Naar een participatieve bestuurscultuur Nu de nieuwe gemeentebesturen uit de startblokken zijn, wenst de Wakkere Burger alle besturen succes en een goede samenwerking met hun burgers. 2013 wordt een planningsjaar met verregaande implicaties tot eind 2019. Het komende jaar zet dus bakens uit. Om het belang hiervan te onderstrepen promoot De Wakkere Burger onder de slogan “jij bent de gemeente� een aantal werkvormen om samen met alle inwoners vorm te geven aan een meerjarenplan. Uiteraard kan de betrokkenheid van burgers niet beperkt blijven tot het planningsjaar. Om iedereen gedurende de volledige legislatuur te betrekken bij het beleid vragen we aandacht voor een aantal structurele ingrepen. Onze aanbevelingen zijn rond twee thema’s geclusterd. Transparantie en een het uiteindelijke doel: een participatieve bestuurscultuur.
Transparantie Actieve openbaarheid Steden en gemeenten hebben de plicht om inwoners actief te informeren over hun beleid, regelgeving en dienstverlening. Dat moet systematisch, correct, evenwichtig, tijdig en op verstaanbare manier gebeuren. Omdat goede informatie de basis is om te kunnen participeren aan het beleid vraagt De Wakkere Burger om het eigen communicatiebeleid regelmatig te evalueren. Beleidsplannen, een begrijpelijke begroting en een heldere verslaggeving van de werking van de gemeenteraad moeten basisinformatie zijn. e-participatie en open data Betrokkenheid van burgers gebeurt op diverse manieren. Veel mensen zijn vertrouwd met sociale media en veel gemeenten maken hier gebruik van. Vanuit het perspectief van de burger werkt facebook en twitter perfect om zaken te signaliseren. Het is dus nogal evident dat je hier als gemeentebestuur gebruik van maakt en reageert op deze signalen. Samenwerken en nuance aanbrengen rond concrete voorstellen is via deze kanalen dan weer iets minder evident en faciliteer je beter via andere platformen. Afwegen van het inzetten van de juiste online tools hoort bij het uitbouwen van kwaliteitsvolle participatie. Vergeet als overheid hierbij zeker de basisvoorwaarde van participatie niet: transparantie van spelregels en voldoende inhoudelijke informatie. ICT biedt heel wat mogelijkheden om je besluitvorming transparant te maken. Toepassingen zoals www.openspending.org en www.watstemtmijnraad.nl zijn slechts twee voorbeelden. De eerste toepassing mikt op het begrijpelijk maken van de gemeentelijke begroting en kan een opstap zijn naar begrotingsparticipatie. De tweede toepassing geeft burgers inzicht in de verschillende standpunten en stimuleert om met kennis van zaken een eigen visie te vormen. Naast een actief informatiebeleid als basis voor beleidsparticipatie benadrukken we het belang van open data. Steden en gemeenten bezitten heel wat gegevens en communiceren de gegevens waarvan ze oprecht denken dat ze relevant kunnen zijn voor zijn inwoners. Maar een overheid kan uiteraard niet voldoen aan alle informatiewensen. De federale, de Vlaamse en enkele grote centrumsteden geven nu reeds heel wat overheidsdata vrij in een bruikbaar en toegankelijk formaat. Op deze manier kunnen burgers, middenveldorganisaties en ondernemingen informatie op eigen
Memorandum De Wakkere Burger 2012 |E dwb@dewakkereburger.be | T 02 274 24 01
maat genereren. De Wakkere Burger vraagt dat alle steden en gemeenten werk maken van open data. Intergemeentelijke samenwerkingsverbanden en autonome gemeentebedrijven Intergemeentelijke samenwerkingsverbanden hebben vaak een schaalvoordeel. Dit gaat helaas al te vaak gepaard met een democratisch deficit. Gemeenteraadsleden die zetelen in bestuursorganen van deze samenwerkingsverbanden worden geacht om op z’n minst op de hoogte te zijn van het gevoerde beleid. Helaas sijpelen discussies over beleidsopties nauwelijks of niet door naar de gemeenteraad, laat staan naar de burger. Dit is nefast voor onze lokale democratie en niet meer van deze tijd. Vanaf 2013 volgt een verplichte gemeenteraadscommissie de werking van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden en autonome gemeentebedrijven op. De Wakkere Burger vraagt de nodige transparantie rond deze alternatieve beleidsorganen, niet alleen voor de gemeenteraad, maar ook voor de burger.
