Ջեկ լոնդոն «զսպաշապիկ»

Ջսպաշապիկ

(միջաստղային ռափաո-ականը)

Գ ԼՈԻԽ

I

Ամբողջ կյա ն քի и ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ի մ հոգին հուշեր է պ ա հ պ ա ֊ նել ա յլ ժա մա նա կների ու աշխարհների մ ա ս ի ն ։ Ու նաև ա յն մ ա ս ի ն , որ ա ն ց յա լո ւ մ ես մա րդկանց

արդեն

կ ե ր պ ա ր ա ն ք ո վ ***

ապրել եմ ի ն չ ֊ո ր

Հավատա

ր ն թ ե ր ց ո ղ ք քանզի ն ո ւյն բանը

ինձ,

իմ

ուրիշ

ապագա

պատահել է նաև ք եզ հետ։

Թ եր թ ի ր քո մ ա ն կ ո ւթ յա ն էջերը, և կվերհիշես այն զ գ ա ց ո ւմ ը , որի մա սի ն

պ ա տ մ ո ւմ եմ*

միցս վերա պ րել կ ա զ մ ա վ ո ր վ ե լ,

կձա եքիդ ա ր շա լո ւյսի ն դու բ ա ղ ֊

ես ա յդ զ գ ա ց ո ւմ ը ։ շէր բ յո ւր ե ղ ա ց ե լ

Դու կակուղ էիր մ ե ղ ր ա մ ո մ ի

Ա յդ շրջանում դեռ չէր

քո

ա ն հ ա տ ա կ ա ն ո ւթ յո ւն ը ։

նման,

դեռ չէի ստ ացել հ ա ս ֊

տատուն ձև, քո գ ի տ ա կց ո ւթ յուն ը դեռևս գտ նվում էր ձ և ա վ ո ր ֊ մա ն ը ն թ ա ց ք ո ւմ * ,*

Ա յո ',

ա յո ',

դու

դա ռ ն ո ւմ էիր ա յն , ինչ

պե տք է լի ն ե ի ր , և մ ի և ն ո ւյն ժա մ ա ն ա կ , մ ո ռ ա ն ո ւմ էիր։ Դու շատ բան ես մ ո ռ ա ց ե լ, ի մ ը ն թ ե ր ց ո ղ , բ ա յց և ա յն պ ե ս , երբ հ ա յա ց ք դ

ս ա հ ո ւմ

է ա յս

տողերի

վթաձով ։ ք՛ո առջև,

ասես մշուշի մ ի ջի ց , հ ա ռ ն ո ւմ են ա յ լ վա յրե ր ի ու ա յլ ժ ա մ ա ֊ նակների տ ե ս ի լք ն ե ր , որոնք ե ր բ եմ նի հ ա յտ ն վ ել են քո մ ա ն ֊ կական

աչքերին։

Ա յդ

ա մենն

ա յս օ ր

երազ է թ վ ո ւ մ ։ Ոայց

եթե դրանք եղել են լո կ երա զներ, ապա ի ՞ն չն է ծնել նրանց, ո ր ի ր ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ր ։ Մ եր ե ր ա զ ն ե րո ւմ տարօրինակ կերպ ով իրար են մ ի ա հ յո ւ ս վ ո ւ մ ա յն բ ո լո ր ը , ինչ ե ր բ եմ նի ապրել ենք մ ե ն ք ։ Ա մեն ի ց ա ն հ թ ե թ երազներն էլ ծնվել են իրակա ն կ ե ն ֊ 7

ս ա փ ո ր ձի ց ։ Երբ մ ա ն ո ւկ էիր, թ ո թ ո վ ա խ ո ս մ ի մ ա ն ո ւ կ , դ ո 'hi ի մ ը ն թ ե ր ց ո ղ , մ ի ա ն գ ա մ ե ր ա զ ո ւմ դ գահավփժել ես գ լխ ա պ ը տ ո լյտ մ ի բ ա ր ձ ո ւն ք ի ց . ե ր ա զ ո ւմ տ ե սել ես , թ ե ճ ա խ ր ո ւմ ե ս օ դ ո ւմ ա յն պ ե ս ,

կարծես

ճախ րելը շատ սո վորա կա ն բա ն

է

ք ե զ հ ա մ ա ր , դու վա խ եցել ես զ ա րհուրելի սա րդերից ո ւ ճ ա հ ֊ ճ ա տ ի ղ մ ո ւմ ծնված հազարոտն էակներից. դու անորոշ ձ ա յ ­ ներ ես լ ս ե լ ո ւ տեսել ի ն չ- ո ր դ ե մ ք ե ր , որոնք ա հ ա բ ե կ ե լո ւ չա փ ծա նոթ են եղել ք ե զ . ք ո հ ա յա ց ք ո վ պ ա րուրել ես ա ր շ ա լո ւյս ն ու վ ե ր ջ ա լո լյս ը , որոնց ն մա ն ը ( ա ն ց յա լը վերապրելով[' դու հի ­ մ ա գիտես ա յդ ) եր բ եք չէիր տ ե ս ե լ։ Շատ գ եղ ե ց ի կ։ Մ ա ն կա կա ն հուշերի ա յդ պա տ ա ռիկները պ ա տ կա ն ո ւմ են ուրիշ աշխարհի, ուրիշ կ յա ն ք ի , դրանք մ ա ս ն են ա յն ա մ ե ն ի , ինչին չի վ ի ճ ա կ վ ե լ հա նդիպ ել ք ո ա յ ժ մ յա ն ա շխ ա րհում, ք ո

ա յժ մ յա ն

կ յա ն ք ո ւմ ։

Ուստի

ո ր տ եղ ի՞ց

են

ծնունդ առել դրա նք։ Մ ի ա ՞ յ լ աշխարհից։ Մ ե կ ուրի՞շ կ յ ա ն ­ քից։

Թերևս,

երբ կարդաս ա յն ա մ ե ն ը , ին չ գ ր ելո ւ ե մ

ապա կգտնես պատասխանը տ ա ր ա կո ւսելի

բ ո լո ր

եսՒ

հա ր ց եր ի f

որոնց օ գ ն ո ւթ յա մ բ հ ի մ ա ք ե զ փ ա կուղու առջև կա նգնեցրի, և որ ո ն ք, նախքան ի մ գիրքը թ աց ե լը , բ ա զ մ ի ց ս տ վել ես ի ն ք դ քեզ։

Ո ւո ր դ ս վ ո ր թ ը 1 դա գիտեր։ Նա ոչ մա ր գ ա ր ե էր, ոչ էլ պ ա յ­ ծա ռա տ ես,

նա շատ սովորա կա ն մ ի մ ա ր դ էր, ինչպես

դու

կ ա մ մ ե կ ո ւրիշը։ Ա յ ն , ին չ նա գ իտ եր, գիտես նաև դո ւ, և ա մ ե ն ոք գիտե ա յ դ ։ Ոա յց նա զ ա ր մա ն ա լի

դիպուկ

է ա սել

ա յդ

մ ա սի ն տ ո ղ ե ր ո ւմ , ո րոն ք ս կ ս վ ո ւ մ են ա յս պ ե ս . «Եվ ոչ լրֆ*Լ մնրկությամբ, ում մոռացմամբ չրֆվւ>*..

Ա յ ո , զնդանի խավարն է մ ե զ պ ա ր ո ւր ո ւմ լ ո ւ յ ս աշխսւըՀ գ ա լո ւ պ ե ս , և շատ բ ա ն եր շուտ ով մ ո ռ ա ն ո ւմ ե ն ք ։ Ա յն ո ւ ա մ ե -

1

Ուորդսվորթ

ոոմաԱտիկրէ

8

Ոլիլյսրմ

(1770 — 1850)—անգլիացի

նշանավոր

պրֆպա

ն ա յն ի վ , ծն վե լո ւց հետ ո, մ ե ն ք դեռ հի շո ւմ ենք ա յլ վ ա յր ե ր ու ժա մա ն ա կն ե ր։ Դեռևս անօգնական մ ա ն ո ւկ ն ե ր ' նստա ծ լի ն ե լ ո վ որևէ մ ե կ ի գրկին կ ա մ հա տակին մ ե ն ք տ ե ն չո ւմ ենք երկրից վ ե ր , Ա յո ՞,

չորեքթա թ

շատ վեր

թ ռ չ ե լո ւ

սո ղա լիս , մասին։

ա յ ո ' ։ Ու մե ր մղ ձա վ ա ն ջե ր ում տ ա նջվում ենք ու տ ա ֊

ռապոէմ' հա լումա շ Լինելով հրեշավոր ու անհա սկա նա լի ի ն չ ֊ որ բանի ն կա տ մ ա մբ ունեցա ծ վա խ ից ։ Ծնվելուն պ ե ս, դեռևս ոչ մի փորձ ձեռք չբ եր ա ծ, ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ , աշխարհ գալու պահից ի վեր արդեն ո ւն ե ն ո ւմ ենք վախի զ գ ա ց ո ւմ ը , վախն ա պ ր ո ւմ է մ ե ր հ ի շ ո ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո ւմ *

|ա կ

ք^շողություններւ»

ծ նվում են կ ենսա փ որձից: եթե խ ոսենք ի մ անձի մ ա ս ի ն , սւպա այն մատղաշ տ ա ֊ ր ի ն ե ր իս , երբ հազիվ էի սկս ել բա ռեր թ ո թ ո վ ե լ , իսկ քաղցի կ ա մ ք ն ե լո ւ պահանջի զգա ցումը ա ր տ ա հա յտ ո ւմ էի անկապ ճ ի չե ր ո վ , ա յ ո ', դեռ ա յդ օրերից ես գիտեի, որ ե ր բ եմ նի թ ա ֊ փա ռել ե մ միջա ստ ղ ա յին տ ա ր ա ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո ւմ ։ Ւմ լեզ ո ւն դեռ ոչ մ ի ա ն դա մ չէր արտ ա բերել

արքատ) բ ա ռ ը , ի սկ ես հի շում

էի, որ ժա մ ան ա կին եղել ե մ ա ր ք ա յա զ ն ։ Ու հի շո ւմ ե մ , որ մի ժա մանակ ես եղել ե մ նաև ստրուկ և ստրուկի որդի, ու պ ա ֊ րա նոցիս երկա թե օղակ եմ կր ե լ։ Ա վ ե լի ՜ն ։

Երեք. . .

չորս...

հինգ տարեկսւն

հ ա ս ա կ ո ւմ

ես

դեռ ե и չ է ի ։ Դեռ նոր էի ս կ զ բ ն ա վ ո ր վ ո ւմ , հոգիս դեռ չէր պ ա ֊ ղել ի մ մ ա ր մ ն ո ւ մ , ի մ ժա մա նա կի մեջ, ի մ շրջապատին հ ա ֊ տուկ հաստատուն կ ա ղ ա պ ա ր ո ւմ ։ Ա յդ շրջանում ա մ ե ն ը , ինչ 1"լ1,լ էի ես ա ն ց յա լի տ ա սնյա կ հազարավոր ի մ կ յ ա ն ք ե ր ո ւ մ , մ ա ր տ ն չո ւմ էին ն ե ր ս ո ւմ ս , մ ա ր տ ն չո ւմ էին դեռ չձևավորված ի մ հ ո գ ո ւմ ' ջա նա լով մ ա ր մ ն ա վ ո ր վ ե լ անձիս մեջ և դառնալ ա յն , ինչ ե ' մ ։ Իսկա պ ես, որ ա ն հ ե թ ե թ ո ւթ յո ւն է, չ է ՞ ։ Իա յց հիշիր, ի մ ը ն ֊ իթերցող, դ ո 'ւ , որը հո ւսո վ ե մ , կթա փ ա ռես ի ն ձ հետ ժ ա մ ա ­ նակի ու տ ա ր ա ծո ւթյա ն մ ե ջ, հիշիր։ խ նդր ո ւմ ե մ , ի մ ը ն թ ե ր ֊ Ց ող > որ ես շատ ֊շատ ե մ մտ ա ծ ե լ ա յդ մ ա ս ի ն , որ երկա ր ֊ ե ր ֊ կա ր տա րիներ,

ա ր յո ւն ո վ ու քր տ ի նքո վ ն եր ծծվ ա ծ ա ն սա հ֊

մա ն խ ա վ ա ր ո ւմ , ես մե նա կ ե մ մ ն ա ց ե լ ի մ մ յ ո ւ ս (Гես ))֊եր ի հետ ' և

շփվել ե մ նրանց, և՜ ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ե լ։ Դ ա ր ձ յա լ վ ե ր ֊

աս{ր ե լ ե մ վ ա ղ եմ ի գ ո յո ւ թ յա ն վշտերն ու տա ռա պ ա նքները, 9

որպեսզի քեզ զիտելիքներ բ ե ր ե մ , որոնք

ինձ հետ կ կ ի ս ե ս '

ազատ ժա մեր ի դ ա նվրդ ով թ ե ր թ ե լո վ գրքիս էջերը։ Ո ւր ե մ ն , ինչպես արդեն ա սա ց ի, եր ե ք, չորս և հինգ տ ա ֊ րեկան հ ա ս ա կ ո ւմ ես դեռ ե ՜ и չէիէ Դեռ նոր էի սկս եւ ա ն ո թ ո ւմ

ձ և ա վո ր վե լո վ բ յո ւր ե ղ ա ն ա լ, երբ հզոր,

Ւմ մ ար մնի

անեղծա նելի

ա ն ց յա լը կա նխ որոշելով, թե ինչ ե մ դա ռ ն ա լո ւ, ներ ա զ դո ւմ էր այն խ ա ռն ուրդին , որից բ ա ղ կ ա ն ա լո ւ էր ի մ ա ն ձը։ Իմը չէր գիշերները հնչող ա յն ձ ա յն ը , որը սա րսա փ ով էր հա գեցված քաջ հա յտ նի մի ա յն պ ի սի բանի ն կ ա տ մ ա մ բ ,

որն ինձ ա ն ­

կասկած հա յտնի չէր և չէր կարող հա յտ նի լ ի ն ե լ ։

Եվ հենց

ն ույն բանը չե՞ն վ կ ա յ ո ւ մ ա ր դյո ք մա նկա կա ն ի մ մ ո լ ո ւ թ յ ո ւ ն ները,

կա տ ա ղո ւթ յա ն բ ռ ն կ ո ւմ ն ե ր ը

կ ա մ քրքիջի ն ոպ ա ները։

Ստ վերների' ի մ նախնյա ց օտար ձա յնե ր ն էին հ ն չո ւմ ի մ ճիչ ո ւ մ , ա ն ց յա լո ւ մ երբևէ ապրած տ ղա մարդկանց ու

կանանց

ձ ա յն ե ր ը ։ Ու երբ մ ռ ն չ ո ւ մ էի կ ա տ ա ղ ո ւթ յա ն մ ո լ ո ւ ց ք ո վ , ա յդ մ ռ ն չ ո ց ո ւմ կար ոռնոցը գա զանն եր ի , որ ա վելի հին էր, քա ն լե ռ ն ե ր ը , և մա նկա կա ն ծղր տ ո ցո ւմ առաջ,

իմ

մ ո լե գ ի ն ,

սւրձա գ ա ն ք վո ւմ

նախնադարյան

ր ո ղջ երկրով

էին

հինա վուրց

մ ե կ տա րա ծվա ծ

հի ստ ե ր իկ ,

Ա դա մ ի

կատաղի

ստ եղծվ ելո ւց էլ

ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ո ւմ

գազանների

ա մ ֊■

ա նիմա ստ մ ո ր ն ֊

չո ցն եր ը ։ Տ ե ս ն ո ՞ ւ մ եք, ես արդեն

բացա հա յտ եց ի

ի մ գաղտնիքը։

Բ ոսորագույն կա տ ա ղո ւթյ ո ՜ ւն ։ Ահա թե ինչն է կործա նել ինձ ա յժ մ ե ա կ ա ն ,

իմ

ա ՞յս

կ յ ա ն ք ո ւմ ։

Ա հա վ ա սի կ,

թե

ինչն է

պ ա տ ճա ռը , որ ըն դա մե նը մի քա նի շա բաթ հետո ինձ դուրս կբերեն ա յս բա նտ ա խ ցից, քարշ

կտան

բարձր

ու երերուն

տ ա խ տ ա կա մա ծին, որի վրա ճ ո ճ վ ո ւմ է ա մ ո ւր ու ձիգ պ ա ր ա ֊ նը։ Եվ ա յդ պարանի օ գ ն ո ւթ յա մ բ ի մ ի ս կ պարանոցից կ կ ա ֊ խեն ի ն ձ ,

և ես

կախ ված կ մ ն ա մ

մինչև մ ե ռ ն ե լ ս ։

Բոսորա֊

գույն կ ա տ ա ղ ո ւթ յո ւն ը ի մ կոր ծա նմ ա ն պատճառն է եղել բ ո ֊ լո ր

մ ա ր մ ն ա վ ո ր ո ւմ ն ե ր ի ս

ժ ա մա ն ա կ,

քանզի

բ ո սո ր ա գ ո ւյն

կա տ ա ղո ւթ յո ւնը ճակա տ ագրակա ն, կործանարար մ ի ժա ռա ն ֊ դու թ յո ւ ն է, որն ինձ բաժին է ը ն կ ե լ լո ր ձա պ ա ր ո ւր

էակների

ժ ա մա ն ա կն ե րի ց , ա յն ժ ա մա ն ա կն ե րի ց , երբ մե ր աշխարհը դեռ նոր էր ս տ ե ղ ծ վ ո ւմ ։ 10

Ոայց կ ա ր ծ ե մ ժա մանակն է, որ ն ե ր կ ա յա ց ն ե մ ի մ ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ը ։ Ես ոչ տ կա րամիտ ե մ , ոչ էլ խ ելա գ ա ր։ Ո ւ ­ զ ո ւմ ե մ , որ դա ք հասկա նա ք դա, այն

ամենինք

ինչ

կա մենում

Դարրել Սթեն դին գ է։ Ձեզնից դ ա լո վ,

անմիջապես

թե

չեք

պ ա տ մ ե լ։

ոմա նք,

կ կռ ա հե ն ,

Ոայց ըն թեր ց ո ղն եր ի ց շատերը,

ա յլա պ ե ս

եմ

ում

հավատա

Ւմ

ա յս տողերը մ ա սի ն

ա ն կա սկա ծ,

անունր կար-

է խ ո սք ը ։

ոչինչ չեն լ ս ե լ ,

և ա յդ ի սկ պ ա տ ճա ռով մի քա նի խ ո ս ք ո վ կ պ ա տ մ ե մ ի մ մ ա ­ սին։ Ո ւթ տարի առաջ Կ ա լի ֆո ր ն ի ա յի հ ա մ ա լսա ր ա ն ի տ նտ եսությա ն

գ յո ւղ ա ­

ֆ ա կո ւլտ ետ ի հո ղա գ իտ ությա ն պ րոֆ եսո րն էի

ես։ Ո ւթ տարի առաջ հ ա մ ալս ար ան ա կան քնկոտ Ոերքլի ք ա ­ ղաքը ց ն ց վ ե ց Հ լ ս ե լ ո վ ա յն լ ո ւ ր ը ։ թ ե երկրաբանական ֆ ա կ ո ւ լ­ տետի լա բո ր ա տ ո ր ի ա ն եր ի ց

մ ե կ ո ւմ

սպ ա նվել

է պրոֆեսոր

Հ ա ս ք ե լլը ։ Մ արդասպանը Դարրել Սթեն դին գն էր։ Ես հենց ա յդ ն ո ւյն Դարրել Սթենդինգն ե մ ։ Ւնձ բռնեցին հանցանքի վ ա յ ր ո ւ մ ։ Թե ով էր արդարացի կ ա մ մե ղա վ ո ր ա յդ վ ե ճ ո ւ մ ճ ն շա նա կութ յուն չ ո ւն ի ։ Դա հ ո ւյժ անձնական խնդիր էր։ Կարևորը մ ի ա յն հետ ևյա լն էր* զ ա յր ո ւյթ ի ն ոպ ա յի պ ա ­ հին, հ ա յտ ն վ ե լո վ բ ո ս ո ր ա գ ո ւյն կա տ ա ղո ւթյա ն ճ ի ր ա ն ն ե ր ո ւմ , որն ա նեծք էր ինձ վրա հա վ ի տ յա ն ս հա վ իտ են ից, ես ս պ ա նեըի ի մ

կ ո լե գ ա յի ն ։ Ա յս պ ե ս

էր ա րձանագրված դատական

որոշման մեջ և, խ ո ս տ ո վ ա ն ո ւմ ե մ , որ ա յս անգա մ դա տա­ րանն ի րա վա ցի էր։ Ո 'չ , ինձ կա խ ելու են ոչ թ ե պ ր ո ֆ ես ո ր Հ ա ս ք ե լլի ս պ ա ն ո ւ­ թ յա ն մե ղ ա դ ր ա ն ք ո վ ։ Ա յդ հա ն ց ա գ ո ր ծո ւթ յա ն հա մա ր ես դա ­ տապարտվեցի ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ ո ւթ յա ն ։ եր եսունվեց տարեկան

էի։ Հ ի մ ա '

Ա յն

ժամանակ

քա ռ ա սո ւն չո ր ս

ես

տարեկան

ե մ ։ Վերջին ո ւ թ տարիներս անց ե մ կա ցրել Ա ե ն - Զ վ ե ն տ ի ն ո ւմ , Կալիֆորնիա նահանգի պետական բ ա ն տ ո ւմ ։ Ա յդ ո ւթ տ ա ր ի֊ ներից հինգն ապրել ե մ լիա կա տ ա ր խ ա վ ա ր ո ւմ ։ Դա կ ո չվ ո ւմ էր մ ե կ ո ւս ա ց վ ա ծ բ ա ն տ ա ր կ ո ւթ յո ւն ։ Ւսկ նրա նք, ովքեր ա ր ­ դեն հա մն ա ռել են, դա ա ն վ ա ն ո ւմ են ողջ֊ողջ թ ա ղ վ ե լ։ Սա* վա յն գ ե ր եզ մ ա ն ո ւմ ապրած ա յ դ հինգ տարիներին ինձ հա11

ջողվեց

հա սնել

ա յն պ ի սի

ա զ ա տ ո ւթ յա ն ,

որպիսին

մարդֆ

կանցից շատ քչերն են վ ա յ ե լ ե լ ։ Ինձ փ ա կել էին մ ե ն ա խ ց ո ւվ , աչալուրջ հ ս կ ո ղ ո ւթ յա ն տակ էի, սա կա յն ոչ մ ի ա յն շրջում £ ի աշխարհով մ ե կ , ա յ լ թ ա փ ա ռ ո ւմ ժ ա մա ն ա կի մ ե ջ ։ Նրա նք, Ժվք եր մ ի քա նի խ ղճուկ տարիներ ի ն ձ նետել էին զնդան, ի ր են ք էլ չ ի մ ա ն ա լո վ ա յդ մ ա ս ի ն , ն վիրա բերել էին հ ա ր յո ւ ր ա մ յա կ -֊ ների ընդա րձա կ մ ի

ա սպ ա րեզ ,

Ա յո,

էդ Մ ո ր ր ե լի շնորհիվ

հինգ տարի շա րունակ ես միջա ստ ղ ա յին տ ա ր ա ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի թա փ ա ռա կա ն էի։ Ստյց էդ Մ ո ր ր ե լը մ ի առանձին պ ա տ մ ո ւ­ թ յ ո ւ ն է։ Նրա մ ա ս ի ն ' ք ի չ հետ ո ։ Ես ախր ա յն քա ն բան ո ւն ե մ պ ա տ մ ե լո ւ, որ դ ժվ ա ր ա ն ո ւմ ե մ , թ ե որտեղից ս կ ս ե մ ։ Ս կ ս ե մ թ եկ ո ւզ և ա յս պ ե ս . ծնվել ե մ Մ ի ն ն ե ս ո թ ֆ ե ր մ ա յ ո ւ մ ։ Մ ա յր и շվ եդացի վտ ա րա ն դու դուստր էր։ Հի լդա Թ ոն նե սո ն էր ա ն ո ւն ը։ Հորս

ա ն վ ա ն ո ւմ էին

Տոնսի

Ս թենդինգ.

նտ բ նիկ

ա մ եր ի կա ց ի էր։ Հորս տ ոհմը ս ե ր վ ո ւ մ էր է լֆ ր ի դ Ս թ ե ն դ ի ն գից, վ ա ր ձվ ա ծ մշ ա կ ի ց , կ ա մ ,

եթե կ ո ւզ ե ք ' ստ րո ւկի ց , որին

Ա ն գ լի ա յի ց վիրջինիական ցանքա ստ ա ններ էին բ ե ր ե լ ա յն հ ի ­ նավուրց շր ջա ն ո ւմ, երբ դեռևս պատանի Վաշինգտոնը* նոր էր մ ե կ ն ե լ

աչքի ա ն ց կա ց ն ելու պ ե ն ս ի լվ ա ն յա ն

Է լֆ ր իդ Սթենդինգի որդին

մա րտ ն չել է

ա նտ ա ռները։

հեղափոխական

բանակին շա ր ք ե ր ո ւմ , իսկ թ ո ռ ը մ ա ս ն ա կ ց ե լ է 1 8 1 2 թ վ ա կա նի պ ա տ երա զմին*2 3։ Հ ե տ ա գ ա յո ւմ չի եղ ել և ոչ մ ի պ ա տ ե ր ա զ մ , որին մ ա ս ն ա կ ց ա ծ չլինի Սթենդինգների տ ո հմ ից որևէ մ ե կ ը ։ Ես' Սթենդին գների տ ո հմ ի վերջին շա ռա վի ղս,

որին շուտով,

վ ի ճ ա կ վ ա ծ է մ ե ռ ն ե լ առանց սե ր ուն դ թ ո ղ ն ե լո ւ , վերջին պ ա ֊ տ ե ր ա զ մ ո ւմ կռ վ ե լ որի

հա մ ա ր

եմ

Ֆ ի լի պ ի ն ն ե ր ո ւմ *

որպես

կ ա ր ի եր ա յի ս

ծա ղկմա ն

գիտական

հրաժա րվեցի Ն եբրա սսյա ն

հ ա մ ա լսա ր ա ն ի

շա ր ք ա յի ն , շ ր ջ ա ն ո ւմ

պ ր ո ֆ ես ո րա կա ն

։ Զ<որշ ՎաշիՆգտոն (1732— 1799) քաղաքական գործիչ ե ԱՄՆ֊ի ա« ռաջին պրեզիդենտ։ Պատանեկան տարիներին Զ՝որշ Վաշինգտոնը ճանապարհորդեր

շատ է

2 Նկատի ունի ԱՄՆ ֊ի' անկախության համար մղվող 177Տ— 1783 Д В . պատերազմը։ 3 Պատերազմ Անդլիայի դեմ։ * Պատերազմ,

որն սկսվեց

1901 թ.*

ԱՄՆ֊ը

շախչախելով Ֆիլիպինյան հանրապետությունը*

նվաճեց Ֆի(խզիններըէ

ա մ բ ի ո ն ի ց ։ Ա ս տ վ ա ՜ծ ի մ ։ Ախր երբ ա յդ ա մենից հրա ժա րվե­ ցի , ինձ ցանկացան անտեսական

պա հել

ֆ ա կո ւլտ ետ ի

ն ույն դեկա ն։

հա մա լսա րա ն ի Ւնձ'

աստղային

գյուդա տա րա-

ծո ւթ յո ւն ն ե ր ի [Թափառականիս, կրքոտ արկա ծա խ նդրիս, հա ր ֊ յ ո I ր ա մ յա կ ի ց հա ր յ ո ւր ա մ յա կ քոչող

Կ ա յեն ի ս,

մ ո ռ ա ց վ ա ծ դա­

րաշրջանների ռաղմա շունշ ք ո ւ ր մ ի ս , վաղուց ի վեր ա նցյա լի գիրկն անհետացած և ն ո ւյն ի ս կ

սլա տ մ ո ւթ յա ն

գր ք ում չ ա ր ­

ձանագրվա ծ օրերի երաղուն բ ա ն ա ս տ եղծ իս ։ Եվ ես հի մա ա յստ եղ ե մ , Ֆ ո լ ս ե մ պետական բանտի Մ ա ր ­ դասպանների Մ ի ջ ա ն ց ք ո ւմ , և բ ո սո ր ա գ ո ւյն

են ի մ ձ եռքերը։

Ես ա յստ եղ ե մ , ես ս պ ա ս ո ւմ ե մ նահանգի պետական մ ե ք ե ­ նա յի կո ղմից որոշված ա յն օրվան, երբ օրենքի սւգտսա վոր֊ ներր ինձ կտանեն ա յն տ եղ , որտեղ, նրանց անկեղծ հ ա մ ո զ մ ա մ բ , ես սլետք է կո ր չե մ խ ա վ ա ր ո ւմ ։ Խավար, որից նրանք զ ա ր հո ւր ո ւմ են* խ ա վա ր, որը նրանց նախապաշարված հոգ ի­ ները

բ ն ա կ ե ց ն ո ւմ

է սա րսափեցնող տեսիլքներով*

խ ավա ր,

որն ա յդ ա հա ր եկյա լն եր ի ն ու

լա լկա ն ն եր ի ն

իրենց իսկ սեփական վախից

ծնվա ծ, իրենց իսկ սեփական

կերպարանքն

ունեցող

աստվա ծների զ ոհասեղանները։

Ա յ ո , ես ա յլև ս երբեք չ ե մ նշանակվի ֆ ա կո ւլտ ետ ի

դեկա ն։

մ ղ ո ւ մ է դեպի

Սա կայն

գյուղատնտեսական

ես հո ղա գ որ ծ ո ւթ յո ւն

գիտ եմ։

Դա ի մ մ ա ս ն ա գ ի տ ո ւթ յո ւն ն էր։ Ես ծնվել էի հողա գործությա ն հա մ ա ր ,

դա ս տ ի ա ր ա կվ ել, սով ո ր ել էի հո ղա գ որ ծ ո ւթյա ն հ ա ­

մ ա ր , և տիրապ ետել էի ա յն ։ Բոլոր հ ա ր ց ե ր ո ւմ , ինչ վ ե ր ա բ ե ­ ր ո ւ մ էր գ յո ւղ ա տ ն տ ե ս ո ւթ յա ն ը , ես հանճար էի։ Մի հա յա ց ք ո վ ես կարող էի որոշել կովի կ ա թ ն ա տ վ ո ւթ յո ւն ը , և ամեն տ ե ­ սակի

ստ ուգ ումն երն

էլ

կհաստատեին ի մ

ճշգրիտ աչքաչա֊

փը։ Հարկ չկա ր, որ ո ւս ո ւմն ա սի ր եի ընդերքը* բավա կա ն էր, որ մի ա նգա մ նա յեի բնանկարին ո ւ արդեն կ ի մ ա ն ա յի նրա թոլոր ա ռ ա վ ե լո ւթ յո ւն ն ե ր ն

ու թ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը ։ Ընդերքի ա լ֊

կա լի ական ո ւթ յ ո ւնն ու թ թ վ ո լտ ո լթ յո ւն ը որոշելու հա մար լ ա կ ­ մո ւսի թ ղ թ ի

կ աթիքը չէի զ գ ո ւմ լ Կ րկնում եմ*

հո ղա գ որ ծ ո ւ֊

թ յ ո ւ ն ճ իր ա մենա բա րձր գիտական տ եսանկյունից* ա յս բ ն ա ­ գ ա վ ա ռ ում հանճարեղ

էի ու մ ն ո ւ մ

եմ

ա յդ պ ի ս ի ն ։

Բայց

և

ա յնպես նա հա նգը, իր բ ո լոր ք ա ղ ա քա ց ի ն եր ո վ ^անդերձ, հա ­ վ ա տ ո ւմ է, որ կկարողանա ինձա նից խ լել ա յդ ի մ ա ս տ ո ւ թ յո ւ 13

նը ' վզիս գցած օղակի և երկրի

ձգողական

օրենքի օգնում

թ յ ա մ բ ի ն ձ ը ն կ ղ մ ե լո վ վերջնական խ ա վ ա ր ո ւմ , կկարողանա խ լե լ ա յդ ի մ ա ս տ ո ւ թ յ ո ւ ն ը , որ կո ւտ ա կ վել է ի մ մեջ հազար­ ա մ յա կ ն ե ր շարունակ և գուրգուրա նքով ա ճ ել է դեռևս օ ր երին,

երբ Տ ր ո յ ա յ ի

մ ա ր գ ա գ ե տ ի ն ն ե ր ո ւմ

դեռ չէին

ւֆյն առա­

ծ ո ւ մ քոչվոր անասնապահերի հոտ երը։ Հա պա

ե գ ի պ տ ա ցո ր ե ՞ն ը։

չա վ ճանաչի կատարած ի մ տարեկան

Կա՞

ա ր դյո ք

եգիպ տ ա ցորենը, քան ե ս ։ Հա պա Ո ւ ի ս թ ա ր ո լմ փորձե՞րդո, որոնց

շա հ ո ւյթ ը

Ա յո վ ա

շնորհիվ

նահանգի

ավելա գրեցի կես մ ի լի ո ն դ ո լլա ր ո վ . . . մտավ։

մ ե կ ը , որն ա վելի եգիպտացորենի

բ ո լո ր

օ կր ո ւգ ն եր ո ւմ

Դա պ ա տ մ ո ւթ յա ն մեջ

Սեւի ական մե ք ե ն ա ն ե ր ո վ շրջող ֆ ե ր մ ե ր ն ե ր ի ց

շա տ ֊

շատերը գիտեն, թ ե ով է իրենց հա մա ր մա տ չե լի դա րձրել ա յդ ա վ տ ո մ ե ք ե ն ա ն ։ Հ ա մա լսա րա ն ա կա ն դասագրքի վրա հա կված անուշիկ աղջիկներից ու ջինջ աչքերով պատանիներից շա տ ֊ շատերն են հ ի շ ո ւմ ,

որ ա յդ ես ե մ

Ո ւի ս թ ա ր ո ւմ կատարած

ի մ փ որձերով նրանց հա մա ր մա տ չե լի դարձրել ո ւս ո ւմ ն ա ռ ո ւթ յո ւն ը ։ Հա պա գ յո ւղ ա տ ն տ ես ո ւթ յա ն զա րգացմա ն մ ե թ ո դ ն ե ր ը ։ Ես գ իտ եմ բ ո լոր կորուստ ների բ ո լոր

պ ա տ ճա ռները, հարկ չ ո ւ ­

ն ե մ կինոժապ ավեններ դի տ ել, նկա տ ե լո ւ հ ա մ ա ր , թ ե որտեդ են թ ա ք ն վ ա ծ աշխատանքի ա նա րտ ա դրողա կա նութ յա ն պա տ ­ ճ ա ռները, լին ե ն դրանք ամբողջ ֆ ե ր մ ա յի ա շխ ա տ ա նքում, թե ֆ ե ր մ ա յի մ ի բանողի աշխ ա տ ա նքում, լին ե ն դրանք գ յո ւղ ա ­ տնտեսական շի ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ի նախագծման գ ո ր ծ ո ւմ , թ ե գ յ ո ւ ­ ղատնտեսական աշխատանքների ծրագրման մ ե ջ ։ Ա յս ա մ ե ­ նը կգտնեք ի մ կ ա զ մ ա ծ տ ե ղ ե կ ա գ ր ք ո ւմ ,

որտեղ

դի ա գ ր ա մ ­

ներ էլ կա ն։ Կարող եք չ կ ա ս կ ա ծ ե լ, որ ա յս ն ո ւյն պահին հա ր ­ յ ո ւ ր հազարավոր ֆ ե ր մ ե ր ն ե ր , խ ո ժ ո ռ ա դ ե մ ո ւ կենտ րոնա ցա ծ, թ ե ր թ ո ւ մ են ա յդ տեղեկա գիրքը' իրենց վերջին

ծխ ամորճից

մոխ իրը թա փ տ ա լո ւց և կողա շենք գնալուց առաջ։

Սա կայն

ի ն ձ արդեն վա ղուց պետք չեն ի մ դի ա գ ր ա մ նե ր ը , բավա կա ն է մ ի հա յա ց ք ն ետ ե մ մա ր դ ո ւ վր ա , որպեսզի հա ս կա ն ա մ նրա հ ա կ ո ւմ ն ե ր ը , տ ե ս ն ե մ , թ ե ինչի է նա ը ն դ ո ւն ա կ , և մ ա թ ե մ ա ­ տիկական ճ շգ ր տ ո ւթ յա մ բ ո ր ո շ ե մ , թ ե ինչպ իսին կլի ն ի նրա աշխատանքի ա ր տ ա դ ր ո ղ ա կա ն ութ յո ւն ը ։ 14

\

Իսկ ա յ ժ մ անհրաժեշտ է, որ ա վ ա ր տ ե մ ա յս պ ա տ մո ւթ յա ն էսռաջին դԼո ւխը* Արդեն ժամը ինն է, իսկ Մ ա րդասպանների ՍԱջանցքում

դա նշանա կում

է,

որ

արդեն

էո Ա սԸ մ ա ր ե լո ւ

ժա մանակն է։ Ես արդեն լ ս ո ւ մ ե մ վ ե րա կա ց ուի ռետինե ներ­ բանների մ ե ղ մ շրշյունը, նա գալիս է դեպի ի մ մե ն ա խ ո ւց ը , որսլեսղի կշտամբի ա յն բա նի հ ա մ ա ր ,

որ դեռ

չեմ

մա ր ել

նավթի լ ա մ պ ը ։ Կարծես ապրողի и սլա ռն ա լիք ն ե րը կարող են վա խ եցնել մի մ ա ր դ ո ւ, որին մա հվա ն են դատապարտել։

ԳԼՈԻԽ

II

Ես Դարրել Սթեն դին գն ե մ ։ Շո ւտ ո վ ինձ կտանեն ա յս մ ե նախցից ու կկա խեն։ Իսկ ա ռ ա յժ մ ես պ ա տ մ ո ւմ ե մ այն մ ա ­ սի ն , ինչ կ կ ա մ ե ն ա յի պ ա տ մ ե լ, և դր ո ւմ ե մ ա յլ ժա մ տնակների ու աշխարհների մ ա ս ի ն ։ Դատ ավճիռը կ ա յա ց ն ե լո ւց հետո

ինձ

ուղարկեցին Սեն-

Ջվենտին բ ա ն տ ը, որտեղ և ա պ րելու էի կյա ն ք ի ս մն ա ց ո ր դ ը ։ Ինձ հ ա մ ա ր ե լ էին « ա ն ո ւղ ղ ե լի » ։ «Ա ն ո ւղ ղ ելի ն » մ ա ր դ ո ւ կեր ­ պ ա րանքով գազան է* գոնե ա յդսլիսին է ների

համար։

Ես

հետև հա նդուրժել

ընկա չէի

անո ւղղելին ե րի

կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ

տադրողական ծ ա խ ս ում նե րը ։

կարգը,

որով­

աշխատանքի

անար­

Ինձ աշխատանքի ուղարկեցին

ջուլա հա կա յին արհեստ ա նոց։ ա տդ ա ն ա րտ ա դրողա կա նութ յունը

նա բանտ ա պ ա ն­

աշխատանքի

հանցավոր

դիվա հար էր ա ն ո ւմ ի ն ձ , Ուրիշ

կերպ ի ն չպ ե ՞ս կարող էր լ ի ն ե լ ։ Չ է ՞ որ աշխատանքի անար­ տադրողակա ն

ծա խ սումները

նվա զա գույնին

հա սցնելը

իմ

մ ա սն ա գ ի տ ո ւթ յուն ն էր։ Դեռ շոգու կ ի ր ա ռ ո ւթ յո ւն ի ց և շոգիով աշխատող ջուլհակի հաստոցի գյուտ ից առաջ, սրանից երեք հազար տարի էլ առաջ, ես փ տ ո ւմ էի Հին Բաբելոնի զն դան ներից մ ե կ ո ւ մ

և, հ ա վ ա տ ա ցն ո ւմ ե մ ,

ա յդ վ ա ղ եմ ի

ժամա­

ն ա կ ն ե ր ո ւմ , մ ե ն ք ' շ ղ թ ա յվ ա ծ ն ե ր ս , ձեռքի դազգահներով շատ ա վե լի ա ր դյո ւն ա վե տ էինք հ յ ո ւ ս ո ւ մ , քան շոգեուժ հա ստ ոց­ ներով հ յ ո ւ ս ո ւ մ

են

Աևն-Քվենտ ին

Աշխատանքի ա յդ հա նցա վոր, ւ եմ> բան էր։

Ես ը մ բ ո ս տ ա ց ա ։

բանտի

կա լա նա վորն երը։

ա նիմա ստ Փորձեցի

մ ս խ ո ւմ ը

գար-

վերակացուներին 15

հուշել մ ո տ ե ր կ ո ւ տ ա սն յա կի ց

ա վելի ա ր դյո ւն ա վե տ միջոց J

ներլ Նրանք բո ղո ք եց ին ղ ե կ ա վ ա ր ո ւթ յա ն ը ,

որից

հետո

ես

հ ա յտ ն վ եց ի մ ե ն ա խ ց ո լմ , ուր զ րկվա ծ էի !ւ լ ո ւ յ ս ի ց , էւ Անը1~ դիցէ Երբ կա դրել

մենա խ ցից

ա զա տեցին,

որոշեցի ին քս ին ձ հա ր ­

աշխատելու ջո լլհ ա կ ա յի ն ա րհեստա նոցի

անարտադրողական

ք ա ո սի

մթն ոլորտ ումt

ա ն իմա ստ ,

Եվ ըմբոստսէցա։

Ւնձ դ ա ր ձյա լ նետեցին մե նա խ ո ւց և զսպաշապիկ հագարինէ Ինձ գցեցին հատակին

ո ւ կախեցին բ թ ա մ ա տ ե ր ի ց .

Տ խ մա ր

վ ե ր ա կա ց ո ւն եր ը , որոնց խ ե լք ը այնքա ն էր կ տ ր ո ւմ , որ$ ն կ ա ­ տ ո ւմ էին ի մ և իրենց տ ա ր բ ե ր ո ւթ յո ւն ը , զ գ ա լո վ, որ շատ էլ հի մա ր չ ե մ , ծա ծուկ թ ա կ ո ւմ էին ինձէ Ա յս

ա նիմա ստ խ ոշտա նգումը

տևեց

եր կո ւ տ ա րիt Ջար-

հ ո լր ե լի բան է, երբ կ ա պ ո ւմ են ձ ե ռ ք ե ր դ Ու ոտ քերդ, և ա ռ ա ­ վել զ ա ր հո ւր ելի , եթե դրան ա վ ե լա ց ր ա ծ , նաև առնետներն են քեզ փ ո ր ձ ո ւմ հոշոտելէ Ա ռնետ ները ի մ բանտա պաններն էին, և նրանք հոշոտեցին ի մ

ուղեղը ,

հոշոտեցին ի մ

մեջ եղած

լ ա վ ա գ ո ւյն ը , հոշոտեցին հ ո գ ի սг Ւսկ ես , ես , որ ի մ նախորդ կ յա ն ք ո ւմ խիզախ մա րտ իկ էի, ա յժ մ յա ն կ յ ա ն ք ո ւմ պ ա յքա ր ի հա մ ա ր ոչ մ ի բա ն ի պետք չէ ի t Ես ֆ ե ր մ ե ր էի, հողա գործ, կա բինետ ա յին գիտնական, լա բ ո ր ա տ ո ր ի ա յի ստ րո ւկ, և մ տ ա -, ծ ո ւմ էի մ ի ա յն հողի ու մ ե կ էլ այն մ ա ս ի ն , թ ե ինչպես բ ա զ ­ մա պ ա տ կել հողի բ ե ր ք ա տ վ ո ւթ յո ւն ը ։ Ես մա րտ նչել ե մ Ֆ ի լի պ ի ն ն ե ր ո ւ մ , ք ա ն ի որ ա յդպ ի ս ին էր 0 թեն դինգն երի տ ո հմ ի

ա վ ա ն դ ո ւթ յո ւն ը t Ես

ներքուստ ռա զ ­

մ ա տ ե ն չո ւթ յա ն ոչ մ ի հ ա կ ո ւմ չ ո ւն ե ի , Ա յ դ ամենը բ ա վ ա կ ա ­ նին ա ն հ ե թ ե թ էր. ի ն չո ւ էր մ ե կ ը անհրաժեշտ հ ա մ ա ր ել պ ա յ ­ թ ո ւց ի կ ն յո ւ թ ե ր ո վ թ խ ա մ ո ր թ , փոքրիկ օտարազգիներէր մ ա ր ­ մին ն երը բ զ կտ եր Տա րօրինա կ էր ակա նատես լ ի ն ե լ, թ ե ի ն չ ­ պես է գ ի տ ո ւթ յո ւն ը իր հ ա յտ ն ա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի և գ յո ւտ ա ­ րա րների ուղեղների ողջ հ զ ո ր ո ւթ յո ւն ը

պ ո ռ ն կ ա ց ն ո ւմ ' պ ա յ ­

թ ո ւց ի կ ն յո ւթ ե ր ը բ ռ ն ո ւ թ յ ա մ բ մ տ ց ն ե լո վ թ խ ա մ ո ր թ ն ե ր ի մ ա ր ­ մ ի ն ն եր ի մ ե ջ t Ենչպես արդեն ա սա ց ի, տատված ա վ ա ն դ ո ւթ յա ն ը

Սթենդինդների հետ և ե լո վ ,

տ ո հ մ ո ւմ

հաս-,

ես զինվորա գրվեցի itjt

եկա ա յն ե զ ր ա կ ա ց ո ւթ յա ն , որ նվա զա գ ույն հ ա կ ո ւմ ն ի ս կ չ ո ւ ­ ն ե մ ռա զ մա կա ն արհեստի ն կ ա տ մ ա մ բ , ը ստ ե ր և ո ւյթ ի ն ն ո ւ յ ն ֊

Նիսի

եզ ր ա կ ա ց ությա ն հանգեցին նաև ի մ

պ ե տ եր ը ,

որով֊

հքւտև շատ շուտով ին ձ նշանակեցին ս պ ա յա կ ո ւյտ ի գրագիր, ևՀպյդպես էլ, գրասեղանի առջև նստա ծ, ես անցկացրի ա մ ֊ բռղջ ի и ւզ ան ո ֊ ա մ ե ր ի կ յ ա ն պ ա տ երա զ մը։ Ւնչպես տ ե ս ն ո ւմ եք,

ջո ւլհա կա յի ն

ա րհե ստ ա նո ց ո ւմ աշ֊

խտտանքի ա ն ա րտ ա դրողա կա ն ութ յուն ը

ինձ

ա յդպ ե ս

դիվա ֊

հար էր ա ն ո ւմ բ ն ա վ էլ ոչ ա յն պ ա տ ճա ռով, որ ես բ ն ո ւյթ ո վ ռազմատ ենչ էի, ա յլ այն պ ա տ ճա ռով, որ մտ ա ծող էի։ Ուստի և բանտապանների կո ղմից ընկա ((ան ուղղելիներիդ

ե ն թ ա ր կ վ ո ւմ էի հ ա լա ծա ն ք ի,

կա րդը։

Մ ա ր դ կ ա յի ն

և

ուղեղն աշխա֊

տ ո ւմ է յո ւր ո վ ի , և ես պատժվեցի ա յդ ուղեղի ա նկա խ ությա ն պ ա տ ճա ռով ։ Երբ ի մ ((ա ն ո ւղ ղ ե լի ո ւթ յո ւն ը դ ա յնքա ն ակնհայտ դարձավ, որ բանտապետ Ա ղերթոնն ինձ կանչեց իր ա ռ ա ն ձ֊ նտ սե նյա կ ը

քարոզ

կա րդա լու

ն պ ա տ ա կով,

ա հա վա սիկ,

թե

ինչ ասացի ն րա ն . — Շ ե ֆ , որքան ա ն հե թ եթ է ենթա դրել , որ ձեր առնետ ա ֊ իւեղդ վերակա ցուներն ընդունա կ են ի մ ո ւղեղից դուրս մղ ել ա յն , ինչը դրոշմվա ծ է ա յդքա ն պարզ ու հ ստ ա կt Ա յս բ ա ն ­ տ ո ւմ ա ն հե թ եթ է գործի ամբողջ դ ր վա ծք ը ։ Գ ուք քաղաքագետ ե ք ։ Ռուք կա ր ո ղ ա ն ո ւմ եք բ ա ն ս ա ր կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի սա րդոստ այն հ յուսել, տեսակի

և Ա ան ֊Ֆ ր ա ն ցի սկո յ ի րա ր մե ն ն երի ու նրանց ամեն պնակալեզների

դարձնել մի

ա յնպ իսի

քաղա քա կան

տաք ա ն կ յո ւն ,

զ բա ղեցն ում եք ։ Բայց դուք չեք

ա զ դե ցո ւթ յո ւն ն եր ը որպիսին ա յ ժ մ

կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ

դուք

ջութ գ ործել,

ա յդ գ ո ր ծ ո ւմ դուք տգետ ե ք ։ Ձեր ջո ւլհա կա յի ն արհեստանոցը հնացած է մո տ հիսուն տ ա ր ով. . . Սա կա յն ւսրժեո ա ր դյո ք կրկնել ա յդ ամբողջ ճ ա ռ ը . ախր ես մի երկա րաշունչ ճառ արտ ա սա նեցի։ Բացատրեցի, թե որպիսի հիմա րն է նա, ու

բանտապետն էլ

վերջնականապես

հ ա մ ո զ վ ե ց , որ ես անհուսա լի կերպ ով ա նուղղելի ե մ ։ Շանը ա սա , ա ռ ա ծը ։ Շատ

որ կատաղած է. . . գ եղեցիկ։

դե,

Բանտապետ

ձեզ հա յտ նի է ա յս

Աղեր թոնը վերջն ա կա ­

նապես վրաս հաստատեց ի մ հ ա մ բ ա վ ը ։ ք ա վ ո ւթ յա ն նոխազ էի։ Շատ ու

Ես մ ի հոյա կա պ

շատ անգա մներ

ինձ վրա

բարդեցին մ յ ո ւ ս կա լա նա վորների մ ե ղ ա ն չ ո ւմ ն ե ր ը , և ես , վ ա ր ֊ ձա հա տ ույց լ ի ն ե լո վ նրանց փոխ արեն,

դ ա ր ձյա լ հ ա յտ ն վ ո ւմ 17

f

Ջեկ Լոնդոն, I C.

Էի մ ե ն ա խ ց ո ւմ ' հաց ո ւ ջրի հույսովէ Կամ էլ բթամատերիա կա խ ո ւմ էին ի ն ձ , և ա յ դ վ ի ճ ա կ ո ւ մ թ ո ղ ն ո ւ մ ժա մեր շա րու­ նա կ, որոնցից յո ւր ա ք ա ն չյո ւր ը թ վ ո ւ մ էր ա վ ելի ա ն սա հմա ն, քան ն ա խ կի նո ւմ ապրած ի մ

կ յա ն ք ե ր ի ց ց ա ն կ ա ց ա ծ ը t

J

Խելացի մա ր դիկ հաճախ դաժան են լին ո լմէ Р ա յց հիմլարների դ ա ժ ա ն ո ւթ յա նը չափ ու

սա հմա ն

չ կ ա t Բոլոր ն ր ֆ ն ք ,

որոնց ես ե ն թ ա ր կ վ ո ւմ էի, բանտա պետից մինչև վերջին վ ե ­ ր ա կա ց ո ւն , բ թ ա մ ի տ անասուններ էին։ Հ ի մ ա դուք կ ի մ ա ն ա ք , թ ե նրանք ինչ բերեցին ի մ գլխին։ Բա նտ ում մ ի կա լա նա վոր կար, բա ն ա ս տ եղծ էրէ Նա թ ո ւ յ լ ծնոտով ու նեղ ճա կա տ ով ա յլա ս ե ր վ ա ծ ի մեկն էրէ Ե 'վ դրա­ մա ն ե ն գ ։ Ե 'վ վւսխկոտ։ Ե 'վ մատնիչէ Ե 'վ խ ա ծն ո ղէ Հո ղա գ ի ­ տ ո ւթ յա ն պ րո ֆ ես ո րի հա մ ա ր դա փ ո ք ր -ի ն չ ա նսովոր բ ա ռ է, կա սեք դ ուք, բ ա յց ն ո ւյն ի ս կ հո ղա գ իտ ությա ն պ ր ոֆ եսորն կարող է սով ո ր ել ա նսովոր բ ա ռ ե ր ,

եթե նրան

էլ

ցմա հ բան­

տ ա ր կո ւթ յա ն դատ ապա րտ ենt Դր ա մ ա ն են գ բա նա ստ եղծի

անունը Սեսիլ

Ո լի ն վ ո լդ էր։

Առաջին անգամը չէր, որ նա դատապարտվել ո ւ հ ա յտ ն վ ել էր բանտի երկա թե ճաղերի հե տ և ո ւմ , բ ա յց և ա յն պ ե ս , ա յս ան­ գ ա մ նրան յ ո թ տարվա բ ա ն տ ա ր կո ւթ յա ն էին դա տ ապա րտել, քանի որ մա տ ն իչ էր ու դա վա ճա ն։ Օրինակելի վա րք դրսևո­ ր ե լ ո ւ դ ե պ ք ո ւմ նրա ա յդ ժա մկետ ը կարող էր կ ր ճ ա տ վ ե լ։ Ւսկ ի մ ժա մկետ ը ա վ ա ր տ վ ե լո ւ էր ի մ մա հվա ն հետ ։ Սա կա յն ա յդ խ ղճուկ վ ի ժ վ ա ծ ք ը , ջա նա լով ձեռք

բերել

ա զա տ ությա ն

մի

քանի կա րճ տա րի, կա րողա ցա վ ի ն չ- ի ն չ հնա րներով ի մ ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կո ւթ յա նն ա վ ելա ց նե լ հ ա վ ի տ են ա կա ն ութ յա ն հ ի մ ն ա ­ վ ո ր մ ի կտ որ։ Դ եպ քե ր ը ,

որոնք ես

ձեզ կ պ ա տ մ ե մ

հ ե ր թ ա կ ա ն ո ւթ յա մ բ ,

ինձ հա յտ նի դարձան բ ն ա վ էլ ոչ ժա մա նա կա գրա կա ն հետ ևո­ ղ ա կ ա ն ո ւթ յա մ բ ու ա ն մի ջ ա պ ե ս։ Ա յ դ Սեսիլ Ո լի ն վ ո լդ ը կ ա մ ե ­ ն ա լո վ շա հել բանտի ամբողջ ղ ե կա վ ա ր ո ւթ յա ն հո վ ա ն ա վ ո ր ո ւ­ թ յ ո ւ ն ը ՝ սկս ա ծ վե ր ա կա ց ո ւի ց ո ւ բ ա նտ ա պ ետ ից' վերջացրած բա ն տ ա յի ն տ ե ս չո ւթ յա մ բ ո ւ նահա նգա պ ետ ով, իբ ր կանխ ա­ մ տ ա ծ վ ա ծ փախուստի ա պ ա ց ո ւյց նե ր հ ե ր յո ւր ե ց ։ Ա յ ժ մ ն կա ­ տի ունե ցե ք հետ ևյա լ հ ա ն գ ա մ ա ն ք նե ր ը, վորները ա յն պ ե ս էին ա տ ո ւմ 18

աJ բ ո լոր կ ա լա ն ա ­

Սեսիլ Ո ւ ի ն վ ո լդ ի ն ,

որ նրան

\ ¥ ոլԱ ւ է ե ն տալիս ն ո ւյն ի սկ մի պտղունց ծխախոտ դնել փ ա յ ­ տոջիլների մրցարշա վի ժ ա մ ա ն ա կ , իսկ փ ա յտ ոջիլների մը ր ց արշավները

կալա նա վորների

ա մ են ա սի ր ա ծ

զ վ ա ր ճո ւթ յո ւն ն

էր. ր ) ես մի շուն էի, որին կատ աղա ծ էին ա ն վ ա ն ո ւմ . գ ) Սեսիլ Ո ւի նվուդի մտ ացա ծին փախուստի հա մա ր հենց ա յդ պ ի ­ սի շներ էին անհրաժեշտ. ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ յա լն ե ր ի ց , թ ր ծ վ ա ծ ն երից, ա նուղղելիներից որևէ մ ե կ ը ։ 9 ա յց ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կյա լն ե րը ա տ ո ւմ էին Սեսիլ Ո ւ ի ն վ ո լդին, ու երբ նա առաջարկեց խ մ բ ա կ ա յի ն փախուստի իր ծրադիրը> կա լա նա վորները ծանակեցին և լո ւտ ա ն քն ե րի տարափ տեղացին Ո ւի նվուդի վ ր ա . բոլորն էլ դիտեին, որ նա մատնիչ է։ Սա կա յն , ի վերջո, Ուինվուդը կարողացա վ նրանց հ ի մ ա ­ ր ա ց ն ե լ։ Հիմա ր ա ցր ե ց բանտի ք ա ռա սուն ա մ են ա խ ելո ք ու խ ո ­ ր ա մ ա ն կ գլուխ ների։ Նորից ու նորից կ պ չո ւմ էր նրանց։ Պատ­ մ ո ւ մ էր ա յն ա զ դե ցո ւթյա ն

մա սին,

որից ինքն օ գ տ վ ո ւմ էր

բ ա ն տ ո ւ մ , քանի որ բ ա նտ ա յին գ ր ա ս ե ն յա կ ո ւմ գրագիր էր, և բանտի —

դեղատունը

ազատ ե լ ո ւ մ ուտի ի ր ա վ ո ւն ք ունե ր ։

Ա պ ա ց ո ւց ի ր , — ասաց

նրան

Լողլող մ ա կա ն վա մ բ

Рի լլ

Հոջը, որը գնացք կո ղո պ տ ելո ւ հա մ ա ր իր ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ ո ւ­ թ յա ն տարիներն Լր մ ա շ ո ւմ , հոգու խ ո ր ք ո ւմ փ ա յփ ա յե լս վ մի երանելի ց ա ն կ ո ւ թ յո ւ ն ' որևէ

կերպ

դուրս պ ր ծ ն ե լ,

վ ե ր ստ ա ­

նալ կորցրած ա զ ա տ ո ւթ յո ւն ը , որպեսզի սպանի գնացքի կ ո ­ ղոպտէք ան ժամանակ իր մե ղսա կ ից ընկեր ո ջը , որը դա տ ա րա ­ ն ո ւմ ց ո ւց մ ո ւն ք էր տվել Ոիլլի դ ե մ ։ Սեսիլ Ուինվուդը ընդունեց

ա ռ ա ջ ա ր կ ո ւթ յո ւն ը ։

Նա հ ա յ ­

տարարեց, թե փախուստի գիշերը կքնացնի պ ա հա կն եր ի ն ։ — Խոսքից

էժան

բան

չ կ ա , — ասաց

նրան

Լողլող

Ոիլ[

Հոջը։ — Մեզ ապրանքն է պ ետ ք։ Ա յս գիշեր ք ն ա ց ր ո ւ պա հա ­ կին։ Ոարնեմն է հ ե ր թ ա պ ա հ ո ւմ ։ Սողունի մ ե կն է։ Երեկ ի ր ի կ ­ ն ա դեմին Խ ելագարների Մ ի ջ ա ն ց ք ո ւմ

ծեծեց

վերնա հարկը

խ անգարվա ծ չին ո ւկի ն ։ Նա արդեն հանձնել էր հեր թ ա սլա հութ յ ո ւ ն ը , երբ չինուկին ծ ե ծ ո ւմ էր։ Ա յս օ ր նա հ ե ր թ ա պ ա հ ո ւմ է գիշերը։ 'Ոնացրու, և թող նրան վռնդեն ա յս տ ե ղ ի ց ։ Եթե կ ա ­ րողացար գլուխ բ ե ր ե լ, նոր մ ի ա յն կխ ոսենք գործի մ ա ս ի ն ։ Ա յս ամենը հ ե տ ա գ ա յո ւմ ինձ պա տ մեց Լողլող Ս ի լլը ։ Սե< սիլ

Ուինվուդը բո ղո քա ր կեց

ա յսքա ն

հապճեպ

փ ո ր ձ ո ւթ յա ն 19

դ ե մ ։ Իրեն ժ ա մա ն ա կ է պետք դեղատնից քնա բեր դեղ թռցնեի լ ո ւ հ ա մ ա ր , բա ցա տ րեց նաt ժ ա մ ա ն ա կ տվեցին և մ ե կ շս$~ բ ա թ անց նա հ ա յտ ա ր ա ր եց , որ ա մ են բան պ ա տ ր ա ստ չէ ։ Դառն փորձից ի մ ա ս տ ն ա ց ա ծ հանցա գործները, որոնք ց ^ ա հ բ ա ն տ ա ր կ ո ւթ յա ն

էին դա տ ա պ ա րտ վել, նստեցին ո ւ ս պ ա ս ե ­

ց ի ն ' կ ք ն ի ՞ Զա րնեմը , թ ե " ոչг Եվ Զա րնեմը ք ն ե ց ։ Նրան գտան ք նա ծ վ ի ճ ա կ ո ւմ և հեռացրին աշխատանքից, որովհետև' ք ն ե լ էր հեր թ ա պ ա հ ո ւթ յա ն ժա մա ն ա կ։ Ա յս

միջա դեպ ը

վ ս տ ա հ ո ւթ յո ւն

նեշնչեց

ր ի ն ։ Մ ն ո ւ մ էր ավագ վերա կա ցուին Ո ւի ն վո լդը

ա մ են

օր

ա մ ե ն ա յն

բ ա ն տ ա ր կ յա լն ե ­

հ ա մ ո զ ե լը ։ Իսկ Սեսիլ

մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ թ յա մ բ

զ ե կ ո ւ­

ց ո ւ մ էր նրան իր ի սկ ե ր և ա կ ա յո ւթ յա մ բ ձ եռնա րկվող փախուս­ տի նախապատրաստական աշխատանքների մ ա ս ի ն ։ Ա յն մ ա ­ սին, թ ե դա ինչպես է տեղի ո ւն ե ց ե լ, ես ի մ ա ց ա արդեն մեկ տարի անց. ա հա վա սիկ որքան ուշ են բաց ահա յ տ վ ո լ մ բա ն­ տ ա յին գաղտնի բ ա ն ս ա ր կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ։ Ո ւի նվո լդը

հա յտ ն ե ց ,

որ փ ա խ չելու մ տ ա դ ր ո ւթ յո ւն

ո ւն ե ­

ց ո ղ և ա յդ գաղտնիքը իրեն վ ստ ա հա ծ ք ա ռ ա սուն բա նտ ա րկ­ յա լն ե ր ը

ա յն պ ի սի

որ ամեն

բան

ա զ դ ե ց ո ւթ յո ւն

արդեն

են ձեռք բ ե ր ե լ բ ա ն տ ո ւ մ ,

նա խ ապա տրաստվա ծ է

կա շառված

պա հակների օ ժ ա ն դ ա կ ո ւթ յա մ բ դրսից ատրճա նա կներ բ ե ր ե ­ լ ո ւ հա մ ա ր ։ — Ա պ ա ց ո ւց ի ' ր , — հա վանաբա ր

պահանջել

է

վերակա­

ց ո ւն ։ Եվ դր ա մ ա ն են գ բանա ստ եղծը ա պ ա ց ո ւց ե ց ։ Որպես կա նոն, փ ռ ո ւմ աշխատանքը օր ու գիշեր չէր դ ա դ ա ր ո ւմ ։ Բանտարկ­ յա լն երից

մ ե կ ը ՝ հ ա ց թ ո ւխ ը ,

որն ա շխա տում

էր

գիշերային

առաջին հ ե ր թ ա փ ո խ ո ւմ , լր տ ե ս ո ւ մ էր ավագ վե ր ա կ ա ց ո ւէ օգ­ տին, և Ո լի ն վ ո լդ ի ն դա հա յտ ն ի էր։ ■ *— Ա յս գէջեր>— վեր ա կա ց ո ւի ն

ասաց

Ո ւի ն վ ո լդ ը , — Սա -

մ ե ր ֆ ե յս ը քա ռ ա սո ւն չո ր ս տ րա մաչափի մ ի դ յո ւժ ի ն ա տ րճա ­ նակ է բ ե ր ե լ ո ւ դ ր սի ց ։ Իր հաջորդ հե ր թ ա փ ո խ ո ւթ յա ն ժ ա մ ա ­ նակ նա բ ե ր ե լո ւ է նաև փ ա մփ ո ւշտ ն եր ը ։ Իսկ ա յս գիշեր փ ռ ո ւմ ի ն ձ կհանձնի ունե ք։

ա տ ր ճա նա կն եր ը ։

Դուք

փ ռ ո ւմ

ձեր

մա ր դն

Վաղը ա ռ ա վ ո տ յա ն հենց ձեր մա րդն էլ ա յդ մ ա ս ի ն

կզեկուցի ձ եզ ։

Ա տդ Ս ա մ երֆե յ ս ը Դ ո ւմ բոլդտ

օկրուգի

կ ո ղ մ ե ր ո ւմ ծն վա ծ

մի հ ա ղ թ ա ն դա մ մա րդ էրէ Լին ելով բա ր եհ ո գի ,

մ ե ղ մ , սահ­

մա նա փակ ուղեղի տ եր' նա դ եմ չէր բա նտ ա ր կյա լն ե րի

հա ­

մա ր դրսից ծխախոտ բ ե ր ե լո վ մ ե կ - ե ր կ ո ւ դոլլա ր վ ա ս տ ա կ ե լ։ Ա յդ գիշեր նա վերա դա րձել էր Ս ա ն -Ֆ ր ա ն ց ի սկո

կատարած

ո ւղ և ո րո ւթ յո ւն ից և իր հետ տասնհինդ ֆունտ հրաշալի ծխախոտ էր բ ե ր ե լ։ նա ա յդպ իսի բաներ առաջ էլ էր ա ն ո ւմ և ծխա/նոտր հա ն ձ ն ում էր Սեսիլ Ո ւի ն վ ո ւդ ի ն ։

Ա յս

ա ն դա մ

էլ

նա

ծխախոտը փ ռ ո ւմ հանձներ Սեսիլ Ուի ն վ ո ւղ ի ն ։ Դա մի ծանր, սովորական թ դ թ ո վ փ ա թ եթ ա ծ ծրար Լր, թ յո ւ ն ը ոչ ա յլ ինչ էր, եթե ոչ

որի

պ ա ր ո ւն ա կ ու­

բ ո լոր ո վ ի ն անվնաս ծխախոտ։

Մ ատնիչ հացթուխ ը իր թ ա քստ ոցից սւեսաւէ, որ Ո ։ինվուդին ծրար են հա ն ձ ն ո ւմ ,

և հետ ևյալ

օրն

ա յդ մա սի ն

զեկուցեց

ավադ վ ե ր ա կա ց ո ւի ն։ Եվ հենց ա յստ եղ էր, որ դրա մա նենդ բա նաստեղծը չ կ ա ­ ր ողա ցա վ սանձահա րել իր ծ utյր ա հեղ որեն խիզախ երևակայ ո է թ յո ւ ն ը ։ նա շեղեց հարվածի ո ւղղո ւ թ յո ւն ր , և ես հինգ տ ա ­ րով

հա յտ նվեցի

նախճ մ ե ն ա խ ց ո ւմ ,

և ա պ աճ մ ա հա պ ա ր տ ­

ների ի ւ ր ո ւ մ , որտեղ և գ ր ո ւմ ե մ ա յս տ ողերը։ Р ա յց ա յն օր ե­ րին ես չէի էլ կ ա ս կ ա ծ ո ւմ , թե ինչ է տեղի ո ւն ե ց ե լ։ Նույնիսկ չղիաեի փախուստի նախ ապատրաստման մ ա ս ի ն , որի հա մար Սեսիլ Ո ւինվուդը ներգրավել էր ք ա ռ ա սուն ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ­ յա լն ե ր ի ։

Ոչինչ, բա ցա րձա կա պ ես

ոչինչ չգիտ եի։ Մ յո ւս ն ե ր ն

էլ ինձնից ա վելի քիչ բան գիտեին։

Ոա նտ ա րկյա լներր չղի~

տ եին, որ Սեսիլ Ուինվուդը որոշել է նրանց դա վ ա ճ ա ն ել։ Վ ե ­ րակա ցուն չգիտեր, որ Սեսիլ Ո ւինվուդը ք թի ց բ ռն ա ծ մա ն է ա ծ ո ւմ ի ր ե ն ։ Ա ռա վել նվազ կասկա ծներ ուներ Ս ա մ ե ր ֆ ե յս ը ։ Վա տթա րա դույն մ ի ա յն

դ ե պ ք ո ւմ

բ ա ն տ ա ր կյա լն ե րի

նրա

խզճի վ ը ա

հա մա ր

ծխախոտ

ծանրացած էր բ ե ր ե լո ւ

հա ն ­

ցանքը։ Ա յ ժ մ լ ս ե ք , թ ե ինչ ա ն հ ե թ ե թ , ինչ մ ե լո դ ր ա մ ա տ ի կ զ ա ռ ա ն ­ ց ա նք դուրս տվեց

Սեսիլ Ո ւի ն վ ո ւդ ը . Հետ ևյա լ առավոտ նա

ց ն ծ ո ւթ յ ա մ բ հանդիպեց ավագ վե ր ա կա ց ո ւի ն ։ եվ նրա երևա­ կ ա յո ւ թ յո ւ ն ը սա նձա զերծ եղա վ։ —— Ա յ ո , դու չէիր ս տ ո ւմ , նա ի սկա պ ես ծրար է հ ա ն ձ ն ե լ, — ա սաց վե ր ա կա ց ո ւն ։

__ Եվ ա յդ ծրարի պ ա ր ո ւն ա կ ո ւթ յո ւն ը լի ո ւ լ ի բավա կա ն էէ Հորպեսզի ամբողջ բանտը հօդս ց ն դ ի , — հա յտ ա րա րեց Ո ւ ի ն ֊ վ ո ւդ ը ։ — Ի՞նչ պ ա ր ո ւն ա կ ո ւթ յո ւն , — ա հա բեկվեց վ ե ր ա կ ա ց ո ւն ։ — Դինա միտ ն ո ւ

դետ ոնա տ որները, — դուրս

տվեց ա յդ

*տ խ մա րը։ — Երեսունհինգ ֆ ո ւն տ ։ Ջեր մա րդը տ ե սա վ , թ ե ի ն չ ֊ պես Ս ա մ ե ր ֆ ե յս ը ինձ հա նձներ ա յդ ա մ ե ն ը ։ Ա յս խ ոսքի վրա ,

հա վա նա բա ր,

վերա կա ցուն ք ի չ մնաց

կա թ վ ա ծ ստ ա նա ր։ Նրան կա րելի է մ ի ա յն խ ղ ճ ա լ։

Կատա՞կ

եք կ ա ր ծ ո ւմ երեսունհինգ ֆ ունտ դի ն ա մ ի տ ը , այն էլ բանտի Ն երսում։ Ա ս ո ւ մ են, որ կապիտան Ջ ե մ ի ն ( ա յդպ ես էր վե րա կա ցուի անունը) ը ն կ ե լ է աթոռին ու ե ր կ ո ւ ձ ե ռ ք ո վ բ ռն ել գլուխ ը։ — Իսկ

ո ր տ ե՞ղ

է,

որտ ե՞ղ

ն ա ։ — Ես պետք է անմիջապես

է

դ ի ն ա մի տ ը, — ԸՂաէԼ^Լ է

վ ե ր ա ց ն ե մ մե ջտ եղ ից ։ Հենց

հի մա գնանք ա յն տ եղ ։ Ա յստ եղ Սեսիլ Ուի ն վո ւդը հա սկա ց ա վ իր սխ ա լը ։ — Դինա միտ ը թ ա քցրել ե մ , — ստեց ն ա ։ Ա յ ժ մ նա արդեն ստ իպ վա ծ էր շա րունակել իր ստերի շայ ւ ա ն ը , քանի որ ծ ր ա ր ո ւմ ծխախոտի

փոքրիկ

փ ա թեթներից

բացի ոչինչ չէր ե ղ ե լ, և ա յ դ փ ա թեթներն էլ վա ղուց արդեն սովորա կա ն —

ճա նապ արհով

հասել

էին

բ ա ն տ ա ր կյա լն երինt

Շատ լ ա վ , — ասաց կապիտան Ջ ե մ ի ն , ի նքզ ինքը հա*

վ ա ք ե լո վ ։ — Անմիջապ ես Ոայց

ինձ

ո ւղեկցիր

ա յն տ ե ղ г

ավագ վերա կա ցուին որևէ տեղ ո ւղ ե կ ց ե լո ւ առիթը

թ լա ր , քա նի որ ոչ մ ի տեղ դինա միտ չէր թ ա ք ց վ ա ծ ։ Պարզա­ պ ե ս , ա յդ դինա միտ ը գ ո յո ւ թ յո ւ ն չէր ունե ցե լ ոչ հի մա և ոչ էլ առաջ. ոչ մի տեղ գ ո յո ւ թ յո ւ ն չէր ո ւն ե ց ե լ, բ ա ց ա ռ ո ւթ յա մ բ ա յն սրիկա Ո լի ն վ ո լդ ի ե ր և ա կ ա յո ւթ յո ւն ի ց ։ Ա յնպ իս ի վիթխ ա րի բ ա ն տ ո ւմ , ինչպիսին է Ս ե ն - Ք վ ե ն տ ի նը, միշտ էլ կգտնվեն բ ա զ մ ա թ ի վ ծ ա կ ո ւծ ո լկ ե ր ։ Եվ մ ի ն չ ՍեԱիլ

Ուի ն վո ւդը

էլ,

պետք է

քա յլո ւմ

են թ ա դ ր ե լ,

էր կապիտան ա շխա տում էր

Ջեմիի

հետ ,

կատաղի

միտ քն

ա րա գ ոլ-

թ յա մ բ ։ Ինչպես հ ե տ ա գ ա յո ւմ կապիտան Ջ ե մ ի ն զ եկո ւց ել է բանտի գլխավոր ղե կ ա վ ա ր ո ւթ յա ն ը իև դա հաստատ ել է նաև Ո ւի ն -

22

վ ^ ւդ ը ), գաղտնարանի ճանապարհին Ո ւի նվուդն ա ս ո ւմ է , , որ դինա միտ ը թ ա ք ց ն ե լի ս ես էլ ե մ եղ ել նրա հետ լ Իսկ ես հենց նոր էի դուրս եկել մե ն ա խ ց ի ց , որտեղ ա ն ց

ԷՒ

կացրել հինգ օր, ու դրանից յո թ ա ն ա ս ո ւն ժ ա մ ը ' զսպ ա ­

շա պ իկով.

և ա յնպ ես

էի ո ւժ ա ս պ ա ռ վ ե լ,

որ ն ո ւյն ի ս կ բ թ ա ­

միտ բանտապանները ա յդքա ն բանը հասկացան ո ւ որոշեցինինձ անմիջապես ջուլհակա նոց չ ո ւղ ա ր կ ե լ։ Եվ Ո ւի նվուդը ի ն ձ պ ա տ մ ո ւթ յա ն մեջ քաշեց ա յն ժա մ ա ն ա կ , երբ մ ե կ օր հա ն ­ գը ստ ա նա լու թ ո ւ յ լտ վ ո ւ թ յ ո ւ ն էի ստ ա ց ե լ, որպեսզի չա փ ա զա ն ց խիստ պատժից հետո վերականգնեի ո ւժ եր ս։ Ա յ ո , նա հա տ ­ կապես ի մ անունն էր տվել որպես իր հա մ ա խ ո հ ի , որն օ գ ­ նել է երե սոլնհինգ ֆունտ

գ ո յո ւթ յո ւն

չունեցող

դինամիտը-

թ ա ք ց ն ե լ ապ ա հով մի տ ե ղ ո ւմ ։ Ուի նվուդը գաղտնարանը։

կապիտան

Ջեմիին

տ ա նո ւմ է

Ին ակ ան արա ր, նրանք

ա յնտ եղ

ե ն թ ա դ ր յա լ դինամիտի

հետք անգա մ չեն գ տ նում։ —

Աստվա ծ ի մ , — բ ռն ա զբոսիկ ս ո ս կ ո ւմ է Ո ւի ն վ ո լդ ը ։ —

Աթենդինգը

գլխիս խաղ է խ ա ղ ա ց ե լ։

նա ծրարն ուրիշ տ ե ղ

է թ ա ք ց ր ե լ։ ■i.

Ավա գ վե ր ա կա ց ո ւի բերանից դուրս է թ ռ չ ո ւ մ ա վելի ար­

տա հա յտ իչ մ ի խ ո ս ք , քան կա տ ա ղ ո ւթ յո ւն ի ց պ ա հպ ա նե լո վ

իրեն

«ա ստ վ ա ծ

կորցրա ծ,

ս ա ռ ն ա ս ր տ ո ւթ յո ւն ը ,

ի մ » - ն է։ Իսկ հետ ո,

՝ սա կա յն նա

արտ ա քնա պ ես

Ո լին վուզին

տ ա ն ո ւմ

և փ ա կ ո ւմ է իր ա ռ ա ն ձ ն ա ս ե ն յա կ ո ւմ ու զա րհուրելի կերպ ով ծ ե ծ ո ւմ , որի լո ւր ը հ ե տ ա գ ա յո ւմ ը ն կ ա վ բ ա նտ ա յին բ ա ր ձ ր ա ­ գույն տ ն օր ին ո ւթյա ն ականջը։ Ոայց դա, ի հ ա ր կ ե , բ ա վ ա կ ա ­ նին ուշ տեղի ո ւն ե ց ա վ ։ Ո լի ն վ ո լդ ը ն ո ւյն ի ս կ ծեծ ո ւտ ելիս է ե ր դ վ ո ւմ , որ ա սել է զուտ ճ շ մ ա ր տ ո ւթ յո ւն ը ։ ?

