschetst wordt, zegt Willem Huisman, voorzitter van de raad van bestuur van Dow Benelux, in de maart-editie van het vakblad Petrochem. “Wil je keihard voor verduurzaming gaan, en geen rekening houden met de productie van de bestaande krakers? Nou, vergeet het maar. Het gaat om een graduele overgang.”

Heeft Huisman gelijk? Of zou de chemie wel versneld kunnen vergroenen? Welke mogelijkheden zijn technisch, Wilt u reageren? economisch en organisatorisch Stuur een e-mail naar redactie@duurzaamgeproduceerd.nl nu of op korte termijn beschikbaar?

Eens of oneens?

JEoffrEy van dEn BErg “Willem Huisman van Dow Benelux stelt dat radicale vergroening in de chemie minder makkelijk is dan geschetst wordt. Voor zijn tak van sport, de bulkchemie, heeft hij helemaal gelijk. Innovatie in de chemie komt van onderaf, van kleine fabrieken die op een relatief kleine schaal high end chemicaliën maken.

Partijen dus die dingen willen doen die anders niet kunnen. Dat zijn de partijen die moeten innoveren en het ook doen. De bulkchemie zal volgen, maar inderdaad ‘gradueel’, zoals Huisman dat mooi noemt.

16

16_17_G_opinie.indd 16

Waarom? Geld. Huisman haalt namelijk de 3 p’s aan: planet, people en profit. Van deze drie staat profit altijd op één, en de overige staan in diens schaduw. In ons dagelijks leven werkt dat ook zo. Biologische kip? Prima, zolang het maar niet veel duurder is. Chinees speelgoed? Koopje. Kortom, geld is belangrijk, zeker in de bulkchemie waar gigantische hoeveelheden in om gaan.

Je moet dus geld besparen. Maar zeker in de bulkchemie is er in de afgelopen decennia al flink geoptimaliseerd. Knappe jongen die het voor elkaar krijgt om de productiekosten van de bulkchemie in één klap aanzienlijk te verminderen. Dat is de pot met goud aan het einde van de regenboog waar iedereen naar zoekt, maar die nog nooit gevonden is. Huisman noemt het al: het lukt misschien wel op kleine schaal, maar als we het hebben over soms wel duizenden tonnen per uur, dan wordt het een heel ander verhaal. ‘Het rekent niet’, zoals hij het noemt.

Kortom, in één keer een volledige fabriek voor bulkchemicaliën omzetten naar iets dat duurzaam en innovatief is?

Hoe mooi het ook klinkt, het zal niet gebeuren.

Toch is er wel een fabriek van de toekomst. Deze fabriek maakt alleen geen duizenden tonnen chemicaliën per jaar, maar is veel kleiner en staat bij de eindgebruiker op het terrein. Deze produceert de chemicaliën wanneer de gebruiker die nodig heeft, op kleine schaal, heel efficiënt en heel veilig.

Een ontzettende paradigmashift, maar dan rekent het opeens wel! Het mooiste voorbeeld: chloor maken bij de eindgebruiker en het dus niet meer hoeven te vervoeren.

Dit komt eraan, maar niet op stel en sprong. Het gaat in kleine stapjes. Wij zien bij Flowid twee typen bedrijven. Het eerste type bestaat uit relatief kleine chemieproducenten die nieuwe technologieën zoeken om dingen te kunnen produceren die andere niet kunnen maken. Zij bedrijven chemie op een manier die energie opwekt in plaats van kost. Inderdaad, dat doe je door de energie te benutten die vrijkomt bij veel chemische reacties. Waarom niet?

Het tweede type bestaat uit de grote chemieconcerns die kleine stukjes van hun plant proberen te optimaliseren. Een methode hiervoor is door gebruik te maken van de reactoren van Spinid om efficiënt te doseren in de circulatiestroom van een gigantisch batchvat. Het hele batchvat gaat dus niet op de schop, maar je past innovatie toe om dit efficiënter te maken.

De chemische industrie gaat dus in kleine stappen vooruit, maar dat zijn steeds snellere stapjes. De technologie is alvast voorhanden.”

Jeoffrey van den Berg is managing director bij Flowid.

april 2014

07-04-14 14:37

Opinie van experts

HEnk akSE

Jan WillEm SliJkoord

“Dit statement raakt aan het doel van de Vereni“Willem Huisman heeft helemaal gelijk. Hij ging voor Procesintensivering Nederland (PIN schetst een realistisch beeld van de noodzaak NL): het verduurzamen te vergroenen, maar plaatst dit wel terecht in de context van de procesindustrie dat deze transitie geleidelijk moet plaatsvinden om de door inzet van procesinbestaande fabrieken en tensivering. Uitgangspunt business te transformevoor ons is dat innovatie ren in meer lokaal georien intensivering van proenteerde, duurzame(re) cessen alleen duurzaam en winstgevende produczijn wanneer zij leiden tot tie-eenheden met sociale structurele winstgevendcohesie. heid.

Ondernemerschap is daarDaar volgt vrijwel automabij essentieel, omdat juist tisch uit dat het getuigt ondernemers de visie en van gezond verstand om het kapitaal moeten sabestaande investeringen menbrengen om deze zo veel mogelijk uit te nuttransitie te initiëren. Hier ten en om tegelijkertijd een open oog te hebben voor promoet men niet alleen recesinnovaties die bedrijven in bestaande processen kunnen kening houden met de integreren. potentiële businessrisico’s en kansen, maar ook met de dyBioMCN in Farmsum is daar een aardig namiek van de marktturbulentie (de mate voorbeeld van. In de backend - de mevan veranderingen in de markt), en dat in thanolsynthese - opereert BioMCN nog relatie tot de benodigde responstijd die steeds als een gewone methanolplant. bedrijven nodig hebben om op marktverDe frontend van de fabriek is echter op anderingen in te spelen.

Wat vindt u? moet de schop gegaan om de intake van glyHierin speelt innovatie een belangrijke rol! de chemie direct cerine als nieuwe feedstock mogelijk te Innovatie dient de unieke competenties maken naast (of in plaats van) de inzet en kennis die de chemische industrie in overstappen, of van aardgas.

Europa bezit verder te vergroten, en wel juist een graduele Zo’n ontwikkeling kunnen we ons ook zo dat bedrijven een concurrentievoorvergroening het devoorstellen bij naftakrakers: een aangedeel krijgen op partijen (met name buiten vies? Welke expert past frontend, gevolgd door een bacEuropa) die nu op goedkope grondstoffen heeft gelijk? kend dat weinig tot geen aanpassingen en energie zitten. De focus moet daarbij ondergaan heeft. liggen op proces- en productdifferentiatie, laat het ons weten Een dergelijke hybride ethyleenmabegrip van de behoeften van eindmarkvia redactie@ chine biedt het voordeel van variabel ten waarin de chemie actief is via waardeduurzaamgeprodu(groen) feedstock-gebruik met het ketenanalyse, flexibiliteit, duurzaamheid, ceerd.nl of op Twitbehoud van het rendement op geïnen consumptie van lokaal beschikbare ter via @dgeprovesteerd vermogen in de scheidingsgrondstoffen en energievormen. sectie. Uiteraard hoort hier de vraag TNO is momenteel bezig om in samenduceerd. bij naar het volume: welke alternatieve werking met industriële partners een feedstocks zijn er in voldoende grote business case op te zetten om vanuit resthoeveelheden voorhanden om een stromen van synthesegas nieuwe, duurworldscale kraker vol te belasten? zame chemische bouwstenen te maken.

