Zioła z polskich łąk
Zbigniew T. Nowak
Zioła z polskich łąk
Aromat Słowa Kraków
Skład, łamanie i projekt okładki: Magdalena Spyrka Rysunki ziół na okładce: Jacek Moga Zdjęcia: Zbigniew T. Nowak, shutterstock.com, freepik.com Zdjęcie Autora: Waldemar Kompała
© Copyright by Zbigniew T. Nowak © Copyright by Wydawnictwo AA, Kraków, 2020 © Copyright by Aromat Słowa, Kraków, 2020
Wydanie II – poszerzone i uzupełnione
ISBN 978-83-65758-28-6 AROMAT SŁOWA Sp. z o. o. ul. Z. Mysłakowskiego 9, 30-136 Kraków www.aromatslowa.pl ISBN 978-83-7864-970-0 Wydawnictwo AA s.c. ul. Swoboda 4, 30-332 Kraków www.aa.com.pl Dystrybucja: Dystrybucja AA ul. Swoboda 4, 30-332 Kraków www.aromatslowa.pl katalog@aromatslowa.pl
Kilka słów wstępu Często umyka naszej uwadze, że najwartościowsze leki, które mogłyby dać szybką ulgę w przeróżnych chorobach, znajdują się tuż obok, dosłownie w zasięgu ręki. Przy zachowaniu odpowiedniej wiedzy można je pozyskiwać zupełnie za darmo. Prawdziwą skarbnicą takich leków są także łąki, pastwiska, miedze, ugory. Występują tam bowiem w dużej obfitości rośliny, które przez współczesną medycynę są uznawane za lekarstwa o wręcz nadzwyczajnej sile, a w uczonych wzbudzają zachwyt i nadzieję na opanowanie wielu chorób cywilizacyjnych. Zatem pomimo upływu wieków nic na swej mądrości nie straciło tu powiedzenie słynnego medyka i botanika z czasów renesansu – Paracelsusa, że wszystkie łąki i pastwiska, wszystkie góry i pagórki to jedna wielka apteka. Im bardziej te tereny są dziewicze, im bardziej zaniedbane, tym większe przedstawiają królestwo ziół. Tym wyjątkowym roślinom leczniczym z naszych rodzimych polskich łąk i pastwisk poświęciłem tę książkę. Kto zdecyduje się na skorzystanie ze skarbów przyrody, ten z pewnością nie tylko w sposób bezpieczny wesprze organizm w leczeniu wielu dolegliwości, ale i zaoszczędzi spore fundusze, przeznaczone docelowo na zakup leków. Zbigniew Tomasz Nowak
7
226
Podbiał pospolity Tussilago farfara
Kiedy jeszcze wszędzie szaro, jego złocistożółte kwiaty, jedne z pierwszych rozweselają krajobraz, jakby chciały wszystkim powiedzieć, że właśnie nadchodzi wiosna.
Punktualny zwiastun wiosny Podbiał pospolity to roślina wieloletnia o wysokości 7–15cm. Ma jeszcze inne potoczne nazwy: końskie kopyto, boże liczko, ośla stopa, korzeniec. Ma grube, pełzające pod ziemią, dobrze rozgałęzione kłącza, dlatego też czasem stanowi trudny do wytępienia chwast. W końcu marca i na początku kwietnia, zaraz po nastaniu cieplejszej, słonecznej pogody z ziemi wyrastają pokryte czerwonawofioletowymi łuskami pędy podbiału zakończone koszyczkiem kwiatowym, mniej więcej o średnicy 2,5 cm. Pojawiają się na roślinach jeszcze przed rozwojem liści. Kwiaty w tym koszyczku są złocistożółte i chętnie oblatują je pszczoły – to pierwszy dla nich pyłek i nektar. Kwiatostany tej rośliny stulają się na noc oraz gdy jest zimno i deszczowo. Niedługo po przekwitnięciu kwiatów, w miejscu kwiatostanu dojrzewają nasiona zaopatrzone w puszek. Liście podbiał tworzy trochę później, zazwyczaj w kwietniu. Są one szerokie, okrągławosercowate, nierówno ząbkowane brzegiem. Z wierzchu mają zabarwienie ciemnozielone, od strony spodniej pokrywa je srebrzystobiały, pajęczynowaty kutner, stąd wywodzi się jego nazwa.
Szukamy podbiału Podbiał pospolity przeważnie rośnie na glebach gliniastych, ilastych, zasobnych w wilgoć. Spotyka się go często nad brzegami strumieni, rzek, rowów, na wilgotnych skrajach lasów, miedzach, rumowiskach, podmokłych 227
polach, skarpach, czasem na przydrożach i żwirowiskach. Jest też dość pospolitym chwastem rosnącym zwykle w nieco cienistych i wilgotnych ogrodach. Podbiał pospolity bywa niekiedy mylony z podobnym do niego i rosnącym w tych samych miejscach lepiężnikiem różowym – po łacinie Petasites officinalis, który jest jednak wyższy, ma szersze liście, później kwitnie niż ten pierwszy i ma różowawe kwiaty.