Ի՞նչ կարող էր ա յլև ս ձ եռնա րկել կապիտան Ջ ե մ ի ն ։

Նա-

անկեղծորեն հ ա վ ա տ ո ւմ է, որ բ ա ն տ ո ւմ ի ն չ-ո ր տեղ ե ր ե ս ո ւ ն ֊ .հինգ ֆ ունտ դինամիտ են թ ա ք ց ր ե լ և ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կո ւթ յա ն դա տ ապա րտ վա ծ

ք ա ռա սուն

հանցագործներ

պ ա տ ր ա ս տ վ ո ւմ

;յ են փա խ ուստ ի. Բնա կանաբա ր, նա իհա րկե հարցա քններ Սա•փերֆեյսին,

ու թ ե և

Ս ա մ ե ր ֆ ե յս ը

պ ն դ ո ւմ էր,

որ ծ ր ա ր ո ւ մ

քւացի ծխախոտից ուրիշ ոչինչ չի ե ղ ե լ, П լին վուզը դ ա ր ձ յ ա լ

■երդվեց, որ ծ ր ա ր ո ւմ դինա միտ եղել է, ո ւ նրան հավատաՎ տՒն> Հենց ա յդ ի ր ա դ ր ո ւթ յա ն մեջ էլ ա ս պ ա ր ե զ ո ւմ հ ա յտ ն վ ո ւմ ե մ ես. ա վ ելի ճիշտ' հա կ ա ռա կը , հ ե ռ ա ն ո ւմ ե մ ա ս պ ա ր ե զի ց , ք ա ն ի որ ի ն ձ զ ր կ ո ւմ են աստծո տ վա ծ լ ո ւ յ ս ի ց ու ա րեգա կ­ նա յին խ ո ւց ։

ճ ա ռ ա գ ա յթ ն եր ի ճա ճա ն չն երից ,

և ն ե տ ո ւմ

Եվ ա յս մ ե ն ա խ ց ո ւմ մ ե ն - մ ե ն ա կ

նստա ծ,

արևի ճա ռ ա գ ա յթն եր ի ց

զուրկ,

հա րկա դրվա ծ

են մ ե ն ա ­ լո ւ յ ս ի ց

ու

ե մ փ տ ե լո ւ

երկար ո ւ ձիգ տա րիների ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ։ Ես ի վ իճա կի չէի որևէ բան հ ա ս կ ա ն ա լո ւ։ Ինձ հենց նոր ■ազատել էին մ ե կ ո ւս ա ց ո ւմ ի ց ,

և ես ,

տանջահար ու հոշոտ­

վ ա ծ , պա ռկել էի ի մ խ ց ո ւ մ , մա հճ ի վր ա , երբ ի ն ձ

դա րձյա լ

ն ե տ ե ց ի ն մե ն ա խ ո ւց ։ —

Ա յ ժ մ , — ա ս ո ւմ է Ո ւի ն վ ո լդ ը կապիտան Ջ ե մ ի ի ն , — թեև

մ ե ն ք չգիտ ենք, թ ե որտեղ է թ ա ք ց ր ա ծ դի ն ա մ ի տ ը ,

սա կա յն

որևէ վտանգ մե զ չի սպ ա ռ ն ո ւմ ։ Սթեն դինգը մ ի ա կ մա րդն է, ■որին հա յտ նի է գաղտնարանի տ եղը, իսկ մ ե ն ա խ ց ո ւմ ն ստ ա ծ, ն ա ոչ ոքի ոչինչ չի կարող հայ տ ն եր Բա նտ ա րկյա լներն ա ր ­ դեն պատրաստ են փախուստի հ ա մ ա ր ։ Մ ե ն ք նրանց կկարՈյլա ն ա ն ք բոնա ցնել փախուստի փորձ կ ա տ ա ր ելի ս։ Նրանք մ ի ­ ա յն ի մ ազդանշանին են ս պ ա ս ո ւ մ ։ Ես կ հ ա յտ ն ե մ , որ ա յս ■գիշեր ժա մը երեկուսին պատրաստ լի ն ե ն ,

որ ես կ ք ն ա ց ն ե մ

ժա մա պ ա հին ք նա բեր դեղով, իսկ հետո կ բ ա ց ե մ խ ցերի դրո~ներն ու կ բ ա ժ ա ն ե մ ատ րճա նա կները։ Վ եր ա կա ցո ւ, գիշեր

եթե ա յս

դուք նրանց չբռնեք հա նցանքի վ ա յ ր ո ւ մ , փախուստի

■համար կ ա զ մ ու պատրաստ , հագնվա ծ ու արթուն բ ո լո ր ք ա ­ ռա սո ւն հոգուն էլ, ա յդ դ ե պ ք ո ւմ դուք ինձ կարող եք ն ս տ ե ց ­ ՛նել մ ե ն ա խ ց ո ւմ մինչև ի մ ժա մկետ ի լր ա ն ա լը ։ Իսկ եր բ , բացի

■Սթ են դին գի ց ,

մ յո ւս

քա ռ ա սո ւն

հոգին էլ

հո ւս ա լի կեր պ ո վ

փ ա կ վ ա ծ կլինեն մ ե ն ա խ ց ե ր ո լմ , մ ե ն ք լի ո ւ լ ի ժա մա նա կ կ ո ւ ­ նենանք գտ նելու ա յդ դի ն ա մ ի տ ը ։ < — Եթե ն ո ւյն ի ս կ դրա հա մ ա ր ստ իպ վա ծ լի ն ե ն ք ա մբողջ բ ա ն տ ը ա ղ յո ւս

ա ռ ա ղ յո ւս

զ ն ն ե լո ւ, — խիզախորեն հ ա յտ ա ­

րա րեց կապիտան Ջ ե մ ի ն ։ Ա յս ա մ են ը տեղի ո ւնե ցա վ վ ե ց տարի առաջ։ Ա յ դ ը ն թ ա ց ? բ ո ւ մ , ինչ խ ո ս ք , նրանց ա յն պ ես էլ չհաջողվեց գտնել գ ոյոԼ-

թ յ ո ւ ն չո ւն եց ո ղ դին ա մի տ ը , թեև հա ղա ր-հա ղա ր ա ն գ ա մ նլւրա նք ք ւ փ որեցին

ամբողջ

բանտը

դինամիտ

գտ նելու հ ո ւ յ ­

սո վ ։ 9 ա յց և ա յն պ ե ս , բանտապետի իր պաշտոնն զ բա ղեց­ ն ելո ւ ը ն թ ա ց ք ո ւ մ մինչև վերջին րոպեն Աւլե րթոնը հ ա վ ա տ ո ւմ էր դինա միտ ի գ ո յո ւ թ յա ն ը ։

նասլիտան Ջ ե մ ի ն , որն հի մա էլ

աշխատում է որպես ավագ վ ե ր ա կ ա ց ո ւ, մինչև այսօր էլ հ ա ­ մ ո ղ վ ա ծ էՏ որ դինամիտը գտ նվում է բանտի ծա կուծուկերից մ ե կ ն ո ւ մ ե կ ո ւ մ ։ Հենց երեկ էլ նա կտրել անցել էր Սեն ֊4?վեն֊ տՒ^Ւս մի ն չև Ֆ ո լ ս ե մ ը ն կ ա ծ ճա ն ա պ ա րհըt մ ե կ

անգա մ ևս

ինձ խ ոստովանեցնելու, հ ա մ ա ր , որպեսզի ի մ ա ն ա ա յդ գաղտ­ նարանի տ եղը։ Ես գիտ եմ, նա հոգեպես չի հանգստ անա ա յ ն ­ քան ժա մ ա ն ա կ , քանի դեռ ինձ չեն կա խ ել։

ԳԱ1Ի1Ս III

Ամբողջ օրը մ ե ն ա խ ց ո ւմ նստա ծ

գլուխ էի

կ ո տ ր ո ւմ Հ ջա­

ն ալով հա ս կա ն ա լ, թե ի ն չի ՞ հա մա ր ե մ արժանացել ա յդ նոր ու անիրա վ պ ա տժին։ Ւ վերջո, ես հանգեցի մի ա կ հա վ ա ն ա ­ կան ե զ ր ա կ ա ց ո ւթ յա ն , որևէ մա տ ն իչ, բանտի տ ն օր ին ո ւթյա ն հ ո վ ա ն ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ը ձեռք րսպ րել

է բ ա ն տ ա յի ն

բ ե ր ե լո ւ

նպ ա տ ա կով,

կարգուկանոնի

ինձ

վե -

խ ա խ տ ո ւմ։

Մ ինչ ա յդ , կապիտան Ջ ե մ ի ն , սպ ա ս ե լո վ գիշերվան, գտնըվ ո ւ մ էր սաստիկ

անհանգիստ

քա ռ ա սո ւն ց մ ա հ

բա նտ ա ր կյա լն ե րի ն

կա զմ

ու պատրաստ

լինեն

ժա մը երկուսին բանտի ողջ

վ իճա կում,

իսկ

փախուստի

որ

համար։

պ ա հա կա խ ումբն

վրա էր և պա տրաստ' հետագա

Ուինվուդը

հա յտ ն ե ց ,

նրանք

Գիշերվա

արդեն ոտքի

գ ո ր ծո ղ ո ւթ յո ւն ն եր ի հա մ ա ր ։

9 ո լո ր վ ե ր ա կ ա ց ո ւն ե ր ը , ն ո ւյն ի սկ

ց ե ր ե կ ա յի ն

որը սովորա բա ր ա յդ ժամին ք ն ա ծ էր

հերթ ա փ ոխ ը,

լին ում։

Երբ խփեց

ժա մը ե ր կ ո ւս ը , նրանք խ ուժեցին ք ա ռ ա սուն ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ­ յա լն ե ր ի խ ց ե ր ը ։ նրանք ներխ ուժեցին մ ի ա ժ ա մ ա ն ա կ ։ Դռներն հա նկա րծ թ ռ ց վ ե ց ի ն

կրնկի վր ա ,

էլ, որոնց անունները տ վել էր

և բ ո լոր ք ա ռ ա սո ւն հոգին

Ո ւի ն վ ո ւդ ը ,

ԲոԼոր ը ։ առանց

բ ա ց ա ռ ո ւթ յա ն , պա րզվեց, որ հագնված են. ոչ ոք իր մա հճին պա ռկա ծ չէր, բոլորն էլ սպ ա սմա ն մեջ թ ա ք ն վ ե լ էին դռների 25

հ ե տ և ո ւմ ։ Բնականաբար,

ա յսք ա ն ն էլ բ ա վ ա կա ն էր անհեր­

ք ե լի կերպ ով հա ստ ա տ ելու ա յն ն են գ ա հյո ւս ստի ց ա ն ց ը , որի մ ե ջ դրա մա նենգ բա նա ստ եղծը խ ճո ղ ել էր կապիտան Ջ ե մ ի ի ն ։ Ք ա ռ ա ս ո ւն բ ա ն տ ա ր կյա լն ե րն էլ բ ռ ն վ ե լ էին հա նցանքի վ ա յ ­ ր ո ւ մ , փախուստի հա մա ր կ ա զ մ ու պատրաստ վ ի ճ ա կ ո ւ մ ։ Հ ե ­ տ ա գ ա յո ւ մ ի ՞ն չ նշա ն ա կո ւթ յո ւն կարող էին ո ւնենա լ նրանց մ ի ա բ ե ր ա ն պ ն դո ւմ ն ե ր ը ,

որ փախուստի

ծրագիրը հղա ցել է

Ո ւի ն վ ո լդ ը ։ Բանտային ողջ ղ ե կ ա վ ա ր ո ւթ յո ւն ը վստ ա հ էր, որ ք ա ռ ա ս ո ւն բ ա ն տ ա ր կյա լն ե րն էլ ս տ ո ւ մ են, որպեսզի կ ա ր ո ­ ղանան

փրկել ի րենց մ ա շ կ ը ։

Ներումներ շնորհող

խ ո ւմ բ ը ևս վստ ա հ էր դ ր ա ն ո ւմ , և

երեք

հա ն ձն ա ­

ա մ իս էլ չա ն ցա ծ,

դրա մա նենգ ո ւ բ ա ն ա ս տ եղ ծ , մա ր դկա ն ց մեջ ա մ են ա ն ո ղկա լի Սե սէւլ Ո ւինվուդին ն եր ո ւմ ն ջնորհվեցէ Ւնչ ա ր ա ծ. փ ի լի ս ո փ ա յի հա մա ր բանար լաւէ փ որձու թ յ ո ւ ն է և լա վ դպ րոց։ Ով մ ի քա նի տարի նստ ել է, նա ա ն պ ա յմ ա ն տ ե սա ծ կլի ն ի , թ ե ինչպ ես են փ ո շիա նո ւմ իր ա մ ե ն ա ն վ ի ր ա կան պա տրանքները և ինչպ ես են պ ա յթ ո ւ մ մ ե տ ա ֆ ի զ ի կ ա յի գեղա տ եսիլ

ի մա ս տ ա կ ա ն

օճա ռա պ ղպ ջա կները։

ճշմա րտ ու­

թ յ ո ւ ն ն ա ն մա հ է, ս ո վ ո ր ե ց ն ո ւմ են մ ե զ . վա ղ թ ե ուշ հա ն ց ա ­ գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ը ջրի երես դուրս կգա։

Ո ւր ե մ ն ,

ահա վա սիկ մի

ա պ ա ց ո ւյց , որ հա ն ց ա գ ո ր ծ ո ւթ յո ւն ը ոչ միշտ է ջրի երես դուրս գ ա լի ս։ Ավա գ վ ե ր ա կա ց ո ւն , բանտա պետ Աղեր թ ո ն ն ու բ ա ն ­ տ ա յի ն

մ յո ւս

բա րձրա ստ իճա ն

ի շ խ ա ն ո ւթ յո ւն ն եր ն

առանց

բ ա ց ա ռ ո ւթ յա ն , մինչև ա յս օ ր էլ հ ա վ ա տ ո ւմ են դինա միտ ի գո­ յո ւթ յա ն ը ,

որն ի ր ա կ ա ն ո ւմ գ ո յ ո ւ թ յ ո ւ ն է ունե ցե լ մ ի ա յ ն ոմն

ա յլա ս ե ր վ ա ծ ի , վուզի

դրամանենգի

արգելակ

չո ւն եց ո ղ

ու բա ն ա ս տ եղծ ի' ե ր և ա կ ա յո ւթ յա ն

Սեսիլ

մե ջ։

Ո ւին ֊

Եվ Սեսիլ

Ո ւի նվոլգը դեռևս ողջ է ա յն դ ե պ ք ո ւմ , երբ ես ' ա մ ե ն ա ա ն մ ե ղ , ա յդ գործին ա մ են ից ք ի չ ա ռ ը ն չվ ա ծ մ ա ր դ ս , հատ կապ ես ես, մ ի քա նի շա բա թ հետո գ նա լու ե մ կառա փ նա րա ն։

Իսկ հ ի մ ա ձեզ կ պ ա տ մ ե մ , թ ե ինչպես բ ա ն տ ա ր կյա լն ե րը

ա ն սպ ա սե լի

կեր պ ո վ

քա ռ ա սո ւն ց մ ա հ

խզեցին

իմ

մենա -

խ ց ո ւմ տիրող մ ե ռ յ ա լ լ ռ ո ւ թ յ ո ւ ն ը ։ Ք ն ա ծ է ի։ Ինձ ա րթնա ցրեց

26

դռան բ ա խ ո ց ը , դուռը բ ա ց վ ո ւ մ էր ա յն միջա նցքի վրա , ութ դտ ն վո ւմ էին մե ն ախցերը։ Նորից մ ի թշվա ռի են բ ե ր ո ւ մ , ա ն ֊ ցա վ մ տ ք ո վ ս ։ Հախիցը լա վ են դ ա լո ւ, մտ ա ծեց ի ե ս ճ ականջ դն ելո վ

աղմկոտ

ոտ ն ա ձա յն եր ի ն,

խ ուլ

հա րվ ա ծն երին ,

ցա­

վատանջ ճ իչերին , ընտիր հա յհ ո յա ն ք ն ե ր ի ն և հա տ ա կով քարշ եկող

մա ր մ ի ն ն ե ր ի

յա լն ե ր ի ն

քսքսոցին,

մենա խ ցերր

քա ռա սուն

բ ե ր ե լո ւ

ցմահ

ճանապարհին

բա ն տ ա ր կ­ գազանաբար

ծեծել էին։ Մ ենախ ցերի դռները բ ա ց վ ո ւ մ էին մ ե կը մ յ ո ւ ս ի հետ ևից. որին ներս էէն բ ե ր ո ւ մ , որին դա րս էին հ ա ն ո ւմ , որին էլ ն ե ֊ տ ո ւմ էին զնդանը։ Եվ դա ր ձ յա լ ու դա ր ձ յա լ հ ա յտ ն վ ո ւմ էին բա ն տ ա պ ա ն ն երը' ծեծվա ծ ու ջարդված բա նտ ա ր կյա լն ե րի նոր խ մբ եր ի հետ, որոնց շա ր ո ւն ա կ ում էին թ ա կ ե լ, և դա րձյա լ ու դա րձյա լ բ ա ց վ ո ւ մ էին զնդանների

դռները

և կ լա ն ո ւմ էին

մա րդկանց արյունաշաղախ մ ա ր մ ի ն ն ե ր ը , մա ր դ կ ա ն ց , որոնց մե ղքը ա զ ա տ ո ւթյո ւն երազելն էր։ Ետ ն ա յ ե լ ո վ ' տ ե ս ն ո ւմ

եմ,

որ անհ րաժեշտ

է իսկա պ ես

փիլիսոփա լ ի ն ե լ, երկար տարիներ շարունակ դ ի մ ա ն ա լո ւ հա ֊ մա ր

ա յդ

հրեշավոր

տ եսա րաններին,

երբեմն

էլ դառնա լով

դրանց մ ա ս ն ա կ ի ց ը ։ Ա յդ պ ի ս ի փիլիսոփա ե մ ես ։ ո , թ տարի շա րունակ վերջո,

տոկա ցել

եմ

ա յդ տա ռա պ ա նքին,

հո ւսա հա տ վ ա ծ, որ ինձնից

և հի մ ա էլ,

կկա րողանան

ի

ազատվել

նման միջոցներու/, ի մ բանտա պանները որոշեցին օզտ ա դոր֊ ծել պետ ական մ ե ք ե ն ա ն , որպեսզի պարանոցիս օղակ նետեն և խեղդեն ինձ

и եփական

մարմնիս

ծ ա ն ր ո ւթ յա ն

օժա ն դա ֊

կ ո ւթ յ ա մ բ ։ 0 հ, ես դի տ ե մ , էքսպերտ զիտնականներր կ հ ա յտ ­ նեն ի րենց հ ո ւյժ ծանրակշիռ դա տ ո ղո ւթ յո ւն ն եր ն ա յն մ ա ս ի ն , որ փոսի մեջ ըն կա ծ զոհի պ ա րա ն ոցա յին ողներր սուԼորաբար կ ո տ ր վ ո ւմ են։ Ւսկ ա յդ զոհերն

էլ, շ ե քս պ ի ր յա ն

նման,

ա յս

ա յլևս չեն

վ ե ր ա դ ա ռ ն ո ւմ

ճամւիորդի

աշխարհը,

որպեսզի

կարողանան ա պ ա ց ո ւց ել, թե բ ն ա վ էլ բանն ա յդպ ե ս չի ե ղ ե լ։ Սա կայն

մ ե ն ք Հ բ ա ն տ ո ւմ

ա պ րողներս,

գաղտնիքներ, որոնք երբեք դուրս չեն սրահի

ս ա հմա ն ն եր ի ց ,

դիտենք

այն

գիտենք գալիս

կա խ վածների

որոնց պ ա րա նոցա յին ողներր բ ո լոր ո վ ի ն

ա յն պ ի սի

բա նտ ի դ ի ա ֊ մա սին,

անվնաս են մ ն ա ֊

ց ե լ։ 27

Տա րօրինա կ բան է կա խ ա ղա նը։ Երբեք չ ե մ տ ե ս ե լ, թ ե ի ն չ ­ պ ե ս են կ ա խ ո ւմ , բ ա յ ց աչդ մա հա պ ա տ ի ժը դիտողները տ ա ս­ ՛ն յա կ ա նգամներ բ ո լո ր մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ո վ նկարա գրել , են, ա յն պ ես որ ես շատ լ ա վ գ ի տ եմ, թ ե ինչ է տեղի ո ւն ե ն ա ­ լ ո ւ ի ն ձ հետ ։ Ես կկ ա ն գ ն ե մ լ յ ո ւ կ ի ձ եռքերս շղ թ ա յվ ա ծ , աչքերս

կափ արիչին,

ծա ծկա ծ սև

հա ն գ ույցն էլ աջ ականջիս մ ո տ .

վ ե ղ ա ր ո վ , օղակի

ոտքերիս

-կբացվի ու ես կ ը ն կ ն ե մ հո ր ը , ի մ

ոտքերս ու

տակ մ ի

ա ն կո ւմը

անցք

կշարունա կվի

ա յն ք ա ն ժ ա մա ն ա կ, մի ն չև մ ա ր մ ն ի ս ծ ա ն ր ո ւթ յա ն տակ ա ն ­ դադար բ ա ց վ ո ղ պարանը ձ գ վ ե լո վ , հա նկա րծ կընդհատի ի մ ,ա ն կ ո ւմ ը ։ Հետո շուրջս կխռնվեն բ ժի շկն ե րը , որ պ եսզի կա ն գ ­ ն ե ց ն ե ն հա մա չա փ կհա մր են

ճ ո ճք ը ,

սրտիս մ ա ր ո ղ

ականջները

զ ա րկերը։

րոպե է ա ն ց ն ո ւմ ա յն պա հից, երբ

կհպեն

կրծքի и ու

Պ ա տ ա հո ւմ է, բա ց վում է

որ քռա ն

կա փ ա րիչը,

■մինչև ա յն պա հը, երբ սիրտը կա տ ա ր ո ւմ է իր վերջին կ ը ձ ֊ կ ո ւ մ ը ։ Բա յց կարող եք չկ ա ս կ ա ծ ե լ խ ո ս ք ե ր ի ս , որ նրանք ջա­ ն ո ւ մ են ամենա գիտ ա կա ն եղա նա կով հ ա մ ո զ վ ե լ, Վզին

գ ցելուց հետո մա ր դն ի սկա պ ես

ղ ր կ վ ո ւմ

որ օղակը է կ յա ն ք ի ց ։

Ես մտ ա դիր ե մ մ ի փոքր շեղվել ի մ ա յս պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ի ց և մ ի եր կո ւ հարց տալ հ ա ս ա ր ա կ ո ւթ յա ն ը ։ Ես ի ր ա վ ո ւն ք ո լ ն ե մ թ ե ' շե ղ վ ե լո ւ, թ ե ' հարց տ ա լո ւ, քա նզի շատ կարճ ժա մանակ է մ ն ա ց ե լ, որ ի ն ձ տանեն ա յս զնդանից ո ւ անեն ա յն , ինչ քիչ առաջ նկա րա գրեցի։ Ա յս պ ե ս ո ւր ե մ ն , ն ո ցի

ոգները

ա ն պ ա յմ ա ն

պետք

եթե զոհի պ ա րա ­

է փշրվեն օղակի

գ ո ւ յց ի վ ե ր ո հիշ յա լ ս ր ա մի տ դիրքի

շնորհիվ,

և հան­

ինչպ ես նաև

շնորհիվ զոհի քաշի և պարանի ե ր կ ա ր ո ւթ յա ն , ապա, հարց է ծ ա գ ո ւմ , էլ ի ն չ ո ՞ւ են շղ թա յա կա պ ա ն ո ւ մ դ ա տ ա պ ա ր տ յա լին ։ Ա մբ ո ղջ հ ա ս ա ր ա կ ո ւթ յո ւն ը մ ի ա ց յ ա լ ո ւժ եր ո վ ն ո ւյն ի ս կ ի վի~ ճակի չէ պ ա տ ա սխ ա նելու ա յս հա րցին։ №այց ես գ ի տ ե մ , թ ե ի ն չ ո ւ են ա յդպ ե ս վ ա ր վ ո ւ մ ։ Եվ դա գիտե ա մ ե ն մ ի ին քն ո ւս դահիճ, որը թ ե կ ո ւզ և մ ե կ ա ն գ ա մ

մասնակցել է

լինչի, դ ա - :

տ ա ստ ա ն ին և տ ե ս ե լ, թ ե ինչպես է զոհը ձ ե ռ ք ե ր ո վ կ ա ռ չո ւմ պա բ ա ն ի ց ' թ ո ւ լա ց ն ե լո ւ հա մ ա ր կոկորդը ս ե ղ մ ո ղ օղա կը , որը խ ե ղ դ ո ւ մ է նրան։ Եվս

մի

հարց

կտ ա մ

ժա մա ն ա կա կի ց

հա ս ա ր ա կ ո ւթ յա ն

ի ն ք ն ա գ ո հ , բ ա ր ե կ ե ց ո ւթ յա ն բ ա մ բ ա կ ո վ շրջապատված անդա.-

28

մին,

որի հոպին երբեք չի

նրանք ոտքերի

տակի

իջնէ

սա նդարամենտ* ինչո լ են

կափարիչը

բ ա ց ե լո ւց

առաջ

գլուխն ու դե մ ք ը ք ո ղ ա ր կ ո ւմ սև վ ե ղ ա ր ո վ ։ Եվ մ ի րր ժա մ տնակի ա մ են ա կա րճ

հա տվածի

վեղարը կլինի նաև ի մ գլխին։ իր ա վո ւն ք ո ւ ն ե մ ։

ը ն թ ա ց ք ո ւմ

Ա յն պ ե ս ,

զոհի

մոռացեք» ա յդ սև

որ ես հա րց ն ելու

Գուցե նրանք, ա յդ շները, քո ա յդ հ ա վ ա ­

տա րիմ շղթա յա կա պ շները, о , ինքնա գոհ ք ա ղ ք ե ն ի , վա խ ե ֊ նո*ւմ են ն ա յե լ ղոհի դ ե մ ք ի ն , որտեղ, ինչպես հ ա յե լո ւ կա րտ ահայտվի

ամբողջ

սա րսափը այն

մեջ,

հ ա ն ց ա գ ո ր ծ ո ւթ յա ն ,

որ նրանք ի ր ա գ ո ր ծ ո ւմ են մե ղ վրա հանուն ծե ղ , և ձեր հր ա ­ մա նով։ Մ ի ՜ մ ո ռ ա ց ե ք , որ ա յս հարցը տալիս եմ ո չ թե ք ր ի ս տ ո ­ սի ծննդից հետո հազար եր կո ւհ ա ր յո ւր ե ր ո ր դ տ ա ր ո ւմ , ո չ թե Ք ր ի ստոսի ծննդյան տարին և ո չ էլ ք ր ի ս տ ո ս ի ծննդից հազար երկու հ ա ր յո ւր տարի առաջ։ Ես, որին կկախեն ա յս տարի, Ք ր ի ստոսի ծննդից հետո հազար

ինը

հ ա ր յո ւր

տա սներեք

թ վ ա կ ա ն ի ն , ա յս հարցերը տալիս ե մ ձեզ, բ ո լոր նրանց, ո վ ­ ք եր ը ն դ ո ւն վ ա ծ կարծիքի հ ա մ ա ձ ա յն հ ա ն դ ի սա ն ո ւմ են ք ր ի ս ­ տոսի հետ ևորդները, ձեզ, որոնց շղթա յա կա պ շները, որոնց նողկալի

դա հիճ-սպ ա սա վո ր ն եր ը ինձ

կտանեն

պնդանից և

դեմքս կծա ծկեն սև կտաւէի մի կտ որով , քանզի նրա նք, քանի ողջ ե մ , չեն հ ա մ ա ր ձ ա կվ ի ն ա յե լ այն զա րհուրելի չ ա ր ա գ ո ր ­ ծ ո ւ թ յա ն ը , որի զոհը կ լի ն ե մ ես։ Բ այց դառնանք նրան, թե ինչ էր տեղի ո ւն ե ն ո ւմ մ ե ր մ ե ֊ ն ա խ ց ե ր ո ւմ ։ Երբ վերջին ւէերակացուն հեռ ա ց ա վ , և միջա նցքի դուռը փակվեց նրա գլուխները տալ

կորցրա ծ

մ ի մ յա ն ց ։

Բայց

հետևից, մա ր դիկ ցմահ

բ ո լո ր սկսեցին

քա ռ ա սո ւն զցուց ե լ

ծեծվա ծ,

ու հարցեր

բ ա ն տ ա ր կյա լն ե րի ց մ ե կ ը ,

Ջեկ

ft ր ա մ սել մ ա կա ն վ ա մ բ մի հսկա նա վ ա ստ ի , ց լի պես մ ռ ն չա ց , պսւհանջելով, որ բ ոլորը լռ ե ն , որպեսզի հնարա վոր լի ն ի ն ե ր կա -բա ցա կա

ա ն ել։ Բոլոր զնդաններն էլ լե ւի - լե ց ո ւն

յո ւր ա ք ա ն չյո ւր

զնդանից

հերթով

տալ, թ ե քանի հոգի են ա յն տ եղ ա ն ուն ները։

Ա յս պ ի ս ո վ հնարավոր

սկսեցին փա կվա ծ եղավ

էին, և

տ ե ղ ե կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո ւ ինչ է նրանց պ ա ր զ ել, որ

մ ե-

ն ա խ ց ե ր ում մ ի ա յն ստ ուգ վա ծ մ ա ր դ իկ են գ տ ն վ ո ւմ և կա րելի է չվա խ են ա լ, թ ե հանկա րծ որևէ մա տ ն իչ ականջ կդնի։ 29

Ա յ դ բ ո լո ր ի մեջ մ ի ա կ ը ես ւէի, որ բ ա ն տ ա ր կ յա լն ե ր ի կ ա ս ֊ կածն էի հ ա ր ո ւ ց ո ւմ , որովհետև մ ի ա յն ես մ ա ս ն ա կ ց ո ւթ յո ւն չէի ունե ցե լ փախուստի նա խ ապա տրաստման գ ո րծին։ Եվ ես ե ն թ ա րկ վեց ի

ա մենա բծա խ նդիր հ ա ր ց ա ք ն ն ութ յա ն ։ Իսկ

կարող էի նրանց

հա ղ ո ր դ ե լ։ Ա յս

առավոտ

հենց

ի ՞ն չ

նոր էին

վ ր ա յի ց ս հա նել զսպաշապիկը և դուրս բ ե ր ե լ մե ն ա խ ց ի ց , երբ ա ն միջա պ ես, որքան կ ա ր ծ ո ւմ ե մ , ա ռ ի թ ի դ ա ր ձ յա լ

զնդան

առանց ա մենաչնչին իսկ

նետ ե ցի ն ։

հ ա մ բ ա վ ն ա յս ա ն գ ա մ ինձ

լա վ

Ոա յց

« ա ն ո ւղ ղ ե լի ի » ի մ

ծ ա ռ ա յո ւ թ յո ւն

մ ա տ ո ւց ե ց ,

և ք ի լ անց նրանք սկս եց ին խ ո ս ե լ գործի մ ա ս ի ն ։ Ես պ ա ռկա ծ լ ս ո ւ մ

էի նրանց և նոր մ ի ա յ ն ի մ ա ց ա ,

որ

փախուստ էր նախ ա պ ա տ րա ստ վա ծ։ «Իսկ ո ՞ վ է մա տ ն ել ա ր դ յո ք » ։ — Ա յս մի ա կ հարցը բ ո լո ր ի շրթերին էր և ամբողջ գիշեր մինչև լո ւս ա բ ա ց

ա յս

հարցը

դ ա ր ձ յա լ ու դ ա ր ձ յա լ կրկնվեց բ ա զ մ ա թ ի վ ա ն գ ա մ ն ե ր ։ Զ ը ն ­ դան ն ետ վա ծների մեջ բ ա ց ա կ ա յո ւ մ էր Աեսիլ Ո ւի ն վ ո ւդ ը ,

և

հենց նրան էլ կա սկա ծեցին մ ա տ ն ո ւթ յա ն մ ե ջ ։ Ջեկ

Մ ի բան է մ ն ո ւ մ մ ի ա յ ն , Զ րա մ ս ե լը ։ — Շո ւտ ո վ լ ո ւ յ ս ը

շուտ ով մ ե զ ա յստ եղի ց կտանեն հանցանքի վ ա յ ր ո ւ մ բռն եց ի ն

տղաներ, — ի վերջո ասաց կբա ցվի կաշիներս

գ ի չե րը ,

և,

ն շա ն ա կո ւմ է, քերթ ելու։

Մ եզ

ու հա գ նվա ծ վ ի ճ ա ­

կ ո ւ մ ։ Ուի ն վուդը խ ա բեց մե զ և մ ա տ ն ե ց ։ Մ եկը մ յ ո ւ ս ի հ ե տ ե ֊ վփց նրանք մ ե զ

կտանեն

ա յստ եղի ց

և

կոտլետ

կսա ր քե ն։

Մ ե ն ք քա ռ ա սո ւն հոգի են ք։ Ո ւր ե մ ն , կեղծիքն ա ն պ ա յմ ա ն ջրի երես դուրս կգա ։ Ո ւր ե մ ն , հենց որ ջարդն ս կ ս ե ն , ա մ ե ն ոք պետք

է ասի մ ի ա յ ն

ճ շ մ ա ր տ ո ւթ յո ւն ը , ա մբողջ

ճ շմա ր տ ո ւ­

թ յ ո ւ ն ը , և ուրիշ ոչինչ, բ ա ց ի ճ շ մ ա ր տ ո ւթ յո ւն ի ց , ինչպ ես ա ր­ վ ո ւ մ է ե ր դ վ ե լո ւց հետ ո ։ Եվ ա յն տ ե ղ ,

մ ա ր դկա ն ց

ա ն մ ա ր դ կ ա յն ո ւթ յո ւն ի ց

ս տ եղծ­

վա ծ ա յդ մ ո ւ թ վ ի ր ա պ ո ւմ չորս տ ա սն յա կ ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կյա լ հա նցա գործներ,

դ ե մ ք ո վ դռների թուջե

վա նդա կին

հպված,

մ ե կ մ յ ո ւ ս ի հետևից երդվեցին ա սել մ ի ա յն ճ շ մ ա ր տ ո ւթ յո ւն ը ։ Սա կա յն

ա յ դ ո ւղ ղ ա մ տ ո ւթ յո ւն ը

նրանց

բնավ

էլ

օգուտ

չ բ ե ր ե ց ։ Ա ռ ա վ ո տ յա ն ժա մը տասին մ ե ր բ ա ն տ ա պ ա ն ն եր ը, — պ ե տ ո ւթ յո ւն ն եր կա յա ցն ո ղ ի ն քն ա գ ո հ քա ղք են ի ն եր ի մ ո տ ծ ա ­ ռ ա յո ւ թ յա ն մ տ ա ծ ա յդ վա րձկա ն մա ր դա սպ ա ն նե ր ը, — ՏՕ

կուշ-

տուկուէг,

գիշերը 2ատ ԼաւԼ ք ն ա ծ բա նտ ա պանները հա րձա կ-

վեցին մե ղ վր ա ։ Մ ե ն ք ոչ մ ի ա յն ոչինչ չէինք կ ե ր ե լ, ա յլև մեղ ղրկել էին ն ո ւյն ի ս կ ջրից։ Եսկ ծեծվա ծ մա րդը դո ղա ցն ո ւմ

է։

Շատ

կուզենա յի

ի մ ա ն ա լ,

սովորա բա ր

ընթերցող,

դու

ա մենաչնչին պ ա տ կերա ցումն ո ւն ե ՞ս ա ր դ յո ք այն մ ա ս ի ն , թե ինչ է նշա նա կում

ծեծվա ծ

բ ա ն տ ա ր կ յա լ։

<րՄ շա կ ել

ե ն » ,—

ա յսպ ես է կ ո չ վ ո ւմ դա մ ե ր լե զ վ ո վ ։ Ւ դեպ, ոչ, ես ա յդ մա սի ն չ ե մ պ ա տ մ ի ։ նա վական է և ա յն ք ա ն ը , որ դաժանորեն ծ ե ծ ­ վա ծ,

ծարա վից

տանջվող

մա րդկա նց

յո թ ժամ

շարունակ

առանց ջրի թ ո ղ ե ց ի ն ։ ժ ա մ ը իննին հա յտ նվեցին մ ե ր բ ա նտ ա պ ա նները։ Նրանց թ ի վ ն ա յն քա ն էլ մ ե ծ չէր։ Դե ա ս են ք, հարկ էլ չ կա ր , որ շա տ ­ վոր լ ի ն ե ի ն . չ է ՞ որ նրանք յո ւր ա ք ա ն չյո ւր զ ն դա ն ո ւմ մե կա կա ն բ ա ն տ ա ր կյա լ

էին փ ա կ ե լ։ Բոլորն էլ զինված էին

թքիշների

կ ո թ ե ր ո վ ։ Դա շատ հա րմա ր գործիք է անպաշտպան մա րդուն « դա ստ իա րա կելու»

հ ա մ ա ր ։ Մ ենախցերի

դռները

հա ջորդա ­

բար բ ա ց վ ո ւ մ էին և զնդան ա ռ զնդան, ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ ո ւ­ թ յա ն դատ ապա րտվա ծ մա րդկա նց ծ ե ծ ո ւմ էին, կոտլետ սա ր­ ք ո ւ մ ։ Ւ դեպ, նրանք ց ո ւց ա բ եր ե ցի ն լիա կա տ ա ր ա ն կ ո ղ մ ն ա կ ա լո ւ թ յո ւն , ինձ ևս ծեծեցին մ յո ւ ս ն ե ր ի չա փ ։ Եվ դա մ ի ա յն սկիզբն էր,

ա յսպ ես

ա սա ծ,

ա յն

հա ր ց ա ք ն ն ութ յա ն

նախ եր­

գանքը, որին պետք է հերթ ով են թա րկվեին բ ո լո ր կ ա լա ն ա ­ վորները

նահանգի վ ա ր ձո ւ

դահիճների ն ե ր կ ա յ ո ւ թ յ ա մ բ ։

դա մ ի ա յն նախազգուշացումն էր, որպեսզի մե զն ի ց

Եվ

յո ւր ա ­

ք ա ն չյո ւր ը կաշվի վրա ղդար, թե ինչ է ս պ ա ս վ ո ւմ հ ա ր ց ա ­ ք ն ն ո ւթ յա ն ժ ա մա ն ա կ։ Ես անցել ե մ բանտի բ ո լո ր կային

տանջանքների բ ո վ ո վ ,

տ ա ռա պ ա նքների,

բ ա յց

ա մ են ից

ա ն մա ր դ-

զ ա ր հո ւր ելի ն ,

առավել զ ա ր հո ւր ելի , քան ա յն , ինչ մոտ ա պ ա գ ա յո ւմ նախ ա­ պ ա տ րա ստ վում է ինձ հա մ ա ր , ա յն դժոխքն էր, որ տ ի ր ո ւմ էր մ ե ն ա խ ց ե ր ո ւմ հետագա օրերին։ Առաջինը

հա ր ց ա ք ն ն ութ յա ն

տարան

Լողլող

№իլլ Հոջին,

այ դ կոփ վա ծ լե ռ ն ց ո ւն ։ Նա վերա դարձավ երկու ժ ա մ հ ե տ ո , ա վելի ճիշտ, քարշ տ ա լով ետ բերին քարե

հա տ ա կին։ Հետո

ու նետեցին

զնդանի

տարան ս ա ն -ֆ ր ա ն ց ի ս կ ո ց ի

ելուզակ

Լուիջի Պ ո լա ձ ո յի ն , որի ծնողները Ա մ ե ր ի կ ա էին տեղափոխ31

վ ե լ իր լ ո ւ յ ս աշխարհ գա լուը առաջ. Լուէջէն ծաղրեր բ ա ն տ ա պ ա ններէնյ ծա նա կեց ն րա ն ը' ա ռ ա ջա ր կելո վ, որ ց ո ւ յ ց տան, թ ե էն չէ են ը ն դ ո ւն ա կ ։ Ահագէն ժա մա նա կ

անց մ ի ա յ ն

Հողյող

@Էա

ո ւ^

գտավ ի ր մեջ խ ե ղ դ ե լո ւ ց ա վերն ու հա սկա նա լի մ ի բան ա ս ե լ։ — Ա յ դ ի ՞ն չ դինա միտ ի

մասին

հարցրեց նա ։ — Դի ն ա մի տ ի մ ա սի ն

է

խ ո ս ք ը , — վերջապես

մեկնումեկը

որևէ բան

գիտէ՛' ա ր դ յո ք ։ Բնա կանաբա ր,

ոչ ոք ոչինչ չգիտ եր,

թ ե և հ ա ր ց ա ք ն ն ում

էին մ ի ա յ ն դի ն ա մի տ ի մ ա ս ի ն ։ Լոլիջի Պ ոլաձոն վ երա դա րձա վ եր կո ւ մ ա մ ի ց էլ շուտ, բ ա յց դա արդեն մա րդա կերպ մ ի զանգված էր, ասես զառանցանքի մեջ ի ն չ ֊ո ր բան էր ք ր թ մ ն ջ ո ւ մ , և ոչ մ ի հարցի չկա բոզացավ պ ա տ ա սխ ա նել, ի սկ հա րցերը նրա վրա թ ա փ վ ո ւ մ էին կ ա ր ­ կուտի պես ամբողջ մ ի ջա ն ց ք ի ց , քա նի որ մ յո ւ ս ն ե ր ն էլ դեռևս պետք է անցնեին ա յն փ ո ր ձ ո ւթ յո ւն ը , որ նա արդեն ապ րել էր, և բ ո լոր ն էլ կ ա մ ե ն ո ւ մ էին ի մ ա ն ա լ, թ ե ին չ են ա րել և ինչի մ ա սի ն են հա ր ց ր ե լ։ Երկու օրվա ը ն թ ա ց ք ո ւ մ Լոլիջիին հ ա ր ց ա ք ն ն ո ւթ յա ն , ի սկ ապուշ, խեղճին բա ժա նմունք։ մ ա ր դ էր։

ե ր կ ո ւ ա ն գ ա մ ևս տարան

երբ նա դա րձա վ խ ե լքը թ ռ ց ր ա ծ մ ի

ը ն դ մի շտ

ուղարկեցին

Լուիջին հ ա զ վ ա գ յո ւտ

Լա յն

ո ւս ե ր ո վ ,

հզոր

խ ելա գա րվա ծների

ա ռ ո ղ ջո ւթ յո ւն

կրծք ա վ ա ն դա կո վ ,

ունեցող խոշոր

ք թ ա ն ց ք ն ե ր ո վ , լա վ ո ւ մ ա ք ո ւր ա ր յո ւն ունեցող մ ի մ ա ր դ • նա դեռ երկար ժա մա նա կ ի ն չ ֊ ո ր բա ներ կթոթովի։ խ ելագարների խ ց ո ւ մ , մ ի ն չ ես կա խ վա ծ կ լի ն ե մ օղակից և ըն դմի շտ ազատ­ վ ա ծ ' Ե ա լի ֆ ո ր ն ի ա յի

տ ա ժանակիր

բ ա ն տ ե ր ո ւմ

տանջանք­

ների ե ն թ ա ր կ վ ե լո ւց ։ Մեկը

մ յ ո ւ ս ի հետ ևից,

և ամեն

ա ն գ ա մ մ ե կա կա ն բ ա ն ­

տ ա ր կ յա լի , տ ա ն ո ւմ էին, և մ ե կ ը մ յ ո ւ ս ի հետ ևից, խավարի մեջ ո ռ ն ա լո վ ու հ ա ռ ա չե լո վ , վ ե ր ա դ ա ռ ն ո ւմ էին մ ա ր մ ն ո վ ՛ ու հ ո գ ո վ փշրված մ ա ր դ ի կ ։ Իսկ ես ի մ զ ն դ ա ն ո ւմ պ ա ռկա ծ լ ս ո ւ մ էի ա յդ հեծ եծա նք ն ՛ու ո ղ բ ը , լ ս ո ւ մ էի ց ա վի ց խ են թ ա ց ա ծ ա յդ էակների ա ն իմա ստ մ ր մ ո ւն ջ ը , և աղոտ հ ի շ ո ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր էին զ ա ր թ ն ո ւմ ի մ հ ո դ ո ւ մ . ի ն ձ թ վ ա ց , թ ե ժա մա նա կին ա նտ ա ր­ բ եր ու ա մբա րտ ա վա ն նստա ծ ե մ եղել բա րձր տ ա խ տ պ կա ֊

լքածին, և ինձ են հասել ճիչեր ու հա ռա չա նքներ։ յ ո ւ մ , ինչպ ես

դուք

շողութ յո ւն ն ե ր ի

կտ ե սն եք , ես

Հետ ա գ ա ­

հա յտ ն ա գործեըի

սկզբնաղբյուրը* ի մ ա ց ա ,

ա յդ հ ի ֊

որ ա յդ ճիչերն ու

հառաչանքները լս վ ե լ են ա յն նստարաններից, որոնց շ ղ թ ա յ ֊ վա ծ են եղել թ ի ա վ ա ր ո ղ ֊ս տ ր ո ւկ ն ե ր ր , իսկ ե ս ' հ ռ ո մեա ց ի զ ո ֊ րա ւգետ ս, լս ե լ ե մ ա յդ ողբը Հին Հ ռ ո մ ի

թի ա ն ա վ եր ի ց

մե կի

ցռուկին նստա ծ։ Գա ա յն ժա մանակ էր, երբ ես Ե րո ւս ա ղեմ գնալիս ն ա վ ա ր կո ւմ էի

դեպի

Ալեքսանդրիա****

Р այ ց

ա յդ

մա սին հետո կ պ ա տ մ ե մ ։ Ւսկ ա ռ ա յժմ**.

ԳԼՈԻԽ IV

Իսկ ա ռ ա յժ մ ես սա րսափի ճ իր ա ն նե րո ւմ էի' ակա նատես լի ն ե լո վ այն ա մ ե ն ի ն , ինչ տեղի էր ո ւն ե ն ո ւմ մ ե ն ա խ ց ե ր ո ւմ , նախ ապա տրաս տվող

փախուստը

բաց ահա 1 տվելո\ց

հետոՀ

Ս պ ա ս մ ան անսա հմա նորեն երկար ժա մերի ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ոչ մի վ ա յր կ յա ն ի մ գլխից չէր հեռ ա ն ո ւմ ա յն մ ի տ ք ը , որ վաղ թե ուշ ես էլ ե մ գնալու ա յն ն ո ւյն ճա ն ա պ ա ր հո վ, ինչպ ես և մ յ ո ւ ս բ ա ն տ ա ր կյա լն ե րը , որ ուրիշների պես ինձ ևս ե ն թ ա ր կ ե լո ւ են հա ր ց ա քն ն ությա ն

հրեշավոր

տանջանքներին,

իսկ հետո ետ

են բ ե ր ե լո ւ մա րդ/րսյին կերպարանքս կորցրա ծ վ ի ճ ա կ ո ւ մ և նետ ելո ւ են մենա խցի երկա թակոփ դռան հետևը, քարե հ ա ֊ տ ակին։ Եվ ի մ հետևից էլ եկա ն։ Ա նողոքա բա ր, կոպտ որեն, ք ա ց ի ֊ ներուէ ու ա նեծքներով ի ն չ-որ տեղ քշեցին ի ն ձ, և ես կանգ֊ նեցի որոնք

կապիտան

Ջեմիի

ու

բանտապետ

շրջապատված էին իրենց

Ա զերթոնի

հպատակներով^

առջև,

Ե ա լի ֆ ո ր ֊

նիա ն ահ ան գի վա րձկա ններով ու հարկատուներով* մո տ կես դյուժին վե ր ա կա ց ո ւ-դա հի ճ ն եր խ ռն վե լ էին ս ե ն յ ա կ ո ւ մ ' ս պ ա ֊ սե լո վ հ ր ա մ ա ն ի ։ Սա կայն նրանց ծ ա ռ ա յո ւթ յա ն ը դ ի մ ե լո ւ կ ա ֊ րիք չեղա վ ։ —

Կստիր, — ասաց բանտապետ Ա զերթոնը

մ ա տ ն ա ց ո ւյց

ա նելով փա յտ ե ա մ ո ւր նստա րանը։ Իայց ես, ծեծվա ծ ու տանջված, ամբողջ օր ու գիշեր ծա ֊ րավից տառապ ած, սովից ու հա րվածներից թ ո ւ լա ց ա ծ , հինգ 33 3

Ջեկ Լոնդոն, X fi.

օր շա րունակ զն դա ն ում նստ ե լո ւց և ութ սո ւն ժ ա մ զսպաշա­ պիկ հա գնելուց հետո ա յդպ իսի արհա վիրքների ե ն թ ա ր կ վ ա ծ , մ ե ր թշվա ռ ճակատագրից

ստ որա ցա ծ ու

առաջիկա

հա ր*

ց ա ք ն ն ո ւթ յա ն ն կա տ մ ա մբ սա րսափահար ( ե ս գիտեի ա ր դ ե ն է թե ինչ օրն են գ ց ո ւմ մ յ ո ւ ս բ ա ն տ ա ր կ յա լն ե ր ի ն ) , մ ի խ ո ս ք ո վ , ես' խ ղ ճ ո ւկ , մ ա ր դ ո ւ ն մա նա կ դողդողացող արարածս և հա ­ մա լսա րա ն ա կա ն խաղաղ քա ղա քի հո ղա գ իտ ությա ն

եր բեմնի

պ ր ո ֆ ե ս ո ր ս , տա տ ա նվեցի, չհ ա մ ա ր ձ ա կ վ ե լո վ նստ ե լ։ Բանտապետ

Ա զերթոնը հզոր

կա զ մ վա ծ քս վ

վիթխ արի

մա ր դ էր։ Նրա ձեռքերը կառչեցին ի մ ո ւս ի ց , և ա յդ ուժի ճ ի ­ ր ա ն ն ե ր ո ւմ ինձ զգացի մի չնչին ծղոտ։ Նա հա տակից կտրեց ինձ ու թ ա փ ո վ նետեց նստարանի վրա ։ — Իսկ հ ի մ ա , — ասաց նա, մի ն չ ես ջա նո ւմ էի ն եր սո ւմս խեղդել ցավատանջ ճիչը և շուն չս, — դու կպ ա տ մես

դ ժ վ ա ր ո ւթ յա մ բ

այն

ամենը,

ետ էի բ ե ր ո ւ մ

ինչ հա յտ նի է ք ե զ ,

Սթենդինգ։ Պատմի ր , պ ա տ մ ի ՞ր , ինչ որ գիտես, եթե կ ա մ ե ­ ն ո ւմ ես ողջ մ ն ա լ։ — Ես չ գ ի տ ե մ , թե ինչ է տեղի ո ւն ե ց ե լ, բա ցա րձա կա պ ես ոչինչ չ գ ի տ ե մ . . . — սկսեցի ես։ Ահա ա յն ա մ ե ն ը , ինչ

կարողացա

հա րձակվեց վր ա ս , դ ա ր ձ յա լ կտրեց

ա ս ե լ։ Մռնչալով[' նա

ինձ

գետնից և նետեց

բ ա զ կա թ ո ռ ի ն ։ — Հ ի մ ա ր ո ւթ յո ւն ն ե ր

դուրս

մի'

տ ուր,

Սթենդինգ, —

սպ առնա լից ասաց նա ։ — Պա տմիր առանց որևէ բան թ ա ր ց ը նեյ ո ւ։ Որտ ե՞ղ է դին ա մի տ ը ։ —

մ ի դինա միտ ի մա սի ն ես ոչինչ չ գ ի տ ե մ , — ա ռ ա ր ֊

կեցի ես։ Եվ ինձ դա ր ձ յա լ պ ոկերին նստարանից ու ց ա ծ նետ եցին։ Ինձ հաճախ են են թա րկ ել ա մ ենաբա զմազան ների, բ տ յց երբ հ ի մ ա , ի մ կյա ն ք ի վերջին

օրերի

տանջանք­ լռ ո ւ թ յ ա ն

մեջ ես մ տ ո ր ո ւ մ ե մ ա յդ մ ա ս ի ն , ինձ չի լ ք ո ւ մ այն հ ա մ ո զ ո ւ­ մ ը , որ ոչ մի տանջանք չի

կարող

համեմատվել

մա րդուն

նստարանի վրա ն ե տ ե լո ւն ։ Ա մո ւր նստարանը աստիճանաբար ի մ մ ա ր մ ն ի հարվածների տակ վերա ծվ եց բ եկո ր ն եր ի ։ Հետո մ ե կ ուրիշ նստարան բ ե ր ե ց ի ն , և շուտ ով դա էլ ջարդուփշուր 34

եղա վ։ Մ եկն էլ բերեցին և դա րձյա լ ու դ ա ր ձյա լ հնչեց մ ի և ­ նույն հ ա ր ց ը . « ք)րտե ղ է դինամիտը))։ Երբ րանտասլետը հոգնեց, նրան փոխարինեց կապիտան Ջ ե մ ի ն , իսկ հետո կասչիտան Ջ ե մ ի ի ն հերթա փ ոխ ել ու եկաւէ բանտապան Մ անոհենը, և սա էլ սկսեց ինձ նետել նստ ա րա ­ նի վ ը ա * « Ո րտ ե՞ղ է դ ի ն ա մի տ ը ։ Որտ ե՞ղ է դի ն ա մ ի տ ը ։ Ո ր ­ տե՞ղ է դինա միտ ը))։ Իսկ դինամիտ գ ո յո ւ թ յո ւ ն չ ո ւն ե ր ։ Հ ա ր ­ ց ա ք ն ն ո ւթ յա ն ւէերջում ես ի մ ա նմա հ հnգի^l կտ ա յի մի քանի ֆունտ դինա միտ ի

համար,

ոթի

գաղտնարանը

հ ա յտ ն ե լո ւ

հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն չո ւն եի ։ Չ դ ի տ ե մ, թե քանի ն ստարան ջարդվեց ի մ մ ա ր մ ն ի հա ր­ վա ծների տ ա կ։ Օաղում անդա մներ ես կորցրեցի գ ի տ ա կց ո ւ­ թ յ ո ւ ն ս , և ի վերջո ամեն բան ձ ուլվ ե ց ի ն չ-ո ր մի աղոտ մ ը ղ ֊ ձավանջի մ ե ջ։ Ինձ ա ք ա ցիներով ստիպեցին ի ն չ-ո ր տեղ գնալ, հետո ոչ այն է քարշ տ ա լով, ոչ այն է ձեռքեր ի ց ու ոտքերից բ ռն ա ծ, տարան մ ո ւ թ միջանցքուէ։

Իսկ երբ

հ ա յտ ն վ եց ի ի մ

խ ց ո ւմ , պա րզվեց, որ այնտեղ մի մա տնիչ է նստա ծ։ Ղա մի վախկոտ ւքարդ էր' հաշիշամոլի գունատ, մ ե ռ ե լա յի ն դ ե մ ք ո վ , և բա ցա րձա կա պ ես պատրաստ ամեն բա ն ի ,

մ ի ա յն թե կա-

րողւսնա հաշիշ ձեռք բ ե ր ե լ։ Նրան տեսնելուն պես ես սողացի դեպի վա նդակադուռն ո ւ, վերջին ուժերս հ ա վ ա ք ե լո վ , գ ոչեցի♦ — Տղե ր ք , ի մ խ ց ո ւմ շուն են կա պ ե լ, Իգնատիուս Իրվի֊ նին։ Լեզուներդ ձեզ ք ա շե ք։ Եվ կատաղի հա յհ ո յա ն ք ն ե ր ի մի ա յն պ ի սի պ ա յթ յո ւն թ ը ն դաց

ի պատասխան,

որ

երևի,

սարսափահար կաներ

շատ

սւվելի խիղախ մ ա ր դ ո ւ, քան Իգնատիուս Իրվինն էր։ նա վ ա ­ խից ա յնսլես խ եղճա ց ա վ , որ մա ր դո ւ մե ղ ք ր զալիս էր նրան ն ա յե լի ս ։ Իսկ ծեծվա ծ բ ա ն տ ա ր կ յա լն ե ր ը , ցա վից ու կատ ա­ ղ ո ւթ յո ւն ի ց

մ ռ ն չա լո վ

սպ ա ռնա լի քների

վ այր ի

գազանների

պ ես,

տարափ էին տ ե ղո ւմ և բ ո լո ր

նրա

վրա

հնարավոր

եղա նակներով խ ո ստ ա ն ո ւմ էին, թե ինչ օրի կգցեն, եթե մ ի ­ այն կարողանան բ ռ ն ա ց ն ել։ Եթե

գաղտնիք

ո ւն ե ն ա յի ն ք ,

ապա

մա տնիչի

ն ե ր կ ա յո ւ­

թ յ ա մ բ ստ իսլվ ա ծ կլի նե ին ք լեզ ո ւնե ր ս ատ ա մներիս տակ պ ա ­ հ ե լ։ Իա յց քանի որ մ ե ն ք սչինչ

չգիտեինք և

ասել մ ի ա յն ճ շ մ ա ր տ ո ւթ յո ւն ը , ուստի ոչ

մեկի

երդվել էինք մ տ ք ո վ չէր ՅՑ

ա ն ց նո ւմ լ ռ ե լ Իգնատիուս Իրվինի ն ե ր կ ա յ ո ւ թ յ ա մ բ ։ Դ ի ն ա մ ի ­ տի հետ կա պ վա ծ պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը բ ո լոր ի հա մա ր, էլ գլխավոր և ա ն լո ւծելի խնդիրն էր, որը փ ա կո ւղ ո ւ առջև էր կանգնեցրել մ լո ւս ն երին ն ո ւյն ք ա ն , որքան և ի ն ձ ։ Եվ բ ո լոր ն էլ ինձ էին դ ի մ ո ւ մ ։ նրանք թա խ ա նձեցին ազնվաբար խ ո ս տ ո վ ա ն ե լ, եթե ինձ որևէ բան հա յտ նի է դինա միտ ի մ ա ս ի ն , և փ րկել իրենց հետագա տ ա ռա պ ա նքներից։ Իսկ ես կարող էի պատասխանել մի ա կ ճ շ մ ա ր տ ո ւթ յա մ բ ,

ոչինչ չգի տ ե մ դինա միտ ի մ ա ս ի ն ։

նախքան վե ր ա կա ցուները ի մ խցից կտանեին Իրվին ի ն , ես նրանից կարողացա մ ի ն ո ր ո ւթ յո ւն կո ր զ ել, որը հո ւշո ւմ էր, թե դինա միտ ի ա յդ պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը կատակ չէ։ Բնականաբար, ես ա յդ ն ո ր ո ւթ յո ւն ը

հա յտ նեցի մ լո ւս ն երին, Իրվինն ա սաց,

որ ա յդ օրը բանտ ո ւ մ ոչ մ ի արհեստանոց չի աշխատել։ Հ ա ­ զարավոր բ ա ն տ ա ր կյա լն ե րի փ ա կել են խ ց ե ր ո լ մ , և տ պ ա վո ­ ր ո ւթ յո ւն ն ա յնպ իսին է, որ

աշխատանքները

չեն վերսկսի у

մինչև որ չգտնեն դ ի ն ա մի տ ը , որը անհայտ մ ե կ ը հաջողացրել է անհայտ մ ի տեղ թ ա ք ց ն ե լ։ Իսկ հա ր ց ա ք ն ն ութ յո ւն ն ե ր ը շ ա ր ո ւն ա կ վ ո ւմ էին։

Առաջվա

պես բա նտ ա ր կյա լն ե րի ն դուրս էին տ ա նո ւմ մենա խ ց եր ի ց և ապա քարշ տ ա լով կ ա մ պատգարակի վրա բ ե ր ո ւ մ էին ետ։ Մ ե ն ք նրանցից տ եղեկա ցա նք, կապիտան Ջ ե մ ի ն ,

որ բանտապետ Աղեր թո ն ը

արդեն բոլոր ո վ ի ն

Ուժասպառ,

սկս ել

և են

իրար փոխարինել երկու ժա մը մ ե կ ։ Մ ինչ մ ե կ ը ք ն ո ւ մ է, մ յ ո ւ սը շ ա ր ո ւն ա կ ում է հա ր ց ա ք ն ն ո ւթ յո ւն ը ։ Իսկ նրանք ստիպ ված ք ն ո ւ մ էին առանց հա ն վ ե լո ւ և ն ո ւյն այն ս ե ն յ ա կ ո ւ մ , որտեղ Ուժեղ,

առողջ տղամարդկանց իրար

հետևից դա ր ձն ո ւմ էին

խ եղա նդա մն եր։ Եվ ժ ա մ առ ժա մ մենա խ ցերի խ ա վ ա ր ո ւմ ա ճ ո ւմ էր բ ո լ ո ­ րիս սա րսռա ցնող սա րսա փ ը։ 0 'հ , հա վատ ացեք ի ն ձ , քա նի որ ես գ ի տ ե մ , կախաղանը դատարկ բան է ա յն տառապանքների հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յ ա մ բ , որոնց մա րդ կարող է են թ ա րկ վել կ յ ա ն ֊ քի ը ն թ ա ց ք ո ւ մ , և ա յն ո ւա մ ե ն ա յն ի վ շա րունա կել ա պ ր ել։ Մ յո ւ ս բ ա ն տ ա ր կյա լն ե րի հետ հա մ ա հա վա ս ա ր ես էլ էի կ ր ո ւ մ ա ն ֊ մա ր դ կ ա յի ն ցա վերն

ու ծարավի

տ ա ռա պ ա նքները։

Սա կա յն

ի մ տանջանքները բ ա զ մ ա պ ա տ կ վ ո ւմ էին նաև ն րա նով, որ ես անտարբեր չէի ուրիշների տառապանքների ն կ ա տ մ ա մ բ ։ Եր«8

.3կու տարի առաջ ես ըն կել էի

ան ուղղելիների)) շս,թքթ) ու

կրա ծ տանջանքները կոփել էին նյա րդերս

և ո ւղեղս։

Ուժեղ

մա րդը ղա րհուրելի մի տեսարան է ն ե ր կ ա յա ց ն ո ւմ , երբ նրան փ շրում են։ Իսկ ի մ շուրջը

գտ նվում

տ ղ ա մ ա ր դ ի կ , որ ոնց մ արմ ինն ու

էին

ոգին

քա ռա սուն ուժեղ արդեն

փշրել էին։

Ծարաւէիր թ ո ւլա ց ա ծ մա րդկա նց թաււանշները չէին դադարումէ it ա յս

ամենր

միսւսին

գժանոց

ռ ա չա ն ք ն ե ր , փ նթփ նթոցներ,

էր հ ի շ ե ց ն ո ւմ ,

ճիչեր,

հա֊

տ ենդա յին զ ա ռ ա ն ց ա ն ք ...

(Ւուք հա ս կ ա ց ա ՞ք , ԷՀե ինչ էր տեղի ո ւն ե ց ե լ։ Մ եզ կ ո ր ծ ա ֊ նեց մ ի ա յն մ ի ա ձ ա յն

ճիշտ խ ո ս ե լո ւ ե ր դ ո ւմ ը ։

սկսեցին պնդել

կաւզիտւսն Ջ ե մ ի ն եկան,

Էէրենց

մեր ց ո ւց մ ո ւն ք ն ե ր ը

որոնք քա ռ ա սո ւն ից

ամեն

Պետք է խ ո ստ ո վա ն ել,

Երթ քա ռ ա սո ւն

հոգի

մի և ն ո ւյն

բ ա ն ը,

բանտապետն

հերթին

մի ա կ

եզ րա կա ցությա ն

շատ լա վ մ ե կը

հորինվա ծ ստեր

կր կ ն ո ւմ է թ ո ւթ ա կ ի

ու են,

նմա ն ։

որ բ ա նտ ա յին իշԷսանության

վի֊

ճակն էլ իր տեսակի մեջ անելա նելի էր։ Ինչպես ի մա ց ա հ ե ֊ տ ա պ ա լո ւմ, տային

հեռագրա ւին

վ ա ր չո ւթ յա ն

կապով

հա տ ա կ

հրավէ/րված է եղել

խ ո ր հ ր դ ա կ ց ո ւթ յո ւն ,

բանև

մե ր

բանտն էր ժա մա ն ել նահանգական մ ի լի ց ի ա յի երկու ջոկատ։ Ձ մեռ էր, իսկ ձմռան լւ ն ո ւյն ի սկ ն ա մա նիքն երը

Ա ա լի ֆ ո ր ն ի ա յո ւմ

երբեմն շատ էսիստ են լին ո ւ մ ։

սառ֊

Մ ենախ ցերի

բա նտ ա ր կյա լն ե րի ն չէր թ ո ւ յ լա տ ր վ ո ւ մ ն ո ւյն ի սկ վե ր մա կ ն ե ն ա լ։ կարպին

Հա վա տ ա ցե ք, ս ա ռ ո ւմ

ծեծվա ծ

է քարե

ո ւ ՜ արյունաշաղախ

ե ղ յա մա պ ա տ

հատակին

ո ւ՛­

մարդը

սլա ռ կա ծ։

Իա յց ի վերջո, նրանք մե ղ ջուր տ վեցին։ Մ եր գլէսին հ ա յհ ո ֊ յա ն ք ն ե ր ի տարափ տ եղալով ու ծա նա կելո վ, վերա կա ցուները քարշ տվեցէ։ն հրշեջային խ ողովա կները և մենա խ ցերը մե ր ով ուլողեցին ջրէ\ ուժեղ հո սք ո վ,

Ժա­

ողողեցին այնքան ժ ա ­

մ ա ն ա կ , մինչև որ դա րձյա լ բոր բ ո քե ցի ն մե ր վ ե ր քե ր ը ։ Ջո ւր ն արդեն հ ա ս ն ո ւմ էր մեր ծնկներէւն,

և եթե առաջ մե նք ջուր

էինք ա ղ ա չում ու սլա ղա տ ում, ասլա ա լժ մ արդեն դագա ղում էինք, պ ա հանջելով, որ դադարեցնեն ջրի շ ի թ ը ։ Ես կ ,ռ !.մ այն մ ա ս ի ն , էժե հետապահում ինչ էր տ հղի ո ւ ­ ն ե ն ո ւմ

մ ե ն տ խ ց ե ր ո ւմ ։

Իմիջիա յլոց

ա ս եմ

ռասուն ց մ ա հ բա նտ ա ր կյա լն ե րի ց ե. ոչ մեկն

միա յն ,

որ ք ա ­

ա յլև ս առաջ֊

վա նլ1 չէր։ Էուիջէւ Պ ո լա ձ ոյի պիտակցու թ յո ւ ն ը այն լզես էլ ւ ւԼ ե ~ 37

րա կա նգնվևց։ Լողլող Բիլլ Հոջը աստիճանաբար խ ե լքը թռցրեէբ և մոտ մ ե կ տարի անց նրան ևս տեղափոխեցին խելագարներ րՒ

բ ա ժ ա ն մ ո ւն ք ։ Լ ա ՜ , մի քանի հոգի էլ գնացին Հոջի և Պ ո ֊

լա ձ ո յի

հետևից։

Ւսկ ոմա նց ա ռ ո ղջո ւթյո ւնն

էլ աչն

աստի֊

ճան ք ա յ ք ա յ վ ե ց , որ բա ն տ ա յի ն թոքախ տը շատ արագ նրանց գերեգման տա րավ։ Հետագա վեց տարիների ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ք ա ­ ռա սուն հոգուց տասն էլ մ ե ռ ա ն ։ Մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւմ հինգ տարի ա նցկա ցնելուց ի ն ձ Ս ե ն ֊Զ վ են տ ի ն բա նտից դատարան պեցի Զեկ Տ ր ա մ սե լի ն ։

Չէի

ասի,

տարան,

հետ ո,

եր բ

ես հա ն դ ի ֊

թե շատ բան կարողացսր

տ ե սն ել։ Հինգ տարիների ր ն թ ա ց ք ո ւ մ

առաջին

վա րից դուրս գալով արևի պ ա յծ ա ռ լ ո ւ յ ս ի պես կ ո ւյր էի, բ ա յց և ա յնպ ես Զեկ

անգամ խ ա ֊

տակ, ես չղջիկէ

Տ ր ա մ ս ե լի ն տ ե ս ն ե լո վ >

и Ւր տս ճ մ լ վ ե ց , Ե ս նրան նկատեցի բանտի բ ա կ ո վ ա ն ց ն ե լի ս ։ Նրա մա ղերը լր ի վ ճ ե ր մա կել էին։ Տ ա ր ի ք ո վ դեռ եր իտ ա սա րդ էր ն ա, ս ա կա յն ծերու նի էր դարձել ա րդեն ։ Կուրծքը ներս էր ը ն կ ե լ, ա յտ երը ս մ ք ե լ էին, ձ եռքերը դո ղդո ղո ւմ էին կ ա թ վ ա ­ ծահարի ձեռքերի պ ե ս ։ Նա հազիվ էր կա ր ո ղ ա ն ո ւմ կաղեկաղ ք ա յ լ ե լ , և անընդհատ ս ա յթ ա ք ո ւմ էր։ Երբ ինձ ճանաչեց, աչ ք ե ր ո ւ մ արցունքներ հ ա յտ ն վ ե ց ի ն . չ է ՞ որ ես մ արդուց վ ե ր ա ծվ ել էի ա վերա կի։

Իմ քաշը

էլ բ նա կա նոն հազիվ ո ւթ ս ո ւն

յ ո թ ֆունտ լի ն ե ր ։ Հինգ տարվա մեջ ի մ ճ ե ր մ ա կ ա ծ մա զ եր ը աճել էին բաշի ն մ ա ն ։ Ա յդ տա րիներին կարգին երկա րել էին նաև բեղերս ու մ ո ր ո ւ ք ս ։ Ջեկի նման ես էլ հազիվ էի կ ա ր ո ­ ղ ա նո ւմ կա ղեկա ղ, ս ա յթ ա ք ե լո վ քարշ գալ, և վերա կա ցուները օ գ նո ւմ էին ի ն ձ , երբ ա ն ց ն ո ւմ էի բանտի արևաշող փոքրիկ բ ա կ ո վ ։ Ես ու Զ եկ ք ր ա մ ս ե լը ակնապիշ ն ա յեց ին ք ի ր ա ր ,

և

մե զն ի ց յո ւր ա ք ա ն չյո ւր ը հանձին ա յլա կ ե ր պ վ ա ծ մա ր դա ն մա ն ա ր ա ր ա ծի ' տ եսավ դժբա խ տ ությա ն իր ը նկերոջը։ Զեկ

Տ ր ա մ ս ե լի

նմա ն մա ր դիկ

ն ո ւյն ի ս կ բ ա ն տ ո ւմ

միշսր

օ գ տ վո ւմ են ի ն չ ֊ի ն չ ա ր տ ո ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ց , և ա յդ պ ա տ ճ ա ռո վ էլ նա իրեն թ ո ւ յ լ տվեց բա ն տ ա յի ն կա րգուկանոնի մի փոքր խ ա խ տ ո ւմ . իր խ ռպ ոտ ա ծ,

դողդողացող

ձ ա յն ո վ

նա խ ոսեց

ինձ հետ։ —

Ա պ րես,

Սթ են դ ի ն գ , — ասաց

նրանց ոչինչ չա սա ցից։ 38

նա ։ — Ա յն պ ե ս

էլ

զոր

— Ոայց ես ոչինչ չդիտ եի, Զ ե կ , — շշուկով պա տ ա սխ ա նե­ ցի ես։ Կամա թե ա կա մա ևս ստ իպ վա ծ էի շշուկով խ ո ս ե լ, քանի որ, հինգ տարի լ ո ւ ռ մ ն ա լո վ , ես գրեթե ետ էի վա րժվել խ ո ս ե լո ւց ։ — Կարծում ե մ ,

որ ա յդ դին ա մ ի տր երբեք

էլ դ ո ֊

յ ո ւ թ յ ո ւ ն չի ո ւն ե ց ե լ։ — Ա յ,

ա պ ր ես, — երեխա յի

արեց նա ։ — Խոսքիցդ

մի

պես

ուրա խ ա նա լով,

հրա ժա րվիր։

Ոչինչ

մի

ՂԼ1սուԼ հա յտ նիր

նրա նը։ Օատ ապ րես։ Ես շատ եմ քեւլ հ ա ր գ ո ւմ , Ս թ են դին գ։ Ղու. կա ր ո ղ ա ն ո ւմ ես լե զ ո ւդ ա տ ա մներիդ տակ պ ա հ ե լ։ Ա յստ եղ բանտապանները քշեցին ի ն ձ . ու ես ա յլևս երբեք շտե սա Զ եկ

Ո ր ւ/մ ս ե լի ն ։

Ակներև

էր,

որ ն ույնի սկ ն ա

էլ Ւ

■վերջո հա վատ ացել էր դինամիտի մա սին ա յդ հեք ի ա թ ի ն ։ л . Երեք ինձ

անգամ բա նտ ա յին

իշխ ա ն ո ւթ յո ւն ն եր ը

և հաջորդաբար կա մ վա խ ե ցն ո ւմ

հ ա մ ո զ ե լ։ Ը նտ րությա ն երկու

էին,

կամ

հնարավոր ելք

կանչեցին փ ո ր ձո ւմ

ներկա յա ցրին

ին ձ. եթե ես բ ա ց ա հ ա յտ ե մ , թե որտեղ է գ տ ն վում դին ա մի տ ը , կստ ա ն ա մ ա մ ե ն ա մ ե ղ մ

պա տ իժը՝

երեսուն

օր մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ,

իսկ հ ես ։ո կնշա նա կվեմ բանտի գրադարանի ավադ։ Եթե գ ե ­ ր ա դ ա ս ե մ շա րունակել հ ա մ ա ռ ո ւթ յո ւն ս և չ հ ա յտ ն ե մ , թե ո ր տեղ է դի նա միտ ը, ապա ի մ բ ա ն տ ա ր կ ո ւթ յա ն ամբողջ ժ ա մ կետի ը ն թ ա ց ք ո ւմ կ մ ն ա մ պնդանում'։ Եվ

քանի որ

դա տա­

պ ա րտվա ծ էի ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ ո ւթ յա ն , ապա նշա նա կում էր ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ ո ւթ յո ւն ' մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւ մ ։ Օհ,

ո չ։

Կալիֆորնիան քա ղա քա կի ր թ երկիր է։

Ա յդ նա-

հանդի օ ր են սգ ր քո ւմ դուք նման բան ոչ մի տեղ չեք տ ե սն ի ։ Ղա ա նհա վա նա կա ն, չլս վ ա ծ դաժան պատիժ է, և ոչ մ ի ժա­ մա նա կա կից պ ե տ ո ւթ յո ւն չի կամենա պատասխանատու լի ն ե լ ա յդսլի սի օրենքի հա մ ա ր ։ Չն ա յա ծ դրան, ես արդեն երրորդ մա րդն եմ

Կ ա լիֆորնիա յի պ ա տ մ ո ւթ յա ն մե ջ,

որը

դատ ա­

պարտված է ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ ո ւթ յա ն ճ մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւմ ։ Մ յո ւ ս երկուսը Զեկ Օ պ ենհեյմերն ու էդ

Մ ո ր ելն են։ Ես քիչ հետո

էսլա տ մ եմ նրանց մ ա ս ի ն , քանզի ինձ ւէիճակվեց նրանց հետ կ ո ղք~ կողքի փտել մ ե կ ո ւս ա ց վ ա ծ զնդանի լռ ո ւ թ յա ն

մեջ։

Ա յս ա մենից բա ց ի , ի մ բսւնտապաններր մտ ադիր են շատ 39

շ ուտուէ ինձ հանել բանտից ու կ ա խ ե լ ... Ո 'լ , ո չ> ռչ քէ՚ե ЩРп~ ֆևսոր Հ ա ս ք ե լլի

սպ ա ն ո ւթ յա ն պ ա տ ճա ռով ։

Ղրա հա մա ր ես

դատ ապա րտվա ծ եմ ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ ո ւթ յա ն ։

նրանք

պա տ ­

ր ա ս տ վ ո ւմ են ինձ բանտից հանել ու կ ա խ ե լ՝ ո ր ո վ հ ե տ և հար­ ձ ա կ ո ւմ ե մ գործել

վե րա կա ցուի

վրա ։ Ւսկ դա բ ա ն տ ա յի ն

կարգուկանոնի սովորական ո տ նա հա րում չէ։ Ա յս պ ի ս ի հ ա ն ­ ցանքի հա մա ր արդեն օրենք գ ո յո ւթ յո ւն ունի , որն իր տեղն է զբաղեցրել քրեա կա ն օ ր ե ն ս գ ր ք ո ւմ ։ Պետք է, որ ես նրա քիթ ը ջարդուփշուր արած լ ի ն ե մ ։ Ես չ ե մ տ եսել, ա ր դ յո ՞ք նրա ք թ ի ց ա րյուն եկա վ, բ ա յց վկ ա ն եր ը պ ն դ ո ւմ են, որ արյուն է ե կ ե լ։ Ա յդ մա ր դ ո ւ անունը ՍերսթոՆ էր։ Սա Ս ե ն -թ վ ե ն տ ի ն բ ա ն տ ո ւմ աշխատում էր որպես վ ե ր ա ­ կա ց ո ւ, աչքի էր ը ն կ ն ո ւմ իր առանձնա հատուկ ա ռ ո ղ ջ ո ւթ յա մ բ և քաշն էլ կլիներ մոտ հ ա ր յո ւր յո թ ա ն ա ս ո ւն ֆ ո ւն տ ։ Ես չէԼջի~ կի նման կ ո ւյր էի, և ի մ քաշն էլ իննսուն ֆ ուն տ ից պ ա կաս էբ> և ես այնքան երկար էի նստել չորս պատերի մեջ փ ա կվա ծՒ ի մ նեղլիկ խ ց ո ւմ , որ բաց տ ա ր ա ծո ւթ յո ւն դուրս գա լո վ, ա րբեցի և գլուխս պտ տվեց։

Ա ն կա սկա ծ,

դա ա գ ո ր ա ֆ ո բ ի ա յի *

սկզբնական շրջանի ա մ ենատ իպ ակա ն, կլինիկա կա ն ա ռ ո ւ մ ո վ ա մ ե ն ա մ ա ք ո ւր դեպքն էր, և ես

դր ա ն ո ւմ

հա մ ո զ վեց ի հ ե ն ը

նույն օրը, երբ մե կ ո ւս ա ր ա ն ի ց դուրս գալուն

պես

հարվա-

ծեցի բանտապան Սերսթոնի ք թ ի ն ։ Ես նրա ք ի թ ը ջարդուփշուր արեցի,

երբ

փակեց ճ ա ն ա ­

պարհս ու փորձեց բ ռն ել ի ն ձ ։ Եվ ա հա վա սիկ, հի մա պատ­ ր ա ս տ վ ո ւմ են կախել ի ն ձ։ հ ա մ ա ձ ա յն , նմա ն մ ի

ցմահ

Կալիֆորնիա

բ ա ն տ ա ր կո ւթ յա ն

հա նցա գործ,

Սերսթոնի

նահանգի

օր են քի

դատ ապարտված ի մ

նմա ն մ ի

վ ե ր ա կ ա ց ո ւի

մա ր մ ն ա կ ա ն վնա սվա ծք հ ա ս ցն ելո ւ դե պ ք ո ւմ ենթակա է մ ա ­ հապ ատ ժի։ ճիշտ է, Սերսթոնը կես ժա մ անց արդեն մ ո ռ ա ­ ց ե լ էր, որ իր ք թ ի ց ա ր յո ւն է ե կ ե լ, բ ա յց և ա յնպ ես դրա հա­ մա ր ինձ կա խ ելու են։ Իսկ

հի մա

լս ե ց ե ք ։

Իմ

ա ռ ի թո վ

բ ա ռ վ ո ւ մ է eX pOSt f a c t o 1 2* Երբ

ես

այ դ

օրենքը

սպանեցի

կիր

պրոֆեսոբ

1 Տարածության նկատմամբ ունեցած սարսափ, փսիխոնևրոզի տեսսրկ*ներից մեկը։ 2 Ետին թվով (լ ա տ .) ։

40

.ձա ո քե լլի ն , այդսքիսի օրենք դեռ գ ո յո ւ թ յո ւ ն չո ւն եր ։

Օրենքն

է ն դՀ։; լս՛վել էր այն բահիր հետ ո, երբ ես արդեն դատապարտվել էի ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ ո ւթ յա ն ։

Եվ

հենը սա է

գործի էու-

թ լո ւն ը * ի մ ն կա տ մ ա մբ արձա կվա ծ դատավճիռը ինձ ա յն պ ի ­ սի վիճակի մեջ էր դրել, որ ես կարող էի ընկնել դեռևս չ ը ն ­ դո ւն վա ծ օրենքի ա զ դե ցո ւթյա ն տակ։ Չ է* որ Ս երսթոնի վրա կատ արած հա րձա կմա ն հա մար ինձ կարող են կախել

շնոր-

հ ի վ ց մ ա հ բա ն տ ա ր կո ւթ յա ն դատ ապա րտյալի ի մ ստ ա տ ո ւսի ։ Մ ի ան ղ ա մ սւ յն պարզ է, որ դա 0Х pOSt f a c t o վճ ի ռ է, և հետ ե֊ վ ա պ ե ս , հ ա կ ա ս ո ւմ է ս ա հ մ ա ն ա դ ր ո ւթ յա ն ը ։ [•ա$ց ինչ ն շա նա կութ յուն ունի սա հ մ ա ն ա դ ր ո ւթ յո ւն ը դա ձոավ որների հա մ ա ր , մա քր ե լ

նշանավոր

բացի ա յդ , ի մ

եթե նրանց անհրաժեշտ է պ րոֆ եսոր

մա հա պ ա տ իժը

հաշիվները

Դարրել

Սթեն դին գի հետ։ Եվ

բնավ

էլ աննախընդեպք չի

լի ն ի ։ ինչպես հայտնի է բ ո լոր նրանց,

ովքեր լրագիր կ ա ր ­

դո ւմ են, մ ե կ տարի առաջ, հենց ա յս տ ե ղ , ֆ ո լս ե մ յ ա ն բ ա ն ­ տ ո ւ մ , ճիշտ ն ույն սլիսի

հանցանքի

հա մար

0 պ ե ն հ I։յմ ե ր ի ն *. * Ե իա յն թե վիրա վորա նքը գ ո ր ծ ո ղ ո ւթ յա մ բ

կախեցին այն

ա րտ ա հա յտ վել էր ոչ թե ա յն

Զեե

ժամանակ բ ա ն ո ւմ ,

որ

Օ պ ենհեյմերը ջարդուփշուր էր արել բանտասլանի ք ի թ ը * ան ա ֊ կրնեալ

մի

դիպվածով

նա խ ո հա ն ո ցա յի ն

դանակով մ ո ր թ ե լ

էր բա նտ ա ր կյա լն ե րի ց մ ե կ ի ն ։ Տարօրինա կ բան է թե քը, թե

օրենքը

կ յա ն ք ը , 'թ ե' մա րդկա նց վ ա ր մ ո ւ ն ­

և թե ճակատագրի

նենգա հյուս խ ա ղը։

Ա յո

տողերը ես գ ր ո ւմ ե մ Մ ա րդասպանների Միջանցքի ն ո ւյն այն ն են ա խ ց ո ւմ , որտեղ նստած է եղել Զեկ Օ պ ենհեյմերը մինչև նրան ա յստ եղից տանելն ու կատարելը ա յն , ինչ պա տրաստ­ վ ո ւ մ են ա ն ելո ւ ինձ հետ։ Ես ձեզ զգուշացրի, որ շատ ու շատ բաների մա սի ն եմ գ ր ե լո ւ։ Եվ վե ր ա դ ա ռ ն ո ւմ եմ ի մ պ ա տ մ ո ւթ յա ն ը ։ Օանտա լին ի շխ ա նությունները ի ն ձ. ապ ա

ը ն տ ր ո ւթ յա ն

եթե ց ո ւյց տ ա մ,

թե

հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն

որտեղ

կնշա նա կվեմ բ ա նտ ա յին

է թաքցրած

գրադարանի

տվեցին

դի նա միտ ը, ավագ և կսւ֊

դա տ վեմ ջուլհա կա յին արհեստանոցի աշխատանքից։ Ւսկ եթե հ ր ա ժ ա ր վե մ դինամիտի

գաղտնարանը ց ո ւյց

տ ա լուց,

ապա

մինչև կյա ն ք իս վերջը կն ստ ե մ մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւ մ ։ 41

Ք սա ն չորս

ժ ա մ ո վ ինձ

զսպաշապիկ

հա գզրին,

որպեսզի

մի քիչ մ տ ո ր ե մ իրենց վերջնագրի մ ա ս ի ն ։ Հետո ես երկրորդ անգամ կանգնեցի բ ա ն տ ա յի ն իշխ ա ն ո ւթյո ւն ն եր ի առաջ։ Ւ*նշ կարող էի ա ն ել։ Հո չ է ի ՞ կար ող նրանց հա յտ ն ե լ դինամիտի գ ո յո ւ թ յո ւ ն

չո ւն եր ։ Ես հենց

ա յդպ ե ս էլ ասացի նրանց, իսկ նրանք էլ

^РР ՈԼ

դինա միտ էլ

ա սա ցին, թե ես

ս տ ո ւմ ե մ ։ նրանք ա սացին, որ ես ծանր դեպք ե մ , վտանգավոր

հանցագործ,

է լին ում։

վիժվածք,

որպիսին

հա ր յո ւր

տարին

մեկ

Եվ նրանք դ ա ր ձյա լ ի ն չ ֊ո ր բաներ ա սա ց ին , ի ս կ

հետո ետ ուղարկեցին մե ն ա խ ո ւց ։ Ւնձ տեղավորեցին առաջին մ ե ն ա խ ց ո ւ մ , հինգ եր ո ր դո ւմ նստած էր էդ Մ ո ք ե լը , տ ա սներկ ո ւե ր ո ր դ ո ւմ Հ Ջ եկ Օ պ են հեյմե ր ը ։ Նա արդեն տասը տարի շարունա կ նստա ծ էր ա յն տ ե ղ ։ Ւսկ էդ Մ ո ր ե լի առաջին տարին էր։ Նրան դատապարտել էին հիսուն տարվա ազատազրկմանն Ջեկ Օ պ ենհեյմերը ինձ նմա ն

դատ ապա րտվա ծ էր ց մ ա հ բ ա ն ­

տ ա ր կ ո ւթ յա ն ։ Թ վ ո ւ մ էր, թե երեքս էլ բա վա կա նին ժա մա նա կ ենք ա յնտ եղ ա ն ց կ ա ց ն ե լո ւ։ Սա կա յն անցել է ը ն դ ա մե ն ը վ ե ց տարի, և արդեն ոչ մ ե կս էլ ա յն տ եղ չե ն ք ։ Ջ եկ Օ պ ենհեյմերին կախ եցին։

Էդ Ծ ո ր ե լը

գլխավորը

և հենց վերջերս նրան

դարձավ

Ս ե ն ֊Ք վ ե ն տ ի ն ի

ավագների

ն ե ր ո ւմ շն ո ր հ ե լո վ , ա ղ ա ֊

տ եց ին, Ւսկ ես ա յս տ ե ղ , ֆ ո լս ե մ յ ա ն բ ա ն տ ո ւմ նստա ծ, ս պ ա ­ ս ո ւ մ ե մ , թ ե երբ է դատավոր Մ որդանը վերջապես նշանա­ կ ե լո ւ ա յն օրը, որը և կդառնա ի մ կ յա ն ք ի վերջին օրը։ Ապուշնե ր ։ Կարծես նրանք կարող են ինձ զրկել ի մ ա ն­ մ ա հ ո ւթ յո ւ ն ի ց

փայտե

տա խտա կամածի

և պարանից

պատ­

րա ստ ա ծ անշնորհք հարմա րա նքի մ ի ջ ո ց ո վ ։ Օհ, ո"չ, ես դեռ ա ն թ ի վ ֊ ան հա մ ար կ թ ա փ ա ռ ե մ ա յս

հ ա ր յո ւր ա մ յա կ ն ե ր

դ ա ր ձյա լ ո լ

գեղատեսիլ աշխ ա րհում։

դ ա ր ձյա լ

Եվ կ լի ն ե մ ոչ թ ե

մ ի ա ն մա ր մի ն ոգի, ա յլ տիրակա լ և հողա գործ,

գիտնական

և տգետ, ես կ բ ա զ մ ե մ գահին և կտ ա ռա պ եմ լծ ի տ ա կ։

ԳԼՈԻԽ V

Չափից դուր и ծանր ու

ձանձրալի էին

մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւ մ

ա ն ցկա ցրա ծ ի մ առաջին շա բ ա թ ն եր ը , և ժա մերը ձ գ վ ո ւմ էին ծա յր աստիճան դանդաղ ու թ վ ո ւ մ էին ա նվերջանա լի։ Ժ ա մ ա 42

նակի ը ն թ ա ց ք ը զ գ ա ց վո ւմ էր ց եր եկվ ա ու գիշերվա հաջորդա կ ւս ն ո ւթ յա մ բ և վե ր ա կա ցուների հերթա փ ոխ ով։ 8երեկՀ/երր մի փոքր մ ի ա յն լո ւս ա վ ո ր վ ո ւմ էր ի մ մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ը , և դա էլ շատ ա վելի լա վ էր, հ ա մ ե մ ա տ ա ծ խավարի

հետ ։

Մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւմ

գիշերային &Իրեկր

անթափանց

լո կ

մ ա ծուցիկ,

դժգույն ւսւլջամուղջ է, որը թ ա փ ա ն ց ո ւմ է դրսից, ա յն տ եղ ից , ուր բեր կր ա նք ո վ փ ա յլո ւ մ է արեգա կնա յին լ ո ւ յ ս ը ։ Լո ւյս ը երբեք այնքա ն չի լ ի ն ո ւ մ , որ հնարավոր լի ն ի կա ր ­ դա լ։ Հ ա , ի դեպ ա ս ե մ , որ կ ա ր դ ա լու բան էլ չկ ա ։ Մ ն ո ւ մ Լ ,մ ի ա յ ն պա ռկել ու մ տ ա ծ ե լ, մ տ ա ծ ե լ։ Իսկ ես դատ ապա րտվա ծ էհ օ մ ահ բ ա ն տ ա ր կ ո ւթ յա ն , դա նշա նա կում էր, որ ինձ վ ի ֊ ճա կ վ ա ծ

է, — եթե մ ի ա յն

չկա ր ո ղա ն ա մ չեղա ծ

շ ա գ ո ր ծ ո ւթ յա մ բ երեսունհինգ կյա ն քի и մ ն ա ց յա լ

ֆունտ

տարիներն ապրել

տեղից

հր ա ­

դինա միտ ստ ե ղ ծ ե լ, — քար լ ռ ո ւ թ յա ն

և խա­

վարի մեջ։ Ինձ որպես անկողին էր ծ ա ռ ա յո ւմ քարե հատակին ն ե ­ տ ա ծ բ ա ր ա լի կ , փտած դ ա ր մ ա ն ո վ լե ց ո ւն ծ ա ծ կ ո ւմ էի հն ա մ ա շ, չկա ր,

աղտոտ վ ե ր մ ա կ ։

ո չ սե ղա ն , ո չ ա թ ո ռ ,

'ն ե ր ք ն ա կ ի ց

և բ ա ր ա լի կ ,

մա շվա ծ վ ե ր մ ա կ ի ց ։ .մ տ ա ծ ե լ։

ոչինչ,

ներ ք նա կը ։ Վրաս Խ ցում ա յլև ս

բացի

դա րմանե

ժա մա նա կի ը ն թ ա ց ք ո ւմ

ոչինչ այդ

բոլոր ո վ ի ն

Իսկ ես վա ր ժվե լ էի քիչ քնել

ու շատ

Մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւմ բ ա ն տ ա րկվա ծ մա րդը իր մտ քերի

հետ մ ի ա յն ա կ մ ն ա լո վ , զ զ վա ցնելու աստիճան ձա ն ձր ա ց ն ո ւմ ,է ինքն ի րեն, և ինքն իրենից կա ր ո ղ ա ն ո ւմ է փրկվևլ մ ի ա յն ք ն ե լո ւ մ ի ջո ց ո վ ։ Տարիներ շարունակ ես ք ն ե լ ե մ օրվա մեջ ■միջին հ աշվո վ հինգ ժա մից ոչ ա վ ե լի ։ Հ ի մ ա ես քնի մ շ ա կ ո ւ յ ­ թ ո վ եմ զ բ ա ղ վ ո ւմ ։ Դրանից ես մի գ ի տ ո ւթ յո ւն եմ ստ եղծե լ։ Սովորեցի քնել տասը, հետո տ ա սներկու, և վերջա պ ես, ն ո ւ յ ­ նիսկ տասնչորսից տասնհինգ ժ ա մ ճ օրվա ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ։ Սայց .դա արդեն վերջին սա հմանն էր, ու մ ն ա ց յա լ ժա մանակը կա .մ ա թե ա կա մա ստ իպ ված էի աչալուրջ պառ կել ու մ տ ա ծ ե լ, .մ տ ա ծ ե լ։ Իսկ .աշխույժ խ ե լքո վ ու ե ր և ա կ ա յո ւթ յա մ բ օժտված մա ր դ ո ւ հա մար դա դեպի խ ե լա գ ա ր ո ւթ յո ւն տանող ուղիղ ճ ա ­ ՛նապարհն է։ Արթմնի

ժա մերս

որևէ բա ն ո վ մի

փոքր թ ե կ ո լղ լց ն ե լո ւ

■համար դ ի մ ո ւ մ էի տարբեր հ ն ա ր ա մ տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ։ Ես անդա43

դար քա ռ ա կո ւսի և խորանարդ աստիճա նների էի բ ա ր ձ ր ա ց ­ ն ո ւմ ա մ են տեսակի թ վ ե ր , ստ իպ ելո վ ինք ս ինձ կեն տ րոն ա ­ ն ա լ, և մ տ ք ո ւ մ и հա շվում էի ա մ են ա ան հա վան ակ ան եր կր ա ­ չափական պ րոգրեսիա ներ։ Կատակի հա մար ն ո ւյն ի ս կ փորձէг— բի շրջանի քա ռ ա կո ւսի ա կա նը

գտ նել. . .

