Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury
Zdjęcia na okładce
przód: Widok z Kasprowego Wierchu na otoczenie Doliny Gąsienicowej, tył: Giewont zimą
Zdjęcia rozdziałowe:
s. 10–11 – Masyw Łomnicy i otoczenie (Tatry Wysokie Słowackie)
s. 30–31 – Widok z Kościeliska na Giewont
s. 54–55 – Widok na Tatry Wysokie Polskie
s. 70–71 – Polana Kalatówki
s. 76–77 – Kozica w Tatrach
s. 82–83 – Dolina Cicha i otoczenie
s. 104–105 – Rejon Czubika w Tatrach Zachodnich
s. 118–119 – Hala Gąsienicowa
s. 148–149 – Zakopane i Tatry / w centrum Giewont
s. 170–171 – Kaplica Najświętszego Serca Pana Jezusa / Zakopane-Jaszczurówka
s. 180–181 – Sosręb w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem
s. 190–191 – Leon Wyczółkowski, Czarny Staw
s. 200–201 – Świnica
s. 224–225 – Widok ze szlaku na Grzesia na rejon Bobrowca
Tekst i redakcja: Monika Karolczuk
Fotografie: ZBIGNIEW PYTEL
Inne fotografie:
s. 12–13 zdjęcia lotnicze: Salt Aviation
s. 114 prawe górne: Piotr Nawara
s. 131 prawe dolne: Piotr Janik
shutterstock: s. 43 górne, s. 76–79, s. 130, s. 132–133
wikimedia commons: s. 80 prawe dolne: Rocky, s. 121; s. 193 prawe; s. 199 reprodukcje obrazów dzięki uprzejmości wydawnictwa WBC: s. 190–191, s. 193–197, 198 górne
Opisy panoram i konsultacja topograficzna: Andrzej Bulanda, przewodnik tatrzański
Skład i łamanie: Anna Smak-Drewniak
© copyright: Aromat Słowa
ISBN 978-83-65758-48-4
AROMAT SŁOWA Sp. z o. o. ul. Z. Mysłakowskiego 9 30-136 Kraków www.aromatslowa.pl katalog@aromatslowa.pl
Gdzie na halach szałasy w twardym światłocieniu Są jak stożki, w niebieskim rzeźbione krzemieniu, Gdzie gencjana-goryczka, nieulękła w pustce, Wspina się jak góralka w szafirowej chustce, Gdzie skrawkiem czystej wełny ścieli się szarotka, Gdzie wśród piargów kozicę lub świstaka spotkasz, Gwiżdżącego na baczność; gdzie wonna leluja
Różanym rusztowaniem na powietrzu buja, Gdzie dziki krzak agrestu blisko strony czeskiej
Stroi się w szkiełka rosy podłużne, niebieskie Jak świecznik zagraniczny – tam pokłoń się Tatrom, Tam myślą się zatrzymaj.
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
„Ucieczka w Tatry” (fragment)
są niezwykłym zjawiskiem na mapie i w kulturze naszego kraju. Jedyne góry o turniowym, groźnym, miejscami pobłyskującym ta ami jezior i zniewalającym szumem lasów krajobrazie, stały się mitycznym wręcz obiektem fascynacji – literatów, malarzy, kompozytorów, pasjonatów zdobywania szczególnie trudnych skalnych ścian, entuzjastów narciarstwa.
Wielka księga Tatr prezentuje ten bardzo nikły powierzchniowo skrawek Polski, a zarazem wielką kulturową i duchową przestrzeń pod różnymi kątami. Opisuje jej przyrodnicze uwarunkowania – od budowy geologicznej i zmiennego klimatu po bogatą szatę roślinną i wyjątkową faunę. Pokazuje różnorodne przejawy obecności człowieka w najwyższych polskich górach – od pasterstwa i osadnictwa poczynając, przez górnicze i zbójnickie tradycje, po rozmaite dziedziny sportu, które tylko w Tatrach w Polsce można w tak szerokim wymiarze uprawiać. Jedną z nich jest taternictwo, a pasja ta wpłynęła na pojawienie się kolejnej tatrzańskiej specjalności, spieszącego w trudnych, zagrażających życiu
sytuacjach na pomoc – Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Wszystkie te zjawiska zostały przedstawione w historycznym i współczesnym kontekście. Podobnie została potraktowana turystyka, która, co dziś może wydawać się wprost niewiarygodne, dotyczyła 150 lat temu, w drugiej połowie XIX w., liczby około 150 osób rocznie. Nieodłącznie z turystyką wiążą się schroniska, powstające już w czasach, gdy turystów było, z dzisiejszej perspektywy, niewielu. Trochę mniej oczywiste są miejsca i symbole religijne, jednak pielgrzymowanie jest specy czną formą turystyki. Znaki wiary świadczą również dobitnie o duchowym znaczeniu Tatr dla tutejszych mieszkańców. Nie mogło też zabraknąć opowieści o kurierach tatrzańskich, ważnych postaciach okresu II wojny światowej. Dzieje Zakopanego, folklor podhalański i styl zakopiański to kolejne materie, które nieodłącznie z Tatrami się wiążą. Obok folkloru najbardziej malowniczą, i to dosłownie, dziedziną jest sfera inspiracji – tego, jak mocno Tatry odcisnęły piętno na naszej narodowej kulturze – od literatury przez sztukę po muzykę.
Turystyczny boom, jaki dotknął polskie Tatry pod koniec XX w. i na początku XXI w., z jednej strony cieszy – że tak wiele osób chce poznawać i przemierzać szlaki tego skalnego gniazda, z drugiej martwi – tak duża obecność ludzi na tak niewielkim terenie stanowi spore zagrożenie dla wyjątkowej przyrody Tatr. Gdy w 1868 r. była uchwalana pierwsza ustawa dotycząca ochrony tatrzańskiej przyrody, a konkretnie –wyjątkowych przedstawicieli tutejszej fauny, kozic i świstaków, nie było to podyktowane ruchem turystycznym, ale ochroną przed myśliwymi –polowacami, tymi mieszkańcami Podtatrza, dla których zabijanie tatrzańskich zwierząt było źródłem utrzymania. Dziś to turystyka tatrzańska stanowi źródło utrzymania wielu rodzin góralskich i pogodzenie interesów ekonomicznych z potrzebą zachowania tatrzańskiej przyrody w jak najbardziej niezmienionym stanie jest trudnym przedsięwzięciem. Nawet jak nie było tak zmasowanego napływu turystów jak notowany obecnie, już ponad sto lat temu miłośnicy spokojnego kontemplowania tatrzańskiej natury mieli z tym problem z powodu osób, które nie zdają
sobie sprawy, jak niewłaściwe postępowanie zakłóca harmonię gór. Do roli strażnika tutejszej przyrody został powołany po II wojnie światowej Tatrzański Park Narodowy, obejmujący swoim zasięgiem zdecydowaną większość polskich Tatr. Dba między innymi o to, by turyści wędrowali tylko po wyznaczonych szlakach i wtedy, gdy nie powoduje to zarówno dla nich, jak i dla przyrody zagrożenia. Gdyby nie było takiej formy ochrony naturalnego środowiska z pozoru niedostępnych gór, „melodii mgieł nocnych” w Tatrach nie dałoby się już pewnie usłyszeć, a kozicy dojrzeć na postrzępionej grani.
Książka skupia się na polskich Tatrach, ale uwzględnia też najważniejsze wiadomości dotyczące Tatr Słowackich, zajmujących powierzchnię czterokrotnie większą niż polskie. Taki dobór treści wynika z roli i znaczenia polskich Tatr w naszej kulturze, ich wpływu na naszą narodową wspólnotę. Wciąż to polskie Tatry pozostają obiektem zachwytu rodaków, te słowackie przyciągają mniejszą uwagę. Nieco inaczej ma się rzecz ze stroną fotogra czną. Wiele panoram i innych zdjęć pokazuje
słowackie Tatry, co jest oczywiste – właśnie ze względu na wielkość obszaru, jaką część słowacka w Tatrach stanowi.
