Wielkie bitwy husarii w komiksie – Paweł Kołodziejski

wielkie bitwy Husarii

S P I S T R E Ś C I

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Husarze . Ubiór, oporządzenie i uzbrojenie . . . . . . . . . 10

KircHolm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

KłUszyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

cHo cim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Wiedeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

Biogramy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Bitwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

zbrojownia polska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

zbrojownia turecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Paweł Kołodziejski

wielkie bitwy Husarii

SKRZYDLACI JEŹDŹCY W KOMIKSIE

k i r c

27 września 1605

Hetman Jan Karol Chodkiewicz

(1560–1621)

chociaż już jako ośmioletni chłopiec wziął udział w wy prawie wojennej u boku ojca, to zanim sam poprowadził wojsko do bitwy, minęło prawie trzydzieści lat . nazywano go Herkulesem litewskim, bo ten sławny i zwycięski wo jownik odznaczał się nie tylko najlepszymi przymiotami

Przebieg bitwy pod Kircholmem

H o l m

wczasie wojny polsko-szwedzkiej o inflanty Karol iX, przed oblężeniem rygi zamierzał zniszczyć stojące pod Kircholmem (obecnie łotwa) 3,5-tysięczne wojska hetmana wiel kiego litewskiego Jana Karola chodkiewicza . Król szwedzki wyprowadził z obozu wszystkie swoje, liczące 11 tysięcy siły i ustawił na pochy łości wzgórza, wzdłuż dźwiny, w tzw . szyku holenderskim, czyli w szachownicę . chod kiewicz, stojący na przeciwległym wzgórzu chciał związać główne siły przeciwnika w centrum i na swoim prawym skrzydle, żeby uderzyć silnie wzmocnionym lewym Po kil ku godzinach harców, aby sprowokować wro ga, hetman upozorował odwrót swoich sił, czym wywabił szwedów z dogodnych pozycji na wzgórzu . na podchodzącą w górę piechotę

hetman polny wsławił się wtedy błyskotliwym zwycięstwem pod Kokenhausen W 1603 roku odbił szwedom dorpat, a w następnym rozpędził ich trzykrotnie liczniejsze woj ska w bitwie pod Białym Kamieniem, za co król nagrodził go godnością hetmana wielkiego litewskiego . Wkrótce, 27 września 1605 roku hetman odniósł najwspanialsze zwy cięstwo w swoim życiu, gromiąc armię szwedzką, pod Kir cholmem Wiktoria ta przyniosła mu sławę daleko poza gra nicami Polski Hetman zmarł w czasie oblężenia chocimia

szwedzką uderzyły chorągwie husarskie Win centego Wojny i wdarły się głęboko w szyk przeciwnika . ciężkie walki toczyły się także na obu skrzydłach rozstawienie wojsk hetmana okazało się mistrzowskie, bo w decydującym momencie silne lewe skrzydło uzyskało prze wagę i armia szwedzka została rozgromiona W bitwie poległo około 9 tysięcy szwedów oraz stu Polaków i litwinów . Bohaterskiemu chodkiewiczowi gratulowali zwycięstwa ce sarz rudolf ii, król angielski Jakub i, szach perski Abbas Wielki, a papież Paweł V na pisał: „okazałeś się być najchwalebniejszym i najmędrszym wodzem, a my to twoje celują ce męstwo, przez które szlachectwo świetnego rodu Twojego tak bardzo zaszczyciłeś, bardzo chwalimy i ciebie, na to jako syna wielce za służonego Bogu ściskamy”. ducha: odwagą i szczerym patriotyzmem, ale i wyglądem: potężną budową ciała i wzrostem oraz wspaniałą postawą i urodą Budził też ogólny podziw, a swoje utwory ofiaro wali mu m in Kazimierz sarbiewski, Piotr skarga czy szy mon starowolski . chodkiewicz był jednym z najwybitniejszych polskich dowódców jazdy zwyciężył wrogów w siedmiu dużych bi twach, z których przegrał tylko jedną największą chwałę przyniósł chodkiewiczowi udział w wojnie o inflanty Jako

Czy będzie to na przykład zdobycie Gdańska?

