Wielka apteka świętej Hildegardy - Gottfried Hertzka, Wighrad Strehlow

Wielka apteka świętej Hildegardy Gottfried Hertzka, Wighard Strehlow

Wielka apteka świętej Hildegardy

Gottfried Hertzka Wighard Strehlow

świętejWydawnictwoHildegardyAAKraków

Wielka apteka

Projekt okładki: Bogusław Płoskonka

Redakcja: Magdalena Maziarz

Tytuł oryginału: Grosse Hildegard-Apotheke Przekład: Jacek Jurczyński SDB Renata Serednicka (Wprowadzenie)

Konsultacja merytoryczna: Alfreda Walkowska, Polskie Centrum św. Hildegardy

Skład i łamanie: Magdalena Spyrka Źródła zdjęć: Shutterstock.com, Wikimedia Commons

Hildegarda z Bingen Wiedzcie, że Pan jest Bogiem. On sam nas stworzył, my Jego własnością

Zbieram na podołek Róże, lilie i wszelkie ziele Wychwalając Twoje dzieła.

Psalm 100, 3

Gdy z otwartymi oczyma kontempluję, Co, Boże, stworzyłeś, Już tu na ziemi posiadłam niebo.

Moje dzieła to Twoja zasługa. Ze smutku powstaje radość, A radość czyni szczęśliwym.

Włosy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

Osłabienie, utrata sił, brak żywotności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

Śledziona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351

Dna moczanowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Apetyt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Oddech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Oczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Nogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Pęcherz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Kaszel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

Budowa ciała 239

Mole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359

| 7

Słowo wstępu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

Płuca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301

Skróty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 541 Odkrywca metody leczniczej świętej Hildegardy: Dr Gottfried Hertzka. 543 Skorowidz I: Środki lecznicze . . . . . . . 549 Skorowidz II: Jednostki chorobowe . . 553

Grypa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

Gruczoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

Krążenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279 Lecznicza kuchnia . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

Bóle głowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259

Żołądek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319

Wątroba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289

Głowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247

Porażenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285

Gardło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

Skóra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173

Trąd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297

Zatrucia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151

Serce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201

Ukąszenia owadów 235

Krew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Przepuklina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

SPIS TREŚCI

Nerki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401 Uszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405 Prostata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413 Środki psychoaktywne . . . . . . . . . . . . . 415 Oczyszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431 Reumatyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433 Soki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 451 Seksualność. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455 Ślinotok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461 Mowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465 Tarczyca 467 Apopleksja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 Flegma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473 Bóle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477 Osłabienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483 Wypróżnienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 489 Środki weterynaryjne 497 Wypadek/kontuzja/wstrząs . . . . . . . 499 Środki uniwersalne . . . . . . . . . . . . . . . . 503 Stan przednowotworowy . . . . . . . . . . . 517 Puchlina wodna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 521 Robaki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525 Rany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529 Zęby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533 Apteczka domowa oraz podręczna . . 539

Dolegliwości kobiece . . . . . . . . . . . . . . . 115 Żółtaczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

Nowotwory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

Paznokcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 Nos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 Nerwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371

Organy wewnętrzne (trzewia) . . . . . . 91 Ropienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Gorączka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

Stawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Dr Hertzka pięćdziesiąt lat swojej praktyki lekarskiej poświęcił pionierskiej pracy włączania medycyny Hildegardy do leczenia. I znów możemy sobie jedynie wyobrażać mrówczy trud, jakiego wymagało najpierw właściwe odczytanie średniowiecznych tekstów i ich przekład z łaciny (niektóre teksty tłumaczył sam), identyﬁkacja nazw składników oraz chorób –

| 9

Minęło ponad ćwierć wieku od pierwszego wydania Grosse Hildegard-Apotheke (Wielkiej apteki Hildegardy), najdokładniejszego kompendium Hildegardowych środków leczniczych, autorstwa Gottfrieda Hertzki i Wigharda Strehlowa. Od tego czasu znacznie upowszechniła się wiedza o Świętej z Bingen i jej dorobku – zarówno w kraju jej pochodzenia, jak i innych krajach europejskich, w tym również w Polsce. Prezentowana publikacja jest tematycznym wyborem z tego obszernego dzieła i stanowi dobrą sposobność do wyłożenia paru kwestii, które, pomimo rosnącej wiedzy odbiorców, wciąż dla wielu pozostają niejasne.

Hildegarda, średniowieczna benedyktynka, której świętość Kościół potwierdził kanonizacją równoważną w 2012 roku, prawie jednocześnie ogłaszając ją Doktorem Kościoła, była jedną z najwybitniejszych postaci swoich czasów. Jej format intelektualny i ukształtowana w tradycji benedyktyńskiej duchowość, w połączeniu z nieodpartą siłą charakteru, uczyniły z niej niewiastę już za życia nazywaną „świętą”. Prophetissa teutonica, jak ją określano ze względu na dar prorokowania, której uchodziły „na sucho” ostre reprymendy i słowa krytyki kierowane do największych władców – cesarza Fryderyka I Barbarossy, króla Henryka II czy papieża Anastazego IV. Udzielać rad i napomnień najważniejszym osobistościom epoki pozwalał matce Hildegardzie – była opatką dwu założonych przez siebie klasztorów – autorytet, jakim cieszyła się wśród współczesnych, a jaki zapewniało jej powszechne wówczas przekonanie o wizyjnym źródle całej jej wiedzy, wyrażające się w nadanych jej przydomkach Teutońskiej prorokini i Sybilli Renu.

To przekonanie podzielił niemiecki lekarz Gottfried Hertzka, który w połowie XX w. na nowo odkrył dla świata dorobek świętej rodaczki. Nie tylko zatem trzy dzieła, nazywane dziś trylogią wizyjną, a więc: Scivias, Liber vitae meritorum i Liber Divinorum Operum, są dla niego przejawem jej prorockiego charyzmatu poznania, ale też pozostałe, które możemy nazwać księgami medycznymi i przyrodoznawczymi: Causae et curae, która omawia przyczyny chorób oraz sposób ich leczenia oraz Physica, zawierająca szczegółową wiedzę o właściwościach poszczególnych składników świata stworzonego z perspektywy ich oddziaływania na człowieka. O ile trzy pierwsze księgi stanowią podstawę do zrozumienia doktryny Hildegardy, zawierają bowiem naukę o Bogu, człowieku i Kościele, o świecie i jego harmonii, o związkach człowieka z przyrodą, Bogiem i Kościołem, zawsze w odniesieniu do Pisma Świętego, to dwie pozostałe księgi tworzą kompletny, skorelowany z całością jej nauki system medyczny.

SŁOWO WSTĘPU

Swoje przeświadczenie o cudowności medycyny Hildegardy dr Hertzka dokładnie i przekonująco wyłożył w książce Das Wunder der Hildegard-Medizin, do której wielokrotnie się odwołuje. Sama święta nigdy wprost nie potwierdziła wizyjnego charakteru swojej wiedzy medycznej czy przyrodniczej. Napisała jedynie w Liber Divinorum Operum: „W całym stworzeniu, drzewach, roślinach (…) są ukryte tajemnice Boże, których żaden człowiek nie może poznać ani zbadać, ani wynaleźć, ani doświadczyć, jeśli Bóg mu ich sam nie objawi”. Możemy jedynie snuć domysły, jakiego typu Boże objawienie miała na myśli święta, uwzględniając przy tym mocne argumenty dr. Hertzki.

10 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Czy jednak znajomość średniowiecznych sposobów leczenia może być współczesnemu człowiekowi do czegokolwiek, poza zaspokojeniem ciekawości, potrzebna? Odpowiedź jest tylko jedna: tak. Wiedza o sposobach przywracania zdrowia ludzkiego ciała i ducha nie mogła się zdezaktualizować. Jest i zawsze będzie aktualna, nawet jeśli niektóre z proponowanych metod czy składników wydadzą nam się dziś egzotyczne, dziwaczne czy niedostępne. Autorzy nie tylko dostosowali przekaz Hildegardy do współczesnych wymogów, wykorzystując specjalistyczną wiedzę ze swoich dziedzin – oni wręcz sprawdzili w praktyce skuteczność większości receptur, doświadczyli efektów leczniczych, przez lata obserwując rezultaty zastosowania wyników swoich badań.

Mówiąc o braku skutków ubocznych środków naturalnych, autorzy publikacji mieli niewątpliwie na myśli środki nie wszystkie, a jedynie te prezentowane przez nich jako Hildegardowe. Mówiąc inaczej, autorzy – od dziesięcioleci stosujący opisywane sposoby – nie

pamiętajmy, że Hildegarda posługiwała się często jedynie opisem objawów – w końcu opracowanie receptur i dostosowanie ich do wymogów współczesnych odbiorców. Dr Hertzka w pełni zasługuje na miano „twórcy współczesnej medycyny Hildegardy”, bowiem w formie, jaką znamy obecnie, a prawdopodobnie również w tym, że w ogóle ją znamy, jest jedynie jego zasługą.Uczniem i pełnym pasji kontynuatorem pracy dr. Hertzki jest dr Wighard Strehlow, z wykształcenia chemik i biochemik, terapeuta specjalizujący się w medycynie Hildegardy. Wspólnie stworzyli kompletną Hildegardową farmakopeę, będącą podstawą pracy z systemem diagnostycznym i terapeutycznym świętej z Bingen, umożliwiając każdemu pacjentowi samodzielne korzystanie z bogactwa przekazanej przez nią wiedzy.

Czytelnik otrzymuje w tym tematycznym kompendium nie zbiór średniowiecznej teorii, ale praktyczną propozycję możliwych do zastosowania przez każdego naturalnych środków leczniczych. Jak w przypadku wszelkich medykamentów, również naturalnych, istnieją tu pewne zastrzeżenia, o których należy pamiętać. A najważniejszym jest przypomnienie o konieczności zachowania rozsądku i umiaru przy stosowaniu przedstawionych metod leczenia, o co apelowała sama święta. Zatem nie należy stosować proﬁlaktycznie środków, które służą do leczenia dokładnie wskazanych dolegliwości. Ponadto każdy powinien odnaleźć właściwą dla siebie miarę dawkowania, czemu sprzyja często dość elastyczne potraktowanie tej kwestii przez Hildegardę. Autorzy kompendium dawkowanie, czyli wielkość dawki i częstotliwość przyjmowania, określają jako „kwestię umowną”. W tym się też wyraża tak chwalona przez świętą cnota discretio – rozsądnego umiaru szanującego ludzką indywidualność.Jejprzejawem będzie również zalecane obserwowanie reakcji własnego organizmu na stosowane środki. Wyjaśnienia bowiem wymaga pogląd autorów wyrażony w zdaniu: „Środki naturalne nie wykazują niemal żadnych szkodliwych działań ubocznych”. Świadomy pacjent wie, że w zasadzie każdy środek leczniczy potencjalnie może wywołać negatywną reakcję organizmu. Środków naturalnych dotyczy to w nie mniejszym stopniu niż innych, co wynika choćby z przypomnianej wyżej indywidualności każdego człowieka, czyli w tym przypadku tylko jemu właściwej reakcji organizmu. Zawsze należy pamiętać o możliwej nietolerancji, nadwrażliwości czy wręcz alergii na jakiś zastosowany składnik, a także o indywidualnych predyspozycjach, takich jak wiek, budowa ciała, waga, choroby przewlekłe. Mając to na względzie, uważny pacjent zawsze obserwuje odpowiedź organizmu na przyjmowane środki i jest w stanie stwierdzić, czy coś działa na niego za słabo, czy może za mocno.

zaobserwowali „niemal żadnych” niepożądanych, występujących obok zamierzonych działań owych środków. A te, do których odnosi się słowo „niemal”, są przez nich wyraźnie wskazane.Wartaprzypomnienia i wyjaśnienia jest jeszcze jedna kwestia: specyﬁka języka prezentowanej publikacji, łącząca sformułowania wprost z tekstów średniowiecznych (np. „złe soki”) z pojęciami niespotykanymi w języku polskim z racji różnic uregulowań prawnych polskiego i niemieckiego systemu opieki zdrowotnej. Próżno szukać w naszym kraju „aptek Hildegardy”, choć są sklepy z jej produktami, nie kupimy tu jednak „tabletek galgantu”, tylko „pastylki” ... Uważny czytelnik na pewno wychwyci wiele takich różnic, które z pozoru drobne, nieprzygotowanemu odbiorcy mogą utrudnić praktyczne zastosowanie prezentowanych receptur i Mającmetod.nadzieję, że uwagi powyższe choć trochę przyczyniły się do lepszego przygotowania czytelnika, aby jak najpełniej mógł korzystać z dobrodziejstw „Bożej apteki”, zapraszam do sprawdzenia, jak święta Hildegarda leczy…

dr Alfreda Walkowska Polskie Centrum św. Hildegardy Legnica, 25 listopada 2016

Słowo wstępu | 11

PRZEDMOWA

| 13

Punkt wyjścia Wielkiej apteki stanowią pisma świętej Hildegardy z Bingen, którym początek dały nie wyniki badań naukowych, lecz wizje. Gdy wielki Paracelsus sprzeciwił się medycynie „sola scriptura”, a więc bazującej jedynie na pisemnym przekazie dzieł np. Hipokratesa czy Galena, nie znano jeszcze szerzej naszej Mistrzyni. Również młody Goethe natrząsał się jeszcze z tych osób, które ślepo poddają się autorytetom, „jak gdyby dyktował im Duch Święty”, tymczasem Hildegarda to właśnie przeżyła! I podobnie dzieje się w medycynie uniwersyteckiej. Autorytety są potrzebne, podobnie jak autoryzacja. Jak głęboko sięga ta inspiracja w wypadku naszej świętej Mistyczki dowiedliśmy wyczerpująco i logicznie w książce Cud medycyny Hildegardy, gdyż fascynacja i wiara nie pozbawiły nas dozy zdrowego

czasówludzkośćterapiiśrodków(ponadawaćdegardywaćniestowarzyszeńnawiążedziećce.ścitejkudużomedycznej,sięwszechnyszejnieskiejmożnakrytycyzmu.Poczterdziestoletniej,powiedziećpionier-praktycewmedycy-opartejnakoncepcjina-Mistrzyni,powstałpo-ruchodwołującynietylkodojejspuściznylecztakżedorozleglejszegodorob-literackiego.Członkomniezwykłejspołeczno-poświęciliśmynaszepra-Ktochciałbysiędowie-czegoświęcej,niechkontaktzktórymśześw.Hildegardy.Wnaszymopracowaniuzamierzamykomento-podręcznikaśw.Hil-aniteżpostulo-nowejteoriimedycyny,jedyniewskazaćnaogrom2000!)naturalnychmedycznychorazleczniczych,jakimidysponowałaodHildegardy(zmarła

Koncepcja lecznicza Hildegardy to procedura medycyny naturalnej, system, nieomal tkanka, o często trudnych do przeniknięcia odniesieniach zasadniczych komponentów ludzkiego bytowania do całości świata. Stąd też apteka Hildegardy ma swoją specyﬁkę.

