Wydawnictwo AA
Tłumaczyła Aniela CzendlikTytuł oryginału: Великий пост с библейскими женщинами
Redakcja i korekta: Magdalena Maziarz
Skład, łamanie i projekt okładki: Magdalena Spyrka
Ilustracje pochodzą z domeny publicznej: metmuseum.org, wikimedia.org, polona.pl
Ilustracja na okładce: Shutterstock.com
Copyright © by Wydawnictwo AA, Kraków 2023
ISBN 978-83-7864-747-8
Wydawnictwo AA s.c.
ul. Swoboda 4
30-332 Kraków
tel. 12 345 42 00
tel. kom. 695 994 193
www.religijna.pl
Wstęp
Podczas homilii w Domu św. Marty 8 lutego 2017 r. Ojciec Święty Franciszek powiedział: „Kobieta wnosi w życie bogactwo, którego ani mężczyźni, ani żadne inne stworzenia nie posiadają. Kobiety dają światu harmonię”. Choć protagonistami w Biblii najczęściej są mężczyźni, to kobiety odgrywają w historii zbawienia własną niezastąpioną rolę: przeważnie ciche i skromne są zdolne do tego, by brać sprawy we własne ręce, działać zamiast mężczyzn lub nimi umiejętnie kierować.
Imiona niektórych niewiast biblijnych są znane powszechnie. Autorka poniższych rozważań zaprasza natomiast, by przyjrzeć się siedmiu kobietom ze Starego Testamentu, które nie są ani najbardziej znane, ani nie były w życiu ziemskim najszczęśliwsze.
Anna Goldina urodziła się w Sankt Petersburgu w roku
1975 w inteligenckiej, lecz niewierzącej rodzinie (co w tamtych czasach było rzeczą powszechną). Jako siedemnastolatka zaczęła szukać własnej drogi do Boga – najpierw poprzez piękno sztuki i mądrość nauki. Po maturze rozpoczęła studia w Rosyjskiej
Chrześcijańskiej Akademii Humanistycznej, jednocześnie na
dwóch kierunkach: historii sztuki sakralnej oraz teologii. Spotkała ludzi żywej i głębokiej wiary, którzy towarzyszyli jej w drodze do Chrystusa w Kościele katolickim, gdzie przystąpiła do sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego w 1995 roku.
Anna jako osoba twórcza i wszechstronnie obdarowana szczodrze dzieliła się wiarą, wiedzą i talentami nie tylko z najbliższymi (wychowała w duchu chrześcijańskim trzech synów, doprowadziła do chrztu św. swoich rodziców) i lokalną wspólnotą jako aktywna parafianka, ale również o wiele szerzej
dzięki nowym możliwościom, jakie daje internet. Opublikowała ponad 200 własnych artykułów, prowadziła kilka projektów i stron katolickich w internecie, czynnie współpracowała z mass mediami katolickimi w Rosji i poza jej granicami. Dużym uznaniem cieszyło się jej pisemko dla dzieci „Jeżyk katechetyczny”.
W 2014 roku Anna podzieliła się ze mną pomysłem cyklu
„Wielki Post z rosyjskimi artystami malarzami”, który miał się składać z siedmiu swoistych stacji i zaprosiła do udziału w jego realizacji. Nagrano wówczas siedem niedługich odcinków, które zamieszczano na YouTube co tydzień od Popielca do środy w Wielkim Tygodniu.
Rozważania o kobietach w Biblii zatytułowane Wielki
Post z biblijnymi niewiastami [u nas pt. Śladami biblijnych kobiet. Przewodnik duchowy – przyp. red.] to kolejny cykl Anny
Goldiny podobnego formatu. Został opublikowany na stro-
nach portalu internetowego Ruskatolik w czasie Wielkiego Postu 2019. Brak tu bezpośredniego nawiązania do wielkopostnych lektur biblijnych czy też samego okresu liturgicznego. Jednakże rozważania te można uznać jako wielkopostne, ponieważ powstały w czasie, gdy autorka zmagała się z ciężką chorobą. Była to prawdziwa Quadragesima jej życia, jej własna droga krzyżowa przygotowująca do Paschy, bowiem w kwietniu 2022 r. Anna przeszła do wieczności.
Mama śp. Anny Goldiny powiedziała, że córka wiele razy z przekonaniem mówiła, że jej cierpienia i choroba to dialog z Bogiem, zaś pytanie, na które szukała u Niego odpowiedzi, brzmiało nie „dlaczego?”, lecz „ku czemu?”. W ostatniej notatce w dzienniczku Anny, znalezionym już po jej śmierci, zanotowała: „Dziękuję Ci Panie, że pozwoliłeś mi zobaczyć moje dzieci jako dorosłych”...