Kiedy zbierać i jak przetwarzać podbiał? Lecznicze są koszyczki kwiatowe (kwiaty) i liście podbiału. Te pierwsze zbiera się w czasie pełni kwitnienia roślin, co w zależności od pogody na przedwiośniu zazwyczaj przypada na koniec marca i początek kwietnia. Liście tej rośliny w zasadzie można pozyskiwać dla celów leczniczych od maja do drugiej połowy lata, ale najwartościowsze okazują się te młode, a więc zbierane w maju i czerwcu. Koszyczki kwiatowe zrywamy podczas słonecznej pogody, koniecznie kiedy są otwarte i suche, najlepiej w godzinach południowych, zaraz po całkowitym rozwinięciu. Z ich zbiorem nie można zwlekać, gdyż kwitnące już kilka dni, w czasie suszenia tworzą w miejscu kwiatów w kwiatostanie puszystą kulkę (podobnie jak mniszek lekarski) i łatwo rozsypują się, obniżając przydatność leczniczą. Koszyczki kwiatowe podbiału uszczykujemy u nasady, bez łodyżki na której wyrastają i albo przygotowujemy z nich od razu domowe lekarstwa, np. wartościowy syrop wykrztuśny, albo poddajemy je procesowi suszenia. To suszenie powinno odbywać się w dostatecznie ciepłych i przewiewnych pomieszczeniach, np. ułożone cienką warstwą w pobliżu kaloryfera (temperatura nie może przekraczać 35°C). Do zbioru liści tej rośliny przystępujemy wtedy, gdy są całkowicie rozwinięte. Ścinamy je sekatorem, odrzucając ogonki liściowe. Wybierać trzeba tylko liście zdrowe, bez plam, rdzawego nalotu i kurzu. Niekiedy ich suszenie może sprawiać pewien problem, bo schną wolno. Dlatego dobrze jest nawlekać je na sznurki i rozwieszać w miejscach dobrze przewiewnych, zadaszonych np. na czystym strychu.
228
Lista związków zawartych w podbiale W koszyczkach kwiatowych (kwiatach) podbiału znajdują się liczne flawonoidy (wśród nich rutozyd – rutyna, hiperozyd, awikularyna), karotenoidy (m.in. taraksantyna), śluzy, kwasy fenolowe (np. kawowy, ferulowy), trójterpeny (faradiol), fitosterole, związki goryczowe, olejek lotny, cukry i sole mineralne. Liście podbiału zawierają aż do 8% cennych śluzów, flawonoidy (takie same jak w koszyczkach kwiatowych), garbniki, fitosterole, kwasy fenolowe, olejek lotny, związki goryczowe i składniki mineralne z przewagą cynku, potasu, manganu. W liściach wykryto więcej śluzów i związków goryczowych, ale mniej flawonoidów i olejku lotnego niż w koszyczkach kwiatowych podbiału.
Z ksiąg starożytnych lekarzy Odkąd sięgnąć pamięcią podbiał nieprzerwanie uznawany był za roślinę sprzyjającą zdrowiu. Chwaliły go na kartach swych ksiąg prawie wszystkie wybitne osobistości starożytnego świata medycyny i botaniki – począwszy od słynnego Hipokratesa, przez Dioskuridesa, Paracelsusa, Matthiolusa, Galena i Pliniusza Starszego po benedyktynkę leczącą ziołami – świętą Hildegardę. Oto Pliniusz Starszy radził wdychanie przez rurkę dymu ze spalania całej wysuszonej rośliny podbiału (wraz z korzeniami – kłączami) przy męczącym kaszlu. Dioskurides z kolei zalecał jego liście i kwiaty (koszyczki kwiatowe) nie tylko w leczeniu kaszlu, ale i astmy oraz dychawicy.
Na kłopoty z odkrztuszaniem O tym, że podbiał od zarania dziejów był i jest nadal wykorzystywany z dobrym skutkiem w dolegliwościach dróg oddechowych, sugeruje już sama łacińska nazwa rośliny: Tussilago, gdyż utworzono ją słusznie od słowa tussis, co po łacinie znaczy kaszel. Za sprawą dużej zawartości śluzów, podbiał stał się popularnym i sprawdzonym lekiem na kłopoty z odkrztuszaniem flegmy tworzącej się i zalegającej w oskrzelach, utrudniającej swobodne oddychanie. Śluzy te powodują jej 229