14 | Wielka apteka świętej Hildegardy

w 1179 roku w wieku 81 lat), lecz z nich nie korzystała (por. Cud medycyny Hildegardy). Z tej ciągle leżącej odłogiem prawdziwej apteki Pana Boga wybraliśmy około 500 przepisów, co do których wyrażamy przekonanie, że stanowią reprezentatywny przegląd tak zwanej koncepcji subtelności. Sama autorka zatytułowała „swoje” dzieło Liber subtilitatum diversarum naturarum creaturarum (Księga subtelnych właściwości leczniczych różnych substancji naturalnych).Trudności związane z przybliżeniem postaci Hildegardy współczesnym czytelnikom wynikają po pierwsze z używanego przez nią języka – łaciny, na którym to gruncie odwołujemy się do pięćdziesięcioletnich doświadczeń związanych ze studiowaniem jej tekstów, z drugiej zaś strony z mentalności, ducha naszych czasów. Również i w tym względzie wiele nauczyliśmy się od naszej Mistrzyni, w konsekwencji czego jej sympatykom nie grozi popadnięcie w destruktywny fatalizm schyłku czasów ani też bezwartościowy optymizm wyznawców postępu.To wszystko, co zaczerpnęliśmy sami (a także wielu pacjentów) z dorobku Hildegardy, ma za pośrednictwem tej publikacji dotrzeć do szerszego kręgu odbiorców i przynieść wiele owoców, choć przyznać trzeba, że niełatwo przychodzi zajęcie się tak szerokim zakresem badań. Nadszedł jednak czas dla Hildegardy. Spojrzenie na historię medycyny zachęciło nas jednak do podjęcia tej pionierskiej pracy. Oby dzięki Wielkiej aptece Hildegardy zaoszczędzone zostało innym płacenie „frycowego”. Na niwie dalszego rozwoju, a przede wszystkim szerzenia myśli wielkiej Nauczycielki z Bingen pozostaje i tak wiele do zrobienia.

Miłość do Boga i bliźniego, a także zdrowej, nienaruszonej natury – również i do niej, bo kimże jest chory człowiek? – skłoniła nas do sięgnięcia po pióro. Krytyczny czytelnik niechaj nie dzieli włosa na czworo, lecz raczej zwróci uwagę na wielkość i kompleksowość tej pracy.

Konstancja nad Jeziorem Bodeńskim, 3 stycznia 1989, dr Gottfried Hertzka

Gorączka (duża grupa chorób): sok z orlika, proszek mieszanki aloesowej, proszek wszewłogi górskiej, ziele bazylii, kozieradka pospolita, leszcz i tak dalej.

Żółtaczka: Stosunkowo wysoka liczba środków przeciw żółtaczce (7) u Hildegardy niemal odpowiada naszej współczesnej klasyﬁkacji różnych form żółtaczki.

| 15

Gościec: Duża grupa środków leczniczych na gościec (17) byłaby u Hildegardy jeszcze większa, gdyby – jak uczyniono to w niektórych manuskryptach – łacińskie słowo „paralysis” było zawsze tłumaczone niemieckim słowem „Gicht”. Tutaj „środkami na gościec“ nazwaliśmy tylko te środki, które są stosowane przeciwko chorobie, nazywanej po niemiecku przez Hildegardę „Vergichtung”, znanej obecnie pod nazwą arteriosklerozy. Należy do nich także nasza dzisiejsza dna moczanowa; podobnie jak umieszczony tu częściowo tak zwany „gościec członków” (reumatyzm stawowy). Jednak tych dolegliwości, które odpowiadają przede wszystkim dzisiejszemu pojęciu reumatyzm, należy szukać również pod hasłem „Reumatyzm” (15 środków leczniczych).

Skuteczność środków przeciwgorączkowych Hildegardy, którą częściowo znamy, a częściowo możemy się domyślać, jest wyszczególniona przy każdym środku z osobna. (Porównaj też grupy „Grypa” i „Gardło”.)

Pęcherz: oznacza u Hildegardy zawsze pęcherz moczowy.

Do poszczególnych grup chorób ze spisu treści należą ponadto następujące uwagi wstępne i objaśnienia:

Organy wewnętrzne (viscera): Co u Hildegardy należy rozumieć pod tym pojęciem, czytelnik wywnioskuje z chorób podanych pod tym hasłem. Wszystkie organy wewnętrzne, które nie są organami głównymi (takimi jak serce, wątroba, płuca, śledziona), noszą u Hildegardy nazwę „organów wewnętrznych”.

Gorączka: nasza nauka o gorączce wymaga reformy. Nauczyliśmy się już lepiej rozróżniać między tak zwanymi czynnikami gorączkotwórczymi a specyﬁką ich leczenia, ale duże grupy chorób objawiających się gorączką wymagają jeszcze zdaniem Hildegardy badań naukowych (patrz Causae et curae).

Środki prozdrowotne: ta nazwa grupy wynika z tekstu.

Przykry zapach z ust: u Hildegardy ma on własną patologię i nie jest w pierwszym rzędzie łączony z zepsutymi zębami czy chorym żołądkiem (patrz Causae et curae); nie należy też zapominać o jego znaczeniu w relacjach społecznych.

Grupy obejmujące dolegliwości rzadsze również proponują środki zaradcze. Kto jednak nie znajdzie od razu tego, czego szukał, niech zajrzy do szczegółowych skorowidzów zamieszczonych na końcu książki.

WPROWADZENIE

Myślą przewodnią związaną z ideą tej książki było zebranie jednostek chorobowych w większe grupy. Poszczególne hasła obejmują najczęściej kilka, kilkanaście środków leczniczych. Do największych grup należą: dolegliwości oczu (27 środków), gorączka (20), skóra (38), serce (26), głowa i bóle głowy (po 16), płuca (21), żołądek i jelita (49), nerwy (34) oraz środki psychotropowe i psychoaktywne (23).

Nogi: rozumiane są raczej jako części ciała, mniej jako kości (porównaj również „Budowa ciała”).

Oczy (duża grupa chorób): paproć, ziele fenkułu, nasiona fenkułu, sok sosnowy, wino frankońskie, wiosenne liście jabłoni i tak dalej.

16 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Skóra: Krótki wybór z wielu środków Hildegardy do leczenia chorób skórnych. Podział dokonany jest, jak już wspomniano, w kolejności alfabetycznej według niemieckich nazw środków leczniczych (ametyst, kryształ górski, pszczoły i tak dalej).

Gardło: zachorowania w obrębie gardła.

Żołądek: Duża grupa „Żołądek” odpowiada u Hildegardy hasłu „Stomachus” i nie zawiera ścisłego rozróżnienia między jelitami a żołądkiem, należałoby więc pisać raczej o przewodzie pokarmowym. Tutaj znajdują się środki przeciwko dużej liczbie schorzeń żołądkowo-jelito-

Paraliż: Inne środki przeciwko „paraliżom” znajdują się pod hasłem „gościec”.

Krążenie: Pod tym hasłem podaliśmy tylko dwa środki, chociaż tego rodzaju „diagnoza” jest bardzo popularna i „nadzwyczaj chętnie” stawiana. Środków przeciwko tym u Hildegardy nienazwanym dokładnie dolegliwościom (zaburzenia krążeniowe) należy zatem szukać również pod hasłem „Osłabienie” i „Serce”.

Głowa: (jako lokalizacja) i bóle głowy otrzymały od nas po osobnej grupie (porównaj jednak także z hasłem „Włosy”).

Serce: Zestawienie 26 środków służących do leczenia chorób sercowych wyjątkowo poprzedziliśmy czymś w rodzaju spisu treści (wyszczególnienie środków leczniczych – podobnie jak w przypadku środków leczenia chorób psychicznych). Środki nasercowe Hildegardy przytoczyliśmy dość dokładnie z powodu ich stosunkowo łatwego stosowania oraz wysokiego znaczenia, podczas gdy w przypadku innych grup wybrana została około jedna trzecia do jednej czwartej faktycznej liczby możliwych środków.

Kaszel: może być według Hildegardy niezależną chorobą! W przypadku zapalenia płuc należałoby na przykład zamiast najpierw zwalczać kaszel, wybrać właśnie środek na płuca albo jeszcze lepiej środek przeciwgorączkowy. Co innego w przypadku krztuśca, typowej choroby związanej z kaszlem.

Płuca: porównaj też środki przeciwkaszlowe!

Budowa ciała: Ta grupa obejmuje kilka (bolesnych) miejscowo ograniczonych dolegliwości.

Gniew i smutek: znajdują się w innym miejscu.

Śledziona: Oznaką wielu chorób śledziony jest zdaniem Hildegardy „brak apetytu” (patrz tamże).

Środki leczenia zaburzeń psychicznych: Z występujących u Hildegardy wskazań do stosowania środków leczenia zaburzeń psychicznych wybraliśmy następujące:

Nos: Więcej możliwości patrz też pod hasłem „Głowa”.

Pod hasłem „środki leczenia zaburzeń psychicznych” zebrano niektóre leki stosowane w przypadku stanów chorobliwych, które podobnie jak środki nasercowe wyszczególnione są najpierw jako informacja wstępna w pewnego rodzaju spisie treści. Tutaj podane są przede wszystkim „diagnozy”, będące podstawą zastosowania tych środków. Najczęściej odnoszą się one do treści tekstów Hildegardy; od czasu do czasu „zmodernizowaliśmy” je, to znaczy uwzględniliśmy również psychiczne aberracje naszych czasów, które mogłyby być (przypuszczalnie) leczone tymi środkami. Jesteśmy przekonani, że wielu czytelnikom właśnie ten rozdział, prezentujący wręcz sensacyjnie nieprawdopodobne możliwości, dostarczy prawdziwego dreszczu emocji. Jednak nasi bezbronni bliźni, którzy są oﬁarami tego horroru, dobrze wiedzą, że nie jest to wcale takie wesołe. Czy o nieszczęśliwym człowieku nie mówi się często, że jest „opętany przez diabła”? Dlatego znajdą się pośród tych leków nieznane gdzie indziej rodzaje środków leczniczych. I dlatego właśnie wśród środków leczenia zaburzeń psychicznych znajdą się też środki przeciwdemoniczne – rodzaj leków gdzie indziej całkowicie nieznany.

Wprowadzenie | 17

Środki przeciwdiaboliczne: swawola (śmiech, przymus śmiechu); lękliwość; głupkowatość (idiotyzm? myodemia? mongolizm?); psychozy depresyjne; środki w przypadku desperacji (rozpacz); głupota; mania sukcesu (prosperity); fantazmaty (halucynacje? urojenia); lenistwo (tropor); zauroczenie telewizją; nadmierna ustępliwość; lęk przed duchami; fobie; nerwowość; iluzje; mania mądrości; kompleksy; duchy powietrzne; talizmany; malignitas (złośliwienie); mentalność (mens); neuroza; psychozy; mania elokwencji; troski (sen); tępota; zaburzenia mowy; kłótliwość; nieumiarkowanie; zaniki pamięci; szaleństwo (brak rozsądku); wola; czarodziejskie sztuczki; natrętne myśli.

Nawet jeśli oﬁcjalna medycyna nie zna jeszcze tych cierpień jako takich, ludzie dobrze wiedzą, o czym mowa. Cierpiący (i ich bliscy) będą nam dziękować, a nasi krytycy niech zapiszą to na naszą korzyść.

Do poszczególnych środków leczniczych schorzeń nerwowych dodawaliśmy najczęściej dłuższe objaśnienia niż zwykle. Podobnie jest w przypadku środków leczenia zaburzeń psychicznych, ponieważ między tymi dwiema grupami istnieją płynne przejścia.

wych, takich jak wrzody, bóle, nieżyt żołądka, wzdęcia, zaparcia, zaburzenia trawienia, alergie i temu podobne – oczywiście nie przeciwko rakowi żołądka.

Nerwy i środki leczenia zaburzeń psychicznych: łącznie (34 + 23) 57 środków! Dają one w całej swojej różnorodności prawdziwy koncert w tym rejestrze. W ramach dolegliwości nerwowych ujęliśmy schorzenia popularnie określane najczęściej „nerwami”. Należą do nich także klasyczne choroby mózgu (takie jak na przykład epilepsja), jak również tak zwana schizofrenia, według Hildegardy najbardziej klasyczna choroba mózgu.

Reumatyzm: Jeszcze jedna duża grupa składająca się z piętnastu środków. Należy koniecznie porównać ją z tym, co napisano pod hasłem „Gościec“! Zebraliśmy tu w pierwszym rzędzie dolegliwości reumatyczne, które dotyczą przede wszystkim układu nerwowo-mię-

Do dolegliwości nerwowych można by też zaliczyć niejedną z przypadłości kobiecych.

Wypróżnianie: Te osiem środków na wypróżnianie mogliśmy równie dobrze umieścić pod hasłem „Układ żołądkowo-jelitowy / trawienie”. W związku z tym jednak, że ten temat jest tak ważny, wyodrębniliśmy go.

Soki: Dzisiaj (w czasach patologii komórkowej i histologii) wiemy już o nich znacznie więcej niż można było przypuszczać sto lat temu. Najwięcej wiedzą o tym księgi medyczne Hildegardy. Wszystkie środki do użytku wewnętrznego działają za pośrednictwem soków. Uwzględniliśmy tylko trzy środki dotyczące tej tematyki, ponieważ uznaliśmy je za szczególnie interesujące.

Seksualność: Jako odrębna grupa środków leczniczych? Tak. U Hildegardy można znaleźć zadziwiająco dużo o tym ważnym obszarze ludzkiego zdrowia. Dokładnie rzecz biorąc, znajdują się tu także środki z grupy „Przypadłości kobiece“. Kto jednak szukałby w Wielkiej aptece Hildegardy środków na potencję, ten się zawiedzie. Seksualność nie ma u Hildegardy wysokich notowań. Płodność – tak, bezpłodna zmysłowość – nie.

Bóle: Ponad połowa wszystkich dolegliwości wiąże się z bólem. U Hildegardy jest, o ile wiem, tylko jeden środek o działaniu stricte przeciwbólowym, a mianowicie środek pozyskiwany z mandragory. Nie ma go u nas. W tej grupie zostały przez nas ujęte w pierwszym rzędzie bóle brzucha.

Kolka: U Hildegardy to sugestywnie opisana choroba prowadząca do raka – wspaniały przykład medycyny Hildegardy. Łacińska nazwa oryginalna to u Hildegardy „tortiones“ lub „colica“, co oznacza skurcze (brzucha). Według pierwopisu Causae et curae istnieje nie tylko jednoznaczny związek z następującą później chorobą nowotworową, lecz słowo „kolka” znajduje się w tym miejscu w rękopisie wspomnianej książki.

Uniwersalne środki lecznicze: W tej kwestii zaleca się porównanie z noszącym ten sam tytuł rozdziałem w książce (Cudowna medycyna Hildegardy). Pojęcie to jest znane z homeopatii, z punktu widzenia patologii w ujęciu Hildegardy jest ono absolutnie logiczne.