Սա կա յն

ի ն քս ի ն ձ

բո ն եր ի այն փաստի վրա , որ ս կ ս ո ւմ ե մ հավատալ ա յդ ա ն­ լո ւծ ե լի խնդրի լո ւծ մ ա ն հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յա ն ը ։ Հ ա ս կ ա ն ա լո վ , որ դա ևս ս պ ա ռն ո ւմ է խ ե լա գ ա ր ո ւթ յա մ բ , հրաժարվեցի շրջանի քա ռ ա կո ւսի ա կա նի ո ր ո ն ո ւմ ն ե ր ի ց , թ ե և , հա վ ա տ ա ցեք, դա ի ն ձ հա մ ա ր մ ե ծ զ ո հ ո ղ ո ւթ յո ւն վա ր ժ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը

էր, քանի որ մտ քի

ն մա ն օ ր ին ա կ

սքա նչելի կերպ ով օ գ նո ւմ էին

սպանելոէ

ժ ա մա ն ա կը ։

֊ք

Փակ աչքերով ու սևեռուն ո ւշ ա դ ր ո ւթ յա մ բ ես պ ա տ կերա ց­ ն ո ւմ էի շա խ մա տ ա յի ն խաղատախտակ, և ինքս ինձ հետ խ ա ­ ղ ո ւմ էի չափազանց երկա րաձիգ շա խ մա տ ա յին պարտ ի ան երր $ ա յց ա յս դե պ ք ո ւմ կորցրեց իր

էլ

հ ա ս ն ե լո վ

հ ե տ ա ք ր ք ր ո ւթ յո ւն ը ։

կ ա տ ա ր ե լո ւթ յա ն , Դա

մի ա յն

խաղը

ժա մա ն ա կի

վ ա տ ն ո ւմ էր և ուրիշ ոչինչ, քա նի որ ի սկա կա ն պ ա յքա ր ը ե ր ­ բեք հնարավոր չէ ա յն դ ե պ ք ո ւմ , երբ խ ա ղ ո ւմ ես ի ն քդ քեզ հետ։ Փորձեցի ի մ անձը երկուսի բա ժա նել և հա կա դրել մ ե կ ր մ յ ո ւ ս ի ն , սա կա յն բ ոլոր փորձերս ապ ա րդյուն եղ ա ն * ես միշսր ինձ զ դ ո ւմ էի մ ի խ ա ղա ցո ղ, որը խ ա ղ ո ւմ է երկուսի փոխա­ ր են , և չէի կա ր ո ղ ա ն ո ւմ մտ ա ծ ե լ ոչ մ ի ա յն խաղի մ ի ա մ բ ո ղ ­ ջական ծրագիր, ա յլև ն ո ւյն ի ս կ թ եկ ո ւզ մ ե կ ք ա յ լ , որն ա ն մ ի ­ ջապես հայտնի չլին եր ի մ խ տղընկերոջը։ Եվ ժա մա նա կն ա ն ց ն ո ւմ էր դանդաղ, անտանելի կ եր պ ո վ ձա ն ձր ա լի ։

Ես խ ա ղ ո ւմ էի ճ ա ն ճ եր ի ,

սովորական ճա ն ճ եր է

հետ , որոնք ի մ զնդանն էին գալիս ն ույն ա յն ճա նա պ ա րհով, որտեղից թ ա փ ա ն ց ո ւմ էր աղոտ ու մ ո խ ր ա գ ո ւյն լ ո ւ յ ս ը , և հ ա մ ո գ վ ե ց ի , որ նրանց հւսմար էլ մա տ չե լի է մ ո լո ւ ց ք ի զգացո­ ղ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ վրա ,

Օրինակ, ի մ խցի հատակին պ ա ռկա ծ,

ես

պատեր

հատակից երեք ֆուտ վ ե ր , մտ ով ի մ ի գիծ էի քաշո^մր

^անի դեռ ճանճը նստա ծ էր լ ի ն ո ւ մ պատին ա յդ գծից վ ե ր , ես նրան ձեռք չէի տ ա լի ս։ №այց հենց որ նրանք գծից ց ա ծ էին ի ջն ո ւմ ,

փ ո ր ձ ո ւմ էի

որսալ խ եղճեր ի ն ։

ջա նում էի չվն ա սել նրանց 4 4

նուրբ

Ես շատ ղգոլյշ էի,

թ և եր ը , և շուտ ով նրանք

ի նձնից էլ լա վ հա ս կա ց ա ն , թ ե որտեղով է ա ն ց ն ո ւմ ա յդ ե ր ե­ ւ ա կ ա յ ա կ ա ն գիծը։ Երբ խ ա ղ ա լո ւ ց ա ն կ ո ւթ յո ւն էին ո ւ ն ե ն ո ւ մ , ճնրանք պատին

ն ս տ ո ւմ էին

երև ակա յական

գծից

վար,

և

Տաատահում էր, որ ճանճերից մ ե կ ն ո ւ մ ե կ ը ինձ հետ զ վա րճա ­ ն ո ւմ էր մ ե կ ժա մ շա ր ո ւն ա կ։ Հ ո գ ն ե լո վ , նա թ ռ չ ո ւ մ էր ան: ՛տանգ գոտի և հա նգ ստ ա նում էր ա յն տ եղ ։ Գրեթե մ ե կ տ ա սնյա կ ճանճերի մ ե ջ, որոնք բ ն ա կ վ ո ւմ էին յ մ խ ցում,

կար մ ի ա յն մ ի ճ ա ն ճ ,

որը չէր կ ա մ ե ն ո ւ մ մ ա ս ­

նա կցել ա յդ զվա րճա լի զ բ ա ղ մ ո ւն ք ի ն ։ Նա հա մ ա ռ ո րե ն հրա ­ ժ ա ր վ ո ւմ էր խ ա ղից,

և

հա ս կ ա ն ա լո վ ,

տեղից ց ա ծ իջնելը վտ անգավոր ՀՀանցնել

սա հմանը։

Ա յդ

բան

որ պատի է,

ճանճը մ ռ ա յ լ ,

միշտ

որոշակի

ջա նում էր

հի ա ս թ ա փ վ ա ծ մի

ա ր ա ր ա ծ էր. ինչպ ես ա ս ո ւմ էին մ ե ր բ ա ն տ ո ւմ , ըստ ե ր և ո ւյ­ թին,

աշխարհի հետ նա իր հաշիվներն ո ւն ե ր ։

Մ չո ւս

ճան֊

. ճերի հետ էլ նա երբեք չէր խ ա ղ ո ւմ ։ Սա կայն ուժեղ և առողջ ճանճ էր։ Ես բ ա վա կա նին երկար ժա մա նա կ ե մ նրան հետևել և աչդ ի սկ

պա տ ճա ռով հն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն

ե մ ունե ցե լ

հա­

մ ո զ վ ե լ ո ւ դ ր ա ն ո ւմ։ Խաղի ն կա տ մ ա մբ նրա ունեցա ծ գարշան­ քը

բ ն ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ,

և ոչ

թե

ֆ իզիկա կա ն ի

յո ւր ա հա տ ո ւկ

՛կիծն էր։ Հա վա տ ա ցե ք,

ես ի մ բ ո լո ր ճանճերին

էլ ճ ա ն ա չո ւմ էի։

ինձ ապ շեցնում էին նրանց միջև գ ո յո ւ թ յո ւ ն ունեցող ա ն սա հ֊ Հման ք ա ն ա կ ո ւթ յա մ բ

տ ա ր բ ե ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ։

0"հ,

ա յ ո ',

ամեն

մի ճանճ ուներ վա ռ ը ն դգ ծվա ծ ա ն հա տ ա կ ա ն ո ւթ յո ւն , և մ յ ո ւ ս »ներից տ ա ր բե ր վ ո ւմ էր ոչ մ ի ա յն չ ա փ ե ր ո վ , գ ո ւն ա վ ո ր մ ա մ բ , , ո ւժով ու թ ռ ի չք ի

ա ր ա գ ո ւթ յա մ բ ,

ոչ մ ի ա յն

թ ռ չ ե լո ւ ոճով և

խ ա ղի ժա մանակ դրսևորող հն ա րա նքն երով, ոչ մ ի ա յն իրենց ց ա տ կ ո ւմ ն ե ր ո վ , ոչ մ ի ա յն նրանով, որ պ տ տ վ ո ւ մ ֊պ տ տ վ ո ւմ և սկ զ բ ո ւմ ն ե տ վ ո ւմ էր դեպի մ ի

կ ո ղ մ , ի ս կ հետ ոՀ մ յ ո ւ ս ,

և,

հա ն կա ր ծ, վ այ բ կ յ ա նի ի ն չ ֊ո ր աննշան մ ա սեր ի ը ն թ ա ց ք ո ւ մ , դի պ չո ւմ էր պատի վտ անգավոր տեղա մա սին կ ա մ ա յն պ ես էր ձ և ա ց ն ո ւմ , թե դ իպ չում է, որպեսզի

ճիշտ ն ո ւյն պահին էլ

թռ չի և նստի մ ի ուրիշ տեղ, ո չ . նրանք բոլոր ն էլ իրա րից խիստ կերպ ով տ ա ր բե ր վո ւմ էին ի մ ա ց ա կա նու թ յ ա մ բ և բ ն ա ­ վ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ , որն ա ր տ ա հ ա յտ վ ո ւմ էր բա վա կա նին նուրբ հ ո ­ գեբանական երա նգներով։ 45

Ես ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ե լ ե մ ն յա ր դ ա յի ն և սա ռն ա ր յո ւն ճ ա ն ճ ե րիէ Մ ի անչափահաս ճանճ կար, որը երբեմն իսկա կան կ ա ­ տ ա ղո ւթ յա ն մեջ էր ը ն կ ն ո ւ մ , բ ա ր կա նա լո վ մ ե ր թ ինձ վ ր ա , J մ ե ր թ ճ իր ը ն կեր ն եր ի ։

Երբևէ վ ի ճ ա կ վ ե ՞լ է ձեզ ականատես

լի ն ե լ, թե ինչպես է կանաչ մ ա ր գ ա գ ե տ ն ո ւմ , ափերից դուրս ժ ա յթ ք ո ղ

ուժերի

ա ռ ա տ ո ւթ յո ւնի ց ու երիտասարդական

յո ւն ի ց կրա կ վա ծ , ք ա ց ի - ք ա ց ի ր ո ւ մ մտ րո ւկը

տ ա լով դիվահարի

կ ա մ հ ո ր թ ո ւկ ը ։

Ո ւր ե մ ն ,

ես

ավ­

պ ե ս,

էլ մ ի

սույ­

այդպիսի

ճանճ ունե ի , բ ո լոր ի մեջ ա մ ե ն ա մ ո լի խ ա ղա սեր ը , ու երբ նրան հա ջ ո ղվո ւմ էր ե ր ե ք ֊չ ո ր ս ա նգա մ անպատիժ կերպո վ դիպչեք ա րգ ելվ ա ծ գոտուն և խ ուսա փ ել ձեռքիս թա վշի պես փափուկ ու գողու ն ի թ ա փ ա հա ր ո ւմի ց , նա ա յն պ ի սի վա յր ա գ հ ի ա ց մ ո ւն քՒ

և ո ւր ա խ ո ւթյա ն մեջ էր ը ն կ ն ո ւմ , ա յնպ ես էր ա պ ր ո ւմ ի մ

դեմ տարած հա ղ թա ն ա կը , որ ս կ ս ո ւմ էր մ ո լեգ ի ն մի ա րա գու­ թ յ ա մ բ պտտվել ի մ գ լխ ա վերև ում մ ե ր թ ա յս , մ ե ր թ մ յ ո ւ ս ո ւղ ­ ղ ո ւ թ յա մ բ , սա կա յն

անընդհատ մի և ն ո ւյն

շրջագծով։

Ա վ ե լի ն , ես միշտ նախօրոք գիտեի, թ ե երբ է ա յս կ ա մ այն ճանճը խաղի մեջ մ տ ն ե լո ւ որ ո շո ւմ կ ա յա ց ն ե լո ւ։ Զեր ո ւ ­ շա դր ո ւթ յո ւն ը չ ե մ ծա նրաբեռնի այն փոքրիկ մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւ­ թ յո ւն ն ե ր ի ն կ ա ր ա գ ր ո ւթ յա մ բ , որոնց ես ականատես ե մ եղ ել, չ ն ա յա ծ հենց ա յդ մ ա ն ր ա մ ա ս ն ո ւթ յո ւն ն ե ր ն էլ ինձ օգնել են, որպեսզի զ ն դա ն ո ւմ փ ա կվելուս շրջանում բ ա ն ա կ ա ն ո ւթ յո ւն ս չ կ ո ր ց ն ե մ ։ Սա կա յն ա յդ դեպքի մ ա ս ի ն , ա յ ն ո ւա մ ե ն ա յն ի վ , ես պ ա տ մ ե լո ւ ե մ . ա յդ դեպքը մ ե խ վ ել է ի մ հի շո ղո ւթյա ն մեջ։ Մ ի անգա մ ա յդ նույն միզանտրոպ ճ ա նճը,

որը մ յո ւս ն ե ր ի ց

տ ա ր բ ե ր վ ո ւմ էր իր մ ռ ա յ լ բ ն ո ւ յ թ ո վ և երբեք խաղի մեջ չէր մ տ ն ո ւմ ,

մ ո ռա ց կ ո տ ո ւթ յ ա մ բ

նստեց

պատի

ա րգ ելվ ա ծ

գո­

տ ո ւմ և տեղնուտեղը ը ն կա վ ի մ բ ռո ւն ցք ի մ ե ջ։ Հա պա պա տ ­ կերա ցրեք, թե նա ինչպ ես էր գազազել ա մենա քիչը մ ե կ ժա մ շա րունակ։ Ւսկ մ ե ն ո ւթ յա ն ժա մերը ձ գ վ ո ւմ էին տաժանելի դանդա­ ղ ո ւ թ յ ա մ բ « ա յդ ժա մերը հնարա վոր չէր ո՞չ սպ ա ն ել,

ո՞չ էլ

կարճել թ եկ ո ւզ և ա մենա խ ելա ցի ճանճերի օգնութ յ ա մ բ ։ 'Զանի որ, ի վերջո, ճանճերը լո կ ճանճեր են, իսկ ես մ ա ր դկա յի ն գ ի տ ա կ ց ո ւթ յա մ բ ու գործարար ո ւղեղով մ ի գեցած բ ա զ ո ւմ 46

գիտական և ա յլ

կարգի

մա ր դ

էի, հ ա ­

գ ի տ ելի քն եր ո վ ,

մի

k ա յն պ ի սի ուղեղի տեր մ ա ր դ , որը միշտ ծա րա վ է զ բ ա ղ մ ո լն ֊

i

\Քի> սա կա յն որևէ բան չկար զ բ ա ղվ ելո ւ հա մ ա ր , և ի մ ո լ ղեղր \հա լումա շ էր լ ի ն ո ւ մ

մ տ ո ր ո ւմ ն ե ր ի

ս տ րկ ո ւթ յա ն

ներ ք ո ։

Ես

Նիշում էի Ա սթ ի ի խաղողի ա յգ ի ն ե ր ը , որտեղ ա ն ց յա լ տարի ա մ ա ռա յին արձակուրդին փորձեր էի դ ն ո ւմ , խաղողի մեջ և

ո ր թ ե ր ո ւմ

մ ոն ո սախ ա րի դն երի

պ ա ր ո ւն ա կ ո ւթ յո ւն ը

որոշելու

ղանակը ո ր ո ն ե լո վ ։ Ես արդեն ա վ ա ր տ ե լո ւ վրա էի փորձերի էյդ շա րքը։ ((Որևէ մե կը կշարունա կիո

ար դ յ ոք

ի մ աշխա-

ւանքը, — մ տ ա ծ ո ւ մ էի ե ս ։ — Ւսկ եթե շա ր ո ւն ա կ ի , ապա ինչխ իս ի՞ն կլինի ա ր դ յո ւն ք ը а ։ Հիջեցևք, որ աշխարհն ինձ հա մա ր մ ե ռ ա ծ ֊-էր։ 0փոից ՈԼ մ ի լո ւր չէր թ ա փ ա ն ց ո ւմ ի մ զնդանը։ Գ ի տ ո ւթ յա ն զ ա րգա ցու­ մ ը վիթխ ա րի ք ա յ լ ե ր ո վ ա ռ ա ջ ա դի մո ւմ էր, ի սկ ինձ էլ հ ա ­ զարավոր տարատեսակ հարցեր էին հ ե տ ա ք ր ք ր ո ւմ ։ Վերցնենք թե կ ո ւզ թրիպ սիկի օգն ո ւ թ յա մ բ կազեինի Հիդըոլիզի ի մ տ ե­ ս ո ւ թ յ ո ւ ն ը , որը պ րոֆ եսոր Ուո լթ եր ը ստ ուգել էր իր լա բ ո ր ա ­ տ ո ր ի ա յո ւ մ ։ Ւսկ պ րոֆ եսոր Շ լա մ ն ե ր ը աշխա տակցում էր ի ն ձ . ջա նա լով կենդանական ու բ ուսա կա ն ճ ա ր պ ե ր ո ւմ ֆ իտ ոստ երին հ ա յտ ն ա բ ե ր ե լ։ Ա յ դ աշխատանքը, ա նկա սկա ծ,

հիմա

էլ

է տ ա ր վ ո ւմ , բ ա յց ի ն չպ ի ս ի՞ն են ա ր դ յո ւն ք ն ե ր ը ։ Ա յն մ ի տ ք ը , թ ե ա յն տ եղ , շատ մ ո տ ի կ , բանտի պատերից անմիջապես այն կ ո ղ մ ե ռ ո ւմ է գիտական կ յա ն ք ը , ի սկ ես ոչ մ ի ա յն չ ե մ կ ա ­ րող մ ա ս ն ա կ ց ո ւթ յո ւն ունե նա լ, ա յլև ' ոչինչ չգի տ ե մ ա յդ մ ա ­ սին, խ ե ն թ ա ց ն ո ւմ էր ի ն ձ ։ Նրանք աշխատում էին, ի ս կ ես ի մ խցի հատակին պ ա ռկա ծ խ ա ղ ո ւմ էի ճանճերի հ ետ ։ Սա կա յն զնդանի լ ռ ո ւ թ յ ո ւ ն ը ոչ միշտ էր լի ա կ ա տ ա ր ։ Մ ե ­ կուսարան ն ետ վ ելուս հենց առաջին օրերից երբեմն լ ս ո ւ մ հի թ ո ւ յ լ և խ ուլ թ ր խ կո ցն եր , որոնք ս կ ս վ ո ւ մ էին ամենաանորոշ ժ ա մ ե ր ի ։ Ւսկ շատ

հեռ ուներից

հն չո ւմ

էին

պատասխան

թ ր խ կ ո ց ն ե ր ը , որոնք ա ռա վել խ ուլ էին և ա ռա վել թ ո ւ յ լ ։ Ա յդ թրխ կոցները բ ղ ա վ ո ցն եր ի ց ։

գրեթե

միշտ դա դա րում

Ւսկ հաճախ էլ,

էին

վերակա ցուների

երբ թրխ կոցները շա րունա ­

կ ո ւմ էին հա մ ա ռ ո րե ն հնչել, հերթ ա պ ա հ վե ր ա կա ցուները օգ­ ն ո ւթ յա ն էին կա ն չո ւմ իրենց ընկեր ն եր ի ն , և ինձ հասնող ա ղ ­ մո ւկ ի ց կ ռ ա հ ո ւմ էի, որ մ ե կ ն ո ւմ ե կ ի ն զսպաշապիկ են հագցըն ո ւմ ։ 47

Ա մեն ինչ »կարզ էր օրը ց եր եկվ ա պ ե ս։ Ես գիտեի, ինչպես և գիտեր

Ս ե ն ֊Զ վ ե ն տ ի ն

բանտի

ա մ են

մի

կ ա լա նա վո ր ,

որ

մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւմ նստա ծ եր կո ւ բ ա ն տ ա ր կյա լն ե րը էդ Մ ո ր ե լն ) ո ւ Ջ եկ Օ պ ենհեյմերն էին։

Ես կռ ա հ ո ւմ էի,

որ

նրանք են

թ ր խ կա ց ն ելո վ խ ո ս ո ւմ իրար հետ և ա յդ իսկ պ ա տ ճա ռով հահ մա պատ ասխ ան պատժի ե ն թ ա ր կ վ ո ւմ ։ Ո լ մի վ ա յր կ յա ն չէի կ ա ս կ ա ծ ո ւմ , որ նրանց

օգտագո ր-1

ծա ծ ծածկագիրը չափազանց պարզ է, բ ա յց և ա յն պ ես ի զ ո պ տեղը բ ա վա կա նին ջանք թ ա փ ե ց ի , փ ո ր ձ ելո վ ա յն հասկանալի Ծա ծկագիրը չէր կարող պարզ

Ա ի ն ե լ,

սա կա յն

որքան

է։

տանջվեցի, ոչ մի կերպ չհաջողվեց գուշակել բ ա ն ա լի ն ։ Իա յց երբ ի վերջո գտա գաղտ նիքը, իսկա պ ես որ ծա յր աստիճպն պարզունակ

էր, ը ն դ

ո ր ո ւմ ա մենապա րզը

հատկապես

էր, ինչն անընդհատ շփ ո թ ո ւթ յա ն էր մ ա տ ն ո ւմ ի ն ձ ։

աչն

Նրանք

ոչ մ ի ա յն ամեն օր փ ոփ ոխ ում էին ծածկագրի ե լմ ա ն տա ռը, ո չ, նրանք ա յդ տառը փ ո խ ո ւմ էին ա մեն ա ն գ ա մ, թ ր խ կ ո ց ­ ների միջև ըն կա ծ ա մ են ա կա րճ դադարից հետ ո,

երբեմն էլ

ն ո ւյն ի ս կ հենց թրխ կոցների կեսին։ Եվ վրա հւսսավ այն

օր ը, երբ

ես

որսացի

ծածկագրի

սկիզբը և անմիջապես մ ե կնա բ ա ն եց ի բ ա վա կա նին պարզ ու որոշակի եր կո ւ ն ա խ ա դ ա ս ո ւթ յո ւն ։ Իսկ հաջորդ անգա մ, երբ նրանք դ ա ր ձյա լ սկսեցին թ ր խ կա ց ն ել, ես դ ա ր ձյա լ չ կ ա ր ո ղ ա ­ ցա որևէ բ ա ռ հա ս կա ն ա լ։ Իա յ ց ա յն առաջին ա նգա մ վ ա ՜ ն ը . . . « Լ ս ի ր . . . է դ . . . դու

հ ի մ ա ...

ի ՞ ն չ . . . կ տ ա յ ի ր . . . մի

պըտ-

ղ ո ւ ն ց ... ծ խ ա խ ո տ ի ... և . . . թ ղ թ ի . . . կ տ ո ր ի ... հ ա մ ա ր » , — հա ր ց ­ ն ո ւմ էր նա, ո ւ մ թրխ կոցները հեռվից էին լ ս վ ո ւ մ ։ Ես հազիվ ղսպեցի ուրախ ո ւթ յա ն ի մ ճիչը, ա հա վա սիկ ա յն թ ե լը ,

որն ինձ

կկապի

ընկերներիս

հետ։

Ա հա վ ա սի կ'

հա­

ղորդա կցմա ն մ ի ջո ց ը ։ Ես ագահորեն ականջ էի դ ն ո ւմ , և շ ո ւ­ տով ինձ հա սա վ ա վ ելի մո տ ի կի ց լ ս վ ո ղ պատասխան թ ր խ կ ո ­ ց ը ։ Երևի էդ Մ ո ր ե լն էր թ ր խ կ ա ց ն ո ւմ ։ « Հ ի ն գ ...

и ե ն թ ա ն ո ց ...

տ ո ւ փ ի ...

հ ա մ ա ր ...

ե ս ...

կհա մա -

ձ ա յ ն ե ի . . . ք ս ա ն . . . ժ ա մ . . . զ ս պ ա շ ա պ ի կ ... հա գ ն ե լ. . . » Եվ սրա վրա թրխ կոցն ընդհա տ վեց վերա կա ցուի կոպիփ բղավոցով. —

48

Էդ։ վերջ տուր։

Կողքից

դիտողին

կարող

է թ վ ա լ,

թե

զ ն դ ա ն ո ւմ ց մ ա հ

ւա ն տ ա ր կ ությա ն դատ ապա րտվա ծ կա լա նա վորն ա յլև ս կո ր ց ֊ էելու բան չո ւն ի , ա վելի

վա տ թա րը լի ն ե լ չի

կարող և ա յղ

պատճառով էլ վերակացուն անզոր է նրան հնազանդեցնել և ահանջել, որ թրխ կոցը դա դա րեցնի։ Ի ա յց չէ** որ զսպաշագ ի կ էլ գ ո յո ւ թ յո ւ ն ունի ։ Կարող են նաև սննդից զր կել։ Եվ, վերջա պ ես,

գ ո յո ւ թ յո ւ ն

ունեն

ծարավի

տ ա ռա պ ա նքները։

Ոt

ծեծը։ Իսկ իր փոքրիկ խ ց ո ւմ նստած կա լա նա վորը անօգնա­ կան է, բ ո լոր ո վ ի ն ա նօգնա կան։ Ս ի խ ո սք ո վ թրխ կոցը դա դարեց, իսկ գիշերը, երբ նորից ս կ ս վ ե ց , կանգնեցի փ ա կուղու առաջ։ Նրանք փոխել էին ծած\կագրի ե լմա ն տ ա ռը , ըստ երև ո ւյթ ին , ա յդ մա սի ն ունե նա լով նախնական պ ա յմ ա ն ա վ ո ր վ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ։ թա յց ես արդեն կռաՀ հել էի հիմնա կա ն ս կ զ բ ո ւն քը , և մ ի քանի օր անց, երբ նրանք դա րձյա լ ։սկսեցին ինձ ծա նո թ տա ռից, հրավերի չսպ ա սեց ի ։ »

— Ո ղջո ւնո ւմ ե մ ձ ե զ , — թրխ կա ցրեցի ես։

՚

— ո ս ո ւ յն ,

ա ն ծ ա ն ո թ , — պատասխանեց

Մ ո ր ե լը ։

Իսկ Օ պ ենհեյմերն ա վ ելա ց ր եց . —- Սարի եկաք մ ե ր ք ա ղ ա ք ը ։ Նրանք հետ ա քրքրվեցին ի մ ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւթ յա մ բ , հա ր ց ր եՑ է ն > թ ե մ ե ն ա խ ց ո ւմ բ ա ն տ ա ր կո ւթ յա ն ինչպիսի ժա մկետ ի եմ . դատ ապարտված և ինչ պ ա տ ճա ռով ։

Սա կայն

ս կ զ բ ո ւմ

ա յղ

բ ո լոր հարցերին կ ա ր և ո ր ո ւթ յո ւն չ տվ ե ց ի , շտ ա պ ելով պ ա ր զ ե լ, թ ե ինչ հա մ ա կա ր գո վ են նրանք փ ոխ ում

ծա ծկագրի ելմա ն

տա ռերը։

մենք

Ի ա ց ա տ ր ո ւթյո ւն ը

լս ե լո ւ ց

հետո

մի

քիչ

Էէ

զ ր ո ւցեց ի ն ք։ Դա նշանակալի օր էր. չ է ՞ որ եր կո ւ ց մ ա հ բ ա ն ֊ տ ա րկյա լն եր անսպ ա սելի կերպ ով ձեռք բ եր եց ի ն բախտակից մ ի ընկեր ևս։ ճիշ տ է, ս կ զ բ ո ւմ նրանք իրենց ը ն կ ե ր ա կ ց ո ւ­ թ յա ն

մեջ ինձ ընդո ւն եց ի ն ա յս պ ե ս ա սա ծ,

փորձաշրջանով։

Հ ե տ ա գ ա յո ւմ , իհա ր կե , խ ո ստ ո վա ն եցի ն , որ վա խ եցել են, թե լր տ ես կ լի ն ե մ , որին հանձն արարել են որևէ կեղծ մեղադրանք սա րքել իրենց վր ա ։ Օ պ ենհեյմերի հետ մ ի

ա յդպ իսի դեպք

արդեն պատահել էր, և նա բ ա վա կա նին թ ա նկ էր վճա րել իր վս տ ա հ ո ւթ յա ն

հա մ ա ր ,

որը

և օգտագործել էր բանտապետ

Ազերթոնի ուղարկա ծ լր տ ե ս ը ։ Ի զարմա նս ի ն ձ , — քիչ էը մ ն ո ւ մ ա ս ե ի ճ ի ո ւր ա խ ո ւթ յո ւն 49 4

Ջեկ Լօնւյօն, X ճ.

ի ն ձ , — եր կո ւ կա լա նա վոր ընկերներս էլ լ ս ե լ էին ի մ մ ա ս ի ն Р որպես

« ա ն ո ւղ ղ ե լի ի » ։

Իմ

փ ա ռք ը ,

կամ,

ավ ե լի

համեսսր j

ա սա ծ, հռչա կը, թա փ ա ն ցել էր ն ո ւյն ի ս կ այն տ ա պ ա նը, ուր տասը տարի շա րունակ տառապել էր Օ պ են հեյմե ր ր ։ նրանց շատ բան ունեի

պ ա տ մ ե լո ւ բ ա ն տ ո ւմ և բանտ իւ

դուրս տեղի ունեցա ծ ղեպ քեր ի ց։ Երանք ոչինչ չէին լ ս ե լ քաՀ ռասուն ց մ ա հ բա նտ ա ր կյա լն ե րի մ տա ցածին փախուստի նա\ խ ա պ ա տ ր ա ստ ո ւթ յա ն,

գ ո յո ւ թ յո ւ ն չո ւն եց ո ղ

դինա միտ ի

որո

ն ո ւմ ն ե ր ի , մի խ ո սք ո վ ա յն դավաճանակա ն ծուղակի մ ա ս ի ն ր որի մեջ քաշել էր մեզ Սեսիլ Пւի ն վ ո ւդ ը ։ Նրանք ինձ ա ս ա ֊ ց ին , որ երբեմն վերա կա ցուն երի մ ի ջո ց ո վ է ն չ ֊ի ն չ լո ւր ե ր են թ ա փ ա ն ց ո ւմ մ ե կ ո ւս ա ր ա ն , բ ա յց վերջին եր կո ւ ա մ իս ն ե ր ին ոչ մ ի տ ե ղ ե կ ո ւթ յո ւն չի հա սել ի ր ե ն ց ։ Ա յ դ ժ ա մ ա ն ա կ ա մ ի ջ ո ց ո ւմ մեկո ւս ա ր ա ն ն եր ը հսկող

վերա կա ցուները

պ ա տ կա ն ո ւմ էին

ա մ ե ն ա բ ո ւթ և ա մ են ակա տաղին երի թ վ ի ն ։ Ա յ դ օրը հ ե ր թ ա պ ա հ ո ւթ յո ւն ստանձնող ա մ են

մի վ ե ր ա -

կա ց ու թրխ կոցների հա մա ր մ ե ր գլխին լո ւտ ա ն քի տարափ էր տ ե ղ ո ւմ ։ Իայց մ ե ն ք չէինք կարող հ ա մ բ ե ր ե լ։ Ողջ-ողջ թ ա ղ ­ վա ծ երկու հոգուն հանկա րծ Աէվելացել էր ևս մ ե կ ը , և մ ե ն ք շատ բան ունեինք իրար ա ս ե լո ւ,

ի ս կ մե ր

առանց այն էլ

դանդաղկոտ զրույց ը կր ի ա յի ք ա յ լ ե ր ո վ էր առաջ շ ա ր ժ վ ո ւմ , քանի որ ա յդպ ի ս ի միջոցով մա րդկանց հետ հա ղորդա կցվելու փորձ դեռևս չ ո ւն ե ի ։ — Սպ ասիր, գիշերը հ ե ր թ ա պ ա հելո ւ է Խ ծո ւծը , — P թխհա9 ՜ րեց ինձ Մ ո ր ե լ ը ։ — Նա գրեթե ամբողջ հ ե ր թ ա պ ա հո ւթ յա ն ը ն ­ թ ա ց ք ո ւ մ խ ռ մ փ ա ց ն ո ւմ

է, և մ ե ն ք

կկա րողանանք

սրտներս

բ ա ն ա լ։ Ա յո , մենք

ա յդ գիշեր քաղցր զ րույց

ունեցանքէ Ոչ մ ի

վ ա յր կ յա ն մե ր աչքը չ փ ա կվ եց ։ Խծուծ Ջ ո ն սը մա ղձոտ ու չար մ ի մա ր դ էր չ ն ա յա ծ իր մ ա ր մ ն ե ղ ո ւ թ յա ն ը , բ ա յց մ ե ն ք օրհ­ ն ո ւմ էինք ա յդ մ ա ր մ ն ե ղ ո ւ թ յ ո ւն ը , քանի որ դա նրան ստիւս/ում էր թ ա ք ո ւն ննջել։ Իայց և

ա յն պ ե ս ,

մե ր

անընդհատ

թրիսկոցները կատաղեցրին Խ ծուծին, որովհետև նրան խ ա ն ­ գ ա ր ո ւմ էինք ք ն ե լ, և նա նորից ու նորից բ ղ ա վ ո ւմ էր մե զ վ ր ա ։ Գիշերային մ յ ո ւ ս հերթա պ ա հները ևս ա ն ի ծ ո ւմ էին մ ե զ ։ Իսկ 50

առա վոտ յա ն

նրանք

բ ա ն տ ա յի ն

իշխ ա ն ո ւթ յո ւն ն եր ի ն

\

հա յտ ն ե ց ի ն } որ կալա նա վորները ամբողջ գիշեր թրխ կա ցրել ճ ե ն և մ ե ն ք էլ ստ իպ ված եղանք փ ոխ հատ ուցել մե ր փոքրիկ \երջա նկութ յա ն հ ա մ ա ր . ա ռա վոտ յա ն ժամը իննին հայտ նվեց նապիտան Ջ ե մ ի ն մ ի քանի հպատակների ո ւղ ե կ ց ո ւ թ յ ա մ բ , և Հեզ զսպ աշապիկներ հագցրեցին։ Ք սա ն չոր ս ժա մ շարունակ, վինչև հետ ևյա լ ա ռավոտվա ժամը տա սը, առանց հաց ո ւ ջրի, զսպաշապիկ

հագած,

մենք

ընկած

էինք քա րե

հատ ակին,

դրանով ի սկ վ ճ ա ր ե լո վ այն բանի հա մ ա ր , որ մե զ թ ո ւ յ լ ենք տվել զրուցել իրար հետ։ 0 'հ , մե ր բանտա պանները կա տ ա րյա լ գազաններ էին։ Եվ նրանք մեզ հետ ա յն պ ես էին վ ա ր վ ո ւմ ,

որ դ ի մ ա ն ա լո ւ հա֊

մա ր մ ե ն ք ևս պետք է անողոք լի ն ե ի ն ք ու պետք է գազանների վերա ծվ ե ի ն ք ։ մա րդու

ձեռքերը։

Եոպիտ Դաժան

աշխատանքից բանտա պանների

կո պ տ ա ն ո ւմ են ձեռքին

նա բա ր ո են դ ա ռ ն ո ւմ կ ա լա նա վո ր ն եր ը ։ Մ ե ն ք էինք թ ր խ կ ա ց ն ե լ, և որպես պատիժ,

դաժա ֊

շա րունա կում

մեզ հաճախակի զսպ ա -

շա պիկ էին հ ա գ ց ն ո ւմ ։ Օրվա լա վ ա գ ո ւյն ժա մա նա կը գէջերն էր> ի սկ եր բ եմ ն էլ, երբ մե ր մշտական տանջարարների փ ո ­ խարեն պատահաբար հ ե ր թ ա պ ա հ ո ւմ էր մ ե կ

ուՐէ1ս* մե նք

ս կ ս ո ւմ էինք թրխ կա ցնել մինչև լ ո ւ յ ս ։ Հա վիտ ենա կա ն խ ա վ ա ր ո ւմ ապ րողներիս համա ր օրերն ու գիշերները մ ի ա ձ ո ւլվ ե լ էին։ Ցա նկա ցա ծ ժա մին կարող էինք ք ն ե լ, իսկ թր խ կ ա ց ն ե լո ւ հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն դեպ քից դեպք էր ը ն ձ ե ռ վ ո ւ մ ։ Մ ե ն ք իրար պ ա տ մեցին ք մե ր ամբողջ կ յա ն ք ը , և ես ու Մ ո ք ե լը

ժ ա մեր ո վ լ ո ւ ռ

պ ա ռկա ծ ականջ

էինք դն ո ւմ

հեռվից լս վ ո ղ

թ ուձէ> էյ ո լ Լ ձ ա յն ե ր ի ն ։ Օպենհէւյմերն

էր դա,

որ դանդաղ, բ ա ռ առ բ ա ռ թ ր խ կ ա ց ն ո ւմ էր իր կ յա ն ք ի պ ա տ ֊ մո ւթ յո ւն ը .

պ ա տ մ ո ւմ

էր Ս ա ն -Ֆր ա ն ցիս կո յ ի

հետնախորշն-

ր ո ւ մ ա ն ց կա ց ր ա ծ մ ա ն կ ո ւթ յա ն մ ա ս ի ն , պ ա տ մ ո ւմ էր այն ե լ ո ւ ­ զա կա խ մբի մ ա ս ի ն , որը փոխարինել էր դպ ր ո ց ի ն , պ ա տ մ ո ւմ էր ա մ են տեսակի չ ա ր ա գ ո ր ծո ւթ յո ւն ն եր ի

ու արատների հետ

ծ ա ն ո թ լի ն ե լո ւ մ ա ս ի ն , այն մ ա ս ի ն , որ տասնչորս տարեկան հաս ա կ ո ւմ կա ր մ իր լա պ տ երների թ ա ղ ա մ ա ս ո ւ մ եղել է բ ա ն ­ բեր տղա, ինչպես է առաջին ա նգա մ ըն կել ոստ ի կա նո ւթյա ն ճ ա ն կը, պ ա տ մ ո ւմ էր գ ո ղո ւթ յո ւն ն եր ի ու կողոպ ուտների մ ա ­ ս ի ն , և դ ա ր ձյա լ գ ո ղո ւթ յո ւն ն երի ու կողոպ ուտների մ ա ս ի ն , ե 51

վ ե ր ջա պ ես, ընկերոջ դ ա վ ա ճ ա ն ո ւթ յա ն և բանտի ներսո ւ մ ի ր կատ ա րա ծ ա ր յո ւնա հեղ հաշվեհարդարի մ ա ս ի ն ։ Ջ եկ Օ պ են հեյմերին

անվա նել

էին

I

« ՎադբամաբդՏ)։

Մո

ճարպիկ լրա գ րող էր մա րդկա նց բերանը գցել ա յդ չար ա ր 4 տ ա հ ա յտ ո լթ յո լն ը , ա պ ր ել, քա ն

որին

վի ճ ա կ վ ա ծ էր շատ

ա յդ մա կա ն ո ւնը կրող

մա րդը։

ա վելի

երկար

Սա կա յն Ջպ{

Օ պ են հեյմե ր ի մեջ ես տ ե ս ն ո ւմ էի իսկա կա ն մ ա ր դ կ ա յի ն գծեր։ Նա վստ ա հելի ու հա վ ա տ ա ր ի մ ընկեր էր ե ղ ե լ։ Երբեք ոչ ոքի չէր մ ա տ ն ե լ, թ ե և բ ա զ ո ւմ ա նդա մներ ե ն թ ա րկ վ ել էր պ ա տ ­ ժի։

Նա խիզախ մա ր դ էր։ Հ ա մ բ եր ա տ ա ր , ա ն ձնա զ ո հո ւթ յա ն

ը նդունա կ մ ա ր դ ։ Ես կարող էի տ յդ մա սի ն մի երկար պ ա տ ֊ մ ո ւ թ յ ո լ ն պ ա տ մ ե լ, սա կա յն ժա մա նա կ չ ո ւ ն ե մ ։ նա էլ կ ր ք ո ­ տ ո ւ թ յա մ բ ա տ ո ւմ էր ա ն ա ր դ ա ր ո ւթ յո ւն ը ։ Երբ բա նտ ո ւմ Ջ եկ Օ պ են հեյմերը մ ա ր դ էր սպ ա ն ել, ապա դա կատ արել էր ա ր ­ դա ր ա մ տ ո ւթ յա ն

սուր զ գ ա ց ո ղո ւթ յո ւն ի ց

դր դվա ծ։

Եվ ս ք ա ն ­

չելի խ ելքի տեր մա ր դ էր։ Ոչ ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ ո ւթ յո ւն ը , ոչ էլ մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւ մ անցկա ցրա ծ տասը տարիները չէին մթա գնեւ նրա բ ա ն ա կ ա ն ո ւթ յո ւն ը ։ Մ ո ր ե լը ևս բ ա ր ե հ ո գ ի , հա վ ա տ ա ր ի մ ը նկեր և ն ո ւյն ք ա ն խ ե ­ լա ց ի մա ր դ էր։ Ըստ է ո ւթ յա ն

Սեն֊-Ովենտին

բանտի երեք

ա մեն ա խ ելա ց ի մա րդիկ ( մ ի ոտքով գ ե ր ե զ մ ա ն ո ւմ լի ն ե լո վ , ես ի ր ա վ ո ւն ք ո ւն ե մ հա յտ ա ր ա ր ել

ա յս ,

չվ ա խ են ա լո վ ,

թե ինձ

կմեղա դրեն ա ն հ ա մ ե ս տ ո ւթ յա ն մեջվ մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ն ե ր ո ւմ փըտ ո ւմ էին կ ո ղ ք - կ ո ղ ք ի ։ Ա յ ժ մ ,

կ յա ն ք ի ս ճանապարհի ա վ ա ր ­

տին, ն ա յե լո վ ետ և հիշելով ա յն ա մ ե ն ը , ինչ սո վ ո ր եցր ե լ է ինձ բա նտ ը, գալիս եմ ա յն ե զ ր ա կ ա ց ո ւթ յա ն , որ խ ելքի ուժն ու խ ո ր ո ւթ յո ւն ը ա ն հա մա տ ե ղելի

են

հն ա զ ա ն դո ւթյա ն հետ։

Հի մ ա ր մ ա ր դ ի կ , վախկոտ մ ա ր դ ի կ , խ ի զ ա խ ո ւթ յա մ բ չօժտված մարդիկ, մարդիկ,

որոնք չղլնեն ը ն կ ե ր ա ս ի ր ո ւթ յա ն ա նխ որ­

տակ զ գ ա ց ո ղո ւթյո ւն և ճ շմ ա ր տ ո ւթ յա ն ու ա րդա ր ա մտ ո ւթյա ն ն կա տ մ ա մբ կրքոտ ձ գ տ ո ւմ — ա հա վա սիկ սրանք են, որոնցից ստ ե ղ ծ վ ո ւմ են օրինակելի բ ա ն տ ա ր կ յա լն ե ր ։

Ես

երախտա­

պարտ ե մ աստվածն երին, որ Ջ եկ Օ պ են հեյմե ր ը , էդ Մ ո ր ե լը և ես երբեք չեն ք եղել օրինա կելի բ ա ն տ ա ր կ յա լն ե ր ։

52

ԳԼՈԻԽ VI

1 Ա յն երեխա ն, որ հիշո ղո ւթ յո ւնը բ ն ո ւթ ա գ ր ել է որպես «մ ի բԼն,

որի օ գ ն ո ւթ յա մ բ մ ո ռ ա ն ո ւմ ենն,

երէիլ։

Մ ո ռ ա ն ա լո ւ ը ն դ ո ւն ա կ ո ւթ յո ւն ը

հա տ կ ո ւթ յո ւն

է։

Չմոռացվող

այնքան էլ սխալ չի

առողջ

ուղեղի

հիշո ղո ւթյո ւնն եր ը

թ յ ո ւ ն և խ ե լա գ ա ր ո ւթ յո ւն են ն շա նա կում։

յո ւր ա ­

մ տ ա գ ա ր ո ւ­

Եվ մ ե կ ո ւս ա ց վ ա ծ

խ ց ո ւ մ , որտեղ ինձ պաշարել էին չ մ ո ռ ա ց վ ո ղ հ ի շ ո ղ ո ւթ յո ւն ւ ն ե ր ը , ես մ ո ռ ա ն ա լո ւ միջոցներ էի ո ր ո ն ո ւմ ։

Աայց

ճանճերի

֊ հետ զ վա ր ճա նա լո վ , ինքս ինձ հետ շախմատ խ ա ղ ա լո վ , ը ն 5 կերներիս հետ թրխ կոցներ փ ոխ ա նա կելով, ես մ ի ա յն գ տ ն ո ւմ

\Է Ւ մ ա սն ա կի մ ո ռ ա ց ո ւմ , բ ա յց չ է ՞ որ լր ի վ մ ո ռ ա ց ո ւմ էի ո ր ո ֊ ' ն ո ւմ ։ Մ ն ա ց ե լ էին ա յլ ժա մանակների ու ա յլ աշխարհների մ ա ֊ սին հ ի շ ո ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր — ^Հո ղի փոքբ~ինչ զրնգացող ցոլքեր)), ինչպ ես գրել է Օ ւո ր դս վո ր թ ր ։ Մ ի ՞ թ ե

երեխան

մ ե ծ ա ն ա լո վ у

i անվերա դա րձ կ ո ր ց ն ո ւմ է ա յդ հի շո ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ։ Մ ի ՞ թ ե ա յ դ -..հիշողությունները ■մ

տնակների

մե կը նդմ ի շտ

ու ա յլ

ջնջվում են։

Թե՞

ա յլ

ծա֊

աշխարհների մա սի ն հուշերը շա րուն ա ­

կ ո ւ մ են ննջել, թ ա ղ վ ա ծ

լ ի ն ե լո վ

ուղեղի բջիջների խ ո ր ք ե ­

՛ր ր ո ւ մ , ինչպես Ս ե ն ֊Թ վ ե ն տ ին բանտի մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւմ ես ե Մ թաղված։ !՛

Հա յտ նի են դ եպ քեր, երբ մ ե կ ո ւս ա ց վ ա ծ ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր ֊

' կ ո ւթ յա ն դատ ապարտված մա ր դիկ ն ե ր ո ւմ են ստ ացել և, ասես՛ հ ա ր ո ւթ յո ւն ա ռ ն ե լո վ , նորից հիա ցել են արևի լ ո ւ յ ս ո վ ։ Հապա էլ Ւ^1Ո լ Ժ

կարող հա ր ո ւթ յո ւն առնել ուրիշ կյա ն քի մա սին՜

եղած մ տնկական հուշը։ №ա՚յց ի ն չպ ե ՞ս արթնա ցնել ա յդ հուշը։ Մ ո ռա ն ա լ ներկան և ա յն ա մ ե ն ը , ինչ ը ն կա ծ է ն երկա յի և մ ա ն կ ո ւթ յա ն

միջև,

վճռ եց ի ե ս։ Եսկ ի ն չպ ե ՞ս

հասնել

դրան։ Հիպնոսի օ գ ն ո ւ թ յա մ բ ։

Եթ և

հիպնոսի օ գ ն ո ւթ յա մ բ ինձ հաջողվի քնե ցն ել գ ի տ ա կց ո ւթյուն ս և ա րթնա ցնել ի մ ե ն թ ա գ ի տ ա կ ց ո ւթ յո ւն ը , տարած կ լի ն ե մ .

սԱդ

դ ե պ ք ո ւմ ի մ

ապա հաղթանակը

ո ւղ ե ղ ո ւմ

կբնկի

կբա ցվեն բանտի բ ոլոր դոները և կա լա նա վո ր վա ծ դուրս կգան դեպի ա զ ա տ ա թ յո ւն , դեպի արև։

վրա

հուշերը՛

Ես ա յսպ ես էի դ ա տ ո ւմ , ի սկ թ ե ինշպիսին եղա վ ա ր դ յ ա ն քը դուք կիմա նա ք հ ե տ ա գ ա յո ւմ ։ Բա յց ս կ զ բ ո ւմ ես ո ւզ ո ւմ եզ պ ա տ մել ի մ սեփական մա նկա կա ն հի շո ղո ւթ յո ւնն եր ը ա յլ ժ պ ֊ • մա նա կների մ ա ս ի ն ։ Ւնձէ ինչպ ես

և

բ ո լոր

երեխ ա ներին,

տանջել է այն հուշը, թե ով ե մ եղել ես վաղրնջական ժ ա մ ա ֊ նակն ե ր ո ւ մ ։ Դա տեղի ո ւնեցա վ ա յն օրերին, երբ ես նոր էի մ ի ա յն դարձել ի մ « ե ս ) )֊ը , և մ յ ո ւ ս կյա ն ք ե ր ի ս յո ւր ա հա տ ո ւկ բ ն ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ը

դեռևս չէին քա ր ա ց ել և չէին բ յ ո ւր ե ղ ա ֊

ց ել ի մ նոր անձի մեջ, որը մի քանի կարճ տարի կ ո չ վ ո ւմ էր Դա բրել Սթեն դինգ։ Ես մ ի ա յն մի դեպք կ պ ա տ մ ե մ , որը պատահել է Մ ի ն ն ե ֊ սոթի մ ե ր հին ֆ ե ր մ ա յ ո ւ մ ։ վանեց

Չինաստանից

Դիշերե լո ւ հա մար մ ե ր տանը ի ջ ե ֊

վերա դա րձա ծ մի

ա ռ ա ք ե լա կ ա ն , որին

Ա ռ ա ք ե լո ւթ յո ւն ն ե ր ի խ որհուրդն

ուղարկել

ն վի ր ա տ վ ո ւթ յո ւն ն եր հ ա վ ա ք ե լո ւ։

Ա յ ն , ինչ ո ւզ ո ւմ ե մ պ ա տ ­

էր

ֆ ե ր մե ր նե ր ից

մ ե լ, տ Լզի ունե ցա վ ը ն թ ր ի քի ց հետո, խ ո հ ա ն ո ց ո ւմ , երբ մ ա յր ս արդեն պ ա տ ր ա ստ վո ւմ էր քնե ցն ել ի ն ձ , ի սկ առա քելա կա նը նրան ց ո ւյց էր տալիս Սուրբ Երկրի լո ւս ա ն կ ա ր ն ե ր ը ։ Բնա կա նա բա ր, ես վա ղուց արդեն մ ո ռ ա ց ա ծ կլինեի ա յ ն , ինչ պ ա տ ր ա ստ վո ւմ ե մ ձեզ պ ա տ մ ե լ, եթե հ ե տ ա գ ա յո ւմ բ ա զ ֊ մ ի ց ս լս ա ծ չ լի ն ե ի , թ ե ինչպես է հա յրս ա յդ մա սին պ ա տ մ ո ւմ զ ա րմա ցա ծ ունկնդիրներին։ Լո ւսանկա րներից մե կը

տ ե սն ելո վ ,

սկսեցի ա վելի ուշադիր զննել տո հ ի ա ս թ ա փ ո ւ թ յա մ բ ։

ես

բացա կա նչեցի

և

ս կ զ բ ո ւմ ագահաբար, ի սկ հ ե ֊

Ս կ զ բ ո ւմ

դա ինձ

այնքա ն

ծա նոթ

թ վ ա ց , ասես հորս ցախատան լո ւս ա ն կա ր ը լի ն ե ր , իսկ հետո հանկա րծ դարձավ օտարոտի։ Սա կա յն ես շա րունակեցի զ ր ն ֊ ն ե լ ա յդ լո ւս ա ն կա ր ը և պատկերը նորից դարձավ սիրտ ճ մ լ ե ֊ լ ո ւ աստիճան ծա նոթ։ — Գա վիթի

Աշտ ա րա կն1 է, — բացատրեց

առա քելա կա նը

դ ի մ ե լո վ մ ո ր ս ։ — Ո չ , — խորին հ ա մ ո զ մ ո ւն ք ո վ գոչեցի ես։ — -Р ո կ ա ր ծ իք ո վ ուրի*շ անուն ք ե լա կ ա ն ր ։ 1

Գա վիթի

րապետական

54

Աշտ ար ակ

և

հ ուշա րձ ա ն ներ։

Յոպպեի

դարպաս

ո ւն ի , — ^ШР9Р^9 ա ռ ա ~

—հ ի ն

Ե րոլսա ղեմի

ճա րտ ա ­

I

Ես գլխով ա րեցի։

X

— Իսկ ի ն չպ ե ՞ս է կ ո չ վ ո ւ մ , հ ա պ ա ՞, տղաս։ —

Կոչվում է***— ես ո ւզ ո ւմ էի պ ա տասխա նել, բ ա յց լ ե ­

զուս կապ ը ն կ ա վ ։ — Մ ո ռ ա ց ե լ ե մ ։ — Աշտարակի տեսքը ոնց որ փոխված լ ի ն ի , — փ ոքր-ինշ լռ ե լո ւ ց հետո ավելա ցրի ե ս ։ — Ա մբողջովին վե ր ա կա ռ ո ւցե լ են։ Ա յստ եղ

առա քելա կա նը

լո ւս ա ն կա ր ն եր ի

կապ ուկից

հա ­

նեց մ ե կ ուրիշը և պարզեց մ ո ր ս ։ —

Ա յս վ ա յ ր ո ւ մ եղել ե մ կես տարի առաջ, մ ի ս ի ս Ս թ ե ն ֊

դինգ, — ասաց Սա Յոպպեի

նա, և մա տ ն ա ց ույց

ա ն ելո վ ,

ա վ ե լա ց ր ե ց . —

դարպասն է, որտեղից ես ուղիղ

գնացի դեպի

Գ ա վիթի Ա շտ ա րա կր։ Աշտարակը սա է, ետին պ լա ն ո ւ մ , մ ա տի и տակ։

Բոլոր աստվածաբան գիտնականները

ա յս

հար­

ց ո ւ մ հա մ ա կա ր ծի ք են։ Էլ Կուլաքը ա յն ա ն վ ա ն ո ւմ է. . . Ա յստ եղ

ես

դա րձյա լ ընդհատեցի

նրան

և

լո ւս ա ն կա ր ի

ձախ ա ն կ յո ւ ն ո ւ մ ց ո ւյց տ ա լով ա վ երա կն երը, բ ա ց ա կա նչեց ի * — Պետք

է որ

ա յստ եղ լ ի ն ի ։

ա յն պ ե ս , ինչպ ես դուք ա սա ց իք ։

Հրեաներն

Իսկ մ ե ն ք

են

ա ն վ ա ն ո ւմ

ա յլ անուն

ենք

տ ա լի ս։ Մ ե ն ք ա ն վ ա ն ո ւմ ե ն ք . . . Մոռացա — Հսեք, ս ր ա ՜ն լ ս ե ք , — ծիծաղեց հ ա յ ր ս ։ — Բիչ է մ ն ո ւ մ , որ հա վա տ ա նք, թե եղել է ա յն տ եղ ։ Ես ինքնա վստ ա հ գլխով արեցի, քանի որ չէի կ ա ս կ ա ծ ո ւմ , թ ե ինձ վի ճ ա կ վ ե լ է լի ն ե լ ա յդ վ ա յ ր ե ն ո ւ մ , չ ն ա յա ծ տա րօրի­ նակ կերպ ով շատ փ ո փ ո խ ո ւթյուն ն եր էին եղ ե լ։ Հա յր ս ավելի բարձր քրքջաց, իսկ

առա քելա կա նը

կա րծեց,

թե

ես իրեն

ձեռք ե մ ա ռ ն ո ւմ ։ նա մի լո ւս ա ն կա ր ևս ց ո ւյց տ վ ե ց . քա րա լանջ ձորա կով կտ րվա ծ մի անապատ, որտեղ ոչ ծառի հետք կա և ոչ էլ խ ոտ ի։ Բ իչ հ ե ռ վ ո ւմ եր և ո ւմ էր հա րթ տա նիքներով խ ղճուկ հյո ւղա կն եր ի մի կ ո ւյտ ։ ֊

Իսկ ս ա ՞ որն է, տ ղա ՞ս, — հարցրեց ա ռ ա ք ելա կա նը ։

Եվ ես հիշեցի։ — Ս ա մ ա ր ի ա ն ^, — առանց մ տ ա ծ ե լո ւ պատասխանեցի ես։ Հա յր ս ծափ զարկեց, իսկ մ ա յր ս

բ ո լոր ո վ ի ն

շփ ոթվեց։

■ ■е 1

1

Սամտրէա

—ք ա ղ ա ք ֊ պ ե տ ր ո թ յ ո ւ ն

հ ի ն Ե բ ո ւ ս ա ղ ե մ ու մ է

55

^չհ ա ս կ ա ն ա լո վ , թե ինչ է կա տ ա ր վո ւմ ինձ հ ե տ « ա ռ ա ք ե լ ա կ ա ֊ յ նը կարծես բ ա ր կ ա ց ա վ ։

|

— Տղան չի ս խ ա լվ ո ւ մ , — ասաց

ն ա ։ — Ա յս

գյուղն ՒԻոՔ

պտնվո։ մ է Ս ա մ ա ր ի ա յո ւ մ ։ Ես անցել եմ ա յս կ ո ղ մ ե ր ո վ ։ Դրա հա մար էլ գնեցի լո ւս ա ն կ ա ր ը ։ Ւսկ տղան ա ն պ ա յմա ն տեսեք է ուրիշ ա յսպ իսի լո ւս ա ն կ ա ր ն ե ր ։ Իա յց հա յրս ու մ ա յր ս սկսեցին հավատ ացնել

նրան, որ

ա յդ պ ի ս ի բան չի կարող եղած լի ն ե լ։ — Մ ի ա յն թ ե ն կա ր ո ւմ իսկա կա ն ի նմա ն չ է , — ք ա ջ ա լե ր ֊ Վ եցի ես,

և ի մ հիշո ղո ւթյո ւնն ա յդ ը ն թ ա ց ք ո ւ մ մ ա նր ա մա ս ն

Վերակա նգնեց տեղանքի արդեն անհետացած բ ո լոր ա ռ ա ն ձ ­ ն ա հ ա տ կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ։

թն դհ ան ուր բ ն ո ւյթ ը

մնացել

էր նա խ -

կի ն ը , ինչպես և պահպանվել էին հեռ ու բլո ւր ն եր ի ո ւր վ ա գ ծ ե ­ ր ը ։ Ես մ ա տ ն ա ց ո ւյց ա ն ե լո վ , բա րձրա ձա յն սկսեցի թ վ աք^ել ք ո լո ր փ ո փ ո խ ո ւթ յուն ն եր ը ։ — Տն երն ա յստ եղ էին, աջ կ ո ղմ ո ւմ ։ Իսկ ա յստ եղ գ յուղ եր կ ա յի ն , շատ գ յո ւղ եր , խոտն էլ շատ էր, ա յծերն է լ։ Աարծես հիմա աչքերիս առաջ լի ն ի ։ Երկու տղա ա յծ են ա ր ա ծ ա ց ն ո ւմ ։ Իսկ ա յստ եղ շատ մա րդիկ կան և բոլորն էլ ք ա յ լ ո ւ մ են մ ե կ ի հետևից։ Իսկ ա յն տ ե ղ , — ես մա տ ն ա ց ույց արեցի ա յն վայ^Ը* Ուր

քիչ առաջ ասել էի, թե գ յուղ է ե ղ ե լ, — իոկ ա յնտ եղ բ ա զ ­

մա թիվ

թափառաշրջիկներ

կան։

Ցնցոտիների

մեջ

են։

Հի­

վա նդ։ Նրանց դ ե մ ք ը , ձեռքերն ու ոտքերը խ ո ցեր ո վ են ծա ծկ­ ված։ — Նա ա յդ ամենի մա սին կ ա մ ե կ ե ղ ե ց ո ւմ է լ ռ ե լ , կ ա մ էլ . մի ուրիշ տեղ. . . Ավետարան ըստ Ղ ո ւկա ս ի, բորոտների ա պ ա ­ ք ի ն ո ւ մ ը , — ինքնա գոհ մի

ժպիտով ասաց

առա քելա կա նը։'—

Իսկ թա փառաշրջիկները քանի՛* հոգի են, տղաս։ Հինգ տարեկան հ ա ս ա կ ո ւմ համրել սաւքի.

մինչև հ ա ր յո ւր ը ,

ես

արդեն

և մ տ ք ո ւմ ս

կա ր ո ղ ա ն ո ւմ էի

նրանց հա շվելով ,

ա-

— Տա ս ը հողի։ Նրանք թ ա փ ա հ ա ր ո ւմ են ձեռքերն ու գո­ ռ ո ւ մ մ յո ւս ն ե ր ի վրա ։ — №այց կա նը։

չ ե ՞ն

մ ո տ ե ն ո ւմ

Ես գլուխս օրորեցի։ :56

նրա նց, — հ արցրեց

ա ռ ա ք ե լա ­

»

— Ո ՜չ,

կանգնած գ ո ռ ո ւմ են,

ասես

դժբա խ տ ություն

է

Չպատահել։ ք

— Շա ր ո ւն ա կ իր, —

պահանջեց

ա ռ ա ք ե լա կ ա ն ը /—

Ուրիշ՛

ի ՞ն չ է տեղի ո ւն ե ն ո ւմ ։ Ի՞նչ է ա ն ո ւմ այն մ ա ր դ ը , որը, ի ն չ֊ , պես ա սա ց իր, առա ջնորդում է թ ա փ ո ր ը ։ — Բոլորն էլ կանգ առան, և ա յդ մա րդը ի ն չ ֊ո ր բան է ա ս ո ւմ հիվանդ թա փառաշրջիկներին։ Ա յծ ա ր ա ծ տղաներն էլ 1 կանգ առա ն, որպեսզի դիտեն։ Բոլորը ն ա յո ւ մ են։ — Հ ե տ ո ՞։ -г- Ոչինչ։ Հիվա նդ թափառաշրջիկները

գնում են

Գյուղ*

,, Նրանք այլևս չեն գ ո ռ ո ւմ , և արդեն առողջ տեսք ո ւն ե ն ։ Ւսկ *' ես ի մ նժույգ ին հեծ ա ծ, ն ա յո ւ մ ե մ ։ Ա յս խ ոսքիս վրա ի մ բ ո լոր ունկնդիրները ծիծա ղեցին։ ;

— Եվ ես մ ե ծ մա ր դ ե մ , — գոչեցի ես բ ա ր կ ա ն ա լո վ ։ — Մխ

’ երկար թ ո ւր էլ ո ւ ն ե մ ։ ,

— Դրանք

այն

տասը բորոտներն

են, որոնց •Բր ի ստ ոսը

ա պ ա ք ի նե ր Երուսա ղեմի ճա ն ապ արհին, ■'քում, — բացատրեց

առա քելա կա նը

Ե[*իքո1Լի մ ո տ ա կ ա յ֊

իմ

ծնողներին։ — Ա յս

• աղան երևի մոգական լա պտ երի ն եր կա յա ց մա ն ն է եղել և տ ե ֊ սել է նշանավոր կտավների դիապ ոզիտ իվները։ '1;

Բայց թ ե ՜ հ ա յր ս , թ ե ՜ մ ա յր ս մ ի ա ն գ ա մ ա յն վստահ էին, որ

/ ես կ յա ն ք ո ւմ ս ոչ մի անգամ մոգական լա պ տ եր չ ե մ տ եսել։ — Մի ուրիշ բան էլ ց ո ւյց —

Ա յստ եղ շատ բան

տ վ ե ք, — խնդրեց հ ա յ ր ս ։

ա յնպ ես չէ,

ինչպ ես

պետք է լ ի ֊

֊ ն ե ր , — դժգոհեցի ես, դիտ ելով լո ւս ա ն կ ա ր ը , որն ինձ պարզեց ա ռ ա ք ե լա կ ա ն ը ։ — Մ ի ա յն

ա յս բ լո ւր ն ու մ յ ո ւ ս բլո ւր ն եր ն են-

ի րենց տ ե ղ ե ր ո ւմ ։ Ա յստ եղ պետք է ճանապարհ ա յստ եղ

լի ն ե ր ։ Ւսկ

բ ա ր ձ ր , քարե պ ա րիսպներով այգիներ ու տ ներ։ Ւսկ

մ յ ո ւ ս կո ղմից պետք է լին ե ին ժ ա յռա խ ոռոչներ, որտեղ նրանք թ պ ղ ո ւմ էին ի րենց հ ա ն գ ո ւց յա լն ե ր ի ն ։ Տ ե ս ն ո ՞ ւ մ եք ա յս վ ա յ ֊ ր ը ։ Ա յստ եղ նրանք ք ա ր կ ո ծ ո ւմ էին մ ա ր դ կ ա ն ց , մինչև որ բ ո ֊ լո ր ի ն սպ ա նեցին։ Աչքովս չ ե մ տ ե ս ե լ։ Ա յդ մա սի ն ի ն ձ մ ի ա յն պ ա տ մե լ են։ — Ւսկ սա ի ՞ն չ բ լո ւր է, — Հ աբցբեց ա ռ ա ք ելա կա ն ը , մ ա տ ֊ ն ա ց ո ւյց ա ն ելո վ պատկերի կեն տ ր ո ն ո ւմ գտնվող բ ա ր ձ ո ւն ք ը , 57

որի

հա մար է լ,

երևի,

լո ւս ա ն կ ա ր ե լ էին

այ դ

բ ն ա ն կա ր ը ։ —

Գ ի տ ե ՞ս , թ ե ինչպ ես է կ ո չ վ ո ւ մ ։ Ես գլուխս օրորեցի։ — Անուն չ ո ւն ի ։ Ա յստ եղ մա րդկանց

են

ս պ ա ն ե լ։

Р անի

յւսնգամ էլ ի ն քս ե մ ականատես եղեր — Ա ,ն , ինչ նա ա ս ո ւմ է, ա յժ մ հա մա պ ա տ ա ս խ ա նո ւմ է .մեծ հեղ ին ա կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ց

շատերի

կա ր ծ ի ք ի ն , — ի մ

տասխանի ց բ ա վ ա ր ա ր վ ա ծ, հայտ ա րա րեց

պա֊

ա ռ ա ք ելա կա ն ը ։ —

Ա յս բ լո ւր ը Գողգոթան է, <րԳանգերի բ լո ւր ը » , բ ա յց հա վ ա ն ա ­ կան է, որ ա յդ անունը տվել են, քանի որ բ լո ւր ը գանգի ձև ունի ։ Հապա ն ա յե ց ե ք , ի ս կ ա պ ե ս , որ ն մ ա ն ո ւթ յո ւն կա։ Ա յ ո ֊ աեղ խաշեցին. . . — Նա լռե ց ու դարձավ դեպի ի ն ձ . — Ա յստ եղ ո ւմ

են խաշել,

պատանի գիտնական։

Ա սա ,

տեսնենք

դոt

ո լրիջ ի ՞ն չ ես տ ե ս ն ո ւմ ։ Ա յ ո , ես տ ե սն ո ւմ էի ( հ ա յր ս հետո պ ա տ մ ո ւմ էր, որ ա չ­ քերս թ ռ ե լ էին ճ ա կ ա տ ի ս ), բ աձՅ հ ա մ ա ռ ե լո վ գլուխս օրորեցի ու փ ն թ փ ն թ ա ցի . — Ջեմ ա սի,

որովհետև ծ ի ծա ղ ո ւմ եք վ ր ա ս ։

Ես տեսել

ե մ , որ ա յստ եղ շատ մա րդկա նց են սպ ա ն ել։ Երկար ժ ա մ ա ­ նակ գ ա մա ծ են թ ո ղե լ ն ր ա ն ց Ե ս տեսել ե մ , բ ա յց ոչինչ շեմ ա սի։ Ես երբեք սուտ չ ե մ ա ս ո ւմ ։ Ո ւ զ ո ՞ւ մ եք մ ա յրիկիս հա ր ց ­ ր ե ք , սուտ ա ս ո ՞ւ մ ե մ ա ր դ յո ք ։ Սուտ

ա ս ե լո ւ համա ր

հ ա յր ի կս

Նամ էլ հարցրեք հայրիկիսէ կաշիս

կք ե ր թ ե ր ։

Հապա,

հա րցրեք ն րա ն ։ Եվ ա ռաքելակա նին ա յլևս չհաջողվեց որևէ բան ի մա ն ա լ ի ն ձն ի ց,

թ ե և հր ա պ ո ւր ո ւմ

էր

ա յնպիսի

որոնցից գլուխս պ տ տ վում էր, այնքա ն որ

լո ւս ա ն կ ա ր ն ե ր ո վ , շատ

էին հուշ֊

պա տ կերները։ թառերն իրենք իրենց ո ւզ ո ւմ էին դուրս թռչել իմ

բեր ա ն ի ց ,

բ ա յց

հ ա մ ա ռ ե լո վ ,

կուլ

էի

տալիս

դրանք

ու

լռո ւմ ։ — Ե նթ ա դր ո ւմ ե մ , որ ա յս տ ղա յից Սուրբ Գրքի հրաշալի գիտակ ես

կստ ա ց վ ի , — ծնողներիս

նրանց բարի

գուցե

ա յդպիսի

գիշեր

ասաց

մ ա ղ թ ե լո վ ,

հարուստ

ա ռ ա ք ե լա կ ա ն ը ,

գնացի

երբ

ք ն ե լո ւ ։ — Ոայց

եր և ա կ ա յո ւթ յա ն շնորհիվ նշանա-

վոր գրո ղ կդա ռնա։ Դա մՒպացուցում է, թե որքան սխալ են լի ն ո ւ մ մ ա ր գ ա ֊ 58

ր ե ո ւ թ յո ւ ն ն հ ր ը ։ Ա հա վ ա սի կ, հի մա նստած ե մ Մ ա ր դա ս պ ա ն ների Մ իջ ա ն ց քո ւմ և գ ր ո ւմ եմ ա յս տողերը ի մ ա վելի ճիշտՀ Դարրել

վա խ ճա նի,

Սթենդինգի վախճանի սպ ա սմա ն մեջ.