Obstawiam Rygę.

na Rygę!!!

a zatem… Ruszajmy!

W tym celu w 1601 roku armia szwedzka doszła do rzeki dźwiny i zajęła miasto kokenhausen, ale nie zdobyła zamku bronionego przez polską załogę. na odsiecz ruszyły polskie wojska pod wodzą krzysztofa „Pioruna” Radziwiłła. W bitwie stoczonej 23 czerwca pokonały armię szwedzką. Z braku funduszy zaprzestano dalszych działań przeciwko Szwedom. działania wznowiono następnego roku, gdy z ofensywą ruszył jan Zamoyski. udało mu się odzyskać znaczną część inflant. Od 1603 roku kampanię w inflantach prowadził jan karol Chodkiewicz, który odbił dorpat, a następnie w 1604 roku pokonał Szwedów w bitwie pod białym kamieniem.

Hetman wielki litewski jan karol Chodkiewicz, naczelny dowódca wojsk polskich w inflantach, wiedząc o zamiarach Szwedów, wzmocnił Rygę polsko-litewskim garnizonem.

nie, pudło! jeszcze nie teraz. dalej proszę… Plan jest taki: nasze wojska ruszą teraz zmasowaną siłą na Rygę, dusząc wszelki opór…

Zarządzam 40-godzinne nabożeństwo… – mówi hetman.

do dzieła, mości panowie!

Szwecja nie tylko będzie krajem od morza do morza, ale takim krajem, gdzie bałtyk stanie się jeziorkiem w centrum posiadłości.

Obecność Chodkiewicza z jego armią...

Zgadnijcie, moi drodzy, co będzie moim nowym celem wyprawy wojennej?

Rywalizacja o panowanie nad bałtykiem oraz walka o szwedzki tron między Zygmuntem iii Wazą a jego wujem karolem iX Sudermańskim były powodem wojny polsko-szwedzkiej w latach 1600–1611. Szwedzi uznali, że opanowanie inflant da im dominację nad bałtykiem.

Szwedzi!!! Za późno na ucieczkę!

Czyżby to była…?

Coś tu za cicho…

Przed zebranymi Szwedami stanął towarzysz husarski Paweł krajewski w hełmie i pancerzu, przepasany niedźwiedzią skórą. to polski żołnierz, ale nie chce nic mówić …

Ha, jeśli powiesz nam wszystko o wojskach Chodkiewicza, to… masz szansę na ocalenie życia, niezłą kasę, a może i awans…

Wojsko nasze co prawda zmordowane i nieliczne…

ale nasz hetman i z tą garstką bitwę gotów jest stoczyć i wygrać… wielmożny panie, mości książę…

jeśli wszyscy Polacy są do niego podobni… nasze wojska mają szansę, ale zaledwie średnią… Powiedziałbym nawet, że małą…

jam nie książę, ale król szwedzki!!! twój hetman chyba rozumu pozbawion, jeśli chce się z nami potykać…

a to się zobaczy, książę… Zakuć go!!! Precz z moich oczu!!!

Co prawda nasi zwiadowcy donoszą, że nadciągają wojska Chodkiewicza…

ale co to jest przy naszych 5 tysiącach lennartssona i 4 tysiącach żołnierzy mansfelda…

a teraz ufortyfikować się pod Parnawą.

Żołnierze, trochę więcej wiary, a niedługo inflanty będą nasze!!!

a co z naszym niewypłaconym do tej pory żołdem?

do Parnawy z dodatkowymi 5 tysiącami żołnierzy przybył król karol iX. Siły szwedzkie liczące już ok. 10 tys. żołnierzy ruszyły na Rygę. ich plan zakładał, że połączone wojska szwedzkie razem będą oblegać miasto. Problem stanowiły wojska pod dowództwem Chodkiewicza, które znajdowały się w obozie pod kircholmem, ok. 25 km od Rygi.