Najwięcej miejsca w książce poświęcono krajobrazowi Tatr. Najdobitniej, oprócz tekstu, ilustrują to panoramy. Blisko 50 szerokich ujęć, uchwyconych o różnych porach roku, zarówno w pełni letniego słońca, w śnieżnym blasku, jak i w barwach jesieni pokazuje w mistrzowski sposób tatrzańskie przestrzenie, od szeroko znanych, jak widoki Giewontu, Kasprowego Wierchu, Doliny Gąsienicowej czy Doliny Pięciu Stawów Polskich, po te mniej popularne. Opisy panoram stanowią nieocenioną pomoc dla tych, którzy będąc w Tatrach chcieliby mieć dobre rozeznanie w topogra i terenu, ale także dla tych, którzy w domowych pieleszach chcą je skrupulatnie poznawać lub pielęgnować wspomnienia o odbytych tatrzańskich wyprawach.
W opisach topograficznych uwzględniono wysokości szczytów podawane przez uznane od lat źródło, jakim jest Wielka encyklopedia tatrzańska Zofii i Witolda H. Paryskich. Wysokości odbiegające od
podanych w encyklopedii podano jedynie w tych przypadkach, gdzie za bezsporne są przyjmowane inne wartości (jak np. w odniesieniu do najwyższego szczytu całych Tatr – Gerlacha). Nie budzące wątpliwości pomiary z ostatnich lat stały się podstawą zdetronizowania Morskiego Oka z piedestału największego tatrzańskiego jeziora.
Publikacja bardzo wiele zawdzięcza wszystkim zaangażowanym w jej powstanie osobom, za co autorka i wydawnictwo składają im gorące podziękowania. Fotogra e stanowią owoc trwającej już ćwierć wieku pasji fotografowania ks. Zbigniewa Pytla. Opisy panoram i cenne wskazówki co do topogra i są dziełem tatrzańskiego przewodnika Andrzeja Bulandy. Konsultacji merytorycznej części o tatrzańskich jaskiniach podjął się Michał Gradziński. Dzięki uprzejmości wydawnictwa WBC inspiracje Tatrami mogły pokazać swoje znakomite, w większości mało znane oblicze. Unikatowa na naszym rynku Wielka księga Tatr prezentuje to, co w Tatrach najpiękniejsze, to, co o nich warto wiedzieć, i to, jak bardzo ten skarb natury wzbogaca naszą kulturę.
BujaczyWierchPrzednieJatkiZadnieJatki szalonyWierchPłaczliwaskałaHawrańkieżmarskiszczytŁomnicaDurnyszczytBaranieRogi
Lodowyszczyt Jaworowyszczyt gerlach ganek Wysoka
i groźne, niebosiężne i tajemnicze, zachwycające i budzące respekt – wśród polskich gór prym niewątpliwie wiodą Tatry, zarówno ze względu na najwyższe w kraju kulminacje i nieujarzmione oblicze przyrody, jak i trwałe piętno, które odcisnęły na polskiej tożsamości. Zniewalają niezwykłą, majestatyczną urodą swego krajobrazu, a zarazem wywarły wyjątkowy wpływ na polską kulturę, zapisały się w historii turystyki i ochrony przyrody w Polsce.
Tatry to najwyższe pasmo w całym łuku Karpat, ciągnącym się na długości 1300 km przez kilka krajów środkowej Europy. Choć sięgają w Karpatach najwyżej, stanowią zaledwie 0,38 proc. całej ich powierzchni. Znaczne wysokości względne Tatr sprawiają, że z lotu ptaka na tle Karpat prezentują się jak skalna wyspa, strzelisty, poszarpany masyw pośród sporo niższych, kopulastych, łagodnie zarysowanych górskich przestrzeni.
Zgodnie z podziałem zycznogeogra cznym i geomorfologicznym Tatry zaliczane są do Karpat Zachodnich, a ze względu na budowę geologiczną – wraz z Pieninami należą do Karpat Wewnętrznych (w skład iszowych Karpat Zewnętrznych na terytorium Polski wchodzą Beskidy i Gorce).
Ze względu na przynależność państwową są Tatry Polskie i Tatry Słowackie. Większość Tatr leży w granicach Słowacji. Z całego łańcucha tatrzańskiego, liczącego około 785 km2, na terytorium Polski znajduje się zaledwie 1/5, o powierzchni 175 km2. Tatry dzielą się na Tatry Wschodnie: Wysokie i Bielskie oraz Tatry Zachodnie. Tatry Wysokie stanowią centralny trzon łańcucha. W ich obrębie znajdują się najwyższe, sięgające ponad 2600 m n.p.m. szczyty. Jest ich dziewięć, przy czym wszystkie są położone na terenie Słowacji, poczynając od najwyższego
Gerlacha (2655 m n.p.m), przez Pośredni Gerlach (2642 m), Łomnicę (2634 m), Lodowy Szczyt (2630 m), Durny Szczyt (2623 lub 2625 m), Zadni Gerlach (2617 m), Lawinowy Szczyt (2606 m), Lodową Kopę (2602 m), Mały Gerlach (2601 m). Równo 2600 m n.p.m. wznosi się Gerlachowska Kopa, najniższy z wierzchołków Zadniego Gerlacha.
Na terytorium naszego kraju znajduje się część Tatr Zachodnich i Tatr Wysokich. Tatry Bielskie, które wraz z Tatrami Wysokimi wchodzą w skład Tatr Wschodnich, położone są w całości na Słowacji. Całe Tatry Wysokie zajmują 340 km 2, z czego w Polsce znajduje się około 80 km2. Tatry Zachodnie obejmujące 400 km2 stanowią niemal połowę powierzchni Tatr, po polskiej stronie jest z tego 1/4, około 100 km2
Kulminacją polskich Tatr są Rysy, a ściślej jeden z trzech ich wierzchołków. Po polskiej stronie znajduje się północno-zachodni, graniczny szczyt wysokości 2499 m n.p.m., oraz nieco niższe Niżnie Rysy (2430 m), które, patrząc znad Morskiego Oka, wydają się wyższe i efektowniejsze. Oprócz nich mamy w Polsce jeszcze dwa szczyty powyżej 2400 m n.p.m.: drugi pod względem wysokości w Polsce Wielki Mięguszowiecki Szczyt (2438 m n.p.m.) oraz Czarny Mięguszowiecki Szczyt (2410 m). Najwyższym szczytem leżącym w całości po polskiej stronie jest Kozi Wierch (2291 m n.p.m.), kulminacja Orlej Perci w Tatrach Wysokich. Z kolei na Słowacji oprócz Gerlacha, najwyższego szczytu Tatr,
a zarazem Tatr Wysokich, znajduje się najwyższy szczyt Tatr Zachodnich – Bystra (2248 m n.p.m.) oraz całe Tatry Bielskie z ich kulminacją, Hawraniem (2152 m n.p.m.). W Tatrach Zachodnich po polskiej stronie najwyższym szczytem jest Starorobociański Wierch (2176 m n.p.m.).
Granicę Tatr Wysokich i Zachodnich po polskiej stronie wyznaczają przełęcz Liliowe i Dolina Suchej Wody Gąsienicowej, a po słowackiej –Dolina Cicha Liptowska. Z kolei Tatry Wysokie od Bielskich oddziela położona na Słowacji Przełęcz Pod Kopą. Od niedawna w podziałach geogra cznych uwzględniane są odrębnie Tatry Reglowe, nazywane też Tatrami Zakopiańskimi – pasmo o charakterze gór średniej wysokości położone pomiędzy wysokogórską częścią Tatr a Zakopanem.