Participatieve bestuurscultuur Zorg voor kwaliteit Beleid maak je samen. De inbreng van alle betrokkenen moet mogelijk zijn op alle relevante momenten binnen de beleidscyclus. Nu komt inspraak nog te vaak te laat – in de fase net voor een eindbeslissing wanneer plannen quasi afgewerkt zijn. Participatie start in het begin van de besluitvorming, loopt door in de onderzoeksfase en eindigt na de uitvoering van de plannen in de evaluatiefase. Dat gehele participatieproces moet een inclusief karakter hebben: alle relevante maatschappelijke groepen moeten een echte kans krijgen om hun inbreng te doen. Anders ontbreekt het brede en diverse draagvlak voor beslissingen in het algemeen belang. De kansen op een succesvol participatieproces maximaliseer je door een adequate organisatie. Iedere schepen heeft de verantwoordelijkheid om een plan van aanpak uit te werken voor zijn specifieke bevoegdheden. Om te voorkomen dat er naast elkaar gewerkt wordt vraagt De Wakkere Burger dat er één schepen bevoegd is voor de coördinatie van het participatiebeleid. Een adequate organisatie vraagt ook een cultuuromslag bij de ambtenaar. Zorg als beleidsverantwoordelijke voor voldoende vorming en begeleiding ter voorbereiding van participatieprocessen. Is de nodige knowhow nog niet aanwezig binnen de eigen organisatie? investeer dan in externe deskundigheid en ondersteuning. Open adviesraden Het huidig systeem van adviesraden krijgt vandaag heel wat kritiek. Ze leveren niet voldoende kwaliteit; de samenstelling is heel beperkt en ze werken niet planmatig. Toch is De Wakkere Burger overtuigd van de noodzaak aan burgerparticipatie waarbij continuïteit van het geleverde werk gegarandeerd is en waar verdieping van voorstellen mogelijk is. Een evaluatie volgens de principes zoals geformuleerd in onze campagne “Jij bent de gemeente” dringt zich op. (zie kader) Open gemeenteraad De gemeenteraad is de democratische basis voor het gemeentebeleid. Ze zet de lijnen uit en controleert het schepencollege, of zou dat moeten doen. Als vertegenwoordigers van het volk moet het evident zijn dat gemeenteraadsleden regelmatig terugkoppelen naar de brede bevolking. Memorandum De Wakkere Burger 2012 |E dwb@dewakkereburger.be | T 02 274 24 01
Nochtans is participatie vandaag nog te vaak een exclusieve relatie tussen schepencollege en burgers. De lokale democratie en de kwaliteit van het debat heeft er baat bij dat ook niet-schepenen uit de gemeenteraad betrokken worden bij het participatieproces. Concreet pleit De Wakkere Burger ervoor om tijdens gemeenteraadscommissies burgers, woordvoerders uit adviesraden en andere betrokken actoren actief te betrekken en spontaan spreekrecht toe te kennen.
Adviesraden.be ondersteunt de doelstellingen van de campagne “jij bent de gemeente”. De website www.adviesraden.be bevat een sociaal netwerk dat tegemoet komt aan de veelgehoorde kritiek dat adviesraden amper (of nooit?!) adviezen met meerwaarde uitbrengen en dat ze een beperkte samenstelling kennen. Via de blog op deze website willen we concrete voorbeelden geven van een planmatige aanpak. Een sociaal netwerk is natuurlijk slechts een middel. De filosofie achter het initiatief van De Wakkere Burger laat zich samenvatten tot een bevattelijk schema. samenwerking tussen adviesraden
binnengemeentelijk
buitengemeentelijk
transparantie van adviesraden
agenda
adviezen openheid van adviesraden
thematische (online) inbreng
ad hoc lidmaatschap
kwaliteitsverhoging & verhoging betrokkenheid
Onze boodschap voor adviesraden gaat over twee noodzakelijke voorwaarden voor een goed advies met invloed. Eerst en vooral moet de inhoudelijke kwaliteit van de voorstellen voldoende degelijk zijn. Dan spreken we over de argumenten, het denk- en studiewerk waarop de adviezen zijn gebaseerd. Ten tweede moet het draagvlak voor de adviezen voordoende sterk zijn. Een brede en diverse betrokkenheid bij de adviesraad is dus ook belangrijk. We hebben het dan over de samenstelling van de raad, de mate waarin het maatschappelijk middenveld, de bevolking… maar ook deskundige buitenstanders betrokken worden bij bepaalde adviezen. Het digitale platform www.adviesraden.be en de andere activiteiten mikken daarom nadrukkelijk op uitwisseling en samenwerking tussen adviesraden – zowel binnen als buiten de eigen gemeente. Verschillende adviesraden uit één gemeente kunnen informatie uitwisselen over actuele thema’s. De kans is reëel dat er overlappende interessevelden bestaan. En cultuurraden uit de ene gemeente kunnen soms interessante inspiratie vinden bij die uit andere, al dan niet naburige, gemeenten. Of Memorandum De Wakkere Burger 2012 |E dwb@dewakkereburger.be | T 02 274 24 01
samen vormingsactiviteiten organiseren. Dat kan de waarde van hun adviesfunctie alleen maar versterken. De Wakkere Burger zet ook in op de transparantie van de lokale adviesorganen. Via digitale weg kunnen ze de agenda’s en verslagen van hun vergadering eenvoudig toegankelijk maken voor alle leden en andere geïnteresseerden. Dat is niet onbelangrijk. Niet alleen als democratisch principe, maar ook om eventueel de betrokkenheid bij de raad te vergroten. Ook op vlak van openheid en toegankelijkheid kunnen vele gemeentelijke adviesraden nog stappen vooruit zetten. Dat heeft een dubbel doel: vergroten van de betrokkenheid en het verkrijgen van extra input bij adviezen. Dat kan de kwaliteit van de advieswerking allen versterken. Een digitaal platform kan daarbij een nuttig instrument zijn: leden (of eventueel burgers) kunnen aandachtspunten aanbrengen, vertegenwoordigers van verenigingen kunnen nieuwtjes signaleren,‌ Online inbreng wordt mogelijk. We hopen ook dat meer en meer raden inzetten op een meer themagerichte en projectmatige aanpak. Eerder in de diepte enkele goedgekozen kwesties uitspitten, eventueel in tijdelijke werkgroepen met tijdelijke externe leden, dan passief afwachten en luisteren naar de plannen en beslissingen van de lokale beleidsmakers. Want uiteindelijk moeten adviesraden hun eigen plekje in het plaatselijke participatielandschap (her)veroveren. En dat kan alleen via onderbouwde, inspirerende en gedragen voorstellen en adviezen.
Memorandum De Wakkere Burger 2012 |E dwb@dewakkereburger.be | T 02 274 24 01