De grote uitdaging voor het manageDit is een voorbeeld van het gebruik van ment van de chemiebedrijven die deze processen opereren kennis en reststromen om de resource-efficiency en winstis volgens ons: wanneer starten we de voorbereidingen en gevendheid te bevorderen, zodat de industrie de kans krijgt de investeringen in hybridisatie van onze assets?” te overleven. Het is tijd om veel meer van dit soort initiatieHenk Akse is directeur adviesbureau Traxxys en voorzitter PIN ven tot leven te wekken!”

NL (Netwerk Procesintensificatie NL) Jan Willem Slijkoord is senior business development manager chemicals bij TNO.

april 2014

16_17_G_opinie.indd 17

17

07-04-14 14:37

Onderzoek

TU/e-promovendus bepaalt optimale supply chain

Onderzoek wijst uit: goedkoper én milieuvriendelijker produceren kan Het klinkt als een tegenstelling, tegelijkertijd de productiekosten én de milieudruk verlagen. Martijn van Elzakker bewijst in zijn promotie niettemin dat het kan. Het geheim: een wiskundig model dat rekening houdt met duizenden variabelen.

Tekst: Inge Janse

de hand kan er namelijk flink bespaard worden op de kosten én de milieudruk. Het onderzoek van Van Elzakker is bepaald geen simpele materie, want het behelst complexe wiskundige modellen om - rekening houdend met heel veel variabelen - te bepalen wat de meest ideale manier is om fast moving consumer goods (FMCG) te produceren, dus producten die in de supermarkt liggen zoals ijs en shampoo. “Voor FMCG-producenten heb ik gekeken hoe je de supply chain, dus inkoop, productie, opslag en verkoop, van een bestaande keten kunt optimaliseren.” Van Elzakker koos daarbij voor de productie van ijs, een typisch consumentenproduct. Dat leverde soms verrassend eenvoudige inzichten op. Zo merkte hij dat als een fabriek zowel chocolade- als vanille-ijs maakt, deze het beste eerst vanille kan produceren, en daarna pas chocolade. Doe je dat omgekeerd, dan neemt de schoonmaaktijd fors toe.

Het kost even moeite om Martijn van Elzakker aan de lijn te krijgen. De voormalige promovendus van de technische universiteit in Eindhoven geniet van zijn laatste vakantiedagen voor hij aan de slag gaat bij Corbion als procestechnoloog voor de bouw van plastics uit suiker. Die vakantie Extreem complexe situatie is hard verdiend, want Van Elzakker heeft de De technoloog richtte zijn pijlen op de grote afgelopen jaren hard gewerkt aan zijn promoschaal, dus de hele supply chain van een protie-onderzoek naar het efficiënter en milieuStel dat je ducent die een jaar lang in diverse fabrieken vriendelijker maken van productieketens. En ergens een nul te duizenden producten maakt. “Eén van de grote met succes, want eind 2013 promoveerde hij veel invoegt? problemen is dat aantal producten, zoals vercum laude bij de TU/e, iets wat alleen bij grote schillen in smaken, groottes, merken en labeluitzondering gebeurt in Eindhoven. Volgens ling. In het model moet je dat voor misschien zijn promotoren vormt zijn werk namelijk een wetenschappelijke doorbraak. Dat is niet alleen goed nieuws wel duizend producten bijhouden, en al die onderdelen hebvoor de 28-jarige scheikundige technoloog, maar ook voor ben ook nog eens interactie met elkaar.” Bovendien vormt de de duurzaam producerende industrie. Met zijn onderzoek in markt voor consumentengoederen een sport op zich met ei-

‘

Waarom optimaliseren?

Volgens Van Elzakker is het cruciaal dat bedrijven zich juist vandaag de dag richten op optimalisaties van hun processen, zeker voor mondiaal opererende fabrikenten van consumentenproducten. De markt wordt namelijk steeds competitiever, dat drukt de winst, en juist dan maken optimalisaties het verschil. Bovendien neemt de rekenkracht van computers hard toe, waardoor modellen in veel meer detail voorspellingen kunnen doen. Maar ook vanuit de markt is er steeds meer vraag naar verantwoorde producten die het milieu zo min mogelijk schaden. “Vergelijk het maar met energieleveranciers die reclame maken met groene stroom. Klanten wil graag dat hun producten zo groen mogelijk zijn.”

18

18_19_20_S_artikel.indd 18

april 2014

07-04-14 14:36

Onderzoek

gen spelregels. “Het aantal producten is veel groter dan in andere bedrijfstakken. Bovendien heb je te maken met de uiterste houdbaarheid en seizoensinvloeden. Zo is de vraag naar ijs in de zomer veel groter dan in de winter. Je moet daarom per se naar een heel jaar kijken, terwijl je in andere sectoren al genoeg hebt aan een vooruitzicht voor twee maanden.”

En dus ging Van Elzakker op zoek naar de heilige graal: een algoritme dat rekening houdt met al deze variabelen en vervolgens de optimale oplossing geeft om de kosten te beperken en het milieu te ontzien. Dat is alleen lang niet eenvoudig, weet de onderzoeker. “Neem je tien producten, dan heb je een rekentijd nodig van twintig minuten voor de oplossing. Neem je er vijftig, dan kost dat al twaalf uur. De rekentijd neemt dus snel toe. Om dat op te lossen gebruik ik een algoritme dat het probleem in stukken oplost. Dat is al eerder gedaan, maar mijn algoritme is het eerste dat dat doet op basis van producten. Hierdoor kun je de extreem complexe situatie voor fabrikanten van fast moving consumer goods optimaliseren.” Wat ook uniek is aan zijn onderzoek, is dat het zich richt op ketens die al bestaan. “Normaal ligt de focus altijd op strategische plannen voor de komende vijf à tien jaar, zoals waar fabrieken neergezet worden. Daar liggen namelijk de grote mogelijkheden om de milieu-impact te ver-

april 2014

18_19_20_S_artikel.indd 19

kleinen. In mijn onderzoek kijk ik juist naar bestaande supply chains.”

Groen en dichtbij

Martijn van Elzakker bij de ontvangst van zijn bul. “Je kunt vaak de milieukosten verminderden zonder dat de economische kosten toenemen.”

Maar hoe weet je zeker dat het model écht iets zegt over de werkelijkheid? Is die niet altijd veel complexer en onvoorspelbaarder dan je in een model kunt vatten? “Het model geeft een realistisch beeld, maar het verschilt inderdaad per situatie hoe goed het de werkelijkheid beschrijft. Hoe kleiner het probleem, hoe meer details je kunt meenemen, en hoe realistischer je model is. Maar kijk je voor een heel jaar naar heel veel fabrieken, dan wordt het te complex om overal rekening mee te houden, en dan moet je dus wel vereenvoudigen.” Bovendien is de werkelijkheid voor elk bedrijf anders.