Szczególnie imponująco poszarpane tatrzańskie turnie prezentują się od strony Podhala, płaskiego niczym stół obniżenia geomorfologicznego, zwanego Rowem Tatrzańskim, oddzielającego Tatry od położonych bardziej na północ Beskidów i Gorców (zaliczanych zgodnie z podziałem geologicznym do Karpat Zewnętrznych). Od zachodu do Tatr przylega niewysokie Pogórze Spisko-Gubałowskie. Jak większość pasm górskich w Karpatach Tatry mają rozciągłość równoleżnikową. Długość całych Tatr w linii prostej sięga 57 km, a wzdłuż grani – 80 km. Z kolei szerokość waha się w granicach 15–18,5 km. Rozciągłość równoleżnikowa Tatr leżących w granicach Polski wynosi 27 km, południkowa zaś od 4,5 km do 12,5 km.
naJwyższe szczyty polskich tatR zachodnich naJwyższe szczyty polskich tatR (wszystkie w Tatrach Wysokich)
• Rysy (północno-zachodni wierzchołek) 2499 m n.p.m.
• Wielki Mięguszowiecki szczyt 2438 m n.p.m.
• Niżnie Rysy 2430 m n.p.m.
• Czarny Mięguszowiecki szczyt 2410 m n.p.m.
• Pośredni Mięguszowiecki szczyt 2393 m n.p.m.
• Hińczowa Turnia 2378 m n.p.m.
• Cubryna 2376 m n.p.m.
• Wołowa Turnia 2373 m n.p.m.
• Żabia Turnia Mięguszowiecka 2336 m n.p.m.
• Świnica 2301 m n.p.m.
• kozi Wierch 2291 m n.p.m.
• granaty (Zadni granat) 2240 m n.p.m.
inne słynne szczyty tatr wysokich:
• Miedziane 2233 m n.p.m.
• kościelec 2155 m n.p.m.
• Wielki Wołoszyn 2151 m n.p.m.
• Opalony Wierch 2115 m n.p.m.
• starorobociański Wierch 2176 m n.p.m.
• Błyszcz 2158 lub 2159 m n.p.m.
• Jarząbczy Wierch 2137 m n.p.m.
• kamienista 2127 lub 2126 m n.p.m.
• krzesanica 2122 m n.p.m.
• Małołączniak 2096 m n.p.m.
• Ciemniak 2096 m n.p.m.
• smreczyński Wierch 2066 lub 2068 m n.p.m.
• Wołowiec 2064 lub 2063 m n.p.m.
• Beskid 2012 m n.p.m.
• kopa kondracka 2005 m n.p.m.
• kończysty Wierch 2002 m n.p.m.
inne słynne szczyty polskich tatr zachodnich:
• kasprowy Wierch 1987 m n.p.m.
• Tomanowy Wierch Polski 1977 lub 1978 m n.p.m.
• goryczkowa Czuba 1913 lub 1912 m n.p.m.
• giewont 1894 m n.p.m.
• Ornak 1854 m n.p.m.
• kominiarski Wierch 1829 m n.p.m.
• Trzydniowiański Wierch 1758 m n.p.m.
• grześ 1653 m n.p.m.
Przy swojej w gruncie rzeczy niewielkiej powierzchni, Tatry są fenomenem nie tylko przyrodniczym, ale i jako obszar zainteresowania turystycznego – liczba biletów zakupionych przez odwiedzających Tatrzański Park Narodowy obecnie sięga ponad 4,5 mln rocznie. Na znacznie mniej zatłoczone szlaki można liczyć po słowackiej stronie, choć i tam w letnich miesiącach, zwłaszcza na Rysy, ciągną setki turystów. Rysy są zresztą najwyższym dostępnym dla turystów bez specjalnych uprawnień tatrzańskim szczytem. Na Gerlach nie prowadzi żaden szlak, można nań wejść jedynie w towarzystwie licencjonowanego przewodnika tatrzańskiego i jest to wyprawa dla osób dobrze zaprawionych w wysokogórskich wędrówkach. Drugim pod względem wysokości dostępnym turystycznie tatrzańskim szczytem jest leżący na Słowacji Krywań (2492 m n.p.m.), który do końca XVIII stulecia uchodził za kulminację Tatr. Później stracił ten tytuł na rzecz Łomnicy. Dopiero pomiary wykonane w latach 30. XIX w. przyznały pierwszeństwo Gerlachowi. Krywań zajmuje jednak szczególne miejsce w sercach słowackich górali. Ze względu na zakrzywiony wierzchołek znany jest także jako Krzywań. Swoją wyjątkowość zawdzięcza nie tylko charakterystycznej sylwetce i trwającemu przez pokolenia przekonaniu, że to najwyższy szczyt Tatr, ale i temu, że wznosi się najwyżej ze wszystkich tatrzańskich szczytów ponad doliną u jego stóp – Dolina Koprowa rozpościera się 1300 m niżej od
wierzchołka, z którego roztaczają się jedne z najrozleglejszych widoków w Tatrach. O znaczeniu Krywania świadczy umieszczenie nazwy góry w słowackim hymnie. 16 sierpnia 1841 r. dwaj działacze słowackiego ruchu odrodzenia narodowego weszli na szczyt i do dziś w weekend najbliższy 16 sierpnia odbywa się „narodowe wejście” na Krywań, w którym biorą udział setki Słowaków.
Niewiele brakowało, by na przełomie XIX i XX wieku Tatry w całości pozostały poza Polską. Na potrzeby rozwijającego się pasterstwa, górnictwa i hutnictwa wycinano ogromne połacie tatrzańskich lasów. Ta niszczycielska polityka być może całkowicie pozbawiłaby Tatry drzewostanu. Na szczęście licytacja dóbr zakopiańskich w maju 1889 r. zakończyła się zwycięstwem hrabiego Władysława Zamoyskiego, właściciela dóbr kórnickich w Wielkopolsce. Dzięki temu tatrzańskie tereny nie tra ły w ręce kupców zainteresowanych dalszym rabunkowym wyrębem drzew. Kolejną wiekopomną zasługą hrabiego Zamoyskiego było uratowanie Morskiego Oka dla Polski. Wieloletni spór toczący się w tej sprawie pomiędzy stroną węgierską a polską hrabia wygrał przed sądem w Grazu w 1902 r. To nie był koniec listy dokonań Zamoyskiego –głównie dzięki jego staraniom i zaangażowaniu nansowemu powstała linia kolejowa Chabówka–Zakopane oraz główna droga na Podhale, do Zakopanego.
władysław zamoyski – „władac tatR”
Mianem władcy (w gwarze góralskiej – władaca) Tatr mieszkańcy Podhala obdarzyli hrabiego Władysława Zamoyskiego nie bez przyczyny. Dzięki temu urodzonemu w 1853 r. arystokracie, działaczowi społecznemu, właścicielowi dóbr kórnickich w Wielkopolsce, na przełomie XiX i XX w. w polskich rękach znalazły się duże połacie tatrzańskich terenów pokrytych lasami, a także Morskie Oko wywalczone w sporze granicznym.