Puchlina: U Hildegardy odrębna choroba, która wynika nie z krążenia, nerek czy wątroby, nawet nie z choroby serca, lecz prymarnie z własnego procesu chorobowego. Grupy z niewielką liczbą środków leczniczych są jednoznaczne. Kto od razu w spisie treści nie znajdzie tego, czego szuka lub czego potrzebuje, powinien sprawdzić w naszym starannie sporządzonym indeksie na końcu książki. Tam można na przykład najszybciej znaleźć hasło „(wysokie) Ciśnienie krwi” czy „Zanik mięśni”. Wszystkim, dla których dotąd nie było to jasne, zaręczamy raz jeszcze: macie przed sobą w całej rozciągłości tego słowa prawdziwą aptekę z lasu i łąki. Wydaje nam się także, że jest to dzieło jedyne w swoim rodzaju, gdyż pojawiają się w niej nie tyle wszystkie stworzenia zamieszkujące lasy i pola, a więc znane i nieznane zioła oraz drzewa, lecz także środki lecznicze oparte na wodzie, kamienie szlachetne, ptaki i ryby oraz wszelkie inne stworzenia secundum creationem. Hildegarda kieruje się w ich systematyce kolejnością dni stworzenia: drugiego dnia ziemia i wody; rośliny oraz drzewa trzeciego dnia; Słońce, Księżyc i gwiazdy (=kamienie szlachetne) czwartego dnia; ptaki i ryby piątego dnia; czworonogi (i gady) szóstego dnia.

18 | Wielka apteka świętej Hildegardy

śniowego, nazywanego powszechnie „reumatyzmem”. Także w tym miejscu nasuwają się medyczne powiązania ze środkami grupy „Gościec”, niektóre z podanych środków moglibyśmy zatem niemal równie dobrze umieścić w tamtej grupie – i odwrotnie. O przyporządkowaniu decydowały (najczęściej) główne wskazania do leczenia danymi środkami oraz obraz ich skuteczności.

Ten sam profesor Hugo Schulz, którego niezapomnianą zasługą u zmierzchu życia było pierwsze przetłumaczenie dzieła Hildegardy Causae et curae, nie znał wcześniej naszej Mistrzyni i zmarł, zanim udało mu się zapoznać z jej i naszą apteką. Czytelniczki i czytelnicy są w nieporównywalnie szczęśliwszym położeniu, jeśli chcieliby z niej właściwie, to znaczy bez uprzedzeń korzystać. I tego właśnie życzyłbym sobie dla tej pozycji, bo to, co prezentujemy, jest nowe i absolutnie oryginalne. Tak nowe, że ogarnąć to mogą jedynie wielcy duchem, i tak oryginalne, że musimy szeroko otworzyć nasze serca, aby pojąć – aby dopuścić choć cień możliwości – że medycyna Hildegardy to prawdziwy cud dla ludzkości, ingerencja Boga w nasze dzieje.

Jak pozyskuje się środki lecznicze z tych wszystkich i stosuje je – tego nie znajdziemy w żadnym innym kodeksie aptecznym. Metoda wypracowana przez Hildegardę jest wyjątkowa, a co więcej – proponowane przez nią medykamenty nie są w żadnej mierze szkodliwe. Na przykład praktykowanego przez nas leczenia paprocią chronicznych nieżytów nosa nie zamieszcza nawet Hugo Schulz w swoim obszernym wykładzie O działaniu i stosowaniu niemieckich roślin leczniczych

Wprowadzenie | 19

Która z komercyjnych aptek odważy się dzisiaj i będzie mieć w swojej ofercie produkty pochodzące z całego „spektrum stworzenia”, a więc wszystkiego, co zostało oddane człowiekowi do jego dyspozycji?

Droga Czytelniczko, drogi Czytelniku, czy stać Cię na taką wielkoduszność? Jeśli tak, to nie muszę wyliczać poszczególnych zalet naszej publikacji, bo i Wy orientujecie się, że współczesna farmakologia – a także ﬁtofarmakologia – popełnia błędy w prowadzonych przez siebie badaniach. A więc cieszmy się, dysponując wiedzą zdobytą inaczej niż w drodze ograniczonych eksperymentów. Nie mam oczywiście nic przeciwko poszukiwaniom naukowym, choć wydaje mi się, że moglibyśmy zaoszczędzić sobie tu wielu rozczarowań – korzystając z dorobku naszej Mistrzyni, robilibyśmy to efektywniej i z większą odpowiedzialnością.

Wielka apteka Hildegardy to nie archiwum recept, lecz raczej podręcznik. Medycyna ludowa powinna umożliwiać samoleczenie, gdyż w razie konieczności każdy musi być dla siebie lekarzem. Uwzględniliśmy więc ten aspekt. Nie jest to też książka kucharska, choć mamy tu do czynienia z wieloma tajnikami kuchni. Na przykład cebula interesuje nas o tyle, o ile może być środkiem leczniczym.

Nasza Apteka to tylko część koncepcji medycznej Hildegardy, bo przecież efekt uleczenia, to nie tylko skutek działania środka leczniczego. Kto dokładnie przestudiuje poniższe strony, ten dowie się, że w razie konieczności należy się rozejrzeć za innymi metodami terapii, a nie za medykamentami. Podstawowa reguła brzmi: prawie wszystkie dolegliwości można leczyć metodami naszej Mistrzyni, ale nie wszystkie wyłącznie środkami leczniczymi. Czytelniczki i czytelnicy zorientują się szybko, że nie tylko środki materialne są w stanie pomóc nam z walce z wieloma czynnikami chorobotwórczymi.

Środki naturalne nie wykazują niemal żadnych szkodliwych działań ubocznych. W bardzo rzadkich wypadkach, gdzie mogłaby pojawić się taka możliwość, zasygnalizowaliśmy to wyraźnie.

Nie doszłoby też pewnie do takich katastrof, jak choćby ta, którą spowodowało wprowadzenie na rynek conterganu (Środek ten był sprzedawany w Niemczech jako lek przeciwbólowy, przeciwwymiotny i całkowicie bezpieczny także dla kobiet w ciąży. Szybko okazało się, że powodował głęboką deformację płodów lub ich śmierć. Wycofany ze sprzedaży w 1961 r. - uwagaMamyred.).nadzieję, że naszą pozycją zbliżyliśmy się do ideału Paracelsusa, chcącego wymazać białe plamy na mapie chorób nieuleczalnych. Oczywiście nie w tym sensie, że koncepcja Hildegardy może nagle, od ręki leczyć wszelkie dolegliwości. Tego nie będzie się dało osiągnąć, bo można co najwyżej znaleźć sposób na leczenie chorób, ale nie sposób uzdrowić od razu wszystkich chorych.

Zasadniczą zaletę tej publikacji upatruję w tym, że stanowi ona podstawę w lepszym porozumieniu pomiędzy lekarzem a pacjentem, gdyż język Hildegardy to język pacjenta.

Opublikowaliśmy nasze doświadczenia bez zastrzeżeń, próbując dopasować je do obecnego stanu wiedzy medycznej. Przyda się to szczególnie osobom mającym do czynienia z terapią, chcącym wiedzieć, co właściwie mają w ręku. Myślę tu w pierwszym rzędzie o lekarzach i aptekarzach, bo chorym i cierpiącym jest to obojętne, jeśli tylko nawet nieznana dotąd metoda przyniesie im ulgę, nie powodując przy tym dodatkowych komplikacji. Można się cieszyć, że w terapii podobnych dolegliwości wykorzystuje się różne metody, na przykład kamienie szlachetne o cudownej wręcz skuteczności czy też jedną z wielu znakomitych nalewek. Uważamy to za zaletę apteki naszej Mistrzyni. Niech nikt też się nie oburza, że środki lecznicze mogą być dostarczane przez łowiectwo i rybołówstwo.

W przeciwieństwie do fachowców laicy i osoby nieobyte z medycyną nie od razu traﬁą na właściwy środek, choć czasami ich naiwność okazuje się o wiele skuteczniejsza, zwłaszcza jeśli są dobrymi obserwatorami. Książka daje równe szanse wszystkim. Zawiera ona nazwy ponad pięciuset środków nieznanych szerzej poza kręgami sympatyków Hildegardy. Ktoś, kto zetknął się już z naszą Mistrzynią, słyszał pewnie o nalewce nasercowej, korzeniu galgantu czy też orkiszu z wiosennym napojem piołunowym, a teraz ma okazję zapoznać się z oryginalnymi przepisami, wypróbować je samemu, ewentualnie skorzystać z oferty dobrej apteki.

Nasza publikacja nie jest leksykonem i nie zastąpi porady lekarskiej. Wręcz przeciwnie. Niezbędne jest pewne minimum wiedzy medycznej, a także odpowiedzialność. Hildegarda nie zwolni nas z obowiązku myślenia, a raczej zakłada, że skorzystamy z własnego rozumu.

20 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Sięgając po tę pozycję, pozwólmy się więc prowadzić świętej Hildegardzie, a z pewnością uda nam się znaleźć stosowną pomoc.

Daliśmy też pierwszeństwo środkom łatwiejszym w przygotowaniu, zaś w wypadku rzadko występujących schorzeń oraz uważanych za trudno uleczalne podczas przygotowania należy dołożyć wszelkiej staranności.

Staraliśmy się o możliwie prosty styl wykładu. Należy jednak dokładnie trzymać się podanych reguł, nawet jeśli nie od razu da się pojąć, dlaczego raz należy postąpić tak, a innym razem inaczej. Doświadczenie pokazało, że u Hildegardy wszystko ma swój powód. Odnosi się to m.in. do dawkowania. Z tekstów oryginalnych wynika, że Hildegarda niewiele wspomina na ten temat, stąd też można przypuszczać, że wielkość dawki jest kwestią umowną.

Przy każdym środku zamieszczono nazwę polską, a pod nią oznaczenie łacińskie. Dodana litera (H) oznacza, że chodzi o specyﬁczny dla Hildegardy sposób pozyskiwania lub przetwarzania. Często też znajduje się tam zapis, czy możliwe lub też wskazane jest przygotowanie własne.

Zrezygnowaliśmy w większości z cytowania podawanych przez Hildegardę wyjaśnień związanych z działaniem omawianych środków. Zasadzają się one na nieznanych nam do końca zasadach, co tym dobitniej ilustruje, że źródłem wiedzy naszej Mistrzyni nie jest medycyna ludowa ani też jej własna mądrość, lecz wyższy system, wymykający się rozumieniu samej Hildegardy oraz jej czasów. Być może naukowcom uda się osiągnąć w tym względzie jakiś postęp, choć na razie badania stoją w miejscu.

Z życzeniami owocnej lektury

Wspominając o aptekach czy też uzdrowiskach Hildegardy żywimy nadzieję, że kiedyś instytucje te staną się powszechnie znane i dostępne.

To jedna z zalet środków medycyny ludowej – i podobnie jest ze środkami zalecanymi przez naszą Mistrzynię – że ma się nieco swobody, jeśli chodzi o aplikowaną ilość. Jeśli w zaleceniu nie wspominano wyraźnie o powściągliwości, nie musimy się obawiać i po prostu możemy zdać się na zdrowy rozsądek w ocenie sytuacji.

Autorzy

Wprowadzenie | 21

| 23

APETYT

Nie musi to być diament szlifowany ani też szczególnie cenny. Nie ulega jednak wątpliwości, że oszlifowane i większe kamienie odznaczają się większą skutecznością. To korzystna okoliczność przy tej dolegliwości, gdyż dotknięte nią bywają częściej osoby zamożne niż ubogie.

Metoda ta jest skuteczna także przy wszelkiej „nietrwałości” (braku opanowania), co wraz z praktykami postnymi oraz psychoterapią pozwala na zastosowanie jej w leczeniu osób uzależnionych.

* Niektóre zamieszczone w książce zalecenia bądź składniki mogą budzić zdziwienie. Trzeba mieć na względzie zarówno czasy, z których owe receptury pochodzą, jak i wyjątkowość rozumienia świata przez św. Hildegardę, a także to, że być może nasza dzisiejsza wiedza jest niepełna. W niniejszej publikacji ww. przepisy i zalecenia zostały wyróżnione beżowym poddrukiem (uwaga red.).

Poskramianie apetytu, otyłość, uzależnienie, cukrzyca, uzależnienie od środków odurzających

Diament* Lapis adamas

Diament sprawdził się szczególnie jako poskramiacz apetytu w czasie postu. Z powodzeniem stosowano go w czasie kuracji odwykowych dla palaczy (oprócz praktyk postnych oraz tabletek galgantu), a także lecząc osoby uzależnione od środków odurzających.

Wbrew ogólnie przyjętym zasadom dla diabetyków zalecamy, aby korzystać z posiłków jedynie trzy razy dziennie i nie irytować układu trawiennego ciągłym mechanizmem stop-and-go. Czas pomiędzy nimi (śniadanie, obiad, kolacja) doskonale daje się pokonać przez korzystanie z diamentu, co pozwala na „oszukanie” głodu i skuteczniejszą kontrolę zawartości cukru we krwi.

Kamień szlachetny – Hildegarda pisze: „Jeśli komuś trudno przychodzi zachować wstrzemięźliwość od pokarmów, niechaj potrzyma diament w ustach; to zmniejszy poczucie głodu, pozwalając dłużej pościć. Jeśli jaka osoba nie znosi uczucia czczości (pustki w żołądku), to bierze się to z rozmiękczenia szpiku (kostnego) oraz z soków, które je wywołują…” (PL 1262 D: Basel, Cap. 4-12).

„Krzew maliny użyteczny jest przeciwko febrze. Jeśli kogoś dręczy gorączka i ma obrzydzenie w jedzeniu, niech krótko zagotuje liście maliny w wodzie i zostawi je w niej. Niech pije tę wodę lekko podgrzaną rankiem i z wieczora. Samo ugotowane ziele lekko ciepłe przykłada się na godzinę na brzuch. Robić tak należy przez trzy dni, a gorączka minie” (PL 1192 B).

Brak apetytu: przy gorączce

24 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Brak apetytu: przy gorączce

Liść maliny Rubi idaei folium

Zioło – Hildegarda pisze:

Ponieważ Hildegarda wymienia wiele środków przeciwgorączkowych, tu skupiłem się na symptomie braku apetytu. Brak innego oznaczenia wspomnianej gorączki.Liście maliny, botaniczna nazwa Rubi idaei folium, zaleca się także w medycynie ludowej, gdyż wywar z nich zaspokaja zapotrzebowanie organizmu na wodę. W wypadku stanów podgorączkowych należy wypijać jego większe ilości.

Chodzi o swego rodzaju herbatkę z liści malin. W przeciwieństwie do czystej herbaty ziele pozostawia się przez dzień w wodzie, przez co następuje dalsze „wypłukiwanie”. W konsekwencji wywar ma wieczorem zupełnie inne stężenie niż świeży, przyrządzony rano. Zgodnie z opisem stosowanie rozpoczyna się rankiem. Pozostałe resztki należy wieczorem wylać.