“Iedere fabriek heeft zijn eigen regels. Per bedrijf zijn er dus aanpassingen nodig voor mijn model. Ik zou bovendien niet blind de

19

07-04-14 14:36

Onderzoek

Hoe werkt het model?

Het model bestaat uit vier onderdelen om de laagst mogelijke kosten te berekenen: een planningsmodel voor één fabriek met een tijdschema van een week, een tactisch model voor tien tot duizend producten met een tijdschema van een jaar, een uitbreiding die rekening houdt met de houdbaarheid van de producten, en uiteindelijk een versie die rekening houdt met de impact op het milieu van elke productiemethode.

Download het onderzoek: http://bit.ly/duurzame-promotie

resultaten van mijn model geloven. Stel dat je ergens een nul te veel invoegt? Blijf dus altijd naar de werkelijkheid kijken. ” De meest opmerkelijke observatie die uit het onderzoek volgt, is dat je eerst de kosten kunt verlagen en vervolgens alsnog de milieudruk met bijna 3 procent kunt verminderen zonder dat de kosten toenemen. Van Elzakker legt uit dat dit te maken heeft

20

18_19_20_S_artikel.indd 20

met de vele variabelen in het model. “Sommige keuzes, zoals voor de opslag van shampoo, hebben weinig impact voor het milieu en veel voor de kosten. Door daarmee te spelen kun je vaak de milieukosten verminderen zonder dat de economische kosten toenemen.”

Van Elzakker ziet ook andere rode Haal je ingredraden in de resultaten van zijn diënten van dichtbij model. Zo is in het geval van ijs en zorg ervoor dat meer dan de helft van de te boeken vermindering in milieudruk ze groen zijn. te realiseren door te kiezen voor verantwoorde ingrediënten, terwijl dertig procent van de milieuwinst ontstaat door iets duurdere ingrediënten te gebruiken die dichter bij de fabriek gemaakt worden. Ook het land van je toeleveranciers speelt een rol. Energie in België is bijvoorbeeld vaker groen dan in Nederland, waardoor ingrediënten van de zuiderburen het milieu minder belasten. “Het is natuurlijk heel erg afhankelijk van de situatie. Als je ijs maakt, dan speelt de factor voor opslag een veel grotere rol voor je milieudruk dan wanneer je shampoo maakt. Maar over het algemeen zijn je ingrediënten de belangrijkste factoren als de fabrieken al staan waar ze staan: haal ze van dichtbij en zorg ervoor dat ze groen zijn.” b

‘

april 2014

07-04-14 14:36

BIZZ56'' De nieuwe standaard in webvertising Presenteer uw bedrijf, innovatie of project volgens de nieuwe standaard in webvertising: BIZZ56”. Vertel uw verhaal in uw eigen creatieve film van 56 seconden en de boodschap komt aan! Het doordachte stramien van BIZZ56” zorgt ervoor dat u en de filmers zich kunnen concentreren op het communicatieve en creatieve deel van uw boodschap. Bovenal zorgt BIZZ56” voor een snelle, complete en eigentijdse boodschap die de aandacht van uw doelgroep tot het einde vasthoudt. BIZZ56”-video’s zijn multi-inzetbaar: op uw website, via smartphones en tablets en op social media.

Verrijk uw teksten, advertenties en commerciële boodschappen met een BIZZ56” video en integreer tekst, beeld en online voor een crossmediale boodschap.

Als dit icoon bij een afbeelding staat, bekijk dan het bijbehorende filmpje door met uw smartphone of tablet de foto te scannen met de iLinqs app.

U vindt de gratis iLinqs app in de appstore voor andriod en apple.

BIZZ56”is een product van Movielinqs video & virals. iLinqs is een app van Industrielinqs pers en platform

Meer weten?

_A4_bizz56.indd 43

Bekijk het voorbeeld en mail naar movielinqs@industrielinqs.nl

07-04-14 14:49

Energy Savers

Dick Benschop is niet bang voor innovatie

Shell Eco-marathon hoopt op duurzame doorbraak Het blijft een verbazingwekkend idee: Shell, onder meer rijk geworden door brandstof te verkopen, organiseert een Eco-marathon waarbij het de bedoeling is dat studenten een auto ontwikkelen die daar zo min mogelijk van gebruikt. Volgens president-directeur Dick Benschop is het niets meer dan logisch.

Sterker nog: hoe minder brandstof auto’s gebruiken, des te blijer Shell wordt.

Tekst: Inge Janse Foto’s: Shell

22

22_23_24_25_T_artikel.indd 22

Het oogt een beetje knullig, en daarom ook erg schattig: de testrit die burgemeester Ahmed Aboutaleb en president-directeur Dick Benschop maken in een superzuinige auto. Het blauwe dikkerdje ronkt namelijk als een diesel en tuft met zo’n tien kilometer per uur rond, want niet de snelheid maar zuinigheid telt.

Beide mannen rijden daarom traag drie rondjes door de loods van de RDM Campus in Rotterdam. En dat nog wel in een experimentele heilige koe die ternauwernood voldoende ruimte biedt voor één slanke student, laat staan voor mannen met de statuur van de burgemeester van Rotterdam of directeur van Shell Nederland. Toch stappen beide mannen vol trots uit de auto. Want hoewel de marathon pas in mei dit jaar plaatsvindt, werd op 16 januari de editie van 2014 officieel gelanceerd, en beide testcoureurs zijn groot fan.

april 2014

07-04-14 14:35

Energy Savers

3d-geprinte auto’s Namens Shell doet Dick Benschop uit de doeken waarom de Eco-marAhmed Aboutaleb athon meer is dan zuinige motoren en Dick Benschop ontwikkelen. Duurzame producna hun ronde door tie speelt namelijk ook een steeds de RDM Campus. grotere rol bij de wedstrijd. “Ik merk dat de teams steeds breder gaan kijken. Ze zijn niet meer alleen bezig met bijvoorbeeld energie-efficiency, maar denken ook na over duurzaamheid.” Als lichtend voorbeeld van duurzame productie wijst Benschop naar het team van de Euregiorunners, afkomstig van de Hogeschool Zuyd in Limburg. De technici hiervan bouwen de mal, het stuur en het dashboard namelijk met een 3dprinter.

En dat grote heeft productievoordelen, weet Benschop. “Het team vertelde mij zojuist dat de kosten van het maken van de mal met 80 procent zijn gereduceerd. Met een 3d-printer gebruik je namelijk minder materiaal, én je werkt veel effectiever.

Bovendien gebruiken de Euregiorunners recyclebaar materiaal.

Dan zie ik dat er een enorme sprong wordt gemaakt, iets wat ook weer de interesse van anderen trekt.” Glunderend: “Dat is natuurlijk prachtig om te zien!”

De Euregiorunners leggen op de RDM-campus graag uit hoe zij te werk gaan. “Om de mal te bouwen, printen we 270 blokken.