W 1888 r. odbyła się licytacja dóbr zakopiańskich, wymuszona przez władze austriackie na ich zadłużonym właścicielu, Magnusie Peltzie. Na tej licytacji nabył je Jakub goldfinger, posiadacz dwóch papierni, któremu zależało wyłącznie na pozyskaniu drewna z tatrzańskich lasów, co groziło dalszą ich dewastacją, po wcześniejszej rabunkowej eksploatacji na potrzeby wytopu rud żelaza w hamrach – podtatrzańskich kuźnicach. Na skutek złożenia kilku skarg na tę licytację krakowski adwokat Józef Rettinger doprowadził do jej unieważnienia. 9 maja 1889 r. w Nowym sączu odbyła się następna licytacja zakopiańskich dóbr, do której przystąpili m.in. poprzedni nabywca Jakub goldfinger, Henryk kolischer, który podobnie jak goldfinger był właścicielem papierni, a prawdopodobnie działał na zlecenie księcia Christiana Hohenlohe, oraz Józef Rettinger, pełnomocnik hrabiego Władysława Zamoyskiego. Podbijając stawkę za każdym razem o jeden krajcar, Rettinger ostatecznie wygrał licytację kwotą ponad 460 tys. złotych reńskich. Za to poświęcenie (Władysław Zamoyski omal się nie zrujnował fi nansowo) spotkały hrabiego wyrazy wielkiej wdzięczności ze strony polskiego społeczeństwa. Po nabyciu dóbr zaprowadził staranną gospodarkę
leśną, odbudowując drzewostan nasadzeniami i przeciwdziałając niszczeniu go przez korniki. W swoim testamencie założoną przez siebie fundację „Zakłady kórnickie”, obejmującą cały jego majątek, przekazał w 1924 r. w darze narodowi polskiemu. Dobra, które nabył Zamoyski w Tatrach, stanowią dziś blisko 30 proc. powierzchni Tatrzańskiego Parku Narodowego.
O prawo własności do Morskiego Oka i terenów wokół niego na przełomie XiX i XX w. toczył się spór między hrabią Władysławem Zamoyskim a księciem Christianem Hohenlohe. Ten pruski magnat i przemysłowiec, miłośnik polowań, posiadacz rozległych tatrzańskich włości po ówcześnie węgierskiej stronie gór wysunął pretensje do terenów na wschodnich brzegach Rybiego Potoku i Morskiego Oka (zamierzał tam wieńczyć wystawne polowania). Ostatecznie 13 września 1902 r. spór o ustalenie granicy w tym
rejonie Tatr przed Międzynarodowym sądem Rozjemczym w grazu w austrii wygrał hrabia Zamoyski, któremu wsparcie zapewnił znakomity prawnik Oswald Balzer. gdy ta wieść nadciągnęła do Zakopanego, rozległy się śpiewy na melodię Mazurka Dąbrowskiego : „Jeszcze Polska nie zginęła / Wiwat plemię lasze! / słuszna sprawa górę wzięła / Morskie Oko nasze!”.
Pomnik hrabiego Władysława Zamoyskiego ustawiony w 2003 r. w Zakopanem, przy skrzyżowaniu krupówek i al. 3 Maja, dzieło zakopiańskiego rzeźbiarza Michała gąsienicy szostaka
Żółtyszczyt MałaPośredniagrańPośredniagrańspiskagrzędaCzubataTurniaMałyDurnyszczyt Durnyszczyt ŁomnicakieżmarskiszczytHuncowskiszczytWielkaŁomnickaBaszta Łomnickagrań
WysokaRysy staroleśna MałaWysokaDzikaTurnia Świstowyszczyt
MałyJaworowyszczytPośredniJaworowyszczyt
Jaworowyszczyt MałyOstryszczyt Ostryszczyt Lodowyszczyt
Świstowyszczyt MałyJaworowyszczytPośredniJaworowyszczyt
Jaworowyszczyt MałyOstryszczyt Ostryszczyt Lodowyszczyt BaranieRogispiskagrzędaMałyDurnyszczytDurnyszczytPośledniaTurnia Łomnica Huncowskiszczyt WielkaŁomnickaBaszta
antałówka 178, 227
Babia góra 79, 85
Babki 249
Bańdzioch kominiarski 42
Baranie Rogi 9, 23, 25, 89
Baraniec Wielki 101, 165, 237
Baszta, Pośrednia 237
Baszta, skrajna 47, 237
Bednarzowe Turnie 247
Beskid 62, 121, 207, 209
Białego, Dolina 59, 74
Białej Wody, Dolina 108
Białka Tatrzańska 129
Białka, rzeka 41
Białki, Dolina 36
Biały Potok, polana 111
Bielska, Jaskinia 42, 43
Błyszcz 15, 74, 127, 135, 229
Bobrowiec 4
Brdarowa grapa, Wielka 67
Brestowska, Jaskinia 42
Buczynowe Turnie 121
Bujaczy Wierch 9, 243
Bukowina Tatrzańska 129
Bystra 14, 97, 127, 135, 165, 217, 219, 221, 237
Bystra, potok 87
Bystre 177
Bystrej, Dolina 74
Bystrej, Wywierzysko 41
Chałubińskiego, Wrota 121
Chochołowska, Dolina 75, 80, 112, 114, 115, 140, 142, 144, 147, 218, 227, 230, 231, 232
Chochołowska, Niżnia Brama 231
Chochołowska, Polana 73, 112, 136, 140, 141, 144, 147, 178, 231, 232
Chochołowska, Wyżnia Brama 232
Chochołowska, Wyżnia Dolina 216, 231
Chochołowskie, Wywierzysko 41, 232
Chochołów 232
Cicha (Liptowska), Dolina 4, 14, 66, 203
Ciche 147, 232
Cichy Wierch 67
Ciemniak 15, 217, 219, 228, 229, 235, 251
Cień księżyca, jaskinia 42, 133
Cubryna 15, 49, 203, 211, 247
Cyrhla 157
Czarna gąsienicowa, Dolina 207
Czarna góra 7, 9
Czarna, Jaskinia 42
Czarny staw gąsienicowy 39, 126, 127, 207
Czarny staw pod Rysami 36, 121, 137, 144, 204
Czarny staw Polski 38, 204
Czerwone Wierchy 42, 75, 227, 228, 229, 230
Czerwony klasztor 107
Czubata Turnia 19
Czubik 4, 219, 221
Długi Upłaz 101, 102, 103, 221, 232
Durny szczyt 9, 14, 19, 23, 51, 89, 167, 239
Durny szczyt, Mały 19, 23, 25
Dwoisty staw gąsienicowy 81
Dzianisz 232
Dzika Turnia 21
Dziura, jaskinia 42
Filipka, Dolina 145
Furkot 245, 247
Furkotna Dolina 38
Furkotne solisko 53, 245
Furkotny, Wyżni Mały staw 81
ganek 9, 51, 165, 211
garajowa kopa, Wielka 67
garajowa kopa, Zadnia 67, 95
garajowa strażnica 95, 99
garajowe Turnie 247
gąsienicowa, Dolina 64, 73, 80, 121, 133, 203, 205, 207, 208. 212
gąsienicowa, Hala 4, 112, 126, 127, 128, 129, 133, 136, 139, 146, 147, 204, 207, 228, 229 gąsienicowy, kocioł 92 gerlach 7, 9, 14, 16, 34, 45, 91, 162, 163, 165, 167, 211, 245 gerlach, Mały 14, 163 gerlach, Pośredni 14 gerlach, Zadni 14, 91, 163, 165, 167 gerlachowska kopa 14 gęsia szyja 87, 142 giewont 4, 15, 29, 34, 63, 69, 98, 109, 131, 140, 142, 145, 153, 154, 209, 227, 228 giewont, Długi 34, 63, 69, 209 giewont, Mały 29 gładka Przełęcz 121 gładki Wierch 247 głazista Turnia 251 głodówka 15, 24 goryczkowa Czuba 15, 34, 63, 251 goryczkowa, Dolina 128, 129, 141 goryczkowa, Hala 128 goryczkowe, Wywierzysko 41 goryczkowy Wierch, Pośredni 29 goryczkowy, kocioł 68, 127, 129, 135 goszczyńskiego, Zdrój 41 granat, Pośredni 93 granat, skrajny 29, 65, 93 granat, Zadni 15, 93 granaty 15, 121, 122, 125, 207, 210 graz 16, 17