քանի որ շուտով ա յստ եղից կտանեն նրան,

և

պարանոցին

գ ցելով օղակը, կփորձեն խ որասուզել խավարի մեջ* և ինքս ինձ ժպ տ ում ե մ ։ Ես ո՜չ Սուրբ Գրքի գիտակ դարձա, ո ՜չ

էլ

մ ո դ ա յի կ վիւդա սա ն։ (Ընդհակառակը, նախքան ինձ հինգ տա­ րով

մ ենա խ ցում

ողջ֊ողջ

զ բ ա ղ վ ո ւ մ , որի մա սին

թ ա ղ ե լը ,

ես

ա յնպ իսի

առա քելա կա նի

ա ն ց նի . ես գ յո ւղ ա տ ն տ ես ո ւթ յա ն

մտ քո վ

բանով

էի

ն ո ւյն ի սկ չէր

դիտակ մա րդ էի, հող տգի­

տ ո ւթ յա ն պ ր ո ֆ ե ս ո ր , աշխատանքի անարտադրողական ծախ­ սերի իջեցմա ն գծով մա սն ա գ ետ , ինտ են սի վ գյուղատնտես ո ւ֊ թ յա ն

էքսպ երտ , լա բ ո ր ա տ ո ր ի ա ն ե ր ո ւմ

տ ո ղ ֊ գիտնական,

որտեղ բացարձակ

աշխատող

հ ետ ա զ ո ֊

օրենք

ճշգրտ ու֊

են

թ Տուն ու մա նրա դիտ ակի ներքմ ստ ուգվա ծ փաստերը։ Ա հա վ ա սի կ, ա մ ա ռա յին ա յս շոգ օրը նստած ե մ ա յս տ ե ղ , Մ ա րդա սպ ա նների

Մ ի ջ ա ն ց ք ո ւմ ,

և

իմ

հուշերի

գ րա ռում ը

դ ա դ ա ր ե ց ն ո ւմ ե մ մ ի ա յն նրա հա մ ա ր , որպեսզի ականջ դնես քնկոտ օ դ ո ւմ Լսվող ճանճերի հանգստացնող բզզոցին և որ ­ ս ա մ այն

մ ե ղ մ խ ո ս ա կ ց ո ւթ յա ն բ եկո ր ն եր ը ,

որ իրար

հետ

ս կ ս ո ւմ են ձա խ ա կո ղմյա ն խցիկի մա րդասպ ան նեգր Ջ ո ս ե ֆ Ջ եկ սո ն ն

ու

աջա կողմյա ն խցիկի

մա րդասպ ան

իտալացի

Բ ա մ բ ե չչո ն ։ Մի վա նդակադռնից դեպի 'մյուս վա ն դա կա դուռը, որոնց ա ր ա ն ք ո ւմ գ տ ն վո ւմ է ի մ մենա խցի

վա ն դա կա դո ւռ ը ,

նրանք կարծիքներ են փոխ ա նա կում բ ո ր բ ո քվ ա ծ վերքերի հա ­ մա ր

ծխախոտի

խ յո ւ ս ի '

վա րակը

կանխող

և

ապ աքինող

հ ա տ կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի մ ա ս ի ն ։ Եվ, ի մ ք ա ր ա ց ա ծ ձ ե ռ ք ո ւ մ ս ե ղ մ ա ծ ինքնահոսին ն ա յե լո վ , ես հի շում ե մ ի մ մ յ ո ւ ս ձ ե ռ ք ե ր ը , որոնք վա ղուց ա ն ց յա լի գիր­ կը գնացած ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ո ւմ ս ե ղ մ ե լ են վ ր ձ ի ն,

սագի

փե ­

տուր ու երկա թե գրիչ, և մ տ ք ո ւմ ս հարց ե մ տալիս ինքս ի ն ձ , պատահե լ է, որ ա յդ ա ռա քելա կա նը իր մ ա ն կ ո ւթ յա ն տարիք­ ներին որսա ծ լի ն ի շողի փ ոքր-ինչ զրնգացող ց ո լք եր և գեթ մի ա կն թ ա ր թ վերապրա ծ լի ն ի անցյա լ օրերին միջա ստ ղա յին տ ա ր ա ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո ւմ թ ա փ ա ռ ե լո ւ բ եր կր ա նք ը ։ Բա յց դառնանք այն

օրերին,

որոնք

ես անց ե մ կացրեք 59

քմենախցում, երբ արդեն ս ո վ ո ր ել էի թ ր խ կա ց ն ելո ւ ծա ծկա գ ի ­ րը,

սա կա յն նաև ա պ ր ո ւմ էի տա ռապ ալից դ ա ն դ ա ղ ո ւթ յա մ բ

անցնող ժ ա մ ե ր ը , երբ ա րթուն վ ի ճ ա կ ո ւմ թ յունը։

Ինքնահիպնոսի

առանց

հաջող

օ գ ն ո ւթ յա մ բ ,

ա ր դ յո ւն քի ,

ես

էր ի մ

որին

սովորեցի

գ իտ ա կցու­

դիմում

էի

ոչ

գ ի տ ա կց ո ւթյուն ս

ք ն ե ց ն ել և ա րթնա ցնել, աղատ արձակել ի մ ենթ ա գի տ ա կց ու­ թ յունը։

Իայց պա րզվեց, որ ե ն թ ա գ ի տ ա կց ութ յո ւն ս լգ իտ ե և

չի ո ւզ ո ւմ ճանաչել ոչ մի օրենք։ Նա թ ա փ ա ռ ո ւմ էր վանջների

ա շխ ա րհում,

որտեղ

եր և ո ւյթ ն ե ր ի ,

մղձա ­

ժա մա նա կի

և

ա ն ձ ն ա վ ո ր ո լթ յո ւն ն ե ր ի միջև ոչ մի կապ չկա ր ։ Ինքս ինձ հ ի պ ­ ն ո ս ա ց ն ո ւմ էի ծա յրա հեղորեն պարզ մի ջո ց ն եր ո վ։ Ներքնակիս վրա ծալա պատիկ նստա ծ, ես ս կ ս ո ւմ էի լա ր վ ա ծ գիտել դ ե ղ ­ նավուն դարմանի ծպեղը, որը փակչել էր խ ցիկիս

պա տին,

դռան մ ո տ , ուր լո ւ յ ս ն ա վելի առատ էր։ Ես ն ա յո ւ մ էի ա յղ պ ա յծ ա ռ կետ ին, աչքերս գրեթե կիպ մ ո տ ե ց ն ե լո վ ու վեր հ ա ­ ռ ե լո վ , որս/եսղի լա ր ո ւմ ն

ավելի ուժեղ լ ի ն ի ։ Մ իա ժ ա մ ա ն ա կ

ես թ ո ւ լա ց ն ո ւ մ էի կ ա մ ք ս և տ ր վ ո ւմ էի ՛գ լխ ա պ տ ո ւյտ ի , որն ա ն պ ա յմ ա ն տ ի ր ո ւմ էր ի ն ձ ։ Ու երբ զ դո ւմ էի, թե ուր որ է կկ ո ր ց ն ե մ հ ա վ ա ս ա ր ա կշ ռո ւթ յո ւն ս

ու կ փ ռ վ ե մ մ ե ջք ի ս ,

փա­

կ ո ւ մ էի աչքհրս և բ ո ւ թ ան զգա յա ց մ ան մեջ, ը ն կ ն ո ւմ էի ն ե ր ք ­ նակի վր ա ։ Իսկ հետո կես ժ ա մ , կ ա մ տասը ր ո պ ե , երբեմն էլ մի ժա մ շարունակ ես ագահաբար ն ե տ վ ո ւմ էի երկրի վրա ի մ հավերժա կան վերադարձների մա սին

հիշո ղո ւթյո ւնն եր ի ս

պա հեստ ները, սա կա յն դարաշրջաններն ու երկրները չա փ ա ­ զանց արագ կին փ ո փ ո խ վ ո ւմ։ Ա ր թ ն ա ն ա լո վ , ես գ իտակցում էի, որ ա յդ ամբողջ խայտաբղետ ու ա ն հե թ եթ գեղադիտակը մ ի ա ձ ո ւ յլ էր Դարցել Սթենդինի ա ն ձ նա վո ր ո ւթ յա ն հ ետ ։ Եվ լո կ ա յդ ք ա ն ր ։ Ինձ երբեք չհաջողվեց լր ի վ վերա պ րել մի որևէ գո­ յա վ ի ճ ա կ , չհաջողվեց ի մ գիտ ա կցությա ն մեջ որսալ Ժ ա մ ա ­ նակի

և տ ա ր ա ծո ւթյա ն

հ ա մ ը ն կ ն ե լո ւ ընդհանուր

որևէ կետ*

Իմ երա զները, եթե մ ի ա յն կա րելի է դրանք երազ ա ն վ ա ն ե լ, զուրկ էին հ ա մ ա կա ր գ ո ւմի ց և տ ր ա մ ա բ ա ն ո ւթ յո ւն ի ց յ Ահաւէասիկ նման թա փ ա ռ ո ւմ ն ե ր ի

մի

օրինա կ։

տ ա կցո ւթյա ն տ իրա պ ետ ությա ն տակ տասնհինգ

Ենթա գի­ րոպեա նոց

մի կարճատև ժա մ ա ն ա կ ա մ ի ջո ց ո ւմ ես ս ո ղ ո ւմ ու ո ռ ն ո ւմ էի նախ նադարյան

60

աշխարհի տ ի ղ մ ե ր ո ւմ և Հա ա и ի հետ նստ ել

Էի օդա ն ա վ , ճ ե ղ ք ե լո վ քսա ն ե ր ո ր դ դարի մ թ ն ո լո ր տ ը ։ Ա ր թ ն ա ­ ն ա լով հիշեցի, որ ես, Դարրել Ս թ ենդինգ ս, բ ա ն տ ա ր կ ո ւթ յո ւ­ նից մ ե կ տարի առաջ Հա ասի հետ թ ռ ե լ ե մ Խաղաղ օ վ կ ի ա ­ նոսի վյրաչով դեպի Ս ա ն տ ա -Մ ո ն ի կ ա ։ Ա ր թ ն ա ն ա լո վ , ես չ կ ա ­ րողացա հիշել, թ ե երբ եմ սողա ցել ու ոռնա ցել նախ նադար­ յա ն տ ի ղ մ ո ւ մ ։

Ա յս ո ւհ ա ն դ ե ր ձ , ես եկա մի

ե զ ր ա կ ա ց ո ւթ յա ն ,

որ ի ն չ ֊ո ր կերպ ի րոք հիշել եմ հինավուրց ա ն ց յա լը , և ա յդ ա ն ց յա լը

ի ր ա կ ա ն ո ւթ յո ւն

է եղել ի ն չ-ո ր

նախնական

գ ո յա ­

վիճա կի հա մ ա ր , երբ ես դեռ Դարրել Սթինդինգր չէի, ա յլ ուրիշ մի մա ր դ կ ա մ կենդա նի, որը սողա ցել է ու ո ռ ն ա ց ե լ։ Պարզա­ պ ես,

դեպքերից

մեկը

ժա մանակի

մեջ ինձնից շատ ա վ ելի

հեռու է եղ ե լ։ Սա կայն ա յդ երկու դեպքն էլ ի ր ա կ ա ն ո ւմ տեղի են ո ւն ե ց ե լ, ա յլա պ ե ս ի ն չպ ե ՞ս կարող էի դրանց մա սին վ ե ր ­ հիշել։ Օհ, պ ա յծ ա ռ կերպարների ու եռուն կ յա ն ք ի ա յդ հե ր թ ա ­ փ ո խ ը ...

Մի քանի ր ո պ եո վ ազատ ա րձ ա կե լո վ ի մ

են թ ա գ ի ­

տ ա կ ց ո ւթ յո ւն ը , ես հ ա ս ց ն ո ւմ էի լի ն ե լ արքա յա կա ն պ ա լա տ ­ ն ե ր ո ւ մ , նստել այնտ եղ աղից վեր ու աղից վա ր , հ ա ս ց ն ո ւմ էի լի ն ե լ խ եղկա տ ա կ,

զորակա ն,

հ ա ս ց ն ո ւմ էի լի ն ե լ սեղանի

գրագիր

և վա նական,

գ[խին բ ա զ մա ծ

ես

տ ի ր ա կա լ, ի մ

աշխարհիկ իշխ ա ն ո ւթյո ւն ը հ ե ն վ ո ւմ էր ի մ սր ի , ի մ ա մրոցի պատերի հ ա ս տ ո ւթ յա ն և ի մ բ ա զ մ ա թ ի վ զորականների վր ա , բ ա յց հոգևոր ի շխ ա ն ո ւթ յո ւն ը ևս պ ա տ կա նում էր ի ն ձ , քանի որ քահանաներն ու ճ ա րպ ա կա լա ծ ի նձնից վա ր ,

աբբաները

ն ս տ ո ւմ էին

գինի էին պ ա րզ ում ինձ և հ յ ո ւ ր ա ս ի ր վ ո ւ մ ի մ

տ ա պ ա կա ծով։ Ես կ ր ո ւմ էի ցուրտ երկնքի տակ քարշ եկող ստրուկի ե ր ­ կաթե օղակապը և սի ր ո ւմ էի թ ա գա վորա կա ն տների արքա~ յա դ ս տ ր ե ր ի ն ' արևա դա րձա յի ն

ա րևաբույր

գիշերներին,

երբ

սև ա մ ո ր թ գերիները սիրա մա րգի փետուրներից պատրաստած հովհա րներով ց ր ո ւ մ էին տ ո թ ը , իսկ հ ե ռ վ ո ւ մ , շա տրվաններից ու ա րմա վենին երից անդին թ ն դ ո ւ մ էին ա ռ յո ւծ ն ե ր ի մ ռ ն չ յ ո ւ ն ­ ները ու շն ա դ ա յլեր ի ողբ ը ։ Ցուրտ ա նա պ ա տ ո ւմ ես ձեռքերս տ ա քա ցն ո ւմ էի ուղտերի գոմ աղբից վա ռ ա ծ խ ար ո ւ յկ ի վրա* փորիս վրա պ ա ռ կ ո ւմ էի ց ա մ ա ք ա ծ ջրհորի մ ո տ , արևից տապա կվա ծ օշինդրի Ժլատ ս տ վ ե ր ո ւմ , և խռպոտ շշուկ ով ջուր 61

Էի պ ա ղա տ ո ւմ, շուրջս, ա ղ ակալած

հ ա ր թ ա վ ա յր ո ւմ ց րվա ծ

էին մա րդկանց ու կենդանիների ոսկոր ն եր , որոնք ի ն շ ֊ո ր ծա մւսնակ ջուր էին պաղատել ու հետ ո' մ ե ռ ե լ ։ Ես նավի ղեկապետ ե մ եղել ու վա ր ձո ւ մ ա ր դ ա ս պ ա ն , եղել ե մ դիտնական ու ճգնա վոր, բ ա րձուն քի վրա կա ռ ո ւցա ծ վանՔՒ անդորր կիսա խա վարում ես հա կ վել ե մ վիթխարիք փոշե­ թա թախ ձեռագրերի էջերին, իսկ բ լրա լա նջին, կապատեղւի ներքո գ ի ներում ու

գյուղա ցիները բ ա ն ո ւմ

ձիթա պտղի պ ո ւր ա կ ն ե ր ո ւմ ,

վա նքի

ցան-

Լին խաղողի թեև

արևն

ա յ­

արդեն

մ ա յր էր մ տ ե լ, և հովիվներն էլ ա րո տ ա վա յր ե րի ց ք շո ւմ էին մկկ ա ց ող ա յծե ր ին ու բառաչող կո վ ե ր ի ն . ա յո , ես առաջնոր­ դել

եմ

արդեն

ապ ստ ա մբների

բարձրագոչ

մ ո ռ ա ց ո ւթ յա ն

տրված

ամբոխ ին

քաղա քների

հ ի ն ա վո ւր ց> փ ո ղո ց ն եր ո վ,

որոնց и ալարկը մա շվել էր կառքերի անիվների ու նժույգ ների սմբ ա կն եր ի օրենք

տակ.

հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր ո ւթ յա մ բ

ու

մ ռ ա յ լ ա դ ե մ ես

ե մ հր ա պ ա ր ա կ ել, մա տնանշել ե մ հանցանքի լ ր ջ ո ւ թ յ ո ւ ­

նը և մա հվա ն ե մ դատապարտել մա ր դկա ն ց,

որոնք Դարրել

Սթենդինգի պես Ֆ ո լս ե մ ո ւ մ 'օ րին ա զան ց ո ւթ յո ւն են կ ա տ ա ր ել։ Եվ նավի տ ա խտա կամածից վրա ,

դողացող

գլխ ա պտույտ

կա յմ ա հ ա ր թ ա կ ի ց ես

ն ա յե լ

բ ա ր ձ ր ո ւթ յա ն եմ

արևածուփ

ջրին, որի փիրուզե խ ո ր ք ե ր ո ւմ ա ռ կ ա յծ ո ւմ էին կ ո ր ա լլն ե ր ը , և նավն ուղղել եմ դեպի հանդարտ, հ ա յե լա փ ա յլ ծ ո վ ա լճ ա կ ­ ներ ր , և խարիսխ ները որոտընդոստ ա ր մ ա վ ե ն ի ն եր ո վ

ծա ծկվա ծ

ա ղ մ ո ւկ ո վ ը ն կ ղ մ վ ե լ են

կորա լլների

ավազով

հարուստ

լողա փ երին մ ո տ ի կ . և ես մա րտ նչել ե մ վա ղուց ի վեր մ ո ռ ա ­ ց ո ւթ յա ն

տրված ճ ա կ ա տ ա մ ա ր տ ե ր ո ւմ ,

երբ

կոտորածը չէր

դա դա ր ո ւմ ն ո ւյն ի ս կ ամբողջ գիշեր ու շա ր ո ւն ա կ վ ո ւմ էր ե ղ ե ռ ­ նը փ ա յլա տ ա կող աստղերի ներ ք ո , իսկ հեռա վոր ձ յո ւն ա փ ա յլ բա րձուն քներից եկող զսվ ք ա մի ն անզոր էր պ ա ղ եց ն ելու ճ ա ­ կա տ ամա րտի հ ո ւր ը ։

Ու

ես

դ ա ր ձ յա լ

դա ռ ն ո ւմ

էի

փոքըի^{

Դարրել Սթենդինգը, որը ոտաբոբիկ ք ա յ լ ո ւ մ էր մ ի ն ն ե ս ո թ յա ն ֆ ե ր մ ա յի ցրտից մ ս ո ւր ք ի շնչով,

62

ցողա թա թա խ

գարնանային

կա ր մ րատ ա կա ծ ձ ե ռ ք ե ր ո վ մոտ,

որն

առլեցուն

կիրա կնօրյա

մա րգա գ ետ ի ն նե ր ո վ,

կ ե ր ա կ ր ո ւմ էր

կովերին

էր անասունների ք ո ւլա - ք ո ւ լա

ք ա ր ո զ ն ե ր ո ւմ

սա րսա փ ա ծ լ ս ո ւ մ

էր

ահեղա գույն աստծո

մ ե ծ ո ւ թ յա ն ,

Նոր

Ե րուսաղեմի

և

դժո֊

խ ա յի ն տառապանքների մ ա ս ի ն ։ Ա հա վա սիկ ինչպիսի կ ց կտ ո ւր , ա կն թ ա ր թ ա յի ն տեսիլքներ էին ա յ ց ե լ ո ւ մ ինձ այն ժա մանակ Ս ե ն ֊Ջ վ ե ն տ ի ն բանտի մ ե ֊ ն ա խ ց ո լմ ,

երբ

դարմանի

ն ո ւ մ էի գ ի տ ա կ ց ո ւթ յո ւն ս ։

փ ա յլո ւն

ծպեղին

նա յելի ս,

Որտ եղի՞ց էին ա յդ

կորց֊

տեսիլքները

հ ա յտ ն վ ո ւմ ։ Չ է ՞ որ ի մ մթի ն զն դ ա ն ո ւմ ես դրանք չէի կարող ստ եղծել

ոչնչից,

ճիշտ ա յն պ ե ս ,

ինչպ ես

ոչնչից չէի

կարոդ

ստ եղծել երեսունհինգ ֆունտ դ ի ն ա մ ի տ , որի մա սին այդպ իսի հ ա մ ա ռ ո ւթ յ ա մ բ ինձնից տ ե ղ ե կ ո ւթ յո ւն էին կ ա մ ե ն ո ւ մ ստանալ կա պիտ ան Ջ ե մ ի ն , բանտապետ Ա զերթոնը և բա նտ ա յին խ ո ր ֊ հո ւր դը ։ Ես Դարրել սոթ ում

Սթենդինգն ե մ ,

գտնվող

պրոֆեսոր, բ ա ն տ ո ւմ ,

ֆ ե ր մ ա յո ւմ ,

ծնվա ծ ու մ ե ծ ա ց ա ծ Մ ի ն ն ե ֊ ա ն ց յա լո ւ մ '

ա պ աճ ((անուղղելի)) իսկ

հողա գիտ ությա ն

կալա նա վոր

Ս ե ն ֊Ջ վենտին

ա յ ժ մ ճ Ֆ ո լ ս ե մ ո ւ մ մահապատժի

ենթա րկվա ծ

մ ա ր դ ։ Եվ ա յն , ինչի մա սին գ ր ո ւմ ե մ , ա յն , ինչ ես կորզել ե մ ի մ են թ ա գի տ ա կց ութ յա ն ա մ բ ա ր ն ե ր ի ց , Դարրել Ս թ ե ն դ ի ն ֊ գին չեն պ ա տ կա ն ո ւմ։ Ես, Մ ի ն ն ե ս ո թ ո ւմ ծնված և Ա ա լի ֆ ո ր ֊ ն ի ա յ ո ւ մ կախաղանի

դատ ապա րտվա ծ

Դարրել

երբեք չ ե մ սիրա հա րվել ա րքա յա դուս տ րերին, մա րտ ի

մեջ չ ե մ

մտ ել

նավերի

ճոճվող

Սթ ե ն դ ի ն գ ս ,

երբեք

գոտե •֊

տախտակամածեր^i

վր ա , չ ե մ խ եղդվ ել նավի գինու ն կ ո ւղ ո ւմ ռ ո մ խ մ ե լի ս , հա ր֊ բ ա ծ նավաստիների մա հվա ն երդերի ու ճիչերի տակ, երբ ն ա ֊ վ ը մ ա ք ա ռ ո ւ մ և ճա ր ճ ա տ ո ւմ էր մ թ ա մ ա ծ խ ո ւթ եր ի

ատամ֊

ների մեջ և ջուրն էլ ք չք չ ո ւմ գ լխ ա վ եր ս, ոտքերիս տակ, իմ շուրջը։ Ա յս ա մեն ը ոչ մի ա ռ ն չո ւթ յո ւն չունեն Դարրել Սթենդինգի կ յա ն ք ի հետ, բ ա յց և ա յն պ ե ս , բ ո լո ր ը

գրել

ես , Դարրել Սթենդինգս,

ե մ ի մ հիշողությա ն

այդ

գ ա ղտ նա րա ններում, հ ի պ ֊

նոսա ը ն ե լո վ ինձ Ս են ֊ Ջ վենտին ի մ են ա խ ց ում ։ Ա յս բ ո լոր դ եպ ֊ քեր բ չեն

պ ա տ կա նում

Դարրել

Սթենդինգին

ճիշտ

ա յն պ ես ,

ինչպ ես և նրան չէր պ ա տ կա ն ո ւմ լո ւս ա ն կա ր ի հուշած <րՍ ա ­ մա րիտ )> բ ա ռ ը , երբ նրա մա նկական շուրթերն արտաբերեցին ա յն , Հնարա վոր չէ ոչնչից որևէ բան

ստ ե ղ ծ ե լ։

Ինչպես

մե֊ 63

ն ա խ ցո ւմ նստած ես չէի կարող ոչնչից եր եսունհին գ ֆունտ դ ի ն ամիտ ս տ եղ ծե լ, ա յն պ ես էլ ն ույն մ ե ն ա խ ց ո լմ չէի կարող ոչնչից

ստ եղծել

ժա մա նա կի

և տ ա ր ա ծո ւթ յա ն մեջ գտնվող

տ ե սի լք ն եր ը , չ է ՞ որ դրանք Դարրել Սթենդինգի կ յա ն ք ի հետ որևէ ա ռ ն չո ւթ յո ւն չ ո ւն ե ի ն ։ Ա յդ ամենը թ ա ք ն վ ա ծ էր ի մ գի­ տ ա կցո ւթ յա ն խ ո ր ք ե ր ո ւմ ջ իսկ

ես դեռ նոր էի սկսել գտնել

նրանց տանող ուղին։

ԳԼՈՒԽ VII

Հենց դ ր ա ն ո ւմ էր ամբողջ դ ժ բ ա խ տ ո ւթ յո ւն ը . ես

գ իտ եի,

որ ի մ ո ւղ ե ղ ո ւմ թ ա ք ց վ ա ծ է ա յլ կյա ն ք եր ի մա սին հիշողու­ թ յո ւն ն ե ր ի մի գանձարանք սա կա յն ինձ հա ջ ո ղվո ւմ էր խենթի պես մ ի ա յն դես ու դեն ընկնել ա յդ հ ի շո ղ ո ւթ յո ւնն եր ի հետ ե4J>g‘ Ես գանձարան ունե ի , սա կայն չունեի նրա բ ա ն ա լի ն ։ Հիշեցի Ս թ ե յթ ո ն Մողեսին, ա յդ ք ա հ ա ն ա յի հի վ ա ն դ ութ յա ն մ ա ս ի ն , որի մեջ հաջորդաբար ա ր թ ն ա ն ո ւմ էին սուրբ Հիպոլ ի թ ի , Պղ ո ւտ ո սի , Արենոդորեսի և էրա զմ Ռ ո տ տ ե ր դ ա մ ց ո ւ Հ ր ո ֊ 9 է ն ա նունով ընկերոջ ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ։ Ւսկ հետ ո , օ գ ­ տա գործելով գնդապետ

Դեբոշին

փ ո ր ձ ա ր կ ո ւմ ն ե ր ը ,

որոնց

մա սի ն ես կարդա ցել էի անցած գործունյա օրերիս, լի ա կ ա ­ տար վ ս տ ա հ ո ւթ յո ւն զգացի, որ Ս թ ե յթ ո ն Մ ո զ եսը իր նախորդ կ յա ն ք ե ր ո ւ մ իսկա պ ես որ եղել է այն մ ա ր դ ի կ , որոնց ա ն ձնա ­ տ րո ւթ յո ւն ն ե ր ը

ե ր բ ե մ ն , թ վ ո ւ մ էր, թե ա ր թ ն ա նո ւմ են նրա

մ ե ջ ։ ճիշ տ ն ա ս ա ծ , նրանք և նա մ ի և ն ո ւյն մա րդն էին։ նրանք բ ո լո ր ն էլ եղել են վերադարձի հավերժա կան շ ղ թ ա յի ս ո ս կ ա ­ կան օղա կներ։ Սա կա յն ա ռանձնա հատուկ հ ա մ ա ռ ո ւթ յա մ բ ես ջա ն ո ւմ էի հիշել գնդապետ Դեբոշի փ ո ր ձ ե ր ը ։ Հիպ ն ոսա ցմա ն ը հեջտու- 1 1

Ս թ եյթ ոն

գործում

էին

վ ո ր ո ւթ յո ւն ը ։

Մ ոզես — հոգեկան

փ որձելով Մազե и ը

պ նդում

իր թ վա րկա ծ պ ա տ մա կա ն

2 գրքերի

Գնդապետ հեղինակ,

կ ե ց մ ա ն Լրտ ես ո ւթ յո ւն ը ։

64

էր,

անձա նց

ար

նա

ինքն

արդեն

գ ո յո ւթ յո ւն

է

օգտաս հնա ր

.ա«

ուն եցել

կերպ արանքով։

Դ ե ր ոշ-•դիլետ ա ն տ որտեղ

« նրա զա ռա նցա ն քն երն <րո գ ի ն ե ր ի վ ե ր ա բ ն ա կ ե ց մ ա ն ս

հիվա նդ

ա պ ա ցուցել

փ որձա րա ր,

փ որձում

էր

շատ

ա պ ա ցուցել

դեպ քերում հոգիների

'

խ աբեբա, վերա բնա­

թ յ ա մ բ ենթա րկվող անձինք ը ն տ ր ե լո վ , 2ւա, ըստ իր պ ն դ ո ւմ ն երի, ժա մա նա կի մեջ վ ե ր ա դ ա ռ ն ո ւմ էր նրանց նախնիներին* նա նկարագրել է իր փորձերը Եզեր դեպ արտա մենտի Վ ո ւա ր ո ն ո ւմ ապրող տ ա ս ն ո ւթ ա մ յա օրիորդ Ժ ո զ ե ֆ ի ն ա յի հետ ։ Ժ ո զ եֆ ի ն ա յին հի պ ն ո ս ա ց ն ե լո վ , գնդապետ Դերոշը նրան ուղար­ կ ո ւ մ էր ետ' պատանեկան և մ ա ն կ ո ւթ յա ն

տարիների

վրա֊

յ ո վ , մ այրա կա ն արգանդի խ ավա րից էլ անդին, այն լ ո ւ ռ т մ ո ւ թ տարիներից էլ առաջ, երբ նա, Ժ ո զ ե ֆ ի ն ա ն , դեռևս չէր ծ ն վ ե լ, ո ւղ ա ր կ ո ւմ էր դեպի նախորդ գ ոյա վիճա կն երի լո ւյս ի ն ու կ յա ն ք ի ն , մ ռ ա յ լ , փնթփնթան ու հիվա նդ ծե րո ւն ո ւ կերպ ա ­ ր ո վ , որի անունն էր Ժ ա ն ֊ Կ լո դ Բուրդոն, որը ծ ա ռ ա յե լ էր Բեզանսոնի 7 -ր դ հրետ անային գ ն դում և իր վերջին տարիներին անկողնին

գ ա մ վա ծ լի ն ե լո վ ,

վա խ ճա նվել

էր

յո թ ա ն ա ս ո ւն

տարեկան հ ա ս ա կ ո ւմ ։ Գնդապետ Դերոշը դրանից հետո հ ի պ ­ ն ո ս ա ց ն ո ւմ էր Ժ ա ն ֊ Ս լո դ Բուրդոնի ստվերը և նրան ո ւղա ր­ կ ո ւ մ էր ա վելի հե ռ ո ւն ե ր ը , մ ա ն կ ո ւ թ յա ն , ծննդի և չ գ ո յո ւթ յա ն խ ավա րից էլ անդին, մինչև որ նա նորից տ ե ս ն ո ւմ էր լո ւյս ն ու կ յ անքը իր նախորդի կերպ ա րով, որը Ֆ ի լո մ ե ն Բատերոն ա նունով մի չա րա միտ պա ռա վ էր։ Սակ ա յն որքան էլ ջա ն ո ւմ էի, զնդան թ ա փ ա նցող լ ո^յսի դժգույն ճ ա ռ ա գ ա յթ ի տակ փ ա յլփ լո ղ րԴա2 յ ո լ ՂԸ ՈԼ մի կերպ չօգնեց ինձ ստ ա ն ա լու ի մ նախորդ գո յա վի ճ ա կն եր ի հա մար ամբողջական մի պ ա տկեր։ Վերջ ի վերջո, բ ա զ մ ա թ ի վ ա նհա ­ ջո ղ ութ յո ւն ն ե ր ից հետո վ ճ ռ ե ց ի ,

որ մա հվա ն

միջով ա նցնե­

լո ւց հետո մ ի ա յն կկա րող ա ն ա մ հ ա ր ո ւթ յո ւն տալ ի մ նախորդ գ ոյա վիճա կն երի

լիա կա տ ա ր

ու

պարզ

հի շո ղ ո ւթ յո ւն ն եր ի ն ։

Բայց կյա նքն ի մ մեջ ա մուր էր նստա ծ։ Ես, Դարրել Սթենդինգս, չէի կ ա մ ե ն ո ւմ մ ե ռ ն ե լ և բանտապետ

Ա զերթոնին ո է

կապիտան Ջ ե մ ի ի ն թ ո ւ յ լ չտվեցի սպ ա նել ի ն ձ ։ Ա պ ր ե լո ւ պա­ հանջը ի մ ն ե ր ս ո ւմ միշտ էլ այնքա ն վ ի թ խ աըի է

եղ ել, որ,

երևի, մ ի ա յն դրա շնորհիվ է, ես դեռ ա յստ եղ ե մ , ո ւտ ո ւմ եմ ու ք ն ո ւ մ ,

մ տ ա ծ ո ւմ

եմ ու տ ե նչո ւմ,

գրում եմ ի մ տարբեր

(Гես))-երի մա սին ա յս պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը և ս պ ա ս ո ւմ ե մ անխու­ սափելի

ա յն օղա կին,

որն ի մ

գ ոյա վիճա կն երի

շ ղ թ ա յո ւ մ կավարտի ո չ հարատև

երկարուձիգ

պ ա ր բ ե ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ց

ևս

մ եկը։ 65 5

Ջեկ 1,ոնւ|ոն, X fi.

Եվ ա յդ ժա մա նա կ մ ի ա յն ես ա պ ր ելիս զգացի մ ա հ ը , ա լդ ժա մանակ

ես վա րժվեցի

դրան։

Ինչպես

դուք

հետ ա գ ա յո ւմ

կկա րդա ք, ՛դ ա ինձ սովո ր եցր ե ց Էգ Մ ո ր ե լը ։ Իսկ ա յդ ամենի սկիզբը դրեցին բանտապետ Աղեր թոն ը և կապիտան Ջ ե մ ի ն ։ Մ ի գեղեցիկ օր նրանց դ ա ր ձյա լ տիրեց կատաղի մ ի խուճապ ա յն մ տ ք ի ց , որ բ ա ն տ ո ւմ դինա միտ է թ ա ք ց վ ա ծ և որի գ ո յո լթ յա ն ը նրանք ա նվերապա հորեն հա վ ա տ ում էին։ Նրանք եկան ի մ մե նա խ ո ւց ը և ուղղակիորեն հ ա յտ ն ե ց ի ն , որ մա հվա ն տ ա ֊ ոապ ա նքներ կպատճառեն ինձ զսպ ա շա պ իկով, եթե չխ ո ստ ո ­ վ ա ն ե մ , թ ե որտեղ է թ ա ք ց վ ա ծ դի ն ա մ ի տ ը ։ Նրանք վ ս տ ա հ ե ց ֊ ր ի ն , որ ամեն բան կարվի բ ո լո ր կանոններով ու ոչ մի կերպ շի վնա սի իրենց պաշտոնական դիրքին և հ ա մ բ ա վ ի ն ։ Բանտի ա ր խ ի վ ո ւմ կգրվի, որ ես մ ե ռ ե լ ե մ

հ ի վ ա ն դ ո ւթ յո ւն ի ց ։

Օ ՜հ ,

բ ա մ բ ա կ ո ւ մ պա հվա ծ ի մ սիր ելի ք ա ղ ք ե ն ի ն ե ՜ր ։ Հա վա տ ա ցեք ի ն ձ , հի մա էլ բ ա ն տ ե ր ո ւմ սպ ա ն ո ւմ են մա ր դ կ ա ն ց ,

ինչպես

նրանց ս պ ա ն ո ւմ էին միշտ ' սկս ա ծ այն օրից, երբ կ ա ռ ո ւց վ ել է առաջին բ ա ն տ ը ։ Ես լա վ

դիտ եի, թ ե

զսպաշապիկը ի ՜ն չ

տառապ անքներ ու սա րսափներ է Ապա ռնում ի ն ձ ։ Տ ե ս ե լ եմ ա յն պ ի սի մ ա ր դ կ ա ն ց , որոնք մե կ ը ն դ մ ի շտ խ եղ ա ն դ ա մվ ե լ են զսպ ա շա պ իկով, ա յնքա ն

ո ւժեղ

տեսել մարդիկ,

եմ,

թե

որոնց

ինչպ ես

մ ա ր դ ի կ , — ուժեղ,

օրգա նիզմը

չէր

ը ն դ ո ւն ո ւմ

բա նտ ա յին թ ո ք ա խ տ ը , — մ ի քա նի ժ ա մ զսպաշապիկ կրելուց հետո կորցրել են ոգու ա ր ի ո ւ թ յո ւն ը , փշրվել են ու կես տարի ա նց մ ե ռ ե լ են թ ո ք ա խ տ ի ց ։ Շիլ Ո ւ ի լս ո ն ը , էր և ա յդ մա սին ոչ ոք չէր կ ա ս կ ա ծ ո ւմ ,

որի սիրտը թ ո ւ յ լ զսպ աշա պիկի մեջ

մ ե ռ ա վ նախքան պա տ ժա ժա մի ա վ ա ր տ ը , իսկ տգետ ո ւ կ ա ս ­ կա ծ ա մի տ բ ա ն տ ա յի ն բժիշկը ն ա յ ո ւ մ էր նրան ու ժ պ տ ո ւմ ։ Տ ե ս ե լ ե մ , որ մա ր դիկ զսպաշապիկ հա գնելուց կես ժ ա մ անց խ ոստ ովա ն ել են այն ա մ ե ն ը , ինչ եղել է, և ա յն ա մ ե ն ը , ինչ չի եղել բ ն ա վ , դրանով իսկ ղ ր կ վ ե լո վ բ ո լո ր ա յն զ ե ղ չ ո ւմ ն ե ­ ր ի ց , որոնք վա ստ ա կել էին իրենց ա ն բ ի ծ վա ր քա գ ծո վ։ Ես ի մ սեփական հուշերն

ունեմ

զսպ աշա պիկի մ ա ս ի ն ։

Մ ա ր մ ի ն ս ծա ծկվա ծ է հազարավոր ս պ ի ն ե ր ո վ , որոնք ի ն ձ հետ կառափնարան

կ տ ա ն ե մ , և եթե հ ա ր յո ւր տարի էլ ապ րելիս

շինեի, մ ի և ն ո ւյն է, ա յ դ սպիները ի ն ձ հետ գերեզման կիջ­ ն եին։ £ ե ր և ս , սի րելի ք ա ղ ք ե ն ի , գ ո լ, քո շղթա յա կա պ շներին 66

. թ ո ւ յլա տ ր ե լո վ օգտագործել

զսպ աշա պիկը

ու աձԴ

աշխա֊

• տանրի դիմա ց վ ճ ա ր ե լո վ նրանց, թերևս դու ի ն ք դ չգիտ ես, թե Ւ^Ղ քան է դա։ Ա յ դ

t uk

՚ կ պ ա տ մ ե մ զսպ աշա պիկի

պ ա տ ճառով

ա վելի

մ ա ս ի ն , որպեսզի

մա նր ա մա ս ն

դու հա սկա նա ս,

թ ե ինչպես ե մ ես տեսել մ ա հ ը ' ա պ ր ե լի ս , ինչպես ե մ կարճ ■ ժ ա մա ն ա կո վ դարձել ժա մանակի ու տ ա ր ա ծո ւթ յա ն տիրակա լ < և լ ք ե լ բանտի պա րիսպները աստղերի միջև թ ա փ ա ռ ե լո ւ հաI մար։ է

Դու երբևէ տ ե ս ե ՞լ ես բրեզենտ ե ծա ծկոցներ կ ա մ ռետինե

՛է վ ե ր մ ա կ ն ե ր , որոնց եզրերին պղնձե օղակներ են ա մ ր ա ց վ ա ծ ։ :հձա պ ա , պ ա տ կերա ցրու հաստ բրեզենտի մի կտոր չորս ո ւ կես ֆունտ ե ր կ ա ր ո ւթ յա մ բ և երկու կ ո ղմ եր ի ց բա վա կա նին խոշոր '•'■օղակներով,

Ա յ դ կտորի լա յ ն ո ւ թ յ ո ւ ն ը

միշտ

էլ ա վելի պ ա ֊

՚ կաս է, քան ա յն , որ անհրաժեշտ է մա ր դ ո ւ մ ա ր մ ի ն ը գրկելու հ ա մ ա ր ։ Բացի ա յդ , կտորը տձև է. ուսատեղերն ու ա զդրա ֊ 'տեղերը լա յն են, իսկ գոտկատեղը' նկատելի կերպ ով նեղ։ Զսպաշապիկը

փ ռ ո ւմ են հա տ ա կին։

Ա յն մ ա ր դ ո ւն ,

պետք է . պատմեն կ ա մ տանջեն' նրանից

որին

խ ո ս տ ո վ ա ն ո ւթ յո ւն

կ ո ր զ ելո ւ նպ ատ ակով, կ ա ր գ ա դ ր ո ւմ են փորի

վրա պառկել

բրեզ են տ ի ն ։ Եթե նա հ ր ա ժ ա ր վ ո ւմ է' ծ ե ծ ո ւմ են, որից հետո պ ա ռ կ ո ւմ է կ ա մ ո վ ի ն , ա յսի ն ք ն պ ա ռ կ ո ւմ է շղթա յա կա պ շն ե֊ րի կ ա մ ք ո վ , ա յսի ն ք ն քո կ ա մ ք ո վ , թա նկա գին ի մ քա ղք են ի , որ կեր ա կ ր ո ւմ ես

շղթա յա կա պ

շներին ու

պա րգևա տրում

ք նրանց ա յն բա նի հ ա մ ա ր , որ նրանք կա տ ա ր ո ւմ են քո անձին ա յնքա ն տհաճ պ ա ր տ ա կ ա ն ո ւթ յո ւն ը ։ Մ ա րդը պ ա ռ կ ո ւմ է փորի վրա ։ Նրա ողնաշարի ե ր կ ա յն ք ո վ հնա րա վորին չափ

ձ գ ո ւմ են

զսպաշապիկի

եզրերը։ Հետո

օղակների միջով պարան են հ ա գ ց ն ո ւմ , ինչպես կոշիկի կա ­ պը, և բրեզենտը մ ա ր դ ո ւ վրա կա պ ո ւմ են ճիշտ կոշիկի պ ես։ Մ ի ա յն թ ե ա յն պ ես են կ ա պ ո ւմ , որ ոչ ոքի մ տ ք ո վ չի անցնի ա յդպ ե ս կապ ել իր կոշիկը*

Բանտային

ժարգոն ով դա կ ո չ­

վ ո ւ մ է «փ որկապ ձ գ ե լ» ։ Ա յն դ ե պ ք ո ւ մ , երբ կապելն հանձ. ն ա ր ա ր վ ո լմ է դաժան ու հիշաչար ա յդ պ ե ս է կա ր գ ա դր ո ւմ ա վելի ա մ ո ւր

ձ գելու հ ա մ ա ր ,

մ ա ր դ ո ւ մե ջք ին ։

վե րա կա ցուներին և կամ

շե ֆ ը , վեր ա կա ց ո ւն , ոտ քով

զսպաշապիկն

հ ե ն վ ո ւմ է

Դ ո ւք , երևի, պատահել

է,

որ ձեր

պառկած կոշիկը 87

շատ ա մ ո ւր եք կա պ ե լ, հապա հիշեցեք, ք ա յ լ ե լ ո ւ ց կես ժ ա մ անց ի ն չ պ ի ս ի ՜ անտանելի ցա վե ր են սկսվումէ Հավանաբար դուք չեք մ ո ռ ա ց ե լ, որ ա յդպ ի ս ի ց ա վերից ք ի լ անց շտապել եք քա նդել կոշիկի կա պ երը, քա նի որ մ ի ք ա յ լ ա ն դա մ ա նելու հ ն ա ր ա վո ր ո ւթ յո ւն չեք ո ւն ե ց ե լ։ Շատ գեղե ցի կ։ Ա յ ժ մ փորձեք պա տկերա ցնել,

որ ճիշտ ա յդպ ե ս էլ, մ ի ա յն թ ե շատ ա վելի

ա մ ո ւր , կա պել են ձեր մ ա ր մ ի ն ը , և որ ճնշումը ոչ մ ի ա յն ձեր ոտքի վրա է, ա յլ ձեր ամբողջ մ ա ր մ ն ո վ մ ե կ , որ ձեր ս ի ր տ ը , ձեր թ ո ք ե ր ը և կենսա կանորեն կարևոր մ ն ա ց յա լ օրգանները ա յն աստիճան են ս ե ղ մ վ ա ծ , որ շ ո ւտ ա փ ո ւյթ մա հն ա ն խ ո ւ֊ սափելի է թ վ ո ւ մ ։ Շատ լա վ հիշում ե մ , թ ե ինչպ ես առաջին ա ն գ ա մ մ ի ն ա ֊ խ ց ո ւմ մա շկիս վրա զգացի զսպ աշա պիկի ին չ լ ի ն ե լը ։ Դա ի մ «ա ն ո ւղ ղ ե լի ո ւթ յա ն ս շրջանի ս կ զ բ ո ւմ էր, այն բանից հետ ո, երբ հ ա յտ ն վ ե լո վ բ ա ն տ ո ւ մ , օրական հ ա ր յո ւր յա ր դ կտավ էի գ ո ր ծո ւմ ջո ւլհա կա յի ն ա ր հե ստ ա ն ո ց ո ւմ, դա ի մ

սովորական

նորման էր. և ա յդ գործն ա վ ա ր տ ո ւմ էի սա հմա ն վ ա ծի ց երկու ժ ա մ առաջ։ Ա յ ո ' , ես շուտ էի վ ե ր ջա ց ն ո ւմ , կտավն էլ ստ ա ց ֊ վո ւ մ էր շատ ա վելի ո ր ա կ յա լ, քան դա պա հա նջվում էր օր են ­ քով։

Ս ա կ ա յն ,

եթե

հա վ ա տ ա լու

լի ն ե ն ք

բ ա նտ ա յին

հաշ­

վ ե տ վ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ն , առաջին ա ն գ ա մ ինձ զսպաշապիկ հագցըր ե ց ի ն , որովհետ և կտավն и տ ա ց վ ո լմ էր «ա նհա րթ» և « ք ա ր ­ կա պ ո վ», ա յլ կերպ ա ս ա ծ ՝ այն պ ա տ ճա ռով , որ ես, նոր կ ա ­ լան ավո ր ս ,

աշխատանքի

տակ մ ա ր դ ս ,

ա րտ ա դրողա կա նությա ն մա սի ն գի­

շա րժումների

խ ն ա յո ղ ո ւթ յա ն

հա րցով զբա ղ­

վ ո ղ էքսպ երտ ս, փորձել էի արհեստանոցի հ ի մա ր պետին ս ո ­ վորեցն ել ա յն , ինչի մա սի ն նա ամենաչնչին պա տկերա ցումն իսկ չ ո ւն ե ր ։ Ա րհեստ անոցի պետը կապիտան Ջ ե մ ի ի ներ կա ­ յ ո ւ թ յ ա մ բ ի ն ձ կանչեց իր սե ղանի մո տ և, ց ո ւց ա դ ր ե լո վ բ ո լ ո ­ րովին խոտան ու անպետք մի կտ ա վ, որբ հեռա վոր ն մ ա ն ո ւ­ թ յո ւ ն իսկ չուներ ի մ

գործածի հետ,

պահանջեց,

որ ավելի

լա վ ա շխա տեմ։ Ես ա յդպ ի ս ի երեք նախ ա զգուշա ցում ստ ա ­ ց ա ։ Երրորդը, ջուլա հա կա նոցի օրենքների հ ա մ ա ձ ա յն , նշա­ ն ա կ ո ւմ

է պատիժ։

Եվ ինձ պ ա տժեցին.

քսանչորս

Ժամով

զսպաշապիկ հագցրին։

ա

Ինձ տարան մենա խ ուց և հր ա մ ա յե ց ի ն փորի վրա պա ռկել 68

հա տ ակին փռած բրեզ են տ ի ն ։ Ես հր ա ժ ա ր վե ցի, բ ա ն տ ա պ ա ն ֊ ներից

Մ որիսոն

ա ն ո ւն ով մ ե կ ը

բթամատներով

սկսեց հար

վ ա ծ ե լ կո կ ո ր դ ի ս ։ 9անտի ավագ Մ ո բ ի ն ս ը , որն ինքն էլ կ ա ֊ չա նա վոր էր, բ ռո ւն ց ք ն ե ր ո վ հարձա կվեց վր ա ս ։ Ւ վերջո, ի ն չ­ պես հ ր ա մ ա յվ ա ծ էր, ես պ ա ռ կե ց ի ։ Իսկ նրանք ի մ հ ա մ ա ռ ո ւ­ թ յո ւն ի ց

գազազած, փոկերը չափազանց պիրկ

ձգեցին։ Եվ

հետո ինձ ա յն պ ես շրջեցին մեջքի վր ա , ասես գերան լի ն ե ի . Սկզ բ ո ւմ գա ա յն ք ա ն էլ սա րսափելի չէր։ դ ո ւռ ը չրխ կա ց, երր

սողնա կները

Երբ մենախցի

ճռնչոցով

մտ ան

իրենց

բներն ու ես մ ի ա յն ա կ մն ա ց ի խ ա վ ա ր ո ւմ , ա ռա վոտ յա ն ժամո տ ա սն մեկն էր։ Մ ի քանի րոպե ամբողջ մ ա ր մ ն ո վ ս մ ե կ կաշ֊ կան դվա ծ ու h ան տհաճ մի զ գ ա ց ո ղո ւթ յո ւն էի ա պ ր ո ւմ , և ո ւ ֊ զ ո ւ մ էի արդեն մ տ ա ծ ե լ, թ ե դա կանցնի, հենց որ վա ր ժ վ ե մ ի մ ա յս վի ճ ա կ ի ն ։ Զ ո ՜ւ ր հ ո ւ յս ե ր ։ Սիրտս սկսեց կատաղորեն խ փ ե լ, իսկ թ ո ք ե ր ս , ինձ թ վ ո ւ մ էր, ոչ մ ի կերպ չէին կ ա ր ո ղ ա ֊ ն ո ւմ կլա նել անհրաժեշտ ք ա ն ա կ ո ւթ յա մ բ օդ։ Խ եղդվ ելո ւ այղ զ գ ա ց ո ղ ո ւթ յո ւն ը ա ն ասելի կեր պ ո վ զարհուրելի էր, և սրտիս յո ւր ա ք ա ն չյո ւր զարկը ս պ ա ռ ն ո ւմ էր պա տառոտել առանց այն էլ պ ա յթ ե լո ւ պատրաստ թ ո ք ե ր ս ։ Ա յ դ տառապանքի ա նսա հմա նորեն երկար ժա մ երից հետո {ա յժ մ ,

հ ի մ ն վ ե լո վ ի մ

հարուստ

կեն սա փ ո ր ձի ն , են թա դրում

ե մ , որ ի ր ա կ ա ն ո ւմ երեսուն րոպե էլ չէր ա ն ց ե լ) ես սկսեցի բ ղ ա վ ե լ, գ ոռա լ, գոչել ու ոռնա լ մ ա հ ա մ ե ր ձ հո ւսա հ ա տ ո ւթյա ն մ ե ջ ։ Ա մ ե ն ի ց զարհուրելին սր տ ո ւմս զգացվող ցավն էր։ Դա ս ո ւր , մի տեղ կենտրոնացած ց ա վ էր, մոտ ա վո ր ա պ ես ա յ ն ­ պ ի սի ն ,

որպիսին լ ի ն ո ւ մ է պլևրիտի

ժ ա մա ն ա կ,

մ ի ա յն թե

ա յս դ ե պ ք ո ւմ ա յդ ցա վը մ ղ կ տ ա ց ն ո ւմ էր սիրտ ս։ Մ ե ռ ն ե լը դժվար բան չէ, բ ա յց մ ե ռ ն ե լ ա յդքա ն դանդաղ, ա յդ աստիճան սո ս կա լի կ եր պ ո վ , անտանելի էր։ Սարսափից ես խ ե ն թ ա ն ո ւմ էի թա կա րդն ը ն կ ա ծ վ ա յր ի կենդա նու պ ես, բ ղ ա վ ո ւ մ էի ու ո ռ ն ո ւմ այնքա ն ժ ա մա ն ա կ, մի ն չև հանկարծ կռ ա հ ե ց ի , որ նմա նօրինա կ երգեցողական վ ա ր ժ ո ւթ յուն ն եր ի ց ս ա ս տ կ ա ն ո ւմ են մ ի ա յն սրտիս ց ա վ ե ր ը , իսկ թ ո ք ե ր ո ւ մ ս օդի պաշարն ա վելի է ն վ ա զ ո ւմ ։ Լռեցի, գիստ.

և երկար ժամանակ պա ռկել էի բ ո լոր ո վ ի ն

դա մի

ամբողջ հա վ ի տ են ա կա ն ութ յո ւն

էր,

հան­

գոնե ինձ

ա յդպ ես թ վ ա ց այն ժա մա ն ա կ, թ ե և հի մա գ իտ եմ, որ անցել էր ը ն դ ա մե ն ը քա ռ ո ր դ ժամէ Խեղդուկից գլուխս պ տ տ վեց, իսկ սիրտս սկսեց ա յնպ ես արագ աշխատել, պ ա տ ա ռ ֊պ ա տ ա ռ

կաներ վրաս քաշած

որ ասես ուր որ է բ ր եզ են տ ը ։

Հետո

դա րձյա լ կորցրեցի ինձ ու մի խ ենթ ճիչ ա րձա կեցի ն ե ր ո ւմ թ ա խ ա ն ձ ե լո վ ։ Եվ հանկարծ հարևան մենա խ ցից մի ձա յն լ ս վ ե ց ։ — Ձ ա յն դ կտրիր, — բ ղա վեց մ ե կ ը , թ ե և ի ն ձ հասավ մ ի ֊ այն մի թ ո ւ յ լ շշուկ։ — Ձ ա յն դ , արդեն ձա ն ձր ա ց ն ո ւմ ես։ — Մ ե ռ ն ո ւ մ ե մ , — շա րունա կեցի ճչալ ես ։ —

ոլ

մոռ ա ց իր ա յդ մ ա ս ի ն , — Լսվեց պա տ ա սխ ա նը։

— Իայց ես իրոք մ ե ռ ն ո ւ մ ե մ , — հ ա մ ա ռ եց ի ես։֊։ —

Ա յդ դ ե պ ք ո ւմ ի ն չ ո ՞ւ ես ա ղ մ կ ո ւ մ , — հարցրեց ի մ ա ն ­

տեսանելի զ ր ո ւցա կ ից ը։ — Ա յ , շուտով կ մ ե ռ ն ե ս , և ամեն բան կվերջանա։ Դե, շուտ արա, փչիր 2 ո լ նչդ, մ ի ա յն թ ե առանց ա ղ մ կ ե լո ւ։ Անուշ քնել

էի, ի սկ դու ա րթնա ցրիր քո ա յդ ճ ի չե ֊

րով։ ԱէԴ անսիրտ վե ր ա բ եր մո ւն ք ն ինձ

ա յն ք ա ն

վ ր դ ո վ մ ո ւն ք

պա տ ճա ռեց, որ կարողացա տիրապետէղ ի ն քս ի ն ձ , դադա րե­ ցի բ ղ ա վ ե լ, ի մ կրծքից պ ո կ վ ո ւմ էին մ ի ա յն խ ուլ հա ռա չա նք­ ներ։ Դ ա ր ձյա լ մ ի հ ա վ ի տ են ա կա ն ութ յո ւն ա ն ց ա վՀ ը ն դ ա մ ե ն ը տասը ր ո պ ե ։ Իսկ հետո մ ա ր մ ի ն ս սկսեց ծա կծկել և ա ստ ի­ ճանաբար թ մ ր ե լ , դա ճիշտ ա յն պ ի սի զ գ ա ց ո ղո ւթյո ւն էր, ո ր ­ պիսին լ ի ն ո ւ մ է, երբ թ մ ր ե ց ն ո ւ մ ես ո տ քդ։ Ս կ զ բ ո ւմ ես դի­ մ ա ն ո ւ մ էի, իսկ թ մ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը շա ր ո ւն ա կ ո ւմ էր սա ստ կա նա լr ու ես դ ա ր ձյա լ վա խ եցա ։ — Թ ո ղ ն ե լո ՞ւ ես,

որ ք ն ե մ ,

թ ե ՞ չէ , — Լսվ^Ա հարևանիս

գրգռված ձ ա յ ն ը ։ — Իմ վիճա կը քո նի ց թ ե թ և չէ ։ Իմ զսպաշա­ պիկն

էլ ձգել

են ա յն ք ա ն ,

որքան ք ո ն ը ,

հնարավորին չափ շուտ ք ն ե լ,

ու ես

ո ւզ ո ւմ

եմ

մ ո ռ ա ն ա լ ա մեն բա ն ։

— Իսկ քեզ վ ա ղ ո ՞ւց են հ ա գ ց ր ե լ, — հարցրեցի ես, չ կ ա ս ­ կ ա ծ ե լո վ , որ նրան ևս տանջանքի ա յն պ ի սի հ ա ր յո ւր ա մ յա կ ն ե ր են ս պ ա ս վ ո ւմ , ինչպիսիք արդեն կրել ե մ ։ — Երեկ չէ առաջին օ ր ը , — պատասխանեց նա։ — Ե ք ի ես։ 70

ո ճ**'

Ե՞րբ

են

զսպաշապիկ

հ ա գ ց ր ե լ, — ճ շտ ե ֊

— Երեկ չէ առաջին օրը, բ ա ր ե կ ա մ ։ — Տ ե ՜ ր ա ս տ վա ծ, — գոչեցի ես։ —

Ա չո, բ ա ր ե կ ա մ , ես արդեն հիսուն ժ ա մ կլի ն ի , ինչ զըս-

պաջապիկի մեջ ե մ , ո ւ, ինչպես տ ե ս ն ո ւմ ես, չ ե մ թ ն կ թ ն կ ո ւ մ , թ ե և նրանք ի մ փորկա պը ձգել են ո տ քով մեջքիս հ ե ն վ ե լո վ ։ Մ ի կա սկա ծի ր , լա վ են ձ գ ե լ։

Տ ե ս ն ո ՞ ւ մ ես,

մ ի ա յն

դու չես

ը ն կ ե լ ա յդպ ի ս ի դժբա խ տ ությա ն մեջ։ Եվ դեռ ը ն դ ա մ ե ն ը մեկ ժ ա մ էլ չես պ ա ռ կ ե լ։ — Ո ՜ չ , մ ի քանի ժա մ ե մ պ ա ռ կ ե լ, — առարկեցի ես։ '

— Եթե ո ւզ ո ւմ ես,

ա յդպ ե ս

կա րծիր,

բ ա ր ե կ ա մ , բ ա յց

ղրանից ոչինչ չի փոխ վի։ ՛քեզ ա ս ո ւմ ե մ , որ մ ի ժ ա մ էլ չես ■պ ա ռ կ ե լ, ես ախր լս ե ց ի , թ ե երբ ք եզ կա պ կպ եցին։ ,

Դա ինձ անհա վանական թ վ ա ց , Դեռ մ ի ժ ա մ էլ չի անցել

• ի ս կ ես արդեն մի հազար անգա մ մ ե ռ ա ու կենդա նա ցա ։ Իսկ ա յդ ք ա ն

ա ն վ րդ ով ,

հանգիստ,

ու չ ն ա յա ծ

ս կ զ բ ո ւմ

կոպիտ,

բ ա յ ց ա յ ժ մ ի մ բ ա ր ե հ ա մ բ ո ւյր հարևանը զսպաշապիկ հագած պ ա ռկել է արդեն հիսուն ժա մ։ — Իսկ դեռ եր կա ՞ր են քեզ ա յդպ ե ս պ ա հ ե լո ւ, — հ ա ր ց ր ե֊ . տՒ ես։ , ւ* — Գրողը տանի նրանց, որտ եղի՞ց ի մ ա ն ա մ ։

Կապիտան

; Ջ ե մ ի ն ա տ ա մ ունի վրաս ո ւ ա յստ եղի ց չի արձակի ի ն ձ , մ ի ն ­ չև որ շունչս չ փ չե մ ։ Իսկ հ ի մ ա , բ ա ր ե կ ա մ , ականջ դիր խորհ ը ր դ ի ս ։ Աչքերդ փակիր ու մ ո ռ ա ց ի ր ա մ ե ն ի ն չ։ Թ ն կ թ ն կ ա լո վ գործին չես օգնի։ Իսկ մ ո ռ ա ն ա լո ւ հա մ ա ր անհրաժեշտ է մ ո ­ ռ ա ն ա լ։ Ա ' յ , փորձիր հեր թ ով հիշել բ ո լո ր ծա նոթ աղջիկներին, և մ ի - ե ր կ ո լ ժա մ կկարողանաս ա յդ պ ե ս կ ա ր ճ ե լ։ Հա վա նա բա ր ո ւղեղդ կ մ թ ա գ ն ի ։ Հերն էլ ա ն ի ծա ծ ։ Ա յս տ ե ղ ժա մա նա կն ախր բ ո լո ր ո վ ի ն աննկատ է ա ն ց ն ո ւմ ։ Իսկ երբ աղջիկները վերջա­ նան,

մտ ա ծի ր

տղա ների

մա սին,

որոնց

վրա

ո ւ ն ե ս , և մտ ա ծիր նաև, թ ե ինչպ ես նրանց հետ

դու

ատամ

կմա քրեիր

I հաշիվներդ, եթե ձ եռք դ ընկնեին և թ ե ինչպես հաշվեհարդար կ տ ե ս ն ե ս , եթե նրանք հա յտ նվեն քո դ ի մ ա ց ։ I:

ԱէՂ մ ա ր դո ւն Ֆ ի լա դ ե լֆ ի ա ց ի Շիկա հեր էին ա ն վ ա ն ո ւմ ։ Նա

՛■ռեցի դի վի ստ

էր և Ա լա մ եղի

ղ ոպ ուտ ի հա մ ա ր

հիսուն

փ ո ղ ո ց ն ե ր ո ւմ

տարի

կատ ա րա ծ կո-

էր վ ա ս տ ա կ ե լ։

Երբ մ ե ն ա -

խ ց ո ւ մ պ ա ռկա ծ նա խ ո ս ո ւ մ էր ինձ հետ , արդեն տասներկու 71

տարի նստել էր. իսկ ա յդ դեպքը տեղի ո ւնեցա վ յ ո թ տարի առաջ։ Սեսիլ

Նա մ ե կն էր այն ք ա ռ ա ս ո ւն ի ց , Ո լի ն վ ո լդ ը ։

թ յո ւ ն ի ց

հետո

Ֆ ի լա դ ե լֆ ի ա ց ի

զրկվեց

որոնց

Շիկահերը

ա ր տ ո ն ո ւթ յո ւն ն ե ր

հա մ ո զ ել էր ա յդ պ ա տ մ ո ւ­

ո ւն ե ն ա լո ւ

իրա­

վ ո ւն ք ի ց ։ Հ ի մ ա նա արդեն հասակն առած մա ր դ է և առաջվա պես գ տ ն վում է Ս ե ն ֊թ վ ե ն տ ի ն ո լմ ։ Եվ եթե ողջ մն ա մինչև ժա մկետ ի վերջր> ապա բանտից դուրս կգա հալից ըն կա ծ մ ի ծերունի դա րձա ծ։ Ես դիմա ցա ի մ պատժի քսանչորս ժա մ եր ի ն , բ ա յց դրանից հետո ա յլևս երբեք չկա րողացա լի ն ե լ նախկին մ ա ր դ ը ։ 0 հ> ես նկատի ո ւն ե մ ոչ թ ե ֆիզիկա կան վ ի ճ ա կ ս , թ ե և հաջորդ օրն ա ռ ա վ ո տ յա ն ,

երբ ինձ

ա ր ձա կե ցի ն , ես

kb и ակա թվա ծա հա Դ

վի ճ ա կ ո ւմ ն էի և գրեթե առանց գ ի տ ա կ ց ո ւթ յա ն , ա յն պ ես որ բանտապաններն ստ իպ ված մ ի քա նի աքացի

տվեցին ինձ),

որպեսզի ի վերջո ոտքի կա ն գ ն ե մ ։ թ ա յց ես ուրիշ մ ա ր դ դա ր֊ ձա հոգեկան ու բա րոյա կա ն ա ռու մ ով։ Ա ն մ ա ր դ կ ա յի ն ֆ ի զ ի կական տանջանքները ստ որացրին ի ն ձ , վիրա վորեցին ա ր դա ֊ ր ա մ տ ությա ն մա սին ի մ ո ւնեցա ծ հ ա ս կ ա ց ո ղ ո ւթ յո ւն ը ։

ԱձԴ-

պիսի պատիժները մա րդուն չեն փ ա փ կ ա ց ն ո ւմ ։ Զսպ աշա պիկի հետ ունեցա ծ ի մ առաջին իսկ ծ ա ն ո թ ո ւթ յո ւն ը սիրտս հա գ ե ց֊ րեց դ ա ռ ն ո ւթ յա մ բ և ա յր ո ղ ա տ ե լո ւթ յա մ բ , որոնք տա րեցտ ա ֊ րի ա վելի ու ա վելի էին ա ճ ո ւմ ։ Տ ե ՜ ր ա ս տ վ ա ծ * .* Р ավակա ն է մ ի ա յն վ ե ր հ ի շ ե մ , թ ե ի ՜ն չ օրը

գցեցին ի ն ձ . . .

Քսա նչորս

ժա մ զսպաշապիկ հագա ծ։ Երբ այն առավոտ ա ք ա ց ի ն եր ո վ ինձ ստիպեցին ոտքի կա նգնել, ես չէի կ ա ս կ ա ծ ո ւմ , որ կգա մի

ա յնպ իսի ժ ա մա ն ա կ,

երբ

զսպաշապիկով

անցկացրած

քսանչորս ժա մը ի ն ձ հա մար դատարկ բան կ թ վ ա , երբ հ ա ր ֊ յ ո ւ ր ժ ա մ զսպաշապիկով ա ն ցկա ցնելուց հետո կժպ տ ա մ ն ը ֊ րա նց, ովք եր արձա կելի ս կլինեն ի մ կա պ ե ր ը , երբ ե ր կ ո ւհ ա ր ֊ յո ւր ք ա ռա սուն

ժա մ հետո ի մ շուրթերին

կխաղա մ ի և ն ո ւյն

ժպիտը։ Ա յո , եր կո ւ հ ա ր յո ւր ք ա ռ ա ս ո ՜ւն ժ ա մ ։ Ք ա մ բ ա կ ո ւմ պ ա հ֊ վա ծ սիրելի ք ա ղ ք ե ն ի , դու ա րդյոք գ ի տ ե ՞ս , թ ե դա ին չ է նշա ֊ ն ա կ ո ւմ ։ ն շա ն ա կում է զսպաշապիկ հագա ծ ա նցկացնել տ ա ֊ սը օր ու տասը գիշեր։ Օ ՜հ, ի հա ր կե , քրիստ ոնեա կա ն ե ր կ ը ր ֊ ն ե ր ո ւմ Պ?րի ստոսի ծննդից տասնինը 72

դար

հետո ա յդպ իսի

բ ա ն ե ր տեղի չեն ո ւն ե ն ո ւմ ։ Ես չ ե մ խ ն դ ր ո ւմ , որ դու ինձ հ ա ­ վա տ ա ս։ Ւնքս էլ դրան չ ե մ հ ա վ ա տ ո ւմ ։ Ես մ ի ա յն ա յն գ իտ եմ, թ ե Ա են -Ք վ ե ն տ ի ն ո ւմ ինչպես վա րվեցին ինձ հետ, և ես դի մ ա ց ա ) ծիծաղեցի նրանց վրա , ու ինձնից ա զ ա տ վելու եզակի հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն

թողեցի

մ ի ա յ ն ճ բանտա պանի քիթ ը ջա ր­

դ ե լո ւ հա մա ր մ ահա պատժի ենթա րկել ի ն ձ ։ Ա յս տողերը դ ր ո ւմ ե մ Ք րի ս տ ո սի ծննդից հետո հազար ի ն ը հ ա ր յո ւր տա սներեք թ վ ա կ ա ն ի ն , և Ք րի ս տ ո ս ի ծննդից հ ե ­ տո

հազար ինը

ն ո ւյն

պա հին,

հ ա ր յո ւր տ ա սներեք թ վ ա կ ա ն ի ն ,

Սեն ֊ Ք վ ե ն տինի

մ ե ն ա խ ց ե ր ո ւմ

հենց

այս

զսպաշապիկ

հա գա ծ մա րդիկ ,են պ ա ռկա ծ։ Ք ա ն ի դեռ կշարունակվի ի մ կյա ն ք եր ի շղթան, ես երբեք շ ե մ մ ո ռ ա ն ա , թ ե ա յն առավոտ ինչպ ես բ ա ժ ա ն վեց ի Ֆ ի լա դ ե լֆ ի ա ց ի

Շիկա հեր ի ց։

Ա յն

ժա մանակ

նա

զսպաշա պիկով

> ա'նց էր կացրել արդեն յո թ ա ն ա ս ո ւն չո ր ս ժ ա մ ։ — Տ ե ս ն ո ՞ ւ մ ես, բ ա ր ե կ ա մ , դու ողջ֊ա ռողջ տվեց նա ի ն ձ , երբ ես ճ ո ճ վ ե լո վ ,

ես , — ձայն

դուրս եկա մենա խ ցից ո ւ

քարշ տ ա լով ոտ քերս, ք ա յլե ց ի մի ջա ն ցք ո վ։ — Ձ ա ՞յն դ , Շիկա հեր, — բ ղա վեց վե ր ա կա ց ո ւն ։ — Է՞ Լ ֆնշ կո ւզ ե ի ր , — Լսվեց պատասխանը։ , — Ես դե ռ քո հախիցը կգ ա մ , Շիկա հեր, — սպառնաց վ ե ­ ր ա կ ա ց ո ւն ։ \ — կ ա ր ծ ո ՞ւ մ ես , — քնքշորեն հարցրեց Ֆ ի լա դ ե լֆ ի ա ց ի Շ ի կ ա հ ե ր ը , և ապա չ ա ր ո ւ թ յա մ բ

նետեց ա տ ա մների

ա րա ն­

ք ի ց . — էլ ոնց պետք է ի մ հախից գաս, փտած դ դ ո ւմ ։ Դ ո ւ քո ա յդ գործն էլ չէիր ունենա , չ լի ն ե ի ն ։ Ւսկ մ ե ն ք բոլոր ս ա ղ բա հո ր ո ւմ

են

եթե եղբորդ ծա նո թ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը էլ գիտենք, թ ե ինչպիսի հոտած

ա վ ա ր տ վ ո ւմ

եղբորդ

ծ ա ն ո թ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ։

Դա սքա նչելի էր, սքանչելի էր ա ր ի ո ւթ յո ւն ը ա յդ մ ա ր դ ո ւ, որը կա րողացել էր իր ն ե ր ս ո ւմ խեղդել

գազանային հ ա մ ա ­

կարգի ն կա տ մ ա մբ ո ւնեցա ծ վա խ ը։ — Ց տ ե ս ո ւթ յո ւն , բ ա ր ե կ ա մ , — ի մ հետևից բ ղա վ եց Ֆ ի լա դե լֆ ի ա ց ի

Շ ի կա հեր ը։ — Ձղջ լի ն ե ս ։

բա ն տ ա պ ետ ին ։

Խելացի

Երբ հ ա ն դի պ ե ս, նրան

ասա,

եղիր

ու սիրիը

որ ին ձ տեսել

ե ս , բ ա յց չես լ ս ե լ , որ ես մ ե կ ի ն վ ի ր ա վ ո ր ա ծ լ ի ն ե մ ։ Վ երակա ցուն կ ա տ ա ղ ո ւթ յո ւն ի ց կ ա բ մ ր ա տ ա կեց , և Շ ի կ ա ­ հերի կատակի հա մա ր ես բ ա զ մ ա թ ի վ ա քացիներ t ւ հա ր վ ա ծ' ներ վա ստ ա կեց ի։ 73

; ԳԼՈԻհւ V Ill Հա մա ր առաջին մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւմ

բա նտ ա պ ետ Ա զերթոնն

ու կապիտան Ջ ե մ ի ն կ ր ք ո տ ո ւթ յա մ բ սկսեցին

հարցաքննել

ինձէ թանտապետը հա յտ ա ր ա ր ե ց . — Սթենդինգ, դու կ ա մ խ ե լքի կգաս ու կա ս ե ս , թե որտեղ է ա յդ դին ա մի տ ը , կ ա մ կսատկես զսպ աշա պիկի մ ե ջ։ թ ե զ ա ­ նից ա վելի ա մ ո ւր մա ր դիկ են խ ե լքի ե կ ե լ, երբ նրանց հետ խ ոսել ենք մե ր լ ե զ վ ո վ ։ Ը նտ րի'ր. դինա միտ կ ա մ դագաղ։ — Ո ւր ե մ ն ,

դագաղ, — պատասխանեցի

ևս, — որովհետև

դինա միտ ի մա սին ի ն ձ ոչինչ հա յտ նի չէ։ Դա հ ա մ բ ե ր ո ւթ յո ւն ի ց հանեց բանտա պետին և նա որոշեց չձգձգել գործը։ — Պ ա ռկի ր— հ ր ա մ ա յե ց նա։ Ես հպ ա տ ա կվեց ի, քանի որ անձնական փ որձով հ ա մ ո զ վել էի, թ ե ինչ է ն շա նա կում կռ վ ե լ ե ր ե ք ֊չ ո ր ս ուժեղ մ ա ր դ ­ կանց հետ ։ Նրանք հնարավորին չափ ա մ ո ւր կապկպեցին ինձ և հ ա ր յո ւր ժ ա մ ո վ նետեցին մ ե ն ա խ ո ւց ։ թսա ն չո ր ս ժա մը մ ե կ ինձ ջուր էին տ ա լի ս ։ Ո ւտ ե լո ւ ց ա ն կ ո ւթ յո ւն չ ո ւն ե ի ,

ա ս են ք ,

ինձ ուտելիք չէին էլ տ ա լի ս ։ Ա յդ հ ա ր յո ւր ժա մը սպ ա ռվելիս բա ն տ ա յի ն բժիշկ Ջ ե կ ս ո ն ը ՛մ ի քանի ա ն գ ա մ եկավ ստ ուգելու ի մ վ ի ճ ա կը ։ Ոայց վա րժվեցի

իմ

« ա ն ո ւղ ղ ե լի ո ւթ յա ն »

զսպ աշա պիկին,

որ

մի

ըն թ ա ց քում

ես

բաժինն ա յլև ս

ա յն քա ն ինձ

վրա

տ պ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն թ ո ղ ն ե լ չէր կա ր ո ղ։ Ւնչ խ ո ս ք , որ զսպաշապիկր թ ո ւ լա ց ն ո ւ մ էր ի ն ձ , ք ա մ ո ւ մ էր կ յա ն ք ս , բ ա յց ես ս ո վ որեցի մկա ններս մի

փոքր

ա յն պ ես լ ա ր ե լ,

տ ա ր ա ծո ւթ յո ւն

էի

որ երբ

ա պ ա հ ո վ ո ւմ ։

կ ա պ կ պ ո ւմ էին, Առաջին

հ ա ր յո ւր

ժա մվա վերջին ես մ ի ա յն մ ի քիչ տանջվել էի։ խ ողեցին, որ հա ն գ ստ ա ն ա մ, և դա ր ձ յա լ զսպաշապիկ հագցրին, ա յս ա ն ­ գա մ արդեն հ ա ր յո ւր հիսուն ժ ա մ ո վ ։ Գրեթե ամբողջ ա յ դ ժա­ մա նա կա միջոցին ես կորցրել էի մ ա ր մ ն ի ս զ գ ա ց ո ղ ո ւթ յո ւն ը և զ ա ռ ա ն ցո ւմ էի։ Իսկ ե ր բ եմ ն է լ, լ ա ր ե լո վ կ ա մ ք ի ս ո ւժ ը ՝ երկար ք ն ո ւ մ էի։ Հետո բանտապետը վճռ եց մի ա յլ հնար ինձ նւսքսօրոք ա յլև ս հա յտնի չէր, 74

թ ե քա նի

փ ո ր ձ ե լ։

Ա յժ մ

ժ ա մ ե մ հա ն-

գ ը ստ ա նա լու, և քա նի ժա մ պետք է զսպաշապիկ հագնեմ։. Ես ն ո ւյն ի ս կ չգիտ եի, թ ե ել»լւ են ինձ կ ա պ կ պ ե լո ւ։ Ա յս պ ե ս , օ րի­ նա կ, եթե մի ա ն գ ա մ ես տասը ժ ա մ էի հա ն գ ստ ա ն ո ւմ , իսկ զսպաշապիկ հա գ ց ն ո ւմ էին քսան ժ ա մ ո վ , մ յ ո ւ ս անգամ մ ի ա յն չորս ժա մ հանգստ ա նա լու

հն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն էի ստ ա ­

ն ո ւ մ ։ Խոր գիշերով մ ե կ էլ թ ն գ ո ւ մ էր ի մ խցի

վա ն դա կա ­

դուռը և հեր թ ա պ ա հ վե ր ա կա ցուները ս կ ս ո ւմ էին ինձ կապկ ը պ ե լ։ Երբեմն ի ն չ-ո ր ռ ի թ մ էր ս տ ե ղ ծ վ ո ւմ ։ Ա սեն ք երեք օր\վա ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ինձ վ ի ճ ա կ վ ո ւ մ էր հաջորդաբար ո ւթ ժ ա մ ա ն ց ­ կացնել

զսպ աշա պիկով և ո ւթ ժ ա մ հա նգստ անար

Իսկ երբ

■ես արդեն վ ա ր ժ վ ո ւմ էի դրան, հանկա րծ ամեն բան փ ոխ վում կկր և ինձ զսպաշապիկ էին հ ա գ ց ն ո ւմ երկու օր ժ ա մկետ ո վ ։ Եվ անդադար ինձ տալիս էին մ ի և ն ո ւյն հԷ

հարցը,

որտե՞ղ

դին ա մի տ ը ։ Երբեմն բանտա պետը կա տ ա ղում էր։ Հա ճա խ ,

երբ ես դ ի մ ա ն ո ւմ էի ծա յրա հեղորեն

դաժան

պ ա տժին,

նա

ս կ ս ո ւ մ էր ինձ հ ա մ ո զ ել մտ եր մա կ ա ն երա նգ ով։ Մ ի անգամ ■նա ինձ նույն ի սկ խ ոստ ա ցա վ

բա ն տ ա յի ն

հ ի վա նդ ա ն ո ցո ւմ

երեք ա մ սվա փառահեղ հանգիստ և ընտիր կ եր ա կո ւրն ե ր, իսկ ա պ ա ք ի ն ո ւմ ի ց հետ ո' բա ն տ ա յի ն գ րա դա րա ն ում թ ե թ և մ ի աշ­ խ ա տ ա նք։ ր

թժիշկ Ջ ե կ ս ո ն ը ,

մ ա կ ե ր ե ս ա յի ն

դ ի տ ելի ք նե ր ով ,

; ա յ դ մ ա ր դ ո ւկ ը ' հա նկա րծ հավատաց ի մ

վախկոտ

դի մա ց կո ղա կա ն ո լ-

թ յ ա ն ը , Որքան էլ ինձ զսպաշապիկի' մեջ պա հեն, հ ա յտ ա ր ա ■րեց նա, մի և ն ո ւյն

է,

ես կ դ ի մ ա ն ա մ ։ Դրանից հետո Ա ղ ե ր -

թ ո ն ն զգաց, որ իր հա մար կ ա տ ա ր յա լ ա նհրա ժեշտ ութ յուն է ■հակառա կն ա պ ա ց ո ւց ե լը ։ — Ա յդ լղպ ո ր մտ ա վո ր ա կա ն նե ր ը սա տ ա նա յին էլ մ ա տ ն ե ­ ք ի վրա կխ աղա ցնեն, — բ ա ր կա ցա ծ ասաց նա։ — Նրանք ա վ ե լ ի ա մ ո ւր են, քան թ ա ց փ ո կե ր ը։ Ոա յց մ ի և ն ո ւյն է, մ ե ն ք նրա հախից կգանք։ Սթեն դինգ, լ ս ո ՞ ւ մ ես ։ Ա յս բ ո լոր ը գեռ ծա ­ ղիկներն են, իսկ պտուղները նոր են հ ա ս ո ւն ա ն ա լո ւ։ Մ ի ' ձգձգ իր, խ ոստ ովա նիր գոնե հ ի մ ա , դու էլ կհա նգստանաս, մ ե ն ք էլ, Ես ի մ խ ոսքից ետ չ ե մ կա նգնի։ Ա սել ե մ . կ ա մ դի, նա մ ի տ , կ ա մ դագաղ։ Եվ ա յդպ ե ս էլ կ լի ն ի ։ Ընտ րիր։ — Մ ի ՞ թ ե կ ա ր ծ ո ւմ եք, թ ե ի մ հ ա ճ ո ւյք ի հա մա ր եմ չ ռ ո ւ մ , — հազիվ շունչս ետ բ ե ր ե լո վ , շշնջացի ես, որովհետև *սյգ պահին Խծուծ Ջ ո ն ս ր ոտ քով մեջքիս հեն վ ա ծ, ձգում Էի կ ա պ ե ր ը , իսկ ես լա ր ե լ էի ի մ վերջին ո ւժերը, ջա նա լով մի ,г>

փոքր տ ա ր ա ծո ւթ յո ւն ա պ ա հ ո վ ե լ։ — Ես խ ո ս տ ո վ ա ն ե լո ւ ոչինյ չ ո ւն ե մ ։ Ո ւր ա խ ո ւթ յա մ բ կտ ա յի աջ ձ ե ռ ք ս , որպեսզի դինա միտ լի ն ե ր ու ես էլ բ ո ւ յր տ ա յի տեղը։ — Ես ա յդպ իսի ո ւս յա լն ե ր ի շատ ե մ տ ե ս ե լ, — ա ր հ ա մ ա ր ֊ հա ն քո վ ֆշշացրեց

նա ։ — Ջեր

նմաններից

ո մա նք դանգերի

մեջ ա յնպ իսի անիվներ են ո ւ ն ե ն ո ւ մ , որոնք ստ ի պ ո ւմ են մե զ անդադար կրկնել մ ի և ն ո ւյն բ ա ն ը ։ Խրտնած ձ ի ո ւ պես կ ա մ ա ֊ կ ո ր ո ւթ յո ւն մ ի ՜ արա։ Ա վ ե լի ձգիր, Տ ո ն ս , մ ի Ոթե ա յդպ ես են կ ա պ կ պ ո ւմ ։

Եթե

չխ ո ստ ովա ն ես,

Սթեն դինդ,

դագաղի

մեջ

կ պ ա ռ կ ե ս , ի մ ա ց ի ր ։ Իմ խ ո ս ք ը ճ խոսք է։ Բա յց չկա չա րիք առանց բ ա ր ի ք ի , Երբ մա ր դ թ ո ւ լա ն ո ւմ է, ս կ ս ո ւմ է ա վելի քիչ տառապ անքներ կ ր ե լ։ Ցավը ն վ ա զ ո ւմ է,

որովհետև ցտվի

կանին

թ ո ւլա ց ա ծ

դանդաղորեն մա ր դիկ

տեղ մա րդը

թ ո ւ լա ն ա լ։

սովորական

կ ր ո ւ մ , քան կ ա ն ա յք

ա յլևս

չի

մ ն ո ւմ։

հ ե տ ա գ ա յո ւմ Բոլորին

հայտնի

հի վ ա ն դ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ու

Իսկ

բավա­

ս կ ս ո ւմ է է,

ա վելի

հա շ մ ա ն դ ա մ ն ե ր ը ։

ա վելի

որ

Երբ

ուժեղ

ծանր

են

պահեստի

ուժերն ս պ ա ռ վ ո ւմ են, ա յլև ս կ ո ր ց ն ե լո ւ բան չի լ ի ս ո ւ մ ։ Ա վ ե ֊ լո ր դ ա վ յո ւն ը վ ե ր ա ն ո ւմ է, իսկ ա յն , ինչ մ ն ո ւ մ է, ս կ ս ո ւմ է դ ի մ ա դրել,

մինչև

վերջ

սեղմած

զսպանակի

ա սա ծ, ես դարձել էի յո ւր օ ր ի ն ա կ մ ի

պ ե ս։

ճիշտն

օրգա նիզմ ֊զ ս պ ա ն ա կ ,

որը չէր կ ա մ ե ն ո ւ մ մ ե ռ ն ե լ։ Մ ո ր ելն ու Օ պ են հեյմերը խ ղ ճ ո ւմ էին ի ն ձ և թ ր խ կ ա ց ն ե լո վ ա ր տ ա հա յտ ո ւմ իրենց խ որհուրդներ

տ ա լի ս ։

ց ա վ ա կ ց ո ւթ յո ւն ն Օրինակ,

ու ամեն

Օ պ են հեյմե ր ը

տեսակի

հա յտ ն ե ց ,

որ

ին քը ա յդ բ ո վ ի ց էլ է ա ն ց ել, ապրել է ա վելի վատթար վ ի ֊ ճ ա կն եր , բ ա յց և ա յնպ ես ողջ է մ ն ա ց ե լ։ — Մի 4_իջիբ դբտնց, — մա տ ո վ թ ր խ կ ա ց ն ո ւմ էր պա տին։ — Բ ՛ո ւյլ մ ի ՜ տուր քեզ ս պ ա ն են , որովհետև նրանք հենց դրան էլ ձ գ տ ո ւմ են։ Եվ գաղտնարանի տեղն էլ մ ի հա յտ ն ի ր ։ — Բայց ախր գաղտնարան չ կ ա , — կ ոշի կ ի ս ք Բ ո վ դո֊անը թ ր խ կա ց ն ելո վ պ ա տ ա սխ ա նում էի ես ( ի ն ձ զսպաշապիկ էին հագցրել և ես կա ր ո ղ ա ն ո ւմ էի մ ի ա յն ո տ ք ո վ խ ո ս ե լ) ։ — Ես ոչինչ չգ ի տ ե մ ա յդ երիցս ա ն ի ծ յա լ դինա միտ ի մ ա ս ի ն ։ — ճիշ տ