Die zetten we dan aan elkaar, en dan hebben we het negatief van de auto. Vervolgens bekleden we de binnenkant van dit negatief met carbon, we halen de blokken weg, en dan is de auto er.”

Klinkt simpel, maar niettemin heeft het team de primeur. Deze

april 2014

22_23_24_25_T_artikel.indd 23

auto moet op 15 mei namelijk de eerste 3d-geprinte auto ooit zijn die meedoet aan de marathon. Voordat het zover is, moet er nog heel wat geprint worden, maar een prototype van het 3dgeprinte stuur is al beschikbaar.

Aboutaleb over energie Tijdens de Shell Eco-marathon was ook Ahmed Aboutaleb aanwezig, net als Benschop voormalig staatssecretaris, en tegenwoordig burgemeester van Rotterdam. Bij de lancering vertelde hij over de energy eye openers die hij laatst had gekregen. “Twee weken geleden kwam de grote man van de International Energy Agency bij ons over de vloer om te vertellen over de verwachtingen voor de hele wereld. Het is fascinerend wat er de komende tien à vijftien jaar met energie gaat gebeuren. Zo wil de chemie naar Amerika vanwege de lage gasprijs, en dat benadrukt het grote belang van energieefficiency om concurrerend en aantrekkelijk te blijven.”

Tijdens de Shell Eco-marathon hoopt Aboutaleb er vooral op dat de jonge techneuten en coureurs alle ruimte gebruiken om niet binnen kaders te denken. “Laat je niet beperken. Het is al erg genoeg dat ouders en politici wél in kaders denken.” Onderwijs ziet de burgemeester daarom ook als cruciaal, met veel aandacht voor techniek. “Vooral meisjes moeten we op vroege leeftijd aansporen om te kiezen voor een carrière in de techniek.

Het moet normaal worden om in de techniek te gaan werken, want het vormt een dikbelegde boterham voor onze toekomst.”

23

07-04-14 14:35

Energy Savers

Waterstof Maar duurzaam rijden is meer dan duurzaam produceren alleen.

Ook het type brandstof speelt een grote rol bij de uiteindelijke voetafdruk van de auto. Hoe zit het daar eigenlijk mee als je kijkt naar de hele keten, dus van productie tot de uitstoot? Benschop: “De eerste trend is dat al onze brandstoffen steeds schoner worden, terwijl je er ook langer op kunt rijden. Bovendien besparen we door de hele keten energie, dus ook in de raffinaderij. Dat is GTL heeft een belangrijk, want de hele footprint speciaal plekje in moet omlaag.” mijn hart.

De andere trend, weet Benschop, is de ontwikkeling van nieuwe brandstoffen zoals gas to liquids (GTL) en LNG, die heel schoon zijn en bijna geen uitstoot veroorzaken. “GTL heeft een speciaal plekje in mijn hart, ook omdat ik betrokken was bij de bouw van een GTL-fabriek in Maleisië.” Daarnaast vindt Benschop elektrisch rijden een belangrijke ontwikkeling, en ziet hij ook wel wat in waterstof als energiebron. “De grote vraag is of dat er écht komt. Tien jaar geleden leek het er een beetje op, maar toen stopte de opkomst weer. Tegenwoordig zie ik toch weer een push, zowel bij waterstofbedrijven als Shell dat hier vijf tankstations voor heeft, als bij automobielbedrijven. Toyota en Daimler Benz produceren al waterstofauto’s, en ook Duitsland gaat er nu mee aan de slag.” Dat is maar goed ook, zegt Benschop, want cruciale infrastructuur zoals tankstations zijn er vaak nog niet.

“En je moet auto’s hebben. Die moeten ook snel goedkoper worden, want die zijn nog te duur.”

‘

Rijstijl De Shell Nederland president-directeur denkt dat die combinatie van brandstoffen de toekomst is. “We noemen dat bij Shell een mozaïek, dus diverse brandstoffen naast elkaar. Zo zul je in transport het gebruik van gas gaan zien. Voor stadsbussen hebben we al aardgas, en ik denk dat je voor zwaar transport, een sector die je niet kunt elektrificeren, LNG krijgt. We hebben bijvoorbeeld al twee binnenvaartschepen in Nederland laten bouwen

Over de Shell Eco-marathon 2014 Zoveel mogelijk kilometers rijden op één liter brandstof: dat is de bedoeling van de studenten die auto’s ontwikkelen voor de Shell Eco-marathon. De competitie daagt volgens organisator Shell studenten uit de grenzen van brandstofefficiëntie te verleggen, en vindt dit jaar plaats van 15 tot 18 mei op de openbare weg rondom het Ahoy-complex in Rotterdam. Deelnemers moeten aldaar in maximaal 39 minuten zo’n 16 kilometer afleggen, oftewel met zo’n 25 kilometer per uur tien rondjes om Ahoy rijden. Het jaarlijkse spektakel vindt in 2014 op drie plekken plaats: naast in Rotterdam ook in Manilla (Filipijnen) en Houston (VS).

Maar de marathon is meer dan een race alleen. Er is namelijk ook een business forum, waar kopstukken uit de werelden van energie, water en voedsel discussiëren over de toekomst.

24

22_23_24_25_T_artikel.indd 24

Bovendien is er het Energy Lab, dat bedoeld is om kinderen te interesseren voor techniek.

De lancering van het hele circus, op 16 januari op de RDM Campus in Rotterdam, was vooral bedoeld om de teams informatie te laten uitwisselen. Speciaal daarvoor waren ook Dick Benschop en Rotterdams eerste burger Aboutaleb aanwezig, die beiden probeerden om in de blauwe mini-auto op GTL zo zuinig mogelijk te rijden. De winnaar is, logischerwijs, Benschop, hoewel hij heilig verklaart dat hij nog nooit eerder in zo’n auto gereden heeft. Wat bovendien opvalt, is dat er ook op maatschappelijk vlak een revolutie aankomt: van de 180 aangemelde teams is in 100 gevallen een vrouw de coureur.

Dat neemt niet weg dat in de RDM Campus de echte techneuten bijna zonder uitzonde-ring mannen zijn.

april 2014

07-04-14 14:35

Energy Savers

die helemaal op vloeibaar gas varen. Die zijn daardoor efficiënter en schoner dan boten op stookolie. Dit gaan we ook zien voor vrachtauto’s, en zo krijg je dus een mozaïek aan oplossingen.”

En dan is er nog de bestuurder zelf, die volgens Benschop cruciaal is voor hoe duurzaam brandstoffen gebruikt worden.

Want hoe duurzaam deze ook geproduceerd worden: als de bestuurder ze inefficiënt verstookt, blijft het een product met een enorme voetafdruk. “Ik stapte zojuist voor het eerst in deze auto, en reed 36 kilometer op een liter. Dat is geweldig, maar dezelfde auto rijdt tijdens de eco-marathon in Rotterdam vermoedelijk meer dan 200 kilometer op een liter. Dat verschil tussen een keer uitproberen versus geoefend zijn is een factor drie, en dat geeft aan wat het verschil in rijstijl kan maken.” Shell Nederland is daarom ook betrokken bij het nieuwe rijden van de ANWB. Maar er is meer. “Klanten die meerdere auto’s of truckvloten hebben, bieden wij energiesystemen aan om rijstijlen te monitoren. Zowel de chauffeur als het bedrijf kan zo zuiniger rijden. Zo is álles in beweging.”