sprawne upłynnienie, ale nie tylko. Działają także ochronnie – powlekająco i regenerująco na podrażnione i przesuszone infekcją błony śluzowe całych górnych dróg oddechowych. Podbiał zapewnia poza tym ulgę w nieżycie tych dróg z objawami chrypki, nieprzyjemnego „drapania” w gardle, problemach z przełykaniem, okresowym zanikaniu głosu wskutek bardzo silnej infekcji strun głosowych. Lekarstwa z tej rośliny łagodzą napady męczącego kaszlu ze skąpą wydzieliną. Przynoszą korzystne rezultaty w leczeniu zapalenia oskrzeli – także ostrego i ze skłonnościami do nawrotów. W aptekach i sklepach zielarskich jest do nabycia sok ze świeżych liści i kwiatów (koszyczków kwiatowych) podbiału – Succus Farfarae, który zaleca się właśnie w takim schorzeniu, a dodatkowo w stanach zapalnych gardła, jamy ustnej i problemach z odkrztuszaniem. Liście i koszyczki kwiatowe tej rośliny warto podawać w postaci naparów, syropów czy nalewek alkoholowych wszystkim przeziębionym i dotkniętym grypą dla złagodzenia objawów wszelkich zimowych przypadłości. Kurację podbiałem – trwającą 2–3 tygodnie w roku, wraz z kwiatami dziewanny i liśćmi babki lancetowatej zaleca się również dla oczyszczenia oskrzeli ze złogów śluzu i szkodliwej wydzieliny osobom nałogowo palącym papierosy. Ponieważ roślina ta wykazuje działanie przeciwskurczowe, niesie pomoc przy trudnościach z oddychaniem u ludzi cierpiących na astmę i dychawicę oskrzelową. Badania kliniczne ostatnich lat donoszą, że koszyczki kwiatowe i liście podbiału hamują uszkodzenia komórek nerwowych (działanie neuroprotekcyjne) oraz aktywnie unieszkodliwiają wolne rodniki – sprawcę wielu chorób współczesnego człowieka. Dawniej znachorzy ze świeżych zmiażdżonych liści tej rośliny zalecali robić okłady na klatkę piersiową w przewlekłym zapaleniu oskrzeli i płuc. Powszechnie podbiałem leczono też nawet początki gruźlicy płuc. O zastosowaniu takich leczniczych okładów pamięta się także i dziś, kiedy trzeba leczyć trudno gojące się rany, ropienie, owrzodzenia, stłuczenia, siniaki czy zwykłe otarcia naskórka. Kąpiel w naparze lub odwarze z liści podbiału likwiduje obrzęki i zmęczenie stóp.
230
Dobra rada dla osób leczących się podbiałem Zarówno w liściach, jak i koszyczkach kwiatowych tej rośliny stwierdzono także silnie działające związki – alkaloidy pirolizydynowe: tussilaginę i senkirkinę. Dlatego według zaleceń ekspertów z dziedziny farmakologii, leków z podbiału, pomimo wszechstronnego działania leczniczego, nie powinno się stosować dłużej niż 6 tygodni w roku. Mogą bowiem wpływać podobnie jak żywokost lekarski hepatotoksycznie (szkodzą wątrobie). Zwykle jednak podbiału używa się krótko i bez ryzyka w terapii chorób z przeziębienia.
231
Podbiał pospolity w domowej aptece
Krople dla przeziębionych Składniki: 1 butelka (o poj. 100 ml) soku z podbiału Succus Farfarae, 1 butelka (o poj. 35 g) nalewki z mięty pieprzowej (krople miętowe) Tinctura Menthae piperitae, (oba składniki dostępne w aptece).
Przygotowanie: Składniki zlewamy do szczelnej butelki z ciemnego szkła, solidnie mieszamy i odstawiamy na 5 dni. Stosowanie: 1 łyżeczkę kropli rozcieńczyć niewielką ilością wody lub soku owocowego, zażywać 2 razy dziennie (rano i przed snem) przez 7 dni. Następnie dawkę zmniejszyć do połowy łyżeczki i stosować regularnie (też po rozcieńczeniu) przez 4 tygodnie.
Pożytek dla zdrowia: Krople sporządzone według tej receptury leczą infekcje górnych dróg oddechowych i zapalenie oskrzeli. Łagodzą stan zapalny zatok i udrożniają nos w czasie kataru. Mają sprawdzone działanie wykrztuśne, przeciwkaszlowe i przeciwzapalne. Powlekają i regenerują błony śluzowe dróg oddechowych. Ułatwiają oddychanie podczas infekcji.
232
Syrop na przeziębienie i kaszel Składniki: 4 łyżki kwiatów podbiału, 3 łyżki sproszkowanych liści babki lancetowatej, 2 łyżki kwiatostanów lipy, 1 ½ szklanki gęstego soku (syropu) z owoców bzu czarnego.
Przygotowanie: Liście babki lancetowatej, kwiatostany lipy i kwiaty podbiału zalewamy w emaliowanym garnku sokiem z owoców bzu czarnego. Wszystko razem bardzo wolno gotujemy pod przykryciem około 2–3 minut. Następnie garnek zdejmujemy z ognia i odstawiamy na godzinę. Kiedy zioła opadną na dno, syrop odcedzamy przez gazę, mocno wyciskamy resztki i zlewamy do szczelnej butelki, którą przechowujemy w lodówce.
Stosowanie: Dorośli po 1 łyżce 2–3 razy dziennie, dzieci po 1 łyżeczce też 2–3 razy dziennie. Przy silnym przeziębieniu czy grypie możemy na noc zastosować podwójną dawkę. Pożytek dla zdrowia: Syrop stanowi bardzo dobry lek napotny, upłynniający wydzielinę zalegającą w oskrzelach i gardle. Łagodzi kaszel, „drapanie” w gardle, nieżyt górnych dróg oddechowych, chrypkę, zapalenia oskrzeli. Wpływa uodparniająco.