Kuchnia Hildegardy – Mistrzyni pisze:

„Gdy komu dolega gorączka, że aż odczuwa wstręt do jedzenia, niech ugotuje karpia i odrzuci łeb. Mięso niech podzieli na dwie połowy, obsmaży na ruszcie nad ogniem, po czym umieści w winie z dodatkiem ⅓ octu winnego oraz niewielkiej ilości miodu. Tak przygotowaną rybę niechaj spożywa często, a gorączka go opuści, a także niechęć do potraw” (PL 1244 B).

Karp marynowany Cyprinus carpio praeparatus

W innym rękopisie (Basel, Cap 5-11) odnajdujemy nieomal identyczny tekst, lecz wygląda na to, że należy obsmażyć i spożywać jedynie łeb ryby, co uważam za niezbyt prawdopodobne.

Wino z miedzią I Vinum cupreatum simplex

Brak apetytu: grypa żołądkowa, zapalenie woreczka żółciowego, zapalenie otrzewnej, zapalenie trzustki

Wino frankońskie (vinum franconicum, nie gallicum!) słynie z wysokiej kwasowości. Miedź powinna być czysta, tak aby na powierzchni nie było śniedzi. Czystego metalu używa się np. do produkcji przewodów elektrycznych. Prawie wszystkie środki na brak apetytu (poza pieprzem), mają działanie przeciwgorączkowe. Przy czym chodzi tu o stany chroniczne – w innych wypadkach symptom braku łaknienia nie będzie zauważalny. Przykładem może być gorączka występująca przy zapaleniu woreczka żółciowego, a także (ostre?) zapalenie trzustki (pankreatitis) oraz febra spowodowana zapaleniem otrzewnej. Pomimo braku jakichkolwiek doświadczeń, nie chciałbym pozostawiać sympatyków Hildegardy w nieświadomości co do tego środka.

Apetyt | 25

Środek leczniczy Hildegardy –Mistrzyni pisze: „Kogo dręczy jakakolwiek gorączka, a także febra powstająca w żołądku, ale nie codzienna, trzydniowa czy czterodniowa, a więc nie dreszcze, tylko taka, że trzeba (wiele) ziewać i jest się bez sił (tardus), a także nie ma ochoty na jedzenie, niechaj weźmie 5 g czystej miedzi i da ją na patelnię pełną (ok. 200 g) czystego wina frankońskiego, po czym zagotuje go, tak aby go zaczęło ubywać. Weźmie go z ognia i pije niewielką ilość przez dziewięć dni rankiem na czczo (?), a gorączka minie” (PL 1349 A).

Przyprawa – Hildegarda pisze: „Jeśli ktoś dziwaczeje (spleneticus)

Pieprz (mielony)

Krzew pieprzu, nazwa botaniczna Piper nigrum L. dostarcza zarówno czarnego (Fructus Piperis nigri), jak i białego pieprzu (Fructus Piperis albi), przy czym czarne ziarna pochodzą z niedojrzałych owoców, a białe z dojrzałych czerwonych owoców. Aromatyczny zapach pochodzi od olejków eterycznych (terpeny), a charakterystyczny ostry smak od alkaloidu piperydynowego (chawicyna).

Brak apetytu: jadłowstręt o podłożu psychicznym, achylia (bezsoczność), „hipochondria”

i brzydzi się jedzeniem, tak że nie cieszy go pokarm, niech umiarkowanie dodaje do potraw pieprzu i do tego użyje chleba, a będzie mu lepiej na śledzionie i przejdzie wstręt do jadła” (PL 1138 A).

Występuje wiele rodzajów pieprzu wykorzystywanych w kuchni; cayenne (capsicum fructus acer), czarny, biały, a ostatnio także zielony, sprowadzany z Madagaskaru. Za środki lecznicze uważa się natomiast jedynie pieprz biały oraz czarny.

Piper (nigrum/album) pulvis

26 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Pieprz

„Jeśli się go spożywa w nadmiarze, szkodzi człowiekowi i wywołuje pleuritis (zapalenie otrzewnej), a także rozkłada (dobrze ułożone) soki” (PL 1137 D).

Związki te nie tylko polepszają smak potraw, lecz także wzmagają apetyt, gdyż intensyﬁkują wydzielanie soków żołądkowych, a tym samym pracę układu trawiennego, ułatwiając organizmowi przyswajanie spożytego pokarmu. Przy niedoczynności błony śluzowej żołądka (niska zawartość kwasu oraz soków trawiennych) składniki odżywcze zalegają w jelitach, gdzie dochodzi do fermentacji powodującej dyspepsję, wzdęcia oraz zaparcia. Pieprz jako „dopalacz żołądka” jest ważną przyprawą warunkującą dobre trawienie.

Przyprawa ta jednak może być szkodliwa:

Apetyt | 27

Gałka muszkatołowa

Mieszanka galgantu i gałki muszkatołowej (H) Pulvis galangae-myristicae compositus (H)

„Są i takie osoby, które zostały poczęte (!) przy mglistej i mokrej pogodzie, stąd też mają przykry i cuchnący oddech, a także nieznośny zapach potu (ciała)… Ciężkie tchnienie uderza także na płuca, stąd czasem mają oni chrypliwe głosy” (CC 97,3 nn).

| 29

Pulv. Galgantae-myristicae cp. (H) Galgant w proszku 10 g Koper włoski w proszku 10 g Gałka muszkatołowa w proszku 20 g Korzeń bertramu w proszku 20 g M.D.S. przed jedzeniem dwa czubki noża na suchy chleb

(por. Dychawiczność)

ODDECH

Intensywny zapach z ust: przy dolegliwościach płuc oraz chrypce, intensywny zapach ciała

Ponieważ chodzi o dolegliwość wrodzoną, uleczyć ją może jedynie środek z podręcznika Hildegardy, co pozwoli osobie nią dotkniętej uzyskać stabilniejszy stan zdrowia niż w chwili narodzin.

Recepta:

Sklepik Hildegardy – Mistrzyni pisze:

„Taka osoba niech weźmie jednakowe części galgantu i kopru włoskiego, a gałki muszkatołowej i bertramu dwa razy tyle co oba te razem, tak aby gałka i bertram miały równą wagę; zmiele je i wymiesza. Tego proszku ma zażywać codziennie na czczo (przed jedzeniem) dwa czubki noża z cienką kromką chleba, a zaraz potem wypić nieco ciepłego wina. Powinna też często spożywać dobrze pachnące szlachetne zioła (koper włoski) po jedzeniu, a także przed nim, aby ich aromat usunął przykry zapach” (CC 168, 3 nn; PL 1134 A).

Recepta: Decoct. Persicae

30 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Intensywny zapach z ust: przy złym trawieniu, wzdęciach, obstrukcji, zaburzeniach krążenia

Koper włoski Koper włoski w tabletkach

Sklepik Hildegardy – Mistrzyni pisze:

Eliksir z liści brzoskwini (H) Decoctum folium persicae compositum (H)

Intensywny zapach z ust: ropnie, ropne zapalenie oskrzeli (bronchitis), rozstrzeń oskrzeli (bronchiectasis) ropień płuc, ropne zapalenia zatok przynosowych, ropne zapalenie ucha środkowego (?)

3 kopiaste łyżki świeżych (wiosennych) liści brzoskwini 3 kopiaste łyżki korzeni lukrecji 1 łyżeczka białego pieprzu 150 g zagotowaćmioduw 1 litrze wina, przecedzić M.D.S. dwa razy dziennie kieliszek po obiedzie i wieczorem

Koper włoski pod każdą postacią (herbatka, warzywo – fenkuł, olejek czy też jeszcze skuteczniejsze tabletki) to jeden ze stuprocentowo skutecznych środków leczniczych. W koncepcji medycznej Hildegardy jest środkiem uniwersalnym na wszelkie dolegliwości układu trawiennego, będące często przyczyną nieprzyjemnego oddechu z ust. Jeśli treść pokar-

Środek ten usuwa ropne ogniska zapalne. Nieskażony tekst Wolfenbüttelera jak również rękopis brukselski wspomina o „głowie”, inny rękopis – o „ciele”. Wszystkie zgadzają się co do jednego, że usuwa ropę z piersi, która, jak wiadomo, jest przyczyną nieprzyjemnego oddechu. Napój sklarowany oznacza, że wywar należy przecedzić (przez gazę lub ﬁltr).Eliksir z liści brzoskwini ma znakomity smak i doskonale eliminuje nawet uporczywy zapach z ust. Kurację rzadko trzeba powtarzać. Czas leczenia: 4 dni do 2 miesięcy. Przy wrażliwym żołądku ilość likieru można ograniczyć: od łyżki do 1 łyżeczki. Nie należy go od razu przełykać, lecz rozmieszawszy ze śliną ogrzać w ustach.

„Komu z ust woń się nieprzyjemna dobywa, ten niech weźmie liście drzewa brzoskwini zanim jeszcze jego owoce dojrzeją, rozgniecie je, do tego weźmie garść lukrecji, niewielką ilość pieprzu i sporo miodu. Zagotuje wszystko z czystym winem i zrobi z tego napój sklarowany. Pija go często po jedzeniu i przed nocą, a to oczyści jego oddech i usunie ropę z głowy (ciała?), a także z piersi” (PL 1220).

tycznym, spasmolyticum skurcze w rozszerzatrawiennym.naczynia

zmęczenia

mowa zbyt długo zalega w trakcie jelitowym, dochodzi do fermentacji, której efektem są m.in. uciążliwe gazy. To one właśnie wraz z krwią dostają się do płuc i stąd są wydychane. Temu właśnie zapobiega koper, gdyż usuwa substancje gnilne z jelit i stąd też określany jest jako „carminativum”, czyli wiatropędny.

Apteka Hildegardy – Mistrzyni pisze:

Oddech | 31

Dzięki właściwościom rozkurczowym uwalnia wiatry, stąd też stosuje się go w leczeniu dzieci nie tylko przy skurczach, lecz także kolkach żołądkowo-jelitowych. Skuteczność kopru można wzmocnić, stosując galgant, dlatego też zleciliśmy produkcję tabletek z obu roślin. Pomagają one pozbyć się gazów zarówno z żołądka (odbijanie się), jak i z jelita (wiatry).

„I jakkolwiek by go nie spożywać (koper włoski), daje człowiekowi dobry nastrój i przyjemne ciepło (dobre krążenie), dobry pot i dobre trawienie… bo kto spożywa codziennie na czczo koper i żuje jego nasiona, ten pomniejsza niedobry śluz czy też zgniliznę w sobie, a także powstrzymuje nieprzyjemną woń w tchnieniu… (PL 1156 C; Basel, Cap. 1-66).

Koper włoski

„Koper włoski, nazwa botaniczna Foeniculum Miller var. Vulgare, zawiera jako substancje czynne olejki eteryczne (anetol, fenchon, anisaldehyd, dianetol, diazinon), o działaniu wiatropędnym, spazmolitycznym, fungistycznym, sekretomotorycznym, sekretolitycznym, zapobiegającym atonii jelit, bezsoczności żołądka oraz zaparciom”.

W leczeniu dzieci koper służy jako carminativum oraz spasmolyticum na skurcze oraz wzdęcia w układzie trawiennym.

Koper włoski rozszerza naczynia krwionośne, co przynosi ulgę przy zakłóceniach miesiączkowania, a ponadto intensyﬁkuje laktację u kobiet karmiących piersią. Stosuje się go także do przemywania oczu przy objawach zmęczenia oraz funkcjonalnych zakłóceniach widzenia.

Nasza Mistrzyni prostym językiem opisuje to, co potwierdza współczesna ﬁtoterapia i co w naukowej literaturze deﬁniowane jest następująco („Zeitschrift für Phytotherapie” 8, 82-85 (1987)):

Przygotowanie własne, sklepik Hildegardy – Mistrzyni pisze: „Szałwia pomaga na wywołujące chorobę soki (inﬁrmi humores)… gdyż surowa czy gotowana jest dla każdego dobra, komu doskwierają szkodliwe soki (ﬂegma) (noxii humores), gdyż powstrzymuje ich wydzielanie. Stąd bierz ją na chleb, a zapobiegnie nadmiarowi złych soków (mali humores) w tobie. A kogo dręczy odór jakiejkolwiek brudnej rzeczy (smog, zanieczyszczenie powietrza), niech włoży listek ziela do nosa.

Wino z szałwią Vinum Salviae (H)

Jeśli kto cierpi na nadmiar szkodliwych soków (noxii humores) czy też ma cierpki oddech, niech zagotuje szałwię (listki) w winie, przecedzi przez gazę (ﬁltr) i często pija, a dolegliwość ustanie. Jeśli jednak cierpiącego trapi reumatyzm, ten niech zagotuje ziele w wodzie i pije (wywar), a ono zmniejszy złe soki i ﬂegmę w nim. Ugotowana bowiem w winie szałwia wzburzyłaby nadmiernie reumatyczne soki” (PL 1154 B; Basel, Cap 1-63).

32 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Intensywny zapach z ust: śluz powstały wskutek zanieczyszczenia środowiska, niewłaściwa dieta, choroby infekcyjne, nadmiar śluzu

W tym przypadku chodzi o intensywny zapach z ust jako odrębną dolegliwość, a nie wywołaną „złym stanem zębów czy też zaropiałymi płucami” albo też gdy po prostu czuje się zapach z żołądka. Środek jest skuteczny i jeszcze prostszy w przygotowaniu niż wspomniany wcześniej eliksir z listów brzoskwini. Odnosi się jednak wrażenie, że jeśli eliksir eliminuje dolegliwość u jej źródeł, to wino z szałwią przynosi poprawę w objawach. Czy odnosi się to także do wywaru (herbatki), nie jestem w stanie powiedzieć, gdyż korzystałem jedynie z nalewki z wina.Łyżkę listków ziela gotuje się intensywnie przez jedną do dwóch minut w 0,25 l wina. Przecedza i pije ciepłe drobnymi łykami dwa do trzech razy dziennie po szklaneczce.

– inﬁrmi humores: spowodowane przez choroby infekcyjne, toksyny, przemiany materii, osłabienie organizmu w wieku dziecięcym.

Szałwia zawiera wysoki procent olejków eterycznych (do 50 % tujonu, 15% cyneolu, 10% borneolu oraz kamfory), dalej garbniki i goryczki, bioﬂawonoidy oraz steroidy. W lecznictwie stosuje się ją, wykorzystując właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybicze, antywirusowe, ściągające, hamujące ślinotok oraz potliwość.

