Trzy nawrócenia. Przełamać duchowy kryzys - o. Reginald Garrigou-Lagrange (wyd. 2023)

TRZY NAWRÓCENIA

Przełamać duchowy kryzys

rÓCENIA

Przełamać duchowy kryzys

Tytuł oryginału: Les trois conversions et les trois voies

Skład, łamanie, projekt okładki: Agnieszka Siekierżycka

© Copyright for this edition by Wydawnictwo AA s.c., Kraków 2023

Tekst opracowany na podstawie wydania Naczelnego Instytutu Akcji

Katolickiej, Poznań 1934.

Nihil obstat – Posnaniae, die 14 Julii 1934. – Dr. Steuer, Censor

Imprimatur – Poznań, dnia 17 lipca 1934 r.

(L. S.) Kuria Arcybiskupia, Wikariusz Generalny w z. X. Infułat Ruciński

(L. D.) 9818/34 Ks. Jedwabski, Kanclerz Kurii Arcybiskupiej.

ISBN 978-83-7864-919-9

Wydawnictwo AA s.c.

30-332 Kraków, ul. Swoboda 4

tel.: 12 292 04 42, fax 12 292 09 05

e-mail: klub@religijna.pl

www.religijna.pl

Sanctae Dei Genitrici in signum gratitudinis et filialis obedientiae

O Maria, flos virginum, velut rosa, vel liliam, funde preces ad Filium pro salute fidelium.

Wstęp do nowego wydania

Niewielka książka, którą trzymają Państwo w dłoniach, będąca streszczeniem i – jak stwierdza sam Autor – pogłębieniem jego pozostałych dzieł, koncentruje się na najważniejszej dla niego problematyce, a mianowicie na duchowości. W tej dziedzinie Garrigou-Lagrange okazał się bowiem autorem postępowym oraz prekursorem idei, które zostały później włączone do dokumentów Soboru Watykańskiego II (przede wszystkim idei powszechnego powołania do świętości, przedstawionej w piątym rozdziale Konstytucji Dogmatycznej o Kościele Lumen Gentium).

Postać autora niniejszej książki, francuskiego dominikanina żyjącego w latach 1877-1964, może skłaniać do różnych, czasami skrajnie przeciwstawnych opinii. Powszechnie ceniony, wybitny naukowiec, którego młody Karol Wojtyła wybrał na promotora swojej pracy doktorskiej, znakomity duszpasterz grupy intelektualistów zgromadzonych wokół małżeństwa Jacques’a i Raisy Maritain. Zdecydowany obrońca tomizmu w ostrych sporach z uznanymi

teologami takiej miary, jak Henri de Lubac, Marie

-Dominique Chenu czy Yves Congar. Teologiczni adwersarze Garrigou-Lagrange’a okazali się później filarami odnowy teologii i reformy Kościoła w czasie Soboru Watykańskiego II. Za pewną ironię losu można uznać fakt, że zarówno Henri de Lubac jak i Yves Congar ustanowieni zostali kardynałami przez papieża Jana Pawła II, wcześniejszego doktoranta Garrigou-Lagrange’a.

To niepozornych rozmiarów dzieło opiera się na nauce takich mistrzów duchowości jak św. Tomasz z Akwinu, św. Jan od Krzyża, św. Katarzyna ze Sieny, Jan Tauler czy św. Teresa od Jezusa. Garrigou-Lagrange wskazuje, że wymienieni autorzy, pochodzący przecież z różnych czasów i tradycji duchowych, w podobny sposób postrzegają rozwój życia duchowego, jako trójstopniowy proces zmierzający do pełnego zjednoczenia z Bogiem.

Pierwszy etap to oczyszczenie, w którym osoby rozpoczynające drogę rozwoju wewnętrznego z miłości do Boga unikają grzechu. Wysiłek trwania w łasce połączony z modlitwą, a często z umartwieniem, Bóg zazwyczaj wynagradza chwilami doświadczania Jego obecności, zrozumieniem spraw Bożych i uczuciem radości. Człowiek najczęściej zatrzymuje się wtedy na tych „pociechach” i to one stają się motywem

dalszych wysiłków duchowych, modlitwy, medytacji i postów.