Słyszałem, że Polacy mają niezłą jazdę…

Żołdem? kto to powiedział? jeszcze raz taka aluzja, a będę musiał ukarać śmiałka…

Szwedzi świadomi swojej znacznej przewa gi liczebnej ruszyli na Chodkiewicza. Spod Rygi wymaszerowali nocą. niesprzyjająca pogoda wydłużyła czas marszu na kircholm i zmęczyła armię. Plan zaskoczenia wojska polsko-litewskiego nie powiódł się, zresztą dzięki doskonałemu zwiadowi Chodkiewicz wiedział wszystko o ruchach wroga.

kto tam wie, jak będzie z nimi w otwartym polu, Chodkiewicz coraz bliżej…

Ruszać się! W ten sposób nie zmiażdżymy tej mizernej armii!

to właśnie pod kirchol mem naprzeciwko siebie stanęły obie armie.

dla poprawy nastroju zarządzam… modlitwę.

Obóz wojsk polsko-litewskich pod dowództwem hetmana karola jana Chodkiewicza.

mości panowie, co macie takie markotne miny?

– Proszę przypomnieć sobie bitwę pod Orszą…

ale to było tak dawno…

i nieprawda? to chcecie powiedzieć?

armia nasza mała, wyczer pana…

taaak… papiści kontra heretycy i inni lutrowie.

Wielmożny panie, nasi zwiadowcy właśnie powrócili i mówią, że wróg ma olbrzymią przewagę liczebną…

naszych jest 3,5 tysiąca, a tamtych… z 11 tysięcy!

Plan jest prosty… – Zaskoczymy wroga i zaatakujemy z samego rana.

Zachowajcie spokój panowie… O liczby się nie frasujcie… Policzym Szwedów, gdy ich pobijem.

Szykuje się nam prawdziwa wojna religijna…

nakr yją nas czapkami…

daj boże, żeby się te słowa waszmości spełniły. amen.

atakiem pozorowanym… – a na razie podzielmy husarię na trzy hufce: czelny, walny i odwód.

nastał poranek 27 września 1605 r. i obie armie stanęły naprzeciw siebie.

Z tą chmarą sobie nie poradzimy…

Z jednej strony wróg napiera, a z drugiej rzeka dźwina zamyka drogę…

tu trzeba jakiegoś fortelu… mimo prowokacji z obu stron, żaden wódz nie chciał dopuścić do frontalnego ataku. Chodkiewicz nie chciał ruszać do ataku z hu sarią na przeciwnika stojącego na wzgórzu,

Hetman

bOG u RO d Z i C a d Z i EW i C a, Bogiem sławiena Maryja. U twego syna, Gospodzina, matko zwolena, Maryja! Zyszczy nam, spuści nam. Kyrie eleison. Twego dziela Krzciciela, Bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, Jegoż prosimy: A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt. Kyrie eleison.

mości panowie, do ataku!!!

kiedy król karol zobaczył, że mniejsza armia śmiało rusza do ataku, również dał sygnał. Wojsko szwedzkie rozpostarło swe błękitne chorą gwie i wzywając imienia bożego, równym krokiem ruszyło na przeciwnika.

Wiem, najpierw śmiały atak litwinów, a potem…

a potem upozorujemy ucieczkę… zwłaszcza, że nasz odważny krajewski na pewno o naszej małej liczbie karolowi wspomniał.

nagle hetman dał sygnał do odwrotu.

ale na mój sygnał zawracajcie! Zawracajcie!

król karol ucieszył się i jednocześnie przestraszył, że mu hetman ucieknie i chwała takiego zwycięstwa będzie mniejsza.

gdyż to pozbawiłoby husarię największej siły.

po kilku godzinach impasu postanowił przechytrzyć Szwedów prostym manewrem. Rozkazał jed nemu hufcowi pozorowany odwrót.

W obozie polskim odśpiewano „bogurodzicę”.

Cała armia szwedzka zakrzyknęła: j EHOW a

Szwedzi z bębnami ruszyli za uciekającymi.

bitwa wydawała się już wygrana.

jazda szwedzka również ruszyła do ataku.

nagle na dźwięk gwizdka jazda husarska ruszyła na piechotę szwedzką.

Panowie, śmierć na placu boju jest rzeczą chwalebną, ale zwycięstwo nad wro giem jest rzeczą ze wszech miar pożądaną!

a więc kto żyw, do boju!