233
Syrop z podbiału na kaszel Przygotowanie: Jeśli syrop ma być sporządzany ze świeżych świeże koszyczki kwiatowe liści podbiału, to trzeba je wcześniej umyć (kwiaty) bądź młode liście pod- pod bieżącą wodą, osuszyć i drobno pokroić. biału, Zerwanych w czystym środowisku i zaraz po rozwinięciu koszyczków kwiatowych nie cukier trzcinowy, płucze się i wykorzystuje w całości. miód pszczeli, najlepiej lipowy, Liście lub koszyczki kwiatowe podbiału układać warstwami w sporym słoiku, przeleśny lub akacjowy. sypując każdą warstwę cukrem trzcinowym. Surowce słabo ugniatamy i słoik umieszczamy w ciepłym miejscu. Kiedy z użytych składników uzyska się już wystarczająco dużo syropu, co zwykle następuje po około 7 dniach, należy go odcedzić, wycisnąć bardzo mocno przez gazę resztki roślin i zlać do szczelnej, koniecznie wcześniej wyparzonej butelki z ciemnego szkła. Dodać do niego trochę miodu pszczelego, co potęguje jego działanie wykrztuśne i antybiotyczne. Syrop do szybkiego zużycia można przechowywać w lodówce. Do dłuższego przechowywania syrop ten musi być koniecznie gęsty, co uzyskuje się przez dodanie sporej ilości miodu – najlepiej lipowego lub akacjowego i wymieszanie aż do jego rozpuszczenia. W takiej postaci należy go przechowywać wyłącznie w starannie wyparzonej (!) butelce i zawsze w lodówce. Jeśli nie będzie zawierał miodu, może po jakimś czasie fermentować. Składniki:
Stosowanie: Po 1 łyżce syropu 3–5 razy dziennie lub w miarę potrzeby i nasilenia się kaszlu. W bardzo uporczywym kaszlu dawkę można zwiększyć do 2 łyżek (też 3–5 razy dziennie). Pożytek dla zdrowia: Syrop łagodzi napady kaszlu – szczególnie tego uciążliwego, ze skąpą wydzieliną. Działa powlekająco i regenerująco na błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Przynosi ulgę w stanach zapalnych oskrzeli – także ostrych i przewlekłych. Jest zalecany poza tym w chrypce, uczuciu suchości i „drapa234
nia” w gardle. Przydatny dla osób często chorujących na nieżyt górnych dróg oddechowych i towarzyszący mu kaszel. Pomaga w zdrowieniu z infekcji dróg oddechowych.
235
Zioła na suchość w gardle Składniki: ½ szklanki liści bądź koszyczków kwiatowych (kwiatów) podbiału, ½ szklanki kwiatów dziewanny, ½ szklanki kwiatów malwy czarnej, ½ szklanki liści babki lancetowatej, (zioła powinny mieć postać drobno rozkruszonego suszu).
Przygotowanie: Zioła dobrze wymieszać i umieścić w suchym pojemniku. Stosowanie: 1 łyżkę mieszanki ziołowej zalać 1 szklanką wrzątku, parzyć pod przykryciem 15–20 minut. Po odcedzeniu pić koniecznie ciepły napar 2–3 razy dziennie między posiłkami. Należy go obowiązkowo zastosować na co najmniej 20 minut przed ewentualnym wyjściem na powietrze. Do naparu można dodać nieco miodu pszczelego – najlepiej lipowego bądź akacjowego.
Pożytek dla zdrowia: Napar z tej mieszanki zawiera dużą porcję śluzów, które powlekają i regenerują zainfekowane błony śluzowe całych górnych dróg oddechowych. Takie działanie zdecydowanie pomaga w dyskomforcie spowodowanym uczuciem suchości i „drapania” w gardle, kłopotach z przełykaniem, chrypką z przejściowym zanikiem głosu. Lek upłynnia także flegmę zalegającą w oskrzelach i gardle (działa wykrztuśnie) i łagodzi napady suchego kaszlu.
236
237
Spis treści Kilka słów wstępu....................................................................................................... 7 Bluszczyk kurdybanek ........................................................................... 9 Stara jak świat roślina lecznicza.......................................................................... 9 Gdzie rośnie bluszczyk kurdybanek?.................................................................. 9 Kiedy zbierać bluszczyk?........................................................................................ 10 Substancje lecznicze zawarte w bluszczyku kurdybanku........................... 10 Usuwa niestrawność i wspomaga wątrobę...................................................... 10 Sok z bluszczyku kurdybanka....................................................................... 12 Zioła odtruwające wątrobę z bluszczykiem.............................................. 13 Herbatka na lepsze trawienie........................................................................ 14 Winko gastryczne z bluszczykiem kurdybankiem.................................. 16 Krople chroniące przed kamicą żółciową.................................................. 18 Bluszczyk kurdybanek jako przyprawa............................................................. 19 Twarożek słowacki ........................................................................................... 20 Wiosenne masło z bluszczykiem................................................................... 21 Ciekawostki o bluszczyku kurdybanku............................................................. 21 Babka lancetowata.................................................................................... 23 Jest nazywana wąskolistną…................................................................................. 23 Nie zapomnijmy także o babce zwyczajnej..................................................... 23 Miejsca, w których lubi rosnąć babka............................................................... 24 Surowiec przydatny w leczeniu............................................................................ 24 Co zawierają liście babki?...................................................................................... 25 Znana od czasów antycznych............................................................................... 25 Babka przywraca zdrowie...................................................................................... 26 Babka to bezpieczna w stosowaniu roślina lecznicza................................... 27 Herbatka dla dzieci pomocna przy kaszlu ............................................... 28 Syrop z liści babki lancetowatej – gdy dokuczają zimowe infekcje................................................................................................................... 30
337
Fiołek wonny .................................................................................................... 33 Zapach wiosennego fiołka...................................................................................... 33 Fiołkowa polana........................................................................................................ 33 Lecznicze kwiaty i liście.......................................................................................... 34 Co zawiera fiołek?..................................................................................................... 34 Fiołek leczy.................................................................................................................. 34 Oryginalny syrop z kwiatów fiołka............................................................. 36 W zielniku świętej Hildegardy............................................................................. 38 Balsam z fiołków i łoju koziego na bóle głowy........................................ 38 Fiołkowa kuchnia...................................................................................................... 40 Sałatka pachnąca fiołkiem............................................................................. 42 Kandyzowane kwiaty fiołka........................................................................... 43 Konfitury babuni z fiołka................................................................................ 44 Oryginalny napój fiołkowy............................................................................ 