Drugi etap, zwany najczęściej okresem oświecenia, rozpoczyna się, gdy Bóg odbiera człowiekowi „pociechy”. Rozmyślania i ćwiczenia duchowe, które do tej pory sprawiały człowiekowi radość, stają się teraz nu ż ące. Jeśli mimo tych „oschłości” człowiek nadal pragnie Boga i trwa przy Nim, modlitwa przybiera formę kontemplacji, podczas której człowiek nie tyle rozmyśla i wnioskuje o prawdach wiary, co dzięki Bożemu oświeceniu po prostu wpatruje się w nie i ogląda je. Najczęściej jednak, rozsmakowując się w łatwości modlitwy, zapomina, że są to dary Boże i cieszy się nimi jak czymś, co zależy wyłącznie od niego samego.

Wtedy Bóg wprowadza człowieka w trzeci etap – zjednoczenie. Dokonuje się to przez „noc ducha”, podczas której Bóg ogołaca człowieka nie tylko z „pociech”, ale także z wszelkiego światła pomagającego poznać Boże tajemnice. Bóg staje się dla człowieka

jakby ogniem, który najpierw wysusza drzewo, przenika je, zapala, aby w końcu przemienić je w siebie.

Człowiek zaczyna wtedy poznawać Boga w sposób niejako doświadczalny. Nie traci poczucia Bożej

obecności nie tylko podczas modlitwy, ale również w czasie zwyczajnych codziennych zajęć.

Ojciec Reginald Garrigou-Lagrange podkreśla

w swojej książce, że przedstawiona wyżej droga rozwoju duchowego nie jest zarezerwowana wyłącznie dla księży, zakonników, zakonnic czy tylko wybranych, ale otwarta jest dla każdego chrześcijanina. Przesłanie książki wpisuje się w słowa Karla Rahnera, który głosił wręcz, że: „Chrześcijanin XXI wieku będzie albo mistykiem, albo nie będzie go wcale”. Książka Trzy nawrócenia może pomóc czytelnikom podążać drogą do świętości, która, jak pisał Jan Paweł II, „jest wysoką miarą zwykłego życia chrześcijańskiego”.

o. Robert Reguła OP

Słowo wstępne

Książka ta, napisana w przystępny sposób dla wszystkich postępujących na drodze duchowego rozwoju, jest niejako streszczeniem dwóch prac poprzednich.

Sama w sobie stanowi jednak odrębną całość i bez trudu można ją zrozumieć nie czy tając wcześniej

owych prac.

W książce Perfection chrétienne et contemplation (Doskonałość chrześcijańska a kontemplacja) ukazaliśmy, że według nauki św. Tomasza i św. Jana od Krzyża doskonałość chrześcijańska polega przede wszystkim na cnocie miłości, w pełnym znaczeniu dwóch największych przykazań: „Będziesz miłował

Pana, Boga swego, całym swoim sercem, całą swoją duszą, całą swoją mocą i całym swoim umysłem; a swego bliźniego jak siebie samego.” (Łk 10, 27). Widzieliśmy również, że kontemplacja wlana tajemnic wiary, tajemnic Trójcy Przenajświętszej, Wcielenia, Odkupienia, Krzyża, Eucharystii, należy do normalnej drogi świętości.

Podążając dalej tą drogą rozważaliśmy w innym dziele1 te oczyszczenia, jakie są konieczne dla osiągnięcia doskonałej miłości Boga i bliźniego, przy czym staraliśmy się szczególnie podkreślić, że bierne oczyszczenie zmysłów oznacza wejście na drogę zjednoczenia.