է, — գովեց Օ պ ե ն հ ե յմ ե ր ը ։ — նա

պինդ տզա է,

չէ՞, է դ ։ * 76

*֊

Ւնչպե՞ս կարող էի Ազերթոնին հ ա մ ո զ ե լ, որ ես ոչինչ չ գ ի ­ տ ե մ դինա միտ ի մ ա ս ի ն , եթե ն ո ւյն ի սկ ի մ ընկերներն էլ չէին հ ա վ ա տ ո ւմ ի ն ձ ։ Օպ ենհեյմերի

Բանտապետի

պես

հ ա մ ա ռ ո ւթ յո ւն ն

մ ա ր դ ո ւ հա մար

արդեն

իսկ

Ջեկ

ա պ ա ց ո ւց ո ւմ էր

հա կ ա ռա կը , և նա մ ի ա յն հ ի ա ն ո ւմ էր ամեն բան ժխ տելու ի մ հա ս տ ա տ ա կա մ ո ւթ յ ա մ բ ։ Ա յ դ տանջանքները կ ր ելո ւս սկզբնական շրջանում ես գըտն ո ւմ էի բա վա կա նին երկար ք ն ե լո ւ սարն ո ւ հոյա կա պ երազներ էի տ ե ս ն ո ւմ ։ Բանը

ոչ թ ե

ա յն էր, որ

ա յդ երազները

վա ռ էին ու ճ շմա րտ ա ցի, որոնք մ ե ծ մ ա ս ա մ բ հատուկ են բ ո լո ր երա զներին* Ւմ երազները հո յա կա պ էին իրենց կատ արն» լո ւթ յա մ բ և

տ ր ա մ ա բ ա ն ո ւթ յա մ բ ։

հանդես էի գալիս

գիտական

Հա ճախ ես

զ ե կ ո ւց ո ւմ ով

ժո ղո վ ն ե ր ո ւմ և

բա րձրաձայն

կ ա ր դ ո ւմ էի ի մ սեփական փ որ ձա ր կո ւմն եր ի մա նր ա մա ս ն ու բծախն դիր նկա ր ա գր ո ւթ յո ւնն եր ը կ ա մ այն եզրահանգումներ ր ը , որոնք կատ արել էի ուրիշների փ ո րձա րկումն երի հետ ծա ­ ն ո թ ա ն ա լո վ ։ Երբ ա ր թ ն ա ն ո ւմ էի, ակա նջներում и դեռ հնչում էր ի մ ձ ա յն ը , իսկ աչքերիս առջև դեռ եր և ո ւմ էին

ճերմա կ

թ ղ թ ի վրա մ ե ք ե ն ա գ ր վ ա ծ ն ա խ ա դա սո ւթ յո ւն ն եր ն ու պ ա ր բ ե­ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը , և ես, ապշած, հ ա ս ց ն ո ւմ էի կարդալ

դրանք

նախքան տ ե սի լք ի ա նէա նա լը։ Ւ դեպ , հիշա տ ա կե մ, ինչպես ժա մա նա կի ը ն թ ա ց ք ո ւ մ նկա տ եցի, ե ր ա զ ո ւմ

կատարած իմ

մտ ա հա ն գ ո ւմն եր ը ա ն պ ա յմա ն ո ր են ս տ եղ ծո ւմ էի դեդուկտիվ մեթոդով։ Երբեմն ե ր ա զ ո ւմ տ ե ս ն ո ւմ էի բարեխառն կ լի մա ունեցող մ ի մ ա ր զ , հ ա ր յո ւր ա վ որ մ ղ ո ն ն ե ր ո վ հ յո ւս ի ս ի ց հարավ ձգվող իր վիթխ արի ֆ ե ր մ ա յո վ , որը բուս ական և կենդանական աշ֊ խ արհով Եալիֆորնիան էր հի շե ց ն ո ւմ։ Եվ ոչ թե մ ե կ կ ա մ եր ­ կո ւ,

ա յլ հա զարավոր ա նգամներ ե մ շրջագայել ա յդ եր ա զ֊

ֆ ե ր մ ա յ ո ւ մ ։ Ես ո ւզ ո ւմ ե մ հատկապես ը նդգ ծել այն փաստը, որ դա մի և ն ո ւյն

ֆ եր մա ն

էր։

Բոլորովին

տարբեր

ր ո ւ մ ֆ ե ր մ ա յի ա մենաբնորոշ գծերը մ ն ո ւ մ էին

երա զնե­

անփոփոխ։

Ա յս պ ե ս , օրինակ, միշտ էլ ո ւթ ժա մ էր անհրաժեշտ լի ն ո ւ մ , որպեսզի լե ռ ն ա յի ն ս ա յլա կ ո վ ա ռ վո ւյտ ած ածկ մարգագետնից ( որտեղ ա րա ծո ւմ էր ջե ր սեյա կա ն կովերի ի մ նախիրը) բ ա ր ձ ­ ր ա ն ա յի մի ն չև մ ի մ ե ծ , ց ա մ ա ք ա ծ ձորակի մո տ ի ավա նը, որ֊ 77

տեղ գ տ ն վո ւմ էր կ ա լա ր ա ն ը ։ Ե վ ա յդ ո ւթ ժ ա մ յա ճա նա պ ա ր­ հին

յո ւր ա ք ա ն չյո ւր

ք ա յլա փ ո խ ո ւմ

հանդիպա ծ

նշանները

ա մ ե ն մի ծա ռ, ա մեն մ ի սա ր, ա մ են մի դետ ու վր ա յի կամո ւրջը, հո ղմ նա հա ր վ ա ծ լա նջերով ա մեն մ ի լեռնա շղթա ի մ բ ո լոր ե ր ա զ ն ե րո ւմ մ ն ո ւ մ էին անփոփոխ։ Զսպաշապիկի մեջ ք նա ծ ժա մանակ ե ր ա զ ո ւմ տեսած այղ կա տ ա ր յա լ

իրական

ֆ եր մա ն

մա սն ա կի

փ ո փ ոխ ություն ն երի

էր ե ն թ ա ր կ վ ո ւմ , և ա յդ փ ո փ ո խ ո ւթ յուն ն եր ը տեղի էին ո ւն ե ­ ն ո ւմ մ ի ա յն տարվա եղանակից կ ա մ մ ա ր դ կ ա յի ն աշխատան­

քից կա խ վա ծ։ Ա յս պ ե ս , օրինակ, լե ռ ն ա յի ն ա ր ո տ ա վ ա յր ե ր ո ւմ , որոնք գ տ ն վո ւմ էին ա ռ վ ո ւյտ ի մա րգա գետ իններից վ ե ր ,

ես

սկսեցի անգորական ա յծ ե ր պ ա հել։ Եվ ա մեն ա ն գ ա մ , երր ի մ ե ր և ա կ ա յո ւթ յա ն աշխա րհում գալիս էի ա յդտ ե ղ, ն կա տ ո ւմ էի ա յն պ ի սի

փ ո փ ո խ ո ւթ յո ւն ն ե ր ,

որոնք

լի ո վ ի ն

հ ա մ ա պ ա տ ա ս­

խ ա ն ո ւմ էին ի մ ա յց ե լո լթ յո ւ ն ն ե ր ի միջև ը ն կ ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ ա ­ միջոցին։ 0 հ, թ փ ե ր ո վ ծա ծկվա ծ ա յդ լա ն ջեր ը , Դրանք հիմա էլ ի մ ա լքի առջև են, ինչպ ես ա յն օրերին, երբ առաջին ա ն գ ա մ այղ կ ո ղ մ ե ր ո ւմ ա յծ ե ր հ ա յտ ն վ ե ց ի ն ։ Ես ա յն ք ա ն պարզ ե մ հի շում բ ոլոր

հետագա

փ ո փ ո խ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ։

Աստիճանաբար

հեռ ո ւ-

ները ձգվող արա հետներ, ա յգ ա յծերն էին բա ռիս բուն ի մ ա ս » տով

կ ր ծ ե լ-բ ա ցել

դարձած

թավ

մատղաշ

թ փ ո ւտ ն ե ր ո ւմ ,

թ փ երի

ա մբողջովին

ա ն հ ե տ ա ն ա լը ,,,

կեր

ծա ռուղիները,

ո րոն ք տ ա ր ա ծ վ ո ւմ էին ա ռա վ ել ծեր, բարձր թփ ուտ ների բ ո յլոբ ո ւղ ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո վ

և որտեղ հետևի ոտքերին

ա յծե ր ը կ ր ծ ո տ ո ւմ էին կեղևները,

կանգնած,

ա յծերի բացած արա հետ­

ն ե ր ո ւմ մարգագետնի խ ո տ ա բ ո ւյս ե ր ի գ րոհը։ Ա յ ո , ա յդ երա զ­ ների գլխավոր հ մ ա յք ը կ ա յա ն ո ւմ էր նրանց կա պ ա կց ո ւթյա ն և հաջորդա կա նությա ն մ ե ջ ։ Վրա հասավ այն օրը, երբ ա ն ֊ տառ ահա տները

կտրատեցին

փ ա րթա մորեն

աճա ծ մ ա ց ա ­

ռուտ ն եր ը , որպեսզի ա յծե ր ը կարողանան սնվել տերևներով, բողբոջներով ու կեղևով։

Վրա հասավ ձ մ ե ռ ա յի ն

այն

օրը,

երբ ա յդ մա ցա ռուտ ն երի չո ր, մ ե ր կ ա ց ա ծ կմա խ քն երը կ ո ւ յ տ ֊ կույտ հավաքեցին ու վ ա ռ ե ց ի ն ։ Վրա հա սա վ նաև այն օրը, երբ ի մ

ա յծերին

տարա թփ ո ւտ ն ե ր ո վ ծա ծկվա ծ Ուրիշ լ ա ն ­

ջեր, իսկ կովերս արդեն ա ր ա ծ ո ւմ էին մի ն չև ծնկները հա ս 78

*

նող հ յ ո ւ թ ե ղ , խիտ խ ոտերի մեջ, որոնք աճել էին

այնտ եղ,

ուր մա ցա ռո ւտ ի ց բացի ուրիշ բան չկա ր։ Եվ վրա հասավ այն ° ր ր , երբ ես կովերին ա վելի հեռուները տարա և մշակներս իրենց ա րորներով անցան ա յդ լե ռ նա լա նջ եր ո վ, վա րեցին ճ ի ֊ մը,

որպեսզի ի մ ապադա բերքի ս ե ր մեր ի հա մ ա ր հարուստ

բո ւս ահ ող նախ ապա տրաստվի։ Ա յ ո , ի մ ե ր ա զ ն ե րո ւմ ես հաճախ էի գնացքից ի ջն ում մ ե ծ , ց ա մ ա ք ա ծ ձորակի մոտ գտնվող ավանի կ ա յա ր ա ն ո ւմ , ն ը ս ֊ տ ո ւմ էի լե ռ ն ա յի ն ձիեր լծ ա ծ ի մ սա յլա կ ի ն և մի քանի ժամ գ ն ո ւմ էի ծա նոթ ճա նա պ ա րհով,

ա ռ վ ո ւյտ ա ծա ծկ մ ար գա գեն­

տիններով դեպի հ ե ռ ո ւն , դեպի ի մ լե ռ ն ա յի ն ա րո տ ա վա յր ե րը , որտեղ արդեն հա սունա ցել էր տ ա րեկա նը, ղարին և կորնգա ֊ նը, որոնք երեք տարին մ ե կ փ ոխ ա րինում էին իրտր և ո ր ֊ տեղ ես կանգնած ոՒ տ ո ւմ էի, թ ե ինչսլես են մշակներս բերքը հ ա վ ա ք ո ւ մ , իսկ դրանից վ ե ր , կ ր ծո տ ո ւմ

էին

թ փ ո ւտ ն ե ր ը ,

լեռնա լա նջեր ի ն , որպեսզի

հետո

իմ

այծերը

այնտեղ

էլ

հա յտ նվեին ն ո ւյն պ ի սի մշ ա կվ ա ծ դաշտեր։ Սրանք երագներ են, կա պ ա կցվա ծ երազներ, ի մ դեդո ւկ֊ տիվ են թ ա գի տ ա կց ութ յա ն ե ր և ա կ ա յո ւթ յո ւն ը ,

բ տ յց ,

ինչպես

դուք կ հ ա մ ո զ վ ե ք , դրանք բնա վ էլ նման չէին այն ա մ են ին , ՒնԼ ես ստիպվա ծ էի կրել ու, երբ անցա փոքր մա հվա ն դա ր֊ ւղասով և կրկին

վերապրեցի

այն

կ յա ն ք ե ր ը , որոնք բաժին

էին ը ն կ ե լ ինձ վաղուց ա ն ց ա ծ֊ գնացած ժ ա մ ա ն ա կ ն ե ր ո ւմ ։ Ա յն երկարատև ժա մեր ի ն ,

որ զգոն

կ ա ց ն ո ւմ զսպաշապիկ հագած, ես

վ ի ճ ա կ ո ւմ

անց էի

ա վելի ու ա վելի հաճախ

էի հիշ Ո ւ մ Սե սիլ Ո ւի ն վ ո ւդ ի ն , ա յդ դրա մա նենգ բ ա ն ա ս տ եղ֊ ծին, որը հե շ տ ո ւթ յա մ բ ի մ վրա բարդեց ա յս բ ո լոր տ առա֊ պանքն երր և ա յ ժ մ , ա զ ա տ ո ւթյո ւն ստ ա նա լով, վերադարձավ բանտի պատերից ա յն կ ո ղ մ ո ւմ գտնվող ընդարձակ աշխար֊ ^ը ։ 0 հ, ոչ, ես նրա ն կա տ մ ա մբ ա տ ե լո ւթ յո ւն չէի տ ա ծ ո ւմ , դա չափազանց թ ո ւ յ լ ա ր տ ա հա յտ ո ւթ յո ւն կլի ն ե ր ։ Մ ա րդկա յին լ ե ղ վ ո ւմ չկան բ ա ռ ե ր , որոնք կա րողա նա յին ա րտ ա հա յտ ել իմ զ գ ա ց մո ւնք ն եր ը ։ Մ ի ա յն կ ա ս ե մ , որ ինձ կ ր ծո տ ո ւմ էր վ ր ի ժ ա ֊ ռ ո ւթ յա ն մի ա յն պ ի սի ծա րա վ, որը ոչ մի ն կա րա գրությա ն չի ենթա րկվում

և ի ն ք ն ի ն ճ աննկարագրելի մի

տառապանք է։

Ես ձեզ չ ե մ պատմի ո'չ նրան տանջելու զանազան միջոցներ 79

մտ որ ե լո ւն ն վիրվա ծ ժ ա մ ե ր ի ,

«է Էէ Ւմ

հնարած դժոխային

տա ռապանքների մ ա ս ի ն ։ Բավա կան է թե կ ո ւզ

մ ե կ օրինակ,

Ս կզ բ ո ւմ ինձ հ մ ա յե լ էր պատժի այն հինավուրց միջո ց ը , երբ մա ր դո ւ որ ո վա յն ի ն երկա թե մի կաթսա են կ ա պ ո ւ մ , որի մեջ կենդանի առնետ կ ա ։

Առնետը

ա զ ա տ վելու մ ի ճանապարհ

ուներ մ ի ա յ ն , մ ա ր դ ո ւ մ ա ր մ ն ի մ ի ջ ո վ ։ Ինչպես արդեն ա ս ա ց ի , ա յդ տանջանքի ձևը ի ն ձ հ մ ա յե լ էր։ Բայց հետո ես կռա հեցի, որ ա յդ դ ե պ ք ո ւմ մա հը չափազանց շուտ է վրա հ ա ս ն ո ւմ , և սկսեցի մտ մ տ ա լ մա վր ի տ ա ն յա ն մ ի հա ր մ ա ր ա ն ք , ո ր պ ե ս զ ի .. բ ա յց ոչ, ես ախր խ ո ստ ա ց ա , որ չ ե մ նկարագրի դա ։ Բ ա վա ­ կան է մ ի ա յն ա ս ել, որ արթուն վ ի ճ ա կ ո ւ մ , ց ա վի ց խ ե ն թ ա ­ ն ա լո վ , ես մ տ ա ծ ո ւմ էի այն մ ա ս ի ն , թ ե ինչպես վրեժ կլո ւծեի Սեսիլ Ո ւի ն վ ո լդ ի ց ։ ԳԼՈԻԽ IX Սակ ա յն ա ր թ մ նի անցկա ցրա ծ երկարատև,

տառապալից

ժա մ երին, ա յդ ա մենից բ ա ց ի , ես սովո ր եցի չափազանց կ ա ­ րևոր մ ի բ ա ն . սովորեցի մ ա ր մ ի ն ս են թ ա րկ եց նե լ ո գ ո ւս ։ Ես ս ո ­ վորեցի պ ա սիվորեն տ ա ռա պ ել, ինչպես որ ա յդ բա նին, հ ա ­ վա նաբար,

վ ա ր ժ վ ո ւմ են բ ո լո ր նրանք,

ովքեր ա ն ց ն ո ւմ են

զսպաշապիկի բա ր ձ ր ա գ ո ւյն կ ո ւր ս ե ր ։ Ա յնքա ն էլ դյո ւր ի ն բան չէ ուղեղը թ ա ղ ել մ ի ա յն պ ի սի թ մ բ ի ր ի մեջ, որ նա ա յլև ս չ ը ն ­ կալի տ ա ռա պ յա լ ն յա րդերի տենդագին,

տաժանելի

ր ող ո ք ֊

ները։

։

Հենց այն պ ա տ ճա ռով , որ ես սովո ր եցի մ ա ր մ ի ն ս ե ն թ ա ր կեցնել ո գ ո ւս , ի ն ձ հաջողվեց հ ե շ տ ո ւթ յա մ բ օգտագործել այն գաղտնիքը, որն ինձ հա մա ր բա ց ա հա յտ եց էդ Մ ո ր ե լը ։ —

Կարծում ես, թե վերջդ ե կ ա ՞վ , — մ ի գիշեր թրխ կացրեց

էդը։ Մ ինչ ա յդ ես զսպաշապիկով արդեն հա ր յո ւր ժա մ պառկեք էի և անասելի թ ո ւ լ ա ց ե լ ։ Ա յնպ ես էի թ ո ւ լա ց ե լ, որ մ ա ր մ ի ն ս չէի զ դ ո ւմ , թ ե և այն դարձել էր կա պ տուցների և կտտանքի մ ի զանգված մ ի ա յ ն ։ — Երևի վերջս մոտ է, — թ ա կեց ի

ես

որպես

խ ա ն ։— £ թ ե նրանք մ ի քիչ էլ ջանք թ ա փ ե ն ' վերջ։ 80

պատաս­

— Իսկ դու մ ի զիջիրt — խ որհուրդ տվեց

նա ։ — Մ ի

ա.յս֊

պիսի միջոց կ ա ։ Ինքս ե մ ս ո վ ո ր ե լ մ ե ն ա խ ց ո ւ մ , երբ ինձ ու Մ ա սս իի ն

զսպ աշա պիկի

դ ի մ ա ց ա , իսկ Մ ա սսին

մի

փառահեղ

ոտքերը ձ դեց ։

բաժին

տ վ եց ին ։

Ես

Ես դիմա ցա լոկ այն

պատճառովդ որ միջոցը գտա։ Իա յց դա պետք է փորձել ա յն ժ ա մ ա ն ա կ , երբ բ ո լոր ո վ ի ն թ ո ւ լա ց ե լ ե ս ։ Եթե դեռ ուժ ո ւն ե ս , ա մեն բան կփչա ցնես| ի սկ հետո ա յլև ս

ոչինչ

չի ստ ա ցվի։

Աւ դ մա սի ն ես պ ա տ մեցի Ջ ե կ ի ն , երբ նա դեռ լ ր ի վ ո ւժ ա ս ­ պառ չէր եղ ե լ, իսկ հի մ ա տ ե ս ն ո ւմ ե մ , որ ի զ ո ւր ե մ պ ա տ մ ե լ• Աչն ժա մա ն ա կ,

իհարկե,

ա ր դյո ւն ք

չտ վեց,

ի սկ

հետ ո,

երբ

արդեն անհրաժեշտ էր ու տեղին, պ ա րզվեց, որ ուշ է, ո ր ո վ ­ հետև առաջին ա ն հա ջո ղո ւթյո ւն ը ամեն բան փչացրել էր։ նա հիմա ն ո ւյն ի ս կ չի էլ հ ա վ ա տ ո ւմ դրան։ Կ ա րծում է, թ ե ձեռք ե մ ա ռ ն ո ւմ ։ ճ ի ՞ շ տ է, Ջ եկ։ Տ ա ս ն ե ր ե ք ե ր ո ր դ խցիկից

Ջ եկ ը

թ ր խ կ ա ց ն ե լո վ պ ա տ ա ս ­

խ ա նեց. — Խ ելքդ դրան չտ ա ս, Դ ա ր ր ե լ։ Հեք ի ա թ ն ե ր է պ ա տ մ ո ւմ ։ — Տ ա յց

դո ւ

ա յն ո ւա մ ե ն ա յն ի վ

պ ա տ մ ի ր , — թրխկացրի

ես Մ ո ր ե լի ն ։ — Հենց դրա հա մ ա ր էլ ս պ ա ս ո ւմ էի, մինչև վերջնա կա ­ նապես Ո ւժա սպ ա ռվ ես։ Հ ի մ ա մա նա ,

ուստի և կ պ ա տ մ ե մ ։

քեզանից։

արդեն առանց դրան չես Ա մեն

բան

դի ­

կախ ված է մ ի ա յն

Եթե սրտանց կ ա մ ե ն ա ս ' կ ս ո վ ո ր ե ս ։

Երեք անգամ

այդպ ես ե մ ա ր ե լ, լա վ գ ի տ եմ։ — Եսկ ի ՞ն չ միջոց է դա , — ա ն հ ա մ բ ե ր ո ւթ յա մ բ թ ր խ կ ա ց ­ րի ե ս ։ —

Գա ղտնիքն ա յն է, որ մե ռ ն ե ս զսպ աշա պիկի մեջ. դու

պետք է քեզ ստիպես մ ե ռ ն ե լ ։ Հ ի մ ա , ի հ ա ր կե , չես հա ս կա ­ ն ո ւմ ի ն ձ ,

բ ա յց

համբերիր։

Դ ու դիտ ես, չէ", թե ինչպես

է

մ ա ր մ ի ն ը թ մ ր ո ւ մ զսպ աշա պիկի մեջ. մ ե ր թ ձեռքն է թ մ ր ո ւ մ , մ ե ր թ ո տ ք ը ։ Դրա դ ե մ ոչ մ ի ճար չկ ա , բ ա յց փոխարենը կ ա ­ րող ես դրանից օգ տ վել։

Մի

սպասիր մինչև ոտքերդ

կամ

մ ա ր մ ի ն դ թ մ ր ի ։ Հնարա վորին չափ հարմա ր տ եղա վորվիր և գո ր ծո ղո ւթյա ն մեջ դիր կ ա մ ք դ ։ Եվ ա յդ ը ն թ ա ց ք ո ւ մ դո ւ պետք է մ ի ա յ ն մ ի բանի մ ա ս ի ն մ տ ա ծես, և պետք է հա վատաս այն բ ա ն ի ն , ինչի մ ա ս ի ն մ տ ա ծ ո ւ մ ե ս , Եթե չհա վա տ ա ս, ոչինչ էլ 81 6

я ц էոՍգ»։, շ է.

շի ստ ա ց վ ի ։ Իսկ մ տ ա ծելո ւ

ես մ ի ա յն

մի

բան.

մա րմինդ

ուրիշ է, ոգիդ' ուրիշ։ Դ ո ւ' ա յդ դու ես , ի ս կ մ ա ր մ ի ն դ դատարկ ո ւ անպետք մ ի բան է։ Մ ա ր մ ի ն դ հաշվից դուրս է։ Դ ո ւ ես քո գլխի տ ե րը ։ Ոչ մ ի մ ա ր մ ի ն քեզ պետք չէ։ Երբ դու ա յդ մա սին մ տ ա ծ ե ս ու հա վա տ ա ս, որ ա յդպ ե ս է, ապա հարկ կլինի նաև ա պ ա ց ո ւց ել ա յդ , գ ո ր ծո ղ ո ւթ յա ն մեջ դն ելո վ ք ո կ ա մ ք ը ։ Դ ո ։ ս տ ի պ ե լո ւ ես, որ մ ա ր մ ի ն դ մ ե ռ ն ի ։ Պետֆ է սկս ել ոտքի մ ա տ ֊ ն եր ի ց , ա յն էլ ոչ թ ե մ ի ա ն դ ա մ ի ց , ա յլ ա ս տ իճա նա բա ր։ կստ ի ­ պ ե ս , որ մա տ ն եր դ մ ե ռ ն ե ն ։ Դ ու կ ա մ ե ն ո ւ մ ես , որ մա տ ն ե լպ մ ե ռ ն ե ն ։ Եթե բա վա րա ր հա վատ ու կ ա մ ք ունե նա ս, ոտքերիդ մա տ ներր կ մ ե ռ ն ե ն ։ Ա մ ե ն ի ց դժվարը մ ե ռ ն ե լ սկսելն է։ Ոա յց բ ա վա կա ն է , - ո ր մ ե ռ ն ի ոտքիդ առաջին մ ա տ ը , ապա հետո գործն ա վ ելի դյուրին առաջ կգնա, որովհետև ա յլևս հարկ չի լի ն ի ա վելի հ ա վ ա տ ա լո ւ։ Դու արդեն հ ա մ ո զ վ ա ծ կ լի ն ե ս ։ Եվ հեն9 ա յդ ժամանակ էլ դ ո ր ծո ղ ո ւթ յա ն մեջ կդնես ք ո ամբողջ կ ա մ ք ը , որպեսզի մ ա ր մ ն ի դ մ յ ո ւ ս մա սեր ն էլ մ ե ռ ն ե ն ։ Ես գի­ տ ե մ , թ ե ինչ ե մ ա ս ո ւմ , Դ ա ր ր ե լ։ Երեք ա նգա մ փ որձել ե մ ։ Հենց

որ

մեռնել

սկսես,

գործն

առաջ

կգնա։

Իսկ

ա մենից

տարօրինակն ա յն է, որ ա յդ ը ն թ ա ց ք ո ւ մ դու մ ն ո ւ մ ես ողջ ու առողջ։ Ոտ քերիդ մա տ ներր կ մ ե ռ ն ե ն , բ ա յց դու բ ն ա վ էլ մ ե ռ ա ծ չես լ ի ն ի ։ Հետո ոտքերդ կմե ռն են մի ն չև ծնկն եր ը , հ ե ­ տո' ազդրը, իսկ դու կմն ա ս ա ռաջվանը։

Մարմինդ

կտ որ֊

կտոր դուրս կգա ա յդ խ ա ղից, և դու կմն ա ս ի ն ք դ քեզ հետ , ճիշտ ա յն պ ե ս , ինչպ ես էիր, երբ սկսեցիր ա յդ պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ը ։ — Իսկ հետ ո" , — հարցրեցի ես ։ — Երբ ամբողջ մ ա ր մ ի ն դ մ ե ռ ն ի , իսկ դու մնա ս ա ռ ա ջ վ ա ֊ նը, ապա պարզապես դուրս կգաս և մ ի կ ո ղ մ կնետես մ ա ր ­ մ ի ն դ ։ Իսկ եթե դուրս դաս քո մ ա ր մ ն ի ց ,

ապա դուրս կգաս

նաև խ ց ի ց ։ Ք արաշեն պատերն ո ւ ե ր կա թ ա կո ւռ դռները աղա ■ տ ո ւթ յո ւն չեն տա մ ա ր մ ն ի ն ։ Իսկ ոգին կա շկանդել չեն կա ր ո ­ ղա նա ։ Եվ դու ա յդ բանը կա պ ա ց ո ւց ե ս ։ Դ ու ախր քո մ ա ր մ ն ի ց ազա տագրվա ծ ոգի կ լի ն ե ս ։ Եվ կկարողանա и կողքից ն ա յե լ քո մ ա ր մ ն ի ն ։ Ես գ ի տ ե մ , թ ե ինչ ե մ ա ս ո ւմ ։ Ինքս էլ երեք անդամ փորձել ե մ , երեք ա նգա մ կողքից ե մ ն ա յե լ ի մ մ ա ր մ ն ի ն ։ — Հ^ա ֊ հ ա ՜ ֊ հ ա ՜ , — ա յդ

Ջեկ

Օ պ ենհեյմերր

խ ուց հ ե ռ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ի ց թրխ կա ցրեց իր ծիծա ղը։ Տ 2

տա սներեք

— Հ ա ս կ ա ն ո ՞ւ մ ես, հենց դ ր ա ն ո ւմ էլ կ ա յա ն ո ւմ է Ջ ե կ ի դ ժ բ ա խ տ ո ւթ յո ւն ը , — շա րունակեց

Մ ո ր ե լ ը ։ — նա չի կա ր ո ղ ա ­

ն ո ւմ հա վ ա տ ա լг Երբ փորձեց ա յս մ ի ջ ո ց ը , դեռ շատ ուժեղ էր և ոչ մ ի

ա ր դյո ւն քի չ հ ա ս ա վ ։

Իսկ հի մա

էլ կ ա ր ծ ո ւմ է, թ ե

իրեն ձ եռ ե մ ա ռ ն ո ւմ ։ — Երբ մ ե ռ ն ե ս ' կդառնաս հ ա ն գ ո ւց յա լ, իսկ հ ա ն գ ո ւց յա լ­ ները հ ա ր ո ւթ յո ւն չեն ա ռ ն ո ւմ , — առարկեց Օ պ են հեյմե ր ը ։ —

Օայց քեզ ա ս ո ւմ

եմ,

որ երեք ա ն դա մ մ ե ռ ե լ

եմ, —

պնդեց Մ ո ր ե լը ։ — Ոա յց և ա յն պ ես ա յսքա ն

ժա մա նա կ

ողջ ես մնացել,,

որպեսզի պա տ մես ա յդ մ ա ս ի ն , — խ ա յթ ե ց Օ պ են հեյմե ր ը ։ — Օայց մ ի բան հիշիր, Դա ր ր ե լ, — թրխ կա ցրեց ինձ Մ ո ­ ք ե լ ը , — շատ համա րձա կ գործ է դա։ ց ո ղ ո ւթ յա ն մեջ ես լ ի ն ո ւ մ ,

Միշտ ա յն պ ի սի զգա­

որ չափից դուրս ի ն ք ն ա կ ա մ ես ։

Չ ե մ կարող դա բ ա ց ա տ ր ե լ, բ ա յց ի ն ձ միշտ թ վ ո ւ մ է, որ եթե հեռ ո ւ լ ի ն ե մ , երբ նրանք մ ա ր մ ի ն ս ազատեն զսպ ա շա պ իկից, ապա ա յլևս վե րա դա ռնա լ չ ե մ կա րողա նա ։ Ա յս ի ն ք ն ' մ ա ր մ ի ն ս ի ր ո ք որ կ մ ե ռ ն ի ։ Իսկ ես չ ե մ ո ւզ ո ւմ , որ մ ա ր մ ի ն ս մ ե ռ ն ի ։ Ես չ ե մ ո ւզ ո ւմ ա յդպ իսի հ ա ճ ո ւյք պա տճառել կապիտան Ջ ե մ ի ի ն և մ յ ո ւ ս բ ո լոր ս ր ի կա ն ե րի ն ։ Ոայց դրա փոխարեն, եթե քեզ հաջողվի, կթողնես։

Եթե քեզ

ապա

Ա զերթոնին

հաջողվի

ա յդ

հ ի մա ր

ձևով

Դ ա ր ր ե լ,

վ իճա կի մեջ

սպ անել մ ա ր մ ի ն դ ,

ապա նրանք թ ե կ ո ւզ մի ա մ իս շարունակի քեզ զսպ աշա պիկի մեջ պա հեն, դա ա յլևս ոչ մ ի ն շա ն ա կո ւթ յո ւն չի ո ւն ե ն ա ։ Դո։ ց ա վ չես զգա, քո մ ա ր մ ի ն ն ընդհանրապ ես ոչինչ չի զդա։ Դու լ ս ա ծ կ լի ն ե ս , որ կան մ ա ր դ ի կ , ովքեր ամբողջ տարին, ն ո ւ յ ­ նիսկ դեռ ա վ ե լի , ք ն ո վ են ա ն ց կ ա ց ր ե լ։ Հենց ա յդ պ ե ս էլ կ լ ի ­ նի քո մ ա ր մ ն ի հետ։ Մ ա ր մ ի ն դ իր հա մար հանգիստ պառկած կլի նի զսպ աշա պիկի մե ջ, ս պ ա ս ե լո վ , թե դու երբ կ վ ե ր ա դ ա ռ ­ ն ա ս ։ Փ ո րձ ի ր , քեզ լուրջ բան ե մ ա ս ո ւմ ։ — Իսկ

եթե

չվերա դա ռնա " , — հարցրեց

Օ պ են հեյմե ր ը ։

— Ո ւր ե մ ն , Ջ ե կ , կնշա նա կի, որ նա կընկնի բավա կա ն հ ի ­ մ ա ր վ ի ճ ա կ ի մ ե ջ , — պատասխանեց Մ ո ր ե լը ։ — Եվ գուցե նաև մ ե ն ք , որովհետև իզուր տեղ փ տ ո ւմ ենք ա յս ծ ա կ ո ւռ ո ւմ այն ժամանակ,

երբ ա յդքա ն

հ ե շ տ ո ւթ յա մ բ

կարող

ենք

դուրս

պ ր ծ ն ե լ։ S3

Սրանով մե ր զրույց ն ա վ ա ր տ վ եց , որովհետ և Խծուծ Ջոնսր ա րթն ա նա լով իր անօրինական ք ն ի ց , բա րկա ցկոտ սպ ա ռնա ց, որ զեկուցագիր կն երկա յա ցն ի Մ ո ր ե լի ու Օպենհեչմերի մ ա ֊ սին, իսկ նրանց հա մար դա ն շա նա կում էր զսպաշապիկ հագ­ նել նաև հաջորդ օր ը։

Ինձ նա չսպ ա ռ ն ա ց ,

որովհետև շատ

լա վ գիտեր, որ ես առանց ա յդ էլ զսպաշապիկ ե մ հա գ ն ելո ւ։ Լռ ութ յա ն մեջ մ ո ռ ա ն ա լո վ ամբողջ մ ա ր մ ն ո վ ս մ ե կ ն վ վ ա ­ ցող ց ա վ ը , սկսեցի մ տ որ ե լ ա յն ա մ են ի մ ա ս ի ն , ինչ հաղորդեց Մ ո ր ե լը , Ինչպես ք ի չ առաջ ա ս ա ց ի , ես արդեն փորձել էի ի ն ք ­ նահիպնոսի օ գ ն ո ւթ յա մ բ վեր ա դա ռ ն ա լ ի մ նախորդ գ ո յա վ ի ­ ճա կն եր ի ն ։ Ես գիտեի նաև, որ մ ա ս ա մ բ դա ի ն ձ հաջողվել է, թ ե և ի մ տ եսիլքները քմա հ ա ճ ո ր ե ն

ի ր աԸ

են մ ի ա հ յո ւ ս վ ո ւ մ

առանց տ ր ա մ ա բ ա ն ո ւթ յա ն և կա պ ի ։ Սակ ա յն Մ ո ր ելի միջոցը ա յն ք ա ն ա կնհա յտ որեն էր հա կա ­ դիր ինքնա հիպ նոսի շա րժվեց։

իմ

Իմ մ ե թ ո դ ի

գ ի տ ա կ ց ո ւթ յո ւն ը ,

փ ո րձերին, դ ե պ ք ո ւմ նախ

իսկ Մ ո ր ե լի

որ

հե տ ա ք ր ք ր ո ւթ յո ւն ս

և առաջ

մեթոդով

մ ա ր ո ւ մ էր

գ ի տ ա կց ո ւթ յուն ը

պ ա հպ ա նվ ո ւմ էր մինչև վերջ, ու երբ մ ա ր մ ի ն ը մ ե ռ ն ո ւ մ է ր < գ ի տ ա կց ո ւթ յուն ը ա ն ց ն ո ւմ էր մի ա յն պ ի սի բ ա ր ձ ր ա գ ո ւյն մ ա ­ կա րդա կի,

որ լ ք ո ւ մ

էր մ ա ր մ ի ն ը , լ ք ո ւ մ

էր Սեն —Р վեն տին ի

պատերն ու դուրս էր գալիս հեռա վոր թ ա փ ա ռ ո ւմ ն ե ր ի , միշտ մ ն ա լո վ որպես գ ի տ ա կ ց ո ւթ յո ւն ։ «Հա մեն ա յն դեպս արժե փ ո ր ձ ե լ» , — վճռեցի ես ։ Հա կառա կ գիտնականի ի մ կ ա ս կ ա ծ ա մ տ ո ւթ յա ն ը , ես չէի տ ա ր ա կ ո ւս ո ւմ , որ ի ն ձ էլ կհաջողվի կատ արել ա յն , ինչ Մ ո ր ե լի խ ո ս ք ե ր ո վ , նրան հաջողվել էր արդեն երեք ա ն դ ա մ ։ Հա վա նա բա ր ի մ ա յդ դ յո ւր ա հ ա վ ա տ ո ւթ յո ւն ը

բ ա ց ա տ ր վ ո ւմ

ո ւժ ա ս պ ա ռ ո ւթ յա մ բ ։ Հ ա վա ն ա բ ա ր , ես

էր

ծա յր

ա յլև ս

աստիճան

կա ս կա ծա միտ

լ ի ն ե լո ւ ուժ չ ո ւն ե ի ։ Ա յդ են թ ա դ ր ո ւթ յո ւն ն արդեն հ ա յտ ն ե լ էր Մ ո ր ե լը ։ Նրա ե զ ր ա կ ա ց ութ յո ւն ն ե ր ը կ ր ո ւմ էին զուտ փ որձնա ­ կան բ ն ո ւ յ թ , և ես էլ, ինչպ ես կ տ ե սն եք , հաստատեցի դրանք զուտ փորձնական ճա ն ա պ ա ր հո վ։

* 84

ԳԼՈՒԽ X

Ւսկ ա մ են ից կարևորն այն էր, որ հաջորդ առավոտ բ ա ն ւոապետր եկա վ խ ո ւց ' ի ն ձ

ս պ ա ն ելո ւ

հաստատ

մ տ ա դ ր ո ւ­

թ յ ա մ բ ։ նրա հետ ներս մտան կապիտան Ջ ե մ ի ն , բժիշկ Ջ ե կ սոնը և էլ Հ ե թ չի ն ս ը ։ Էլ Հ եթ չի ն սլ։ ն ս տ ե լո ւ էր քա ռ ա սո ւն տա­ ր ի , բ ա յց ն ե ր ո ւմ ստ ա ն ա լու հ ո ւյս ե ր ուներ։ Արդեն չորս տա­ րի շարունակ

նա Ս ե ն - թ վենտինի ավագների

գլխավորն էրէ

Թ ե նրան ինչպ իսի ի ր ա վո ւն ք նե ր էր տալիս ա յդ դի ր քը ։ դ ո ւք կհա սկա ն ա ք, եթե ա ս ե մ , որ մ ի ա յն կաշառքներից ավագների՛ գլխավորը տարեկան կ ո ւտ ա կ ո ւմ էր երեք հազար դ ո լլա ր ։ Ա յ դ իսկ պա տ ճա ռով էլ տ ա սներկու հազար դոլլա ր խ ն ա յա ծ և ն ե ր ­ մա ն հ ո ւյս ե ր ունեցող էլ Հեթ չի ն սը պատրաստ էր կո ւրորեն կա տ ա ր ելո ւ բանտապետի ա մեն մի հ ր ա մ ա ն ը ։ Ես ձեզ ասա ցի, որ բանտա պետը մտ ա վ ի մ խուցն ի ն ձն ի ց մ ե կը նդ մ ի շտ

ա ղ ա տ վ ելո ւ

հաստատ

մ տ ա դ ր ո ւ թ յա մ բ ։

Դա

հա յտ նի էր նրա դ ե մ ք ի ց ։ Եվ ա յդ էին ա պ ա ց ո ւց ո ւմ նրա կ ա ր ­ գ ա դ ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ։ —

Սննեցեք

1

սրա ն, — հ ր ա մ ա յե ց

նա

բժիշկ

Ջեկսոնինէ

Մ ա ր դ ո ւ ա յդ թ շ վա ռ պ ա րոդիա ն, ա յդ « բժիշկը» վր ա յի ց ս պոկեց կեղտից կոշտացած շա պիկը,

որը մե կո ւս ա ր ա ն ը ն կ ­

նելուս օրվանից հագիցս չէի հա նել, և մերկա ց րեց ի մ թ շ վ ա ռ , տանջահար մ ա ր մ ի ն ը . կողերիս ձ գվա ծ դարչնագույն մ ա գ ա ­ ղա թի պես մ ա շկս, զսպ աշա պիկի հետ ո ւնեցա ծ հաճախակի հա ն դի պ ո ւմն եր ի

հետ ևա նքով, ծա ծկվա ծ էր բ ո ր բ ո ք վ ա ծ խ ո ­

ց ե ր ո վ ։ նա ի ն ձ քննեց ա ն ա մ ո թ մի ա ն փ ո ւ թ ո ւ թ յա մ բ ։ — Հա պա՛1. լ.

Կդիմանա՛ ' , — հարցրեց բա ն տ ա պ ետ ը ։

—

Ա յ ո , — պատասխանեց բժիշկ Ջ ե կ ս ո ն ը ։

—

Սիրտն ի ն չպ ե ՞ս է աշխատ ո ւմ ։

— Սքա ն չելի։ — Ջեր կ ա ր ծիքով նա տասը օր կ դ ի մ ա ն ա ՞։ — Ւհարկե։ — Չեմ

հ ա վ ա տ ո ւմ , — բ ա ր կա ցա ծ

ասաց

Ա զ եր թ ո ն ը , —

բ ա յց և ա յն պ ե ս , փ ո ր ձ են ք . . . Պա ռկիր, Սթենդինգ։ Հրա մա նին ե ն թ ա ր կ վ ե լո վ , ես փորիս վրա պա ռկեցի հա ­ տակին փռած ղսպաշասլիկին։ 85,

Բանտապետը կարծես երկմտ ա նքի մեջ ը ն կ ա վ ։ — ft Pl4.hp>~~ հր ա մ ա յե ց նա։ Ես փորձեցի շրջվել, բ ա յց ա յնքա ն ո ւժա ս պ ա ռ էի, որ մ ի ֊ օսյն ց նց վե ցի ու գ ա լա ր վ եց ի։ — Ձ և ա ցն ո ւմ է, — նկատեց Ջ ե կ ս ո ն ը ։ — Երր նրա հախիցր գ ա մ , ձևա ցնելու •ունենա, — պատասխանեց

կարիք ա յլև ս չի

բա ն տ ա պ ետ ը։ — 0 գնեցեք

նրան։

•Ժամանակ չո ւն ե մ սրա հետ գլուխ դ ն ելո ւ։ Ինձ շրջեցին մեջքիս վրա ու ես հ ա յա ցք ս հառեցի ԱզերՎթ ո ն ի ն ։ —

Ս թեն դին գ, — անշտապ

ասաց

նա ։ — Ես

ա յլևս

մտա֊

դիր չ ե մ քեզ հետ տ ո ւն ֊տ ո ւն խ ա ղ ա լո ւ։ Մինչև կոկորդս կըՀ•տացել ե մ քո հ ա մ ա ռ ո ւթ յո ւ ն ի ց ։ Հ ա մ բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ս արդեն հ ա ­ յս ել է։ Բժիշկ Ջեկսոնն ա ս ո ւմ է, որ դու տասը օր կ կ ա ր ո ղ ա ֊ նաս դիմա նա լ

զսպաշա պիկին։ Ինքդ էլ հ ա ս կ ա ն ո ւմ ես , թե

արքան է ա յդ հ ա վ ա ն ա կ ա ն ո ւթ յո ւն ը ։ Բայց ո ւզ ո ւմ ե մ քեզ մի հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն էլ տ ա լ։

Ա սա , թե

որտեղ է դինա միտ ը։

•Հենց որ դինամիտը ի մ ձ ե ռ ք ո ւ մ լի ն ի ,

քեզ այստ եղից կ ա -

•զատեմ։ Դ ո ւ կ լվ ա ց վ ե ս , կսա փրվես և մ ա ք ո ւր

սպիտակեղեն

կստ ա նա ս։ Ես թ ո ւ յ լ կտ ա մ, որ վեց ա մ ի ս , առանց որևէ բան ,ա ն ե լո ւ, սնվես հիվա նդ ա ն ոցա յին

օ րա պ ա հիկով, իսկ հետո

կն շա նա կեմ գրադարանի ա վ ա գ ։ Ինքդ էլ հ ա ս կ ա ն ո ւմ ես , որ ավելին առաջարկել չ ե մ կա րող, Ես քեզ չ ե մ խ ն դ ր ո ւ մ , յոր մա տնիչ

դառնա ս։

Դու

Ս են ֊■Բվենտինում

ախր

միա կ

■մարդն ես, որը գիտե դինա միտ ի գաղտնարանը։ Ոչ ոքի վնա ■ սա ծ չես լի ն ի , եթե հ ա մ ա ձ ա յն ե ս , իսկ դա մ ի ա յն քո օգտին կ լի ն ի , Ոա յց եթե չ հ ա մ ա ձ ա յն ե ս . . . — Նա լռ ե ց ու բ ա ղ մ ա ն շ ա ֊ ՜նակալի վեր քաշեց ո ւ ս ե ր ը ։ — Բայց եթե չ հ ա մ ա ձ ա յն ե ս , քեզ •անմիջապես տասը օրով զսպաշապիկ կհա գցնեն։ Ա յս խ ոսքերի վրա սարսափը ուժա սպ ա ռ էի, ՛ն շա նա կում

որ զսպաշապիկով

էր անխ ուսա փ ելի

պատեց ի ն ձ ։ տասն

մա հ։

Ա յդ

Ես այնքան

օրը ինձ բանը

ես

հա մար դիտեի

բա նտ ա պ ետ ից ոչ վա տ ։ Ո ւ ես հիշեցի Մ ո ր ե լի մ ե թ ո դ ի մ ա ­ սին։ Ա յ ժ մ կ ա մ ե ր բ ե ք ։ Վրա հ ա ս ա վ ա յն ժա մ ը , երբ դա ինձ •արդեն անհրաժեշտ էր, վրա հասավ ա յն ժ ա մ ը , երբ գործնա.կ ա ն ո ւմ անհրաժեշտ էր ա պ ա ցուցել ի մ հավատը դրա նկա տ !86

մ ա մ բ ։ Ես ժպտացի բանտա պետ Ա զեբթոնի ուղիղ դեմքին' ևա յգ ժպիտը հա գ եցվ ա ծ էր ի մ վ ս տ ա հ ո ւթ յա մ բ ճիշտ ա յն պ ե ս , ինչպես և ն ա խ ա դ ա ս ո ւթ յո ւն ը , որով դ ի մեց ի նրան։ —

Շ ե ֆ , — ասացի

ես , — տ ե ս ն ո ՞ւմ

եք ,

թե

ինչպես

եմ*

ժ պ տ ո ւմ г Իսկ եթե տասը օր հետո է լ, երբ ի ն ձ ազա տեք կ ա ­ պ ա ն ք ն եր ի ց , ես ձեզ դա րձյա լ ճիշտ ա յսպ ես ժ պ տ ա մ, դուք միտուփ ծխախոտ ու թ ո ւ ղ թ կ տ ա ՞ք Մ ո լլե լի ն և Օ պ ե ն հ ե յմ երին։ —

Ա յս մտ ա վո ր ա կա ն նե ր ը առանց

բ ա ց ա ռ ո ւթ յա ն

օրա­

պ ա կաս են , — ֆ22ացբԼ>ց կապիտան Ջ ե մ ի ն ։ թանտապետը դ յուրա գ րգիռ մա ր դ էր և ի մ խնդիրքը հ ա ■ մ ա ր ե ց լկ տ ի մ ի ծաղր իր հա սցեին ։ ;

—

ա տդ

խ ոսքի հա մ ա ր քեզ ա վելի ձիգ կ կա պ են, — խ ո ս տ ա -

, ցա վ նա։ — Ես ա ռ ա ջ ա ր կո ւմ ե մ գրազ գալ, շ ե ֆ , — անվրդով պ ա ­ տասխանեցի

ե ս ։ — Որքան

հնարավոր

է

ձիգ

կա պ եք ինձչ.

բ ա յց եթե տասը օր հետո ձեզ ժպ տ ա մ, դուք ծխախոտ կտ ա ՞ք , Մ ո ր ե լի ն և Օպենհե յ մ եր ի ն ։ ՛՛՛.

— Р п վրա շա տ ես վս տ ա հ, — նկատեց ն ա ։

,

— Հենց դրա հա մար էլ գրազ

եմ

ա ռ ա ջ ա ր կո ւմ, — պ ա ֊

'ձ ՚տ ա սխ ա ն ե ց ի ես։ i՛:՜

—

Ա ս տ ծ ո ՞ւն ես ա պ ա վ ի ն ե լ, — ք մ ծ ի ծ ա ղ ո վ հարցրեց նար

— Ոչ, — պատասխանեցի ե ս ։ — Ուղղակի ի մ մեջ աչնքան՜ կ յա ն ք կ ա ,

որ դուք երբեք չեք կարողանա

’ փերջ։ Թ եկո ւզ հ ա ր յո ւր

օրով կա պ եք ,

սպ ա սել մինչև՜

մ ի և ն ո ւյն

է,

ժա մկետ ը

դու

կժպտամ-

ձեզ։ — Ս թ են դ ի ն գ ,

մինչև

տ ա սնօրյա

շունչդ,

կփ չես։ —

Կ ա ր ծ ո ՞ւմ ե ք , — ասացի ե ս ։ — Եվ ձեր ասածին հա վ ա ­

տ ո ՞ւ մ եք ա ր դ յո ք ։ Եթե հ ա վ ա տ ա յի ք , չէիք

վախենա երկու

տուփ ծխախոտի հա մա ր տասը սե նթ կ ո ր ց ն ե լո ւց ։ Հետ ա քր քի ր ■ է, թ ե ձեզ ի ՞ն չն է ա յդպ ե ս վ ա խ ե ց ն ո ւմ ։ — Երկու սենթի դիմաց ես կջնջխեի քո մ ռ ո ւ թ ը , — ա տ ա մ ­ ների արանքից ասաց նա։ — Ջ ե մ խանագարի

ձ եզ , — ասացի

ր ե կ ր թ ո ւ թ յ ա մ բ ։ — Ուժեղ խ փ եք։

ես

ը ն դգ ծվա ծ բ ա ­

Ոայց և ա յն պ ես ատ ամներս

կ մ ն ա ն , որպեսզի կա րող ա ն ա մ ժպ տ ա լ։ Իսկ քանի դեռ դուք87"

շ ե ք վ ճ ռ ե լ, թ ե ա ր ժ ե ՞ ա ր դ յո ք ջարդել դ ե մ ք ս , գուցե, ա յն ո ւա մ ե ն ա յն ի վ , կ ը ն դ ո ւն ե ՞ք ի մ առաջարկը։ Մ ե ն ա խ ց ո ւմ բանտա պետին ա յդպ ես

ծա նա կելո ւ

համար

պետք է, որ մա րդը սարսափելի կերպ ով ո ւժա ս պ ա ռ եղ ա ծ լ ի ֊ նի ու բ ո լոր ո վ ի ն հ ո ւս ա հ ա տ վ ա ծ ,,, կ ա մ պետք է, որ նա հ ա ­ վատ ա։ Հիմա

ես գ ի տ եմ,

որ հա վ ա տ ում էի և վ ա ր վ ո ւմ

էի

ա յ դ հավատի թ ե լա դ ր ա ն ք ո վ ։ Ես հ ա վ ա տ ում էի այն բա նին, ին չ ասել

էր Մ ո ր ե լը ,

ես հա վ ա տ ում էի մ ա ր մ ն ի վրա

ոգու

ունեցա ծ ի շխ ա ն ո ւթ յա ն ը, հա վ ա տ ում էի, որ ն ո ւյն ի ս կ զսպ ա­ շա պ իկով ա ն ցկա ցրա ծ հ ա ր յո ւր օրն ի ն ձ չի սպ ա ն ի ։ տան Ջ ե մ ի ն հավանաբա ր զգաց ի մ ա յդ հա վա տ ը,

Կապի­ որը զո­

րա վիգ էր դարձել ի ն ձ , և ասաց. — Հի շո ւմ

եմ,

սրանից քսան

տարի

առաջ

ա յստ եղ

մի

ջփեդացի ց ն ո ր վ ե ց ։ Դա ձեզանից առաջ էր, միստ ր Ա զ եր թո ն ։ Ъш մ ա ր դ էր սպանել ի ն չ ֊ո ր քսա նհինգ սենթ ի հ ա մ ա ր , վ ի ճ ա ­ բ ա ն ո ւթ յա ն կարծ

ժ ա մա ն ա կ, և նստել էր։ Խոհարար էր։ Եվ հա ն ­

գ ժվ եց։

Ասաց,

որ

իր

հետևից

ոսկե մի կա ռ ք է

գա լու և իրեն տ ա նելու է եր կ ի ն ք ։ Եսկ հետո նստեց շիկացած սալօջախին և սկսեց շարականներ երգել ու <ХԱ լել ո ւ յա » գոչել, մ ի և ն ո ւյն ժա մանակ նա ողջ֊ողջ տ ա պ ա կվ ո ւմ էր։ Նրան հ ա ­ զիվ ց ա ծ բ ե ր ե ց ի ն , բ ա յց ե ր կ ո ւ օր անց հ ի վ ա ն դ ա ն ո ց ո ւմ ոտ­ քերը

ձգեց։

Մինչև ոսկորները

տա պակվել

էր։

Եվ նույն ի սկ

մա հ վ ա ն ի ց առաջ էլ ե ր դ վ ո ւմ էր, որ ա յր ո ւցք ը չի զգ ա ց ել։ Եվ ոչ մի անգա մ ց ա վից ծպտուն չհա նեց։ — Դ ե 'հ , Սթենդինգ տեսնենք, թ ե ինչպ ես ես ժպ տալու մեր ձ ե ռ ք ի ն , — ասաց բ ա նտ ա պ ետ ը։ — Ք ա ն ի որ դուք ա յդպ ե ս վստահ եք, ապա ի ն չ ո ՞ւ ա ռա ­ ջարկս չեք ը ն դ ո ւն ո ւ մ , — գրգռեցի ես։ Աղեր թոն ը ա յնպ ես կա տ ա ղեց, որ չ ն ա յա ծ ի մ հուսահատ վի ճ ա կ ի ն , հազիվ զսպեցի ծիծա ղս։ Նրա դե մ ք ը ծա մա ծռ վ ե ց , նա սե ղ մեց բ ռո ւն ցք ն եր ը և թ վ ո ւ մ էր, թ ե հի մա կհա րձակվի վրաս ո ւ մ ա հ ո ւ չափ կ թ ա կ ի ։ Սա կայն մ ե ծ ջա նքերով տ իրա ­ պետեր ի ր են ։ — Դե լա վ , Ս թ ե նդ ին գ , — մռնչա ց

նա։ — Հ ա մ ա ձ ա յն

եմ։

Р այց հիշիր խ ո ս ք ե ր ս , որպեսզի տասը օր հետո ժպտաս ի ն ձ , ստ իպ վա ծ ես լի ն ե լո ւ մ ի քիչ ք ր տ ն ե լ, Տղ ա ն ե ր , նրան շրջեք

փորի վրա ու ա յնպ ես ձգեք փ ոկերը, որ կողերը ճ ռճ ռա ն ։ Հ ա ­ պ ա ', Հ ե թ չի ն ս , ց ո ւյց տուր, որ ա յդ գ ո ր ծո ւմ հիանալի վա ր ­ պետ ես։ Եվ նրանք ինձ շրջելով փ որիս, ա յն պ ես ձգեցին, որ դեռևս երբեք ա յդսլես չէին ձ գ ե լ։ Ավագների գլխավորը ցուցադրեց, իր ողջ հ ն ա ր ա մ տ ո ւթ յո ւն ը ։ Ես փորձեցի թ ե կ ո ւզ մ ի փոքր տ ա ­ հնարա վոր չէր>

ր ա ծ ո ւթ յո ւն ա պ ա հ ո վ ե լ։ Ա վելի ն ա պ ա հովել

որովհետև ես վա ղուց ի վեր ն ի հա րել, դարձել էի ծղոտ, ի ս կ մկա ն ներս վ ե ր ա ծվ ել էին թ ո կ ե ր ի ։ Ես ա յլև ս ուժ չո ւն եի և ոչ էլ մ կ ա ն ո ւն ք , որպեսզի լա ր ե ի , և այն չնչին տ ա ր ա ծ ո ւթ յո ւն ը , որն ինձ հա ջողվում էր ա պ ա հո վ ել,

ձեռք էի բ ե ր ո ւմ հոդերս

մի ա լն ձ գ ե լո վ , Պատրաստ ե մ ե ր դ վ ե լո ւ, որ դա ա յդպ ե ս էր։ Рш յց ա յդ չնչին տ ա ր ա ծո ւթ յո ւն ի ց էլ Հեթչփնսը

զրկեց ի ն ձ .

մինչև ավագ դառն ալը նա ո ւս ո ւմ ն ա ս ի ր ե լ էր զսպաշապիկի հետ կա պ վա ծ բ ո լոր հ ն ա ր ա մ տ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը , քանի որ ժ ա մ ա ­ նակին նրան էլ էին զսպաշապիկ հա գցրել։ Pшնն ա յն էր, որ Հեթչփնսը ստ որա գույն մ ի ա րա րած էր։ Գուցե ա ռա ջներում նա մա ր դ եղել էր, բ ա յց նրան փշրել էին անիվի վր ա ։ նա իր տ ր ա մա դ ր ո ւթ յա ն տակ տ ա սներկու հա ­ զար դոլլա ր ուներ և, ստ րկամտորեն կա տ ա ր ելո վ հ ր ա մ ա ն ն ե ­ ր ը , նա կարող էր ա զ ա տ ո ւթյո ւն ստ ա ն ա լ։ Հետո ես ի մ ա ց ա , որ սիրա ծ աղջիկ ունի , որը նրան հ ա վ ա տ ա ր ի մ էր մ ն ա ց ե լ ու ս պ ա ս ո ւմ

էր ա զ ա տ վելուն ։

Տղամարդու

վ ա ր ք ա գ ծ ո ւմ

կինը՛

շատ բան է բ ա ց ա հ ա յտ ո ւմ ։ Եվ ա յդ առա վոտ , մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւմ , բանտապետի հ ր ա մ ա ­ նով էլ Հա թչինսը

ուժը պատածին չափ ջա նո ւմ էր մ ա ր դ ա ­

սպ ա ն ո ւթ յո ւն կա տ ա ր ել։ Նա ինձնից խ լե ց ն ո ւյն ի ս կ ա յն չնչին տ ա ր ա ծ ո ւթ յո ւն ը , որ ես սկ զ բ ո ւմ գողացել էի։ Իսկ երբ զ րկվեցի դրանից, մ ա ր մ ի ն ս դարձավ

ան պաշտպան, և նա ոտքով

մեջքիս հ ե ն վ ե լո վ , ա յնպ ես ձգեց կա պ երը, ինչպ ես դեռ ոչ ոք չէր ձ գ ե լ։ Մ կա ն ո ւնք ի ց զրկվա ծ ի մ ոսկորները ճնշեցին սիրտս ու թ ո ք ե ր ս , և թ վ ո ւ մ էր, թ ե մա հը կարող է վրա հասնել ց ա ն ­ կա ցա ծ պա հին։ P ш յg

և ա յնպ ես

հավատս

ինձ հ ա մ ա ր ։

Ես հա մ ո զ վ ա ծ էի,

կր կ ն ո ւմ ե մ ,

(jjimbji, որ չ ե մ մ ե ռ ն ի ։

զորավիգ

որ չ ե մ մ ե ռ ն ի , Գլուխս

եղավ

Ես գիտեի,

խ ե լա կ ո ր ո ւյս

պ տ տ վո ւմ էր, իսկ սրտիս կատաղի զարկերը տ ա ր ա ծվ ում էին 89֊

•֊ամբողջ մ ա ր մ ն ո վ մ ե կ , ոտքերիս մա տ ն եր ի ց մինչև ծոծրակիս մ ա զա րմ ատն երր։ —

Շատ ձիգ է, — շփ ո թվա ծ նկատեց կապիտան Ջ ե մ ի ն ։

— Բ ո լո ր ո վ ին , — ասաց բժիշկ Ջ ե կ ս ո ն ը , — ա չ,

կտ եսնեք,

ն րա ն ոչինչ էլ չի պա տ ա հի։ նա ա ն ն ո ր մա լ է. մ ե կ ուրիշը նրա փոխարեն վա ղուց արդեն մ ե ռ ա ծ կլի ն ե ր ։ Բանտապետը մ ե ծ ճիգով կա րողա ցա վ ց ո ւց ա մ ա տ ը խ ոթել "կապանքների և ի մ մեջքի միջև։

Կանգնելով վր ա ս , մ ա ր մն ի

՛ա մբողջ ծ ա ն ր ո ւթ յա մ բ ինձ ս ե ղ մ ե լո վ հա տ ա կին, քաշեց փ ո ­ կ ը , բ ա յց նրան չհաջողվեց ձգել թ եկ ո ւզ և դ յ ո ւ յ մ ի տա սնոր­ դական մ ա ս ի չա փ ո վ ։ — Պետք է խ ո ս տ ո վ ա ն ե մ ,

Հ ե թ չի ն ս , — ասաց

նա, — դու

։քո գործը գ իտ ես։ Իսկ հի մա սրան շրջեք մեջքի վրա , որ ն ա ­ յ ե մ դեմքին։ Նրանք ինձ շրջեցին մե ջքիս վ ր ա ։

Ես

նրանց էի ն ա յո ւ մ

դուրս ը ն կա ծ ա կն ա խ նձորներով։ Ես մի բան գ ի տ ե մ . եթե ա յ դ ­ պ ես ձգեին ա յն ժա մ ա ն ա կ , երբ առաջին ա ն գ ա մ վրաս զսպ ա­ շապիկ էին հա գ ց ն ո ւմ , ես տասը ր ոպ ե անց մ ե ռ ա ծ կլի ն ե ի ։ Բայց ես լա վ

դպրոց

էի ա ն ց ել։ Իմ

հետ և ո ւմ էին մն ա ց ել

զսպ ա շա պ իկով անցկացրած հազարավոր

ժա մերը և, բացի

ա յդ , ես հա վ ա տ ում էի Մ ո ր ե լի մ ե թ ո դ ի ն ։ — Ծիծա ղիր, գրողը տա նի, դե, ծիծա ղի ր, — ասաց բ ա ն ­ տա պ ետ ը։ — Հապա մ ի

տեսնենք քո

ա յդ ժպիտը, որով

դու

ա յդ պ ե ս պ ա ր ծ ե ն ո ւմ ես ։ թ ո ք ե ր ի ս օդը չէր բ ա վ ա կ ա ն ա ց ն ո ւմ , գլուխս պ ա յթ ո ւ մ էր ցավից,

գ ի տ ա կց ո ւթ յուն ս մ թ ա գ ն ո ւ մ էր, և ա յն ո ւա մ ե ն ա յն ի վ

Տ ս կարողացա ժպտալ ուղիղ բանտա պետ Աղեր թ ո ն ի դ ե մ ք ի ն ։

ԳԼՈՒԽ XI Դ ուռը շրխ կոցով փ ա կվեց,

խ ց ո ւմ

փռվեց

՛աղջամուղջը, և ես մն ա ց ի մ ե ն ա կ ։ Զանազան

մոխ ր ա գ ո ւյն հն ա րքն երով,

■որոնց ինձ վա ղուց արդեն վա րժեցրել էր զսպ աշա պիկը, ես պա լա րվելով ու ց ն ց վ ե լո վ , շա ր ժվե լո վ մ ե ր թ մի դ յ ո ւ յ մ , մ ե ր թ կես դ յ ո ւ յ մ , մոտ եցա դռա նը, ա յն ք ա ն , որ արդեն կարող էի

I

աջ կոշիկիս ք թ ո վ դիպչել վա նդա կին,

Դա արդեն վիթխարխ

երջա նկություն էր։ Կատարյա լ մ ի ա յ ն ո ւ թ յո ւ ն ը վերջա ցա վ։ Ես. . հի մա կարող էի թ ր խ կա ց ն ելո վ խ ոսել Մ ո ր ելի հետ։ Սա կա յն բ ա ն տ ա պ ետ ք,

ա մ ե ն ա յն

հ ա վ ա ն ա կ ա ն ո ւթ յա մ բ

պ ա հակա խ մբին խ ստ իվ կ ա ր գ ա դր ո ւթյո ւն

էր ա ր ե լ,

ա յն պ ե ս

որ, թեև կարողացա ձա յն տալ Ծ ո ր ե լի ն ու հ ա յտ ն ե լ ի մ մ տ ա ֊ •• դր ո ւթ յո ւն ը

նրա մ ե թ ո դ ը

՜ թ ո ւ յ լ չտվեցին

փ ո ր ձ ե լո ւ

պ ա տ ա սխ ա նել։

մա սին,

Սայց

սա կա յն նրան

վերա կա ցուները

ինձ

. " Ժ նԼ անել չէին կարող և մ ի ա յն հ ա յ հ ո յ ո ւ մ էին. ես զսպ ա֊ կ 2 ասքիկը կ ր ելո ւ էի տասը օր, և ա յժ մ ի ն ձ ոչ մ ի պատիժ չէր ղ կարող վա խ եցն ել։ Հ ի շ ո ւմ ե մ , այն

ժամանակ ես

նկա տ եցի, որ ներքուստ

զարմա նա լիորեն հանգիստ ե մ ։ Մ ա ր մ ի ն ս զ գ ում էր զսպ աջա ֊ պիկի պ ա տճառա ծ սովորական

ցավերը,

բ ա յց

գ ի տ ա կց ո ւ֊

•\ թ յո ւ ն ս ա յնքա ն ա նգործունյա էր, որ ես չէի զ գ ում ցավն ա յն ֊ պ ես, ինչպես չէի զ գ ում հատակը և ինձ շրջապատող պ ա տ ե­ րը։

Առաջիկա

' վիճա կ էր։

փ որձարկմա ն

Իհարկե,

մ ա ր մն ա կա ն

հա մա ր

դա ոգու

հ ի մ ն ա կ ա ն ո ւմ ես

ի դեա լա կա ն

պարտական

վիթխ արի ո ւժ ա ս պ ա ռ ո ւթ յա ն ը ։

էի

իմ

Սայց ոչ մ ի ա յն

; դրան։ Ես վաղուց արդեն ինձ վա րժեցրել էի ուշա դրություն ո-չդարձնել ց ա վ ե ր ի ն ։ է' կ ա ս կա ծը ։

Ես

Ինձ ոչ սարսափն էր տա նջում և ոչ էլ

հա գեցվա ծ

էի

բա ցա րձա կ

մ ա ր մ ն ի վրա ոգու անսա հմա նա փ ա կ

մ ա մ բ ։ Գ իտ ա կց ությա ն ա յդ ա ն գ ործունյա բաներ կա յին երա զներից, ս ա կ ա յն , մ ն ո ւ մ էր ի ր ա կ ա ն ո ւթ յո ւն ,

հավատամքով

իշխ ա նությա ն

ն կա տ ­

վ ի ճ ա կ ո ւմ ի ն չ ֊ո ր

հ ա մ ե ն ա յն

դեպ ս,

ա յն

որը իր ձևի մեջ շատ մո տ ի կ էր

խ ե լա հ ե ղ ո ւթ յա ն ։ Ես կենտրոնացրեցի ի մ ողջ կ ա մ ք ը ։ Մ ա ր մ ի ն ս արդեն թ ը մ ր ում

էր արյան

խախ տվա ծ

շրջանառությա ն

հետ ևա նքով։

Ո ւշա դր ո ւթ յո ւն ս բ և ե ռ ե լո վ աջ ոտքիս ճ կ ո ւ յթ ի ն , ես նրան հ ր ա ­ մ ա յե ց ի մ ե ռ ն ե լ ի մ գ իտ ա կց ությա ն մ ե ջ։ Ես

ա յդ

ճ կ ո ւյթ ի ն

հ ր ա մ ա յե ց ի մ ե ռ ա ծ լի ն ե լ ինձ հ ա մ ա ր , իր տիրոջ հա մ ա ր , որ գ ո յո ւ թ յո ւ ն ունի անկախ ճ կ ո ւ յթ ի ց ։ Սկսվեց մի հ ա մ ա ռ պ ա յ ­ ք ա ր ։ Մ ո ր ելն ինձ նախազգուշացրել էր, որ ա յդ պ ե ս էլ կ լի ն ի ։ Ս ա կա յն ի մ հա վ ա տ ա մքը չէր մ թ ա գ ն ո ւմ ն ո ւյն ի ս կ կա ս կա ծա ն ­ ք ի ստ վ ե ր ո վ ։ Ես գիտեի, որ ճ կ ո ւյթ ս կ մ ե ռ ն ի , ու կարողացա 91

ո ր ս ա լ այն պ ա հը, երբ նա մ ե ռ ա վ ։ Հո դ առ հոդ նա մ ե ռ ա վ փմ կա մ ք ի ա զ դեցությա ն ն ե ր ք ո ։ Մ ն ա ց յա լը շատ ա վելի դյուրին էր, թ ե և չ ե մ ժ խ տ ո ւմ, որ ա մբողջ ա յդ պրոցեսը չափազանց դանդաղ էր ը ն թ ա ն ո ւ մ ։ Հոդ ,առ հոդ ի մ մ ա ր մ ի ն ը շ ա ր ո ւն ա կ ում էր մ ե ռ ն ե լ ։ Վրա հա սա վ ա յն րհպ ե ն, երբ անէացավ ի մ թ ա թ ը ։ Վրա հասավ ա յն ր ո ֊ պեն, երբ անէացան ի մ եր կո ւ կոճ եր ը ։ Իմ խ ե լա հ ե ղ ո ւթ յո ւն ը ա յն աստիճան խորն էր, որ ես ա յ ս ՝ /փորձարկում ից ամենաչնչին իսկ

հպ ա ր տ ո ւթ յո ւն չէի

զ գ ո ւմ *

Ես մ ի ա յն գ իտ ա կցում էի, որ ս տ ի պ ո ւմ ե մ մ ա ր մն իս մ ե ռ ն ե լ ։ Իսկ ա յն ա մ ե ն ը , ինչ ունե ի , իրեն ա մ բ ո ղ ջ ո ւթ յա մ բ ն վ ի ր ա բ ե ֊ յ*ել Էր աձԳ խ նդրին։ Ես ի մ գործն ա ն ո ւմ էի քարտաշի բ ծ ա ֊ խ ը նդր ո ւթյ ա մ բ , որը պատ է շա ր ո ւմ

ա ղ յո ւսն եր ը

մ ե կ ֊մ ե կ

իրար վրա դն ե լո վ , և ա յդ գործն ին ձ հա մար ն ո ւյն քա ն ա ռ օ ֊ րեական էր թ վ ո ւ մ , որքան առօրեական էր քարտաշի համար Ւր գործը։ Մ եկ ժա մվա ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ի մ մ ա ր մ ինը

մ ե ռ ա ծ էր մինչև

■ազդրս, բ ա յց ես շ ա ր ո ւն ա կ ում էի ա յդ գործը հոդ ա ռ հոդ, և մահն աստիճա նա բար բ ա ր ձ ր ա ն ո ւմ էր վեր։ Սակ այն երբ հասա սրտիս, առաջին անգամ ա յս գործո­ ղո ւթ յա ն ը ն թ ա ց ք ո ւ մ , ի մ

գի տ ա կց ո ւթ յուն ը

մ թ ա գ ն ե ց ։ Ուշա ­

թ ա փ ո ւթ յո ւն ի ց վ ա խ ե նա լով , ես մ ա ր մ ն ի ս մ ե ռ ա ծ մա սի ն հր ա ֊ մ ա յե ց ի մ ե ռ ա ծ մնա լ և ո ւշա դ ր ո ւթ յո ւն ս մա տ ն եր ի ն։

Գ ի տ ա կց ութ յո ւն ս

բևեռեցի

անմիջապես

ձեռքերիս

պ ա յծ ա ռա ցա վ ու

ես շատ արագ ձեռքերս մե ռց ր ի մինչև ուսեր ս ։ Հ ի մա արդեն ի մ ամբողջ մ ա ր մ ի ն ը մ ե ռ ա ծ էր, եթե չհաշ­ վենք գլուխս ո ւ կրծքիս մի մ ա ս ը ։ Իմ ս ե ղ մ վ ա ծ սրտի կա տ ա ֊ ղի զարկերը դադարեցին

հա ղորդվել

խ փ ո ւմ էր թ ե և թ ո ւ յ լ , բ ա յց հա մ ա չա փ ։ ես հա մա ր ձ ա կվ եի

ուրա խ ա նա լ,

գ լխ իս։

Սիրտս

հիմա

Եթե այն ժամանակ

ապա ա յդ

ուր ա խ ո ւթյո ւն ը

ծնվա ծ կլիներ զ գ ա ց ո ղո ւթյո ւն ն եր ի բ ա ց ա կ ա յո ւ թ յո ւ ն ի ց , Սա կա յն շա ր ո ւն ա կ ութ յո ւն ը ին ձ հետ ա յն պ ես չ ը նթ ա ցա վ, ինչպես եղել էր Մ ո ր ե լի հետ։ Մ եքեն ա բա ր շա րունա կելով լ ա ­ րել կ ա մ ք ս , ես աստիճանաբար ը ն կ ղ մ վ ե ց ի թ մ բ ի ր ի մ ե ջ, որը գ տ ն վում էր քնի ու ա ր թ մ նի վիճակի ս ա հ մ ա ն ա գ ծ ո ւմ ։

Ինձ

ա յն պ ես թ վ ա ց , թ ե ուղեղս գանգատուփիս մեջ մ ե ծ ա ն ո ւ մ է, 92

ի ս կ գանգատուփս մ ն ա ց ե լ է ա ռաջվանը։ Ե րբեմն պ ա յծ ա ռ մ ի լ ո ւ յ ս էր բ ռ ն կ ո ւ մ , ա սես ն ո ւյն ի ս կ

ես ,

տ ի ր ա կ ա լ֊ ո գիս, մի

պ ա հ ա ն հ ե տ ա ն ո ւմ , ի ս կ հետո դա ր ձ յա լ վ ե ր ա դ ա ռ ն ո ւմ էի ի մ կողմից մեռցրա ծ

մարմնական

բ ն ա կ ա վ ա յր ի

սա հմանների

շրջանակը։ Հա տկապ ես տարօրինակ էր ուղեղիս մ ե ծ ա ն ա լը ։ Թ եև նա դուրս չէր թ ա փ ա ն ց ո ւմ դանգիս պատերի

մ ի ջո վ ,

բ ա յց

ինձ

թ վ ո ւ մ էր, որ նրա մ ի մա ս ն արդեն գ տ ն վո ւմ է դ ր ս ո ւմ , շա­ ր ո ւն ա կ ե լո վ անդադար մ ե ծ ա ն ա լ։ Դրա հետ մ ե կտ եղ մ ի զար­ մ ա ն ա լի զ գ ա ց ո ղո ւթ յո ւն

ունե ցա , որպիսին

երբեք չ ե մ ո ւն ե ­

ց ե լ ։ Ա յն չա փ ո վ , որ չա փ ով ժա մա նա կն ու տ ա ր ա ծո ւթ յո ւն ը ի մ գ իտ ա կց ությա ն մա սն էին կ ա զ մ ո ւ մ , հանկա րծ ստացան վ ի թ ­ խարի

մի

տ ա ր ա ծ ա կ ա ն ո ւթ յո ւն ։ Ա յս պ ե ս ,

ն ո ւյն ի ս կ

առանց

ա չքերս բ ա ն ա լո ւ ես գիտեի, որ ի մ խցի պատերը հեռացել են ի ր ա ր ի ց , և խ ուցը դարձել է մ ի մ ե ծ , թա գա վորա կա ն դա հլիճ։ Եվ մի ն չ մ տ մ տ ո ւ մ էի ա յս փաստի վր ա , պատերը շա րունա ­ կ ո ւ մ էին իրարից հեռանալ ու հ ե ռ ա ն ա լ. Ա յս տ ե ղ մի զվա ր­ ճա լի մի տ ք ծագեց գ լխ ո ւմ ս , եթե ն ո ւյն ձևով ա ճ ո ւմ է նաև ամբողջ բ ա ն տ ը , ապա Ս ե ն -Ք վ ե ն տ ի ն ի արտաքին պ ա րիսպները մի կո ղմից արդեն պետք է հա սա ծ լին ե ն Խաղաղ օ վ կ ի ա ­ ն ո սի ջրերին, իսկ մ յ ո ւ ս կ ո ղմ ից Նևադայի ա նապ ատին։ Հ ե ­ տո մ ե կ ուրիշ զվա րճա լի մի տ ք ծագեց ի մ գ լխ ո ւմ , քա նի որ ն յո ւ թ ը ի վիճա կի է թ ա փ ա ն ցե լ մ ե կ ուրիշ ն յո ւթ ի մ ի ջո վ , ապա շատ հավանական է, որ ի մ խցի պատերն արդեն հ ա ս ե լ- ա ն ֊ ց ե լ են բանտի պ ա րիսպների մի ջո վ և, գ տ ն վում է բանտից դո ւր ս,

իսկ

թնակա նաբար

մ ի ա յն

ա յս բ ո լո ր ը

ո ւր ե մ ն ,

ի մ խուցը

ես ա զ ա տ ո ւթյա ն ե ր և ա կ ա յո ւթ յո ւն

մեջ ե մ ։ էր,

որի

մա սին ես ոչ մի վ ա յր կ յա ն չէի մ ո ռ ա ն ո ւմ ։ Ժ ա մ ա ն ա կ ի ը ն դ ա ր ձ ա կ վ ե լը ևս ն ո ւյն ք ա ն հետ աքրքիր էր։ Սրտիս հարվածները լ ս վ ո ւ մ էին բա վ ա կա նին մ ե ծ դա դա րնե­ ր ո վ ։ Դա ինձ զվա րճա լի թ վ ա ց , և ես սկսեց ի դանդաղ ու հա ­ մաչափ հաշվել եր կո ւ հա րվածի մեջ ը ն կ ա ծ վ ա յր կ յա ն ն ե ր ը ։ Ս կզ բ ո ւմ ա յդ մի ջա ն կ յա լ

ժա մա նա կը

ա վ ե լի էր։ Սայց մի ջա ն կ յա լ

հ ա ր յո ւր

դադա րները

վ ա յր կ յա ն ի ց

շա ր ո ւն ա կ ում էին

անընդհատ ա վ ե լա ն ա լ, և ես դադարեցի հա շվե լը ։ Ժ ա մ ա ն ա կ ի և տ ա ր ա ծո ւթ յա ն պա տ րա նքա յին ա յս ը նդա ր93

Հ ա կ ո ւմ ը շ ա ր ո ւն ա կ վ ո ւմ էր, և ես ծ ո ւլո րե ն սկսեցի մտ մ տ ա լ մ ի նոր ու չափազանց կարևոր հարցի մ ա ս ի ն ։ Մ ո ր ելը պ ա տ ­ մեց,

որ ի ն քն ազատվել

է իր մ ա ր մ ն ի ց , ս պ ա ն ե լո վ , ա վ ելի

ճիշտ, մ ա ր մ ն ի ց զա տ ելով գ ի տ ա կ ց ո ւթ յո ւն ը , որն ի դեպ միև­ ն ույն բանն է։ Ա յն պ ե ս որ ի մ մ ա ր մ ի ն ն

ա յնքա ն

մ ոտի1լ*էթ

լի ա կա տ ա ր մ ա հ վ ա ն , որ բավա կա ն էր արագորեն ի մ կ ա մ ք ը կեն տ րոն ա ց ն ել մ ն ա ց ա ծ ողջ մա սի վր ա , որպեսզի դա ևս դա ­ դարեր գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ն ա լո ւց ։

Դ ր ա ն ո ւմ ես բա ց արձակորեն

հ ա մ ո զ վ ա ծ էի։ թ ա յց հենց ա յստ եղ էլ ա յն խոչընդոտն էր, որի մ ա սի ն Մ ո ր ելն ի ն ձ ոչինչ չէր ա ս ե լ, ա րդյոք ես գլուխս սպ ա ­ ն ե լ ո ՞ւ ե մ ։ Հա նկա ր ծ, եթե ես մի ա յդպ ի ս ի բան ա ն ե մ , գուցե Դարրել

Սթենդինգի

մա րմինը

հա վիտ յա ն

մ ե ռ ա ծ էլ կ մ ն ա ՞,

անկա խ ա յն բ ա ն ի ց , թ ե ինչ տեղի կունենա Դարրել Ս թ ե նդ ին գի ոգու հետ։ Եվ վճռ եց ի հա մ ա ր ձա կո ր են սպ անել Ե ա մքի լ ա ր ո ւ մ ո վ ես մ ի ա կ ն թ ա ր թ ո ւմ

կուրծքս ու սիրտս։ հասա

բա ղձալի ա ր­

դ յո ւն ք ի ։ Ա յլև ս ոչ կո ւր ծք ո ւն ե ի , ոչ էլ սիրտ ։ Ես մ ի ա յն ոգի էի, գ ի տ ա կ ց ո ւթ յո ւն , — ինչպես ո ւզ ո ւմ եք ա ն վ ա ն ե ց ե ք ,— որը կա շկա նդվա ծ էր գանգատուփիս մեջ մ ն ա ց ա ծ մթ ա գ ն ա ծ ի մ ո ւ ղ ե ղ ո ւ մ , սա կա յն մ ի և ն ո ւյն ժա մանակ արդեն դուրս էր եկել նրա սա հմա ն ն եր ի ց ու շ ա ր ո ւն ա կ ում էր ը ն դ ա ր ձ ա կվե լ դ ր ս ո ւմ ։ Եվ հա նկա րծ, մի ա կ ն թ ա ր թ ո ւմ ես

հեռու

ս ո ւր ա ց ի ։ Մի

թո-իչքով բանտը թ ո ղ ե ց ի ց ա ծ ո ւ մ , կա լիֆ որնիա կա ն երկնքով ՜ Դ^պի վեր խ ո յա ցա ու հ ա յտ ն վ եց ի աստղե րի մե ջ։ Մ ի ա ն գ ա ­ մ ա յն գիտակցորեն ե մ «ա ստղերի մեջЯ ա ս ո ւմ ։ Ես զ բ ո ս ն ո ւմ էի աստղերի մ ե ջ։ Ես մի մա նո ւկ էի։ Ինձ պ ա րուրել էր ա մ ե ­ նանուրբ

երա նգ ներով,

աստղերի

անդորր

ու

զով

տակ ա ռ կ ա յծ ո ղ ու երփներա նգվող մ ե տ ա ք ս ը ։ տը, ա ն կա սկա ծ,

ծնունդն

էր

կր կե սա յի ն

լո ւյսե րի

Ա յդ հ ա գ ո ւս ­

մա րզիկների ու

հրեշտակների հագուստների մա սի ն ունե ցա ծ ի մ մա նկա կա ն տ պ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ։ է*աՏ9 և ա յն պ ե ս , ես ա յդ հա գուստ ով ք ա յ լ ո ւ մ էի մ ի ջ ա ս տ ֊ դ ա յ ի ն տ ա ր ա ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո ւմ , հարբա ծ ա յն գ ի տ ա կ ց ո ւթ յա մ բ , որ ինձ մ ե ծ հ ե ր ո ս ո ւթ յո ւն է ս պ ա ս ո ւ մ , մի հ ե ր ո ս ո ւթ յո ւն , որը հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն կտա ճա ն ա չելո ւ տիեզերական բ ո լո ր օ րեն ք­ ները և թ ա փ ա ն ց ե լո ւ տիեզերքի խորհրդավոր 94

գաղտ նիքների

մ ե ջ։ Իմ ձ ե ռ ք ո ւ մ ապակե մ ի գավազան կ ա ր ։ Ես արդեն գ ի ֊ տ եի, որ ա յդ գավազանի ծա յր ը հ պ ե լո ւ ե մ բ ո լո ր ա յն աստ ղե՛֊ ր ի ն , որոնց կո ղ ք ո վ կ ա ն ց ն ե մ ։ Եվ ես բ ա ց ա ր ձ ա կ հ ա մ ո զ վ ա ­ ծ ո ւ թ յ ա մ բ գիտեի նաև, որ թ ե կ ո ւզ մ ի աստղի չ հ պ ե լո ւ դեպ ­ քո ւմ ,

ես կ գ ա հ ա վ ի ժ ե մ հավերժա կան պատժի ու հա վ եր ժ ա ­

կան մ ե ղ ս ա գ ո ր ծ ո ւթ յա ն անհատակ ա ն դունդը։ Երկարատև էր ի մ ա ստ ղա յին ո ւղ ի ն յ Երբ ա ս ո ւմ ե մ « ե ր ­ կա րա տ և», դուք շպետք է մ ո ռ ա ն ա ք , թ ե ի մ ո ւղ ե ղ ո ւմ ի ն չպ ի ­ սի վիթխ արի չա փ երով էր ը ն դ ա ր ձ ա կվա ծ ժ ա մ ա ն ա կ ը ։ Դարեր շա րունակ ես վստահորեն ք ա յ լ ո ւ մ էի տ ա ր ա ծո ւթ յա ն մի ջո վ և գավազանի ծա յրն անվրեպ հ պ ո ւմ էի ամեն մի հանդիպած ա ս տ ղի ։ Ա վե լի ու ա վելի պ ա յծ ա ռ վ ա ռվ եց լ ո ւ յ ս ը ։ Ես ա վելի ո ւ ա վելի էի մ ո տ ե ց ե լ անսա հմա նա փ ա կ ի մ ա ս տ ո ւթ յա ն բ ա ­ ց ա ռի կ ա ղ բ յո ւր ի ն ։ Հ ա տ կա պ ես' ի ն ք ս , և ոչ թ ե ի մ « ես ))-երից որևէ մ ե կ ը ։ Եվ դա այն չէր, ին չ ես արդեն մ ի ժա մա նա կ վ ե ր ­ ապրել էի։ Անդադար

գի տ ա կց ո ւմ էի,

որ հա տ կապ ես

ես,

Դ ա ր ց ել Ս թե նդ ին գ ս, ե ' и ե մ ք ա յ լ ո ւ մ աստղերի մի ջո վ ո ւ ա պ ա ­ կե գավազանը հ պ ո ւմ նրանց։ Կարճ ա սա ծ, ես գիտեի, որ այս ա մ ե ն ի մեջ ոչինչ իրական չկա ր , որ դա ի ր ա կ ա ն ո ւմ չի եղել և չի էլ լի ն ի ։

Գիտեի, որ դա եր և ա կ ա յո ւթ յա ն լո կ կատաղի

մ ի խ րախճանք է, ինչպես պ ա տ ա հո ւմ է հաշիշ ծխած, ս պ ի ­ տակ տենդով տառապող կ ա մ ուղղակի շատ խ որ ք ն ա ծ մ ա ր ­ դու հետ ։ Ո ւ հա նկա րծ, երբ ես ինձ այդքա ն լա վ էի զ գ ո ւմ ու երջա­ ն ի կ , ի մ գավազանը բա ց թ ո ղ ե ց մի աստղ, ու ես ա նմիջա ­ պես հ ա ս կա ց ա , որ մ ի ծանր հանցանք ե մ գ ո ր ծ ե լ։ Ա ն մ ի ջա ­ պ ես մ ի որոտ ընդոստ , տ իրակա լ ու անողոք թրխ կոց լ ս վ ե ց , որ ը նմա ն էր ճակատագրի երկա թե ո տ ն ա ձ ա յն եր ի ն , շշմեց­ ր ե ց ի ն ձ ու խ ուլ Ա ստ ղ ա յին

թ ն դ յո ւն ո վ

ողջ հա մա կա րգը

տա րածվեց

տ ի եզ երքով

կո ւր ա ց ո ւց ի չ

փ ա յլ

մեկ։

ա րձա կեց,

պ տ տ վ ե ՜ց , պ տ տ վ ե ՜ց ու ա նհետացավ բ ո ց ե ր ի մ ե ջ։ Ա ն ա սելի մ ի տառապանք պատեց

ի ն ձ ։ Ես անմիջապես

դարձա ց մ ա հ բ ա ն տ ա ր կ յա լ, զսպ աշա պիկն հագին, հատակին պ ա ռ կ ա ծ Դարրել Աթեն դինգը։ Ու ես հա ս կա ց ա , թ ե ով ցած ք ե ր ե ց ինձ եր կն ք ի ց . հինգերորդ խցից էդ Մ ո ր ե լն ի ն չ-ո ր բան էր թ ր խ կա ց րել ի ն ձ ։

Ա յ ժ մ ես կփ ո ր ձ ե մ մ ի փոքր պ ա տ կ ե ր ա ց ո ւմ տալ ձեզ ժա ­ մա նա կի և տ ա ր ա ծո ւթ յա ն ա նընդգրկելի տ ա ր ա ծա կ ա ն ո ւթ յա ն մ ա ս ի ն , որը ես զգացիէ Օրեր անց ես Մ ո ր ե լի ն հա րց րեց ի, թ ե ինչ էր թրխկա ց ր ե լ, պ ա ր զ վեց , որ դա ե ղ ե լ.