46 Olejek fiołkowy w kosmetyce................................................................................ 47 W poezji Bolesława Leśmiana i Leopolda Staffa........................................... 47 Jasnota biała..................................................................................................... 49 Z klasztornego zielnika........................................................................................... 49 Gdzie szukać jasnoty?.............................................................................................. 49 Lecznicze są kwiaty.................................................................................................. 50 Skład chemiczny kwiatów jasnoty...................................................................... 50 W aptece Dioskuridesa............................................................................................ 51 Zalety lecznicze.......................................................................................................... 51 Zioła na schorzenia kobiece........................................................................... 54 Wino ziołowo-miodowe na uodpornienie.................................................. 55 Eliksir z kwiatów jasnoty białej.................................................................... 56 Miód z kwiatami jasnoty................................................................................. 58 Mleko z kwiatami jasnoty na infekcje gardła.......................................... 60 Jasnota dla urody...................................................................................................... 61 Płukanka z jasnotą do włosów cienkich..................................................... 61 Oliwny eliksir z kwiatów jasnoty................................................................. 62 O jasnocie białej w kuchni..................................................................................... 63 Majowa surówka z liśćmi jasnoty i czosnku............................................. 63
338
Koniczyna łąkowa (czerwona) ....................................................... 65 Jak wygląda koniczyna łąkowa............................................................................ 65 Gdzie szukać koniczyny.......................................................................................... 66 Surowiec leczniczy..................................................................................................... 66 Stanowi bogactwo izoflawonów.......................................................................... 66 Łagodzi objawy towarzyszące klimakterium.................................................. 68 Za co jeszcze chwali się koniczynę łąkową?..................................................... 69 Niekiedy z kuracji koniczyną łąkową trzeba zrezygnować....................... 70 Koniczyna i pszczoły................................................................................................ 70 Zioła łagodzące objawy okresu klimakterium......................................... 73 Zioła na dolegliwości kobiece........................................................................ 75 Miód z kwiatami koniczyny łąkowej na schorzenia kobiece.............. 76 Kuchnia pachnąca koniczyną............................................................................... 77 Wiejska sałatka z koniczyną.......................................................................... 77 Różowa galaretka z kwiatów koniczyny................................................... 79 Koniczyna i owce....................................................................................................... 79 Koniczyna biała.............................................................................................. 81 Pachnie miodem......................................................................................................... 81 W poszukiwaniu czterolistnej koniczyny.......................................................... 81 Surowce do wykorzystania w leczeniu............................................................... 82 Co gromadzi koniczyna biała?............................................................................. 82 Leczenie koniczyną białą........................................................................................ 83 Dobrodziejstwo miodu koniczynowego............................................................. 83 Syrop z kwiatów koniczyny białej............................................................... 84 Krwiściąg lekarski ..................................................................................... 87 Kwiaty mają kolor pięknej purpury .................................................................. 87 Gdzie najczęściej rośnie krwiściąg?..................................................................... 88 Krwiściąg mniejszy też leczy................................................................................. 88 Lekiem jest ziele, liście lub kłącze........................................................................ 88 Skarbnica garbników i flawonoidów................................................................. 89 Za radą starych zielarzy......................................................................................... 89 Sprawdza się w leczeniu ran i owrzodzeń......................................................... 90 Kiedy nie jest zalecany?........................................................................................... 91 Zioła o działaniu przeciwkrwotocznym..................................................... 92 339
Nalewka z krwiściągu....................................................................................... 93 Krwiściąg dla smaku................................................................................................ 94 Masło czosnkowe z dodatkiem krwiściągu i lubczyku.......................... 96 Krwawnik pospolity ................................................................................... 99 Wydziela balsamiczną woń................................................................................... 99 Gdzie najczęściej można spotkać krwawnik?.................................................. 99 Zbieramy krwawnik................................................................................................. 100 Co zawiera krwawnik?............................................................................................ 100 Krwawnik w dziejach medycyny i ludzkości................................................... 102 Jakie choroby można leczyć krwawnikiem?..................................................... 103 Doniesienia naukowe na temat przeciwwskazań do stosowania krwawnika................................................................................................................... 104 Majowy sok z krwawnika................................................................................ 105 Mieszanka ziołowa na choroby nerek ....................................................... 108 Kąpiel ziołowa zalecana w chorobach nerek .......................................... 110 Lek ze zmiażdżonych liści na krwawienia z nosa................................... 111 Okład na trudno gojące się rany.................................................................. 112 Krwawnik w kosmetyce........................................................................................... 114 Płukanka do włosów przetłuszczających się............................................. 115 Krwawnik w wiosennym jadłospisie................................................................... 