Wielokrotnie proszony byłem o streszczenie dwóch wyżej wspomnianych prac i ukazanie, że stanowią one zbiór wielkich wytycznych dla teologii ascetyczno-mistycznej.

Nie chcąc się powtarzać, a jednocześnie pragnąc rozważyć te sprawy w sposób prostszy i zarazem głębszy, zamierzam tu ukazać trzy okresy rozwoju życia wewnętrznego oraz trzy nawrócenia, które stanowią początek każdego z tych okresów.

W rozdziale pierwszym mówimy o życiu łaski i wartości pierwszego nawrócenia. W następnych ukazujemy postępy w życiu wewnętrznym, wykazując konieczność kolejnych dwóch nawróceń, czyli przemian, z których jedna stanowi początek drogi oświecającej, zaś druga – drogi zjednoczenia. Podział rozwoju duchowego na trzy drogi, przejęty od świętego Augustyna i Pseudo-Dionizego, stał się już powszechny. Powtarzają go wszystkie rozprawy

1 L’Amour de Dieu et la Croix de Jésus.

o życiu duchowym. Odkrywamy jednak w ten sposób głęboką prawdę tego życia, jego znaczenie, wagę i sens, objaśniając je stosownie do wskazań świętego Tomasza, przez zestawienie życia duchowego z rozmaitymi okresami życia cielesnego, a także – co zwykle zaniedbujemy – przez porównanie go z różnymi etapami życia wewnętrznego Apostołów. Tych ostatnich kształtował bezpośrednio sam Chrystus Pan, więc ich życie we wnętrzne powinno, zdaniem wielu świętych, zostać odpowiednio odtworzone w naszym

życiu. Oni są naszym wzorem, zwła szcza wzorem dla kapłanów. Każdy chrześcijanin powinien też w pewnym sensie być apostołem i żyć Chrystusem, by móc dawać Go innym.

Główny nacisk położymy tu przede wszystkim na prawdy zasadnicze. Zbyt często zapominamy o tym, że prawdy najwyższe i najżywotniejsze, to właśnie prawdy zasadnicze, głęboko przemyślane, będące przedmiotem nadprzyrodzonej kontemplacji.2

2 Dialog o Bożej Opatrzności św. Katarzyny Sieneńskiej, który często będziemy tu przytaczać, w sposób uderzający potwierdza powyższe zdanie. Jeśli czytamy go mając lat dwadzieścia lub dwadzieścia pięć, wtedy nie zawsze przejmuje nas głęboką, zawartą w sobie prawdą. Zdaje się bowiem wskazywać jedynie na ogólne prawdy i mało przemawia do naszych uczuć czy wyobraźni, zwracając się przede

Gdyby zapytano osoby znające Ewangelię, czy jest w niej gdzieś mowa o drugim nawróceniu, więk szość z nich dałaby może odpowiedź przeczącą. A jednak są tam wyraźnie odnoszące się do tego słowa Chrystusa. Mk 9, 33-34 podaje, że podczas swego ostatniego pobytu w Galilei Je zus zapytał Apostołów, przybywszy do Kafarnaum: „O czym to rozprawialiście w drodze? Lecz oni milczeli, – jak mówi Ewangelia – w drodze bowiem posprzeczali się między sobą o to, kto z nich jest największy.” Mt 18, 2-3 opowiadając o tym samym zdarzeniu, dodaje: „Jezus przywołał dziecko, postawił je przed nimi i rzekł: Zaprawdę, powiadam wam: Jeśli się nie odmienicie i nie staniecie jak dzieci, nie wejdziecie do królestwa niebieskiego”. Czyż nie ma tu mowy właśnie o drugim nawróceniu? Jezus przemawia do Apostołów, którzy mieli udział w Jego posłannictwie, którzy szli

wszystkim do naszych władz intelektualnych oraz do ducha wiary. Gdy go jednak czytamy w dojrzałym duchowo okresie życia, wtedy widzimy, że te ogólne prawdy, o których w nim mowa, ujmuje on w nader głęboki sposób, a przy tym z ogromnym spokojem. Dialog ten został przez świętą podyktowany w stanie duchowego zachwytu. Łatwo można jego zasady pogodzić z nauką świętego Tomasza i św. Jana od Krzyża. Nikt nie wykazał sprzeczności pomiędzy św. Katarzyną Sieneńską a Doktorem Anielskim, nie widzimy ich również pomiędzy nią a św. Janem od Krzyża.