«Ս թ են դ ի ն գ ,

ա յդ տ ե ՞ղ ե ս » ։

մ ի սովորա կա ն հարց է

նա

թ ր խ կա ց ր ել էր շատ

արագ, քա նի դեռ վերա կա ցուն գ տ նվելիս էր եղել միջա նցքի մ յո ւս

ծ ա յր ո ւ մ ։ Կրկնում ե մ .

թ ր խ կ ա ց ր ե լ։

Ո ւր ե մ ն ,

նա իր հարցը

հա սկա ց եք ի ն ձ .

հարվածների միջև ես դ ա ր ձյա լ սուրացի աշխարհը և դա րձյա լ մե տ ա ք սա պ ա ր ո ւր

շատ արագ էր

առաջին

և երկրորդ

դեպի

աստղային

քա յլեցի

ա յնտ եղ,

կ յա ն ք ի բ ո լո ր գաղտնիքները գիտ ենա լու ճանապ արհին հըպվ ե լո վ ա մեն մ ի հա նդիպա ծ ա ստ ղի։ Եվ առաջվա պես ք ա յ ­ լ ո ւ մ էի դարեր շա րունա կ։ Հետո դա ր ձ յա լ թր խ կո ց լ ս վ ե ց ' ճ ա ­ կատագրի երկա թե ք ա յլվ ա ծ ք ի թ ն դ յ ո ւ ն ը , և դ ա ր ձյա լ մի անա­ սե լի ց ա վ տիրեց ի ն ձ ու ես դ ա ր ձյա լ հ ա յտ ն վ եց ի Ս ե ն -թ վ ե ն տինի ի մ խ ց ո ւ մ ։ Դա էդ Մ ո ր ե լն էր թ ա կ ե լ երկրորդ ա ն գ ա մ։ Առաջին և երկրորդ հա րվա ծների միջև անցել էր վ ա յր կ յա նի հինգերորդական մ ա ս ը ։ Ոա յց ի մ ժա մա նա կի անչափելի տա ր ա ծա կա ն ո ւթ յա ն շնորհիվ վ ա յր կ յա ն ի հինգերորդակա ն մ ա ­ սի ը ն թ ա ց ք ո ւ մ

ես բ ա զ մ ա թ ի վ հ ա ր յո ւր ա մ յա կ ն ե ր ք ա յ լ ե լ

էի

աս տղեր ի մ ի ջո վ ։ Ը նթ երցող, ես գ ի տ եմ, որ վերը պ ա տ մա ծս

ա ն հ ե թ ե թ ո ւ­

թ յո ւ ն է թ վ ո ւ մ ։ Հ ա մ ա ձ ա յն ե մ ։ Դ ա ա ն հ ե թ ե թ ո ւթ յո ւն է։ Է^այց դա պատահել է ի ն ձ հետ և եղել է ա յնքա ն ի ր ա կ ա ն , որքան և իրակա ն են սպիտակ տ ենդով բ ռ ն վ ե լո ւ աստիճան հարբած մա ր դ ո ւ հա մ ա ր օձերն ու սա րդերը։ Ա մ ե ն ա շ ռ ա յլ հ ա շ վ ո ւմն եր ո վ էդ Մ ո ր ելին

անհրաժեշտ էր

առնվազն եր կո ւ ր ո պ ե , որպեսզի թրխ կա ցնի իր հա ր ց ը ։ թ ա յց և ա յնպ ես առաջին և վերջին հա րվա ծների ը ն թ ա ց ք ո ւ մ մ ի լ ի ո ֊ նավոր տարիներ անցան։ Ես ա յլև ս չէի կարող ք տ յ լե լ աս տղա ֊ ժ ն արահետով ի մ նախկին ա ն վ րդ ով բ ե ր կ ր ա ն ք ո վ , քանի որ ի մ մեջ բ ո ւ յն էր դրել ա նխ ուսափելի կանչի ն կ ա տ մ ա մ բ ո ւն ե ­ ց ա ծ սա ր սա փ ը , կա նչ, որն ի մ ողջ է ո ւթ յո ւն ը բ զ ի կ-բ զ իկ ա ն ե­ լ ո վ , նորից գա հա վի ժելո ւ է ի ն ձ

զսպաշապիկի

դժոխ քը։ Եվ

ա ստ ղային տ ա ր ա ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո ւմ ի մ թ ա փ ա ռ ո ւմ ն ե ր ի միլիո^֊

9B

նավոր տարիները վե րա ծվեցին սարսափի մ ի լի ոն ա վ ո ր տտ­ ր ի նե ր ի։ Եվ ա յդ ամբողջ ը ն թ ա ց ք ո ւ մ գիտեի, որ էդ Մ ո ր ե լի մատն է ինձ դա ժանաբար ս ե ղ մ ո ւ մ եր կրին ։ Ես փորձեցի խոս ել եդՒ հետ , խ նդրել, որ նա լ ռ ի ։ Թայը ա յն պ ի սի կ ա տ ա ր ե լո ւթ յա մ բ էի մ ա ր մ ի ն ս անջատել գ ի տ ա կ ց ո ւթ յո ւն ի ց , որ ա յլև ս չէի կ ա ­ րող նրան հա ր ո ւթ յո ւն տ ա լ։ Զսպաշապիկի մեջ ս ե ղ մ վ ա ծ ի մ մ ա ր մ ի ն ը մ ե ռ ա ծ էր, թեև ես դեռ ա պ ր ո ւմ էի ա յդ մա ր մն ին պատկանող գան դ ո ւ մ ։ Ւզուր էին ի մ ջանքերը ս տ իպ ելո ւ ոտ­ քիսt

որպեսզի

թրխ կա ցնի

Մ ո ր ե լի ն ։

ՏեՓականորեն

ես գի­

տ եի, որ ոտք ո ւ ն ե մ ։ Իա յց ի մ փորձն ա յնքա ն հաջող էր ա ն ­ ց ե լ, որ ա յն ո ւա մ ե ն ա յն ի վ ես ոտք չո ւն ե ի ։ Հ ե տ ո , — հի մա ես գ ի տ եմ, որ դա Մ ո ր ելն էր պարզապես ավարտել իր

Հ ա[*&ը

թրխ կացնե՛լը, — ես շա րունակեցի ի մ

ուղին աստղային աշխարհում և ինձ ա յլևս ոչ ոք չէր կա ն ­ չ ո ւ մ ։ Իսկ հետ ո, դեռևս ա յդ ն ո ւյն ճա նա պ ա րհին, ես թ մ բ ի ր ի միջից զգացի, որ ք ն ո ւմ ե մ և ա յդ ք ունը զարմ անալի անուշ է։ Մ ե ր թ ընդ մ ե ր թ ես շա ր ժ վո ւմ էի քնիս ուշա դր ո ւթ յո ւն

մ ե ջ * ը ն թ եր ց ո ղ ,

դարձրու ա յս բ ա յ ի ն Հ շա ր ժ վո ւմ էի։

Ես շար­

ժ ո ւմ էի ձեռքեր ս ու ո տ ք ե ր ս ։ Զ զ ո լ մ էի մ ա ք ո ւր ու փափուկ սավանների հ պ ո ւմը մ ա ր մ ն ի ս ։ Ինձ զգում էի առողջ և ուժեղ։ Ի նչ սքանչելի բան էր դա։ Ինչպես

ա ն ա պ ա տ ում ծարավիդ

մե ռն ո ղ մա րդիկ են ի րենց պ ա տ րա ն քներում տ ե ս ն ո ւմ ք չք չ ա ­ ցող շատրվաններ ու սառնորակ ա ղ բ յո ւր ն ե ր , ա յն պ ես էլ ես էի տ ե ս ն ո ւմ , որ ազատվել ե մ զսպաշապիկի կա պ ա նքներից, տ ե ս ն ո ւմ էի մ ա ք ր ո ւ թ յ ո ւ ն '

կեղտի

փոխարեն,

թա վշա նմա ն

առողջ մ ա շ կ ճ կողերս պատող կոպիտ մա գ ա ղա թ ի փոխարեն։ ք^այց ա յս ամենը ի մ պ ա տ ր ա ն ք նե ր ո ւմ , ինչպ ես դուք կ հ ա մ ո զ ­ վ ե ք , բ ո լոր ո վ ի ն ա յլ կերպ էին եր և ո ւմ ,

ոչ ա յն պ ե ս , ինչպ ես

նրանց։ Ա ր թն ա ց ա ։ Օ ՜հ, ես բ ո լոր ո վ ի ն ա ր թ ն ա ցա ,

բ ա1Ա ա1Ք^Իս

չբ ա ց ե ց ի ։ Խնդրում ե մ , մի բան հա սկա ց եք մ ի ՛ա յն , մ ն ա ց յա լը ինձ բ ն ա վ չզ ա ր մա ց ր եց ։ Ես ա յն ը ն կ ա լե ց ի որպես շատ ս ո վ ո ­ րական ու բնական մի բ ա ն ։ Ես' ես էի, հիշեցեք ա յ ս ։ P u ijg ես ծ ա ր ր ե լ Սթննդ]ւնգը չէի: Դարրել Սթենդինգը այնքա ն ը ն դ ­ հանուր բան ուներ ա յդ մ ա ր դ ո ւ հետ, որքան ընդհանուր բան 97 7

ՋՆ\

Լոնդոն, X հ.

կարող էր ունենա լ

Դարրել

Սթենդինգի

մա գ ա ղա թ ա ն մա ն

մաշկը ա յ դ նուրբ և առողջ մա շկի հետ ։ Եվ ես գաղափար էլ չո ւն եի ոչ մ ի Դարրել Սթինդինգի մ ա ս ի ն , և դա զարմա նա լի չէ, քանի որ Դարրել Սթինդինգը դեռ չէր ծ ն վ ե լ, և մինչև նրա ծնվելը դեռ դարեր էին գա լու և ա ն ց ն ե լո ւ։ Բ ա յց դուք ի ն ք ­ ներդ հա ս կա ց եք ։ Աչքերս փակ

պա ռկել էի ու

ծուլորեն ականջ

դրել ինձ

հասնող ձ ա յն ե ր ի ն ։ Դ ր ս ո լմ , քարե սա լերին համաչափ չր ըխ ­ կում

էին պ ա յտ ե ր ը ։

զրնգում էր,

զրահի

մետաղը

մ ետ Ամլական զրնգոց էին ա ր ձ ա կ ո ւմ

Մ ա րդկա նց զենք

ու

ձի ասա ր-

ք ե ր ը , ու ես կռա հեց ի , որ դ ր ս ո ւմ , լո ւս ա մ ո ւտ ն ե ր ի ս

տակով

ա ն ց ն ո ւմ է հ ե ծ յա լն ե ր ի խ ո ւմ բ ը ։ Եվ ա ն տ ա ր բ ե ր ո լթ յա մ բ մ տ ա ­ ծեցի, թ ե ո վ ք ե ՞ր են դրա նք։ Ինչ-որ տեղից ( ի դեպ , ես դի ­ տ եի, թ ե ո րտ եղ ից. հյո ւր ա ն ո ց ի բ ա կ ի ց ) լ ս վ ո ւ մ էին ս մ բ ա կ ­ ների զրնգացող ձ ա յն ե ր ը և ա ն հա մ բեր խրխնջոց, որը ես ա ն ­ միջա պես ճ ա ն ա չեց ի . դա ի մ նժույգ ն էր եփ գա լիս։ Հ ե տ ո Հ ոտ նա ձա յներ

ու շշուկներ.

ոտնա ձա յները

ասես

պ ա տ կա ռա նքով մ ե ղ մ ա ց վ ա ծ էին, իսկ ի ր ա կ ա ն ո ւմ մ ի տ ո ւ մ ­ նավոր

աղմկոտ,

որպեսզի

ես

ա ր թ ն ա ն ա յի , եթե

դեռ քնած

ե մ ։ Ես ք թ ի ս տակ ժպտացի ա յղ ծեր խ ա բ ե բ ա յի խ ո ր ա մ ա ն ­ կ ո ւթ յա ն վր ա ։ — Պ ո ն ս, — առանց աչքերս

բ ա ն ա լո ւ

հ ր ա մ ա յ ե ց ի ես , —

ջուր տ ո ւր։ Սառը ջուր, մ ի ա յն թ ե շուտ և շատ։ Երեկ ի ր ի կ ­ ն ա դ եմ ի ն չափ ից դուրս կոնծեցի և հի մ ա կոկորդս չո րա ցե լ է, ին չպ ե ս շիկա ցա ծ ա ն ա պ ա տ ո ւմ ։ — Բա յց ա յսօր դուք կարգին ք ն ե ց ի ք , — փնթփնթաց նա, մ ա տ ո ւց ե լո վ նախօրոք պ ա տրաստ ած ջրով լի գավը։ Ես նստեցի ա ն կ ո ղ ն ո ւմ , ա չքերս բա ց եց ի և եր կո ւ ձեռքո վ դա վը բ ռ ն ա ծ մո տ ե ց ր ի շ ո ւր թ ե ր ի ս ։

Ես խ մ ո ւ մ և մ ի ա ժ ա մ ա ­

նակ զ ն նում էի Պոնսին։ Ա յ ժ մ եր կո ւ հա ն գ ա մ ա ն ք նկատի ո ւն ե ց ե ք .

ես խ ո ս ո ւմ էի

ֆ րա նսերեն ու չէի գ ի տ ա կ ց ո ւմ , թե ֆրա նսերեն ե մ խ ո ս ո ւ մ ։ Մ ի ա յն բա վ ա կա նի ն ժ ա մա ն ա կ ա ն ց նե լո ւց հետ ո, վ ե ր ա դ ա ռ ­ ն ա լով ի մ մե նա խ ո ւց ը ես հիշեցի ա յդ դեպ քե ր ը , որոնց մ ա ­ սին հի մա պ ա տ մ ո ւմ ե մ ։ և հա նկա րծ կ ռ ա հեց ի , որ անընդհատ խ ո սել ե մ ֆ ր ա ն ս ե ր ե ն , ը ն դ ո ր ո ւ մ , 98

որպես ի սկա կա ն ֆ րա ն -

սիա ցի։ Ւսկ ես, Դարրել Ս թեն դինգս, ա յն մ ա ր դ ը , որ դր ո ւմ է ա յս

տողերը Ֆ ո լ ս ե մ

բանտի

Մ ա րդա սպ ա նների

Ս իջանցքի

խցերից մ ե կ ո ւ մ , ֆրանսերեն լեզ վին տ իրա պ ետ ում եմ մ ի ա յ! դպրոցական դասընթացի ս ա հ մ ա ն ն ե ր ո ւմ , ա յս ի ն ք ն ' մի կերպ կա րող ա ն ում եմ կարդալ

Ֆրանս երեն

դրբեր ու հա ն դե սն եր ՝

Ւսկ խ ոսել բ ն ա վ չ դ ի տ ե մ ։ Նույնիսկ ռ ե ստ ո ր ա ն ո ւմ կերա կուր պ ա տ վի ր ելի ս, ես ո չ մ ի շ տ էի ճշգրիտ ա ր տ ա սա ն ո ւմ կերա կրատեսակի ա նունը։ Բայց բավակա ն են ա յս շեղումները բուն ն յո ւ թ ի ց ։ Պոնսը կարճլիկ ու չորա ցա ծ մի ծերուկ էր։ Նա ծնվել էր մե ր տանըա յդ մա սին հիշատակվեց ն ույն այն օրը, որի մա սին ես պատ ­ մ ո ւ մ ե մ ։ Վ աթսուն տարեկանից ա վելի կ լի ն ե ր ։ Արդեն կո ր ց ­ րել

էր գրեթ՛ե բ ոլոր

ա տ ա մն եր ը ,

բ ա յց , չ ն ա յա ծ իր կա ղա ­

լուն ( ք ա յլ ե լ ի ս նա ծիծա ղելի կերսլուէ թ ռ չկ ո տ ո ւմ է ր) դեռևս ա ռ ո ւյգ էր ու շա րժուն։ Ւնձ հետ նա վ ե ր ա բ ե ր ո ւմ էր հ ա մ ա ր ­ ձ ա կ , մ տ եր մա կ ա ն տ ո ն ո վ։ Չէ՞ որ նա մե ր տանն ասլրել էր վա թսուն տարի։ Եղել էր հորս սպ ասա վորը դեռ այն ժ ա մ ա ­ նակ, երբ ես նոր էի ս ո վ ո ր ո ւմ ք ա յ լ ե լ , իսկ հորս մա հից հետո (Պ ո ն սը հետ ա յդ մւսսին էլ խ ոսեցինք ն ո ւյն օրըJ դարձավ ի մ սպ ա ս ա վ ո ր ը ։ Ոտքը հա շմվել էր Ւ տ ա լի ա յո ւմ , ճա կա տ ա մա ր ­ տի ժա մա ն ա կ,

երբ գրոհի էր անցել հեծ ե լա զ ո ր ը ։

նա հենց

նոր էր կարողացել հորս մի կ ո ղ մ ք ա շե լ, երբ նիզա կով խոց ե լ էին ազդրը, տապալել գետնին և տրորել ձիերի ս մ բ ա կ * ների տակ։ Թ եև վ երքերից ո ւժա սպ ա ռ, բ ա յց գ ի տ ա կ ց ո ւթ յո ւնը լ կ որցրա ծ հա յր ս ա յդ ա մենին ականատես էր ե ղ ե լ։ Ա յ ն ­ պես որ Պոնսը վա ստ ա կել էր գոնե հորս որդու հետ մտ ե ր ի մ լ ի ն ե լո ւ ի ր ա վ ո ւն ք ը ։ 9*լո ւ խը հա ն դի մա նա ն քո վ ճ ո ճ ե լո վ , Պոնսը ն ա յո ւ մ էր, թե ես ինչւզես ե մ խ մ ո ւ մ ջուրը։ — Նա անմիջապես տա քա ցա վ, դու լ ս ե ց ի ՞ ր , — ծիծա ղելով հարցրեցի ես ու գավը պ ա ր զ եր ի , նրան։ — ճ Ււ տ ձեր

հոր նման

ե ք , — վշտակեզ

հառաչանքով

ասաց նա ։ — Մ ի ա յն թե ձեր հա յրն հետո լր ջա ն ո ւմ էր, իսկ ձեզնից ա յդ բանը չի կա րելի սպ ա սե լ։ — ձորս

ստ ա մո ք սը

ն ո ւն ։ — Գինու մի

հիվա նդ

ումպ ի ց

էր, — ծաղրեցի ես

ն ո ւյն ի սկ

ծերու-

նրա հոդին բերանն

էր 99

գ ա լիսг Իսկ ա յդ ո ՞վ կշարունակի խ մ ե լ , եթե դրանից ոչ մի հ ա ճ ո ւյք չի զ գ ո ւմ ։ Մ ինչ մ ե ն ք զ ր ո ւցո ւմ

էինք,

Պոնսր

մ ա հճ ա կա լի մոտ

գտնվող բա ղկա թոռին դրեց ի մ հագուստ ր։ — Խ մեց եք , խ մ ե ց ե ք , տ ե ր ի մ , — ասաց ն ա ,— Դա ձեզ չի վնա սի։ Մ իև ն ո ւյն է, դուք առողջ ս տ ա մ ո ք ս ո վ էլ կ մ ե ռ ն ե ք ։ __ Ո ւր ե մ ն , քո կ ա ր ծ իք ո վ, երկա թե ս տ ա մ ո ՞ք ս ո ւ ն ե մ , — հարցրեցի ես, դիտ ա վորյա լ կերպ ով ձևա ցն ելո վ, թ ե իբր չեմ հա սկացել նրա ա կն ա րկր: — Եմ կ ա ր ծ ի ք ո վ — բարկա ցկոտ

տ ոնով

սկսեց

նա

բ ա յց և անմիջապես լռ ե ց , կռ ա հ ե լո վ , որ ծա ղր ո ւմ ե մ իրեն Ս եղմ ել ո վ կն ճռա պա տ ջր թ ո ւն ք ն ե ր ր , նա բ ա զ կա թ ո ռի թիկնա կին կ աիյեց ի մ նոր, սրախոխող եղած թ ի կ ն ո ց ր ։ — Ո ւթ հա րյուր դ ուկա տ ,

խ ա յթ ե ց ն ա ։ — Հազար դ1ուխ

այծ ու հա ր յո ւր գլուխ գեր ց ուլ մի թ ի կ ն ո ց ի հա մ ա ր , որպեսզի չ մ ր ս ե ք } Եմ տիրոջ ազնվա զա րմ ուսերին քսան ագարակ է ր ն կած։ — Եսկ այնտեղ հա ր յո ւր ա վ որ հարուստ ագարակներ ե ն , ե ր կ ո ւ֊ե ր ե ք դղյակ էլ վ ե ր ա դ ի ր , գուցե նաև

պ ա լա տ , — պ ա ­

տասխանեցի ես պ ա րզելով ձեռքս ու շոշափ ելով ի մ սուսերը, որը հենց նոր նա դրեց բազկւսթոռի նստա տեղին։ ՝— Զեր հայրն էլ իր բա րիքները շնորհիվ, — րն դհ ա տ ե ց ինձ

զավթեց

Պոնսր։ — ^այ ց

ուժեղ

եթե

ձեռքի

ձեր հայրը

կա րողա նում էր ղ ա վ թ ե լ, ասյա նա կա րողա նում էր նաև պ ա հ­ պանել ունեցա ծը: •Կ и տ եղ Պ ոն ե<ր Լռեց և ք մ ծ ի ծ ա ղ տալ ո վ Զարդարեց մ սրէi ՝ դո 4 ն կերպասից ի մ բաճկոնակը որր բ ավականին թանկ էր նս տել ։ Վ ա թ ԱՈ 1Լ դուկատ *ոյս փա լ ասի համար, մարդ կխեն ու ավել ի սկսեց տարածվել Պոնսր; — Զեր հայրն ավել ի շ ու տ գրողի ծոցը կր,ողարկեր բոլ որ ղերձ ակնե—

թանա , ----- ավելի

րին ո լ վ աշխաոոէ հ jib ան ե րին . քան թ ե ա յ դ ք ա ն

դ ր ա մ կ վճ ա -

րեր։ ե վ մ ե ր Հս յ դ ն վ ե լ ւ ս Պոնսն ին ձ նրան։ 100

օ գ ն ո ւ մ էյ,

միջոցին հագն վ ել

ա յ ս ի ն ք ն լ ոյ ն մ ի ջ ո ց ի ն Լն

շ արոլ նաէ

մ ինչ

ծաղրում

էր

Պոնս ,

բնա վ

էշ դժվար

բան

չէ

գուշա կելը,

որ դու

վերջին ն ո ր ո ւթ յո ւն ը չես լ ս ե լ , — խ որ ա մա ն կո ր ե ն ասացի ես։ Ծերունին ա ն մ իջա պես սրեց ականջները։ — Վերջին ն ո ր ո ւ թ յ ո ՞ւ ն ը , — հարցրեց ն ա ։ — Չ լի ն ի ՞ թե մի բան է պատահել անգլիական ա ր ք ո ւ ն ի ք ո ւ մ ։ — Ոչ, — օրորեցի ես գ լո ւխ ս։ — Ի դեպ, հա մար երևի

ն ո ր ո ւթ յո ւն

կէինի,

իսկ

դա

մ ի ա յն քեզ

մ յո ւս ն ե ր ի ն

վա ղուց

է

հ ա յտ ն ի ։ Ո ւր ե մ ն , ի ր ո ՞ ք , չես լ ս ե լ ։ Աքդ մա սին փ ս փ սո ւմ էին հո ւյն

փիլիսոփաները

դեռևս

երկու հազար

տարի առաջ։

Լե ն ը ա յդ ն ո ր ո ւթ յա ն պա տ ճա ռով էլ ես քսան հատ հարուստ ագարակ ե մ կ ր ո ւմ ուս երիս* ա պ ր ո ւմ ե մ ա ր ք ո ւն ի ք ո ւմ և դարձել ե մ ք ե ֆ չի ու պճնասեր մ ա ր դ ։ աշխարհը չափազանց

նողկալի

Գիտե ս, ի ն չ , Պոնս, մի վ ա յր

է,

մեր

կ յա ն ք ը ' շատ

տխուր մի բա ն , բ ո լոր մա րդիկ մա հկա ն ա ց ո ւնե ր են, իսկ երբ դու մ ե ռ ա ծ ես , դու*** Կարճ ա ս ա ծ' մ ե ռ ա ծ ես ։ Եվ ա հ ա վ ա ­ սիկ ( նողկանքից ու թա խ իծից խ ուս ա փ ելո ւ հ ա մ ա ր , մե ր օր ե­ ր ո ւ մ ինձ նման մա րդիկ որո\ա ւմ են ն ո ր ո ւթ յո ւն ն ե ր , կրքերի թ մ բ ի ր և զ վա ր ճո ւթ յո ւն ն եր ի մ ո լո ւ ց ք ։ —

^ա1Ց Դա

ն ո ր ո ւթ յո ւն է, տեր ի մ ։ Ին չ ի ՞ մ ա и ին էին

փ ս փ սո ւմ փիլիսոփաներն ա յդ անհիշելի ժա մ ան ա կներ ո ւ մ ; — Ա յն մ ասին, որ աստված մ ե ռ ե լ է, Պ ո ն ս, — հա նգ իստ վորու թ լ ա մր պատասխանեցի ե ս ։ — Մ ի ՞ թ ե չդիտեիր ա յդ մ ա ­ սին։ Աստված մ ե ռ ե լ է, ես ևս շուտով կ մ ե ռ ն ե մ , և հենց դրա համար էլ ուսերիս քսան հատ հարուստ ագարակ եմ կ ր ո ւ մ ; —

Աստված

ողջ է, — կ ր ք ո տ ո ւթ յա մ բ

բա-ցականչեց

Պոն-

ս ր ։ — Աստված ողջ է և մոտ իկ է նրա արքա (ութ քունը- Աոտիկ է, լսո ւմ եք , տեր ի մ ։ Թերևս հենց վաղր չինի նրա ա ր­ ք ա յո ւթ յո ւ ն ը և երկիրն էլ փոշի դառնաւ —

Ա յդպ ես Հին Հ ռ ո մ ի քրի и տոն ե ան երն էին ասում\ Պ ո ն ս ,

երբ Ներոնր իր զ վա րճությա ն համար նրանցից ողջակեզ ջա­ հեր էր и արքոււ՛ Պոնսր խ ղ ճ ա հ ա ր ո ւթ յա մ բ լի մի հայա ցք նետեց վ ր ա ս . —

Շատ բան

հա ո աչ ե ց ն ա z — իհարկե, ձեզ

հ ե տ։

իմանալր Օւ

ւ ղն դե ց իք են

ախր ձերը,

Օձուտ,

հիվանդությունից մ իշ տ ս։ սել

և ինձ,

որ դու ք

եւ!

դա.

ծերանաս,

էլ վ ատ ^ ‘Այց

է է— ԴՈԼԲ

բ >(յ,ր2 տ վ ե $ ի յ

ա и տ ղ ։ս գի տ ո \թ ։ ու ն Լ

թ վա-

բ ա ն ո ւթ յո ւն եք ս ո վ ո ր ել Վ ե ն ե տ ի կ ո ւմ , պոեզիա և ուրիջ շատ հ ի մ ա ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ' Ֆ լ ո ր ե ն ց ի ա յո ւ մ ։ ա ս տ ղ ա գ ո ւշա կ ո ւթ յո ւն ' Պ ի ֊ զ ա յո ւ մ և չ գ ի տ ե մ > թ ե ուրիշ ինչ

խ ելա հեղ

*հերմա նիա յո ւմ։

Թ ք ե լ ե մ ա յդ փ իլիսոփ ա ների վր ա ։ Ես ձեզ բա ն~~նմ աս ո ւ մ ։ տեր ի մ , ես ' Պոնսս, ձեր ծա ռա ն, հա շ մա ն դա մ ծե րո ւն ի ս , որը տառերը չի տ ա ր բե ր ո ւմ նիզակի պոչից, ես ձեզ ա ս ո ւմ ե մ , որ ա ստվա ծ ողջ է և շատ շուտով դուք կկա նգնեք

նրա առջևt —

V թ ա փ վ ե լո վ , նա հա նկա րծ լ ռ ե ց ու ա վ ե լա ց ր ե ց . — Ա յն ք ա հ ա ­ նան, որի մա սի ն ա ս ո ւմ էիք, ս պ ա ս ո ւմ է, թե դուք երբ եք վեր կեն ա լո ւ։ Ես Զիջեցի,

որ ի ս կ ա պ ե ս , քա հա նա յի ն հանձնարարել էի

ա յց ե լե լ ա յս օ ր ։ — Են չ ո ՞ւ շուտ չ ա սա ց ի ր , — բա ր կա ցա ծ հարցրեցի ես։ — Իսկ ի ն չ ո ՞ ւ , — ուսերը թ ո թ վ ե ց Պո ն սը ։ — Միևնույն, է, նա արդեն երկու ժա մ է ս պ ա ս ո ւմ է ձեզ։ — Ինչո՞ւ շարթնացրիր ի ն ձ ։ Նա հա նդիմա նա կա ն հ ա յա ց ք ո վ ի ն ձ ն ա յե ց ։ — Ինչպե՞ս ա րթնա ցնեի, երբ դուք հազիվհազ հասաք ձեր մա հճ ա կա լի ն ու անընդհատ կ ա ն չ ո ւմ

էիք

ա քլորից էլ լա վ .

«Ե րգիր, կ ո ւկ ո ւ, երգիր կ ո ւկ ո ւ, կ ո ւկ ո ւ, կ ո ւկ ո ւ, կ ո ւկ ո ւ, երգիր կ ո ւկ ո ւ, երգիր կ ո ւկ ո ւ, երգիր կ ո ւկ ո ւ, երգիր կո ւկո ւ» ։ Նա ա յս ա նիմա ստ կրկներդը ձգեց ականջ ծա կող, խռպոտ ֆ ա լց ե տ ո վ , ծա ղրալից ն ա յե լո վ վր ա ս։ Շատ

հավանական է,

որ պ ա ռկե լի ս ես երգել ե մ ա յ դ երգը։ — Դ ու լա վ հ ի շո ղո ւթյո ւն ո ւն ե ս , — չ ո ր ո ւ թ յա մ բ նկատեցի ես , ուսերիս ա ռ ն ելո վ ս ա մ ո ւ յր ե թ ի կ ն ո ց ը , և ն ո ւյն պահին դա նետեցի Պոնսի գ իրկը» Պոնսը մ ռ ա յ լ ա դ ե մ օրորեց գ լո ւխ ը ։ — Արտակարգ հի շո ղ ո ւթ յո ւն հա րկա վոր չէ. դուք ախր ա յգ «կո ւկ ո ւն » առանց ձեր ձ ա յն ը խ ն ա յե լո ւ մ ի հազար

ա նգա մ

երգած կ լի ն ե ք , դրա հա մա ր էլ ամբողջ հյո ւր ա ն ո ց ի կենվորները նետ վեցին դեպի ձեր դուռն ու

սպառնա ցին

սպանել

ձեզ, որովհետև ոչ ոքի թ ո ւ յ լ չէիք տալիս ք ն ե լ ։ Իսկ երբ ես, ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ , չկանչեցիք ինձ ու

պ ա ռկե ց ր ի ,

մփ՞թե

չկա ր գ ա դր ե ցի ք,

դուք տեղնուտեղը

որ եթե

ետ

սատանան ա յս

կո ղմ եր ը երևա, հ ա յտ ն ե մ , թ ե նորին պ ա յծ ա ռ ա փ ա յլո ւթ յո ւն ը 102

քնած է: Եվ մ ի ՞թ ե դուք դա րձյա լ ետ չկա նչեցիք ինձ և, ա ր ֊ մո ւն կի ս մոտ ձեռքս ա յնպես ս ե ղ մ ե լո վ , որ ա յսօ ր ա մ բ ող ջս֊ վին կապ տուցների մեջ է,

չ հ ր ա մ ա յե ց ի ք .

((Եթե ս ի ր ո ւմ ես

կ յա ն ք ը , հ յո ւթ ե ղ միսն ու տաքուկ օջախը, ոչ մի պատրվակով չհա մա ր ձա կվես առավոտ յա ն արթնա ցնել ի ն ձ ։ Սարող ես հ ա ֊ նուն մի բանի մ ի ա յն ինձ ա ր թ ն ա ց ն ե լ»։ — » անուն ի ն չի ՞ , — հարցրեցի ես, որովհետև ոչ մի կերպ չէի կա ր ո ղ ա ն ո ւմ հիջել, թե ինչի մա սին ե մ ա յն Ժամանակ մ տած ե լւ: ֊

այն հանուն Մ ա ր ի ն ե լլի ա նունով սև անգղի սըր-

տի, — ասացիք դ ո ւք։ — Ս ի ա յն հանուն Մ ա ր ի ն ե լլի ի դեռևս տաք և ոսկե

սկուտեղի վրա դրված սրտի։ Սկուտեղն ա ն պ ա յմա ն

ոսկե պետք է լի ն ի » , — ասացիք դ ո ւք։ Ւսկ արթնացնեի ((Երգիր կո ւկ ո ւ,

երգիր

ես պետք

կո ւկ ո ւ,

է ձեպ

երգիր

կուկու»

եր գ ելո վ: Եվ դուք տեղնուտեղը ինձ սո վ որեցրիք $Երգիր կ ո ւ ֊ կու, երգիր կո ւկ ո ւ, երգիր կուկու» երգել։ Եվ հենց որ Պոնսն արտասանեց ա յդ ա նունը, ես ան մ ի ֊ ջասլես հասկացա, որ խ ոսքը նույն ա յն քահա նա Մ ա ր ի ն ե լլի ի մա սին է, որն արդեն երկու ժա մ ձ ա ն ձր ա ն ո ւմ է ի մ ը ն դ ո ւն ա ֊ բ ա ն ո ւմ ։ Երբ Մ ա ր ի նե լլի ն

ներս

մտ ա վ

ու,

բ ա ր և ելի ս,

ինձ

կոչեց

ի մ լրիվ տ իտ ղոսով, ես հասկացա նաև մ ն ա ց յ ա լ ը ։ Ես կոմս Պփլ դը Ս ե ն ֊Մ ո ր ն էխ (բ ա ն ը ն ր ա ն ո լմ ն է, որ ես ա յն ժ ա մ ա ֊ նակ դիտեի և հ ե տ ա գ ա յո ւմ հի շում էի լո կ ա յն , ինչ ա նցնում էր ի մ արթուն գ ի տ ա կ ց ո ւթ յա մ բ ) ։ Ջահանան իտ ալացի էր, բա վա կա նին թ ո ւխ ,

ոչ այնքան

բարձրահասակ և չափ աղանց ն ի հա ր ա կա զ մ' ոչ տյն է շ ա ր ո ւ֊ նավական ծ ո մ ի ց , ոչ ա յն է շարունակական անհագ, բ տ յց ոչ մա ր մն ա կա ն ս ո վ ի ց ։

Նրա ձեռքերը փոքրիկ էին և թ ո ւ յ լ , ի ն չ-

պես կանացի ձ ե ռ ք ե ր ։ Սայց ա չքե"ր ը ։ Խ որամանկ էին, կ ա ս ֊ կ տ ծ ա մ ի տ , միշտ կկո ց վ ա ծ, 1 ֆով,

Ֆ ր ա ն ս ի ա յի

Ջեկ

Լոնդոնը

պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ի ց

միջնադարին գործող

հա յտ ն ի

ծանր կոպ ե ր ո վ, չար էին ժա ն֊ 1

բավարար

անձանց

գրողների

տվել

լա փ ուէ է

ծանոթ

Ա ինելոլ

ֆրա նսիա կա ն

ա նուններճ

|ը Սեն-Մոր,

1

հետ եան-

գ ր ա կ ա ն ո ւթ յա ն

Ժուանւլիլ,

Վիլլարդուեն, Գոնկուր: 103

տա քիսի աԱ*երի պ ես, և մ ի և ն ո ւյն ժա մ ա ն ա կ ' արևի տակ տաքացող մո ղ ե ս ի աչքերի նմա ն հոգնատանջ։ — Դուք ս տ իպ ո ւմ եք մե զ ս պ ա ս ե լ, կ ո մս դը Ս ե ն - Մ ո ր , — ասաց նա у հենց որ Պոնսը, հն ա զ ա ն դելով հ ա յա ց ք ի ս , դուրս եկա վ ս ե ն յ ա կ ի ց ։— ն ա , ո ւ մ ես ծ ա ռ ա յո ւմ ե մ , արդեն կ ո ր ց ­ ն ո ւմ է իր հա մ թ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ը ։ —

Կամաց,

կամաց,

տ երտ եր, — բ ա րկա ցա ծ ընդհատեցի

նրան։ — ^ hlb v* ոՐ Դոլ Հէմա Հ ռ ո մ ո լ մ չես գ տ ն վո ւմ։ — Իմ սր բա զնա գույն տ ե րը, * , —■սկսեց նա։ — Հավանական է, որ քո սրբա զնա գույն տերը ի շխ ո ւմ է Հ ռ ո մ ո ւ մ , — դա րձյա լ ընդհատ եցի

ե ս ։ — Սա կա յն

մ ե ն ք հիմա

Ֆ ր ա ն ս ի ա յո ւմ ն են ք ։ Մ ա ր ի ն ե լլի ն խոնարհաբար հակեց դչուխը, բ ա յց նրա աչ­ ք ե ր ո ւ մ բ ոցկլտ ա ց չա ր ո ւթ յա ն կրակը։ — Իմ

սրբա զնա գույն

տերը

Ֆ ր ա ն ս ի ա յի

գ ործերով ևս

մ տ ա հ ո գ վ ո ւմ է, — ասաց նա ա ն վ ր դ ո վ ։ — Աքդ դաման ձեզ հ ա ­ մա ր չէ։ Իմ տերն ա յլ

ծրագրեր ո ւն ի ։ — նա Լեզվով լպ ստ եց

էր F արակ շ ր թ ո ւն ք ն ե ր ը ։ — Ս>ձէ ծրագրեր, թե նրա վ ե ր ա բ եր ­ յ ա լ , և թե ձ ե ր . . . Իհարկե, նա նկատի ուներ Ա կվիտ ա նյա ն վերջին հերցոգ ժ ո ֆ ր ո ւ ա յ ի ա յր ի ի ն , մ ե ծ հերցոգուհ ի Ֆ ի լ ի պ պ ա յի ն ։ Սայց թեև Ֆ ի լի պ պ ա ն մեծն հերցոգուհի էր և ա յր ի , մի և ն ո ւյն ժամանակ նաև կին էր, երիտ ա սա րդ, կեն սուրա խ , գեղեցիկ և ի մ կա րծի ք ո վ, ինձ հա մա ր ստ եղծվ ա ծ մի կին։ — Իսկ ի ՞ն չ ծրագրեր են դրանք, — կ ո պ տ ո ւթ յա մ բ հա ր ց ­ րեցի ես ։ —

Ծրագրերը խորն են ու ըն դա ր ձ ա կ, կ ո մ ս դը Ս ե ն -Մ ո ր ։

Ա յն ք ա ն խորը և ը ն դա րձա կ, որ ինձ վ ա յե լ չի լի ն ի մտ մ տ ա լ դրանց վրա , ա ռա վել ևս քննա րկել ձեզ հետ , կ ա մ որևէ մեկ ո լրիշի Հետ։ — 0 հ, ես գ ի տ ե մ , որ ս պ ա ս վ ո ւմ են մ ե ծ ի ր ա դ ա ր ձ ո ւթ յո ւն ­ ներ և հողի տակ արդեն շա ր ժ վ ո ւմ են լո ր ձ ա ծ ա ծ կ ճ իճ ուն երը։ — Ինձ նախազգուշացրել են, որ դուք հ ա մ ա ռ մա ր դ եք, բ ա յց ես պետք է կա տարեի հր ա մ ա ն ը ։ Մ ա րին ելլին

ոտքի ե լա վ ,

ն ո ւյն պ ե ս ոտքի կա ն գ ն եց ի։ 104

պ ա տ րա ստ վելով գ ն ա լու,

և ես

— Ես ա ս ո ւմ էի , որ դա անօգուտ է, — շարունակեց նա։ — Սա կա յն ձեզ շնորհվել է ձեր վճիոը փ ոխ ելու վերջին մի հ ն ա ­ ր ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ։ Եմ սրբա զնա գույն տերը արդա րամիտ է ն ո ւյն ֊ ք ա ն , որքան ի ն ք ը ճ ա ր դ ա ր ա մ տ ո ւթ յո ւն ը ։ — Եմտածեմ,

կ մ տ ա ծ ե մ , — անհոգ

մի

երանգով ասացի

ես, նրան ո ւղ ե կ ց ե լո վ դեպի դուռը։ նա քարա ցա ծի պես կանգ առավ։ — Մ տ ա ծելո ւ

մ ա մ տնակն

արդեն

սպ ա ռվել

է, — ասաց

նա ։ — Ես եկել եմ ձեր վճիռն ի մ ա ն ա լո ւ հա մ ա ր ։ —

Ես կ մ տ ա ծ ե մ , — ^թ^նեցի ես, և փ ո ք ր ֊ի ն չ լռ ե լո ւց հ ե֊

տո ւսվ ելա ցր ի, — Եթե ա յդ դ ա մ ա յի ծրագրերը չհա մը ն կն են իմ ծրագրերի հետ, ծրագրերը տերը չէ։

ա յդ

դեպ քում,

իրա կա նա ն։

հնարավոր է,

ձեր

Որովհետ և հՒւՒր> տ երտ եր,

տիրոջ նա ի մ

— Գոլք չեք ճ ա ն ա չո ւմ ի մ տիրոջը, — ահեղ տոնով ասաց նա։ — Եվ նրա հետ ծա նո թա ն ա լու ա մենաչնչին իսկ ց ա ն կ ո ւթ յո ւ ն ր չ ո ւ ն ե մ , — կտրուկ վրա բերեցի ես։ Սան գնած ականջ դրեցի ճռռացող ա ստ իճա ններով թ ե թ և ո ­ րեն իջնող բա ն սա ր կո ւ ք ա հա նա յի մ ե ղ մ ոտ ն ա ձա յն եր ի ն։ Եթե ես փորձեի մա նր ա մա ս նո ր են նկարագրել ա յն ա մ են ը , ինչ ինձ վիճա կվեց տեսնել հաջորդող

գիշերվա առաջին կեսին,

Ս ե ն ֊Ս որն էի, գիրք։ եմ

Բա յց

ապա

չէր

Լ и շա տ

բան

գրեթե

ամեն

թ ողնում

ճակվել

լսել ,

որ

բաց

մ ա հ ա պ յա տ ի ժ ն

տ ոլու

հո ւշհրը ,

չեն

ես կոմս Գիլ տասը

եմ թ ողնում■ ՚ ա վելի

բան,

դս,ւ տ ա պ ալ, ս ո յ ա լ ը Հւ ո ն ե

քանի

բավա կա նա ցնի

որս/ե՜ս ղի իր

ա յդ օրվա ը ն թ ա ց ք ո ւմ և օրվան

քանի

որ

դեռևս

հետաձգեն

ա յն

հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւ թ յ ,ո ւ ն

ճիշտ * Р ШЭ ինձ

վի֊

չի

պա աճա ռով,

ունենա

ա վա ր֊

ա յդ պ իսի

Կա լի ֆո ընի ա յո ւմ

դը

այսպ իսի

բաներ

ա նում։ Փարիղը,

Նեղ/ի կ

ես

ւի ո ղ > "Օները

տ ա ր ի աքի չլսվա ծ

որ

ու

տեսա լևցու ն

հիգ իենա յի

աղտ ոտ

ա յդ էին

մեր

հինա վուրց

օրը,

աղբով դա րում

կթվ֊ա յ ին.f թ ւս յց

ա յս

ու

Փարիզն

կեղտով,

անք դր <

ամեն ը

ես

և

էր-

սա նի֊

չտ եսնվա ծ պետք

է

ու

բաց

թ ո ղ ն ե մ ։ Ես պետք է րաց թ ո ղ ն ե մ ա յդ օրվա բ ոլոր ի ր ա դ ա ր ­ ձ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը , քաղաքի պա րիսպներից դուրս հ եծ յա լ զ բ ո սա ն ֊ 105

ֆԸ> Ֆո լգ ո դը Մ են գի կ ա զ մ ա կեր պ ա ծ սքա նչելի քղոնակատա֊ ր ո լ թ յո ւ ն ը , չկերա

այն խ նջււլյքը ,

ու չ խ մ ե ց ի ։

որի

ժա մանակ եր

Կնկարագրեմ

մ ի ա յն

գրեթե ոչինչ

ա յգ

ա րկա ծների

ավարտը, ա մ են բան սկս վեց այն ժա մա ն ա կ, երբ ես կա ն գ ֊ նա ծ, կ ա տ ա կո ւմ էի ն ո ւյն ա յն Ֆ ի լի պ պ պ յի հ ե տ . ..

0 ',

տեր

ա ստ վա ծ, ինչ լա վ ի կ ն էր ն ա ։ Ոտքից գլուխ ա զնվա զարմ դա ֊ մա,

ս ա կ ա յն , դրան ա վ ելա ց ր ա ծ,

և դրանից բ ա ց ի ,

միշտ և

ամեն ի ն չ ո ւ մ ՝ կին։ Մ ե ն ք անկեղծ կ ա տ ա կո ւմ ու

ծ ի ծա ղ ո ւմ

էինք, իսկ մեր

շուրջը պ տ տ վո ւմ էր ուրախ ա մ բ ո խ ը ։ Ոայց մ ե ր կատակների տակ թ ա ք ն վ ա ծ էր ա յն տ ղա մա ր դո ւ և կնոջ լա ր վ ա ծ զգուշա­ վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը , որոնք արդեն անցել են սիրո շ ե մ ք ը , բ ա յց դեո վստահ չեն փոխադարձ զ գ ա ց մ ո ւն ք ն ե ր ո ւմ ։ Ես չ ե մ նկարագրի Ֆ ի լի պ պ ա յի ն ։ Մ ա ն ր իկ ,

զ ա րմա նա լիորեն

բ ա ր ե կ ա զ մ ...

Ոչ,

ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ , ես ինձ կ զ ս պ ե մ ։ Մ ի խ ո ս ք ո վ , նա ինձ հ ա ­ մա ր աշխարհի եզակի կինն էր, և ես բ ն ա վ չէի մ տ ա ծ ո ւ մ այն մ ա ս ի ն , որ ա լեհեր ծ ե րո ւն ո լ երկար բա զ ո ւկը Հ ռ ո մ ի ց կարող է պարզվել ամբողջ Ե վ ր ո պ ա յո վ մ ե կ , որպեսզի բաժանի ինձ ի մ սիրա ծ կնոջից։ Հա նկա րծ իտ ա լա ցի

Ֆո ր տ ի ն ի ն շշնջաց ականջիս.

— Զեզ հետ մի մա ր դ է կ ա մ ե ն ո ւ մ խ ո ս ե լ։ — Թ ո ղ սպ ա սի,

մինչև ժա մա նա կ գտ նեմ ա յդ

մա րդուն

տ ր ա մ ա դ ր ե լո ւ, — կոպիտ պատասխանեցի ես ։ — Ես ոչ ոքի չ ե մ ս պ ա ս ո ւ մ , — ն ո ւյն քա ն կոպիտ պ ա տ ա ս­ խանեց նա։ Երա կներումս ա ր յո ւն ը ե ռ ա ց , և ես հիշեցի քա հա նա Մ ա ­ րին ե լլի ին ու Հ ռ ո մ ո ւ մ նստած ալեհեր ծ ե ր ո լն ո լն ։ Ես հ ա ս կ ա ­ ց ա ։ Ա մեն բան սա րքա ծ

էր։

Ա հա վա սիկ

երկար

բա զ ո ւկը ,

Ֆորտ ին ին ալարկոտ ժպ տ ում էր ն ա յե լո վ ուղիղ դ ե մ ք ի ս , մ ի ն » ես մ տ մ տ ո ւ մ էի, թ ե ինչպես վ ա ր վ ե մ , և ա յդ ժպիտը ծաղրա­ կան էր ու հանդուգն։ Հա տկապ ես հի մա ես ինչ գնով էլ լին եր պետք է պ ա հպ ա ֊ նեի ս ա ռ ն ա ր յո ւ ն ո ւ թ յո ւ ն ս ։ Ոա յց ինձ արդեն տ ի ր ո ւմ էր բ ո ս ո ­ ր ա գ ո ւյն կ ա տ ա ղ ո ւթ յո ւն ը ։ Ո ւր ե մ ն , ահա թե ինչ է սա րքել այդ տերտերը, տ ոհմա կա ն իր ողջ հ ա ր ս տ ո ւթ յո ւն ը ք ա մ ո ւն տված ե մ ի ա յն բարձրագոչ անունը պահպանած Ֆորտ ին ին վերջին վեց

106

տարիներին մեզ մոտ ժա մա ն ա ծ իտ ա լա ցիների մեջ հ ա մ ա ր ­ վ ո ւմ էր լա վ ա գ ո ւյն ս ո ւս ե ր ա մ ա ր տ ի կ ը ։ Ա յ ս պ ե ս , ո ւր ե մ ն , ա յ ֊ սօ ր Հ Ֆորտ ինին է։ Եթե նա անհա ջողությա ն մ ա տ ն վ ի , ապա ալեհեր ծերունու հր ա մ ա ն ա վ վաղը կհա յտ նվ ի մի նոր կ ռ վ ա ­ զան, իսկ վ ա ղը չէ մ յ ո ւ ս ոչինչ չկարողանան

օ րը' մ ե կ ուրիշը։ Իսկ եթե նրանք

ա ն ե լ,

աս/ա ռ ա մի կ մա րդա սպ ա նը մ ե ջ ֊

քիս մի դանակ կ թ ր ի կ ա մ մ ե կ ուրիշը ի մ գինուն կա մ հացին թ ո ւյն կխ ա ռնի։ —

Զբաղված ե մ , — ւսսացի ե ս ։ — Հ ե ռ ա ց ե ք ։

— Ես ձեղ հետ անհետաձգելի դործ ո ւ ն ե մ , — պնդեց նւս։ Մեղ Համար էլ ա նն կա տ ելի , մ ե ն ք ձա յնե ր ս բարձրա ցրինք և Ֆի լի պ պ ա ն լ ս ե ց ։ — չե ռ ա ց ի ր ա յստ եղի ց, իտա/ացի շո ւն , — ւսսացի

ես։ —

Մ ի ' ւթհգստա ի մ շ ե մ ի ն / Եи քիչ հետո հախիցդ կգ ա մ ։ — Լուսինն

արդեն դուրս

ե կ ա վ , — ւղատասխանեց

Խոտը լա վ է, չ ո ր ։ Տողը դեռևս չի ի ջել։ Լ՛ճակից

նա։ —

ձախ, նետի

թռիչքն հե ռ ա վ ո ր ո ւթ յա ն վրա , խաղաղ ու մ ե կուսի մի и ք ա ն ֊ ժ ւ Ւ մարգագետին կա։ — Շ ա տ ո վ ես

կկա տ ա ր եմ ձեր

ց ա ն կ ո ւ թ յո ւ ն ը , — ձա յնս

ցածրացնեքով, ս ր տ ն ե ղ ո ւթ յա մ բ ասացի ես։ Սայց նա ինձնից պոկ չեկաւէ։ Ա յդ պահին խոսեց Ֆ ի լի պ պ ա ն , և ա յդ բա ռերը հագեցված էին հա զվա գյուտ խիզւսխությ ա մ բ ու երկա թե կ ա մ ք ո վ ։ — կատ արեցեք

ույդ

պարոնի

Հիմա ևս մի լա վ դաս տվեք նրան։ հովանի լին ի ձ եզ ։ — Նա լռ ե ց ,

ց ա ն կ ո ւ թ յո ւ ն ը , Եվ թ ո ղ

Ս ե ն ֊Մ ո ր ։

հա ջողությունը

ապա ձա յն ւովեց իր ք ե ռ ո ւ ն '

Ժան դր Ժ ու.անւէիլին, ա ն ժույցի Ժ ո ւա ն վ իլն եր ի տոհմի շա ռա ֊ էէիզն երի ց մ ե կ ի ն , որն այդ պահին անցավ մ ե ր մ ո տ ո վ ։ — Եվ թ ո ղ հա ջողությունը հովանի

լին ի

ձ եզ , — կրկնեց

նա և, թ ե ք վ ե լո վ ականջիս, շշնջաց. — Իմ սիրտը ձեզ հետ է, Ս ե ն ֊Մ ո ր ։ Շուտ վեր ա դա ր ձեր ։ Ես ձեզ կ ս պ ա ս ե մ մ ե ծ դ ա հ լի ­ ճ ո ւմ ։ Ես յո թ ե ր ո ր դ ե ր կ ն ք ո ւմ էի։ Ես ք ա յ լ ո ւ մ էի ա մպ երի վ ր ա ֊ յո վ ։

Առաջին անգամ նա ուղղակիորեն ասաց իր սիրո մ ա ­

սին։

Եվ ա յս բերկրա նքը ինձ

ա յնպ իսի ուժ

տվեց,

առաջ ոչինչ էին թ ե կ ո ւզ մե կ դյուժին Ֆո ր տ ի ն ի ն ե ր ,

որ ի մ թեկուզ 107

մ ե կ դյուժ ին Հ ռ ո մ ո ւ մ նստած ալեհեր ծերունիներ։ Ժա ն դր ժ ո լա ն վ ի լը և Ֆ ի լի պ պ ա ն կորան

ա մբոխ ի մ ե ջ ,

ի սկ ես ու Ֆորտ ին ին հենց ոտքի վրա պ ա յմ ա ն ա վ ո ր վ ե ց ի ն ք ա մեն բանի մա սին և բ ա ժ ա ն վեց ի նք , որպեսզի մա ր տ ա վ կ ա ­ ներ գտ նելով, դ ա ր ձյա լ հանդիպենք լճ ա կ ի ց ա յն կ ո ղ մ ընկած մարդագետն ո ւ մ ։ Սկզ բ ո ւմ ես որոնեցի Ռ ո բ եր էանֆրանկին, իսկ հետո Հա ն. րի Բ ո հեմո ն ի ն ։ Բայց մինչև նրանց գտ նելս,

ես հանդիպեցի

ծղ ոտ իկին , որն ի ն ձ ց ո ւյ ց տ վեց, թ ե դեպի ուր է փ չո ւմ ք ա ­ մին և իսկա կա ն փ ոթորիկ կա նխ ա գուշակեց։ Ծղոտիկի ա նոլ նր Գ յո լի դր Վ իլլա րդուեն էր. ես ՛ճանաչում էի ա յդ անտաշ գա֊ վա ռա գ ուն , նա վերջերս էր եկել պա լա տ , բ ա յց դա նրա Ь չէէ՛ խ ա նգա րում անբարիշտ

աքաղաղ լ ի ն ե լո ւ ։

նա

էր։ Երար շատ մոտ տ եղադրված երկն ա գ ույն տակուցներր

կարմրահեր աչքերի ս պ ի ֊

կա րմրա վուն երանգ ո ւնեին, ի սկ մա շկր , ի ն չ֊

պես բ ո լոր կա ր մ ր ա հե ր ն ե ր ի ն ր ,

կա ր մ իր

էր

ու

պեպենոտ։

Ա մ ե ն ի ց շատ նա խաշած խեցգետին էր հի շե ց ն ո ւմ։ Երբ ա ն ց ն ո ւմ էի նրա մ ո տ ո վ , նա արագ շրջվեց ու հրեց ի ն ձ ։ 0 հ, բն ա կա նա բար նա ա յդ բանը մ ի տ ո ւմ ն ա վ ո ր արեց։ Եվ անմիջապես չա ր ա ն ա լո վ , ձեռքը սուսերին տարավ ու ն ե տ վեց վ ր ա ս ։ «Գրողր

տ ա նի, — մտ ա ծեց ի

ե ս ։ — Ա յդ

ծե բունին

բավա֊

կանաչափ գործիքներ ունի և մի և ն ո ւյն ժա մ ա ն ա կ ' տ ա ր օր ի ­ նակ գ ո րծիքն եր», իսկ բ ա ր ձ ր ա ձ ա յն , բ ա ր եկ իր թ կերպ ով խ ո ֊ ն ա ր հ վ ե լո վ , ասացի ա յդ ա քա ղ ա ղին . — Ներեցեք

իմ

ա ն շն ո ր հ ք ո ւթ յո ւն ը ։

Ա*ևղ ավորը

ես էի։

Խ նդրում ե մ ներեցեք ի ն ձ , Վ ի լլա ր դ ո ւե ն ։ Սա կայն նրան խ ա ղա ղեցնելը ա յնքա ն էլ դյուրին բան չէր։ Եվ մ ի ն չ ն ա կա տ ա ղությա ն մ ո լո ւց ք ի մեջ ծուղրուղու էր կ ա ն ­ չ ո ւմ , ես նկատեցի Ռ ո բ եր էանֆրանկին, մոտ կանչեցի նրան ու բացա տ րեցի բանի է ո ւ թ յո ւ ն ը ։ — Ս ե ն -Մ ո ր ը ձեզ լրիվ գ ո հա ց ո ւմ է տ վ ե լ, — վճռ եց էանֆր ա ն կ ը ։ — Նա ձեզանից ն ե ր ո ղ ո ւթ յո ւն է խ ն դ ր ե լ։ — 0 հ,

այո , — դ ա ր ձ յա լ

դա րձյա լ խ ն դ ր ո ւմ ե մ ձեզ, շն ո ր հ ք ո ւթ յո ւն ը ։ Հա զար

108

սկսեցի ես սիրա լիր տ ո ն ո վ, — Վ ի լլա ր դ ո ւե ն ,

անգամ

ներեցեք ի մ ա ն­

ն ե ր ո ղ ո ւթ յո ւն

ե մ խ ն դ ր ո ւմ ։

Ես ե մ մ ե ղ ա վ ո ր ը , թեև ի մ արարքը մ ի տ ո ւմ ն ա վ ո ր չէր։ Ժամա դր ո ւթ յա ն

շտ ա պ ելիս,

ես

անշնորհք կերպ ով, չափազանց

անշն որ հք կ երպով հրեցի ձեղ, սա կա յն դա բնա վ էլ մ ի տ ո ւ մ նավոր չէր։ Աւ դ գավառացուն մ ն ո ւ մ էր մ ի ա յն տ հ ա ճ ո ւթ յա մ բ ը ն դ ո ւ նել ի մ

ն ե ր ո ղ ո ւթ յո ւն ը ,

որ Ւ հ ա ր ց ո ւմ ա յդ աստիճան

առա­

տաձեռն էի։ Տւսյց երբ ես ու Լանֆրւսնկը շտապ֊շտաւգ հ ե ­ ռ ա ն ո ւմ էինք, մ տ ա ծ ե ց ի , որ մի քանի օր, գուցե և մի քանի ժա մ էլ չի անցնի, և շիկահեր գավառացին կհասնի ա յն բ ա ­ նին, որ մ ե ն ք մարգագետնաւք խ աչենք մե ր սո ւսե ր նե րը ։ Լւսնֆրանկին ես մ ի ա յն ասա ցի, թե իր ծ ա ռ ա յո ւթ յա ն կ ա ­ րիքն

ո ւն ե մ ,

և նա

մս/նրամ ա սնութ յո ւն ն ե ր ի

մա սին ոչինչ

չհա րցրեց։ Սա քսան տարին հազիվ բ ո լո ր ա ծ , կենսուրախ մի սլատանի էր, և չ ն ա յա ծ ա յդ տ ա րիքին, արդեն հմուտ ս ո ւ ս ե ­ ր ա մ ա րտ իկի հա մ բ ա վ ուներ,

մա րտ նչել

էր Ւ սպ ա նիա յում ե

բ ա ղ ո ւմ անգամներ աչքի էր ըն կել մե նա մա ր տ ե ր ի ժա մա նա կ։ Տ ե ղ ե կ ա ն ա լո վ , թե բանն ի ն չո ւմն է, նրա աչքերը ո ւր ա խ ո ւ­ թ յո ւն ի ց փ ա յլա տ ա կեցին և նա ա յնպ իսի հ ի ա ց մո ւն ք ապրեց, որ ա նձա մբ գնաց Հանրի Տ ո հ ե մ ո ն ի հետևից ու նրան հա մողեց մի ա ն ա լ ի ր են ։ Երր մ ե ն ք երեքով

հասանք

Լծակիր աթ4

կողմ

գտնվող

մ արգա գետին ը , Ֆորտ ինին և նրա երկու մ ա րտ ա վկան ե րն ար֊ դեն սպ ա սո ւմ էին

մեգ։

Մարտսմվկաներից

մե կը

Ֆ ե լի ք ս

Պ ա սկին ին էր, ն ո ւյն ազգանունը կրող կարդինալի քրոջ որդին և ք ե ռ ո ւ հա վա տ ա րմա տ ա րը, ք ե ռ ո ւ, որն էլ իր ալեհեր ծե րո ւն ո ւ

հավա տ ա րմա տ ա րն

էր,

հերթին

Մ յո ւ ս ը Ռ ա ո ւլ

դը

Գոնկուրն էր, և ինձ զա ր մա ցր ե ց, որ այդքա ն ազնիվ մարդը հա յտ ն վ ել

է նմանօրինա կ

հ ա ս ա ր ա կ ութ յա ն

մեջ։

Մ են ք փոխադարձաբար ողջունեցինք իրար և գործի ա ն­ ց ա ն ք։ Մի գործ, որը բ ո լոր ի ս էլ քաջ ծանոթ էր, Ցողը դեռ չէր իջել և մեր ոտքերը չէին ս ա հ ո ւմ չոր խոտի պ ա յծ ա ռ լ ո ւս ա վ ո ր ո ւ մ էր*

վրա։

Լուսինը

ես ու Ֆորտ ինին սուսերները խ ա ­

չաձևեցինք, սկս ե լո վ մա հա ց ո ւ մ ե ն ա մ ա ր տ ը ։ Գիտեի, որ Ֆորտ ինին գերա զա նցում է ի ն ձ, թեև ես Ֆ ր ա ն ֊ ս ի ա յո ւ մ լա վ սուսե ր ա մա ր տ իկ էի հս/մ ա ր վ ո ւմ ։ Տւսյց գիտեի նաև ւՀեկ ուրիշ բ ա ն * ա յս երեկո ինձ հետ է ի մ դ ա մ ա յի սիր-

/ տը, և ա յդ իսկ պ ա տ ճ ա ռո վ, ի մ շնորհիվ աշխա րհում մի իտ ա ­ լա ց ի կպա կասիւ Կ րկնում ե մ , ես ա յդ գիտեի, չեք։ կ ա ս կ ա ծ ո ւմ մե ն ա մա ր տ ի ելքի մ ա ս ի ն ։ Եվ մինչ մ ե ն ա մ ա ր տ ո ւմ էինք, ես մ տ մ տ ո ւ մ էի, թե ինչպ ես ա վելի լա վ սպան,ե մ նրան։ Ես եր ­ կարատև մ ե ն ա մա ր տ ե ր չէի ս ի ր ո ւ մ , կարճ ու փ ա յլո ւն մարտ ա յս պ ի ս ի ն էր ի մ սովորական ո ճը։ Եվ բացի ա յդ , եթե մ ե ն ա ­ մա րտ ը ձգձգվեր, պետք է ա րտ ա հա յտ վեին նաև ի մ ա ն ց կա ց ­ ր ա ծ խ նջույքների այն անվերջանալի շարանը, շե րով ե ր դ ո ւմ էի «Երգիր կ ո ւկ ո ւ, երգիր կո ւկ ո ւ, կ ո ւ.»

երգը, ես

ա յդ էլ

գիտեի։ Մարտը

երբ ուշ գի­ երգիր կ ո ւ ­

պետք է

կա րճ ու

փ ա յլո ւն փ ն ի , վճռեցի ես ։ Սա կա յն Ֆ ո ր ի տ ի ն իի սլա լելն

ա յնքա ն էլ

պես

հասարակ

հմո ւտ բան

հա կա ռա կորդին տաԵվ

չէ ր ։

բա ց ի

ա յդ ,

Ֆ ո ր տ ի ն ի ն , որն, ըստ ինձ հա սա ծ լ ո ւր ե ր ի , միշտ սա ռնա րյուն էր, ուներ երկա թե բա զուկ և կա րող ա ն ում էր մա րտ նչել եր ­ կար ժ ա մա ն ա կ, ինքնա վստ ա հ և առանց հ ո գ ն ե լո ւ, ա յդ երեկո ն ո ւյն պ ե ս վ ճ ռ ե ց , որ մա րտ ը պետք է լի ն ի կարճ ու փ ա յլո ւն ։ Մ ե ն ք մ ե ն ա մ ա ր տ ո ւմ

էինք քարվա ծ ու

ն յա ր դ ա յն ո ր ե ն ,

եթե ես կարողացա գուշակել ինձ հնարա վորին չափ շուտա­ փ ո ւ յթ վերջ տ ա լո ւ նրա մ տ ա դ ր ո ւթ յո ւն ը , ապա նա ևս կ ռ ա ­ հել էր, թե ինչպիսի մ տ ա դ ր ո ւթ յո ւն ո ւն ե մ ե ս ։ Հա վանաբա ր ի մ հնարքը չթր հաջողվի, եթե մ ե ն ք ոչ թ ե գիշերով, ա յլ ց ե ր ե ­ կով մա րտ նչելիս լի ն ե ի ն ք ։ Սա կա յն լո ւս ն ի աղոտ դաշնակիցն էր։ Եվ ես դ ա ր ձյա լ մի

լ ո պսԸ ի մ

ա ռ ա վ ե լո ւթ յո ւն

ունեի,

նախօրոք գուշա կում էի, թե ինչ է պ ա տ ր ա ստ վո ւմ ա ն ելո ւ ի մ հա կ ա ռա կո ր դը ։ Դա հանդիպա կաց հա ր ձ ա կո ւմն էր. շատ ս ո ­ վոր ա կա ն ,

բ ա յց

չափազանց

հա մ ա ր ձ ա կ ,

յո ւր ա ք ա ն չյո ւր

սկսնա կին հա յտ նի մ ի հնար, որը կործա նել է ա յդ

հնարին

դ ի մ ե լո ւ հ ա մ ա ր ձ ա կ ո ւթ յո ւն ունեցող բ ա զ մ ա թ ի վ լա վ ս ո ւ ս ե ­ ր ա մ ա ր տ ի կ ն ե ր ի , և ա յնքա ն վտ անգավոր

է հենց ի ր ' օգտա­

գործողի հա մար և սո ւսե ր ա մա ր տ իկ նե ր ից շատերը գերադա­ ս ո ւմ են առանց դրա յ ո լա գնալ։ Մ ե կ րոպե դեռ չ կա ր , ինչ մ ե ն ք մ ե ն ա մ ա ր տ ո ւմ էինք, բ ա յց արդեն գիտեի, որ սրընթա ց հա ր ձ ա կմ ա ն նետվող Ֆ ո ր տ ի ն ի ն , իսկա պ ես կ ա մ ե ն ո ւ մ է կիրա ռել ա յդ հն ա ր ը ։ նա ս պ ա ս ո ւմ էր, թե

110

ես ե'ր բ խորը

հ ա ր ձ ա կ ո ւմ

կգործեմ,

որպեսզի

առանց

խ ո ւյս տ ա լո ւ} բազուկի սովորա կա ն մի թ ե թ և շա ր ժո ւմո վ ս ո ւ սերը ջեղի մի կ^ ոգ մ, և իր սուսերի ծա յրը ուղղի ճիշտ դեպի իր առջև ընկնուլ մ ա ր մ ն ի ս վր ա ։ Շատ հա մ ա ր ձ ա կ հնար է դ ա , հ սւմա րձա կ' ն ո ւյն ի սկ արևի ւղա յծա ռ լ ո ւ յ ս ի տա կ։ P ավական է, որ նա դեթ մի ա կնթա րթ շուտ սկս ի , ու ես կ հ ա ս կ ա ն ա մ , թե ինչն ինչոց կ, և ծուղակից կ խ ո ւս ա փ ե մ ։ Եվ բավա կա ն է, որ նա դեթ մի ա կնթա րթ ուշ ս կս ի , և ի մ սուսերը կմխ րճվի նրա սիրտը։ ((Ուրեմն, կարճատև ու փ ա յլո ւն մ ա * ր տ , — մ տածեցի ես ։ — Շատ բարի, ի մ ոիրևլի իտալացին Մարտը կարճատև ու փ ա յ ­ լուն կլի նի , բ ա յց ա մ են ա դլխ ա վո ր ը

կարճատև»։

ճշմ ա ր ի տ ն ա սած, դա հանդիպակաց հ ա ր ձ ա կ ո ւմ էր հ ա ն ­ դիպակաց հա րձա կմա ն դ ե մ , բ ա յց ես մ տ ա ծ ե ց ի , որ Ֆո ր տ ի նին կընկնի ծ ո ւղա կ ը , որովհետև ես նրանից առաջ կա ն ց ն ե մ ։ Ա յդպ ես էլ եղա վ։ Ենչպես ասացի, դեռ մե կ րոպե էլ չէր ա ն­ ց ե լ,

երբ

դա

տեղի ունե ցա վ։ Կարճատև!* է։

Ա յո, ի մ

խոր

հ ա ր ձ ա կո ւմ ր արադ կատ ա րվեց։ Դա կա յծ ա կ ն ա յի ն ա ր ա գ ու­ թ յո ւն Լր. մտ քի պես սրընթաց գ ո ր ծո ղո ւթ յա ն պ ա յթ յո ւ ն ։ Ա շ­ խ ա ր հո ւմ ոչ որ չի կարող ե ն թ ա դ ր ե լ, — ես պատրաստ ե մ եր դ ­ վ ե լո ւ , — որ խոր հ ա ր ձ ա կո ւմ ր կարող է ա յդքա ն արադ լի ն ե լ։ Ես շահեցի

ա կն թ ա ր թ ը ։

Ուշա նա լով ա յդ

ա կն թ ա ր թ ի ց,

Ֆոր-

տինին փորձեց ջեղել ի մ սուսերի շե ղբը, և խ ոցել ի ն ձ ։ Ոայց շեղվեց նրա սուսերի շեղբը։ Փ ա յլա տ ա կ ե լո վ , նա սահեց կրրծրիս մ ո տ ո վ . Ֆ որտ ին իի и ուս երր խոցեց հետևիս դատարկ օդը, իսկ ի մ սուսերը մտ ա վ նրա մ ա ր մ ն ի մեջ, սրտի ո ւղ ղ ո ւթ յա մ բ ծակեց անցաւէ աջ կողից դեպի ձաէսր, և դուրս եկավ թ ի կ ո ւ ն բ Ւ&*

Տարօրինա կ զ գ ա ց ո ղո ւթ յո ւն է ողջ մա րդուն շա մփրելը/ Եմ խ ց ո ւմ

նստած

ես

հիմա

դադարեցի գրելը,

մ տ ա ծ ե լո վ դրա

մ ա ս ի ն ։ Ես շատ ե մ մ տ ո ր ե լ, թե էլ նչ պատահեց Ֆրա նսիւսյ ո ւ մ լո ւս ն յա կ գ իշերով, երբ իտ ա լա ցի շանը ց ո ւյց տ վ ե ց ի , թե ինչ բան է կարճատև ու փ ա յլո ւն ս ո ւս ե ր ա մ ա ր տ ը ։ Ե՜ն չ հեշտ է մ ա ր դ ո ւ մ ա ր մ ի ն ը շա մ փ ր ե լը ։ ԵէՅե սուսերս դեմ առներ ո սկորի, ես դ ի մ ա դ ր ո ւթ յո ւն կ ղ ղ ա յի , սա կա յն սա յր ը ծակեց ա ն­ ցա վ

մ ի սւյն

դյուրին էր։

մ կ ա ն ո ւն ք ը ։

Ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ ,

Ա յ ժ մ , ա յդ ն կա րա գրելիս,

դա չափազանց

ես դա րձյա լ

վերասլ111

բ ո ւ մ ե մ մի և ն ույն զ գ ա ց ո ղո ւթ յո ւն ը ի մ ձ ե ռ ք ո ւ մ /և

ուղեղում։

Իտալացու մ ա ր մ ն ո վ ի մ սո ւսե ր ը ա յն պ ի սի հե շ տ ո ւթ յա մ բ ան~ ց ա վ, որ ասես գլխարկի քորոցը խրեցի փուձոինգի մ ե ջ։ 0 հ, Գ ի լի ո մ դը Ս ե ն ֊Մ ո ր ը ա յդ գիշեր բ ն ա վ չէք զ ա ր մ ա ց ե լ, բ ա յց դա զ ա ր մ ա ց ն ո ւմ է ի ն ձ , Դարրել դարեր հետ ո, հիշում եմ ա յդ

Սթեն^լինգին,

մենա մարտ ը։

երբ ա յ ժ մ ,

Դ յո ւր ի ն , շատ

դյուրին է ո ւժեղ, կենդա նի, շնչող մա ր դո ւն սպ ա նելը մ ի ա յ ն ֊ պիսի

պարզունակ

զ են ք ո վ,

ինչպիսին

է պողպատի

շ ե ղբ ը -

Մ ա րդիկ նման են փափուկ կեղևով խ եց գե տ ի նն ե րի . մա րդիկ ն ո ւյն քա ն նուրբ են, դ յո ւր ա բ եկ ու խ ո ց ե լի ։ №այց դառնանք ա յն լ ո ւս ն յա կ գիշերին, երբ ի մ սուսերը խցվեց նրա մ ա ր մ ն ի մեջ և տիրեց լիա կա տ ա ր անշա րժության մի ա կն թ ա ր թ ։ Ֆորտ ին ին

միանգամից

չ տ ա պ ա լվ ե ց ։ Եվ ես

մ ի ա ն գ ա մ ից ետ չքաշեցի ի մ սո ւս ե ր ը ։ Մ ի վ ա յր կ յա ն շա րու­ նակ մ ե ն ք անշարժ կանգնած է ինք. ե ս ճ ոտքերս լա յ ն դրած, հորիզոնական պար զած աջ ձեռքս ու մ ա ր մ ի ն ս դեպի առաջ թ ե ք ա ծ , և Ֆ ո րտ ին ի ն , ո ր Ւ սուս երն ի մ հետ ևում էր, ա յնպ ես որ բռնակն ու սեղմվա ծ ձեռքը ըն կա ծ էին ի մ ձախ ո ւս ի ն , իսկ մ ա ր մի ն ը ք ա րա ց ել էր ու փ ա յլ ո ւ մ էին լա յ ն բ ա ց վ ա ծ ա չք ե ­ րը ։ Եվ մինչ այդպ ես կանգնել էինք արձանների պես ք ա ր ա ­ ցած, մե ր մ ա ր տ ա վ կա ն եր ը , պատրաստ ե մ ե ր դ վ ելո ւ, չհա սցրին նույնիսկ հա ս կա ն ա լ, թե ինչ տեղի ո ւն ե ց ա վ ։ Հետո Ֆ ո ր ­ տինին խոր շունչ քաշեց ու խ ռխ ռա ց, նրա մ ա ր մ ի ն ը կ ա կ ղ ե ց , ուսիս հենվա ծ սուսերի բռնա կը

դողաց,

ձեռքը

կախ վեց,

և

սուսերի սա յրը խ րվեց ճ ի մ ի մ ե ջ։ Պասկինին և դը Գոնկուրը նետվեցին նրա կ ո ղ մ ը , և Ֆորտ ին ին ը ն կ ա վ Ազնիվ խ ո սք , ինձ հա մար

ավ ե լի

մ ա ր մ ն ի ց ք ա շե լը , քան խ ր ե լը ։

դժվար

նրանց

գՒօկը*

էր սուսերս

նրա

Նրա մ ա ր մ ի ն ը կուչ էր եկել

շեղբի շուրջը, ասես չ կ ա մ ե ն ա լո վ բաց թ ո ղ ն ե լ ա յ ն ։ Հավւստա ցեք,

ես ահագին ջանք թա փ ե ց ի ,

որպեսզի

կա րողա նա մ

հանել սո ւս ե ր ս ։ Սա կայն ի մ ա յդ շա րժումից առաջացրած ց ա վը երևի նրան կյա ն քի

կոչեց,

որովհետև

նա իր

մտ ե ր ի մ ն ե ր ի ն

հ ր ե լո վ ,

ուղղվեց ու ե լմ ա ն դիրք ը ն դ ո ւն ե ց ։ Ես ևս ե լմ ա ն դիրք ը ն դ ո ւ ­ նեցի, տ ա ր ա կ ո ւս ե լո վ , թե ինչպես է, որ ինձ հաջողվեց խոցել նրա սրտի ո ւ ղ ղ ո ւ թ յա մ բ , բ ա յց և ա յն պ ես չ վ ն ա ս ե լո վ կեն սա-

կան անհրաժեշտ որևէ օրգան։ ք^այց Ֆո ր տ ի ն ի ի ծնկները ա յդ ն ույն պահէն

ծա լվ եց ին , և

մինչ

մտ երիմները

կհաս ցնեին

գրկել,՝ Ֆորտինիս^ բ երա նքսիվա ր ը ն կ ա վ խ ոտ երին։ Մ արտա վ;՛■ • կաները նրան շրջեցին մեջքի վր ա , բ ա յց նա արդեն մ ե ռա ծ , էր։ Լուսնի լ ո ւ յ ս ի տակ նրա դեմ քը

կա պ տ ա ճերմա կ

երանգ

ո ւն ե ր , իսկ աջ ձեռքը առաջվա պես ս ե ղ մ ե լ էր սո ւս ե ր ը ։ Ա յ ո , մա ր դ սպ անելը զ ա րմա նա լի դյուրին բան է։ Մ ե ն ք գլուխ

տվեցինք

նրա

մա րտ ա վկա ներին և արդեն

մտ ա դիր էինք հեռ ա ն ա լ, երբ Ֆ ե լի ք ս Պասկինին կանգնեցրեց ..ի ն ձ , ^

— Ներեցեք խ ն դ ր ե մ , — ասացի ե ս , — Բաձ& դա

թողն են ք

Ջ վա ղվա ն։ — Մ են ք մ ի ա յն

մ ի փսքր այն

կ ո ղմ ենք ք ա շ վ ե լո ւ,

ուր

* խոտր դեռ չոր է, — պնդեց նա։ —

Թ ո ղ ե ք , ձեր փոխարեն ես խ ո նա վա ց ն եմ

I ղերսեց Լան ֆրան կը,

ն ր ա ն ,— ա ֊

որը վա ղուց ի վեր ա ն հ ա մ բ ե ր ո ւթ յա մ բ

и պա и ո ւմ էր մի որևէ ի տ ա լա ց ո ւ հետ իր ուժերը չա փ ելո ւն ։ Ես գլուխս օրորեցի։ — Պ ասկինին ի մ ն է, — պատասխանեցի

ե ս ։ — նա վաղը

կէինի առաջինը։ . ,

— Եսկ մ յ ո ւ ս ն ե ՞ ր ը , — հետ ա քրքրվեց

Լա նֆ րա նկը։

— Այդ մա սի ն հարցրեք դը Գ ոն կուրին , — ծիծաղեցի ես։ — Եթե չ ե մ ս խ ա լվ ո ւմ , նա պ ա տ ր ա ստ վո ւմ է երրորդը

լի ն ե լո ւ

. պատվին արժա նա նա լ։ Ա յս խ ոսքերի վրա դը Գոնկուրը շփ ոթվա ծ

դ[խո վ արեց։

Լանֆրանկը հարցական հա յա ց ք ո վ ն ա յեց նրան, և դը Գոն֊ կսւրը մի ա նգա մ էլ գլխով ա րեց։ — Իսկ նր անից հետ ո, ինչ խ ո ս ք , որ աքաղաղը

մեջտեղ

կգ ա , — շա րունակեցի ես։ Եվ հենց լ ռ ե ց ի ,

կարմրա հեր

Գ յո լի

դը

Վիլլա րդուենը

հ ա յտ ն վ եց մ ա րգա դետն ո ւ մ և լո ւս ն ի լ ո ւ յ ս ո վ ո ղողվա ծ խ ո տ ե֊ րը տ րորելով մ ո տ ե ց ա վ մ ե զ ։ — Դե գոնե սրան զիջեցեք բանկը

գրեթե լա ց ա կ ո ւ մ ա ծ,

ի ն ձ , — բա ցա կա նչեց

Լանֆ

որովհետև նա շատ էր ո ւզ ո ւմ

մ ե կ ն ո ւմ ե կ ի հետ խաչաձևել իր ս ո ւս ե ր ը ։ 113 8

Ջեկ Լոնդոն, X Я.