116 Twarożek z krwawnikiem dla osób skłonnych do stanów zapalnych........................................................................................................................ 116 W weterynarii i ogrodnictwie ekologicznym.................................................. 118 Krwawnica pospolita ............................................................................... 121 Potrafi pięknie przyozdobić ogród...................................................................... 121 Właściwościami leczniczymi obdarzone jest ziele......................................... 121 Zawiera mnóstwo garbników............................................................................... 122 Niezastąpiona w zapaleniu gardła i nie tylko................................................ 122 Płyn do płukania gardła.................................................................................. 124 Lucerna siewna .............................................................................................. 127 Pożyteczna roślina motylkowa............................................................................. 127 Surowiec leczniczy..................................................................................................... 128 Związki lecznicze zawarte w lucernie................................................................ 129 340
Trochę historii............................................................................................................. 129 Na co pomaga lucerna?........................................................................................... 130 Kiedy zachować ostrożność w kuracji lucerną?.............................................. 132 Miód z sokiem z lucerny zalecany przy anemii....................................... 134 Lucerna jako pożywienie....................................................................................... 134 Mniszek lekarski ........................................................................................... 137 Dywan z kwiatów mniszka.................................................................................... 137 Ulubione miejsca dla mniszka.............................................................................. 138 Zbieramy mniszek lekarski.................................................................................... 138 Związki, które leczą.................................................................................................. 138 Daje ulgę schorowanej wątrobie i broni przed nowotworami.................. 139 Uwaga dla osób podejmujących leczenie mniszkiem lekarskim.............. 142 Zioła zalecane przy otyłości........................................................................... 144 Sok z mniszka dla osłabionych...................................................................... 145 Winko z mniszka na wzmocnienie organizmu......................................... 146 Miodowy syrop z mniszka lekarskiego....................................................... 148 Zioła dla chorych na cukrzycę...................................................................... 150 Przeciwnowotworowy koktajl z mniszka, pokrzywy i jarmużu......... 152 Krople odnawiające wątrobę......................................................................... 154 Mikstura ułatwiająca odchudzanie............................................................. 155 Mniszek lekarski jako kosmetyk.......................................................................... 156 Maseczka przeciwtrądzikowa z mniszka................................................... 157 Kosmetyczna oliwka z kwiatów mniszka.................................................. 158 Jedzmy mniszek dla zdrowia!................................................................................ 161 Surówka Goethego z mniszkiem................................................................... 162 Dietetyczna potrawka z korzeni mniszka.................................................. 164 Twarożek z suszonymi liśćmi mniszka lekarskiego................................ 166 Ostrożeń warzywny .................................................................................. 169 Blisko spokrewniony z uporczywym chwastem.............................................. 169 Rośnie na podmokłych łąkach i pastwiskach.................................................. 170 Zastosowanie w ziołolecznictwie......................................................................... 170 Skarbnica cennych flawonoidów......................................................................... 171 Ostrożeń warzywny w przekazach ludowych................................................. 171 Skąd się wzięło moje zainteresowanie ostrożeniem warzywnym?........... 172 341
Właściwości lecznicze.............................................................................................. 173 Kiedy nie powinno się stosować ostrożenia?................................................... 175 Kąpiel relaksująca z dodatkiem odwaru z ostrożenia........................... 176 Lek oczyszczający organizm z kwasu moczowego................................. 177 Jako warzywo.............................................................................................................. 178 Namiastka szpinaku z liści ostrożenia........................................................ 178 Perz właściwy................................................................................................... 181 Zna go każdy............................................................................................................... 181 Gdzie rośnie perz?...................................................................................................... 181 Kiedy zbierać perz?................................................................................................... 182 Substancje lecznicze perzu..................................................................................... 182 Cenny lek nie tylko dla chorych na cukrzycę................................................. 182 Warto wiedzieć........................................................................................................... 184 Winko z perzem na wadliwy metabolizm................................................. 186 Wiosenny specyfik odchudzający................................................................. 187 Chlebek z dodatkiem perzu dla chorych na cukrzycę i otyłych........ 188 Franciszkańskie zioła ....................................................................................... 190 Perz doceniano w czasach biedy i nieurodzaju............................................... 191 Pokrzywa zwyczajna................................................................................. 193 Naprawdę da się lubić!............................................................................................ 193 Tam, gdzie rośnie pokrzywa.................................................................................. 193 Wyprawa po pokrzywę............................................................................................ 194 Lista najwartościowszych związków pokrzywy............................................. 195 W aptece Hipokratesa............................................................................................. 196 Leczenie pokrzywą.................................................................................................... 196 Czasem w leczeniu pokrzywą należy zachować ostrożność....................... 199 Sok z pokrzywy – esencja zdrowia.............................................................. 202 Sposoby konserwowania soku z pokrzywy...................................................... 204 Lek przeciw osteoporozie................................................................................ 206 Oliwka pokrzywowa świętej Hildegardy na kłopoty z pamięcią .... 207 Syrop z pokrzywy.............................................................................................. 208 Kąpiel dla obolałych, obrzękniętych stóp................................................. 211 Wiosenna kuchnia z pokrzywą............................................................................. 213 Niskokaloryczna sałatka z jajek i pokrzywy............................................ 214 342