Kapitaalintensief Maar toch blijft het gek, dat spanningsveld tussen een bedrijf dat brandstof verkoopt en tegelijkertijd de wereld stimuleert zo zuinig mogelijk te rijden. Toch wordt Benschop nooit badend in het zweet wakker na een nachtmerrie dat tijdens zijn eigen Ecomarathon een extreem zuinige motor ontwikkeld wordt die één op duizend rijdt. Sterker nog: hij moet erg hard lachen als hij dit concept hoort, en nog meer als de theorie voorbijkomt dat

april 2014

22_23_24_25_T_artikel.indd 25

Shell technologieën die energiezuinig rijden mogelijk maken achteroverdrukt en in de woestijn verstopt.

“Kijk eens naar de hoeveelheid energie die de wereld nodig heeft. Hoe snel moeten we niet gaan om alle mensen in de wereld in staat te stellen om óók een brommer of óók een auto te rijden? Als je ziet wat we tegelijk aan het klimaat moeten doen? Dan Kijk eens naar hóóp je juist dat er zulke doorde hoeveelheid braken komen. Nee, het wordt energie de wereld hartstikke moeilijk, en daarom nodig heeft. is het niet genoeg als we alleen maar een beetje elektrisch gaan rijden, ongeacht of dat uit schoon gas komt. We moeten alles tegelijkertijd. De hele keten en alle vormen van mobiliteit moeten schoner en zuiniger worden. We hebben daarom een heel palet aan oplossingen nodig, iedereen moet daaraan meewerken, en zelfs dán kost het nog moeite om uit te komen waar we moeten uitkomen.”

En dus moet de snelheid van innovatie omhoog, stelt Benschop stellig. “Energie vormt een heel groot systeem in de wereld, is erg kapitaalintensief, en dus duurt het lang voordat een innovatie groot wordt. Een van de vragen waar wij mee bezig zijn, is daarom hoe je innovatie kunt faciliteren om sneller te gaan.” b

‘

25

07-04-14 14:35

Best Practice

Schmits Chemical Solutions boort nieuwe markten aan

Duurzame onkruidbestrijder geïnspireerd op textielcoating Soms ontstaan duurzame innovaties doordat bedrijven over de grenzen van hun sector heen kijken. Goed voorbeeld is Schmits Chemical Solutions. “Gewoonlijk maken wij coatings voor textiel”, vertelt Wouter Izaks, business developer bij dit bedrijf. “Met die kennis ontwikkelden we een milieuafbreekbaar laagje tegen onkruid, zodat kwekers geen giftige bestrijding nodig hebben. Zo boren wij nieuwe markten aan.”

Tekst: Marieke van Doggenaar, namens RVO.nl Foto’s: RVO.nl

Producten voor de land- en tuinbouw zijn niet de core business van Schmits, dat vooral chemische mengsels maakt voor reinigingsmiddelen en textielcoatings. “Maar we hebben ook een flink laboratorium en ontwikkelen maatwerkproducten, zoals coatings voor glas en micro-elektronica. Innovatie is ons dus niet vreemd”, weet Miechel Zweers, directeur R&D bij Schmits.

Een aantal jaren geleden werd het bedrijf benaderd met een bijzondere vraag. Aardbeiplantenproducent Goossens Flevoplant zocht een milieuvriendelijk alternatief voor herbiciden. “Telers en kwekers hebben hieraan grote behoefte, maar een dergelijk product bestond nog niet”, vertelt Zweers. “In Nederland alleen al worden jaarlijks miljoenen kilo’s herbiciden gebruikt. Als je die kunt vervangen is de milieuwinst groot.”

Schmits ging de uitdaging samen met Goossens aan, en ontwikkelde Greenprotect: een milieuvriendelijk product tegen het ontkiemen van onkruid, gemaakt van natuurlijke vezels. “Ons primaire doel is uiteraard geld verdienen”, zegt Wouter Izaks, business developer bij Schmits. “Maar wij zien dat dit op langere termijn alleen kan met duurzaam ondernemen. Bij onze productie en de inkoop van grondstoffen houden we al rekening met het milieu. Daarnaast ontwikkelen we nieuwe producten waarmee we inspelen op de groeiende vraag naar duurzame alternatieven. Hiermee kunnen we ons onderscheiden van concurrenten.”

Over Schmits en Goossens Flevoplant Schmits Chemical Solutions mengt chemicaliën tot producten voor met name de textiel- en reinigingsindustrie.

Het bedrijf werd in 1974 opgericht als leverancier voor de Twentse Textielindustrie. Het telt 27 werknemers, waaronder zeven man R&D. Meer informatie: www.schmits.nl.

Goossens Flevoplant is een van de marktleiders in Nederland in het vermeerderen van aardbeiplanten. Het bedrijf telt in Nederland 28 werknemers en heeft ook vestigingen in Polen en Oekraïne. Het is in 1958 opgericht en heeft milieubewust telen hoog in het vaandel staan.

Meer informatie: www.flevoplant.nl.

26

26_27_29_U_bestpractice.indd 26

april 2014

07-04-14 14:34

Best Practice

Markt is nu rijp Financiële steun van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) droeg eraan bij dat Greenprotect relatief snel de markt op kan. “Wij geloofden in dit idee, anders waren we niet gestart met de ontwikkeling”, vervolgt Izaks. “Maar dit soort trajecten duurt altijd lang. Vaak zijn ideeën in de grondslag goed, maar valt of staat het succes bij de tijd die je erin investeert. Als klein bedrijf val je snel terug in je reguliere productiewerk. Gelukkig kregen we financiële steun uit het programma MIA\Vamil van RVO.nl. Hierdoor konden we meer tijd stoppen in het project. Dat

Denk groot. Onderneem groen Duurzame ondernemers zien duurzaamheid als kans om te innoveren en nieuwe markten aan te boren. Het resultaat: economische groei, winst voor het milieu én een groen imago. Rijksdienst voor Ondernemend Nederland stimuleert innovatie en duurzaam ondernemen, biedt financiering, kennis en partners, en attendeert beleidsmakers op belemmerende wetten en regels, zodat ondernemers kunnen ondernemen. www.rvo.nl/onderneemgroen.

april 2014

26_27_29_U_bestpractice.indd 27

zorgde voor continuïteit, waardoor we relatief snel een product konden ontwikkelen. Belangrijk voor innovatie, want de markt is er nu rijp voor.

Als je te lang wacht, mis je misschien de boot.” Teun Bolder van RVO.nl was als adviseur betrokken bij het project van Schmits. “Steeds meer bedrijven zoeken naar milieuvriendelijke en biologische grondstoffen, en streven ernaar om recyclebare of biologisch afbreekbare producten te maken”, zegt hij. “Schmits laat zien dat chemische bedrijven hierop kunnen inspelen.”

“Ook het produceren van Greenprotect proberen we zo duurzaam mogelijk te houden.”