/ — Ա յ դ մա սի ն հենց իրենից էլ հ ա ր ց ր ե ք ,֊? / ծ ի ծ ա ղ ե ց ի Ьа ու դարձա Պա սկինիի կ ո ղ մ ը ։ — Մինչև վ ա ղ ը / ՜— ասացի ես ։ — Ասա ցեք տեղն ու Ժա մը, և ինձ կգտնեք ա յն տ ե ղ ։ — Հրաշալի խոտ է, — ծաղրաբար շա րունակեց նա , —

և

սրանից լա վ տեղ չենք ճա րի, ու ես շատ ե մ ո ւզ ո ւմ , որ դուք չուշանաք Ֆ ո րտ ին իին ը ն կ ե ր ա կ ց ե լո ւց ։ — Շատ ա վելի լա վ կլի նի , եթե նրան

ուղեկցի

մ տ ե ր ի մ ը , ֊ — խ ուսա ն ա վ եցի ևս։ — Ւսկ հ ի մ ա ,

իր ի սկ

ձեր թ ո ւ յ լ տ վ ո ւ -

թ յ ա մ բ , ես գ նում ե մ ։ №այց նա կտրեց ճանա պ ա րհս։ — . ^ վ Էէ ПР 3>ոԸտինիի

հետևից

գնալու

լ ի ն ի , — ասաց

նա , — թ ոդ հենց հիմա էլ ճանապ արհ ը ն կ ն ի ։ Առաջին ա նգա մ մ ե ր ա յս խ ո ս ա կ ց ո ւթ յա ն ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ի մ ն ե ր ս ո ւմ սկսեց եփ գալ կ ա տ ա ղ ո ւթ յո ւն ը ։ —

ջա նասիրաբար եք

ծ ա ռ ա յո ւմ

ձեր

տիրոջը, —

ծա ղրա նքով ասացի ես։ — Ես ծ ա ռ ա յո ւմ ե մ մ ի ա յն ի մ սեփական ք մ ա հ ա ճ ո ւ յք ի ն ։ Ես տեր չ ո ւն ե մ ։ — Հա նդ գ ն ո ւթ յուն մ ի ' հ ա մ ա ր ե ք , բ ա յց ես

պատրաստ-

վ ո ւ մ ե մ ձեզ ա ս ե լո ւ ճ շ մ ա ր տ ո ւթ յո ւն ը , ֊ — շա րունա կեցի ես։ — Ա յ դ ի ՞ն չ ճշմ ա ր տ ո ւթ յո ւն է, — մ ռ լտ ա ց նա։ —

Ա յ ս պ ի ս ի . դուք խ աբեբա եք , Պ ա սկինի, խ աբեբա ե ք ,

ինչպ ես բ ոլոր ի տ ա լա ց ի ն եր ը ։ Նա անմիջապես դարձավ դեպի Լա նֆրանկը և №ոհեմոնդը: — Լ ս ե ց ի ՞ք , — ասաց ն ա ։ — Ա յ ժ մ

դուք

նրան ի մ ձեռքից

չեք խ լի , նրանք շփ ոթվա ծ ինձ ն ա յե ց ի ն , ջա նա լով հա ս կ ա ն ա լ, թե ուզածս ինչ է։ Բայց Պասկինին սպ ասել չէր կ ա մ ե ն ո ւ մ ։ — Իսկ եթե դուք դեռևս կ ա ս կ ա ծ ո ւմ եք , ապա թ ո ւ յ լ տվեք ցրել ձեր կ ա ս կ ա ծ ն ե ր ը ... Ա յ ս պ ե 'ս ։ Եվ նա թ ք ե ց ի մ ոտքերի մ ո տ , Եվ ա յստ եղ ի մ կա տ ա ղու­ թ յո ւ ն ը դուրս պ ո ռ թ կ ա ց ։ Բ ոսորագույն կա տ ա ղո ւթ յո ւն ե մ ես դա ա ն վ ա ն ո ւմ ,

սպ ա ն ելո ւ և ոչնչա ցնելու ա մ ե ն ա կ ո ւլ,

ա մեն

բան մթա գ նո ղ մ ի ց ա ն կ ո ւ թ յո ւ ն ։ Ես մ ո ռ ա ց ա , որ Ֆ ի լի պ պ ա ն ինձ սպ ա սո ւմ է մ ե ծ դ ա հ լի ճ ո ւմ ։ Հի շո ւմ էի մ ի ա յն ի մ հ ա ս ­ ցեին արվա ծ վի ր ա վ ո ր ա ն ք ը , ա յն մ ա ս ի ն , որ ալեհեր ծ ե ր ո լ114

հին ա ն թ ո ւյլա տ ր ե լի կերպ ով խ ա ռ ն վ ո ւմ է ի մ գ ործերին, ք ա ■ ֊ հտ նա յի jj ի ն ,

պահանջի

մասին,

Ֆորտ ինիի

հան դգնութ յա ն

մա ֊

Վ իլլա րդուեն ի լկ տ ի ո ւթ յա ն մ ա ս ի ն , և հիմա էլ Պասկինին

է կանգնել ճանապարհիս և թ ք եց ոտքերիս մ ո տ ։ Ւմ աչքերի առջև կարմրւստակեց

ամբողջ

աշխարհը։

Ես

բ ո սո ր ա գ ո ւյն

կա տ ա ղո ւթյա ն ճիրանների մեջ էի։ Ւնձ շրջապատել էին ն ո ղ • կուլի, պիղծ ա րա րածները, որոնց ես սլետք է սրբեի աշխարհի ե ր ե սի ց ։

Ւնչպես

վանդակն

զ ա ր ն վ ո ւմ է երկա թե

ըն կա ծ

ձող եր ի ն ,

ա ռ յո ւծ ը

ա յդպ ե ս

կատաղորեն

էլ ա յդ

պ ղ ծութ յա ն

ն կ ա տ մ ա մ բ ո ւնեցա ծ ի մ ա տ ե լո ւթ յո ւն ը հափշտակեց ու տ ա ֊ բ ա վ ի ն ձ ։ Ա յ ո , նրանք չորս կո ղմից շրջապատ ել էին ի ն ձ ։ Ես ծուղակն էի ը ն կ ե լ ։ Եվ մ ե կ ելք կար մ ի ա յ ն , ոչնչացնել բ ո ֊ լ ո ր ի ն , ,*ո ղի ն հավաս ա րացն ել։ — (յասւ լ ա վ , — ասացի ես գրեթե ս ա ռ ն ա ր յո ւն , թեև կա ֊ տ ա ղությո ւն ի ց

գ ողում էի ։ — Դ ո ՞ւք եք առաջինը,

Ւսկ հետո' {լո ՞ւք ,

Պա սկինի։

դը Գ ո ն կուր։ Եվ դուք մ ն ո ւ մ եք վ ե ր ջ ո ՞ւ մ ,

դր Վ ի լլա ր դ ո լե ն ։ Նրանք ի նշան հ ա մ ա ձ ա յն ո ւ թ յա ն , գլխով ա րեցին* և

ես

ու Պասկինին պ ա տրաստ վեցինք մի կ ո ղ մ ք ա շ վ ե լո ւ։ — ք ա ն ի որ դուք շտ ապում ե ք , — առաջարկեց ինձ Լ ա ն ֊ րի Pn հե մ ո ն գր, — և քանի որ նրանք էլ երեք հոգի են, մե նք էլ. ինչո ւ ուր եմն մի ա ն գ ա մ ի ց չմ ա ք ր ե ն ք դրանց հաջիվը* —

Ա (ո ,

ա յ ո , — տաքացած

հաստատեց

Լա նֆ րա նկր։ —

Դուք վե րցրեք Գ ոն կուրին , իսկ ե ս ' դը Վի լյա ր դո լեն ին ։ ք՝այց ես ի մ բա ր եկ ա մն եր ի ն նշան արեցի, որպեսզի չ մ ի ֊ ջամտեն գործին։ — նրանք հրամանի հ ա մ ա ձ ա յն են ա յստ եղ ցատրեցի սա ստիկ,

ե ս ։ — Նրանք որ,

ծարավի

ե ր դ վ ո ւմ եմ

են ի մ

ե կ ե լ, — բա ֊

մա հվա ն

պ ա տ վո վ ս, ես

էլ

այնքան

վարակվեցի

նրանց ա յդ ց ա ն կ ո ւ թ յա մ բ ու ա յժ մ կ ա մ ե ն ո ւմ ե մ ինքս հաշ֊ վեհ այւրւար տեսն ել։ Նկատեցի,

որ Պասկինին զ ա յր ա ն ո ւմ է մ ե ր ա(ս հա պ ա ֊

դո ւմի պ ա տ ճա ռով, ու որոշեցի ա վելի ծաղրել նրան։ — Պ ա ս կի ն ի , — հա յտ ա րա րեցի ես , — ձեզ հետ շատ արագ կմ ւսքրեմ հաշիվս։ Չէի կ ա մեն ա , որ դուք

դանդաղեիք այն

դ ե պ ք ո ւ մ , երբ Ֆորտ ինին ս պ ա ս ո ւմ է ձեզ։ Դ ա ո ւլ դը Գո ն կո ւր , 115

ձեզ կ հա տ ո ւց եմ այն բանի հա մ ա ր , որ Ա^կել եք

ա յսպ իս ի

նողկալի հա ս ա ր ա կ ութ յա ն մ ե ջ։ Դուք դիրաց ե լ եք, և հևասպառ եք լ ի ն ո ւ մ ։ Ես ա յնքա ն կխ աղա մ ձեզ հետ, մինչև որ ձեր ճ ա ր ֊ պը հալվի և դուք սկսեք հևալ ու փսկել ծակ փուքսի ն մ ա ն ։ Իսկ թե ձեզ ինչպ ես կ ս պ ա ն ե մ , Վ ի լլա ր դ ո ւե ն , ես դեռ չ գ ի տ ե մ ։ Ա յս խ ոսքերի վրա ես ողջունեցի Պասկինիին և մ ե ր սրերը խ ա չա ձև վեցին։ 0 հ, ա յդ երեկո ի մ մեջ զարթնել էր սա տ ա ֊ նա ն։

Եարճատև ու փ ա յլուն մ ա ր տ . ա հա վա սիկ, թե ինչ էի

կ ա մ ե ն ո ւ մ ։ Սայց ես հի շո ւմ էի նաև ա նհա վա տ ա րիմ լո ւս ն ի լ ո ւ յ ս ի մ ա ս ի ն ։ Եթե ի մ հակառա կորդը հ ա մ ա ր ձ ա կ ո ւթ յո ւն ո ւ ֊ նենա կա տ ա րելու հանդիպակաց հ ա ր ձ ա կ ո ւմ , ես նրա վերջը կտ ա մ ճիշտ ա յն պ ե ս , ինչպես Ֆ ո ր տ ի ն ի ի ն ։ Իսկ եթե ոչ, ապա ինքս կն ա խ ա ձեռ նե մ ա յդ հնարը, և շատ շուտ ով։ Սակ այն Պասկինին զգույշ էր, թեև ինձ հաջողվել էր ծա ղ ֊ րել ու հ ա մ բ ե ր ո ւթ յո ւն ի ց հանել նրան։ Սայց ես նրան ս տ ի ֊ պեցի արագ տեմպ ի մեջ մտ նե լ ու մ ե ր սուսերները հա ճա խ ա ֊ կի էին խ ա չա ձև վ ո ւմ ,

որովհետև

լո ւս ն ի

խ ա բուսիկ լ ո ւ յ ս ի

տակ ա վելի շատ էր հարկ լ ի ն ո ւ մ հ ո ւյս ունենա լ շոշա փ ելիքի, քան տ ե սո ղ ո ւթ յա ն վրա ։ Մ եկ րոպե դեռ չէր ա ն ց ել, երբ ես օգտագործեցի ի մ հն ա ֊ րանքը,

ձևա ցն ելո վ,

թե

ս ա յթ ա ք ե ց ի , և

ուղղվ ելո ւց հետո

դա րձյա լ ձևա ցն ելո վ, թե կորցրել ե մ Պասկինիի ս ո ւս ե ր ը ։ նա փորձնական հ ա ր ձ ա կ ո ւմ գործեց, և ես դ ա ր ձ յա լ ձևա ցրի, թե շփ ո թո ւթ յա ն մեջ ե մ . մի ա վ ելո ր դ ու լա յն շա ր ժո ւմ կա տ ա ֊ ր ե լո վ , ես բ ո լո ր ո վ ի ն բ ա ց վ ե ց ի * դա մ ի խ ա յծ էր, որի օգնու֊ թ յ ա մ բ որոշեցի որսալ նրա ն։ Եվ ո ր սա ց ի ։ նա չուշացրեց օգ ֊ տագործել ա յն

ա ռ ա վ ե լո ւթ յո ւ ն ը ,

կ ա ր ծ իք ո վ, ի մ ա կա մա ա յդ

որ նրան

շ ա ր ժ ո ւմ ը ։

ընձեռներ,

նրա

ի 'ր

հա ր ձա կումը

հանդիպա կաց էր ու ճշգրիտ։ Եվ նա դրա մեջ ներդրել էր իր ողջ կա մքն ու մ ա ր մ ն ի ա մ բողջ ծ ա ն ր ո ւթ յո ւն ը ։ Իսկ ես մ ի ա յն ձ ևա ցն ո ւմ էի և պատրաստ էի կա նխ ելու ա յդ հ ա ր ձ ա կ ո ւմ ը ։ Իմ սուսերը հազիվ շփվեց նրա սո ւսե ր ին , և բա զ ո ւկի թ ե թ ե ֊ վակի մի շ ա ր ժ ո ւմ ո վ , որը չափա վոր ո ւժ գ ն ո ւթ յո ւն ունե ր , նրա սուսերը մ ի կ ո ղ մ շեղեցի ի մ սուսերի թ ա ս ի կ ո վ ։ Շեղեցի շատ ք ի չ , ը ն դ ա մե ն ը մ ի քանի դ յ ո ւ յ մ , և ա յն պ ե ս , որ նրա սուսերի սա յրը 116

սահեց ի մ

կրծքի մ ո տ ո վ ,

խ ո ց ե լո վ մ ի ա յն կերպ ասե

բաճկոն ակիս ծ ա լք ը ։

Ւհարկե, ա J ղ

հա րձա կմա ն ժամանակ

նրա մ ա ր մ ի ն ը առաջ էր գալիս սուսերի հետ մ ի ա ս ի ն , և աջ կո ղով,

սրտին հա վա սա ր,

հանդիպեց ի մ սուսերի

սա յր ի ն ։

Պարզած ձեռքս ա մ ո ւր էր և ուղիղ, ինչպ ես և շ ա ր ո ւն ա կ ութ յո ւն կազմող

պողպատը,

իսկ

պողպատի

և ձ եռքի

հետ ևում ի մ

զգոն ու պրկվա ծ մ ա ր մի ն ն էր։ Ւնչպես արդեն ա սա ցի, ի մ սուսերը խրվեց Պասկինիի աջ կսղը> սրտի բ ա ր ձ ր ո ւթ յա ն վր ա , բ ա յց ձախ ով դուրս չեկա վ , որովհետև դ ե մ առավ կողոսկրին ( չ է ՞ որ մ ա ր դ սպ անելը ի վերջո մ սագործի արհեստ է} ։ Հա րվածն ա յնքա ն ուժգին էր, որ Պասկինին կորցրեց հ ա վ ա ս ա ր ա կշ ռո ւթ յո ւն ը և կողքի վ ր ա տա պալվեց գետնին։ Մ ինչ նա ը ն կ ն ո ւմ

էր, քանի դեռ չէր

հպվել խ ո տ երին , ես նրա վերքից դուրս քաշեցի ս ո ւս ե ր ս ։ Դը Գոնկուրը նետվեց դեպի Պ ա ս կի նի ն , բ ա յց սա նշանա֊ ցի հ ր ա մ ա յե ց հաշվեհարդար տեսնել ինձ հետ ։ Հա զա լով ու արյուն թ ք ե լ ո վ , ա ր մ ո ւն կ ի ն ,

նա

գլուխը

դը

Վ իլլա ր դո ւեն ի

ձեռքին

հա կեց,

օ գ ն ո ւթ յա մ բ իսկ

հետո

հենվեց դա րձյա լ

սկսեց հազալ ո լ թ ք ե լ ։ — P ար Ւ

ճանապ արհ,

Պ ա ս կի ն ի , — ծ ի ծա ղելո վ

ասացի

նրան, որովհետև դեռևս բ ո ս ո ր ա գ ո ւյն կա տ ա ղո ւթյա ն ճ ի ր ա ն ֊ ների մեջ էի ։ — Խ նդրում ե մ ,

շտ ա պ եցեք,

որովհետև խ ոտը,

որի վրա պա ռկել եք, հանկա րծ խ ոնա վա ցել է, և դուք պ ա ֊ դից կ մ ե ռ ն ե ք , եթե չշտապեք։ Ես ուզեցի անմիջապես զ բաղվել դը Գոնկո ւր ո վ, բ ա յց մ ի ֊ ջա մտեց Սո հե մո ն ը, ա ս ե լո վ , թե ես պետք է հա նգստ ա նա մ։ — Ո չ , — պատասխանեցի ե ս ։ — Դ եռ հարկ եղածին չափ չ ե մ տաքացել ն ո ւյն ի ս կ ։ — Եվ դարձա դը Դոնկուրի կ ո ղ մ ը ։ — Հ ի մա դուք ի մ առջև հևալով կսկ սեք պար գա լ։ Եանգնեցեք ե լմա ն դ ի ր ք ո ւմ ։ Դր Գոնկուրը ինձ հետ մ ե ն ա մ ա ր տ ե լո ւ ա մ են ան վազ ց ա ն ֊ կ ո ւթ յո ւն ն իսկ չո ւն ե ր ։ նկատելի էր, որ նա մ ի ա յն հրա մա նի հ լո ւ կա մա կա տ ա ր է։ Ս ո ւս ե ր ա մ ա ր տ ե լո ւ նրա ոճը հին էր, ի ն չ֊ պես բ ո լո ր հասակն առած մա րդկա նց մ ո տ , սա կա յն նա ս ո ւ֊ սերին լա վ էր տ ի րա պ ետ ում և կ ռ վ ո ւ մ էր ս ա ռ ն ա ր յո ւն , վ ճ ռ ա ­ կան որ ե ն ու հ ա ս տ ա տ ա կ ա մ ո ւթ յա մ բ ։ Սայց նա փ ա յլուն ս ո ւ ­ սերա մա րտ իկ չէր, և նրան հ ա լա ծ ո ւմ էր պ ա րտ ությա ն նա117

խ ա զ գ ա ց ո լմ ը ։ Ես կարող ՝էի մի տասը

անգամ

նրա վերջը

տալ, բ ա յց չէի ա ն ո ւմ ։ Չէ" որ ա ս ա ց ի . սատանան բ ո ւ յն էր դրել ի մ ն ե ր ս ո ւ մ ։ Եվ դա ճշմարիտ է ր ։ . Ես տանջեցի ի մ հ ա ­ կա ռ ա կորդին ։ Նեղերի նրա ն, ստիպեցի դ ե մ ք ո վ շրջվել դեպի լո ւս ի ն ը , ա յն պ ես որ նրա հա մ ա ր դժվա րա ցա վ ի ն ձ տ եսն ելը , ախր ես կ ռ վ ո ւ մ էի ի մ սեփական ստ վերի տ ա կ։ Իսկ մի ն չ ես նրա հետ խաղ էի ան ո ւ մ , մի ն չ նա հև ո ւմ էր ու շնչասպ առ լ ի ­ ն ո ւ մ , ինչպ ես արդեն խ ոստ ա ցել էի, Պասկինին գլուխը ձեռքին հենած հազա լով ու ա ր յո ւն կ ք ե լ ո վ ն ա յո ւ մ էր մ ե զ ։ — Հ ա պ ա ՞, դր Գ ո ն կո ւր, — ասացի ես ի վ երջո, — դուք գ ի ֊ ա ե ք , որ ի մ ձ ե ռ ք ո ւ մ եք գ տ ն վ ո ւմ ։ Ես ձեզ կարող ե մ տասը ձ և ո վ խ ո ց ե լ,

ա յնպ ես որ պ ա տ րա ստ վեց եք,

ես ը ն տ ր ո ւմ ե մ

ա յ ս ձևը։ Եվ, ա յս ա ս ե լո վ , ես ուղղակի ք վ ա ր տ ա յի ց

անցա տ ե ր ֊

ց ի ա յի , ու երբ նա, իրեն կորցրած սկսեց դես ու դեն ն ե տ ֊ Վ ե լ, վերադարձա ք վ ա ր ա ա յի , սպ ասեցի մինչև որ բ ա ց վ ի , և շ ա մ փ ր ե ց ի նրան սրտի ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ա մ բ ։ Եվ,

մ ե ր մե ն ա մա ր տ ի

վա խ ճա նը տ ե ս ն ե լո վ , Պասկինին դադարեց կ յա ն ք ից կա ռ չել, բ եր ա ն ք ս ի վ ա ր փռվեց խ ոտ երին, — Զեր տերն

ա յս զիջեր

հառաչեց

իր չորս

վ դ բ կ վ ի ։ — մ ե նա մա ր տ ն սկս ելո ւն պես ■դաեն ի ն ։

ու մ ա ր ե ց ։

սպ ասա վորներից էլ հաղորդեցի

Վ ի լլա ր ֊

Եվ ի նչ մե ն ա մա ր տ էր դա ։ Ա յդ գավառացին ա ն հ ե թ ե թ ո ւ­ թ յ ո ւ ն էր։ Տես ն ե ս ո ր գյուղա կա ն դպ ր ո ց ո ւմ է նա ս ո ւս ե ր ա ֊ մա րտ ս ո վ ո ր ե լ։ նրա ա մեն մ ի շա րժումն անշնորհք էր ու ծ ի ­ ծա ղ ե լի ։

«Ես

հիմա

հ ե շ տ ո ւթ յա մ բ սրա

վերջը

կտ ա մ» , —

վ ճ ռ եց ի ես, ի սկ նա գժվածի պես հարձա կվեց վր ա ս, և կ ա ր ­ մ ի ր մազերն էլ կա տ ա ղո ւթ յո ւնի ց բ ի զ ֊բ ի զ կանգնեցին։ Ավա ղ, հենց նրա ա ն շն որհքություն ն

էլ կործա նեց ի ն ձ ։

Մ ի ն չ ես խ ա ղ ո ւմ էի նրա հետ ո լ ծ ի ծ ա ղ ո ւմ վ ր ա ն , ա ն վ ա ն ե ֊ լ ո վ կոպիտ գ ա վա ռա ցի,

կա տ ա ղո ւթ յո ւնի ց

նա ն ո ւյն ի ս կ մ ո ­

ռա ցա վ ա յն մ ի քա նի հնա րա նքները, որոնք գիտեր։ Սուսերն ա յն պ ե ս թ ա փ ա հ ա ր ե լո վ , որ ասես թ ո ւր լի ն ե ր , նա ս ո ւլո ց ո վ

ճեղքեց օդը և հարվածեց գլխ իս։ Զ ա ր մ ա ն ք ից քա ր կտրեցի. ■ ա վ ե լի ա ն հե թ եթ բան կա ր ո ՞ղ էր ա ր դյո ք լ ի ն ե լ։ Նա լ ր ի վ բ ա ց ­ վ ե ց , ու ես կարող էի շա մփ ր ել նրա ն։ Բ ա յց ես զա րմա նքից 118

քար էի կ տ ր ե լ, և հաջորդ

վ ա յր կ յա ն ի ն զգացի

պ ողպ ատյա

սա յրի ծ ա կ ո ց ը . ա յդ անշնորհք գավառացին ցլի սլես առաջ ն ետ վ ելո վ ա յն պ ես շամփրեց ի ն ձ , որ սուսերի բռնա կը դիպավ ի մ ւ ողին ու ես ետ -ետ գնացի։ Ը նկնելիս տեսա Լա նֆրանկի ու Ը ոհեմոնի շփ ոթվա ծ դ ե մ քերը և վրաս հա կ վա ծ Վ իլլա րդուեն ի ինքնագոհ ք մ ծ ի ծ ա ղ ը t Ես ը ն կ ա , բ ա յց ա յնպես էլ չհասա խ ոտ երին։ Թ ա ր թ ե ց կ ո ւր տ ցուցիչ մի լ ո ւ յ ս , լս վ ե ց խ լա ցուցիչ մի դ ղ ր դ յո ւն , խավար տ ի ր եց , մի աղոտ շող ծագեց, ինձ տիրեց կրծոտ ող, մ ասնահատող մի ց ա վ, ու ես լս ե ց ի մե կի ձ ա յ ն ը . — Ես ոչինչ չ ե մ կա ր ո ղ ա ն ո ւմ ջոշափել։ Ա յդ ձա յնը եւ:

հան աչեցի։

Դա

բանտապետ

Աղեր թ ո ն ի

ձայնն էր, ու հիշեցի, որ ես Դարցել Սթեն դին գն ե մ , որը դա ֊ բերի

խորքից

վերա դա րձել

է Սեն ֊ Ք վենտ ինի

զսպաշապիկի

մեջ։ Ես գիտեի, որ պարանոցս շոշափող ձեռքերը պ ա տ կա ­ ն ո ւմ են բժիշկ Զ ե կ ս ո ն ի ն , Եվ նույն պահին էլ լս վ ե ց բժշկի ձա յնը . — Դուք պարանոցի վրա զարկերակ շոշափել չեք կա րո­ ղ ա ն ո ւմ ։

Ա յ,

ա յստ եղ, ի մ մա տ ների

մոտ ս ե ղ մ ե ց ե ք ։ Հիմա

զգո ւմ եք ։ Ա հ, այդպ ես էլ հ ա մ ո զ վ ա ծ էի։ Սիրտը խ փ ո ւմ է թ ո ւ յ լ , բ ա յց հա մա չա փ , ք ր ո նո մ ետ ր ի պես։ — Մե'կ օր է մ ի ա յն

ա ն ց ե լ, — նկատեց

կապիտան Ջ ե ­

մին , — իսկ նա առաջներում երբեք ա յսպ իս ի վիճա կի մեջ չի եղ ել։ —

Ջ Լ ա ց ն ո ւմ է, ուրիշ ոչինչ, կարող ենք գրազ գա լ, — մ ի ­

ջամտեց ավագների գլխավոր էլ Հեթ չի ն ս ը ։ — Ենչ ա ս ե մ , — շարունակեց

կապիտան

Ջ ե մ ի ն ։ — Եթե

զարկերակս այնքա ն թ ո ւ յ լ է, որ մ ի ա յն բժիշկն է կա րողա ­ ն ո ւմ շ ո շ ա փ ե լ... — Մե ծ բան է։ Ես էլ եմ ախր զսպաշապիկի դպրոցն ա ն ­ ց ե լ , — ծա ղրանքով ասաց էլ Հ ե թ չի ն ս ը ։ — Եվ դուք քա նի" ա ն ­ գամ եք ի մ կապ անքները ք ա ն դ ե լ, կապ իտան, կա ր ծ ե լո վ , թե հոգիս տված կ լի ն ե մ ա ս տ ծո ւն ։ Իսկ ես հազիվ էի ինձ զ ր ո ֊ եգում, որպեսզի հանկարծ չ ծ ի ծ ա ղ ե մ ձեր երեսին։ — Հա պ ա ,

իսկ դ ո ՞ւք

ինչ

կա սեք,

դո կտ ո ր , — հարցրեց

բանտ ա պետ ը ։ m

— Ես ախր ձեզ ա ս ո ւմ ե մ , որ սիրտը հրաշալի է աշխա­ տ ո ւ մ , — էսԼԼեց

պ ա տասխա նը, — թ ե և ,

իհարկե,

շատ թ ո ւ յ լ ,

բ ա յ ց դա սպ ա սելի էր։ Հ եթ չին սը մ ի ա ն գ ա մ ա յն ի ր ավ ա$ի է։ Նա ձ ևա ցն ո ւմ է։ Ո թա մ ատով նա ձգեց ի մ կա պ ը, և ես բ ա ց ե լո վ մ ի աչքս, ն ա յեցի վրաս խ ոնա րհվա ծ դ ե մ ք ե ր ի ն ։ —

Ւ նչ էի ա ս ո ւմ հա պ ա , — հաղթակա նորեն բ ա ց ա կա ն ֊

լ ե ց բժիշկ Ջ ե կ ս ո ն ը ։ Ուստի ես լա ր ե լո վ ամբողջ կ ա մ ք ս , ու թեև թ վ ո ւ մ էր, թե ո ւր ֊ո ր է դեմ քս կ պ ա յթ ի , ա յն ո ւա մ ե ն ա յն ի վ կարողացա ժ ը պ ֊ տ ա լ։ Օուրթերիս մ ի գավաթ ջուր մո տ ե ցր ի ն , ու ես ագահորեն խ մ ե ց ի ։ Հարկ է հիշել, որ ես անօգնական պա ռկա ծ էի մ ե ջ ֊ քիս ու ձեռքերս էլ զսպաշապիկի մեջ ս ե ղ մ վ ա ծ էին կո ղե ր իս ։ Հետո ինձ ուտ ելի ք

ա ռա ջարկեցինճ

բ ա ն տ ա յի ն

բ որբոսնա ծ

հացի մի կտ որ, բ ա յց ես գլուխս շարժեցի ու ղոցեցի աչքերս, հ ա ս կ ա ց ն ե լո վ , որ ինձ ձ ա ն ձր ա ց ն ո ւմ է նրանց ն ե ր կ ա յ ո ւ թ յ ո ւ ֊ նը։ Հա ր ո ւթ յա ն ցա վերն անտանելի էին։ Զ գ ո ւմ էի, թ ե ի ն չ ­ պես է կեն դան ան ո ւ մ մ ա ր մ ի ն ս ։ Թ վ ո ւ մ էր, թ ե պարանոցս ու կ ո ւր ծք ս հազարավոր ասեղներ ու գնդասեղներ են ծ ա կ ո տ ո ւմ , իսկ ուղեղո ւմս չէր մ ա ր ո ւ մ պ ա յծ ա ռ հուշը

ա յն մ ա ս ի ն , որ

Ֆի լի պ պ ա ն ինձ է и պ ա ս ո ւմ մ ե ծ դ ա հ լի ճ ո ւմ , և ես կ ա մ ե ն ո ւմ էի վերա դա ռնա լ այն օրվան ու գիշերվա կեսին, որ հենց նոր ես ապրեցի հին Ֆ ր ա ն ս ի ա յ ո ւ մ ։ Եվ մինչ ի մ կո ղ ք ի ս,

բ ո լոր

բանտա պանները դեռ

կանգնած էին

ես փորձեցի ի մ մ ա ր մ ն ի կենդանի մա սն անջատել

գ ի տ ա կ ց ո ւթ յո ւն ի ց ։ Ես կ ա մ ե ն ո ւ մ էի

շո ւտ ա փ ո ւյթ

հեռանալ

նրանցից, բ ա յց ինձ պահեց բանտապետի ձ ա յ ն ը * — Որևէ բ ողոք ո ւ ն ե ՞ս ։ Ես մ ի բանից էի մ ի ա յն վ ա խ ե ն ո ւմ « նրանք հա նկա րծ ինձ

կհանեն

վ ա խ ե ն ո ւմ

էի, որ

զսպ աշա պիկից, և ա յդ իսկ

պա տճառով ի մ պատասխանը բնա վ էլ հ ո ւս ա հ ա տ ո ւթ յա մ բ լի հոխորտանք շէր. ես ուղղակի կ ա մ ե ն ո ւ մ էի ինձ պաշտպանել ա յդ պ ի ս ի հն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ի ց ։ — Դուք կարող եք զսպ աշա պիկի կապերն ավելի ձ գ ե լ, — շշնջացի ե ս , — թե չէճ ա յնքա ն տեղ կա, որ պ ա ռկելն անհալւ֊ 120

մա ր է. ես ուղղակի թ ա ղ վ ո ւ մ ե մ ծա լքերի մ ե ջ ։

Հեթ չի ն ս ր

. ապուշ է։ Անշնորհք մի ապուշ։ նա ն ո ւյն ի ս կ գաղափար չունիմ թե ինչպես են կ ա պ ո ւմ զսպ ա շա պ իկը։ Շ ե ֆ , լա վ կ լի ն ե ր , որ դուք նրան նշանակեիք ջուլհակա նոցի ա վա գ ։ նա կկա րողանա ա ր տ ա դր ո ղա կա ն ությո ւն ը հ ա պ ի կ ա ր ր , որը թեև * անշնորհք։

ա վ ելի

ն ո ւյն պ ե ս

Ւսկ հիմա կորեք

ն վ ա զ ե ց ն ել, ապուշ է,

քան

ա յժ մ յա ն

բ ա յց ոչ

ա յս տ ե ղ ի ց , եթե

մի

ա յս ք ա ն որևէ

նոր

1 բան չեք հ ո ր ի ն ե լ։ &այց եթե հորինել եք, մ ի ' հե ռ ա ց ե ք ։ Մ ն ա ց ե ք , շատ ե մ խ ն դ ր ո ւմ , եթե ձեր ա յդ բ ո ւ թ գլխին փչել է, որ i դուք ը նդունա կ եք ինձ համա ր տանջանքի մի թ ա ր մ մ ի ջո ց ■ л\ հ ն ա ր ե լո ւ։ — նա ա ննորմա լ է, իսկականք ա մ ենաիսկական աննոր­ մ ա լ , — մա սնագիտ ակա ն հի ա ց մ ո ւն ք

ա պ ր ե լո վ ,

ուրախացած

ասաց բժիշկ Ջ ե կ ս ո ն ր ։ ■ '

— Սթենդինգ, դու

իսկա պ ես որ

հրաշք

ե ս , — նկատեց

; բա նտ ա պ ետ ը։ — Դու եր կ ա թ յա կ ա մ ք ո ւնե ս, բ ա յց ես կփ շր եմ քո ա յդ կ ա մ ք ը . կարող ես բ ո լոր ո վ ի ն չ կ ա ս կ ա ծ ե լ։ — Ւսկ դուք նապաստակի

սիրտ

ո ւնե ք, — ը ն դհա տ եցի

ե ս ։ — Եթե դուք ստ ա ն ա յիք տ ա սներորդ մասն ա յն

ամենի,

ինչ վի ճ ա կվ ել է ինձ Ս ե ն-Չ վեն տ ին ո ւ մ , զսպաշապիկը արդեն .. վա ղուց դուրս մղ ա ծ կլիներ նապա ստ ա կա յին սիրտը ձեր ա յդ երկար ականջներից։ Հա րվածս

թիրախ ին դի պ ա վ,

որզվհետև

ականջներն ի ր ա կ ա ն ո ւմ իսկա պ ես որ կ ա ս կ ա ծ ո ւմ ,

բանտապետի

տարօրինակ էին։ Չ ե մ

որ ա յդ ականջները կհետաքրքրեին

Լոմբրոզո-

յի ն Կ —

վ ե ր ա բ ե ր ո ւմ է ի ն ձ , — շա րունա կեցի.

ես , — ապա

ծ ի ծա ղ ո ւմ ե մ ձեզ վրա և ամբողջ հոգ ով կ ա մ ե ն ո ւ մ , որ դուք ի ն քներդ լի ն ե ք ջուլհա կա նոցի ա վ ա գ ը։ Ախր դուք ձեր ուզ ա ­ ծին պես տանջել եք ի ն ձ , և ես, ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ , ողջ ե մ ու ծ ի ծ ա ղ ո ւմ ե մ ձեր դ ե մ ք ի ն ։ Դա արդեն աշխատանքի ռեկոր- 1 1

Լոմրրոզո

գ ործ ութ յա ն » տաքնին

մի

Տեղար

( 1 8 3 6 — 1 9 0 9 ) — ա յս պ ե ս

տ ե ս ո ւթ յա ն

շարք

հիմնադիր

նշանները,

ա յն «հ ա ն ցա գ ործ տ իպ ին»։

ըստ

նրա

բժիշկ։

կ ո ը Լ որԼ

Մարդու

կ ա ր ծ ի ք ի ,,

ա յս

սա եղ ծծւմ

ծնե

հանցա­

կամ

ա յն

֊ար­

էին

ա յս

կա մ

դա յի ն ա ն ա րտ ա դրողա կա նութ յուն է։ Դուք ն ո ւյն ի սկ ուժ չ ո ւ ֊ ն ե ք ինձ ս պ ա ն ե լո ւ։ Դրանից *սվեէի անարտադրողական ի նշ կարող է լ ի ն ե լ ։ Ախր դուր չկա րողա ցա ք սպանել ն ո ւյն ի սկ դ ե ­ պի ա նկյուն քշվա ծ ա ռնետ ին, և ա յն էլ դինա միտ ի

օ գ նո ւ­

թ յ ա մ բ , ի սկա կա ն դ ի ն ա մի տ ի } և ոչ թ ե ա յն պ ի ս ի , ինչպիսին դուք եր և ա կ ա յո ւմ ե ք , թե ի ն չ-ո ր տեղ թ ա ք ց ր ե լ ե մ ։ — Դու կ ա մ ե ն ո ՞ւ մ ես դ ա ր ձ յա լ որևէ բան աս ե լ , — հա ր ց ­ րեց նա, երբ ևս ավարտեցի ի մ թ ունոտ ճ ա ռ ը ։ Եվ ես հիշեցի ա յն , ինչ ասել էի ա յդ լպիրշ Ֆ ո րտինիին) — Հեռա ցիր ա յս ա ե ղ ի ց , բանտի

շո ւն , — պատասխանեցի

ես։ — Գնա ուրիշների շե մ րին վն՚գստա։ Ա յն պ իս ի մա ր դ ո ւ հ ա մ ա ր , ինչպիսին էր Ա զ ե ր թ ո ն ր , անօգ­ նա կա ն բ ա ն տ ա ր կյա լի բերանից հնչող նման ծաղրը, ի հա րկե, ա նհա նդուրժելի բան էր։ Նրա դե մ ք ը կա տ ա ղ ո ւթ յո ւն ի ց

գու­

ն ա տ վ ե ց , և դողացող ձ ա յն ո վ սպառնաց ի ն ձ . — ^Ւ2ՒՐ> Ա՚թենդինգ, ե и քեզ հետ դեռ հաշիվս կ մ ա ք ր ե մ ։ — ինչպե и չ է , — պատասխանեցի ե ս ։ — Գ ո լք ախր կարող և ք մ ի ա յն ա վ ելի ա մ ո ւր ձգել ա յս ա նա սելի կերպ ով ը ն դ ա ր ­ ձակ զսպաշա պիկը։ Իսկ եթե դա ձեր ուժերից վեր է, ո ւր ե մ ն , հ ե ռ ա ց ե ք ա յս տ ե ղ ի ց ։ Եվ, խ ն դ ր ո ւմ ե մ , մ ի ' վերադարձեր գոնե մ ե կ շա բա թ, բ ա յց ա վ ելի լ ա վ կ լի ն ի ' տասը օր։ Բանտապետն ի ն չպ ի ս ի ՞

պատիժ

կարող

է հորինել

այն

կա լա նա վորի հա մ ա ր , որն առանց ա յն էլ ե ն թ ա րկ վ ել է ա մ ե ­ ն ա զ ա ր հո ւր ելի պ ա տ ժի։ Ըստ ե ր և ո ւյթ ի ն , Ազերթոնն ինձ վ ա ­ խ ե ց ն ե լո ւ հա մա ր մ ի բան կա րողա ցա վ գտնել, բ ա յց հազիվ էր բերանը բ ա ց ե լ,

և ես ,

օ գ տ վելով ա յն բ ա ն ի ց , որ ձա յնս

փ ո ք ր ֊ի ն չ ա մ ր ա ց ել էր, սկսեցի երգել. «Երգիր կ ո ւ կ ո ւ , երգիր կ ո ւկ ո ւ, երգիր կ ո ւկ ո ւ» ։ Եվ ես եր գ ո ւմ էի ա յնքա ն ժա մա ն ա կ, մինչև որ ի մ խցի դուռը շրխ կոցով փ ա կվեց , մինչև որ ճռն չա ­ ցին կ ո ղպ եք նե ր ը , և մինչև որ ճ ռ ռ ա լո վ ի րենց բները մտ ան ս ո ղ ն ա կնե ր ը ։

122

ԳԼՈԻԽ ХП Ա յ ժ մ , երբ արդեն գաղտնիքէն ի մ ա ց ա , օգտագործելն ա ր­ դեն բ ո լոր ո վ ի ն դժվար չէր։ Եվ ես հա ս կ ա ն ո ւմ էի. որքան հա ֊ հախ օգ տ ա գ ո ր ծեմ, ա յնքա ն ա վելի հեշտ կլի ն ի ։ Ոավական էր մե կ անգամ շոշափել

նվա զա գույն

դ ի մ ա դ ր ո ւթ յա ն դ ի ե ր , և

հաջորդ ամեն փորձի ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ա յդ դ ի մ ա դ ր ո ւթ յո ւն ը կ թ ո ւ ֊ լան ար t Եվ,

իսկապես,

ժա մա նա կի

ընթա ցքում,

ինչպ ես

կ տ ե ս ն ե ք , Ս ե ն ֊Ո վ ե ն տ ի ն բանտից ուրիշ կյա ն քի մեջ վ ե ր ա ֊ բ ն ա կե ց ո ւմ ն ե ր ը սկսեցին իրա գ ործվել գրեթե ին քնա րե րա բ ա ր ։ Հա զիվ էին բանտապետ Աղերթոնն ու նրա հպատակները դուրս ե կ ե լ, որ ես մի քանի րոպե անց ի մ հ ա ր ո ւթ յո ւն առած մա ր մն ին դ ա ր ձյա լ ստիպեցի ը ն կ ղ մ վ ե լ «փոքր մ ա հ վ ա ն )) մեջ։ Ա յ ո , դա մ ա հ էր, սա կա յն ժա մա ն ա կա վ ո ր , կյա ն քի ա յնպ իսի դադարի նմա ն ,

որպիս ին

առաջանում է ք լո ր ո ֆ ո ր մ ի ա զդե֊

ց ո ւթ յա ն տակ։ Ո ւր ե մ ն , կտ ր վ ելո վ ա յն ա մ ե ն ի ց , ինչ կեղտոտ է, ստոր և ն ո ղ կ ա լի ,

մենա խցի

դժոխային

բթա ց ն ող

տա նջանքներից,

սարսաւիից

ձեռնա սուն

ու

զսպաշապիկի

ճա նճերից,

տոթից>

խ ավարից և կենդանի ննջեցյա լների թ խ կո ցն ե րի ց , ես դա ր ձ ֊ յ ա լ սուրացի դեպի ժա մանակի ու

տ ա րա ծությա ն

ա ն եզ ր ո ւ֊

թ յո ւն լ,, Դսւրձյա լ մի առ ժա մանակ թ ա ղվեց ի խավարի դիրկը> ի ս կ հետո դանդաղ, աստիճանաբար նորից վերստացա շրջապա֊ տի ը ն կ ա լո ւն ա կ ո ւ թտու նը, սա կա յն ա յս անգա մ արդեն բ ո լ ո ֊ րուէին ուրիշ էր դա։ Ես բ ո լոր ո վ ի ն ուրիշ (Гե ս ձ ֊ի մեջ էի։ Եմ գ ի տ ա կց ությա ն ը

հասա ծ

առաջին

զ գ ա ց ո ղո ւթյո ւն ը

փոշու

զ գ ա ց ո ղո ւթյո ւն ն էր։ Չո ր , կծու փոշին խ ուտ ուտ էր տալիս ի մ ռո ւնգ ներր։

ն ս տ ո ւմ էր

շուրթե րի и ։

Ծ ա ծ կ ո ւմ էր դեմ ք и

ու

խ շրտ ում մա տ նեքիս ծա յր ե ր ի ն , երբ ես շվւում էի իրա ր։ Հետո դրան գո ւմա ր վ եց անդադար շարժման

զգա ցո ղ ո ւ֊

թ յ ո ւ ն ը ։ Շուրջս ամեն ինչ ճ ո ճ վ ո ւմ ու ե ր ե ր ո ւմ էր։ Ես զգում էի ց նց ո ւմ ն ե ր ու հրհրոց, լ ս ո ւ մ էի ճ ռի ն չ։ Եվ ես գիտեի, որ հոնշում

են

սռ ն իները,

ք ա րերի

և ավազի

Ա րա յով

գլորվող

երկաթապատ ա ն ի վն եր ը ։ Հետո ականջիս հասան դա ն դա ղո֊ րեն ք ա յլո ղ ,

տանջահար անասունների

հասցեին

դժ գ ո հո ւ֊

123

թ չան

բ ա ց ա կ ա ն չո ւթ յո ւն ն ե ր

արձակող

ու

հ ա յհ ո յա ն ք ն ե ր ո վ

քշող մա րդկանց խռպոտ ու հոգնած ձ ա յն ե ր ը ։ Ես բա ց եց ի փոշուց բ ո ր բ ո ք վ ա ծ կոպերս , ու աչքերիս մեջ անմիջապես նորից ավազ լ ց վ ե ց ։ Եոպիտ վ ե ր մ ա կ ն ե ր ը , որոնց վրա պառկած էի, ծա ծկվել էին փոշու հաստ շերտ ով։ Գլխավ ե ր ս , ավազափոշով հագեցա ծ օ դ ո ւմ օ ր ո ր վ ո ւմ էր ֆ ուրգոնի առա գա и տ ալա թե տանիքը և

ավազահատիկների

պարսերը

պար գ ա լո վ' լա թ ի անցքերից թա փանցող արևի շեղ հա ռ ա ­ գա յ թն ե րի տ ա կ, դանդաղորեն ց ա ծ էին ի ջն ո ւմ ։ Ես երեխա էի, ո ւ թ ֊ի ն ը տարեկան

մի տղա,

չափազանց

հոգնած ու տանջված, և ն ո ւյն քա ն հոգնած ու տանջված էր թ վ ո ւմ ip

ուժա սպ ա ո,

փոշեծածկ դ ե մ ք ո վ կինը,

ա ս ո ւմ լա ց եղող ծծկեր եր ե խ ա յի ն ։

որ մ ե ղ մ օրոր

Ա յդ կինն ի մ մա յրն

էր: ես դիտեի, որ նա ի մ մ ա յր ն է ճիշտ ա յն պ ե ս , ինչպես Լ առա գա и տ ալ աթե

թ ո ւն ե լի

առջևում

երևացող

կառավարի

ուսերին ն ա յ ե լ ո վ , գիտեի, որ նա էլ հա յրս է։ Երբ ես ոտքի ելա ու սկսեցի անցնել ֆուրգոնի հատակին թ ա փ վ ա ծ կապոցների ու հակերի ա ր ա նքով,

մ ա յր ս

հոգնած

ու զ ա յրացկոտ ձ ա յն ո վ ա ս ա ց , — Ջ ե ս ս ի , գոնե մ ե կ րոպե հանգիստ նստիր։ Զ ե ս ս ի . դա ի մ անունն էր։ Ազգանունս չգիաեի ու լս ե լ էի մ ի ա յ ն , որ մ ա յր ս £ ոն է ա ն վ ա ն ո ւմ հորս։ Ու նաև աղոտ հ ի ­ շ ո ւմ էի, որ հաճախ լս ե լ ե մ , թե ինչպես ուրիշ տ զա մ արդիէ հորս

'(կապիտանն էին ա ն վ ա ն ո ւմ , և ես հ ա ս կ ա ն ո ւմ էի

որ

նա այստ եղ գլխավորն է ու նրա կ ա ր գ ա դր ո ւթ յո ւն նե ր ը կ ա ­ տ ա ր ում են բ ո լո ր ը ։ Ես հասա մինչև կաոաուսն Ու նստեցի հորս կո ղ ք ի ն : Ֆ ո ւ ր ­ գոնի

անիվներն ու

ամպեր

անասունների

էին բ ա ր ձ ր ա ց ն ո ւմ ։

ոտքերը

փոշու

Փոշին այնքան

թուխ պ ի էր նմա ն, իսկ մ ա տ

վիթխարի

թա նձ ր

մտ նող արևը

փոշու

էի,

որ

աքդ վ ա -

ր ազույրի միջող լո ւս ա վ ո ր ո ւ մ էր ա ղ ո տ , արնակարմիր լ ո ւ յ ­ սով։ Եվ ի ն չ - ո ր չ ա ր ա գ ո ւ շ ա կ բան արևի

այղ

թվամ բա) 124

լ ո ւ յս ի մեջ.

ին ձ

կ ար ոչ մ ի ա յ ն

շ ր ջ ապ ա տո դ

է ր , չ ա ր ա գ ո ւ շ ա կ մ ի դ ր ո շ մ կա~

կ ար ի ւ

առջև փ ո վ ա ծ

ամեն

ին չ ֊ ո ր

բնա նկա ո/սմ. և եմ

մ ա յ ր մ տն ո ր ին չ ի

վրա

չ ար ա գ ո ւ շ ա կ հոր

դեմքեն

և ծծկերի լա ց ի մեջ, որին մ ա յր ս ոչ մ ի կերպ չէր կարողա֊ ն ո ւմ հա նգստ ա ցնել, it փոշու շերտի տակ իրենց գ ույն ր կորցր ա ծ ձիերի մե ջք ին , և մ ե ր ֆուրգոնին լծ վ ա ծ վե ց յա կ ի ն ան֊ ընդհատ բ ա ց ա կ ա ն չո ւթ յո ւն ն ե ր ո վ քշող հորս ձ ա յ ն ո ւ մ ։ Չորս կո ղմ ր տ ա րա ծվա ծ էր ա նա պ ա տ ք, որի վրա նետած մ ի հա յա ցքն իսկ ճ մ լ ո ւ մ էր մ ա ր դ ո ւ սիրտ ր։ ե^ոլոր կողմերից դեպի հեռուներն էին ձ գ վ ո ւմ լե ր կ բ լո ւր ն ե ր ը ։ Երբեմն մ ի ա յ ն , որևէ լեռնա լա նջի վրա կա րելի էր նկատել չորա ցա ծ, արևա­ խանձ մ ի թ ո ւ փ ։ Ո լ դա րձյա լ

լե ր կ բ լո ւր ն ե ր , ա վ ա զ , ք ա ր ե ր ։

Մ եր ճանապարհն ա ն ց ն ո ւմ էր երկու բ լո ւր ն ե րի միջև ընկած գ ո գ ա վ ո ր ո ւ թ յա մ բ ։ Ա յստ եղ մ ի ա յն եր և ո ւմ էին փշփշոտ թփեր ու փնջեր։

Ջրի ոչ մ ի

ն ա կ ն ե ր ո ւմ

հետ ք,

ավազ

կար, մ ե կ ֊ մ ե կ էլ

թ ո ր շն ա ծ , չորա ցա ծ

եթե չհաշվենք

անձրևի կատաղի

խոտա

անհիշելի

հեղեղատներով

Ժամա­

ողողված

ձո­

րակները։ Մ ի ա յն հորս ֆուրգոնին էին

ձիեր լծ վ ա ծ ։

Ֆուրգոնները

ը ն թ ա ն ո ւ մ էին իծաշարուկի և, ն ա յե լո վ ետ, մ ե ր քարավանի երկար ու ո լո րա պ տ ո ւյտ ժաւզավենին, ես

տեսա, որ

մ յո ււ

ֆ ուրգոններին եզներ են լ ծ վ ա ծ ։ Ե ր ե ք ֊չո ր ս զույգ եզներ դան­ դաղորեն ու գ ժվ ա ր ո ւթյ ա մ բ ք ա շ ո ւմ էին ֆ ո ւր գ ո ն ը , իսկ եզ­ ների կողքից ավազի մեջ խ ր վ ե լո վ ,

երկար փ ա յտ երը ձ ե ռ ք •

ներին մարդիկ էին զալիս ու ք շ ո ւմ էին

հոգնած,

սատկող

ա ն ա սուն ն երին : ճա նա պ ա ր հի շրջադարձերից մ ե կ ո ւ մ ես բ ո ­ լո ր

ֆուրգոնները

էին հետևից մերն

էլ հետը

ե

հ ա մ ր ե ց ի , հա մ ր եց ի

և

ն ր ա ն ք , որ

գալիւ

ն ր ա ն ք , որ շա ր ժվո ւմ էին առջևից։ Գ ի տ ե ի , ոք պետք է քա ռա սուն ֆուրգոն լ ի ն ի , քա նՒ ոը

պա րա պ ութ յ ո ւ նից ե ս շատ ա նգամներ էի հաշվել։ Եվ հիմա ինչպես սովորաբար իրենց ձ ա ն ձր ո ւյթ ը ցրելու համա ր վ ա ր ­ վ ո ւմ են եր ե խ ա ները, դա րձյա լ

հաշվեցի։

9ո լո ր

ֆուրգոններն էլ իրենց տ եղումն էին։ Մ ե ծ ,

քառասուն

ա նշնորհք, կոպ ­

տատաշ, ա ոա գաստա լա թե ծ ա ծ կ ո ց ո վ , ճ ռ ռ ա ց ո ղ , երերող ա ր . ֆուրգոնները սռինչով ու խշրտոցով օդ էին հ ա ն ո ւմ ավաղ). Ու

շո ր ացած օշինդրները։ Ա մք ողջ քարավանի ե ր կ ա յն ք ո վ , աջից ու

ձախից

գնաւ

էին մոտ մ ե կ ո լկ ե ո տա սնյա կ հ ե ծ յա լն ե ր ' տղամարդիկ ու ւդա տանիներ:

Յ ո ւրա ք ա ն չյո ւր ի

առքում

թա մբից,

երկայնափող 12Г

մի հրացան էր կա խ վ ա ծ։ Եվ ա մ են

ա ն գ ա մ , երբ ձ ի ա վ ո ր ն ե ­

րից մ ե կն ո ւ մ ե կ ը մ ո տ ե ն ո ւ մ էր մ ե ր ֆ ո ւր գ ո ն ի ն , ես տ ե ս ն ո ւմ էի, որ նրա փոշեթաթախ դեմքն է լ, հորս դե մ ք ի ն մ ա ն , մ ռ ա յ լ է ու տա գնա պած։ Եվ հա յրս էլ, որ ձիերին էր վ ա ր ո ւմ , ն ո ւյն ­ պես երկա յնա փ ող հրացան ուներ ձեռքի տակ պատրաստ։ Մ ի եր կո ւ տ ա սնյա կ կ մ ա խ ք ա ցա ծ , ջա րդվա ծ ոտ ք եր ո վ ու լծ ի տակ հա րվա ծ վզերով եղներ քարշ էին գալիս մե ր ք ա ր ա ­ վա նի կո ղք ի ց,

և բավա կա ն էր նրանցից մ ե կ ն ո ւ մ ե կ ը

կանգ

առներ ավազի միջից դուրս ց ց վ ա ծ չոր խոտի փունջը պ ոկռ­ տ ե լո ւ հա մ ա ր , որ անմիջապես հո վ ի վ ն ե ր ը ' նիհարած դ ե մ ք ո վ երիտա սարդ հո վ ի վ ն ե ր ը , սկսեին նրանց առաջ ք շ ե լ։ Երբեմն եզներից մ ե կ ն ո ւ մ է կը, կանգ ա ռ ն ե լո վ , ս կ ս ո ւմ էր բ ա ռ ա չե լ, և ա յդ բա ռա չի մեջ էլ ի ն չ-ո ր չարագուշակ բան կար ա յն պ ե ս , ինչպ ես այն ա մեն ի մեջ, որ շրջապատում էր մ ե զ ։ Իմ ո ւղ ե ղ ո ւմ պա հպ ա նվել է մի ազոտ հուշ ա յն մ ա ս ի ն , որ ժ ա մա ն ա կի ն , դեռևս մ ա ն ո ւկ հ ա ս ա կ ո ւմ , ես ապ րել ե մ ծ ա ­ ռերի շվաքի տակ հոսող գետի ա փ ին։ Ու մի ն չ ֆ ուրգ ոն ը ճ ո ճ ­ վ ե լո վ առաջ էր ը ն թ ա ն ո ւ մ , իսկ ես հորս կողքին նստած ան­ դադար ց ն ց վ ո ւ մ էի, ի մ աչքերի առջև դ ա ր ձ յա լ ու դ ա ր ձ յա լ հ ա ռ ն ո ւմ էր հիասքա նչ պատկերը այն գետակի, որն հ ո ս ո ւ մ էր ծառերի մ ի ջ ո վ ։ Եվ թ վ ո ւ մ էր, թ ե ես արդեն ա ն սա հմա ն եր ­ կար մի ժա մանակ ա պ ր ո ւմ ե մ ա յս ֆ ո ւր գ ո ն ո ւմ և գ ն ո ւմ , ա ն­ դադար գ ն ո ւմ ե մ առաջ, միշտ առաջ,

և շուրջս միշտ մ ի և ­

նույն դեմքերն են։ Ոայց բ ո լոր ի ս տիրել էր ( ա յդպ ե ս էր թ վ ո ւ մ ոչ մ ի ա յն ինձ) մեզ սպ ա ռնա ցող դ ժ բ ա խ տ ո ւթ յա ն , դեպի անխ ուսափելի կո ր ­ ծ ա ն ո ւմ գնալու զ գ ա ց ո ղ ո ւթ յո ւն ը ։ Մ ե ր ք ա րա վ ա ն ը նման էր հո ւղ ա ր կա վ ո ր ո ւթ յա ն թ ա փ ո ր ի ։ Ոչ մ ի ա ն գ ա մ ոչ ոք չ ծ ի ծ ա ­ ղ ե ց։ Ոչ մ ի ա նգա մ ես Ա ս ե ց ի ուրա խ , ձ ա յն ։ Խ ա ղա ղությունն ու

բ ե ր կ ր ա ն ք ո վ լի մ ի

անդորրը մե զ

ուղեկի ց նե ր չէինt

Մ եզ ուղեկցող հ ե ծ յա լ տղա մա րդկա նց ո ւ պատանիների դ ե մ ­ ք երը մ ռ ա յ լ էին, ին քն ա մ փ ո փ ու հ ո ւս ա հ ա տ ո ւթ յո ւն էին ա ր ­ տ ա հ ա յտ ո ւմ ։ Ու ես իզուր ն ա յ ո ւ մ էի հորս դ ե մ ք ի ն , ս պ ա ս ե լո վ ժպիտի գեթ անցողիկ մ ի ստ վ ե ր ի ։ Ի դեպ , հորս ն ի հա ր , փ ո ­ շե թա թա խ ,

վ ե ր ջ ա լո լյս ի

դե մ ք ը հ ո ւս ա հ ա տ ո ւթ յո ւն

128

արնափոշե

կր ա կ ով

լո ւս ա վ ո ր վ ա ծ

կ ա մ վ հ ա տ ո ւթ յո ւն չէր ա րտ ա հա յ-

տ ո ւ մ ։ Пу, նրա դեմքն ա ր տ ա հա յտ ո ւմ էր բ ա յց

մ ռ ա յ լ էր, օ ՜ հ , ա յն պ ե ՞ս մ ռ ա յ լ

վ ճ ռ ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ,

ու մտ ա հոգ էր, շա տ

էր մտ ա հոգ։ Հետո ասես ի նչ-որ բան ա լեկոծեց մե ր ք ա ր ա վ ա ն ը ։ Հայրս գլուխը բա ր ձ ր ա ց ր եց։ Ես' ն ո ւյն պ ե ս ։ Մ եր ձիերը ևս բա րձրա ցրին իրենց հոգնած

գ լուխ ն երը, ռունգներով օդ

ներշնչելով

փ ն չա ց րի ն , և ա ռ ո ւյգ ա ն ա լո վ , առանց բ ռ ն ա դ ա տ վ ե լո ւ, ձգեցին լծ ա փ ո կ ե ր ը ։ Հ ե ծ յա լն ե ր ի ձիերն էլ աշխուժացան։ Իսկ հալից ընկա ծ եղները քիչ էր մ ն ո ւ մ քառատրոփ

առաջ

սո ւր ա յի ն ։

Ա լս ան (։նը մի քիչ ծիծաղելի էր։ Խեղճ անասունները թ ո ւ լ ո ւ ­ թ յո ւ ն ի ց հազիւէ էին կա նգ նում ոտքերի վրա և ք այլս*-մ էին դժՎ ա ր ո ւթ յա մ բ ու ան՛ճոռնի։ Դրանք աղտոտ, քոսոտ ա ծ կաշ­ վո վ արշավող կմա խ քն եր էին.

նրանք

իրենց

հովիվներից

ն ո ւյն ի սկ առաջ անցանէ թլլԱց շատ կարճ ժա մ տ նա կով։ Հետո դ ա ր ձյա լ սկսեցին ք ա յ լ ե լ ,

ա ր ա գ ֊ա ր ա դ , ս ա յթ ա ք ե լո վ , և չոր

էսոտափնջերն ա յլև չէին հ ր ա ւղ ո ւր ո ւմ, ճանապարհից չէին շե­ ղ ո ւմ նրանց։ — Ի՞նչ է

պ ա տ ա հել, — ֆ ուրգոնի

խ ոբքից

Լս,1_եց

մորս

ձա յն ը : — Ջրի ենք հ ա ս ե լ, — պատասխանեց

հ ա յ ր ս ։ — Պետք է

որ դա Նեֆին^ լի ն ի ։ Եվ քիչ անց

մեր

ւսնճոոնէւ

ֆուրգոնները

ճռնչալով ու

դ ղ ր դ ո ց ո վ , ճ ո ճվ ե լո վ ու վ ե ր ֊վ ե ր թ ռ չ ե լո վ , ա րնա կա րմիր փ ո ­ շու ամպ երի միջով Սեֆի մտ ա ն ։ Մոտ մ ե կ դ յո ւժ ի ն ցա նցա ռ, ա յս ու այն կ ո ղմ կա ռ ո ւցվ ա ծ տնակներ կ ա մ ուղղակի

հ յո ւ­

ղ ա կ ն ե ր — ա հա վա սիկ, թ ե իրենից ի նչ էր ն ե ր կ ա յա ց ն ո ւմ ա յդ գ յո ւղ ր ։ Իսկ շրջապատում նույն անապատն էր։ Ծառեր չ կ ա ­ յ ի ն , մ ի ա յն ավազ էր ու չոր թ փ ո ւտ ն ե ր ։ Իա յց տ եղ-տ եղ ե ր ե ֊ վ ո ւ մ էին երբեմն ց ա նկա պ ա տ վա ծ,

մշա կվ ա ծ դաշտեր։ Սա­

կ ա յն ա յստ եղ ջուր կար։ ճիշ տ է, որ ձորա կի գետը ցամաքեք էր, բ ա յց հունն, 1

Նեֆի

Մորմոնները կողմից:

ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ , խ ոնա վ էր, իսկ փոքթիկ 1

—մ ո ր մ ո ն ն ե ր ի հ ա լա ծվում

Վ տ ա րվելով

րա ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր ն

( կրոնական էին

դեպի

Ա Մ Ն -ի

մ ի ա բ ա ն ո ւթ յո ւն ) սլետ ա կա ն

անապատ,

նրանք

և

ավաններից

եկեղեցական

բ նա կեց ն ում

էին

մեկըf

շրջա նների ա յդ

տա­

ու մ շ ա կ ո ւ մ հ ո ղ ը ։

127

փ ո ս ո ր ա կ ն ե ր ո ւմ լճ ա ց ա ծ ջուր կար և մ ե ր եզներն ու թ ա մ ­ բ ա ծ ձիերը իրենց դնլները մինչև ականջները սուզեցին ջրե մ ե ջ։ Իսկ ափերին ա ճ ո ւմ էին մի քանի թ զ ո ւկ ո ւռ ե ն ի ն ե ր ։ — Ա յնտ եղ պետք է Իիլլ РՓ յ ք ի ջրաղացը ւՒ^ե> прЬ ^ ա~ սին ասացինք— ասաց հ ա յր ս , ց ո ւյ ց տ ա լով դի մա ց ի շ ի ն ո ւ­ թ յո ւ ն ը և շրջվելով մորս կ ո ղ մ ը , որն ա ն հ ա մ բ ե ր ո ւթ յա մ բ գ լո ւ­ խը դուրս էր հանել ֆ ո ւր գ ո ն ի ց ։ Արևից խ ունա ցա ծ, երկա ր, վուշա նմ ան մ ա ղ եր ո վ , եղջերվի մ ո ր թ ո ւց կա րվա ծ բա ճկոն ակ հագած մի ծերունի

մո տ ե ցա վ

մե ր ֆուրգոնին և խոսեց հորս հետ։ ն ո ւյն պահին ազդանշան տրվեց և մ ե ր ք ա րա վա նի առաջատար ֆուրգոնները սկսեցին շրջան կ ա զ մ ե լ։ Տեղը հարմա ր էր> իսկ մ ե ն ք էլ արդեն բ ա վ ա ­ կանաչափ փորձ ո ւն ե ի ն ք , ա յդ ի սկ պ ա տ ճա ռով ա յդ ամենը կատարվեց արադ ու հ մ տ ո ւ թ յա մ բ ։ Երբ քա ռ ա սո ւն ֆ ո ւր գ ո ն ֊ ներից ա մեն մ ե կը կանգնեց իր տեղը, պ տ րզվեց, որ ստ եղծ­ վել է մի կա նոնավոր շրջան։ Հետո սկսվեց եռ ո ւզ ե ռը , բ ա յց ա յդ անհանգիստ շա րժումն էլ բ ա վա կա նին գործարար բ ն ո ւ յ թ ո ւն ե ր ։ Ֆ ո ւր գ ո ն նե ր ից դուրս եկան կ ա ն ա յք , որոնք մ ո ր ս պես հոգնած էին ու փոշոտված, և երեխաների մ ի մ ե ծ

հո ր դ ա ։

Կանայք քսան հոգի կլի ն ե ի ն , ի սկ երեխաները ա մ ե ն ա ք ի չը ' հի ս ո ւն , և թ վ ա ց , թ ե նրանց շատ վա ղուց ե մ ճ ա ն ա չո ւմ ։ Սան ա յք անմիջապես սկսեցին ը ն թ ր ի ք պա տ րա ստ ել։ Տղա մ ա ր դ ի կ արձակեցին եզներին և տարան ջր ե լո ւ, ո մա նք օշինդր էին կ ո տ ր ո ւ մ , իսկ մ ե ն ք ,

երեխ ա ներս,

կո արատած

փայտը քարշ էինք տալիս խ ա ր ո ւյկն ե րի մ ո տ , որոնք արդեն բ ո ց կ լտ ո ւմ էին դա շտ ո ւմ։ Իսկ հետո

տ ղա մարդիկ

մի քանի

մ ե ծ խ մ բ ե ր ի բ ա ժ ա ն վ ե լո վ , ֆուրգոնները կիպ մոտ եցրին իրա ր, ա յնպ ես որ յո ւր ա ք ա ն չյո ւր ֆուրգոնի ա ռաջամա սը դ եմ առավ մ յ ո ւ ս ի ետ նա մա ս ին , իսկ բ ո լո ր լծ ա փ ա յտ եր ը շրջեցին դեպի շրջանի ն երսը։ Մ ե ծ ա րգելա կները հո ւսա լի ա մ ր ա ց վ ա ծ էին, բ այ ց դրանով չբ ա վ ա ր ա ր վ ե լո վ ,

տղա մա րդիկ

ֆուրգոնների

անիվները շ ղ թ ա յո վ իրար կ ա պ եց ին ։ Ա յ դ ա մ ե ն ը , մ ե զ , ե ր ե ­ խաներիս հա մա ր

ն ո ր ո ւթ յո ւն

չէր։

Դա

վտանգի

ազդանշան

էր, ն շա նա կում էր, որ մ ե ն ք դադար ենք ա ռել թշնա մա կա ն ե ր կ ր ռ ւմ ։ Մ ի ա յն մի ֆ ուրգոն էր շրջանից դուրս և. ասես մ ե ր բ ա ց օ թ յա փարախի դարպասը լի ն ե ր ։ Մ ե ն ք գիտեինք, որ հ ե ֊ 128

տո,

երբ պ ա ռ կ ե լո ւ ժա մա նա կը

գա,

ա նա սուններին կքշեն'

շրջանի ներսը, ա լդ մ ի ա յն ա կ ֆուրգոնը ք արշ կտան իր տեղը ու շ ղ թ ա յո վ կամրա ցնեն մ յո ւ ս ն ե ր ի ն ։ Ւսկ ա ռ ա յ ժ մ , քանի

ժամ,

ա նասունները

տ ղա մարդկանց

դեռ մ ի

ու

երեխաների

հսկ ո ղո ւթ յա ն տակ ա զ ա տ ո ւթյա ն մեջ կա րա ծեն,

պ ոկռտ ելով

խ ղճուկ խ ոտ ը։ Մ ինչ մե ր ք ա րա վա նը նա խ ա պ ա տ րա ստ վում էր դադարիք ի մ հա յրը մի քանի տղա մարդկանց հետ , որոնց թ վ ո ւ մ նան երկա ր, արևախանձ մ ա զ ե ր ո վ ծերո ւն ի ն, ոտքով գնացին ջր ա ­ ղացի կ ո ղ մ ը , իսկ մ յո ւս ն և ր ը , լա վ հի շո ւմ ե մ , թ ե տ ղ ա մ ա ր ­ դիկ, թ ե

կ ա ն ա յք , և թ ե

ն ո ւյն ի սկ երեխ ա ները,

ր ա ց ա ծ, հ ա յա ց ք ն ե ր ո վ ո ւղ ե կ ց ո ւմ էին նրանց։

տ ե ղ ո ւմ ք ա ­ Պարզ էր, որ

նրանք մ ի շատ կարևոր գործով գնացին։ Հետ ո,

նրանց բ ա ց ա կ ա յո ւ թ յա մ բ

եկան

ուրիշ, անծանոթդ

տ ղ ա մ ա ր դ ի կ ՝ Նեֆի անապատի բ ն ա կի չնե րը , և սկսեցին թ ա ­ փա ռել մե ր ճ ա մբ ա ր ի շուրջը։ Նրանք մե զ նման

ճերմակա­

մ ո ր թ էին, սա կա յն դ ե մ քե ր ը ինձ թվ ա ց ին չափազանց մ ռ ա յ լ , դաժան, կոպիտ ու երև ում էր, որ չա րա ցա ծ են բ ո լո ր ի ս վր ա ։ Նրանք դի տ ա վ ո ր յա լ խ ոսք էին նետ ո ւմ մ ե ր տ ղա մա ր դկ ա ն ց, ջա նա լով վ ե ճ ու կռիվ ս ա ր ք ե լ։ տ ղա մա ր դկ ա ն ց,

թե'

ի ա յց կ ա ն ա յք բ ո լո ր ի ս ' թե

պատանիներին

նշանացի հ ա ս կ ա ց ն ո ւմ

նա խ ազգուշացնում և

էին, որ շպետք

է վ ի ճ ա բ ա ն ո ւթ յա ն

տեղիք տանք։ Օտարներից մ ե կը մ ո տ ե ց ա վ մ ե ր

խ ա ր ո ւյկ ի ն ,

որի մոտ

մ ա յր ս մ ի ա յն ա կ կանգնած կերա կուր էր ե փ ո ւ մ ։ Ա յ դ պահին ես էլ մոտ եցա օշինդրի խ ուրձը գրկիս ու կա նգնեցի, ականջ դն ելո վ նրանց խ ո ս ա կ ց ո ւթ յա ն ը , և ա չքերս լա յ ն բ ա ց ա ծ նայ ե լ ո վ ա յդ ա ն ծա նոթ ին , որի ն կ ա տ մ ա մ բ ես ատ հ լո ւ թ յո ւ ն էի տ ա ծ ո ւմ , որովհետև ն ո ւյն ի սկ շրջապատի օդը ա յդ ա տ ե լո ւթ յա մ բ , առանց նման

ես գիտեի, որ մե ր

բ ա ց ա ռ ո ւթ յա ն ,

ա տ ո ւմ

ճ ե ր մ ա կ ա մ որթ մա ր դ կ ա ն ց ,

են

ա յդ

որոնք

ն եր ծծվ ա ծ Էր

ճ ա մ բ ա ր ո ւմ բ ո լո ր ը , մա ր դ կ ա ն ց ,

մե զ

ստ իպել

մեզ

էին

դադար առնելիս ֆուրգոնները շրջանաձև դ ա ս ա վ ո ր ե լ։ Մ եր խ ա ր ո ւյկի մո տ կանգնած մա րդը սա ռը , դաժան, ե ր կ­ նա գույն աչքեր ուներ և խ որա թա փ ա նց կ ա ր մ ր ա գ ո ւյն էին,

հ ա յա ց ք ,

Մ ազերը

ա յտ ե ր ը ՝ սա փրած, բ ա յց նրա պ ա րանո129

9

Ջեկ Անգոն, X հ.