Surówka z pokrzywy......................................................................................... 216 Zielona sałatka z pokrzywą............................................................................ 216 Bałkańska zupa z pokrzywy........................................................................... 218 Pokrzywa dla urody włosów.................................................................................. 220 Pokrzywowa płukanka do włosów............................................................... 220 Płukanka pokrzywowo-cytrynowa.............................................................. 221 Domowy szampon z pokrzywy .................................................................... 222 Tonik na porost włosów................................................................................... 223 O pokrzywie pisano w Biblii................................................................................. 224 Podbiał pospolity.......................................................................................... 227 Punktualny zwiastun wiosny................................................................................ 227 Szukamy podbiału..................................................................................................... 227 Kiedy zbierać i jak przetwarzać podbiał?......................................................... 228 Lista związków zawartych w podbiale.............................................................. 229 Z ksiąg starożytnych lekarzy................................................................................ 229 Na kłopoty z odkrztuszaniem............................................................................... 229 Dobra rada dla osób leczących się podbiałem................................................ 231 Krople dla przeziębionych.............................................................................. 232 Syrop na przeziębienie i kaszel...................................................................... 233 Syrop z podbiału na kaszel............................................................................. 234 Zioła na suchość w gardle............................................................................... 236 Rzepik pospolity.............................................................................................. 239 Bywa nazywany wątrobowym zielem............................................................... 239 Lecznicze ziele rzepiku............................................................................................. 239 Cenna agrimonina.................................................................................................... 240 Broni przed nowotworami i wspomaga wątrobę........................................... 240 Pomocny w trudno gojących się ranach............................................................ 241 Zioła wspomagające pracę trzustki............................................................. 242 Skrzyp polny....................................................................................................... 245 Należy do najstarszych roślin Ziemi.................................................................. 245 Wyrasta na polach, łąkach, nieużytkach.......................................................... 246 Wykorzystuje się ziele skrzypu polnego............................................................. 246 Co w swym składzie gromadzi skrzyp polny................................................... 247 343
Chwalili go antyczni medycy................................................................................ 248 Kuracja skrzypem polnym..................................................................................... 248 Kiedy nie powinno się stosować skrzypu polnego......................................... 250 Stanowi nieocenione źródło życiodajnego krzemu....................................... 251 Receptura zakonnika na zioła pomocne w kamicy moczowej........... 252 Zioła na łagodny przerost prostaty............................................................. 254 Herbatka na zregenerowanie i odtrucie organizmu ............................. 255 Kąpiel krzemionkowa wspomagająca odchudzanie.............................. 256 Zioła odtruwające organizm ......................................................................... 259 Niezastąpiony w kosmetyce.................................................................................. 261 Kąpiel, która leczy trądzik.............................................................................. 261 Mikstura wzmacniająca włosy ze skrzypem i aloesem......................... 262 Stokrotka pospolita................................................................................. 265 Zakwita wiosną.......................................................................................................... 265 Stokrotka znad leśnego strumienia..................................................................... 265 Pożytek w medycynie i kosmetyce...................................................................... 266 Kiedy zbierać surowce lecznicze........................................................................... 266 Co zawiera stokrotka?............................................................................................. 266 Stokrotka odkryta na nowo w medycynie....................................................... 268 Zioła ułatwiające odkrztuszanie................................................................... 270 Sok ze stokrotki na ładną cerę...................................................................... 272 Kompres rozjaśniający piegi i plamy wątrobowe................................... 273 Stokrotka nie tylko leczy........................................................................................ 274 Surówka łąkowa................................................................................................. 274 Świetlik łąkowy.............................................................................................. 277 Rośnie na podmokłych łąkach.............................................................................. 277 Co leczy?....................................................................................................................... 277 Substancje, które leczą............................................................................................ 278 Wspomaga leczenie alergii..................................................................................... 278 Zioła przeciwalergiczne................................................................................... 280 Tasznik pospolity.......................................................................................... 283 Wszędzie go pełno..................................................................................................... 283 Przydatność w leczeniu........................................................................................... 284 344