Cesarz Karol Wielki zalecił uprawę następujących roślin ogrodowych:

W swoim Capitulare de villis cesarz Karol Wielki rozkazał: chcemy, aby w ogrodach uprawiano następujące ziela: lilie, róże, greckie siano (kozieradkę, przyp. tłum.), złocień balsamiczny, szałwię, rutę, bylicę boże drzewko, ogórki, melony, tykwę, fasolę tyczną, kmin rzymski, rozmaryn, kminek, ciecierzycę, cebulicę morską, kosaciec, czermień błotną (błotne ziele), anyż, burzankę (kolokwintę), cykorię, aminek, okrzyn szerokolistny, sałatę, czarnuszkę, rzeżuchę, łopian, polej, rzepę, pietruszkę, seler, lubczyk, jałowiec, koper, fenkuł, endywię, dyptam, gorczycę, cząber, miętę kędzierzawą, miętę nadwodną, miętę dziką, wrotycz, kocimiętkę, złocień maruna, mak, burak liściowy (mangold), kopytnik, prawoślaz, malwę, marchew, korzeń pasternaku, łobodę ogrodową, amarantus, kalarepę, kapustę, cebulę, szczypior, por, rzodkiew, szalotki, czosnek, marzannę, karczochy, fasole, kolendrę, trybulę, niecierpek, szałwię muszkatołową.

mali humores: spowodowane błędami diety (surówki, objadanie się, trucizny kuchenne);

Oddech | 33

Zwłaszcza mnisi benedyktyńscy okazali się wiernymi wykonawcami zaleceń władcy.

Szałwia, nazwa botaniczna Salvia ofﬁcinalis L., to jedna z najważniejszych roślin leczniczych nie tylko w koncepcji Hildegardy, lecz w całej medycynie naturalnej. Łacińska nazwa salvia (od salvus = zdrowie) wskazuje na właściwości lecznicze. Według Hildegardy usuwa przyczyny choroby, gdyż recepta z nią związana znajduje się nie tylko w podręczniku, lecz także w dziele Physika, reguluje bowiem gospodarkę sokami, zapewniając „boni humores” we krwi, limﬁe oraz gruczołach dokrewnych. Termin „humores” Hildegarda odnosi właśnie do gruczołów, gdyż tam właśnie powstają owe soki. Ziele usuwa wszystkie trzy „złe soki”:

noxii humores: wywołane deregulacją wydzielania hormonów, histaminy (przy alergiach, stanach zapalnych), a także wywołane zatruciem środowiska;

Apetyt | 549

Galgant 29, 207, 210, 309, 438 Gałka muszkatołowa 29, 252, 388, 425 Gęś 232

Gęś gęgawa 52, 519 Glistnik jaskółcze ziele 192 Goryczka 178, 205 Gorysz Goździkowiec108 138

I Imbir 241, 330, 491 Irys 70, 251, 384

Bluszczyk kurdybanek 117, 250, 271, 304,406, 484, 477

Dziewanna 169, 214 Dzięcioł zielony 297 Dzika gęś 347 Dzika róża 250, 306, 329 Dziki bez 247 Dziób kaczki 381

Drozd śpiewak 291 Drób Dyptam50670, 80, 203

A

F Figa 264, 301, 382 Fiołek 47, 48, 195, 196, 395, 402

Aloes 99, 127, 533, 259 Ametyst 173, 247

Babka 244, 480 Babka lancetowata (H) 236 Babka płesznik 383 Babka zwyczajna 447

Bukszpan 176, 325 Bukwica 115, 377 Buraki czerwone 190

Chrzan 218, 309 Ciecierzyca 106 Cietrzew 275 Cis 365, 420 Cyna 54 Cynk Cyprys53 348, 486 Cytryna 112 Czapla 355, 427 Czarny bez 129 Cząber 433

B

Bursztyn 67, 321 Bylica 57

Bylica boże drzewko 144, 193, 256

Grab 118, 181, 423 Groch 249 Gruszka Gwiazdnica261pospolita 78 H

J Jabłoń 39, 239, 260, 401 Jałowiec 111, 315, 316 Jałowiec sabiński 312 Jasnota (biała) 46 Jaspis 214, 368, 386 407, Jastrząb424 290, 298

Jastrzębiec 81, 213 Jeleń 139, 330, 401, 423, 436 Jesiotr 45, 242, 427, 518, 521 Jeżyna 175, 303 Jęczmień 483 Języcznik 306, 310, 499 Jodła Jodła/choinka194 257

K Kadzidło (białe) 411 Karneol 368 Karp 24

SKOROWIDZ I: ŚRODKI LECZNICZE

D Dereń 440 Dereń jadalny 331 Diament 23, 128, 469 Drozd 167

Borówka brusznica 121 Borsuk 61, 434, 503

G

Bazylia 101 Bertram 58, 322, 490 Beryl (akwamaryn) 417 Bez hebd Biedrzeniec362322, 418

Bylica piołun 509 Bylica pospolita 321

Blacha żelazna 327 Bluszcz (liście) 116

Bóbr Brzoskwinia351 30, 186

Hizop 282, 291, 293, 398 Huba z drzewa bukowego 116 Huba z gruszy 361 Huba z wierzby 224

Baranina 110

Agat 371, 372, 235, 416

Chalcedon 378, 419 Chleb żytni 254, 276 Choinka Chromoterapia344 52 Chryzolit Chryzopraz202379, 434

Balsam gileadzki 320 Balsamowiec mirra (proszek) 108

C Cebula 113, 449 Cedr 96, 148, 356

Bocian Bodziszek486łąkowy 72, 392

Kasztan 289, 379

Kość słoniowa 204, 304 Koza (ryba) 459

Kos 416

Łabądź 193, 314, 355

Mąka fasolowa 59 Mąka pszenna 531 Mąka ze złotem 439

Perły słodkowodne 264 Pestki czereśni/wiśni 477, Pieprz526 26, 336

550 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Koza 93, Kozieradka347101, 107, 211, 212

Mięta kędzierzawa 332, 440, 493

Łój sroki 249

Macica wołowa lub owcza Macierzanka123 390

N

Lipa holenderska 140, 442 Lubczyk 118, 170, 303, 328

M

Ostropest plamisty 218, 479 Ostryż plamisty 269, 348, 399, 463 Owca 279, 314, 495

Placuszki korzenne 384 Płatki złota 179

Masło rakowe 369

Orkisz 503

Leszcz Leszczyna103 455

Prasem (odmiana kwarcu) Prawoślaz187 104, 262 Prażony cukier 475 Proso PszenicaPszczołyPsiankaPrzetacznikPrzestęp31065bobowni-czek32761,62,220,534174245

Kmin rzymski 184, 336 Kocimiętka 168

Kasztan jadalny 248, 279, 326, 351, 380, 435

Kryształ górski 174, 202 Kukułka 183

Lilia 40, 216, 217, 508

Koper włoski 30, 36, 45, 48, 59, 117, 206, 272, 328, 367, 382, 422, 506

Lukrecja 393

O Obrazki plamiste 319

Łasica 135, 268, 411 Łoboda 335 Łopian 67 Łosoś 535

Mirra 267, 426, 457, 533

Konwalia majowa 473

Orlik 87, 99, 165 Orzech 96, 141, 527

Pięciornik gęsi 128 Pięciornik kurze ziele 95 Pigwa 189, 442, 462 Piołun 233, 268, 447, 448, Piwonia537 339, 359, 474

Lebiodka (oregano) 405

Koziorożec 134 Kozłek 374 Krążki zapachowe 50 Kreda KrwawnikKrogulec182458366, 422, 500

Mięta nadwodna 320

Koper ogrodowy 352, 366, 367, 435

Klon 365

Olejek różany 63, 142 Oliwka 221 Oman 301 Onyks 41, 110, 221, 354, 389

Mleko kozie 317 Modrzew 183 Morwa 151, 184, 290 Mrowisko 137

Paproć 420 Paproć wiosenna 438 Paprotka zwyczajna 239 Paprotnik 35 Paw Pelargonia523 158

Migdały (słodkie) 266

Pokrzywa 323, 377 Pokrzywa 60, 419, 525

Miechunka rozdęta 91, 408 Miedź 25, 441

Nagietek 152, 253, 254, 497 Niedźwiedź 161, 417 Nieszpułka 79

Koper włoski „Sivesan” 505

Macierzanka piaskowa 188 Mak Malina39223, 105 Marek 255 Masło 483

L Lawenda szerokolistna 313

Mięta polej 42, 43, 340, 389 Mięta polna (mięta pieprzowa) 489, 319

Olcha 179

Miodunka plamista 308 Miód 57, 144, 222, 261, 289, 316, 525

Pieprz kubeba 387, 425 Pierwiosnek 390, 444 Pietruszka 68, 142, 143, 151, 222, 281, 338

Konopie siewne 60

Miodownik 78 Miodunka 308

P

Róża 44, 48 Rubin 267, 359 Rukiew wodna 103, 324

Stal 153 Struś 393, 427 Sum 49, 345 Szaﬁr 444

Topola 141, 186, 253

Skorowidz I: Środki lecznicze | 551

Topaz złoty (kryształ górski) 467

Winna latorośl 44, 410, 536

Wrotycz pospolity 122

Wszewłoga 100, 128, 261 Wyka 198

Ziele balsamiczne 173, 433

Ziele bukwicy 417

Złoto 139, 180, 407 Żankiel 92, 93, 530 Żuraw 140, 517

Werbena 167, 177, 537

Trybula 85, 352, 534

Szmaragd 223, 267, 361, 475 Szop pracz 417 Ślaz 331 Śliwa 161, 228 Świerk 194 Świnka (ryba) 204

Tojeść rozesłana (pieniążek) 130

Wilga 171, 410

Topaz 47, 356

W

R Rojnik 456

Trzmielina 354 Tymianek 146

T Tarnina 144, 277, 285, 344 Tatarak 507

Zimorodek 177

Sałata siewna 332 Sardonyks 458

Wawrzyn 106, 107, 217, 443, 265, 307, 333, 334, 443

Woda Wołowina123(cielęca) 133, 134

Rzepik pospolity 40, 461

Sarna 342, 495, 517, Seler 45, 445

Siemię lniane 478, 529 Skalnica 68, 71, 131 Skorupa jaja strusiego 521 Skowronek 467

Tysiącznik 470, 145, 242, 446

Waleń 147, 428, 429

Wino 395, 325, 452, 53, 441, 25, 290, 54, 32, 47, 85, 452, 180, 76

Wrotycz 229, 310, 341, 413

Sosna 37 Sójka 262, 436 Srebro 452

Z Zając 181

S Sałata 77, 534

Wiąz 147, 394, 428 465

U Urzet 286

Złocień maruna 75, 119, 479

Ruta 50, 125, 143, 346, 396, Rzepik402 337, 493

Szałwia 32, 64, 68, 76, 343, 346, 422, 451 Szałwia muszkatołowa 266, Szanta335 84, 157, 166, 227, 405 Szczupak 490, 497

Wino frankońskie 38 Winorośl Wiśnia/czereśnia232 409

Rzęsa wodna 518 Rzodkiew 88, 272, 431

Wieprzowina 272

Waleń 89, 154, 224, 245, 291, 345, 429, 465, 497, 508

552 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Bielactwo nabyte 181

Antidotum 152

uzależnienie 371, 395 Alzheimer, choroba 248

Basedow, choroba 239, 451 Bechterewa, choroba 441

Biegunka tłuszczowa 490

Alergia, żywnościowa 184, Alkohol,503

Bok, kłucie 438, 478

Bóle, porodowe 116 Bóle

SKOROWIDZ II: JEDNOSTKI CHOROBOWE

Astma, plwocina ropna 306

CnotaCiśnienie,CiśnienieCiśnienie,CiemieniuchaCiąża,Ciało,Ciało,ChudośćChrząstki,ChrypkaChorobyChorobyChorobaChorobaCrohnaLeśniowskiego-92,336lokomocyjna322sierpniowa491autoimmunologicz-ne506infekcyjne32157,158,167,169,229,230schorzenia133431osłabienie484zapach506dolegliwości322249,251niskie77tętnicze,obniżenie77wysokie210,267,401,402,505426

A

Adenoidy 87, 88

Apopleksja 465, 469

Alergia, na leki 180

133, 272, 431, 484

Biodro, artretyzm 447

Afrodyzjak, żeński 456

Bóle, kłujące 479, 480

Alergia, mąka 301

Ataki

Anoreksja 239, 356

Astma oskrzelowa 315, 316

Afazja 145, 465

Addison, choroba 239

B

Apetyt, poskramianie 23

Artretyzm, dolegliwości 447

Apopleksja, porażenie 285

Biodro, artroza 447

Blizny, bóle 333

Cera, niezdrowa 266 Chłoniak Hodgkina 89 Choroba

Artroza 133, 141, 147, 436, Astenia445

Agresja 417

Alergia 151, 178, 180, 184, 383, Alergia,503 jelitowa 178

Addisona-Biermera, niedokrwistość 322, 345

Antidiabolicum 420

Afrodyzjak 484

Amyloidoza 148, 342, 354, Anemia356 204, 406, 484

AzoospermiaAutoagresjaAtropiaAtroﬁAtroﬁAtopoweAtaksja207,pseudoepileptyczne223446zapalenieskóry188,190,192,503a338amięśni444248506455

Bark, bóle 239, 262

Aromaterapia Arterioskleroza5070, 80, 137, 138, 140, 145, 147, 252, 402, 433, 442, 444, 446, 449, 469, Arterioskleroza,470 zapobieganie Artretyzm509 139, 141, 147, 285, 436, 439, 442, 444, 446, 448, 449, 486

Artretyzm, silny 433

Bezpłodność 456 Bezpłodność, kobieca 123 Bezsenność 77, 379, 392, 417, Biegunka422 336, 503

Bielactwo 186

Bydło,BydłoBrzuch,Brzuch,BrodawkiBrakBóle,Bóle,Bóle119przedmenstruacyjneprzewlekłe205reumatyczne142,147usuwanie503apetytu23,24,25,26,241,335192bóle119,239,478,480skurcze477,517,518497pomór497

Artretyzm, proﬁlaktyka 442

C Celiakia 321, 503 Cera 506

Bóle 445

Angina 99, 229

Astma 301, 303, 314 Astma, chroniczna 306

Blizny pooperacyjne 70 Bok, bóle 478, 479

| 553

AIDS 89, 248, 382, 439, 503, 505, 508

Achylia (bezsoczność) 26

Gorączka, tropikalna 110, 351 Gorączka, wirusowa 99 Gorączka, wysoka 100, 101, 108, Gorączka,110 zapalenie płuc Gorączka108 z ostrymi objawami skórnymi 187 Gospodarka hormonalna, zaburzenia 306, 396, 452

Dieta, błędy 32, 151, 341, 348, Dieta352przeczyszczająca 495

Diateza krwotoczna 186

D

554 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Ektropium 36, 44, 45, 54

Delirium 428

Drogi oddechowe, wydzielina 452

Dwunastnica, wrzody 321, 330, 335, 346, 396 Dychawica 261 Dyski międzykręgowe, osłabienie 133