za Nim, którzy z Nim spożyć mieli Ostatnią Wieczerzę i z których trzech było wraz z Nim na górze Tabor. Są oni w stanie łaski, a jednak Jezus mówi im o konieczności nawrócenia, by mogli głębiej wniknąć w królestwo Boże i bardziej zbliżyć się do Boga. Zaś specjalnie do Piotra Jezus wypowiada słowa (Łk 22, 31-32): „Szymonie, Szymonie, oto szatan domagał się, żeby was przesiać jak pszenicę; ale Ja prosiłem za tobą, żeby nie ustała twoja wiara. Ty ze swej strony3 utwierdzaj twoich braci”. Mowa tu o drugim nawróceniu Piotra, jakie miało nastąpić pod koniec Męki, natychmiast po jego zaparciu się. Otóż w książce tej zasadniczo mówić będziemy właśnie o tym drugim nawróceniu.

3 W przekładzie ks. J. Wujka mamy tłumaczenie: „a ty niekiedy nawróciwszy się, utwierdzaj braci twoich”. Biblia

Tysiąclecia greckie sformułowanie s. pote epistrepsas tłumaczy: „ty ze swej strony”, gubiąc kompletnie ten aspekt

nawrócenia, na który wskazuje Autor, a o którym mówi grecki tekst Ewangelii św. Łukasza oraz przekład ks. Wujka (przyp. red.).

rOzDzIAŁ I

Życie łaski i znaczenie pierwszego nawrócenia

„Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Kto we Mnie wierzy, ma życie wieczne.”

(J 6, 47)

Życie wewnętrzne jest dla każdego z nas jedyną rzeczą absolutnie konieczną. Powinno też ono ciągle rozwijać się w duszy, i to jeszcze silniej niż to, co określamy jako życie umysłowe, życie naukowe, artystyczne lub literackie. Jest ono głębokim życiem duszy, życiem całego człowieka, nie zaś jedynie takich czy innych jego władz. Samo życie umysłowe wiele by zyskało, gdyby, zamiast chcieć zastąpić sobą życie duchowe, zechciało uznać jego potrzebę, jego wielkość i potrafiło poddać się jego oddziaływaniu, czyli działaniu cnót teologicznych oraz darów Ducha

Świętego. Obydwa te określenia – życie umysłowe

i życie duchowe – dotyczą spraw bardzo poważnych i głębokich. Jasną też jest rzeczą, że tam, gdzie nie ma

– 15 –

życia prawdziwie wewnętrznego, tam też nie może być mowy o głębokim i trwałym wpływie człowieka na życie społeczne.

Konieczność życia wewnętrznego

Konieczność poważnego zastanawiania się nad tym, co dla człowieka jest absolutnie konieczne, daje się szczególniej odczuwać w obecnych czasach ogólnego nieładu, w których tylu ludzi i tyle narodów traci z oczu swój prawdziwy i ostateczny cel, upatrując go jedynie w dobrach doczesnych, a zapominając o tym, jak bardzo różnią się one od dóbr duchowych i wiecznych.