Tasznik pod lupą uczonych.................................................................................... 284 Lek z bogatą tradycją.............................................................................................. 284 Leczy nadciśnienie tętnicze i wspomaga pracę serca................................... 284 Przeciwwskazania do kuracji tasznikiem......................................................... 286 Nie mylmy tasznika z tobołkami polnymi....................................................... 286 Wiosenny sok z tasznika konserwowany miodem.................................. 288 Przysmak z japońskiej kuchni............................................................................... 289 Wiązówka błotna.......................................................................................... 291 Zdobi polski krajobraz............................................................................................ 291 Zapachniało wiązówką........................................................................................... 292 Pora zbierać wiązówkę............................................................................................ 292 Naturalne laboratorium......................................................................................... 293 Wiązówka błotna koi ból i działa przeciwzapalnie...................................... 293 Wiązówka stwarza nadzieję w leczeniu nowotworów................................. 296 Kiedy zachować ostrożność w kuracji wiązówką.......................................... 296 Zioła broniące przed kamicą moczową .................................................... 298 Mleko z kwiatami wiązówki i miodem na bóle stawów....................... 300 Aromatyzuje herbatki, wina i likiery ................................................................ 301 Zastosowanie wiązówki w nowoczesnej kosmetyce...................................... 301 Żywokost lekarski....................................................................................... 303 Lek naszych prababek............................................................................................. 303 W medycynie wykorzystuje się korzeń.............................................................. 304 Źródło alantoiny i nie tylko.................................................................................. 304 Żywokost w zielniku Karola Linneusza............................................................. 304 Odwieczne antidotum na bolące stawy............................................................ 305 Trzeba o tym koniecznie wiedzieć!...................................................................... 306 Balsam babuni ze smalcu gęsiego i żywokostu........................................ 308 Trochę zapomniane zioła pozyskiwane z łąk..................................................... 311 Dąbrówka rozłogowa i kosmata................................................... 313 Kwiaty w kolorze szafiru......................................................................................... 313 Wartość lecznicza...................................................................................................... 314 Pomaga nie tylko w leczeniu alergii................................................................... 314 345
Napar z ziela dąbrówki pomocny przy alergii........................................ 316 Jastrzębiec kosmaczek............................................................................. 319 Tworzy całe łany na suchych łąkach.................................................................. 319 Zawiera cenne kwasy fenolowe............................................................................ 319 Ceniono go w medycynie ludowej....................................................................... 320 Herbatka, która pomaga w niestrawności................................................ 321 Oman łąkowy .................................................................................................... 323 Kwitnie w lipcu i sierpniu....................................................................................... 323 Zapobiega nowotworom......................................................................................... 323 Zioła dla chorej wątroby................................................................................. 325 Pięciornik gęsi.................................................................................................. 327 Znany pod nazwą gęsiego ziela............................................................................ 327 Kiedy dokucza wątroba i bóle brzucha............................................................. 327 Zioła na niestrawność....................................................................................... 329 Szczaw ..................................................................................................................... 331 Nie tylko koński czy kobyli szczaw..................................................................... 331 Gromadzi dużo żelaza............................................................................................. 331 Pobudza pracę wątroby i trzustki....................................................................... 332 Leczenie szczawiem nie dla każdego.................................................................. 332 Zioła przeciwbiegunkowe................................................................................ 334
346
348
349
Jedyna na rynku książka o naturalnym zwalczaniu wirusów! A wszystko poparte badaniami naukowymi! Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w obliczu zagrożenia pandemią koronawirusa wspiera pilną potrzebę odkrycia skutecznych i bezpiecznych leków przeciwwirusowych. Eksperci postanowili szukać ich także w aptece natury i okazało się, że niektóre rośliny lecznicze i produkty pszczele posiadają duży potencjał w zwalczaniu wirusów. Inspiracją do prac badawczych był fakt, że wybrane leki ziołowe podawano już z dobrym skutkiem chorym w Chinach podczas pandemii wirusów w latach 2002/2003 oraz 2019/2020. Dzięki wnikliwości i doświadczeniu, Autorowi udało się dotrzeć do najnowszych raportów medycznych na ten temat, a wzbogaconą wiedzą dzieli się właśnie w tej książce. Poradnik ten zawiera najnowsze informacje dotyczące przeciwwirusowego działania m.in. tarczycy bajkalskiej, żeń-szenia, imbiru, kurkumy, oliwki europejskiej, rdestowca ostrokończystego (japońskiego), cynamonu, zielonej herbaty, bzu czarnego, dziewanny, aloesu, czosnku, cebuli, pora, czarnuszki siewnej, lukrecji, propolisu czy miodu. Czytelnik znajdzie w nim także receptury na proste specyfi ki naturalne przydatne w zwalczaniu wirusów oraz dowie się jak wspierać układ odpornościowy, aby ten jeszcze skuteczniej bronił nas przed atakiem tych patogenów. A wszystko podparte najnowszymi osiągnięciami medycyny!
Naturalne sposoby na przeziębienie i grypę!
Nawet największy zapas antybiotyków i drogich, szeroko dziś reklamowanych syntetyków zgromadzony w domowej apteczce wcale nie zagwarantuje nam skutecznego leczenia przeziębienia, grypy i innych jesienno-zimowych infekcji. Niekiedy bardziej pomocne w kuracjach mogą okazać się leki z apteki Pana Boga – często dostępne za darmo lub za niewielkie pieniądze. Ta właśnie książka dostarcza Czytelnikowi potrzebnej wiedzy o wybranych roślinach leczniczych, miodzie i propolisie, które są wprost nieocenione, gdy dopadają nas wszelkie infekcje tego typu oraz gdy słabnie układ odpornościowy organizmu. Podpowiada też jak przygotować z nich w domu tanie i skuteczne specyfiki.
ZAMÓWIENIA www.aromatslowa.pl tel. 12 446 72 57, 12 446 72 58, kom. 577 950 136; e-mail: katalog@aromatslowa.pl poniedziałek – piątek: godz. 8.00 – 18.00 sobota: godz. 8.00 – 13.00
351