Beter voor milieu en gewassen Greenprotect vertoont meer overeenkomsten met de producten die Schmits doorgaans maakt dan je wellicht verwacht. “We zijn gewend coatings te maken voor textiel: dunne flexibele laagjes”, zegt Zweers. “Tuingrond is net als textiel een relatief ruwe ondergrond, en Greenprotect ook een soort coating. De gewassenteler kan dit product met een sproeiapparaat aanbrengen op 27

07-04-14 14:34

productie

HĂŠt onafhankelijke kennisplatform over duurzaamheid in de industrie Via het kwartaalmagazine en de website informeert en inspireert DUURZAAM GEPRODUCEERD de professional door nieuws, visies van experts, interessante projecten, innovatieve producten en door het aanbieden van inspirerende evenementen.

footprint

processen

Wilt u adverteren in DUURZAAM GEPRODUCEERD? Neem contact op met Jetvertising b.v.

Arthur Middendorp: arthur@jetvertising.nl Telefoon: (070) 399 00 00

Partners van Duurzaam Geproduceerd ondersteunen en faciliteren het platform. Elke partner levert continu kwaliteitsnieuws, visie, sprekers, project-, procesen productinformatie. We maken daarbij onderscheid tussen contentpartners (voor ondersteuning via expertise) en partners (ondersteuning en facilitering). Bedrijven kunnen naast partner ook lid worden.

Het kennisplatform Duurzaam Geproduceerd

Partners

Contentpartners

Bedrijfsleden

ÂŽ

flowid

Wilt u meer weten over de mogelijkheden voor partners? Kijk dan op www.duurzaamgeproduceerd.nl of neem contact op met Anouk Bouwmeester via Anouk@industrielinqs.nl of 020 3122 797

_DGP_A5_partnerpagina.indd1 2 28_weving_DGplatform.indd

08-04-14 11:02 10:58 08-04-14

Best Practice

de grond. Na het drogen vormt zich een veerkrachtig, bodembedekkend laagje dat wel vocht doorlaat, maar geen licht. Hierdoor kan onkruid niet ontkiemen en na de oogst kan de teler het weer omploegen. De voordelen ten opzichte van herbiciden of plastic folies zijn evident. Herbiciden zijn in meer of mindere mate giftig. Daardoor doden ze niet alleen het onkruid, maar zijn ze ook slecht voor het milieu en je gewassen. Plastic folie laat naast licht ook geen vocht door en moet na afloop worden weggegooid. Greenprotect is niet alleen volledig biologisch afbreekbaar, maar zorgt ook nog eens dat je gewassen zo’n 25 procent beter groeien dan met herbiciden. Tel uit je winst als je in drie in plaats van vier jaar kunt oogsten.”

Izaks vult aan: “Ook het produceren van Greenprotect proberen we zo duurzaam mogelijk te houden. Dit gebeurt bij lage temperaturen, waardoor het weinig energie kost. Het product bestaat daarnaast nu al voor 90 procent uit natuurlijke grondstoffen, en de overige 10 procent is biologisch afbreekbaar en milieuvriendelijk. Onze R&D-afdeling zoekt bovendien continu naar nog duurzamere alternatieven hiervoor.”

april 2014

26_27_29_U_bestpractice.indd 29

Snel structurele afzet Schmits wil Greenprotect dit jaar samen met een leverancier als commercieel product op de markt brengen. Izaks: “In eerste instantie richten we ons op teelten waar Greenprotect het makkelijkst toepasbaar is. Het is een investering, maar Greenprotect vereist minder handling dan andere herbiciden. Hierdoor kost het onderaan de streep ongeveer hetzelfde als voorheen. We overtuigen de kwekers door met proeven te laten zien dat Greenprotect in de praktijk werkt. Ze kopen ons product omdat wet- en regelgeving rond gewasbescherming steeds strenger wordt en omdat ze ervan overtuigd raken dat chemische bestrijding niet het eeuwige leven heeft. We verwachten dat we de ontwikkelkosten er over maximaal drie jaar uit hebben en dat we dan een structurele afzet hebben. Dat is relatief snel.” Teun Bolder van RVO.nl vult aan: “Dit project laat zien hoe niet-duurzame toepassingen die al jaren worden gebruikt, kunnen worden vervangen door duurzame, en dat vanuit een hoek waar je het misschien niet direct verwacht.

Een mooi voorbeeld van over je eigen grenzen heenkijken en zo nieuwe markten aanboren.” b 29

07-04-14 14:34

Circulaire inkopers kunnen het verschil maken

Wat is de rol van de inkoper binnen de circulaire economie?

Tijdens een onlangs door Tebodin en Desso georganiseerde bij-eenkomst was deze vraag het onderwerp van discussie. Tijdens de discussie, waar zowel de beren op de weg als alle mogelijkheden voorbijkwamen, werd duidelijk dat de aanwezigen iets willen d贸en en stellen elkaar ook vragen hoe zij het verschil kunnen maken. Zo wordt er geadviseerd om als inkoper niet alleen naar de koplopers in de markt te kijken, maar ook de huidige leveranciers te benaderen met de vraag wat zij aan duurzaamheid doen om zo een beter inzicht te krijgen in de eigen supply chain.

Andere conclusies en tips zijn: vertellen over de kwaliteit en de waarde hiervan. Deze waarde is vaak meer dan alleen economisch. termijneffecten helpt. Aangeraden wordt om hier ook over te publiceren in branchegerichte tijdschriften en blogs, waardoor de vraag vanuit de markt vanzelf komt. heer-sing en nieuwe toepassingen. transparantie en kan daardoor als voorbeeld worden gezien. gezien, maar men moet er wel op kunnen vertrouwen. De

het aanbod hiervan.

30

30_advertorial_tebodin.indd 30

april 2014

09-04-14 11:16

Biodiesel

Amsterdam krijgt duurzame tweede biodieselfabriek Na de zomer begint Simadan waarschijnlijk met de bouw van een tweede biodieselfabriek in Amsterdam die gebruikte frituurolie omzet in biodiesel. In een tweede nieuwe destillatiefabriek wordt het bijproduct glycerine opgewerkt tot farmaceutische kwaliteit.

Simadan Holding steekt 65 miljoen euro in een nieuwe tweedegeneratie-biodieselfabriek in Amsterdam. Hiermee vergroot het bedrijf de productiecapaciteit met 150.000 ton biodiesel per jaar. Dochteronderneming Biodiesel Amsterdam zal de fabriek exploiteren. De investering omvat ook een destillatiefabriek die jaarlijks 50.000 ton farmaceutische kwaliteit bioglycerine kan produceren. Voor de aanvoer van grondstoffen en de afvoer van tie, met een recyclingfabriek op het Greenmills-terrein, zamelt biodiesel wordt onder begeleiding van Havenbedrijf Amster- gebruikte frituurolie en organisch afval in bij restaurants en de voedingsindustrie. De olie wordt vervolgens omgezet in biodam een kade en een jetty gebouwd.