A przecież jasne jest, jak powiedział św. Augustyn, że wszystkie dobra materialne, w odróżnieniu od dóbr duchowych, nie mogą jednocześnie w całości należeć do większej liczby jednostek4. Ten sam dom, ta sama ziemia nie może należeć w całości jednocześnie do kilku ludzi, ani też ten sam obszar ziemi do kilku narodów. Stąd ten zatrważający konflikt interesów,

4 św. Tomasz z Akwinu często przytacza te słowa św. Augustyna, por. Summa Theologiae Ia IIae, q. 28, a. 4, ad 2; III, q. 23, a. l, ad 3: „Bona spiritualia possunt simul a pluribus (integraliter) possideri, non autem bona corporalia” (Dobra duchowe może posiadać wielu ludzi naraz, inaczej jest z dobrami cielesnymi).

gdyż ludzie w tego rodzaju niższych dobrach pokładają swój cel ostateczny.

Przeciwnie jest z dobrami duchowymi, jak usilnie podkreśla św. Augustyn. Mogą one jednocześnie i w sposób integralny na leżeć do wszystkich ludzi i zarazem do każdego z osobna, a jednak nie grozi to zamąceniem niczyjego spokoju. Co więcej, dobra te posiadamy tym pełniej, im więcej nas wspólnie się nimi cieszy. Tak więc wszyscy, nie wchodząc sobie w drogę, możemy posiadać jednocześnie tę samą prawdę, tę samą cnotę, tego samego Boga. Owe dobra duchowe są na tyle bogate i powszechne, że mogą jednocześnie należeć do wszystkich, każ dego z nas obsypując łaskami. Co więcej, wtedy dopiero w pełni posiadamy prawdę, kiedy jej udziela my innym, kiedy dajemy im udział w naszej kontemplacji. Wtedy dopiero prawdziwie miłujemy cnotę, kiedy pragniemy, by miłowali ją inni. Wtedy dopiero szczerze kochamy Boga, gdy drugich pragniemy tą miłością przepoić. Wydając pieniądze tracimy je, lecz dając innym

Boga, nie tylko Go nie tracimy, lecz tym bardziej Go wtedy posiadamy. Przeciwnie – utracilibyśmy Go, gdybyśmy przez zawiść choćby jednej duszy Go odebrali, gdybyśmy chcieli choć jedną duszę wykluczyć

z naszej miłości, choćby to była dusza człowieka, który nas prześladuje lub oczernia.

W poniższym stwierdzeniu, tak drogim św. Augustynowi, tak prostym, a jednocześnie tak głębokim, zawiera się wiele światła: jeżeli dobra materialne tym bardziej ludzi dzielą, im bardziej oni sami dla nich samych za nimi gonią, to dobra duchowe tym bardziej ludzi jednoczą, im goręcej je oni umiłują.

Ta wielka prawda jest jedną z tych, które najlepiej pozwalają odczuć potrzebę życia wewnętrznego. Wirtualnie zawiera też ona rozwiązanie kwestii społecznej oraz światowego kryzysu ekonomicznego, owej klęski doby obecnej. Ewangelia ujmuje ją w takich słowach:

„Starajcie się naprzód o królestwo /Boga/ i o Jego Sprawiedliwość, a to wszystko będzie wam dodane.”

(Mt 6, 33; Łk 12, 31). Świat dzisiejszy umiera, ponieważ zapomniał o tej prawdzie zasad niczej, tak podstawowej dla każdego chrześcijanina.

Prawdy najgłębsze i najżywotniejsze to w istocie wła śnie owe prawdy podstawowe, dobrze przemyślane, zgłębione, które dla nas stały się prawdami życiowymi i codziennym przedmiotem kontemplacji.