Dziękując za niniejszą publikację w języku polskim, życzę, aby kolejne rozważania, swoiste stacje, tego cyklu stały się pomocą w głębszym spojrzeniu nie tylko na godne uwagi postacie biblijne, ale również na własne życie. Życie, które jako unikalne i niepowtarzalne jest naszą osobistą historią zbawienia, mającą niewątpliwie rys Wielkiego Postu i posiadającą kierunek paschalny.
+ Nikolay Dubinin OFMConv.biskup pomocniczy Archidiecezji Matki Bożej w Moskwie
Sankt Petersburg, 15 grudnia 2022 r.
W historiach biblijnych kobiety zajmują nie mniej ważne miejsce niż mężczyźni. My jednak przyzwyczailiśmy się mówić raczej o ich prawości i doniosłości, choć ich losy różnie się układały. Nie wszystkie otaczano czcią. Nie wszystkie szanowano, nie wszystkie były kochane. W niniejszym cyklu będzie mowa o losach siedmiu kobiet ze Starego Testamentu. Nie były to osoby szczególnie szczęśliwe, a mimo to odcisnęły swoje ślady w historii Izraela.
Pustynia to niezwykłe miejsce. W ujęciu biblijnym jest to ziemia niczyja. Jest to jednak miejsce, w którym najwyraźniej słyszy się głos Boga. Po raz pierwszy Biblia mówi o pustyni w czasach Abrahama. To na pustyni rozmawia on z Najwyższym i buduje studnię. Tam też ucieka jego nałożnica Hagar.
Relacje Saraj z Hagar nie układały się zbyt dobrze. Staruszka Saraj, w swoim czasie kobieta niezwykłej urody, była osobą o dość trudnym charakterze. Wielu historyków skupia się głównie na jej zranionym ego i gderliwym usposobieniu, co zmusiło biedną, ciężarną dziewczynę do ucieczki z namiotów swej pani, choć zupełnie nie wiedziała, dokąd się udać. Jeśli jednak przyjrzymy się bliżej zaistniałej sytuacji, to trudno z niej wyciągnąć jednoznaczne wnioski.
Teraz oczywiście możemy tylko snuć domysły, opierając się nie tyle na tekście biblijnym, ile na dociekaniach późniejszych badaczy o przedmiocie konfliktu między obiema kobietami. Jednak liczne historie i opowieści, jakie przetrwały do naszych dni, mogą stanowić doskonałe tło do tego typu rozważań.
Wnamiotach Saraj, prawowitej żony Abrama, pojawiła się młoda kobieta imieniem Hagar. Trzeba mieć na uwadze, że wszystkie imiona występujące w Biblii mają swój głęboki sens. Wiadomo, że pierwotnie żona Abrahama (wtedy jeszcze Abrama) nazywała
się Saraj. To sam Bóg zmienił jej imię na Sara, czyli księżniczka. Po to się bowiem urodziła, by być panią i pramatką swego ludu, jednak, jak piszą hebrajscy uczeni, Pan zamknął jej łono, a tylko ona mogła urodzić mężowi pierworodnego potomka. Żeby stać się godną prarodzicielką i pramatką wszystkich wierzących
w Jedynego Boga, kobieta musiała przejść długą i ciężką drogę, którą dziś nazwalibyśmy rozwojem osobowości. Hagar pojawia
się w życiu Saraj, kiedy ta wraz z mężem udała się do Egiptu. Księga Rodzaju mówi, że w ziemi, w której osiadł Abram, tzn. w Kanaanie, nastała susza i głód (Rdz 12, 10). Boży wybraniec musiał więc zwinąć swe namioty i wyruszyć do kraju zamożnego sąsiada, by przeczekać tam najtrudniejsze czasy. Pokonywał dokładnie tę samą drogę, jaką po wielu latach przejdą jego potomkowie, by osiąść nad brzegami Nilu i stopniowo popadać w niewolę. W Egipcie Abram podaje się za brata pięknej Saraj.
Jako jej mąż mógłby zostać zamordowany, a ona stałaby się własnością władcy. Kobieta trafiła na dwór faraona jako jego żona, a jej „brat”, zgodnie z panującym w tym kraju obyczajem, otrzy-
mał za nią hojne dary. Bóg jednak dotknął faraona i jego rodzinę ciężkimi chorobami. Ten, dowiedziawszy się prawdy, wypuszcza
Sarę i na znak przeprosin daruje jej służącą. Nie przeczytamy o tym w Biblii, lecz według dawnej tradycji ową służącą miała być córka samego faraona.