Endometrioza 306 Epilepsja 372, 379, 381, 393

F

G Ganglion 196 Gardło, ból 157

Cukrzyca 23, 92, 147, 306, 322, 324, 334, 396, 451, 452, 461, 493, 506

E

Cysty 179, 239 Czarostwo Czerwienica418352, 355

Depresja 282, 293, 389, 390, Depresja427 młodzieńcza 252, Depresje375 383, 393, 396

Fanatyzm 429 Filariozy FrustracjaFluorFlegmaFlatulencja96356337,473452378

Dyspepsja 319, 322, 333, 339, 344, Dyzenteria490 336

Gardło, chroniczne zapalenie Gardło,166nieżyt 166, 171, 474

Dna moczanowa 138, 143, 177, Dolegliwości452 kobiece 119

Dolegliwości70 przedmiesiączkowe DreszczeDrażliwość11839499,101, 110

Dolegliwości kobiece, temperament ﬂegmatyczny Dolegliwości355 pocewnikowe

Egzemy 59, 174, 192, 198 Eksfoliacja 193

Dziąsła 534, 536

Dur Dusznica336 bolesna, ataki 207 Duszności 304, 308 Duszności nocne 218

Głowa, bóle 138, 158, 195, 196–547, 207, 249, 259, 262, 264, 265, 266, 267, 356, 410, 436, 499 Głowa, bóle powypadkowe 268, 448 Głowa, bóle reumatyczne Głowa,444 bóle silne 265, 268, 269, 411 Głowa, ból przy nadciśnieniu Głowa,344 ból wewnętrzny 268 Głowa, dolegliwości 253 Głowa, grzybica 256 Głowa, skóra ropiejąca 254 Głowa, szum 247, 406, 484 Głowa, ucisk 402 Głowa, zawroty 322 Głowa, zdrowie skóry 250, 257, Głuchota279268, 405, 407, 410 Głupota 417 Gniew 379, 394, 395, 435 Gniew, zapobieganie 378 Golenie, bóle 62 Gorączka 99, 104, 106, 108, 110, Gorączka,383alergiczna 99, 106, 187, 325

Drogi moczowe, infekcje 68 Drogi moczowe, zwężenie Drogi70

Czerwonka 100

oddechowe, krwawienia 76

Demony domowe 427, 429

Członki, drżenie 445 Czystość 426

Genialność 425 Genitalia, gruźlica 239 Giez 175, Glińskiego-Simmondsa,497 choroba Głosy,GlistyGlistnica239526525słyszenie 390

Dziąsła, obniżenie 535 Dziąsła, zapalenie 536 Dżuma 312

Gorączka, bakteryjna 108 Gorączka, brak apetytu 105 Gorączka, codzienna 112 Gorączka, dziecięca 99 Gorączka, gastryczna 103 Gorączka, letnia 101 Gorączka, reumatyczna 107, 113, 440, 452

Skorowidz II: Jednostki chorobowe | 555

Gospodarka lipidowa, zaburzona 289

Gruczoł krokowy, zapalenie Gruczoł480 mlekowy, zapalenie Gruczoły177 89

I Infekcje, bakteryjne 101

Halucynacje 416 Hemoroidy 75, 133, 503

Infekcje, chroniczne 503

Kamień żółciowy 71, 80 Kandydoza 312 Kaszel 157, 158, 165, 228, 229, 230, 282, 304, 308 Kaszel, chroniczny od wątroby 306 Kaszel, grypowy 227 Kaszel, krwisty 76 Kaszel, oskrzelowy 314 Kaszel, palaczy tytoniu 232 Kaszel, piersiowy 314 Kaszel, starczy 304 Kaszel, suchy 228, 229 Kaszel, uporczywy 228 Kaszel, z bólem w piersiach i brzuchu 232 Katar 157, 158, 171, 229, 230, Katarakta367 35, 40, 47

Katar rodzinny 310 Katar sienny 99, 365, 367, Katar368sienny, zaburzenia widzenia 325

Kiła Klatka298piersiowa, bóle 477 Kleszcz, ukąszenie 235, 236 Klimakterium 111, 125 Klimakterium, przedwczesne Kłótliwość231 417

Gruźlica 76, 91, 100, 101, 112, 301, 312, 483

Jelita, bóle 92, 344, 346 Jelita, bóle po zaleczonych wrzodach 333

Gościec, na tle alkoholowym Gościec,143 stawowy 143, 144

Kamień kałowy 71 Kamień moczowy 68, 70, 71, 72, Kamień80moczowy, rozpuszczanie 67

Hemoroidy krwawienie 327 Hipercholesterolemia 80, Hipertonia491 214, 402, 406 Hipochondria 26, 356 Hipotonia 392 Histeria 356, 387, 425, 486

Gościec 142, 144, 145

Intensywny zapach ciała 29 Intensywny zapach z ust 29, 30, Ischialgia32 214 Ischias 58 J

H

Gościec, „in te” 144

Jajniki, dolegliwości 306 Jajniki, zaburzenia pracy 92 Jajniki, zapalenie 91 Jama ustna, ogniska zapalne Jaskra537 36, 40, 52

Gościec, deformujący 146

Jadłowstręt o podłożu psychicznym 26

Gruczoły limfatyczne, zapalenie 177

Gruźlica, odzwierzęca 168 Grypa 101, 112, 157, 158, 509 Grypa, epidemie 503 Grypa, jelitowa 106 Grypa, objawy 158 Grypa, przewlekła 112 Grypa, wirusowa 99 Grypa, zakażenia 158 Grypa, zapobieganie 439 Grypa żołądkowa 25 Grzybica 176, 191, 254 Grzybica woszczynowa 191, 249, 253 Guz 179

Jaskra, początki 35 Jąkanie 419

Jelita, choroba uchyłkowa 495, 503 Jelita, gazy 334, 342 Jelita, niedokrwienność 148 Jelita, niedomagania 503 Jelita, niedrożność 489 Jelita, niewydolność 326 Jelita, nieżyt 326 Jelita, osłabienie 328 Jelita, ostre bóle 321 Jelita, owrzodzenia 92 Jelita, pasożyty 525, 527 Jelita, polipy 88 Jelita, schorzenia 347 Jelita, skurcze 503 Jelita, stany zapalne 509 Jelita, środek leczniczy 345 Jelita, uszkodzenie 398 Jelita, wrzody 326, 348, 506 Jelita, wrzodziejące zapalenie 92, 321, 324, 330, 336, 340 Jelita, zapalenie 64, 92 Jelito grube, wrzodziejące zapalenie 503, 506

Jelito ślepe, podrażnienie Jelito,480wypadnięcie 84 K Kac Kamica247żółciowa 491

Kamienie żółciowe, przy otyłości 348

Kolana, artroza 447 Kolka 64, 221, 356 Kolka jelitowa 119 Kolki

M

556 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Krzyż, bóle 245, 401, 438 Ktrań, zapalenie 169 Kuracja antyreumatyczna 438, 462

Krtań 167 Krtań, chroniczne zapalenia Krtań,166 gruźlica 167 Krtań, nowotwór 167, 304 Krtań, zapalenie podgłośniowe Krwawienia229 78 Krwawienia Krwawienia,siączkowemiędzymie-396wewnętrzne 75

L Leśniowskiego-Crohna, choroba Leukemia503352, 354, 355 Lędźwie, bóle 239 Lękliwość 416, 417 Lęk przed szkołą 416 Libido Limfatyzm458 310, 495

Kłucia Kolana,133artretyzm 447

Krwiak Krztusiec78 228, 229

Limfopatia weneryczna 89 Liszaj 249, 253, 254, 256 Liszajec 190, 198, 251 Lubieżność 459 Lumbago 143, 214 Ł

Macica, krwawienie 75 Macica, wypadanie 84, 85 Macica, zapalenie 91 Magia, środek przeciw 426 Malaria 101, 110, 452 Mania prześladowcza 375 Manie 371, 390 Mastopatia 195 Maść przeciwbólowa 264 Mdłości Melancholia325 252, 282, 373, 378, 382, 384, 390, 395, Melancholia,509 wskutek niewydolności serca 380 Melanoma 434 Ménière’a, choroba 322 Menstruacja, bolesna 125 Menstruacja, brak 121, 122 Menstruacja, dolegliwości 207 Menstruacja, obﬁta 115, 116, 123, Menstruacja,125 zatrzymana 118 Meteopatia 77, 262, 378 Metrorrhagia 75 Miastenia Miedniczki506nerkowe, zapalenie 68, Miesiączka,91bolesna, zaburzona Miesiączka,231dolegliwości 119 Miesiączka, przerwana po całkowitym usunięciu narządów rodnych 231 Mięsień dźwigacza jądra, bóle Mięśnie,Mięśniak214173atroﬁa 486

Łasuchowanie 491 Łojotok 161 Łupież 161, 191, 254 Łuszczyca 181, 183, 191 Łydki, skurcze 63 Łzawiące oczy 45

Mięśnie, dystroﬁa 486 Mięśnie, reumatyzm 440 Mięśnie, zanik 483, 484, 486 Migdałki 310 Migdałki, chroniczne zapalenie 166

Kuracja oczyszczająca 491, Kuracja493 postna 503 Kwas moczowy, podwyższenie poziomu 138

KręgosłupKręgosłup,Kręgosłup,Krew,Krew,Krew,Krew,Krew,Krew,Kresomózgowie,KrążkiKrążkiKrążenie,Krążenie,Krążenie,KrasomówstwoKośćKości,Kości,Kości,Kości,Kostki,Kończyny,Kończyny,KontuzjeKoncentracja,Koncentracja,KomórkiKomara,344żołądkowo-jelitoweukąszenie236rakowekości146osłabienie384,458trudności424sportowe214drżenie399,433zdrowie61obrzęki61rozmiękczenie242schorzenia133zapalenie96złamania242,244,446ramienna,zapalenienadkłykcia173416niewydolność213,224,279,325,484,486osłabienie77,484zaburzenia406,409,503międzykręgowe142międzykręgowe,uszkodzenia436,438skleroza252anemia327oczyszczanie79,384oczyszczenie188,282,323,506,507rozrzedzenie81wkale75wmoczu75,78bóle245,262reumatyzm436,441szyjne,bóle434

N

Moczowód, zagięcie 93 Mocz, piasek 80

Migdałki, zapalenie 107, 113, Migrena449 119, 259, 260, 261, Migrena,301 potyliczna 265

Naczynia wieńcowe, miażdżyca Nadbrzusze,80 bóle 330

Naczynia krwionośne 80

Nastrój, ponury 356 Nefroskleroza 402 Nerka, ruchoma 84 Nerki 322

Mowa, utrata 465, 470 Mowa, utrata na tle

Napięcie 382

Niestrawność 324, 335, 337, Nieśmiałość344 388, 427 Niezręczność 388 Nieżyt, chroniczny 491 Nimfomania 458 Nogi, bóle 58 Nogi, dolegliwości 58 Nogi, osłabienie 509 Nogi, owrzodzenia 57 Nogi, owrzodzenia płaskie, oczyszczone 59 Nogi, zainfekowane wrzody Nos,57choroby 368 Nos, chroniczne zapalenie śluzówki 310 Nos, dolegliwości 365 Nos, krwawienie 368 Nos, krwawienie chroniczne Nos,366nieżyt 365 Nos, nieżyt ropny 367 Nos, pryszcze 369 Nos, trądzik różowaty 365 Nowotwór 195, 382 Nowotwór, ogniska otwarte Nowotwór,277 wrzód 275, 277

Skorowidz II: Jednostki chorobowe | 557

Mikcja, zaburzenia 231 Mocz, nietrzymanie 68

Nadciśnienie 252, 322, 469

Nerki, niewydolność 138 Nerki, schorzenia 509 Nerki, torbielowatość 93 Nerki, uszkodzenia 217 Nerwiakowłókniak 196 Nerwica 329 Nerw trójdzielny, neuralgia 262, 410 Nerw twarzowy, zapalenie Nerwy410 384 Nerwy, dolegliwości 285 Nerwy, kuracja 384 Nerwy, niedomagania 428, Nerwy,503 reumatyzm 440 Nerwy, słabe 387 Nerwy, sportowe 387 Neuralgia 63, 374 Neuralgia międzyżebrowa 202, Neurastenia374 272, 387, 486 Neuroza 252, Niedokrwistość375451, 484

Mole ubraniowe 359 Mongolizm Mononukleoza,417 zakaźna 104

Nadpobudliwość seksualna Nadwaga457 Nadwrażliwość320 378

Niedokrwistość Addisona -Biermera 210 Niedokwasota 42, 338, 340 Niepłodność męska 455, 456 Niestałość 424

Nadkwasota Nadpobudliwość328 425

O Objaw Roemhelda 207, 223 Obrzęk 173, 179 Obrzęk śluzowaty 417 Obsesje Obstrukcja39030, 332 Obstypacja 221, 341, 345, 347, 489, 491, 503 Ociężałość 384, 427 Oczy 506

Oczy, dolegliwości, ludzie młodzi 39, 43 Oczy, higiena 38 Oczy, łzawienie 44 Oczy, łzotok nocny 38

Mocz, zatrzymanie 67, 413 Mocz, zatrzymanie przy gruczolaku prostaty 231 Mole 359

MukowiscydozaMózg,Mózg,Mózg,Mózg,Mózg,Mózg,MózgoweMózg,Mózg,MózgMowa,tyczno-artretycznymreuma-465zaburzenia446390,431chorobyinfekcyjne253miażdżyca390porażeniedziecię-ce253skurcz266środkistymulujące50udar145zaburzenianaczynio-we332zapalenie253zapalenieposzcze-pienne50688,232,303,463,473,495

Nerki, bóle 402 Nerki, bóle w okolicach 196 Nerki, dializa 322 Nerki, gruźlica 239 Nerki, niedokrwienie 138 Nerki, niedomagania 401, 402, 505

Parkinson, choroba 399, 433, 445, 446, 462, 463 Parodontoza 535, 536

Paznokcie rąk 361, 362 Paznokcie, zakażenie wałów 361, Pęcherz,362piasek 70

Pęcherz, podrażnienie 68 Pęcherzyca 186 Pęcherz, zapalenie 68 Piegi 186, 247 Piersi, nowotwór 179 Pierś, bóle 233, 499 Pięty, bóle 58 Piromania 371

Płuca, obrzęk 304, 308, 309, Płuca,314 ropień 30, 306, 307 Płuca, rozedma 308, 309, Płuca,314 schorzenia 509

Płuca, środek leczniczy 310, Płuca,317 zapalenie 312 Płuca, zatorowość 309, 314 Pneumocystoza u dzieci 440 Pneumokonioza 301 Pobudzenie, nadmierne 486 Podagra 138, 285

Odbijanie 340, 506

Odtrucie 153, 197, 222, 384 Odwodnienie 79 Odwyk nikotynowy 505 Ogłuchnięcie 409, 411

Ogniska zapalne 445 Oparzenia 529 Operacje 500

Oskrzela, nadkażenie 303 Oskrzela, nieżyt 169 Oskrzela, nowotwór 304 Oskrzela, ropne zapalenie 30, 303, 474