grześ 4, 15, 101, 102, 216, 217, 218, 220, 223, 231, 232 gubałówka 28, 129, 151, 154, 155, 227
Harenda 129, 156, 158, 159, 188
Hawrań 9, 14, 25, 34, 99, 108, 169, 215, 241
Hińczowa Dolina 38
Hińczowa Turnia 15
Hińczowy Potok 41
Hlina 67, 97
Holica 25
Horwacki Wierch 42
Hruba Kopa 103
Hruba Kopa 103
Hrubego, Mur 67, 95
Hruby Wierch 67, 95, 99, 215, 245, 247
Huciska, polana 112, 115, 147, 231
Huncowski szczyt 23, 27
Jagnięcy szczyt 169, 241
Jamska kopa 53
Jamskie Turnie 53
Jarząbcza, Dolina 100, 141, 231, 232 Jarząbcza, Wyżnia Polana 147
Jarząbczy Wierch 15, 74, 103, 217, 219
Jastrzębia Turnia 38
Jaszczurówka 4, 121, 153, 155, 177, 179, 188, 189
Jatki 241
Jatki, Przednie 9, 169, 243
Jatki, Zadnie 9, 169, 243
Jaworowa Dolina 108
Jaworowy szczyt 9, 21, 23, 25, 163, 211
Jaworowy szczyt, Mały 21, 23, 25, 134 Jaworowy szczyt, Pośredni 21, 23
Jaworzynka, Jaskinia 42
Jaworzynki, Dolina 115
Jurgów 129
kalatówki, polana 4, 85, 110, 112, 128, 129, 136, 141, 179, 228
kamienista 15, 97, 217, 219, 221, 251 kantaka Brama 229
kasprowa, Średnia Jaskinia 133
kasprowy Wierch 15, 29, 34, 57, 62, 63, 68, 94, 96, 115, 116, 128, 141, 151, 207, 209, 227, 228, 229
kazalnica 133, 137, 203, 204
kieżmark 107
kieżmarska Dolina 38, 107
kieżmarski szczyt 9, 19, 25, 26, 27, 51, 89, 131, 169, 243
kieżmarski szczyt, Mały 27, 38, 51, 169, 243
kieżmarskie Żleby 26
Kirowa Woda 229
kiry 145, 229
klinowa Czuba 115
kmietowicza, skała 231, 232
kobylarz 228
kołowy szczyt 169, 203, 239
kominiarska, Niżnia Polana 112
kominiarski Wierch 15, 81, 219, 227, 229, 231
kondracka, kopa 15, 99, 116, 127, 228, 231
kondracka, Przełęcz 98, 228
kondracka, Wyżnia Przełęcz 228
kondracką, Przełęcz pod kopą 127
kondratowa, Dolina 127, 214
kondratowa, Hala 136, 140, 228
kondratowa, Polana 107
kondratowy Wierch 141
kończysta 245
kończysty Wierch 15, 219, 232
Kopa w Osobitej 223
kopą, Przełęcz pod 14
kopieniec, polana 112
koprowa, Dolina 16
koprowa, Wielka kopa 67, 95
koprowy Wierch 47, 99, 215
koszysta 29, 65, 99, 215
koszysta, Mała 65
kościelcowa Przełęcz 207
kościelców, grań 207
kościelec 15, 29, 65, 92, 93, 128, 135, 139, 203, 206, 207, 208, 213
kościelec, Mały 127, 134, 197, 207
kościelec, Zadni 93, 131, 207
kościeliska, Brama Wyżnia 41
kościeliska, Dolina 41, 42, 85, 107, 112, 115, 121, 133, 140, 145, 146, 155, 227, 229, 230, 235
kościeliska, stare, polana 115, 145, 229
kościeliski Potok 41, 229
kościelisko 4, 134, 155, 229
kotlinami, Jaskinia nad 133
kozi Wierch 14, 15, 29, 65, 93, 121, 127, 132, 139, 203, 207
kozi Wierch, Mały 213
kozia Dolinka 135, 207
kozia Przełęcz 139
Kozia Turnia 169
Kozia, Jaskinia 42
kozie Wierchy 207
koziniec 153, 158, 175
kraków, Wąwóz 42, 115, 229, 235
kraszewskiego, Brama 230
Krokiew 130
krótka 53, 99, 247
krótka, Mała 53
Krupa, potok 41
krywań 16, 47, 67, 87, 95, 97, 99, 163, 165, 167, 215, 237, 246, 247
krywań, Mały 244
krzeptówki 154, 155
krzesanica 15, 29, 35, 63, 69, 97, 209, 228, 229, 251
krzyżne 121, 125, 207
krzyżne Liptowskie 67, 95, 99, 127, 215
kuźnice 85, 87, 115, 126, 128, 129, 141, 151, 155, 227, 228, 229
Lejowa, Dolina 112, 114
Liliowe, przełęcz 14, 34, 121, 203, 207
Litworowa, Dolina 75
Litworowy staw gąsienicowy 75
Litworowy szczyt 163, 165, 237
Lodowa kopa 45, 165, 167, 211, 237, 239
Lodowa kopa, Mała 237
Lodowe Źródło 41
Lodowy szczyt 9, 14, 21, 23, 36, 51, 165, 167, 237, 239
Lodowy szczyt, Mały 45, 163, 211
Lodowy Zwornik 51
Łomnica 9, 14, 16, 18, 19, 25, 26, 27, 46, 51, 87, 89, 90, 129, 131, 160. 162, 164, 166, 168, 203, 236, 238, 240, 242
Łomnicka Baszta, Wielka 19
Łomnicka grań 19
Łomnicka Przełęcz 44, 129
Łomnicka strażnica 89
Łomnicki staw 129
Łopata 101, 103, 217, 220, 221, 223
Magura Rycerowa, Wyżnia 67
Magurska, Jaskinia 133
Magury, kopa 115
Mała w Mułowej, Jaskinia 42
Małe Ciche 129, 144
Małej Łąki, Dolina 42, 228
Małej Zimnej Wody, Dolina 44
Małołączniak 15, 29, 42, 63, 69, 97, 127, 209, 228, 229, 231
Mały staw Polski 38, 137, 204
Marcinowskich, Żleb 141
Miedziane 15, 194, 247
Mięguszowiecka Przełęcz pod Chłopkiem 123
Mięguszowiecka, Dolina 35
Mięguszowiecki szczyt, Czarny 14, 15, 49, 203, 211, 247
Mięguszowiecki szczyt, Pośredni 14, 15, 49, 203, 247
Mięguszowiecki szczyt, Wielki 14, 15, 47, 49, 91, 132, 163, 203, 211, 237, 245, 247
Mięguszowiecki, kocioł 132
Mięguszowieckie szczyty 38, 137, 165, 203
Miętusi, Przysłop 228
Miętusia Piwnica 133
Miętusia, Dolina 42, 229
Miętusia, Jaskinia 42, 133
Młynicka Dolina 38
Młynickie solisko 53
Młyniska, polana 147
Mnich 38, 49, 131, 133, 137, 203, 249
Morskie Oko 7, 16, 17, 34, 36, 38, 48, 60, 73, 74, 80, 81, 108, 110, 121, 136, 137, 139, 142, 144, 203, 204, 207
Mroźna, Jaskinia 42
Murań 25, 169, 239, 241
Murzasichle 141, 144
Mylna, Jaskinia 42, 133
Myślenickie Turnie 229, 235
Niewcyrka, Dolina 246
Niewcyrskie Turnie 247
Niżnie Rysy 14, 15, 49, 163, 204
Nosal 29, 129, 227
Nowoleśna Turnia, skrajna 161
Nowoleśne Turnie 163
Nowy sącz 17
Nowy Targ 110
Nowy Wierch 25
Obłazkowa, Jaskinia 42, 43, 133
Olcza 111
Olczyskie, Wywierzysko 41
Opalony Wierch 15
Orla Perć 14, 87, 121, 122, 123, 125, 138, 139, 203, 206, 207
Ornaczańska, Mała Polanka 140, 230