W nogi kamraci!!!

Hej, nie tak miało być… Ratuj się kto może!

kotłujący się w bitwie żołnierze wzbili taki kurz, że nie było widać kto powalonym, a kto zwycięzcą.

kilkuset husarzy z okrzykiem „jezus, maryja” ruszyło na Szwedów.

Czasami błyskawiczny atak przesądza o zwycięstwie, a kiedy opada kurz, już jest posprzątane.

Hetman Chodkiewicz również ruszył do ataku.

mam nadzieję, że ten hetman jest już w naszych rękach.

król karol w tej kurzawie nie za bardzo wiedział, co się dzieje na polu bitwy.

do Szwecji to nie ten kierunek

Przekonany o zwycięstwie rozkazuję, aby włączyć jeszcze 700 żołnierzy pie choty do ataku.

taaak, nasi dobijają resztki litwinów…

teraz zaczęła się paniczna ucieczka Szwedów. klęska zamieniła się w pogrom.

Poczekajcie na nas chłopcy!

Główne straty Szwedzi ponieśli podczas pościgu, który trwał do wieczora. W bitwie i bezpośrednio po niej zginęło ok. 9 tys. Szwedów, co stanowiło ok. 70 do 80% całości ich sił. Rzeczpospolita tego dnia straciła 100 jeźdźców (w tym 13 husarzy), a 200 zostało rannych. Omal nie dostał się do niewoli karol iX, który ratował się ucieczką.

Słowo się rzekło: PObilim, WięC tERaZ POliCZym.

Polskim wojskom udało się zdobyć szwedzki obóz, wraz z amunicją, żywnością, a także drogocennymi dobrami, które należały do karola iX.

bitwa pod kircholmem to jedno z największych zwycięstw Rzeczpospolitej w dziejach. Hetman jan karol Chodkiewicz pokonując wielokrotnie liczniejszego wroga, zapewnił sobie wielką chwałę, a husaria dowiodła, że była najlepszą jazdą XVii-wiecznej Europy.

Scenariusz, tekst komiksu oraz ilustracje: Paweł Kołodziejski Wstęp, biogramy oraz notki o bitwach: dr Joanna Wieliczka-Szarkowa Opracowanie graficzne: Andrzej Oczkoś

© Copyright by Paweł Kołodziejski, 2022

© Copyright by A ROMAT S ŁOWA, Kr aków 2022

ISBN 978-83-65758-38-5

A ROMAT S ŁOWA

30-136 Kraków, ul. Z. Mysłakowskiego 9 e-mail: katalog@aromatslowa.pl www.aromatslowa.pl

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

dofinansowano ze środków ministra Kultury i dziedzictwa narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury

Owiktorii wiedeńskiej, która przyniosła wielką sławę polskiemu królowi Janowi III Sobieskie mu, słyszał chyba każdy, ale warto pamiętać także o innych zwycięskich bitwach husarii. Ta wyjątkowa formacja wojskowa niemal przez cały XVII wiek stawała do boju z przeciwnikami z różnych stron, ze Szwedami, Rosjanami, Kozakami, Turkami i Tatarami. Wie le z tych bitew, jak choćby starcia pod Orszą, Kircholmem, Kłuszynem, Chocimiem, Beresteczkiem, Parkanami czy Hodowem zakończyły się triumfem polskiej jazdy. Czy był to wynik strategii i geniuszu jej dowódców (Żółkiewskie go, Chodkiewicza, Lubomirskiego, Sahajdacznego, Czar nieckiego, Sobieskiego)? A może przyczyniło się do tego unikalne wyposażenie tej formacji i furkoczące pióra, które w bitwach „dodawały husarzom skrzydeł”?

Podobnych pytań można by zadać jeszcze wiele i nie na wszystkie można znaleźć łatwą odpowiedź.

Komiks przedstawiając wielkie bitwy husarii, jest opo wieścią o jej pięknie i potędze. Po jego przeczytaniu zacie kawiony Czytelnik z pewnością sięgnie do kolejnych źródeł, by jeszcze lepiej zrozumieć nasze dumne dzieje.