Oczy, zmętnienie 43, 44, 47 Oczy, zmiennopogodne 53

Oczy, ziemiste 50

Odporność, osłabienie 248 Odra 99, 100, 187

Organy zmysłowe, wzmocnienie 458

Oczy, wiatru południowego

Osłoniak 196

Odbytnica, wypadanie 85 Odkażenie 423

P

Pająk, ukłucie 235 Palce, artretyzm 447 Palce, artroza 447 Palec, trzaskający 193 Paluch artretyczny 445 Paluch, podagra 141 Pamięć, osłabienie 390, 419 Pamięć, problemy 377 Paraliż 140

Odleżyny Odporność,189niedobór 508

Osierdzie, zapalenie 218

Oczy, oczyszczanie 40

Oczy, ogniste 48

Osłabienie immunologiczne 133, Osłabienie,508 stany 267, 393, Osłabienie508 starcze 272, 486

Oczy,48 wrażliwe na powietrze

Opłucna, bóle 374 Opłucna, podrażnienie 233, Opłucna,374 zapalenie 233

Opony mózgowe, zapalenie Opryszczka108 99

Płuca, nowotwór 304

Osa, ukąszenie 236

Oskrzela, rozstrzeń 30 Oskrzela, rozszerzenie 474 Oskrzela, superinfekcja 303 Oskrzela, zapalenie 233, 509 Oskrzela, zapalenie zastojowe Osłabienie218 77, 79, 431

Plamy pigmentacyjne 434 Pląsawica 428 Plecy, bóle 245, 436, 438 Plwocina 303, 474 Plwocina, ropna 307, 316 Płuca 282 Płuca, afekcja 395 Płuca, dolegliwości 227, 304, 307, 312 Płuca, niedomagania 301, Płuca,306niedomagania, duszności 313

Oczy, plamiste 53

Oczy,36 wrzód 52

Ogniska chorobowe, wewnętrzne 506

Ospa wietrzna 99 Osteoporoza 244, 484 Osteoporoza, proﬁlaktyka Otłuszczenie503 320 Otoskleroza 406, 408, 409

558 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Oczy, zaburzenia widzenia 40, 47–56

Otrzewna, zapalenie 25 Otyłość 23, 431 Owce, pomór 497 Owsiki Oziębłość96 456

Paraliż, ciężkie przypadki Paraliż286 reumatyczny 444 Paranoja 252, 375 Pareza 446

Organizm, osłabienie 483

Oczy, schorzenia 509

Oczy, środek ochronny 257

Paznokcie, grzybica 362 Paznokcie nóg 361, 362

Oczy, schorzenia wtórne, ludzie starsi 39, 43

Przydatki, bóle 119 Przydatki, zapalenie 91, 92 Przygnębienie 395 przykurcz Dupuytrena 193 Przysadka mózgowa, zaburzenia pracy 92 Przytomość, utrata 220 Pseudoartroza 242, 244, 446 Psychoza ciążowa 390 Psychozy 375 Pszczoła, ukąszenie 236 Puchlina wodna 138, 521, 522 Puchlina wodna, faza początkowa 521

Podbrzusze, zapalenia 509

Popędliwość 425, 435

Poparzenie słoneczne 187

Powieka, wywinięcie 36, 54 Powodzenie 420, 423, 428

Prostata, przerost 413 Przemęczenie 77 Przemiana materii, choroby Przemiana503 materii, zaburzenia 451, 452, 491

Przeziębienie 169, 229, 310 Przeziębienie, podatność 509 Przychylność 428

Rekonwalescencja 77, 483, 484, Reumatoidalne486 zapalenie stawów 133, 144 Reumatyzm 58, 64, 144, 145, 147, 148, 379, 402, 428, 439, 442, 451

Podagra, dolegliwości 140

Poronienie 118

Przepona, obniżenie 313 Przepona, przepuklina 84 Przepuklina 83, 93

Przetoka 95, 452

Procesy424 septyczne 506

Proﬁlaktyka antynowotworowa Promienica413

Podudzie, owrzodzenia 95, 361, Pogoda452ducha 425

Polipy 78, 88, 165, 310, 368, Położnictwo503 117

Poty, angielskie 101

Priapizm 458

Poronienie nawykowe, zagrażające 118

Ramiona, bóle 239, 262 Ramiona, schorzenia 245 Rany 500 Rany, infekcje 96 Rany, leczenie 361 Rany, pooperacyjne 530

Przepuklina Przepuklina,wrodzonaprzeponowa,477wewnętrzna 85

Prostata,429 gruczolak 413

Róża 101, 187 Różyczka 99, 100, 187 Rumień alergiczny 192 Rwa kulszowa 143 S

Samobójstwo, zagrożenie 382, Samopoczucie,390 złe 427 Sapka Sarkoidoza367 Schizofrenia310252, 375, 384

Pomyślność 423

Skorowidz II: Jednostki chorobowe | 559

Poriomania 371

Porażenia, podagryczne 139, Porażenie286 140, 486

Pokrzywka 174

Porywczość 378, 379 Potliwość 452

Potylica, bóle 434

Porażenie połowicze, prawostronne 470

Problemy, rozwiązywanie

Promieniowanie312 ziemskie

Półpasiec 59, 177, 529

Praca, niechęć 395

Podbrzusze, bóle 214, 436, Podbrzusze,478 dolegliwości Podbrzusze,306 gruźlica 480

Porażenie połowicze 469

R

Reumatyzm, bóle 262, 434, 440, 443, 479, 480, 518 Reumatyzm, chroniczne bóle Reumatyzm,447 dolegliwości 440, Reumatyzm,447 dolegliwości z atakami gorączki Reumatyzm,449 dziecięcy, młodzieńczy 440 Reumatyzm, in latere 436 Reumatyzm, kuracja dolegliwości Reumatyzm,428starczy 440 Reumatyzm, stawy 434, 436 Ręka, schorzenia 245 Robactwo 497 Robaczyca 526 Robaki 497, 525 Roemhelda, objaw 223 Rogówka, schorzenia 52 Rogówka, wrzód 41 Rogówka, zapalenie miąższowe 41, 49 Rogówka, zmętnienie 41, 49, Ropienie301 301 Ropienie, chroniczne 96 Ropień 177 Ropnie Rozwój,Ropostek3052zahamowanie 508

Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skóra,Skorpion,SklerozaSiniakSiły,osłabienieorganizmu,503,507,518utrata27178139,248,342ukłucie235,236afekcjewrzodowe179dezynfekcja423nasocizna175nowotwór276owrzodzenia190pęknięcia183plamy181przetoki182stanyzapalne59szczeliny183świąd177twarz,szorstka251,255uszkodzenia182wypryskiowrzodze-niowe59wysypkapęcherzyko-wa198wysypkiswędzące184wysypkiwszelkiegorodzaju176,180,183,188,191,193,197

Stan przedrakowy, kolki 519

Schorzenia

Serce, zawał mięśnia, leczenie uzupełniające 213, 220, 505

Siły, brak 77, 271, 272 Siły cielesne, zanik 382

Skóra, złuszczające zapalenie noworodków 186 Skrofuły 87, 89 Skrzydlik 46 Skurcze 119, 344 Skurcze łydek 64 Słuch, przytępiony 405, 406 Słuch, przytępiony, po grypie lub odrze 405

Serce, ból 158, 202, 203, 207, 221, 222, 224, 518, 519

Serce, ból od kręgosłupa 217 Serce, choroba 211 Serce, choroba niedokrwienna 505

Serce, bóle promieniujące z boku 221

Siły duchowe, zanik 382

Serce, bóle chroniczne 205 Serce, bóle kłujące 479

Stan przedrakowy 224, 347, 440, 517, 518

Stan przedzawałowy 207 Stany podgorączkowe na tle alergicznym po błędach w diecie 187

Stany zagubienia 389, 428

Smutek, permanentny 373 Smutek, reaktywny 389 Sny, lękowe 377 Sny, złe 377, 386 Soki chorobowe 451 Soki, nadmiar 452 Soki, niewłaściwe 431, 452 Soki, oczyszczenie 473, 507 Soki, szkodliwe 451 Soki, złe 261, Spojówki,Somnambulizm347371zapalenie 38, 44

Serce, ucisk 388 Serce, wada 214, 380 Serce, wady zastawkowe Serce,222 wrodzona niewydolność 214 Serce, wzmocnienie 204 Serce, zaburzenia rytmu 214 Serce, zatroskane 216

Schudnięcie, choroby postępujące 271 Sepsa 99, 356 Serce, atak 220 Serce, błonica 217

Schorzeniachroniczneprzewlekłe,484reumatyczne 503

Serce, dolegliwości 211, 223 Serce, dychawica 309 Serce, kłucie 218 Serce, kuracja 206, 211, 212 Serce, kurcz 221 Serce, migotanie 222 Serce, młodzieńcze 222 Serce, niewydolność 207, 210, 213, 223, 224 Serce, niewydolność, lewa komora 218 Serce, ostra niewydolność Serce,224 palpitacja 356 Serce, płucne 309, 313 Serce, postarzenie 210, 222 Serce, proﬁlaktyka bólów Serce,212 promieniujący ból 217 Serce, puchlina wodna 202 Serce, reumatyzm 214, 217, Serce,221 schorzenia 509 Serce, smutek 214, 216 Serce, smutek przy niedomaganiach 392

Siły obronne

Słuch, przytępiony z powodu nieżytu 407 Słuch, uszkodzenia 405 Słuch, utrata 405, 411 Smutek 395

Schudnięcie 239, 241, 271

Stan zapalny, ostry 144 Staw biodrowy, Stawy,Stawy,Stawy,Stawy,Stawy,Stawy,zwyrodnieniowachoroba401chorobazwyrodnie-niowa447kłucie218maść434opuchnięcia173zapalenie141,445zapaleniechroniczne449

Ser, nietolerancja 184 Silikoza 301

560 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Ś

Stwardnienie rozsiane 140, 285, Stwardnienie506 zanikowe boczne 444 Suchoty Szerszeń,SzałSwędzenie483392428ukąszenie 236 Szkarlatyna 100, 187 Szkody alkoholowe, wczesnodziecięce 417 Szpik, zapalenie 96 Szyja, gruczoły 170 Szyja, obrzmienie 170 Szyja, węzły chłonne 87 Szyja, żyły 170

Ścięgna, nadwerężenie 214 Ścięgna, przykurcz pochewki Ścięgna,193 zapalenie 193 Śledziona 344 Śledziona, bóle 260, 351 Śledziona, duża kuracja 352 Śledziona, niedomagania 351, 354, 355, 356 Śledziona, obrzmienie 110, Ślinotok354 452, 462, 475 Śluz, nadmiar 32 Śmiech Śpiączka,425przez nadmiar snu

T Tachykardia 202 Tarantula, ukąszenie 235 Tarczyca, nadczynność 467 Tarczyca, obrzmienie 170 Tarczyca, wole 167 Tarczyca, zaburzenia pracy 92, Tarczyca,306zaburzenie czynności Tarczyca,467zapalenie 506

Trzustka, niewydolność 490 Trzustka, zaburzenia pracy 306, Trzustka,493zapalenie 25, 92, Twarz,306 niezdrowy wygląd Twarz,251 pęcherzyca 251 Twarz, przebarwienia 247 Twarz, skóra chora 255 Twarz, skóra pękająca 255 Twarz, skóra szorstka 251

Stopy, bóle podeszew 58 Stopy, owrzodzenia 65 Stopy, zdrowie 61 Stopy, zimne 61 Stres menedżerski 505

Trychoﬁtoza 249, 253 Trzewia, dolegliwości 92, 93 Trzoda chlewna, pomór 497 Trzustka 344

Stawy, zapalenie reumatoidalne 133, 144, 262, 436, 439 Stawy, zwyrodnienia 141 Stolec, krwawy 336 Stopa cukrzycowa 61

Stopy, bóle 58

111

Tęczówka, zapalenie 301 Tętnice wieńcowe, stwardnienie 203 Tkanka Tłuszcze,Tłuszczakzapalenieokołowierzchołkowa,535196podwyższonypo-ziomwekrwi81

Torbiel, galaretowata 174, Torebka196 maziowa, zapalenie Trawienie177 490, 493, 506, Trawienie,507 dolegliwości 495 Trawienie, niedomagania Trawienie,344 niewydolność 330, 332, 333, 334, 335 Trawienie, pobudzenie 118 Trawienie, schorzenia 509 Trawienie, zaburzenia 92, 227, 322, 338, 396 Trąd 297, 298 Trądzik 188, 190, 247, 369 Trądzik młodzieńczy 193 Trądzik różowaty 193 Trema Tromboza416 81

Trucizna, w jedzeniu lub piciu Trucizny,154cywilizacyjne 204

Skorowidz II: Jednostki chorobowe | 561

Tłuszcze, zaburzenia metabolizmu 81 Toczeń rumieniowaty 251 Toksykozy 506 Torbiele 242

Środek detoksykujący 393, Środek395 dla nastolatków 416, Środek417 dla śpiewaków 169 Środek na oczy 37, 50 Środek nasenny 392 Środek nasercowy 222 Środek na trawienie 324, 332, 334, 339 Środek oczyszczający krew Środek261 przeciwgorączkowy 104, 108 Środek przeczyszczający 345 Środek resorpcyjny 322 Środek wątrobowo-płucny Środek291 wykrztuśny 475 Środek wzmacniający 279, Środki393 odurzające, uzależnienie 23 Świerzb 191, 256 Świnka 99

Ucho środkowe, ropne zapalenie 30

Tyfus plamisty 320

U

Wątroba, dolegliwości 227, 289, 290, 313

Wątroba, zwłóknienie 290

Z

Zaburzenia krążenia 30 Zacietrzewienie 387 Zaćma 43, 44, 47, 49, 52 Zaćma, początki 42 Zadyszka 218, 304, 314 Zaﬂegmienie 87, 88, 330, 333, 431, 451, 452, 461, 463, 475, 490, 495 Zahamowania 388, 416 Zakażenia 133 Zakrzepica 505 Zanikający puls 61 Zanokcica 96, 361 Zapalczywość 435

W

Wąglik 101, 312

Upławy 119, 306, 509

562 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Wesołość, niestosowna 425

Węzły chłonne 87, 168, 195

Ugryzienie psa 531

Wodniak509 Wodobrzusze196 309, 523

Umysł, tępota 425

Wole rozlane 202, 224 Wole toksyczne 202 Wole, zamostkowe 477 Woreczek żółciowy 290, 344 Woreczek żółciowy, zapalenie 25, Wrzody,Wrzody,Woskowina103452maść193nadkażenie 189

Węzły chłonne, płucne 233 Węzły chłonne, zapalenie

Wypadek, także po operacjach 499 Wyprysk, mokry 174 Wyrostek, zapalenie przewlekłe WzdęciaWzburzenie23941630,223, 272, 320, 333, 337, 339, 341, 342, 348, 352, 431, 495, 506 Wzmocnienie 508 Wzrok, dolegliwości 47 Wzrok, osłabienie 42 Wzrok, pogorszenie 42, 49