De bestaande biodieselfabriek van Biodiesel Amsterdam nam diesel en het organisch afval wordt omgezet in biogas en groene het bedrijf in 2010 in gebruik. Deze heeft een capaciteit van stroom. Een deel van de warmte die bij de processen vrijkomt, 100.000 ton biodiesel per jaar. “Het concept van de nieuwe fab- wordt gebruikt in de fabrieken, en de rest gaat het warmtenet van Amsterdam in. riek wordt in grote lijnen hetzelfde als dat van de eerste, met wat kleine modificaties omdat Farmaceutisch we in de tussentijd natuurlijk weer wat wijzer Simadan heeft meer dan 250 medewerkers in zijn geworden”, zegt Chris Linderman, CEO van Het concept Nederland en boekt een omzet van vierhonSimadan. “En hij wordt groter.” van de nieuwe faderd miljoen euro per jaar. Het bedrijf wil na de briek wordt in grote Frituurolie zomer beginnen met de bouw van de nieuwe lijnen hetzelfde als De nieuwe fabriek wordt onderdeel van het infabriek, maar Linderman houdt een slag om de dat van de eerste. dustriële complex Greenmills. Deze locatie van arm omdat hij afhankelijk is van het verguntwaalf hectare omvat nu al de eerste biodieselningentraject. De bouw zal vervolgens twaalf fabriek, een tankopslagterminal, een recyclingtot veertien maanden duren. “De afronding fabriek, een biogasfabriek en een tankreinizal waarschijnlijk ergens aan het eind van de gingsbedrijf. Alle organische afvalstoffen op het complex wor- tweede helft van 2015 zijn.” Het Oostenrijkse BDI-BioDiesel gaat den omgezet in biodiesel, groene energie en nieuwe biogrond- de fabriek gebruiksklaar bouwen. BDI bouwde eerder ook al de stoffen. Meer dan 99 procent van het binnenkomende organisch eerste biodieselfabriek in Amsterdam. afval wordt omgezet in nuttige tweedegeneratieproducten. Voor de bouw van de destillatiefabriek voor glycerine geldt het“Onze biodiesel is van de allerhoogste kwaliteit en reduceert de zelfde. Dit bijproduct van de biodieselproductie wordt nu nog CO2-uitstoot met meer dan 85 procent ten opzichte van fossiele omgezet in biogas, maar Simadan wil het product via destillatie brandstof”, stelt Peter Bakker, eigenaar en oprichter van Simadan. opwerken tot 100 procent zuivere bioglycerine van farmaceuDe grondstoffen voor de biodieselfabrieken komen van moe- tische kwaliteit. “Dan wordt het nuttiger gebruikt, en het levert derbedrijf Simadan, dat handelt in oliën en vetten. Dochter Ro- ook meer op”, voorspelt Linderman. b

FOTO: SIMADAN

Tekst: Liesbeth Schipper

‘

april 2014

31_W_bestpractice 2.indd 31

31

07-04-14 14:48

Nadat het Amerikaanse brillenmerk Modo een brillenlijn introduceerde die uit gerecycled materiaal bestaat, heeft het nu een biobased versie op de markt gebracht. Deze bril, Eco Born Biobased gedoopt, bevat 63 procent plantaardige olie uit castorplanten.

De collectie is het resultaat van een drie jaar durende samenwerking met een Frans chemisch bedrijf dat Modo niet bij naam noemt. De brillenlijn is gecertificeerd door het Amerikaanse ministerie van Landbouw.

Behalve dat de bril duurzaam is, biedt deze ook andere voordelen. Zo is het montuur ultralicht, kan het zeer dun verwerkt worden, behoudt het zijn oorspronkelijke vorm perfect (in tegenstelling tot acetaat dat de neiging heeft zijn vorm te verliezen) en kan het uitstekend aangepast worden dankzij een wapening in de oortip. Bovendien plant Modo voor ieder verkocht biobased-montuur een boom in Kameroen, waar het totale aantal geplante bomen nu richting de miljoen gaat.

Een gepersonaliseerde telefooncase, armband of ketting in 3d laten printen is sinds kort mogelijk bij de Hema. Daarmee is de winkelketen de eerste Nederlandse retailer die 3d-geprinte producten aanbiedt. Het bedrijf laat weten hierdoor niet alleen efficiënter te produceren, maar ook restmateriaal opnieuw te gebruiken.

“Onze printers gebruiken polyamide, dus plastic en nylon. Onze bumpers maken we via een spuitgietmal met polycarbonaat”, vertelt Judy op het Veld van de Hema. “In plaats van vijftig verschillende spuitgietmallen hebben wij een klein aantal van deze mallen en maken wij vervolgens gebruik van 3d-printing om onze producten te customizen. Op die manier hebben wij een product dat aangepast kan worden, schaalbaar is en betaalbaar blijft.”

“Natuurlijk is nylon een vorm van plastic, maar het verschil is dat wij veel efficiënter omgaan met grondstoffen. Wanneer onze printers worden aangezet proberen wij zoveel mogelijk te maken in één productiesessie. Het nylon poeder wat daarbij over-

Ecodish Greenovations heeft een machinevaatwasmiddel ontwikkeld dat zijn reinigende werking ontleent aan uit de natuur gewonnen, probiotische micro-organismen.

Deze produceren namelijk enzymen die helpen om de vuilmoleculen te verkleinen, waarna de micro-organismen deze moleculen verteren.

32

32_33_F_productnieuws.indd 32

blijft, wordt vervolgens aangevuld met nieuw poeder voor de volgende productierun. In een printer zitten daarom meestal voor de helft oude en voor de helft nieuwe productiestoffen.”

De stylistes en inkopers van de winkelketen hebben een reeks ontwerpen klaarstaan om in 3d te laten printen. Deze ontwerpen kunnen aangepast worden door een eigen naam of tekst toe te voegen. De producten waarmee de Hema start voor 3d-printing zijn sieraden en telefoonhoesjes.

Op korte termijn volgen meer producten.

De micro-organismen zorgen voor een milieuvriendelijke verwijdering van vetten, eiwitten en zetmeel. Dit effect werkt door in de afvoer en eventuele vuilwatertank, voorkomt ongewenste geurtjes en zorgt voor schone leidingen en tanks.

De Ecodish-micro-organismen voorkomen de groei van pathogene micro-organismen en mogen als voedingsmiddeleningrediënt worden gebruikt. Volgens Ecodisch levert deze combinatie 85 procent minder afval op en is het vaatwasmiddel geschikt voor alle waterhardheden.

april 2014

07-04-14 14:47

Productnieuws

2

Het klinkt zo simpel: vervang bij deodorantbussen drijfgas door luchtdruk én een nieuwe techniek, en je bespaart 74 procent CO2-uitstoot en 42 procent energie. In de praktijk had het bedrijf Airopack er niettemin vijf jaar voor nodig om dispenseer- en spraysystemen te ontwikkelen die uitsluitend op luchtdruk wer-

ken en daarnaast volledig van plastic gemaakt kunnen worden.

De Remark Groep gaat het systeem gebruiken voor zijn verzorgingsmerken Therme, Amando, Vogue Women, Therme en De Vergulde Hand.