Ornak 15, 87, 217, 219, 221, 222, 229, 230, 231
Ornak, Hala 136, 140, 178
Osobita 101, 127, 223, 230
Osobita, Mała 223
Osterwa 135
Ostra 234, 245, 248, 249
Ostry szczyt 21, 23
Ostry szczyt, Mały 21, 23
Palenica Białczańska 137, 203
Pawlikowskiego, Jaskinie 42, 133
Pawlikowskiego, Okna 42, 133
Pęksowy Brzyzek 116, 117, 134, 135, 152, 159
Piarżysta, Dolina 121
Pięciu stawów Polskich, Dolina 7, 36, 37, 38, 41, 73, 80, 112, 121, 133, 136, 137, 138, 140, 178, 203, 204, 205, 207, 210
Pięciu stawów spiskich, Dolina 38
Pilsko 79
Pisana skała 107, 230
Pisana, Hala 34
Pisana, Jaskinia 133
Pisana, Polana 230
Płaczliwa skała 9, 169
Poprad, rzeka 41
Popradzki Staw 41, 74, 81, 134
Poronin 129, 133, 159, 195, 232
Poślednia Turnia 89
Pośrednia Baszta 237
Pośrednia grań 19, 45, 91, 93, 163, 211
Pośrednia grań, Mała 19, 91
Pośrednia Turnia 207, 209, 213
Przedni Handel 52
Przedni staw Polski 38, 137, 204
Przednia Kopa 103
Ptasia Studnia 42
Pyszna (Pyszniańska) Dolina 74, 147
Pyszna, Hala 85
Raczkowa Czuba (Jakubina) 221
Rakoń 103, 221, 232
Rakuska Czuba 27
Raptawicka Turnia 34
Raptawicka, Jaskinia 42, 133
Rohacz Ostry 101, 221
Rohacz Płaczliwy 101, 103, 221
Rohacze 223
Roztoki, Dolina 36, 41, 74, 136, 137, 139, 140, 204, 210
Rówień Krupowa 197
Rusinowa Polana 87, 110, 112, 113, 142, 145
Rybi Potok 17, 41, 81, 207
Rybiego Potoku, Dolina 36, 203, 204
Rycerowa kopa 95
Rysy 14, 15, 16, 21, 34, 47, 49, 123, 137, 163, 165, 203, 204, 211, 237, 247
Rzeżuchy 137, 139
siklawa, Wielka 41, 137, 204 siodełko 53, 245 siwa Polana 146, 147, 231 siwe skały 87
Siwe Stawki 229
siwiańskie Turnie 231
siwy Wierch 74, 248
Skrajna Turnia 209, 213 sławkowska Czuba 161
sławkowska Czuba, skrajna 161
sławkowska Czuba, Zadnia 161 sławkowska kopa, skrajna 161 sławkowska kopa, Wielka 161 sławkowska kopa, Zadnia 161 sławkowski szczyt 18, 20, 22, 45, 131, 160, 161 smocza Jama 42, 235 smoczy szczyt 237 smokowiec górny 88 smreczyński staw 229, 230 smreczyński Wierch 15, 69, 217, 251 Smrek 101 smutna Przełęcz 107 smytnia, Dolina 145 smytnia, Hala 229 smytnia, Polana 230 sokola Turnia 45 solisko 38 solisko, Małe 53, 245 solisko, skrajne 129, 245 solisko, Wielkie 245 soliskowa Turnia, Zadnia 245 soliskowe Turnie 53 spiska grzęda 19, 23, 89 spisko-gubałowskie, Pogórze 14, 129, 151 spismichałowa Czuba 25 staroleśna (staroleśny szczyt ) 21, 163, 211 staroleśna Dolina 20, 22 starorobociańska, Dolina 140, 231, 232 starorobociański Wierch 14, 15, 97, 217, 219, 221, 231, 232 stoły 209, 251 stoły, polana 112 strążyska, Dolina 59, 228 sucha kasprowa, Dolina 74 suchej Wody (gąsienicowej), Dolina 14, 34, 203, 207 suchy Wierch 249 suchy Wierch Ornaczański 59, 217, 219 szalony Wierch 9, 169, 243 szary Żleb 228
szczyrbski szczyt 67, 95, 99, 215
Szczyrbskie Jezioro 38, 39, 80, 95, 129
szczyrbskie solisko 53, 245
szeroka Jaworzyńska 25, 42, 108
szpiglasowa Przełęcz 134
szpiglasowe stawki 204
szpiglasowy Wierch 139, 204, 247
szymoszkowa, Polana 129
Śnieżna studnia 42
Śnieżna, Wielka Jaskinia 42, 133
Śpiąca górka 58, 179
Świnica 4, 15, 29, 65, 99, 121, 123, 124, 132, 203, 204, 207, 213, 215, 251
Świnicka, Przełęcz 121, 207
Świstowa Czuba 81
Świstowy szczyt 21, 23, 211
Świstówka Roztocka 81
Świstówka, Wielka 228
Tatrzańska Łomnica 129
Tatrzańska Polanka 129
Teriańska Turnia, Wielka 247
Tomanowa, Dolina 127, 229, 230
Tomanowy Wierch Polski 15, 69, 97, 209, 251
Trzydniowiański Wierch 15, 100, 217, 219, 221, 223, 232, 233
Trzydniówka, polana 232
Twardy Upłaz 219, 251
Uhrocie Kasprowe 33
Waksmundzka Dolina 74, 85
Waksmundzka Polana 121
Waksmundzki Wierch 65
Walentkowy Wierch 65, 247
Walowe Turnie 247
Ważecka Dolina 52, 244
Wideł, grań 166
Wideł, Wielki szczyt 51, 89
Wideł, Wschodni szczyt 51
Wideł, Zachodni szczyt 51
Wielicki szczyt 211
Wielka Turnia 29
Wielki Hińczowy staw 38, 41
Wielki staw Polski 38, 41, 204
Wiktorówki 142, 143, 144, 145
Witów 114, 141, 232
Włosienica, polana 122, 124, 203
Wodna pod Pisaną, Jaskinia 41
Wodogrzmot, Pośredni 203
Wodogrzmoty Mickiewicza 41, 121, 137, 203
Wole Oko 38, 204
Wołoszyn, Wielki 15, 74
Wołoszynem, Polana pod 207
Wołowa Turnia 15, 211
Wołowe Turnie 247
Wołowiec 15, 101, 103, 217, 221, 223, 231, 232, 234
Wysoka 9, 21, 47, 91, 163, 165, 167, 211, 237
Wysoka-Za siedmiu Progami, Jaskinia 42
Wysoka, Mała 21, 165
Zadni staw Polski 38, 204
Zadnia kopa 25
Zakopane 4, 5, 14, 16, 17, 28, 86, 87, 108, 111, 113, 116, 117, 121, 125, 126, 127, 130, 131, 133, 134, 135, 137, 145, 149, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 173, 175, 177, 178, 179, 185, 188, 195, 196, 197, 204, 227, 228, 229, 231, 232, 235
Zamarła Turnia 132, 133, 213
Zaruskiego, Rysa 135
Zaruskiego, Żleb 135
Zawory 121
Zawrat 121, 125, 127, 132, 135, 139, 204, 207
Zawratowa Turnia 65
Zazadnia 144, 145
Ząb 112
Zgorzelisko 6
Zielona gąsienicowa, Dolina 207
Zielony kieżmarski staw 38, 40, 107
Zimna, Jaskinia 42
Zmarzłe Czuby 213
Zmarzły staw gąsienicowy 207
Żabia Przełęcz 49
Żabia Turnia Mięguszowiecka 15
Żółta Turnia 65
Żółty szczyt 19, 45, 91, 163
albert, Brat 179
andrusikiewicz Jan kanty 232
andrzej ii, król węgierski 108
asnyk adam 136, 194
Bachleda klimek (klemens) 116, 127, 134, 135, 174
Baczyński krzysztof kamil 199
Balzer Oswald 17
Bałucki Michał 196
Barabasz stanisław 126, 127, 128, 175, 188, 196
Bełza Władysław 194
Beringer Wandalin 154
Bernadzikiewicz stefan 132
Bernadzikiewicz Tadeusz 132
Birkenmajer Wincenty 132
Bizański stefan 193
Bobak stanisław 130
Bobowski Jan 116
Boda Jędrzej 142
Bohus georg 133
Bolesław Śmiały, król Polski 227
Boller Ludwig 194