Wątroba, bóle 260, 479

Wątroba, wirusowe zapalenie typu A/B 103

Tyfus 100, 320, 336

Włośnica 101 Włókniak 173, 196 Wnętrostwo 456 Wnętrzności, bóle 93 Wnętrzności, niedomagania Wnętrzności,461 schorzenia

Uremia 177, 322, 402, 484 Urok, środek przeciw 426 Usta, nieprzyjemny zapach 334, 451,

UzależnienieUszy,Uszy,Uszkodzenia506popromienne,ochrona500bóle410szum247,406,407,408,409,48423,428

Udar Uderzenia81 396

Uczucie pełności 230, 320, 330, 341, 348, 491

Włosy,165

Wsierdzie, zapalenie w gorączce reumatycznej 221 Wszy 173 Wszy, głowowe 173 Wszy, łonowe 173 Wszy, odzieżowe 173 Wychudzenie 325, 483 Wyczerpanie, stan 77, 148 Wydzielina

Upławy, ropne 95

Wrzód 177, 195 Wrzód nogi 65 Wrzód, nowotworowy 194 Wsierdzie, zapalenie 380

Węzły chłonne, obrzęki wywołane infekcjami wirusowymi 335

Ucho środkowe, zapalenie Uchyłek410 93, 477

Wątroba, smutek jako przyczyna uszkodzenia 398

Wątroba, dolegliwości spowodowane melancholią 293 Wątroba, Wątroba,dusznościniedomagania,313podwyższonypo-ziomenzymów289

Włosy, przetłuszczone 254 Włosy, wypadanie 250 Włosy, wypadanie u kobiet Włosy,161 wypadanie u młodych mężczyzn 161

kłopoty 161

Wojowniczość 417 Wole 170, 467

Wyniszczenie,WymowaWymioty,WymiotyWylewWykroczenia310kryminalneprzypełniksiężyca37181322,325krwawe76,343419organizmu 79

Ukrwienie, zaburzenia 61, Umysł,207 niedomagania 375, Umysłowe,384 zaburzenia 389

Wątroba 282, 290

Znamię 181, 247, 434 Znamię, „ogień” 186 Zranienia

Zatoki, zapalenie 344, 475 Zatoki, zapalenie chroniczne 229, Zatrucie230151, 152, 154, 204

Zarozumiałość 428 Zasłabnięcie 444 Zastrzał 96

Zmysłowość, nadmierna 459 Zmysłowość, silna 457, 458 Zmysły, otępiałość 427 Zmysły, pomieszanie 384

Zatoki przynosowe, chroniczne zapalenia 166 Zatoki przynosowe, polipy Zatoki87 przynosowe, ropne zapalenie 30 Zatoki przynosowe, zapalenie 367

Zmysłowość 387, 426, 458

Zęby, próchnica 533, 534 Zęby, zdrowie 535 Zgaga 321, 328, 340, 346, Zgorzknienie506 356, 428

Ziarniniak limfatyczny 89, ZłośliwośćZłość354394 428

Zęby,ZespółZespółZespółZespółZespółZdrowie394420barkowo-ramieniowy436maniakalno-depre-syjny393reumatyczno-artre-tyczny/arteriosklerotycz-ny442suchegooka44,45wątrobowo-płucny291bóle534,537

Złudzenia Złuszczające428zapalenie noworodków 186

Zatoki czołowe, zapalenie 365, 367, 474 Zatoki, infekcje 368

Zatoka Douglasa, ropień 91, Zatoki239 171

Zmęczenie 384 Zmęczenie, chroniczne 148 Zmętnienie 47

Zatoki, kuracja afekcji 367 Zatoki, nieżyt 249, 365, 475 Zatoki nosowe, infekcja 367

Skorowidz II: Jednostki chorobowe | 563

Zawał, duszności 202 Zawał, rehabilitacja 222 Zawiść

ZwyrodnienieZwyrodnienieZwłóknienieZropnienia50089torbielowate303śluzowate303śluzowe473,474,493 Ż Żądza, nieopanowana 458 Żołądek, atroﬁa śluzówki Żołądek,347 bóle 92, 260, 293, 327, 330, 338, 344, 346, Żołądek,348 bóle po zaleczonych wrzodach 333 Żołądek, dolegliwości 103, 330, Żołądek,495gazy 334 Żołądek, gorączka 106, 139, 320, Żołądek,333katar 158, 230 Żołądek, kuracja oczyszczająca Żołądek,491nadwrażliwość 321, Żołądek,335 niedokrwienność Żołądek,148 niedomagania 503 Żołądek, niedyspozycje 328, Żołądek,331 niewydolność 319, 320, 326, 338 Żołądek, nieżyt 106, 326, 327, 333, 338, 439 Żołądek, obniżenie 84 Żołądek, osłabienie 328, 344 Żołądek, ostre bóle 321 Żołądek, owrzodzenia 92 Żołądek, przeziębienie 141 Żołądek, rozstrój 491 Żołądek, schorzenia 347, Żołądek,509 skurcze 320 Żołądek, środek leczniczy 331, 345, 347 Żołądek, uczucie pełności Żołądek,319 uszkodzenie 398 Żołądek, wrzody 321, 326, 329, 330, 335, 342, 343, 348, Żołądek,506zapalenie 103 Żołądek, zapalenie błony śluzowej 210, 319, 321, 329, 330, 332, 335, 337, 338, 340, 345, 348, 461, 489 Żołądek, zapalenie błony śluzowej, chroniczne 339 Żołądek, zapalenie błony śluzowej postać zaporowa/ zastojowa 210, 309 Żołądek, zapalenie błony śluzowej, ropne 495 Żołądek, zaropiały 340, 342

Zaparcia Zapominalstwo335 419

Zęby, higiena 536

Zatrucie grzybami 152 Zatrucie lekarstwami 152 Zatrucie porem 151 Zawał 224

564 | Wielka apteka świętej Hildegardy

Żołądek, zestresowany 329 Żołądek, zimny 462 Żołądek, zwyrodnienie śluzowe 319, 323, 342, 347 Żółć, zatrzymanie 396 Żółtaczka 127, 130, 324 Żółtaczka, gorączkowa 103 Żółtaczka, hemolityczna 129 Żółtaczka, mechaniczna 71 Żółtaczka, niedrożność dróg żółciowych 131 Żyły, niewydolność 60 Żyły, osłabienie 279 Żyły, skurcze 60, 61 Żyły, tonus 279 Żyły, zakrzepica 213 Żyły, zapalenie 60 Żyły, zapalenie zakrzepowe Żyły,60zwapnienie 442

Weidinger

Co

- to wspaniałe

dzień wzywa i zachęca - do dzieła! o. Hermann-Josef Weidinger Wielki format 24x33 cm! Setki barwnych ilustracji! Wysoka jakość merytoryczna i edytorska!

i

Wielki zielnik klasztorny rośnie, kwitnie dojrzewa wokół ciebie, powinno służyć zdrowiu. Żyć i maszerować równym krokiem naturą uczucie. Sadzić, zbierać, korzystać chronić. Każdy

i

wraz z

Hermann-Josef

Hermann-Josef Weidinger (1918–2004) był synem rolnika z Riegersburga w Austrii, misjona-

Hermann-Josef Weidinger (1918–2004) był synem rolnika z Riegersburga w Austrii, misjonarzem w Chinach, proboszczem, popularnym pedagogiem i szeroko uznanym zielarzem. W Makao (wtedy należącym do Portugalii) był asystentem w szpitalu wojskowym, a później szefem ambulatorium misyjnego. Tam zetknął się z wszelkiego rodzaju chorobami, przy okazji ucząc się medycyny chińskiej.

W tym obszernym zielniku, rozpisanym na cały rok, uznany i ceniony mnich-zielarz, dysponujący niezwykle bogatym doświadczeniem zielarskim i życiowym, daje klucz do skarbnicy swej wiedzy. Zielnik to swoisty poradnik życia w zgodzie z naturą. Zawiera garść życiowych porad na każdy dzień roku, liczne wskazówki dotyczące stosowania ziół służących zdrowiu oraz głęboko inspirujące słowa, zachęcające do świadomego kształtowania otaczającego nas świata.

e-mail:

ZAMÓWIENIA www.religijna.pl tel.

Doskonały znawca przyrodolecznictwa, wychowawca, kaznodzieja i zielarz w jednej osobie, po mistrzowsku potraﬁ zachęcić Czytelników do podjęcia trudu głębszego i bardziej świadomego życia.

Po powrocie z misji wstąpił do norbertanów w Geras. Z pasją zajmował się ziołolecznictwem, od 1980 kierował „Stowarzyszeniem Przyjaciół Ziół Leczniczych” w Karlstein. Jego doświadczenia nabyte w Chinach, uprawa ogrodu ziołowego i wiele badań, ale także jego mądrość i znajomość natury ludzkiej sprawiły, że z uwagą słuchano jego wykładów w radiu i telewizji. Pisał książki i artykuły do gazet i czasopism, ale także rozbudowywał centrum ziół leczniczych w Karlstein. Rosnący popyt sprawił, że wkrótce powstał zakład produkcji mieszanek ziołowych, eliksirów i kosmetyków naturalnych. Jego praca i dzieło zostały uhonorowane wieloma odznaczeniami, a on sam jest wymieniany obok takich mistrzów ziołolecznictwa jak św. Hildegarda, Paracelsus i ksiądz Kneipp. 12 345 42 00, 12 446 72 56, 12 418 91 30, kom. 695 994 193, klub@religijna.pl

poniedziałek–piątek: 8.00-18.00; sobota: 08.00-13.00

Wydawnictwo AA, 24x33 cm, 544 s., oprawa twarda z obwolutą, kolorowe ilustracje, kredowy papier

W książce znalazły się wypróbowane i opracowane przez siostrę Rosmarie Müller (benedyktynkę jak św. Hildegarda) przepisy rozmaitych dań: przekąsek, przystawek, dań obiadowych, wypieków i deserów z orkiszem w roli głównej. Czasem są to propozycje nieoczywiste i zaskakujące. Dzięki nim Czytelnicy przekonają się, jak smaczne i łatwe w przygotowaniu jest ziarno orkiszu oraz jak wiele smakowitych i zdrowych dań można z niego przyrządzić. To zaś z pewnością dostarczy radości i pogodnej duszy –o czym wspomina Mistrzyni z Bingen. Warto i w tym względzie zdać się na jej podpowiedzi.

Zainteresowanie życiem i spuścizną św. Hildegardy nie słabnie od lat. Ta niezwykła mniszka, wizjonerka, reformatorka, Doktor Kościoła, znawczyni ziół i dobroczynnie działających roślin pisała o orkiszu, że „jest najlepszym ze wszystkich zbóż. Ogrzewa, odżywia, wzmacnia i jest łagodniejszy od innych ziaren. Daje człowiekowi mocne mięśnie i zdrową krew, szczęśliwy umysł i pogodną duszę”. I to jest – jak sie zdaje – najlepsza zachęta, by przyrządzając posiłki, spróbować zupełnie innych, nieznanych dotąd potraw, których składnikiem jest orkisz.

Potrawy z orkiszu. Ponad 200 wypróbowanych przepisów

Wydawnictwo AA, 17x24 cm, 224 s., opr. twarda, kolorowe ilustracje

W całym stworzeniu, drzewach, roślinach są ukryte tajemnice Boże, których żaden człowiek nie może poznać, zbadać, wynaleźć ani doświadczyć, jeśli Bóg mu ich sam nie objawi. święta Hildegarda z Bingen Hildegarda, średniowieczna benedyktynka, której świętość Kościół potwierdził poprzez kanonizację w 2012 roku, była jedną z najwybitniejszych postaci swoich czasów. Do dziś zdumiewa jej format intelektualny i ukształtowana w tradycji benedyktyńskiej duchowość. W połowie XX w. dorobek świętej rodaczki na nowo odkrył niemiecki lekarz Gottfried Hertzka, który wiele lat swojej praktyki lekarskiej poświęcił pionierskiej pracy włączania medycyny Hildegardy do leczenia. Później dołączył do niego dr Wighard Strehlow (z wykształcenia chemik i biochemik) i wspólnie stworzyli kompletny spis środków leczniczych zatwierdzonych do użytku. To pozwoliło każdemu pacjentowi na samodzielne korzystanie z bogactwa przekazanej przez mniszkę z Bingen wiedzy.

Jest i zawsze będzie aktualna, nawet jeśli niektóre z proponowanych metod czy składników wydadzą nam się dziś egzotyczne, dziwaczne czy niedostępne. Autorzy nie tylko dostosowali przekaz Hildegardy do współczesnych wymogów, wykorzystując specjalistyczną wiedzę ze swoich dziedzin – oni wręcz sprawdzili w praktyce skuteczność większości receptur, doświadczyli efektów leczniczych, przez lata obserwując rezultaty zastosowania wyników swoich badań. Ze Wstępu dr Alfredy Walkowskiej (Polskie Centrum św. Hildegardy) W tym wielkim tematycznym kompendium Czytelnik otrzymuje nie zbiór średniowiecznych teorii, ale propozycję możliwych do zastosowania naturalnych środków leczniczych, które z pewnością przyniosą ulgę w różnych dolegliwościach.

Cena detaliczna tym

Czy jednak znajomość średniowiecznych sposobów leczenia może być współczesnemu człowiekowi do czegokolwiek, poza zaspokojeniem ciekawości, potrzebna? Odpowiedź jest tylko jedna: tak. Wiedza o sposobach przywracania zdrowia ludzkiego ciała i ducha nie mogła się zdezaktualizować.

299,00 W

5% VAT

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook

Wielka apteka świętej Hildegardy - Gottfried Hertzka, Wighrad Strehlow

Published on Sep 17, 2022

Dystrybucja Książek

Hildegarda, średniowieczna benedyktynka, której świętość Kościół potwierdził poprzez kanonizację w 2012 roku, była jedną z najwybitniejszych postaci swoich czasów. Do dziś zdumiewa jej format intelektualny i ukształtowana w tradycji benedyktyńskiej duchowość. W połowie XX w. dorobek świętej rodaczki na nowo odkrył niemiecki lekarz Gottfried Hertzka. który wiele lat swojej praktyki lekarskiej poświęcił pionierskiej pracy włączania medycyny Hildegardy do leczenia. Później dołączył do niego dr Wighard Strehlow (z wykształcenia chemik i biochemik) i wspólnie stworzyli kompletny spis środków leczniczych zatwierdzonych do użytku. To pozwoliło każdemu pacjentowi na samodzielne korzystanie z bogactwa przekazanej przez mniszkę z Bingen wiedzy. Czy jednak znajomość średniowiecznych sposobów leczenia może być współczesnemu człowiekowi do czegokolwiek, poza zaspokojeniem ciekawości, potrzebna? Odpowiedź jest tylko jedna: tak. Wiedza o sposobach przywracania zdrowia ludzkiego ciała i ducha nie mogła się zdezaktualizować.