Dziewczyna nosiła z pewnością inne imię, lecz wszedłszy do domu Abrama, który odrzucił pogańskie bożki, staje się Hagar, co oznacza wędrowniczkę, przybyłą z daleka. Można nawet przypuszczać, że była ona jedyną Egipcjanką wśród domowej służby.
Mija dziesięć lat, odkąd Abram osiedlił się w Kanaanie i Saraj wciąż jest bezpłodna. Wprowadza wtedy do namiotu Abrama młodziutką Hagar. Trudno dokładnie określić wiek dziewczyny, lecz w porównaniu z wiekiem Saraj była bardzo młoda. Istnieją różne przypuszczenia. Spotyka się też takie, że dziewczyna stała się niewolnicą, będąc już panną na wydaniu, a to znaczy, że liczyła więcej niż dwanaście lat. Najpewniej oczekiwała innej doli niż służba Saraj. Jej przeznaczeniem miał być przyjemnie chłodny harem któregoś z egipskich wielmo-
żów oraz rola pierwszej żony i matki dziedzica. Kiedy została nałożnicą Abrama, dawne marzenia znów w niej ożywają. Nie tylko przestaje być posłuszna Saraj, lecz zaczyna ją nawet upokarzać. W jej obraźliwych słowach jest jednak sporo gorzkiej prawdy. Przecież w tamtych czasach bezpłodna kobieta była istotą całkowicie bezwartościową.
Drugi wariant rozwoju wydarzeń zakłada, że Hagar trafiła do namiotu Saraj, będąc jeszcze dzieckiem. Żona Abrama
zajęła się jej wychowaniem, poświęcając jej każdą wolną chwilę i dzieląc się z nią swymi troskami i radościami, za co ta darzy ją całkowitym oddaniem. Jednakże, kiedy za sprawą Abrama dziewczyna zachodzi w ciążę, natychmiast traci sympatię swej pani. Saraj uważa, że ciemnolica dziewczyna odpłaca jej za wszystko czarną niewdzięcznością.
Słyszymy słowa skargi Saraj skierowane do Abrama:
„Przez ciebie doznaję zniewagi; ja sama dałam ci moją niewolnicę za żonę, ona zaś, czując się brzemienną, lekceważy mnie. Niechaj Pan będzie sędzią między mną a tobą!” (Rdz 16, 5). Kiedy tylko Abram potwierdza jej władzę nad Hagar, ta zaczyna bezlitośnie uprzykrzać dziewczynie życie. Mści się na ciężarnej niewdzięcznicy.
Trzeba przyznać, że w tamtych czasach korzystanie z macierzyństwa zastępczego, czyli usług, jakbyśmy dziś powiedzieli, surogatek, nie było rzadkością. Prawo Hammurabiego wyraźnie mówiło, że urodzenie panu dziecka przez nałożnicę nie zrównuje jej w prawach z małżonką. Z punktu widzenia ówczesnej moralności zachowanie Hagar było naganne. Zasłużyła na surową karę, niezależnie od stanu, w jakim się znajdowała.
Spoczywał na niej obowiązek urodzenia dziecka na kolanach swej pani. To nie będzie już jej dziecko, lecz Saraj.
W historiach biblijnych kobiety zajmują ważne miejsce. Jednak zwykle mówi się o ich prawości, wyjątkowym uroku, pomysłowości albo – wręcz przeciwnie – o tym, iż przyczyniły się do upadku któregoś z męskich bohaterów. Niniejsza książka przypomina losy siedmiu kobiet ze Starego Testamentu, które ani nie należą do grona najbardziej znanych bohaterek, ani nie były najszczęśliwsze. A mimo to ich historie na trwałe wpisały się w dzieje Izraela, przez wielki inspirowały artystów, a dla nas są źródłem pytań o ludzki los i miejsce w nim Najwyższego.
Rozważania o pogmatwanych losach Hagar, Lei, Diny, Tamar, Mikal, Jael i Rispy zostały przygotowane przez Annę Goldinę, która sama, jako osoba pochodząca z rodziny niewierzącej, dość wcześnie zaczęła szukać własnej drogi do Boga – najpierw poprzez piękno sztuki i naukę. Kiedy podczas studiów spotkała ludzi żywej i głębokiej wiary, przyjęła chrzest i ostała włączona do Kościoła katolickiego. Później szczodrze dzieliła się wiarą, wiedzą i talentami nie tylko z najbliższymi. I choć jej historia tu na ziemi już się zakończyła, to pozostawione przez nią zapiski z pewnością pomogą współczesnemu czytelnikowi nie tylko poznać bliżej nieznane dzieje starotestamentalnych bohaterek, ale i przyjrzeć się samemu sobie, naszym wewnętrznym motywacjom, wierze i zaufaniu, którego one nie utraciły.