Bronikowski stanisław 132
Brzega Wojciech 175
Brzozowski Feliks 194
Buchholtz georg 131
Budza-Wnęk Jędrzej 142
Bulanda andrzej 7
Burchard Przemysław 133
Cercha Maksymilian 194
Chałubiński Tytus 87, 113, 139, 151, 152, 153, 158, 159, 186
Chmielewski Jan Olaf 137
Chmielowski adam zob. albert, Brat
Chmielowski Janusz 132
Ciołek gerard 137
Conrad-korzeniowski Józef 175
Cooper Winifred 159
Cornidesz károly 126
Cyprian, kameduła 87, 107
Czarniak Jędrzej 137
Czech Bronisław 117, 131, 132, 159
Ćwikliński Zefiryn alojzy 195
Dembowska Maria 153, 188
Dembowski Bronisław 153, 188
Długosz Jan, kronikarz 107
Długosz Jan, taternik 133
Dłuska Bronisława 132, 155
Dłuska Helena 132
Dłuski kazimierz 132, 134, 155
Dorawski Jan kazimierz 132
Drzewiecka Maria 117
Drzewiecka stanisława 117
Dudryk Maksymilian 141
Dziekoński Józef Pius 153
Eichborn Ludwig 115
Eljasz-Radzikowski Walery 121, 133, 139, 193, 194
Englisch karol 127, 132
Faleński Felicjan 194
Fałat Julian 195
Felczak Wacław 116, 159
Fijas Piotr 130
Filipkiewicz stefan 194, 195, 198
Fischer Jan 126, 127
Frączek Józef 133
Frączysty stanisław 117
gadowski Walenty 121, 132, 139
gałek stanisław 196
gąsienica Paweł 152
gąsienica Byrcyn stanisław 127
gąsienica Józkowy Maciej 174
gąsienica sieczka stanisław 129, 130
gąsienica sobczak sebastian 152
gąsienica szostak Michał 17
gąsienica Walczak Jan 152
genersich Christian 107
german Ludomił 197
gerson Wojciech 194
gertruda z Meranu 108
głowacki Jan Nepomucen 193
głowacki Michał 232
gnatowski Zygmunt 152, 173, 174, 175, 178, 188
gnojek Jan 132
goetel Ferdynand 132
goetel Walery 132, 140
goldfinger Jakub 17
goszczyński seweryn 41, 133, 193
górka adam 133
górska anna 137, 140, 178
gradziński Michał 7
gradziński Ryszard 133
Harasimowicz Marceli 194
Hasior Władysław 159, 196
Heinrich Zygmunt andrzej 133
Henryk Brodaty, książę 108
Henryk iV, cesarz niemiecki 107
Herse Wanda 132
Hohenloche Christian 17, 108
Hołub-Pacewiczowa Zofia 110
Homolacs Edward 115
Homolacs Emanuel 136
Homolacs Jan Wincenty 115
Homolacs klementyna ze sławińskich 115, 152
Honowska Jadwiga 133
Jadwiga, księżna śląska 108
Jan Paweł ii 131, 141, 142, 144, 147, 154
Janosik Juraj 114
Janota Eugeniusz 86, 87, 133
Janowski stanisław 194
Jarocki Władysław 159, 195
Jarzyna Jan 129
Jelska klara 155, 177
Jerominówna Wanda 132
Jordán károly 127
Junosza-szaniawski klemens 197
kalinowski Zdzisław 139
kamocki stanisław 195, 197
karłowicz Mieczysław 125, 127, 134, 159, 197, 198, 207
karpiński adam 132
karpiński Jakub 117
kasprowicz Jan 151, 156, 158, 159, 195, 196, 197
kasprowiczowa Maria 159
kaspruś stoch Józef 177
kaszelewski kazimierz 145, 153
kenar antoni 159, 196
kęszycka Helena z Reyów 177
kęszycki Marcin 177
kilar Wojciech 198
kleczyński Władysław junior 126
klemensiewicz Zygmunt 132
kmietowicz Leopold 231, 232
kobylarczyk aniela 144
kolberg Oskar 113
kolischer Henryk 17
kondratowiczowa Bronisława 178, 188
Konopnicka Maria 194
kordys Roman 132, 207
korwin-kossakowska Bronisława 177
korwin-kossakowski Wincenty 177
Kosmas, kanonik 107
kościelecka Beata zob. Łaska Beata z kościeleckich
kotarbiński Janusz 153
kotsis aleksander 193, 194
kowalski kazimierz 133
kozłecki Marcin 126
kozłowski Maciej 117
krasińska Róża 188
krasiński adam 188
krókowska Zofia 133
Krupa Anna 139
Krupa Stefan 139
krygowski stanisław 132
krygowski Władysław 140
Krzeptowska Maria 137, 140
Krzeptowski Andrzej 137, 140
krzeptowski Jan zob. sabała
krzeptowski Jędrzej 131
krzeptowski Józef „Ujek”, stryjeczny wnuk sabały 116
krzeptowski Józef, brat sabały 152
krzeptowski Józef, syn Marii i andrzeja 140
krzyżanowski Wacław 155
kuczyński Maciej 133
kulczycki Jerzy 158
kulczycki Włodzimierz 158
kulczyński Władysław ojciec 132, 139
kulczyński Władysław syn 132
kuliński, dr 126
kulon stanisław 196
Kurczab Janusz 133
kurtyka Wojciech 133
Kusion Andrzej 140
Laszczka Bogdan 140
Lesiecki Józef 132
Lewandowska Oktawia 175
Loria Leon 132
Łapińska Wanda 137
Łapiński Czesław 133
Łaska Beata, z kościeleckich 107, 108
Łaski Olbracht 107, 108
Łukaszczyk Wojciech 142
Łuscek Jan 147
Łuszczewska Jadwiga (Deotyma) 194
Macharski Franciszek 142
Maklakiewicz Jan 197
Makuszyński kornel 151, 156, 159
Malczewski Rafał 132, 155, 158, 196
Malinowski Piotr 133
Małysz adam 130
Marcinowska Zofia 141
Marcinowski Władysław 141
Marusarz stanisław 116, 117, 130, 140
Marusarzówna Helena 116, 159
Maślanka Jerzy 132
Mateja Wojtek (Wojciech) 114
Matlakowski Władysław 185, 188
Mączyński Franciszek 156, 178
Miciński Tadeusz 195, 196
Modrzejewska Helena 121, 136
Mokrzyński Jerzy 137
Momatiuk Czesław 133
Moniuszko stanisław 197
Motyka stanisław 132
Mroczkowski aleksander 194
Murzańska Marysia 142
Narkiewicz-Jodko konstanty 132
Noskowski Zygmunt 197
Nowicki Maksymilian zob. siła-Nowicki Maksymilian
Nowina-Noiszewski Bronisław 133
Obrochta Bartuś (Bartłomiej) 139
Obrochta Jan 177
Olszewski Józef 133
Oppenheim Józef 134, 140
Orkan Władysław 159, 195
Orłowski Tadeusz 132
Osiecki stanisław 139
Ossowski gotfryd 133
Østvold Benjamin 130
Pach Antoni 198
Paderewski ignacy Jan 113, 155, 197
Parma Christian 133
Paryski Witold Henryk 132, 159
Paszucha Kazimierz 133
Pauli Edward 133
Pawlewska irena 132
Pawlikowska-Jasnorzewska Maria 5, 196
Pawlikowski Jan gwalbert 131, 133, 175
Pawłowski Tadeusz 132
Peltz Magnus 17, 115
Piasecki Wenanty 155
Pierzchalanka Jadwiga 133
Piłsudski Bronisław 159
Piłsudski Józef 159
Piotrowski Antoni 194
Płonczyński aleksander 194
Pochwalski kazimierz 186
Pol Wincenty 139, 145, 147, 194
Polak Jan 141
Popiel Tadeusz 195