W chwili obecnej Bóg ukazuje ludziom, jak dalece się mylą, chcąc się obejść bez Niego, upatrując cel życia jedynie w doczesnym używaniu, zmieniając hierarchię wartości, czyli, jak mówiono dawniej, ustopniowanie celów. Ludzie pragną produkować jak najwięcej przedmiotów przeznaczonych do użytku

czysto materialnego i zmysłowego. Sąd zą, że ilością

dóbr doczesnych zdołają zastąpić swoje we w nętrzne ubóstwo; budują coraz doskonalsze maszyny dla coraz większej i coraz lepszej wydajności, dla coraz większego zysku – oto jedyny ich cel. Cóż stąd wynika? Ta nadprodukcja nie może znaleźć zbytu, staje się bezużyteczna i z abija nas, przynosząc bezrobocie. Wielka liczba ludzi pozbawionych pracy cierpi nędzę, podczas gdy inni dławią się swoim bogact wem. Jest to, jak się twierdzi, kryzys. W r zeczywistości to coś więcej niż kryzys. To już stan powszechny, w którym wiele moglibyśmy dostrzec, gdybyśmy mieli oczy do patrzenia, jak mówi Ewangelia. Okazuje się, że ostateczny cel ludzkiej działalności jest błędnie umiejscowiony, nie w Bogu, lecz w ż yciu i u żywaniu doczesnym. Pragniemy obfitości dóbr materialnych, chcemy szczę ścia, którego one dać nie mogą. Nie tylko nie jednoczą one ludzi, ale wprost przeciwnie – poróżniają ich i prowadzą do konfliktów, i to tym bardziej, im bardziej i z im większą chciwością pragnie się ich jako takich. Podział czy socjalizacja dóbr materialnych nie jest wcale lekarstwem i nie da szczęścia, dopóki z jednej strony nie uwzględnimy i nie zaakceptujemy prawdziwej natury

tych dóbr, a z d rugiej nie uznamy prawdziwej natury ludzkiej duszy, która je przewyższa.

Niezwykła książka, poruszająca sprawy absolutnie najważniejsze w życiu człowieka, napisana w przystępny sposób przez jednego z największych znawców mistyki i duchowości w historii chrześcijaństwa, wybitnego filozofa i teologa, uniwersyteckiego mistrza i promotora pracy doktorskiej księdza Karola Wojtyły.

Człowiek wierzący często doświadcza kryzysu duchowego, który wnosi w życie niepokój, lęk i brak orientacji. Musimy jednak wiedzieć, że taki kryzys jest zawsze okazją do rozwoju, oczyszczenia, pójścia dalej, sięgnięcia wyżej i głębiej, ku temu, co dla człowieka w istocie najważniejsze. Ta książka pomaga odkryć kryzys duchowy jako łaskę i ukazać drogi oraz sposoby przezwyciężenia go, przełamania – nawrócenia.

Konieczność poważnego zastanawiania się nad tym, co dla człowieka jest absolutnie konieczne, daje się szczególniej odczuwać w obecnych czasach ogólnego nieładu, w których tylu ludzi i tyle narodów traci z oczu swój prawdziwy i ostateczny cel, upatrując go jedynie w dobrach doczesnych, a zapominając o tym, jak bardzo różnią się one od dóbr duchowych i wiecznych.

Ta wielka prawda jest jedną z tych, które najlepiej pozwalają odczuć potrzebę życia wewnętrznego. Zawiera też ona rozwiązanie kwestii społecznej oraz światowego kryzysu ekonomicznego, owej klęski doby obecnej. Ewangelia ujmuje ją w takich słowach: „Starajcie się naprzód o królestwo /Boga/ i o Jego Sprawiedliwość, a to wszystko będzie wam dodane." (Mt 6, 33; Łk 12, 31). Świat dzisiejszy umiera, ponieważ zapomniał o tej prawdzie zasadniczej, tak podstawowej dla każdego chrześcijanina.

O. Réginald Garrigou-Lagrange

O. Garrigou-Lagrange przez ponad 50 lat był profesorem Papieskiego Uniwersytetu Angelicum w Rzymie. Napisał ponad 500 książek i artykułów. Jego ogromna wiedza i głęboka znajomość nauk największych myślicieli i mistyków chrześcijaństwa przyczyniła się do odnowy życia duchowego w Kościele.

ISBN 978-83-62927-74-6

ISBN 978-83-62927-74-6

9 788362 927746

Cena: 29,90 zł w tym 5% VAT