De wereldwijd gepatenteerde techniek is PCD gedoopt, pressure control device. Omdat er geen drijfgas wordt gebruikt, kan de aerosol-verpakking vervangen worden door een kunststof variant die beter recyclebaar is. Bovendien ontstaat er zo een puur, geconcentreerd product dat niet met drijfgas wordt vermengd, want een spray met gas bevat 70 procent drijfgassen en slechts een klein percentage parfum en andere werkzame stoffen.

Bij het gebruik van deze spuitbussen komt de zuiger een stukje omhoog. Het product wordt daardoor in de dispenser omhoog geduwd, wat betekent dat je de volledige inhoud kunt gebruiken.

Het is een spray, maar in de praktijk werkt het net als een spuitbus.

De constante luchtdruk van 2 bar zorgt voor voldoende spuitkracht waardoor het product gedoseerd naar buiten komt.

Bescherming tegen en gebruik van de zon: dat is wat HyET Solar aanbiedt met zijn ultradunne oprolbare zonnecellen die in parasols en rolgordijnen verwerkt kunnen worden. Zo houden ze niet alleen zonlicht tegen, maar wekken zij ook energie op.

De actieve laag van flexibele zonnecellen die HyET Solar in de markt zet, is slechts 8 micrometer. Inclusief beschermfolie levert dat een zonnecel op van 0,5 millimeter en met een gewicht van 600 gram per vierkante meter. Ter vergelijking: andere cellen zijn minstens 4 millimeter dik en wegen 20 kilogram per vierkante

meter. Ook worden er veel minder grondstoffen verbruikt in de dunne folie, wat de kosten drukt. HyET is al in gesprek met bouwers van grote werken zoals geluidswallen. De energie die daarbij wordt opgewekt, kan direct gebruikt worden voor wegverlichting.

Muurverf gemaakt van soja-olie en volledig biologisch afbreekbaar: met deze uit Canada overgewaaide vinding wil Fair Paints de Nederlandse verfmarkt verduurzamen. Het bindmiddel bestaat niet uit fossiele (aard)olie, maar uit plantaardige soja-olie uit de Verenigde Staten met een duurzaam certificaat. De verf biedt een volledige range aan kleuren.

De verf bestaat uit 100 procent organische stoffen en mineralen als water en plantaardige olie. De grondstoffen en kenmerken van Fair Paints veroorzaken geen allergie- en schimmelklachten.

Er zijn ook andere milieuvriendelijke verfsoorten op de markt. Maar, zo laat Marc van Ginneken, distributeur van

Fair Paints weten, die maken gebruik van lijnzaadolie. “Fair Paints is gemaakt van soja-olie met als eigenschappen dat het snel droogt en dat de kleuren ook na jaren hun oorspronkelijke kracht blijven behouden.”

“Doel van Fair Paints is om consumenten bewuster te maken van het vreemde feit dat er in de verfwinkels geen enkel duurzaam of groen schap te vinden is, terwijl bijvoorbeeld in de supermarkt Fair Trade op die manier wordt gepromoot,” legt Van Ginneken uit. In Canada is de verf een groot succes. De importeur benadrukt dat de prijs vergelijkbaar is met gewone muurverf.

april 2014

32_33_F_productnieuws.indd 33

33

07-04-14 14:47

De frisse fabriek: natuurlijk voor mens én milieu

Decennialang waren comfort en gezondheid van de werkende mens van ondergeschikt belang, zéker in een productieomgeving. Deze eeuw wordt niettemin meer en meer duidelijk dat de werkomgeving een belangrijke stempel op de duurzaamheid van een organisatie drukt.

Waar een gezonde werkomgeving vroeger alleen bereikbaar was via energieverslindende klimaatsystemen, wordt nu extra winst behaald met duurzame technieken. Colt International ontwikkelde daarom het concept ‘De Frisse Fabriek’. In de Frisse Fabriek wordt het binnenklimaat aangepakt met winstgevende duurzame technieken, en schept daarmee de voorwaarde om duurzaam te produceren.

Een van de technieken die naadloos aansluiten bij het concept is natuurlijke koeling. Dit is een door Colt ontwikkelde innovatie waarmee ook bij hoge buitentemperaturen de binnentemperatuur verlaagd kan worden. De techniek, een natuurlijke adiabatische ventilatiewand,combineertadiabatischekoelingindegevelmetnatuurlijke ventilatie. De lucht wordt gekoeld door het laten verdampen van water, en door de natuurlijke ventilatie is helemaal geen stroom meer benodigd. Het is daarom ook niet voor niets dat de jury van de TechniShow dit systeem heeft bekroond met de Innovator Status.

34_advertorial_colt.indd 34

09-04-14 11:16

Expertpanel Het kennisplatform Duurzaam Geproduceerd heeft als missie de verduurzaming van de industrie te stimuleren door kennis en visie te delen.

Tussen overheid en bedrijfsleven, tussen professionals en experts, tussen startups en multinationals. Met als doel: bedrijven helpen de footprint van hun producten verkleinen, zowel in het eigen proces als in de keten.

Het Expertpanel is in het leven geroepen om experts uit bedrijfsleven, kennisinstituten en overheden hun visie op en ervaring met verduurzaming bij bedrijven te laten delen met lezers.

Alexandra

Hein van Tuijl

Mariska van Dalen

van Huffelen

operational manager

Tebodin Nederland

Gemeente Rotterdam

EPEA

Annemarie van Doorn

Henk Akse

Michel Schuurman

Green Business Club

Traxxys / PIN NL

MVO Nederland

Bouke Bruinsma

Jan Willem Slijkoord

Rob BoerĂŠe

KWA Bedrijfsadviseurs

TNO

Agentschap NL

Erik Timmermans

Jeoffrey van Berg

Rob van Hattum

Infocentrum Papier

managing director

NEMO

en Karton

Flowid

Erik van Engelen

Kor Foekens

Robert Kirschbaum

UNETO-VNI

Colt International

vice president Open Innovation DSM

Gijsbert Korevaar

Marc Reijnders

Sible SchĂśne

TU Delft

Energietransitie

SKAO / HIER

in papierindustrie

Klimaatbureau

Hannie Stappers

Marga Hoek

Xander van Mechelen

director public affairs

De Groene Zaak

Directeur Groen Gas

Rockwool

april 2014

35_P_partners_experts.indd 35

Nederland

35

08-04-14 09:00

Tebodin always close Duurzaamheid concreet maken? uw duurzaamheidsdoelstellingen en het vertalen daarvan op projectniveau. Door duurzaamheid integraal deel uit te laten maken van onze dagelijkse projectvoering worden “smart solutions” geïmplementeerd, die bijdragen aan het reduceren van de carbon footprint, waterverbruik en afval in productielocaties. Daarnaast kunnen wij u helpen zoals LEED, Breeam, Cradle to Cradle, LCA, CO 2 prestatieladder en het opstellen van uw duurzaamheidsrapportages.

tebodin.nl > duurzame oplossingen

5298_TB_AD_Duurzaam gebouwd_A4.indd 1 044_tebodin.indd 11 36_tebodin.indd

12/27/12 13:52 PM 01-10-13 14:50 08:59 07-04-14