Pourbaix-Zakrzewska anna Maria, de 175
Przerwa-Tetmajer Józef 193
Przerwa-Tetmajer kazimierz 113, 159, 195, 196, 197, 207
Puzyna Jan 153
Pytel Zbigniew 7
Radwańska-Paryska Zofia 133, 159
Rembowski Jan 195
Rettinger Józef 17
Roj Wojciech 131, 175, 177
Rostafiński Józef 73
Roszek Wojciech 139
Rozmus aleksander 129
Rubinstein artur 175
Rutker 108
Rydz-Śmigły Edward 117
Rząsa antoni 159, 196
sabała (Jan krzeptowski) 113, 116, 131, 154, 159, 186, 197, 198
satō Yuikya 130
Sawicki Jan 132
schouppé alfred 194
siciński karol 139
Sieczka Kazimierz 177
Sieczka Maciej 87, 131
sienkiewicz Henryk 113, 155 siła-Nowicki Franciszek Henryk 87
siła-Nowicki Maksymilian 87, 133 simplicissimus zob. speer Daniel
skłodowska-Curie Maria 132, 155
skoczylas Władysław 195
Skotnicówna Lida 133
Skotnicówna Marzena 133
skupień stanisław 140
sokołowski adam 132
sokołowski Marian 132
speer Daniel (simplicissimus) 131
Stabrowski Kazimierz 194
stanisławski Jan 195, 196
starzecki Włodzimierz 133
staszic stanisław 87
stecki konstanty 188
stękała-Pytlowiec Józek 147
stoch kamil 130
stolarczyk Józef 152
stryjeńska Zofia 158, 196
stryjeński karol 130, 137, 158, 159, 196
stryjeński Tadeusz 178
styka Jan 194
syrokomla Władysław 194
szalay Józef 173
szczepański alfred 132
szczepański Jan alfred 132
szczuka Mieczysław 132, 155
szczygliński Henryk 195
szpakowska Małgorzata 117
Szubert Awit 193
szulakiewicz stanisław 134
szymanowski karol 151, 155, 156, 159, 175, 177, 197, 198
szymborski krzysztof 117
Ślewiński Władysław 186, 193, 195
Świerz Leopold 121, 126, 137, 139
Świerz Mieczysław 132
Tatar szymon młodszy 131
Tatar szymon starszy 131
Trąmpczyński Wojciech 139
Tworkowska Maria 117
Uhorczyk Tomasz 114
Unrug Rafał 133
Uziembło Henryk 195, 196
Wakulski kazimierz 153
Wala Jędrzej 87
Wallek-Walewski Bolesław 197
Wałęsa Lech 141
Weiss Wojciech 195
Weker karol 141
Wende František 129
Witkacy (stanisław ignacy Witkiewicz) 113, 151, 159, 177
Witkiewicz koszczyc Jan 139, 178
Witkiewicz stanisław 113, 139, 152, 153, 155, 156, 159, 173, 174, 175, 177, 178, 188, 195, 199
Witkiewicz stanisław ignacy zob. Witkacy
Wnuk Jan 152
Wojciechowski stanisław 139
Wojtyła karol zob. Jan Paweł ii
Wolska Maryla 196
Wróbel andrzej 147
Wyczółkowski Leon 158, 195
Wyszyński stefan 154
Zamoyski Władysław 16, 17, 85, 108, 151, 153, 179
Zaruski Mariusz 127, 128, 132, 133, 134. 135, 139, 159
Zdyb stanisław 127, 128
Zejszner Ludwik 87, 137
Zniszczoł aleksander 131
Zwoliński stefan 133
Zwoliński Tadeusz 133
Żeleński Tadeusz, Boy- 197
Żeleński Władysław 196
Żeromski stefan 151, 155, 175, 178, 195
Żulawski Marek 132
Żuławski Janusz 132
Żuławski Jerzy 132, 196
Żuławski Juliusz 132
Żuławski Wawrzyniec 132
Żurek krzysztof 133
Chłap-Nowakowa Justyna [wybór i oprac.], Tatry w poezji i malarstwie, Kraków 2004.
Długołęcka Lidia, Pinkwart Maciej, Muzyka i Tatry, Warszawa 1992.
Jackowski aleksander, Polska sztuka ludowa, Warszawa 2002.
kolbuszewski Jacek, Tatry i górale w literaturze polskiej, Wrocław 1992.
Matlakowski Władysław, Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu, Warszawa 1901, reprint Szczecin 2012.
Mirek Zbigniew, Marcinek Roman, Tatry, Kraków 2003.
Moździerz Zbigniew, Szlak stylu zakopiańskiego, Zakopane 2014.
Moździerz Zbigniew, skawiński Paweł, Tatrzański Park Narodowy, Najpiękniejsze miejsca i krajobrazy Tatr, Ożarów Mazowiecki 2015.
Nyka Józef, Nyczanka Monika, Tatry Polskie. Przewodnik, Latchorzew 2020.
Pytel Zbigniew [ks.], Witkiewiczowska architektura sakralna w Zakopanem, uzupełnienia i red. merytoryczna Z. Moździerz, Zakopane 1999.
Pytel Zbigniew [ks.], Mistyka w Tatrach, Styl zakopiański w kościele Najświętszej Rodziny, t.I; Albertynki i Albertyni na Kalatówkach, t. ii; Kaplice prywatne – Jaszczurówka i Bystre, t.iii; kraków 2005.
Pytel Zbigniew [ks.], Pustelnie Albertyńskie w Tatrach, Kraków 2010.
Radwańska-Paryska Zofia, Paryski Witold Henryk, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 1995.
saysee-Tobiczyk kazimierz, Tatry, Warszawa 1968.
Zwijacz-kozica Tomasz, skawiński Paweł, Moździerz Zbigniew, Tatry [w:] Góry Polski. Przewodnik, Kraków 2006.
Książka pokazuje Tatry, głównie polskie, w całym ich bogactwie przyrodniczym i kulturowym. Stanowi rodzaj encyklopedii, która w przejrzysty sposób opisuje rozmaite aspekty najwyższych i zarazem o największym znaczeniu dla polskiej kultury gór. Nie ogranicza się do przedstawienia – jak wiele albumów o górach – niezwykłego krajobrazu tatrzańskiego, procesów, które go ukształtowały. Skupia się także na tym, jak na przyrodę nałożyła się obecność człowieka. Eksponuje jego rolę, począwszy od osadnictwa, pasterstwa, górnictwa i hutnictwa, przez historię taternictwa, „odzyskania” Tatr dla Polski i dramatyczne losy kurierów tatrzańskich, po najbardziej barwne zjawiska – folklor góralski, architekturę, styl zakopiański, a także inspiracje Tatrami, tak mocno zaznaczone w polskiej sztuce, literaturze, muzyce. Turystykę przedstawia nie tylko przez pryzmat charakterystycznych dla Tatr aktywności czy schronisk, poświęca uwagę także znakom religijności: kaplicom, kapliczkom, krzyżom. Osobno uwzględnia Zakopane, jego historię, zwłaszcza nieco już zapomnianą uzdrowiskową, i znaczenie w kulturze. Książkę wieńczy opis najsłynniejszych miejsc – szczytów i dolin – z podziałem na Tatry Wysokie i Zachodnie.
• blisko 300 wyjątkowych zdjęć
• w tym 45 rozległych barwnych panoram, wraz z grafi kami opisującymi przedstawione na nich szczyty
ISBN 978-83-65758-48-4
ISBN 978-83-65758-48-4
9 788365 758484
Cena: 299,00 w tym 5% VAT