ցից ու ծնոտի տակից մ ի ն չև ակա նջները ձ գ վ ո ւմ էր կ ա ր մ ր ա ֊ հ ե ր , տ եղ-տ եղ ճ ե ր մ ա կ մ ո ր ո ւ ք ը ։ մ ա յր ս էլ չբարևեց

նրան։

Նա

Ա ն ծա ն ոթն

իմ

մորը չբարևեց,

ուղղակի յթ սնգեել

ու

հա յա ցք ը բ և եռել էր մ ո ր ս ա չքերին, Հետո թ ե թ և ա կ ի հազաց ու ծա ղրա նքով ա սա ց. — Հ ը ' մ , ա մեն ինչ կ տ ա յի ր , չ է ՞ ,

որպեսզի հի մա

ձեր

կ ո ղ մ ե ր ո ւմ , Մ ի ս ս ո ւր ի ի ափերին լ ի ն ե ի ք , ճի՞շտ է։ Նկատ եցի, թ ե ինչպես մ ա յր ս ս ե ղ մ ե ց շո ւր թ ե ր ը , ջա նա լով խ եղդել իր բ ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Եվ պա տա սխ ա նեց. — Մ ե ն ք արկա նզա սցի ե ն ք ։ — Հա սկա ն ա լի է, թ ե դուք ի ն չո ւ եք թ ա ք ց ն ո ւմ ձեր ո ր ֊ տեղացի լի ն ե լը , — ասաց

ա ն ծ ա ն ո թ ը ։ — Եթե

ոչ դ ո ւք ,

ապա

էլ ո ՞ վ Մ ի ս ս ո ւր ի ի ց վտ արեց աստծո կ ո ղմ ից ը ն տ ր յա լ ժ ո ղ ո ֊ վը ր դ ի ն ։ Մ ա յր ս չպ ա տ ա սխ ա նեց։ Պատասխան չ ս տ ա ն ա լո վ , անծանոթը շա ր ո ւն ա կ եց . — Իսկ հ ի մ ա մե զն ի ց մ ի կտոր հաց եք մ ո ւ ր ո ւ մ , մ ե զ ն ի ց , որոնց հ ա լա ծ ո ւմ էիք ու վ տ ա ր եց ի ք։ Եվ ա յդ պա հին, թ ե և դեռ երեխա էի, ի մ հեռա վոր նա խ ­ նիներից

հա սա ծ

ժ ա ռ ա ն գ ո ւթ յո ւն ը ՝

բ ո ս ո ր ա գ ո ւյն

թ յո ւ ն ը բ ռն կ վ ե ց ի մ ն ե ր ս ո ւմ , ա ր յո ւնո տ

մշուշով

կա տ ա ղու­ պ ա տ ելով

ա չք եր ս, — Ս տ ո ւմ ե ս , — ճչացի

ես։ — Մ ենք

մ ի ս ս ո ւր ե ց ի

չե ն ք ։

Մ ե ն ք մ ո ւր ա ց կ ա ն ո ւթ յո ւն չեն ք ա ն ո ւմ ։ Մ ե ն ք ո ւզ ո ւմ ենք մե ր փ ողով բան գնել։ — Լռիր, Ջ եսսի , — գոչեց մայրս և ա փ ո վ փ ա կ ե ց բերա ն ս ։ Շրջվելով ա ն ծ ա ն ո թ ի կողմը, ն ա ա ս ա ց . — Հ ե ռ ա ց ի ր , հանգիստ թ ո ղ եր ե խ ա յի ն ։ — Ես քեզ գնդակահար կ ա ն ե մ , ա ն ի ծ յա լ մ ո ր մ ո ն , — լ ա ­ ց ա կ ո ւմ ա ծ ասացի ե ս , և մ ի ն չ մ ա յր ս դ ա ր ձյա լ կփ ա կեր բ ե ­ ր ա ն ս , թռ ա խ ա ր ո ւյկ ի մ յ ո ւ ս կ ո ղ մ ը , խ ո ւս ա փ ե լո վ նրա հա ր ­ վածից։

Բայց օ տ ա ր տ ղ ա մ ա ր դ ը ոչ մի ուշադրություն չդարձրեց ճիչերի վրա։ Ես ս պ ա ս ո ւ մ էի, որ այդ ս ա րսափելի մարդը կ ա տ ա ղ ա ծ կհարձակվի վրաս և պ ա տ ր ա ս տ էի ա մ ե ն տ ե ս ա կ ի ի մ

է»

դաժան հ ա տ ո ւց մ ա ն ։ Ես մա րտ ա հրա վեր նետողէ տ ե սք ով նա** չ ո ւմ էի նրան, իսկ նա լ ո ւ ռ և ուշադիր ինձ էր զ ն ն ո ւմ ։ Ի վերջո, նա խ ո սեց , ու նրա ձա յնը հն չո ւմ էր հան դի սա՝* վ ո ր ո ւ թ յա մ բ

և ո ւղ ե կ ց վ ո ւմ

էր

գլխէ

դանդաղ

շա րժումներ

ր ո վ ։ նա նման էր դա տ ա վճիռ կարդացող դա տ ա վորի։ — Ինչպիսին հայրերն ասաց

են,

ա յն պ ի սի ն

նա ։ — Երիտասա րդները

էլ

ծերունիներից

ո ր դ ի ն ե ր ը ,— պակաս

չեն ։

Ախր ձեր ցեղն ա ն ի ծվ ա ծ է և դատ ապա րտվա ծ կ ո ր ծ ա ն մ ան։ Դուք փ ր կ ո ւթ յո ւն չ ո ւն ե ք , ձեզնից ոչ ո ք, ոչ երիտ ա սարդները, ոչ էլ

ծերունիները

փ ր կ ո ւթ յո ւն

չո ւն ե ն ։

Եվ

թ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն

էլ

չ ո ւն ե ք ։ Ն ույնիսկ ք ր ի ս տ ո ս ի թ ա փ ա ծ ա ր յո ւնը չի կարող հա-* տուցել ձեր ա ն ի ր ա վ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ։ — Ա ն ի ծ յա լ մ ո ր մ ո ն , — խեղդվող &այ ն ո վ կարողացա մի~ ա յն գոչել ե ս ։ — Ա ն ի ծ յա լ մո ր մ ո ն ։ Ա ն ի ծ յա լ մ ո ր մ ո ն ։ Ա ն ի ծ յա լ մ ո ր մ ո ն ։ Ես հ ա յ հ ո յ ո ւ մ էի թ ռ չկ ո տ ե լո վ խ ա ր ո ւյկ ի շուրջն ու խ ո ւս ա ֊ փ ե լո վ մորս պատժող ձ եռքից ա յնքա ն ժա մ ա ն ա կ , մինչև որ անծա նոթը հեռ ա ց ա վ ։ Երբ հ այրս ալ նրան ուղեկցող տ ղա մարդիկ վերա դա րձա ն, բ ո լոր ը թո ղե ցի ն իրենց գործերը ու տագնապալի սպ ասման մեջ խ ռնվեցին նրանց շուրջը։ Հա յր ս գլուխն օ ր որեց։ — նրանք ոչինչ չե ՞ն ո ւզ ո ւմ

մեզ

վ ա ճ ա ռ ե լ, — հարցրեց

կա նանցից մ ե կ ը ։ Հա յր ս դա րձյա լ գլուխն օ ր որեց։ Բ արձրա հասակ, շիկահեր մ ո ր ո ւ ք ո վ , բ ա ց ֊ե րկնա գույն աչ­ ք ե ր ո վ , մո տ երեսուն տարեկան

տ ղա մարդը

վճռա կա նորեն

ճ եղ ք ե լո վ ա մ բ ո խ ը , մ ո տ ե ց ա վ հորս և գոչեց. — Ա ս ո ւ մ են, որ նրանք երեք տարվա պահեստի ա լյո ւր ու մ թ ե ր ք

ո ւնեն,

կապ իտան։

Ա ռա ջներում

նրանք միշտ էլ

մթ ե ր ք են վա ճա ռել գ ա ղթա կա ններին։ Իսկ հի մա չեն ո ւզ ո ւմ վ ա ճ ա ռ ե լ։ Բայց մ ե ն ք ա յստ եղ ի ՞ն չ մ ե ղ ք ո ւն ե ն ք ։ Կառավսւ֊ ր ո ւթ յա ն հետ ոլնե ց ած ի րենց թ շ ն ա մ ո ւթ յա ն հա մ ա ր մեզնից են վրեժ լ ո ւ ծ ո ւ մ ։ Ա յդ պ ե ս չի կ ա ր ե լի , կա պ իտ ա ն։ Զի կ ար ե լի , ա ս ո ւմ ե մ ։ Մեզ հետ կա ն ա յք ու երեխաներ կան, ի սկ մինչև Աալիֆորնիա հա սնելուն դեռ մ ի քանի ա մ ի ս կա ։ Մ եր ա ռ ջե֊ վ ո ւ մ չոր անապատն է։ Ձ մ ե ռ ն էլ

ք թ ն ե ր ի ս տ ա կ։

Ենչպե՞ս 131

կկարողանանք առանց մ թ ե ր ք ի կտ ր ե լ-ա ն ց ն ե լ անապ ատը։ նա ընդհատեց խ ոսքն ու դարձավ մ ե զ ։ — Յ ա յց չէ" որ ձեզնից դեռ ոչ ոք չզիտ ե, թ ե իԱչ բան է ի սկա կա ն

ա ն ա պ ա տ ը,

Ա յս տ ե ղ

դեռ

անապատ չ է ։

Ձեզ

ա ս ո ւմ ե մ , որ ա յստ եղ ի սկա կա ն դրախտ է, ա յ ո , ա յ ո , ա յ ս ­ տեղ դրախտային ա րոտ ա վա յրեր են, կա թի գետեր ու շա քա ­ րե ափեր ա յն ա մ են ի հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յա մ բ , ինչ մե զ ս պ ա ս վ ո ւմ է ա ռջև ում։ Ա յնպ ես որ,

կա պ իտան,

ա մենից

առաջ

մենք

պետք է ա լյո ւր ի պաշար տ ե սն են ք։ Եթե նրանք չեն կ ա մ ե ն ո ւմ վ ա ճ ա ռ ե լ, ո ւր ե մ ն , ի ն քներս պետք է վե ր ց ն ե ն ք ։ Ա յս խ ոսքերի վրա տ ղա մա րդկա նցից ու կանանցից շա­ տերը բարձրագոչ աղա ղա կներով ա րտ ա հա յտ եցին ի րենց հ ա ­ վ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը , բ ա յց ի մ հա յր ը ձեռքը վեր պարզեց և բ ո լոր ը լռ ե ց ի ն ։ — Ես հ ա մ ա ձ ա յն ե մ ա յն ա մ ե ն ի ն , ինչ ա սա ց իր, Հ ա մ ի լ ­ տ ո ն , — սկսեց հ ա յր ս ։ Յ ա յց մա րդիկ դա րձյա լ ա ղ մ կ ե ց ի ն , խ լա ց ն ե լո վ նրա ձ ա յ ­ ն ը , և հա յր ս դա րձյա լ վեր պարզեց ձ ե ռ ք ը ։ —

Ես հ ա մ ա ձ ա յն ե մ , բ ա յց մի հա նգա մա նք կա , որը դու

մ ո ռ ա ց ե լ ես, Հ ա մ ի լտ ո ն . . . իսկ ա յդ մ ա սի ն ոչ դո ւ, ոչ ե ս , ոչ ոք շպետք է մ ո ռ ա ն ա ։ Յ ր ի հ ե մ Յ ո ւն գ ը 1 ռա զ մա կա ն դր ո ւթ յո ւն է հ ա յտ ա ր ա ր ել, ի սկ Յ ր ի հ ե մ Յունգը զորք ո ւն ի ։ Երկրի ե ր ե ­ սից

մ ե ն ք ՛մ ի ա ն գ ա մ ի ց

կարող

ենք

սրբ ել

նեֆին,

հա մ ա ր նույն ն է, ինչ ոչխարի հա մ ա ր ' պոչը

դա մե զ

թ ա փ ա հ ա ր ե լը ։

Եվ կարող ենք բռն ա գր ա վել ա յն քա ն մ թ ե ր ք , որքան կ կ ա ր ո ­ ղանանք տ ա նե լ։ Յ ա յց շատ հ ե ռ ո ւ չեն ք կարողանա տ ա նել։ Յ ր ի հ ե մ յա ն «ս րբերը» կհասնեն մե ր ետևից ու երկրի երեսից կսրբեն մ ե զ , և դա նրանց հա մա ր ն ո ւյն ք ա ն դյուրին կ լի ն ի , որքան ոչխարի հա մ ա ր պոչը թ ա փ ա հ ա ր ե լը ։ դու գիտես, և

ես գ ի տ եմ, և

Ա յ դ մա սի ն և

մ ե ն ք բ ո լոր ս գիտ ենք։

նրա խ ոսքերը հա մ ո զ իչ էին, բ ա յց ամբոխ ին պետք էլ չէր հ ա մ ո զ ե լ։

Ա յն

ա մ ե ն ը , ինչ ասաց նա, բ ն ա վ էլ ն ո ր ո ւթ յո ւն

չ է ր ։ Մ ա ր դի կ դա ուղղակի հ ո ւզ մ ո ւն ք ի ց ու մ ե ր թ շ վ ա ռ վի ճ ա կից մի պահ մ ո ռ ա ց ե լ էին։ 1 9րիհեմ Յ՚ուՆգ— մորմոններ}։ առաջնորդը։

Ш

— Ես ուրիշներից վատ չ ե մ կռվի արդար գործի հ ա մ ա ր ,,— շարունակեց

հա յրսէ— Р ա յց

հի մա ախր

մենք

չեն ք

կարող

գ լխ ն երիи կ ռ իվ փ ա թ ա թ ե լ։ Եթե ա ն ա խ ո ր ժո ւթյո ւն ն եր լի ն ե ն , մ ե ր դր ո ւթ յո ւն ը նախ անձելի չի լ ի ն ի ։ Իսկ մ ե ն ք չպետք է մ ո ­ ռանանք մ ե ր կանանց ու երեխաների մ ա ս ի ն ։

Պետք է մե զ

հանգիստ պ ա հենք, ինչ գնով էլ որ լի ն ի , և պետք է հ ա մ բ ե ­ րենք,

որքան էլ մ ե ր ն կա տ մ ա մբ անարդար լի ն ե ն ։

— Իսկ ի ՞ն չ պետք է անենք

ա ն ա պ ա տ ո ւմ, — բ ա ց ա կ ա ն ֊

չեց երեխ ա յին կերա կրող մ ի կին։ — նախքան անապատ հ ա ս ն ե լը , մեր ճանապարհին դեռ մ ի քա նի

գ յուղա կ էլ կա , — պատասխանեց

հ ա յր ս ։ — Վ ա թ ­

սուն մղոն դեպի հարավ Ֆ ի լ մ որն էէ Հետ ո, ք ո ր ն - ք ր ի ք ը ։ Հ ի ­ սուն մղոն ևս ա նցնելուց հետ ո' ի ի վ ե ր ը ։ Հետ ո' Փ ա րովա նը: Ա յնտ եղի ց մինչև Ս ի դա ր -Ս իթ ի քսան մղոն Էէ Եվ որքան հ ե ­ ռա նանք Աղի լ ճ ի ց , ա յնքա ն ա վելի հ ո ւյս կարող ենք ո ւն ե ն ա լ, որ մե զ մ թ ե ր ք կվ ա ճ ա ռե ն ։ — Իսկ եթե չ վ ա ճ ա ռ ե ՞ն , — դ ա ր ձյա լ հարցրեց ն ո ւյն կինը։ — Հ ա մ ե ն ա յն դեպ ս, ասաց

մենք

սրանցից հ եռ ո ւ

հ ա յ ր ս ։ — Սի դա ր -Ս իթի ն

մե ր

կ լի ն ե ն ք , —

ճանապարհի

վերջին

գյուղ ն է։ Մ ե ն ք մի ե լք ունենք մ ի ա յ ն , շա րունա կել մ ե ր ճ ա ­ նապարհը ու շնորհակալ լի ն ե լ ա ս տ ծո ւց, որ մե զ հաջողվեց հեռա նա լ սր ա նց ի ց ։ Երկու օրվա ճանապարհ էլ որ

գնանք,

կհա սնենք լա վ ա րոտ ա վա յրերի ու ջրի։ Ա յ դ վ այր ը

կ ո չվ ո ւմ

է Լեռնա յին

Մ ա րգա դետին։

Ա յնտ եղ բ ն ա կ ա վ ա յր ե ր չկան

և

մ ե ն ք կկարողանանք հանգիստ տալ ու կերա կրել մե ր եզ ն ե֊ րին ու ձիե ր ին , նախքան անապատ մ տ ն ե լը ։ Գուցե մ ե զ հ ա ֊ , 2ПЧ4,Ь ո ր ս ո ր դ ո ւթ յա մ բ զ բ ա ղ վ ե լ։

Իսկ վա տ թ ա ր ա գ ո լյն

դեպ­

ք ո ւ մ մ ե ն ք կշարժվենք առաջ, քանի կարող են ք, հետ ո կ թ ո ղ ֊ ՝ն ե ն ք

մ ե ր ֆ ո ւր գ ո ն ն եր ը , ամենաանհրաժեշտ բաները կբեռնենք

յ & ի ե ր ի ն ու ճանապարհը ոտ քով կշա րուն ա կեն ք։ ճ ա ն ա պ ա ր հի ն եզները

կմ ո ր թ են ք

բ ո լո ր ո վ ի ն

մե ր կ

ու կսն վ են ք

ու տկլոր

դրանց

մսով։

Ա վ ե լի լա վ

է

Կ ա լիֆորնիա հա ս ն են ք, քա ն թ ե

ա յս տ ե ղ թ ո ղն են ք մե ր ո սկո ր ն եր ը ։ Իսկ մ ե ր ո սկորն երը կթ ո ղնննք ա յս տ ե ղ , եթե կռիվ սա ր քե ն ք ։ նախազգուշակա ն ևս

մի

քա նի

խ ո սք '

լե զ վ ա կ ռ վ ի

մեջ

չ մ տ ն ե լ ու բռո ւն ցք ն եր ի ն ա զ ա տ ո ւթ յո ւն չտ ա լ, և բ ո լո ր ը բ ր թ ­ վեցին իրենց ֆ ո ւր գ ո ն ն եր ը ։ Ա յ դ գիշեր ես երկար ժա մա ն ա կ չէի

կա ր ո ղ ա ն ո ւմ ք ն ե լ t

Մ հ ր մ ո ն ի դեմ ի մ մեջ բ ռ ն կ վ ա ծ կա տ ա ղ ո ւթ յո ւն ը ա յն պ ես էր ին ձ վ ր դ ո վ ե ց ր ե լ, որ ես դեռ աչքերս բաց պա ռկա ծ էի, երբ հա յրս ֆուրգոն բ ա ր ձ ր ա ց ա վ վ ե ր ջ ի ն անգամ շրջելով ո ւ ս տ ո ւ­ գելով գիշերա յին բ ո լոր պ ա հա կա կետ ե ր ը , Ծնողներս կ ա ր ծ ո ւմ էին, թ ե ք ն ա ծ ե մ , բ ա յ ց ես արթուն էի ու լս ե ց ի , թ ե ինչպԱս մ ա յր ս հ՛որս հա ր ց ր եց ' ա ր դ յո ՞ք մ ո ր մ ո ն ն ե ր ը թ ո ւ յ լ կտ ա ն, որ մ ե ն ք խ ա ղ ա ղ ո ւթ յա մ բ անցնենք ի րենց

տ ի ր ա պ ե տ ո ւթ յո ւն ն ե ­

ր ո վ ։ Հա յր ս շրջվեց ոտքից կոշիկը հ ա ն ե լո ւ հ ա մ ա ր , և ա ռ ո ւ յգ , ի ն քն ա վ ստ ա հ

երա նգով

պա տ ա սխ ա նեց,

որ

մորմոնները,

ի հա ր կե , մ ե զ ձեռք չեն տա, եթե մե ր ո ն ց ի ց որևէ մ ե կ ը կ ռ ի վ չսարքի։ Բայց ես լա վ տ ե ս ն ո ւմ էի ինքնաշեն ճ ա ր պ ա մ ո մ ի աղուէ։ լ ո ւ յ ս ո վ լո ւս ա վ ո ր վ ա ծ հորս դ ե մ ք ը , և նրա դե մ ք ի ա ր տ ա հ ա յ­ տ ո ւթ յո ւն ը ոչ մ ի

կերպ չէր հ ա մ ա պ ա տ ա ս խ ա նո ւմ ա յն ի ն ք ­

ն ա վ ս տ ա հ ո ւթ յա ն ը , որը հ ն չո ւմ էր նրա ձա յնի մ ե ջ ։ Ես ք ն ե ց ի մեր գլխին կախ ված զ ա րհուրելի դժբ ա խ տ ո ւթյա ն ծանր զգա­ ց ո ղ ո ւ թ յա մ բ , և ամբողջ

գիշեր ինձ

Յ ո ւնգ ը , որին ի մ մա նկա կա ն սա ր սա փ ե լի ,

նենգա միտ

հետ ա մուտ էր

ե ր և ա կ ա յո ւթ յո ւն ը

հրեշ' եղ ջյո ւր ն եր ո վ

Բրիհեմ

դարձրել էր

ու պ ոչով ի ս ­

կական մ ի սա տանա։

Արթնացա ի մ մենա խ ց ի հա տ ա կին, զսպաշապիկի

մա մ­

լա կն երի մ ե ջ , Իմ վրա թ ե ք վ ե լ էին ն ո ւ յն չո րս հոգին. բ ա ն ­ տապետ Ա զ ե ր թ ո ն ը , կապիտան Ջ ե մ ի ն , դոկտոր Ջ ե կ ս ո ն ը ու էլ Հ ե թ չի ն ս ը ։ Ե и ստ ի պ ե ց ի , որ ի մ շո ւր թեր ը ձգվեն ո ւ ժպ տ ա ն, և լա ր ե ց ի ողջ ո ւժ ե ր ս , որպեսզի

չկորցնեմ

տ ի ր ա պ ե տ ո ւմ ս ,

որովհետև արյա ն վերա կա ն գ ն վա ծ շր ջա ն ա ռ ությո ւն ը ի ն ձ ա ն­ տա նելի ց ա վ էր պ ա տ ճ ա ռ ո ւմ ։ Ես խ մ ե ց ի ջուրը, որ նրանք մ ո ­ տ եցրել էին շուրթերիս ու հրաժա րվեցի ի ն ձ առաջարկած հ ա ­ ց ի ց . և ա յս ա մ ե ն ը ' լ ռ ո ւ թ յ ա մ բ ։ Ես գոցեցի աչքերս ո ւ ջանացի Ш

վերա դա ռնա լ դեպի ետ, դեպի Նեֆի, դեպի շղթա յա կա պ ֆ ո ւ ր ֊ գ ոններով ստ եղծվ ա ծ շրջանը։ ք^այց քանի դեռ անկոչ ա յ ց ե ­ լո ւն ե ր ը կանգնած էին ի մ գլխավերս ու խ ո ս ո ւմ էին, ես փըր~ կ ո ւթ յո ւն չ ո ւն ե ի ։ Կամա թե ա կա մա ստ իպ վա ծ էի լ ս ե լ նրանց խ ո սա կց ո ւթ յո ւն ը ։ — Նույնն է, ինչ որ ե ր ե կ , — նկատեց դոկտոր Զ ե կ ս ո նը։ Ա մ ե ն ա յն չին իսկ փ ոփ ոխ ություն չկա

դեպի

ա յս կ ա մ այն

կողմը։ — Ո ւր ե մ ն , նա դեռ է լի ՞ կ դ ի մ ա ն ա , — հարցրեց բա ն տ ա ­ պ ետ ը։ — ն ո ւյն ի ս կ առանց ծպ տուն հ ա ն ե լո ւ։ Դեռ մ ի օր էլ կդի~ մա նա ն ո ւյն պ ի սի հ ա ջ ո ղ ո ւթ յա մ բ ։ Նա ա ն ն ո ր մա լ է, բ ա ց ա ր ֊ ձա կա պ ես' ա ն ն ո ր մ ա լ։ Ես կա ս եի , որ գուցե մ ի որևէ ն ա ր կո ­ տ իկով թ մ ր ե լ է, բ ա յց դա, ի հա ր կե , անհնարին բան է։ — Չ գ ի տ ե մ, թ ե ինչ ն արկոտիկ է դա, — ասաց բ ա ն տ ա ­ պ ե տ ը ։ — Գա նրա ա ն ի ծ յա լ կա մր ի ուժն է։ Տ՛եղ ա ս ո ւմ ե մ , որ բավա կա ն է մ ի ա յն կ ա մ ե ն ա , ապա ոտա բոբիկ էլ կ ք ա յլի շի­ կ ա ց ա ծ քարերի

վ ր ա յո վ ,

ինչպ ես

հա վ ա լա կա ն

ք ո ւր մ ե ր ը ,

ը ն դ ո ր ո ւմ աչքն էլ չի թ ա ր թ ի ։ Հա վա ն ա բա ր, հենց ա յդ «ք ո ւր մ ե ր » բառն էլ ես տարա ինձ հետ,

երբ

դ ա ր ձյա լ

Հա վա ն ա բա ր,

ընկղմվեցի

չ գ ո յո ւ թ յա ն

հենց դա էլ ծա ռա յեց

խավարի

մեջ։

որպես մ ե կ ն մ ա ն կետ։

ինչպես էլ որ եղած լի ն ե ր , երբ ես սթա փ վ ե ց ի , պ ա րզվեց, որ մե ջքիս վրտ պ ա ռկա ծ եմ քարե կոպիտ հա տ ա կին, և ձեռքերս էլ կրծքիս են դրվա ծ ա յն պ ե ս , որ մի ա ր մ ուն կս հ ե ն վ ո ւմ մյուս

ձեռքիս ափ ին։

Ա յդ պ ե ս ,

է

փակ աչքերով պ ա ռկա ծ, ես

դեռ կիսա գիտ ա կից վ ի ճ ա կ ո ւմ ա փ երով շփ ո ւմ էի ա ր մ ո ւն կ ­ ներս և զ գ ում էի բ ա վ ա կա ն ին մ ե ծ կոշտ ուկներ։ Մ ի և ն ո ւյն ժա ­ մ ա նա կ ես չէի զ ա ր մ ա ն ո ւմ ։ Ա յդ կոշտուկները վա ղուց արդեն գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւնեին, և դա ինքնին բնակա ն մի բան էր։ Աչքերս բ ա ց ե ց ի ։ Գ տ նվ ո ւմ էի ոչ ա յն ք ա ն մ ե ծ մի ա ն ձ ա ֊ վ ո լ մ , որը երեք ֆ ուտ բ ա ր ձ ր ո ւթ յո ւն ու տ ա սներկու ֆ ո ւտ ե ր ­ կ ա ր ո ւթ յո ւն

ո ւն ե ր ։ Ա ն ձ ա վ ո ւմ անտանելի շոգ էր։ Մ ա ր մ ն ի ս

բ ո լո ր ծա կոտիներից խոշոր

կա թ ի լն ե ր ո վ

ա ր տ ա թ ո ր վ ո ւմ էր

Հ ր տ ի ն ք ը ։ Երբեմն մի քանի կա թիլ մ ի ա ն ա լո վ , շի թ ո վ հ ո ս ո ւմ 135

Էին մ ա ր մ ն ի ս վ ր ա յո Վ ։ Վրաս հագուստ չ ո ւն ե ի , եթե չ հ ա շ վ ե մ աղտոտ փ ա լա սը , որ գոտ եկա պ վա ծ էր ա զ դրերիս։ Արևը խ ա ն ձել էր ինձ ու մա շկս կ ա բ մ ր ա -դ ա ր չն ա գ ո ւյն էր դ ա ր ձ ե լ։ Ես ա ն երև ա կա յելի նիհար էի և ի մ ն ի հ ա ր ո ւթ յո ւն ն

ա պ ր ո ւմ

էի

հպ ա ր տ ո ւթ յա ն մ ի տարօրինակ զ գ ա ց ո ւմ ո վ , ասես ա յ դ ա ս տ ի ­ ճան նիհարելը հ ե ր ո ս ո ւթ յո ւն լի ն ե ր ։ Առա նձնա հա տ ուկ հ ի ա ց ­ մ ո ւ ն ք ո վ էի ես ն ա յ ո ւ մ ի մ

դուրս ց ց վ ա ծ

կ ո ղե ր ին ,

որոնց

տեսքը ինձ բ ե ր կ ր ա ն ք ո վ էին հ ա գ ե ց ն ո ւմ , և կ ա մ , ա վելի ճիշ տ * սեփական ս ր բ ո ւթ յա ն զ գ ա ց ո ղ ո ւթ յա մ բ ։ Ծնկներիս ն ո ւյն պ ի սի կոշտուկներ

կ ա յի ն , ինչպես

մ ո ւնկ ն ե ր ի ս ։ Կեղտն ինձ ծա ծկել էր քո սի ն մ ա ն ։ Հա վա նա բա ր ե ր բ եմ նի շիկա հեր, ի սկ ա յ ժ մ կեղտից դա րչնագույն դարձած, խիտ մ ո ր ո ւք ս տ ա րա ծվել էր կ ր ծ ք ի ս ։ ն ո ւյն ք ա ն

կեղտոտ ո ւ

գզգզված երկար մա զ եր ս թ ա փ վ ե լ էին ուսեր ի ս ու ա չք ե ր ի ս f խ ա ն գ ա ր ելո վ տ եսնել շուրջս, ա յն պ ես որ երբեմն ս տ իպ վա ծ էի լ ի ն ո ւ մ ձ ե ռ ք ո վ ճակա տիցս ետ տանել դրա նք, Ի դեպ , ես ա յգ բանն հազվադեպ էի ա ն ո ւմ , սո վ որա բա ր գ եր ա դ ա սո ւմ էի ն ա յե լ մա զ եր ի ս ա րա նքներից ինչպես վա յր ի

գազանը' թ ա ­

վուտի մ ի ջո վ ։ Ա նձավի մ ո ւտ ք ի նեղլիկ ճեղքից այն կ ո ղ մ կա պ ո ւյտ պ ա ­ տի պես փ ա յլ ո ւ մ էր կեսօրվա ե ր կի ն ք ը ։ Փ ո քր -ի ն չ պ ա ռկե լո ւց հետ ո,

ես

դուրս

եկա

ա նձավից

ու ա վելի

հա ր մ ա ր դիրքով

թ ի կ ն ե ց ի ք ա ր ա ժ ա յռ ի նեղլիկ ց ց վ ա ծ ք ի ն , արևի

կ ի զ ի չ

ճառա­

գ ա յթն եր ի ն եր ք ո ։ ն ա , ա յդ զարհուրելի արևը, ա ն ողոքաբար ա յ ր ո ւ մ էր, և որքան սաստիկ էր ա յ ր ո ւ մ , ա յն քա ն ա վելի էի հ ա գ ե ն ո ւմ ն րա նից։ Իսկ ա վելի ճիշտ' հ ա գ ե ն ո ւմ էի ի ն ք ս ի ն ձ ­ նով, որովհետև ի մ մ ա ր մ ն ի տնօրենն էի ու խ ո ւլ

մա րմնիս

բ ո ղոքի ու դժ գ ո հ ո լթ յո ւն ն ե ր ի ն կ ա տ մ ա մ բ ։ Իմ տակ զգա լով քա րի սո ւր , բ ա յց ոչ ա յնքա ն սուր ց ը ց ֊ վ ա ծ ք ը , ես սկսեցի սա ստիկ գ ա լա ր վ ել, խ ոշտ ա նգելով մ ա ր ­ մ ի ն ս ինքնա չա րչա րմա ն և ի ն ք ն ա մ ա ք ր մ ան մ ո լո ւց ք ի մեջ ը ն ­ կա ծ ։ Խեղդուկ տապ էր տ ի ր ո ւմ ։ Գետահովտի վր ա , ուր ե ր բ ե մ ն հ ա ռ ո ւմ էի ի մ հ ա յա ց ք ը , չկար ն ո ւյն ի ս կ զ ե փ յո ւռ ի ա մ ե ն ա թ ե թև շունչը։ Հ ա ր յո ւր ա վ ո ր ֆ ուտ ց ա ծ ո ւ մ ,

ա յն ժա յռ ի ստ որ ո ­

տ ո ւմ , որի վրա ես պ ա ռկա ծ էի, լա յ ն գետը ծ ո ւլո րե ն հ ո ս ո ւ մ

J36

Էր առաջ։ Հան դի պակ ա ց ափը լե ր կ էր ո ւ աստիճա նա բար դ ա ռ ֊ ն ո ւմ

էր

ավազուտ

դեպի հեռա վոր

մի

հ ա ր թ ա վ ա յր ,

հո ր ի զ ո նը ։

Գետի

վրա

որը

ձգվ ում

էր

արմա­

վենիները։ Եմ ափին դեպի երկինք էին խ ո յա ն ո ւ մ հո ղմ նա հա ր վ ա ծ, ա կապ

լե ռ ն ե ր ր ,

որոնց ստորոտին կիսաշրջանաձև մ խ ը ր ճ -

վ ե լ էր գետը։ կիսաշրջանի խ ո ր ք ո ւմ կախ ված էին ժտյո֊ի վրա փորա ծ վիթխ ա րի կերպարանքներէ ո րոն ք շատ լա վ տ եսանելի էին ի մ պ ա ռկա ծ տ եղից, Դրանք տ ղա մարդկանց արձաններ էին։ Չորս արձանները նստ ա ծ էին փշրված ձ եռք եր ի բ ա զ ո ւկ - ներր ծնկներին դրած, և հա յա ցք ն եր ը հա ռել էին դեպի հեռուն , դեպի գետը։ Հ ա մ ե ն ա յն դե պ ս , արձաններից երեքը ն ա ­ յ ո ւ մ էին ա յդ ո ւ ղ ղ ո ւ թ յ ա մ բ ։ նրանց ոտքերի մոտ պ ա ռկա ծ էր ս ֆ ի ն ք ս ը , որը ծի ծա ղելի կերպ ով փոքրիկ էր թ վ ո ւ մ ։ Իսկ ի ր ա ­ կ ա ն ո ւմ ի մ գլուխը հազիվ թե հասներ նրա ո ւս ե ր ի ն ։ Ես ա յդ քա նդա կներին ն ա յ ո ւ մ էի ա տ ե լո ւթ յ ա մ բ , ի սկ հետո ■ 'ք' թ ք ե ց ի նրանց կ ո ղ մ ը ։ Ես չգիտ եի, թ ե ո ւ մ

'

և

թ ե ք վ ե լ էին

քա նդակներն են

դրա նք, մ ո ռ ա ց վ ա ծ ա ստ վա ծների*, թ ե * ա նհա յտ ա ր ք ա ն եր ի , բ ա յ ց ինձ

հա մ ա ր

դրանք

մ ա ր մ ն ա վ ո ր ո ւ մ էին

երկրա յին

կ յա ն ք ի և երկրա յին ց ա ն կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ո ւ ն ա յ ն ո ւ թ յ ո ւ ն ը ։ Եսկ դրանցից էլ ա յն կ ո ղ մ , գետի րնդա րձա կ ճ յո ւ ղ ա վ ո ր ­ մա ն և դեպի հորիզոն վրա ,

ձգվող

լա յն ա տ ա ր ա ծ

կա խ վա ծ էր երկնքի կուրա ցուցիչ ոսկե

հ ա ր թ ա վա յր ի գմբեթը,

ուր

ա մ պ ի ն շո ւյլ ա ն գ ա մ չկ ա ր ։ Ժ ա մ ե ր ն ա ն ց ն ո ւմ էին։ Արևի տակ

ես ինձ

մոխրացրի։

Հա ճախ ես դա դա ր ո ւմ էի զգալ շոգն ո ւ ց ա վ ը , ը ն կ ն ե լո վ տես ի լք ն ե ր ի ց , պատրանքն երից և հուշերից հ յո ւ ս վ ա ծ կիսա նիրհի մ ե ջ ։ Ես գիտեի, որ ինձ շրջապատ ող ա մ են բ ա ն ' թ ե հ ո ղ մ ն ա -

' է հա ր վ ա ծ ա րձա նները, թե

գետը,

թե

ավա զը, թ ե

արևը,

թե

երկնքի կուրա ցուցիչ գ մ բ ե թ ը , ուր որ է կարող է անհետանալէ Հըեշտակա պետ երի շեփորները կ թ ն դա ն , երկնքից ց ա ծ կթա փ / վեն

աստ ղերը,

եր կն ա կա մա րը

կջրջփի։

և

ա մեն ա կա րող

աստվա ծն էլ իր զ ո ր ա կա նո ւթ յա ն հետ երկիր կիջնի վերջին դա տաստանը տեսնե՛լու։ @այց Ւ՚ք հա վաար խորն ա հե ղ դա տ աստ անին։ Իզուր

էր ու ես չէ ր ,

պատրաստ էի ա յդ

որ ես պ ա ռկել էի ա յս տ ե ղ 137

ց ն ց ո տ ի ն եր ի , փոշու, և տ ա ռա պ անքների մ ե ջ։ Ես խոնա րհ է ի, թ շ վ ա ռ , ա տ ե լո ւթ յա մ բ ա ռ լեցո ւն ի մ անցողիկ մ ա ր մ ն ի ց ա ն ­ կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ու կրքերի ն կ ա տ մ ա մ բ ։ Եվ ոչ պակաս ա տ ե լո ւ­ թ յա մ բ

և որոշակի չ ա ր ա մ տ ո ւթ յա մ բ էի ես հ ի շ ո ւմ հ ա ր թ ա ­

վ ա յր ի հեռ ա վ որ քա ղ ա քն եր ը , որտեղ ե ր բ ե մ ն ի ապ րել էի ե ս , ք ա ղ ա քն ե ր , որոնք թ ա ղ վ ա ծ էին հ ա ր ս տ ո ւթ յա ն ո ւ տռփանքի մեջ և չէին մ տ ա հո գ վա ծ ն ո ւյն ի սկ աշխարհի վերջով, որն ա յ դ ­ քան մո տ ի կ էր ա րդեն։ Ոչինչ, շուտ ով, շատ շո ւտ ո վ , նրանք կտեսնեն ի րենց վերջին ժ ա մ ը , և նրանց հ ա մ ա ր արդեն ուշ կ լի ն ի ։ Կտեսնեմ նաև ես ։ Ոա յց ես պատրաստ ե մ , Եվ նրանց ո ղ բ ի -հ ե ծ ե ծ ա ն ք ի տակ

ես հա ր ո ւթ յո ւն

կառնեմ

ա ճ յո ւն ի ց ,

վ ե ր ա ծ ն վ ե լո վ նոր, հավիտ ենակա ն կյտ ն ք ի հ ա մ ա ր , և ա ստ ­ ծու ք ա ղ ա ք ո ւ մ կ գ ր ա վ ե մ ի մ արժանի տեղը։ Տ ե ս ի լք ն ե ր ի ու երագների ը ն դ մ ի ջ ո ւմ ն ե ր ի ն , երբ ի ն ք ս ինձ արդեն տ ե ս ն ո ւմ էի աստծո ք ա ղ ա ք ո ւ մ , հի շո ղ ո ւթ յա ն ս մեջ վ ե ­ ր ա ն ա յո ւ մ էի

բ ո լո ր

հի նա վուրց

տ ա ր ա ձ ա յն ո ւթ յո ւն ն ե ր ն ու

վ ե ճ ե ր ը ։ Ա յ ո, ն ովա թ իա նոսն իրա վա ցի էր, երբ պ ն դ ո ւմ էր, թ ե զղջացող հա վատ ուրացը շպետք է նորից ը ն դո ւն վ ի ե կ ե ­ ղեցու գիրկը։ ն ո ւյն պ ե ս և ոչ մ ի կա սկա ծ չէր կարող լ ի ն ե լ , որ ս ա բ ե լլի ա ն ի զ մ ը * սա տ ա նա յի

ծնունդ է։

Իսկ

Կոնստանդինը®

սա տ ա նա յի գլխավոր զինակիցն է։ Դ ա ր ձ յա լ ո ւ դ ա ր ձ յա լ ես մ տ ո ր ո ւ մ էի աստծո եռ ա ն ձն ո ւթ յա ն մ ա ս ի ն , դ ա ր ձ յա լ ո ւ դա րձ­ յ ա լ հ ի շ ո ւմ էի սիրիացի

ն ո եթ ի

ուսմունքը։

Ոայ ց ա ռ ա վ ել

հ ա ճ ո ւյք ո վ ես հ ի շ ո ւմ էի ի մ սիրելի ո ւսո ւցի չ Ա ր ի ա յի դատ ո­ ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը ։ Ի սկա պ ես,

եթե մ ի ա յն մ ա ր դ կ ա յի ն բ ա ն ա կ ա ­

ն ո ւթ յո ւն ը ըն դո ւն ա կ է որևէ մ ի բան ը ն կ ա լե լո ւ , ապա կ ա ս ­ կածից վեր է, որ ժա մա նա կ է ե ղ ե լ, երբ Որդին դեռ գ ո յ ո ւ ­ թ յ ո ւ ն չի ո ւ ն ե ց ե լ. չէ* որ դա ին քն ի ն «որդի» հ ա ս կ ա ց ո ղ ո ւթ յա ն մեջ է պ ա ր ո ւն ա կ վ ա ծ ։ Ա յ ո , հենց «որդի» հ ա ս կ ա ց ո ղ ո ւթ յո ւն ը պ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ է ժա մա նա կի ա յն ի մ ա ս տ ը , որից առաջ որդին գ ո յո ւթ յո ւն չէր կարող ո ւն ե ն ա լ։ Չ է ՞ որ հա յր ը պետք է որդուց 1 1 Սար ելյի անի զմ— վաղ քրիստոնե՛ության

ուtitlու նրներից

մեկը,

որյջ

մերմված էր պաշտոնական եկեղեցու կողմից որպես հերետիկոսություն։ 2 Կոնսաանդին

կայսրը

անմիջականորեն մասնակցում էր

եկեղեց՛ա­

կան պայքարին, չանայով իրեն ենթարկեցնել եկեղեցու աոաջն որդն երին,

13*

մ ե ծ լ ի ն ի ։ Լ աէլառակն ա պ ա ցուցելը սր բ ա պ ղ ծ ո ւթ յո ւն է և ա սա ֊ ծո ն կա տ մ ա մբ կ ա ս կ ա ծ ա մ տ ո ւթ յո ւն կլի ն ե ր ։ Եվ ես հիշեցի ի մ պատանեկան տ ա ր ին եր ը , երբ ն ս տ ո ւմ էի Ա ր ի ա յի ոտքերի մ ո տ , որը Ա լե ք ս ա ն դ ր ի ա յո ւմ եպ իսկոպ ոս էր, մինչև հերետիկոս ու սրբա պ իղծ Ա լեքսա ն դրը զրկեց նրան ա ստ իճա նից ։ Ա լեք սա ն դր ը սա բելլի ա ն ա կա ն է) և նրա համար նա իւ ապա արաս տված է գեհենի կ ր ա կ ը ։ Ա յո,

ես ներկա էի Ն ի ք ի ա յի ^ տիեզերական

ժողովին

և

ականատես եղա, թե ինչպես ա յ դ ժողովն ի սկա կա ն ո ւ ս մ ո ւ ն ֊ քին զորավիգ չկա ն գ նե ց։ ԵւԷ հիշեցի) թ ե ինչպ ես Եոնստանդին կա յս րը վտարեց Ա ր ի ա յի ն , որը ճշմարիտ էր։ Ես հի շում ե մ , թ ե ինչպ ես Цոնսւոանդինը պ ե տ ո ւթ յա ն շահերից ե լն ե լո վ զըղ/ջաց իր արարքն ու

հ ր ա մ ա յե ց

Ա լե ք ս ա ն դ ր ի ն , — մ ե կ

ուրիշ

Ալե քսան դրի, կո и տ ան դն ո ա լո լի ս ցի երիցս ա ն ի ծ յա լ ե պ ի ս կ ո ­ պ ո ս ի ն , — հաջորդ օրն իսկ թ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն տալ Ա ր ի ա յի ն ։ Եվ ն ույն պիշեր չ է ՞ր , որ Արիան անշունչ տա պ ա լվեց փ ո ղ ո ց ո ւմ ։ Ա ս ո ւմ էին, թ ե Ալեքսա նդրի ա ղ ոթ քն երով անսպ ա սելի մ ի մ ա հ ա ց ո ւ հիվ ա ն գ ո ւթ յո ւն է ստ ա ց ե լ։ ^ այց ես ա ս ո ւմ էի, և տյդսլես էինք ա ս ո ւմ բ ո լոր ա րիա նա ցիներս, որ ա յդ ա նսպ ա սելի մա հա ց ո ւ հ ի վ ա ն դ ո ւթ յո ւն ը

թ ո ւն ա վ ո ր մ ա ն

նրան տ վել էր Ա լե ք ս ա ն դ ր ը ,

հետևանք

էր,

իսկ

P nLf i g

կո и տան դն ուպ ո լի и ցի ե պ ի ս կ ո ­

պ ո սը, ա յդ մա րդասպ անն ու սա տ ա նա յի զ ինա կիցը։ Եվ ա յդ հի շե լո վ , ես խ ոշտա նգում էի մ ա ր մ ի ն ս ,

գ ա լա ր ֊

վԱլ ով ս ո ւ ր ֊ս ո ւ ր ք ա րերի վրա , և ի մ հա վա տ ով ա րբա ծ, բ ա ր ձ ­ ր ա ձ ա յն մ ր մ ն ջ ո ւմ էի* — Եվ թ ո ղ հեթա նոսներն

ու հրեաները մ ե ղ

ծաղրի ե ն ­

թ ա ր կ ե ն ։ Եվ թ ո ղ նրանք ցնծան* կարճատև է նրանց ց ն ծ ո ւ ­ թ յո ւն ը ։

Եվ հա վիտ յա նս հավիտենից փ ր կ ո ւթ յո ւն չի լի ն ե լո ւ

նրանց հ ա մ ա ր ։ Ա յս պ ե ս , ժա մ ե ր ո վ ես խ ո ս ո ւմ էի ինքս ինձ հետ , գետի վրա կախ ված քա ր ա ժ ա յռ ե հա րթա կին 1 ների

ն ի ք ի ա յի

բ ա ց ա հ ա յտ վ ե ց ի ն բի

տիեզերական

ներկա յա ց ո ւց իչն երի անհաշտ

մ եծ ա մ ա սն ո ւթ յա ն

պ ա ռ կ ա ծ ։ Ես տենդի 1

ժողով— քրիստ ոնեա կա ն

տ արրեր

խ ո ր հր դ ա կ ց ո ւթ յո ւն

Հ325

հա կ ա ս ո ւթ յո ւն նե ր ը

քրիստոնեական

և Ա րի ա յի

թ -),

որի

եկեղեցի* ընթ ա ցքում

հ ա մ ա յնք ներ

միջևг

13»

մեջ էի, ու ե ր բ եմ ն մ ի կ ո ւ մ ջուր էի խ մ ո ւ մ ա յծ ի հոտա ծ տ ի ­ կ ի ց ։ Ես ա յդ տիկը կախ ել էի

կիզիչ արևի տ ա կ, որպեսզի

մ ո ր թ ի ն ա վելի հոտ եր, իսկ գաղջ ջուրը ոչ ծա րա վս հագեցներ և ոչ էլ թ ա րմա ցներ ի ն ձ ։ Հենց ա յստ եղ էլ գ տ ն վո ւմ էր մ թ ե ր ­ ք ը ' ուղղակի ք ա րա նձա վի կեղտոտ գետնին թ ա փ վ ա ծ * մ ի ք ա ­ նի ա րմտ իք և բ ո ր բ ո սն ա ծ գարեհացի մ ի կտ ո ր * սա կա յն ես ուտ ելիքին ձեռք չէի տ ա լիս, թ ե և քա ղց ա ծ է հ Ա յ դ փրկա րա ր, կ յա ն ք ի պես երկարատև ամբողջ օրը ի մ գործը մ ի ա յն ա յն էր, որ ք ր տ ն ո ւմ էի, արևի տակ խ ա ն ձ ո ւմ մ ա շ կ ս , խ ոշտա նգում մ ա ր մ ի ն ս ս ո ւ ր ֊ս ո ւ ր ք ա րերի վր ա , նա ­ յ ո ւ մ էի անա պ ա տ ա յի ն հեռ ա ստ ա ն ն երին, ք չ փ ո ր ո ւմ վ ա ղ եմ ի հուշերս, ննջում, ա ր թ մ ն ի եր ա զո ւմ և բ ա ր ձ ր ա ձ ա յն մ ր մ ն ջ ո ւմ ։ Ւսկ երբ արևը մ ա յր մ տ ա վ , արագորեն թ ա նձ ր ա ց ո ղ ա ղ ֊ ջա մ ուղջո ւմ ես մի

վերջին

հ ա յա ցք

նետեցի

ա յդ աշխարհրՀ

վրա , որը շուտով պիտի կ ո ր ծա ն վ եր ։ Թարե արձանների ո տ ­ քերի մոտ ես նկատեցի գողունի շրջող վ ա յր ի

գազանների,

որոնք իրենց որջերը ընտրել էին եր բ եմ ն մա ր դ կ ա յի ն ձ ե ռ ք ե ­ րի հո յա կա պ ս տ ե ղծա գ որ ծ ութ յո ւն նե ր ի միջև։ Գա զանների ո ռ ­ նոցի տակ ես սողացի դեպի ի մ անձավը և, շա ր ո ւն ա կ ելով ա ղ ոթ քն եր մր մ նջա լ ու տենդագին պ ա տ ր ա ն ք նե ր ո ւմ աշխարհի շո ւտ ա փ ո ւյթ կոր ծա նմ ա ն կոչ ա ն ե լո վ , ա ստ իճա նա բար խ ո ր ա ­ սուզվեցի քնի ու խ ավարի մեջ։

Սթա փվեցի ի մ մ ե ն ա խ ց ո ւմ ։ Չորս տանջարարները կա ն գ ֊ նա ծ էին ի մ կողք ի ն ։ — 0 հ, սրբա պ իղծ հեր ե տ ի կո ս, Ս ե ն ֊Ք վ ե ն տ ի ն ի բ ա ն տ ա ­ պետ, քեզ գեհենի կրակն է ս պ ա ս ո ւ մ , — ծա ղր ելո վ ասացի ես , մի կ ո ւ մ ջուր խ մ ե լ ո վ , որ նրանք մոտ եցրին ի մ շո ւր թեր ի ն ։ — Թ ո ղ ցնծան բա ն տ ա պ ա ն ն եր ը ,

և բանտի

ավագները

ի ր են ց

պ ոչուկների հետ ։ նրանց ց ն ծ ո ւթ յո ւն ը շատ կարճատև կլինի* և հա վ ի տ յա ն ս հավիտենից փ ր կ ո ւթ յո ւն չի լի ն ի նրանց։ —

Ցնդել է, — հ ա մ ո զ վ ա ծ ասաց բա նտ ա պ ետ ը։

— նա ծ ա ղ ր ո ւմ է ձ եզ ։ — Բժիշկ Ջ եկ սո ն ի կարծիքն ա վևլի մո տ ի կ էր ճ շմ ա ր տ ո ւթ յա ն ը ։ 140

— Ոա յց նա հ ր ա ժ ա ր վ ո ւմ է ո ւտ ե լի ք ի ց , — առարկեց կա­ պիտան Ջ ե մ ի ն I — Մ ե ՜ ծ բանէ նա քա ռ ա սո ւն օր կարող է ծ ո մ պ ա հել

և

դրանից ոչ մ ի վնաս չի լ ի ն ի , — ասաց բժիշկըէ — Ես արդեն ծ ո մ ե մ պ ա հ ե լ, — ասացի ե ս ։ — Ո ւ ք ա ռ ա ֊ սուն օր էլ ա վ ե լա ց ր ա ծ ։ ն ե ղ ո ւթ յո ւն կր ե ք , խ ն դ ր ո ւմ ե մ , ա վելի ա մ ո ւր ձգեցեք զսպ աշա պիկն ու հեռա ց եք ա յս տ ե ղ ի ց ։ Ավա դների գլխավոր Հեթ չին սը փորձեց մա տ ը մ տ ց ն ե լ ի մ զսպաշապիկի կա պ անքների տ ա կ։ — ճ ա խ ա ր ա կ ո վ էլ ք ա շե ս , մ ի և ն ո ւյն է, մ ե կ դ յ ո ւ յ մ նոլյ~ նիսկ չես կարողանա ձ գ ե լ, — հա յտ ա րա րեց ն ա ։ — Որևէ բ ողոք

ո ւ ն ե ՞ս ,

Սթե նդ ին գ, — հարցրեց

բ ա նտ ա ­

պետըг —

Ա յ ո , — պատասխանեցի

ես ։ — Երկու

բ ո ղո ք

ո ւն ե մ ։

— Հ ա պ ա ՞։ — Առա ջին, — ասացի ե ս , — ա յս զսպաշապիկն ինձ հա ­ մ ա ր շատ լա յ ն է։ Հեթ չին սը իսկա կա ն ավանակ է։ նա կարող էր ևս մի ֆուտ ձ գ ե լ, եթե հարկ եղածին չափ ջ ա նա սի ր ո ւթ յո ւն ց ո ւց ա բ ե ր ե ր ։ — Եսկ երկրորդ բ ո ղ ո ՞ք ը ,■— հարցրեց բանտապետ Ա ղեր թոնը։ — Եմ երկրորդ բ ողոքը ա յն է, որ դուք սա տանայի ծնունդ եք, շեֆ։ Կապիտան Ջ ե մ ի ն և բժիշկ Ջ եկ սո ն ը չկարողացան զսպել իրենց ծիծա ղը, իսկ բանտա պետը ի ն չ-ո ր բան փ ն թ փ ն թ ա լո վ , շրջվեց դեպի դ ուռը։

Մ են ա կ մ ն ա լո վ , ես ջանացի դ ա ր ձյա լ ը ն կ ղ մ վ ե լ նախագո խ ավա րի մեջ ու վերա դա ռնա լ ն ե ֆ ի ո ւ մ դադար առած ք ա ր ա ­ վա ն ը ։ Ես շատ էի ո ւզ ո ւմ ի մ ա ն ա լ դաժան, թշնա մա կա ն ե ր կ ­ ր ա մ ա ս ո վ ը ն թ ա ց ո ղ քա ռ ա սո ւն ֆուրգոնների ողբերգական եր­ թ ո ւ ղ ո ւ ա ր դ յո ւն ք ը , Եսկ թ ե ինչպիսին էր ք ա րերի վրա խոշ­ տա նգված կողերով և գարշահոտ ջրի չնչին պաշար ունեցող Ուժա սպա ռ ա յ դ ճգնա վորի ճա կա տ ա գիրը, ինձ բ ն ա վ չէր հե141

ա ա ք ր ք ր ո ւմ ։ Ո ւ ես վ ե ր ա դա ր ձ ա , բ ա յց ո չ թև հա յտ ն վ եց ի Նեղոսի ափերին կ ա մ Ն ե ֆ ի ո ւմ դադար ա ռ ա ծ ք ա րա վա նի մ ո տ , ա յլ... ԲաJg ա յս տ ե ղ ,

ընթերցող,

ես

պետք է

ընդհատեմ ի մ

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը , որպեսզի մ ի քանի բան բ ա ց ա տ ր ե մ և դրա­ նով իսկ հա սկա նա լի դ ա ր ձ ն ե մ ա յն ա մ ե ն ը , ինչ պ ա տ մ ե լ։

Դա անհրաժեշտ է,

որովհետև

ո ւ զ ո ւմ ե մ

«զ սպ ա շա պ ի կո ւմ

ծնվա ծ հուշերիս» հա մա ր շատ քիչ ժամանակ է մ ն ո ւ մ ։ Շ ո ւ ­ տով, շատ շուտ ով ինձ դուրս կտանեն ա յ դ խ ցից ո ւ կկախեն։ Բա յց եթե ի ն ձ վի ճ ա կ վ ա ծ լի ն ե ր ա պ ր ե լո ւ ևս մ ի քա նի հ ա ­ զ ա ր ա մ յա կ , ա յդ դ ե պ ք ո ւմ էլ չէի կարողանա հա ղորդել ա յն բ ո լո ր

մ ա ն ց ա մ ա ս ն ե ր ը , ինչ ի մ ա ց ա

զսպաշապիկի մեջ։

Մի

խ ո ս ք ո վ ես պետք է կարճ կ ա պ ե մ ։ նախ և առաջ, ի րա վա ցի էր Բ ե ր գ ս ո ն խ ։ Զուտ ռ ա ց ի ո ն ա ­ լիստ ա կա ն հ ա ս կ ա ց ո ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո վ անհնարին է

բացա տ րել

կ յա ն ք ը ։ Ժ ա մա ն ա կ ին Կ ոնֆիցիուսն ա սել է. «Ե թե մ ե ն ք ա յ դ ­ քա ն ք ի չ բան գիտենք կյա ն ք ի մ ա ս ի ն , ապա էլ ի ՞ն չ

կարող

ենք ի մ ա ն ա լ մա հվա ն մա ս ի ն » . Եվ մ ե ն ք , ի ս կ ա պ ե ս , ա յնքա ն ք ի չ բան գիտենք կյա ն ք ի մ ա ս ի ն ,

որ

ն ո ւյն ի սկ ի

վիճա կի

չեն ք տ ա լո ւ նրա ս ա հ մ ա ն ո ւ մ ը ։ Մ ե ն ք կյա ն քն ը ն կ ա լո ւ մ ենք մ ի ա յն արտաքին ե ր և ո ւյթ ն ե ր ո վ , որպես արտառոց մ ի բա ն . ճիշտ ա յդպ ե ս վ ա յրե նի ն կարող է ը ն կ ա լե լ դ ի ն ա մ ո մ ե ք ե ն ա ն ։ Բա յց կյա ն ք ը որպես ն ո ո ւմ ե ն % մե զ հա մ ա ր ի ս պ ա ռ անհա սա ­ նելի է, մ ե ն ք ոչինչ չգիտենք կյա ն ք ի ներքին է ո ւթյա ն մ ա ս ի ն ։ Եվ ապա' Մ աբիոն ետտին ի րա վա ցի չէ, երբ պ ն դ ո ւմ է, որ մա տ երիա ն եզակի գաղտնիքն է և եզակի իրակա նությունըէ Ես պ ն դ ո ւմ ե մ , և, ինչպես դու

հ ա ս կ ա ն ո ւմ ե ս ,

ը ն թ եր ց ո ղ ,

պ ն դ ո ւմ ե մ լի ի ր ա վ կեր պ ո վ, որ մա տ երիա ն եզակի պատրանք է մ ի ա յ ն ։ Կոնտն աշխարհն ա ն վ ա ն ո ւմ է ( ի դեպ , տ վ յա լ դ ե պ ­ ք ո ւ մ աշխարհն հ ա մ ա ր ժ ե ք

է

մ ա տ ե ր ի ա յի ն )

վիթխ ա րի մ ի

ֆետ իշ, և ես հ ա մ ա ձ ա յն ե մ Կոնտի հետ։ Կ յա ն քը ,

ա հա վա սիկ

1 Բերգսոն Լանրի

2

Ն ո ո ւմ ե ն — Կ ա ն տ ի

աոարկաՆէ

142

սա

է թ ե ' ի ր ա կ ա ն ո ւթ յո ւն ը

(18Տ9— 1941)— ֆրանսիացի փ ի լ ի ս ո փ ա յո ւ թ յա ն

մեջ

և թ ե '1

իդեալիօսւ-փիլիսոփա։ «ի ն ք ն ի ն *

ա ն ի մ ա ն ա լի

գաղտ ի ք ը ։ . ղակի

Կյա նքն ա վելի ա ն ս ա հ մ ա ն ա փ ա կ լա յ ն է, քան ս ւզ -

մ ա տ ե ր ի ա յի

տ ա րբե ր\ քիմիական

մ ի ա ց ո ւ թ յո ւն ն ե ր ը ,

որոնք ո ւ ն ե ն ո ւ մ են ա յս կ ա մ ա յն ձևը։ Կյանքը չընդհա տվող էքմի բան է։ Կյանքը մ ա տ ե ր ի ա յի մ ի ձևը մ յ ո ւ ս ի հետ կապող ։1 կրակե ա նմա ր մ ի թ ե լ է։ Ես դա գ ի տ եմ։ Կ յա ն քը ' ես ի ն ք ս ե մ t ; Ես ապ րել ե մ տ ա սնյա կ հազա րավոր ս ե ր ո ւն դ ն ե ր ո ւմ ։ Ես մ ի $ լի ո ն ա վ ո ր տարիներ ե մ ա պ ր ե լ, Ուն եց ել ե մ բ ա զ ո ւմ և տարաi։ տեսակ մ ա ր մ ի ն ն ե ր ։ Եվ ես , ա յդ մ ա ր մ ի ն ն ե ր ի տնօրենս, շակ ր ո ւ ն ա կ ե լ և շ ա ր ո ւն ա կ ո ւմ ե մ գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւն ե ն ա լ։ Ես կյա ն քն Ժ ա մ ա ն ա կ ի հոսքի մեջ հ ա վ ի տ յա ն փ ա յլա տ ա կո ղ , զարամացն ող ու ապշեցնող,

մ ա տ ե ր ի ա յի

անցողիկ

ֆ ո ր մա ն եր ի

Ц վր ա , որոնք կ ո չ վ ո ւմ են մ ա ր մ ի ն ն ե ր , և որոնց մեջ ես մ ի ա յն ֆ մ ա մ ա ն ա կ ա վ ո ր բ ն ա կ ո ւ թ յո ւն ե մ հ ա ս տ ա տ ո ւմ , հա վ ի տ յա ն ի մ I^կամքը ստեղծող ա նմա ր կ ա յծ ն ե մ ես։ Դա տ եցեք ի ն ք ն ե ր դ ։ Ա յդքա ն ը ն կ ա լո ւն ա կ և ա յդք ա ն զգաՀ չ ո ւն , նուրբ ո ւ բա զ մա տ ես ա կ ճա ր տ ա րո ւթ յո ւն ո ւնե ցո ղ, ա յդ պՀքան ա մ ո ւր , ո ւժ եղ , լծ ա կ ն ե ր ի ' մկա նների ա յդք ա ն խ ո ր իմ ա ստ կ հ ա մ ա կ ա ր գ ի շնորհիվ ծա լվ ե լ և ուղ ղ վ ել կարողացող ի մ ա յս ^կմատը' ես չ ե մ ։ Կտրեցեք մ ա տ ս ։ Ես ողջ ե մ ։ Մ ա ր մ ի ն ս հա շմֆ վ ա ծ է, բ ա յց ես ' ոչ։ Ես, ա յս ի ն ք ն ' ո գիս, առաջվա պես ոզջփառողջ ե մ ։ ՚

Շատ լ ա վ ։ Կտրեք ի մ բ ո լո ր մ ա տ ն ե ր ը ։ Ես առաջվա պես*

էքես ե մ ։ Ոգին ոչինչ չի կ ո ր ց ր ե լ։ Կտրեք բ ա զ ո ւկ ս ։ Կտրեք ձ եռ ^ոֆերս։ Կտրեք ո տ քերս' ա զ դրերից։ Եվ ես լ ի ն ե լո վ անկործան կ ա յո ւ ն ,

շարունակո ւ մ

եմ

գ ո յո ւ թ յո ւ ն

ո ւն ե ն ա լ։

Մի՛՛թե

ի ն ձ ն ի ց որևէ բան պ ա կա սել է ա յն պ ա տ ճա ռով , որ խ եղա ն§..կ,ամ է դարձել մ ա ր մ ի ն ս , որ նա կտոր-կտ որ է ա ր վ ե լ։ Իհար,'• ^6, ոչ։ Կտրեցեք մ ա զ ե ր ս ։ Սուր ա ծ ե լի ո վ կտրեցեք ք ի թ ս , շո լր ր ս, ականջներս։ Ա կնախ ոռոչներից փ որեցեք աչքերս և ա յդ գանգի մ ե ջ, որը պ ա րա նոցով մ ի ա ց ա ծ է իրանի մ ն ա ա թ "ր դի հետ, ա յդ տ ե ղ , ք ի մ ի ա կ ա ն մ ի ա ց ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ց ո ւ բջիջIIֆ ե ր ի ց բա ղկ ա ց ա ծ ա յ դ մ ա ր մ ն ա կ ա ն խ ց ո ւ մ ,

առաջվա պես

|t|iՏչինեմ ես , մի շտ , ողջ-ա ռողջ։ Իսկ սիրտը դեռ ա շ խ ա տ ո ՞ւմ է։ Շատ լ ա վ ։ Կ տ ր եք֊հա նե ք կ ե ի ր տ ս , կ ա մ , ա վ ելի լա վ կլի ն ի , մ ա ր մ ն ի ս մնա ցորդները նե' տ եք հազարադանակ մս ա ղա ցի մեջ և ա ղ ա ց եք , ո ւ ա յդ ժա~ У *

մա նա կ ես , դուք իհարկե հ ա ս կ ա ն ո ւմ եք , ես ' ոգին ու խ ո ր հո ւր դը ,

կենդանի կրակն ո ւ կ յ յ ճ ք ը ,

կ հ ե ռ ա ն ա մ , բ ա յց չ ե մ

մ ե ռ ն ի ։ Կմեռնի մ ի ա յն մ ա ր մ ի ն ը , իսկ մ ա ր մ ի ն ը ես շեմէ Ես հ ա վ ա տ ո ւմ ե մ , որ գնդապետ Դեբոշը ճիշտ էր ա ս ո ւ մ , երբ պ ն դ ո ւմ էր, թ ե Ժ ո զ եֆ ի ն ա ա ն ո ւն ով աղջկան հի պ ն ո սա ց ­ ն ե լո վ , ուղա րկել է նրան կյա ն ք ի տ ա սն ո ւթ տա րիներից ա յն կ ո ղ մ , նրա ծննդին նախորդող խ ավա րի ու լռ ո ւ թ յ ա ն մ ի ջո վ , դեպի նախկին կ յա ն ք ը , երբ աղջիկը անկողնին գ ա մ վ ա ծ , թ ո ­ շա կա ռու հր ետ ա նա վոր, ծերունի Ժա ն Կլոդ թուրդոնն էրէ Եվ ես հ ա վ ա տ ո ւմ ե մ ,

որ գնդապետ Դերոշը իսկա պ ես հ ի պ ն ո ­

ս ա ց ն ե լո վ դ ա ր ձյա լ կյա ն քի

կոչված ծ ե ր ո լն ո լ ստ վերը և իր

կ ա մ ք ի ո ւժով ուղա ր կե լ է յո թ ա ն ա ս ո ւն տա րիների վ ր ա յո վ դ ե­ պի ա ն ց յա լը , դեպի խավարն ու լ ռ ո ւ թ յ ո ւ ն ը , և խ ավա րից ու լ ռ ո ւ թ յ ո ւն ի ց

դ ա ր ձյա լ դեպի ետ ,

դեպի ա յն

օրերը, երբ նա

գ ո յո ւ թ յո ւ ն ուներ նենգամիտ պա ռա վ Ֆ ի լո մ ե ն ա Կարտերոնի կեր պ ա ր ո վ։ Ես քեզ արդեն խ ոստ ո վա ն ել ե մ , ը ն թ ե ր ց ո ղ , որ շատ վ ա ­ ղուց բ ն ա կ վ ե լ ե մ մ ա տ ե ր ի ա յի տարատեսակ հ ա մ ա ձ ո ւլվ ա ծ ք ­ ն ե ր ո ւմ և տարբեր ժա մա նա կներ եղել ե մ մ ե ր թ կ ո մ ս Գ ի լյ ո մ դը Ս ե ն - Մ ո ր , մ ե ր թ Ե գ իպ տ ո սո ւմ մ ի ա նա նուն, ո ւժա ս պ ա ռ և կեղտոտ ճգ նա վոր,

մ ե ր թ Ջ ե ս ս ի ա ն ո ւն ով մ ի մ ա ն չ ո ւկ , որի

հա յր ը մ ե ծ գաղթի ժա մա նա կ դեպի Ա ր ևմուտ ք էր առաջնոր­ դ ո ւ մ քա ռ ա սո ւն ֆ ուրգոնից բա ղկա ց ա ծ ք ա ր ա վ ա ն ը ։ Ո ւ մ ի ՞ թ ե հ ի մ ա , երբ գ ր ո ւմ ե մ ա յս տողերը,

ես Դարրել

Սթենդինգը

չ ե մ , Ե ա լի ֆ ո ր ն ի ա յի հա մա լսա ր ա ն ի գյուղա տ նտ եսա կա ն ֆ ա ­ կուլտ ետ ի հո ղա գ իտ ությա ն ե ր բ եմ նի պ ր ո ֆ ե ս ո ր ը , իսկ

ա յժ մ

մ ա հվա ն դատ ապա րտվա ծ գ տ ն վո ւմ ե մ Ֆ ո լ ս ե մ ի բ ա ն տ ո ւմ ։ Մ ա տ երիա ն մ ե ծ ա գ ո ւյն մ ի պատրանք է։ Ա յ լ կերպ ա սա ծ, մա տ երիա ն ի ն քն իրեն դ ր սև որում է ա յս կ ա մ ա յն ձևով, իսկ ձևը լո կ երևութակա ն է։ Ո ր տ ե ՞ղ են ա յ ժ մ հին

Եգիպտոսի

հո ղմ նա հա ր վ ա ծ լեռ ն ե րն ու ժ ա յռ ե ր ը , ուր շատ վա ղուց ի ն չ­ պես վ տ յր ի գազանը իր ո ր ջե րո ւմ,

ծվա րել էի ես , երա գելու

հա մ ա ր աստծո ք ա ղ ա ք ը ։ Որ տ ե ՞ղ է հի մ ա լո ւս ն ի լ ո ւ յ ս ո վ ո ղ ո ղ ­ վա ծ մա ր գ ա գ ե տ ն ո ւմ հր ա կ ա ր մի ր մ ա զ ե ր ո վ Գ յո լի դը Վ իլլա ր գուենի

սո ւսե ր ով խ ո ցվ ա ծ

Գ ի լյո մ

դը

Vեն-Մորի

մա րմինը։

Որ տ ե ՞ղ են հի մ ա ն եֆ ի բ ն ա կ ա վ ա յր ո ւ մ խիտ օ ղա կով կանգ144

նած քա ռ ա սո ւն խոշոր ֆուրգոնները և ո ր տ ե՞ղ են ա յդ օղակի հ ե ր ս ո ւմ պա տ սպ ա րվա ծ թոլՈԲ տ ղ ա մա ր դ ի կ^ կա նա յք' ու ե ր ե ֊ խ ա ն եր ը } և հա լումա շ եղա ծ ա ն ա ս ո ւն ն եր ը ։ Ա յ դ ա մենն ա յժ մ չկանք քա նզի դրանք մ ի ա յն ձևն էի ն ։ որոնց մեջ լց վ ա ծ էր մ ա տ ե ր ի ա յի օշարակը,

որը

գ ո յո ւ թ յո ւ ն ուներ այնքա ն ժա֊

մ ան ակ, քա նի դեռ չէին ք աձՔաձ1Լ^Լ աՏԴ ձևերըէ և ա հ ա ֊ վասիկք ա յդ բ ո լոր ն արդեն փտել են ու ա յլև ս գ ո յո ւ թ յո ւ ն չ ո ւն ե ն ։ Հ ի մ ա ին ձ թ վ ո ւ մ է։ որ պարզ է,

թե ինչ ե մ

կա մենում

ա ս ե լ։ Ոգ ի ն ' ահա վա սիկ ա յ դ ի ր ա կ ա ն ը } որը չի կ ո ր ծ ա ն վ ո ւմ ։ Ես ոգի եմք ու ես գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւ ն ե մ ։ Ես' բ ա զ մ ա թ ի վ մ ա ր մ ֊ նա կան թ ա ղ ա ն թ ն եր ի բ ն ա կիչ Դարրել

Սթեն դին գ ս ք ա յս հ ի ֊

շ ո ղ ո լթ յո ւն ն ե ր ի ն մի քա նի տող ևս կ ա վ ե լա ց ն ե մ ու կա ն ց ն ե մ առաջ։ ս և ը , ա յսի ն ք ն մ ա ր մ ինը t կ ք ա յք ա յվ ի ա յն բա նից հ ե ֊ տՈք երբ ես բա րեխ ղճորեն կախ ված կ լի ն ե մ պ ա ր ա ն ո ցի ց է և շուտ ով մ ա տ ե ր ի ա յի աշխա րհում ա յ դ ձևից հետք ա ն գ ա մ չի մ ն ա ։ Ոա յց ոգու ա շխ ա րհում մ ի բան կ մ ն ա . կմն ա ի մ մա սի ն եղա ծ հուշը։ Մատերիա ն հի շո ղ ո ւթ յո ւն չո ւն ի , քա նի որ ձևերը արագահոս են և ա յն ա մ ե ն ը , ինչ կ ր ո ւ մ է ձևը, մ ե ռ ն ո ւ մ է նրա հետ մ ի ա ս ի ն ։ Մ ի քանի խ ոսք ևս, նախքան ի մ պ ա տ մ ո ւթ յա ն ն անդրա ­ դ ա ռ ն ա լը ։ Ժ ա մ ան ակի խավարի մի ջո վ դեպի ա յլ գոյաձևերին դա ռ ն ա լը , որոնք ե ր բ եմ նի եղել են ի մ ը , ինձ երբեք չի հ ա ­ ջողվել Ա յս պ ե ս ,

ճանապարհս օրինակ,

հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն

ուղղել

դեպի

մի

նախքան

նեֆիի

տղային

ստ ա նա լս, ես

բ ա զ մ ա թ ի վ ա յլ ճակա տագրեր,

որոշակի

ստ իպ վա ծ

որոնք

նպատակ՛-

վ ե ր ա դա ռ ն ա լո ւ եղա

ա պ րելու

ժա մա նա կին եղել են

ի մ ճ ա կա տ ա գրերը։ Ա յն բանից հետ ո, երբ ես ն ե ֆ ի ո լ մ լք ե ց ի Ջ ե ս ս ի ի ն , երևի նրան վերադարձա տ ա սնյա կ անգա մներ ևս, սկս ա ծ ա յն ժ ա մա ն ա կն ե րի ց , երբ նա դեռ շատ փոքրիկ էր ու ա պ ր ո ւմ

էր արկա նզա սյա ն

բ ն ա կ ա տ ե ղ ի ո ւմ ։

Եվ տասից

ոչ

պակաս անգա մներ ես դ ա ր ձ յա լ վերա պ րեցի ա յն , ինչ տեղի ո ւնեցա վ ն ե ֆ ի ո ւ մ կատ արած դադարից հ ե տ ո ։

Ա յդ

ամենը

նկարագրելը ժա մա նա կի իզուր վ ա տ ն ո ւմ կ լի ն ե ր ։ Եվ ա յդ իսկ պ ա տ ճա ռով ,

առանց վ ն ա ս ե լո ւ ի մ պ ա տ մ ո ւթ յա ն ճշմա ր տ ա ­

ց ի ո ւ թ յա ն ը , ես շատ բաներ րաց ե մ 10

թողնում,

որոնք ինձ

145 Ջեկ Լոնդոն, X fi.

թ վ ո ւ մ են աղոտ , անորոշ և կ ր կ ն ո ղ ո ւթ յո ւն , ես կ ն կ ա ր ա գ ր ե մ ժա մա նա կի մեջ կտ րա տ վա ծ փղ/ստերն ա յն պ ե ս , ինչպես ի մ ի ե մ բ ե ր ե լ ի մ հի շո ղ ո ւթ յա ն մ ե ջ ։

.4

ԳԼՈԻԽ XIII Լուսաբա ցից

դեռ շատ

առաջ Ն ե ֆ ի ո ւմ գտնվող

ճամբարը

արդեն ոտքի վրա էր։ Եզներին ո ւ ձիերին քշեցին արոտի ու ջր ե լո ւ։ Մ ին չ տղա մա րդիկ

շղթաներն էին

անջա տ ում և մ ի

կո ղմ ի վրա էին ք շ ո ւմ ֆ ո ւր գ ո ն ն եր ը , որպեսզի լծ ե լը հ ա ր մ ա ր լ ի ն ի , կ ա ն ա յք քա ռ ա սո ւն խ ա ր ո ւյկ ն ե ր ի վրա քա ռ ա սո ւն նա ­ խաճաշ էին պ ա տ ր ա ստ ո ւմ ։ Լուսաբա ցի ցրտից ս ր թ ս ր թ ա ց ո ղ երեխաները ծվա րել էին կրակների մ ո տ ։ Նրանց կո ղ ք ի ն , ա յս ու ա յն կ ո ղ մ նստ ոտ ա ծ, մ ի գավաթ սուրճի ս պ ա ս ե լո վ , ննջել էին գիշերա պահները։ Ա յն պ ի ս ի մ ի մ ե ծ ք ա ր ա վ ա ն , ինչպ իսին մ ե ր ն էր, ոտքի հա ­ ն ե լո ւ

հա մա ր

ժա մա նա կ

է հա րկա վոր

և շտ ա պ ողա կա նու­

թ յ ա մ բ գործին չես օգնի։ Արևն արդեն մ ե կ ժ ա մ կ լի ն ե ր , ին չ կախվել էր երկն ա կ ա մա ր ի վր ա և ա նտա նելի տապը վա ղուց տ ա րածվել էր հ ա ր թ ա վ ա յր ո վ դուրս

գա լով

բ ն ա կա տ եղ ի ի ց ,

մ ե կ , երբ

մեր

ը ն թա ց ա ն

ֆուր գ ո ն ն եր ը ա ն մա ր դա բ ն ա կ

ա ն ա պ ա տ ով։ Ոչ մ ի կենդանի շունչ դուրս չե կ ա վ մե զ ճանապ ա ր հ ե լո ւ։

Մ ա ր դի կ գ երադասեցին մ ն ա լ իրենց

հ յո ւ ղ ա կ ն ե ­

ր ո ւ մ , և Նեֆիից մ ե ր մ ե կ ն ո ւ մ ի մեջ ն ո ւյն ք ա ն չարագուշակ մ ի բան կա ր , որքան և երեկ ի ր ի կ ն ա դ ե մ ի ն մ ե ր ա յն տ եղ հ ա յտ ն ը վ ե լո ւ մ ե ջ ։ Եվ դ ա ր ձ յա լ ա նվերջանա լի ժ ա մ ե ր , շ ո գ , խ եղդող փոշի, ավա զ, ց ա ն ց ա ռ թ փ ո ւտ ն ե ր , աստծո կ ո ղ մ ի ց ա ն ի ծվ ա ծ եր կր ա ­ մ ա ս ։ Շրջա պ ա տ ում ոչ բ ն ա կ ա վ ա յր ե ր կա ն , ոչ նա խ իրներ, ոչ էլ ց ա ն կ ա պ ա տ ե ր , մ ա ր դ ո ւ ն ե ր կ ա յո ւ թ յա ն ո'չ մ ի նշան։ Գիշերը, մ ե ր ֆ ո ւրգ ոնները դ ա ր ձ յա լ շրջանաձև դա ս ա վո ր ե լո վ ց ա մ ա ­ ք ա ծ գետակի հունի մ ո տ , մ ե ն ք դադար ա ռ ա ն ք ։ Խ րնա վ հ ո ւ ­ նի մեջ բ ա զ մ ա թ ի վ փ ոսեր փ որ եց ի նք , բ ա ր մ ի ք ի չ ջուր ա մ ք ա ր վ ե ց ։ 148

որտեղ

ա ս տ ի ճա ն ա ­

Մ ե ր ճա ն ա պ ա ր հո ր դո ւթյա ն հետագա ը ն թ ա ց ք ի մա սի ն ի ն ձ մ ո տ պա հպա նվել են բավակգւնին կցկտ ուր հ ի շո ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր ։ Մենք

ա յն ք ա ՜ն

դադարներ առանք ֆո ւր գ ո ն ն եր ը

շրջանաձև

դ ա ս ա վ ո ր ե լո վ , որ ի մ մա նկ ա կա ն ո ւղ ե ղ ո ւմ Ն ե ֆ ի ո ւմ գիշերե­ լ ո ւ ց հետո մե ր անցած ուղին տպ ա վորվեց որպես ա նսա հմա ն մ ի բ ա ն ։ Բա յց բ ո լո ր ի ս տ ի ր ո ւմ էր մի ա յն

մի

զ գ ա ց ո ւմ , թ ե ը ն թ ա ն ո ւ մ ենք դ ե պ ի

անվերջ-

երբեք չլքող ճակատագրի

. պես ա ն խ ուսա փ ելի մ ե ր կ ո ր ծ ա ն ո ւմ ը ։ Օրական մո տ տասնհինգ մ ղ ոն ճա նապ արհ էինք անցնում՛։ Ես դա գ ի տ եմ, որովհետև հորս ա ս ե լո վ , մինչև մ ո ր մ ո ն ն ե ր ի հաջորդ բ ն ա կ ա վ ա յր ը , մինչև Ֆ ի լ մ ո ր , վա թ սո ւն մղոն էր, իսկ մենք

ճանապարհին

երեք

դադար

առանք

ո ւ,

հետ ևա պ ես,

չ ո րր ո ր դ օրն արդեն տեղ էինք հ ա ս ե լ։ Իսկ մ ի ն չև վերջին դ ա ֊ ; դարը, որ մ ն ա ց ե լ էր ի մ հի շո ղ ո ւթ յա ն մ ե ջ, Նեֆիից հասանք մ ո տ եր կո ւ շա բա թվա ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ։ Ինչպես Աղի լճ ի ց սկս ա ծ ճանապարհի ա մ են ք ա յլա փ ո > խ ին, Ֆ ի լ մ որի բ ն ա կիչները ևս մ ե ր ն կ ա տ մ ա մ բ թշնա մա բա ր ' էին տ ր ա մ ա դ ր վ ա ծ ։ նրանք ծա ղրեցին, երբ խ նդրեցինք մ թ ե ր ք . վ ա ճ ա ռ ե լ, և սկսեցին հ ա յ հ ո յ ե լ , մի ս ս ո ւր ե ց ի ն ե ր կ ո չ ե լո վ ։ Երբ մտ ա նք տ ա սն եր կո ւ տնից բ ա ղ կ ա ց ա ծ ա յդ բն ա կա տ ե, ղի ն , նկա տ ե ցի ն ք , որ ա մ ե ն ա մ ե ծ տան առջև կեղտոտ, ՝ փըրա ծ, ոտքի վ ր ա յհ ա զ ի վ կան դնող

երկու

փ ը ր -

թ ա մ բ ա ծ ձիեր

’i ՛կ ա ն ։ Արևախանձ մ ա զ ե ր ո վ , եղջերվի խ ո ր թ ի ց բ ա ճկոն ա կ հ ա ­ գած ծե րո ւն ի ն , որի մա սի ն ես արդեն հիշա տակել ե մ , և որը, 1 ըստ

ե ր և ո ւ յթ ի ն , հորս օգնականն էր,

մոտեցավ մեր

ֆ ո լր -

V դոնին և գլխի շա ր ժո ւմո վ ց ո ւյց տվեց հոգ նա ծ ձ իերին։

if;

— ս ի ե ր ի ն չեն խ ն ա յե լ, կա պ ի տ ա ն , — կի ս ա ձ ա յն

t, նա։ — Եվ ա սա , խ նդր ե մ)

ի ն չ ո ՞ւ պետք է նրանք

ասաց ա յդպ ե ս

■սրարշավ գ ա յի ն , եթե ոչ մե զ հ ա մ ա ր ։ |քյ

Բ ա յց հա յր ս արդեն ուշա դր ո ւթ յո ւն դարձրել էր ա յդ ձ ի ե ֊

կ ր ի վր ա , մ ի բ ա ն , որ ի մ սուր աչքերից չխ ո ւսա փ եց ։ Ես տեսա, ք ՛թե ինչպես կրա կվեց նրա հ ա յա ց ք ը , ինչպ ես ս ե ղ մ վ ե ց ի ն 2ըր~ Աէթունքները և փոշոտ ված դեմ քի ն

ինչպ ես

ծա լք ա վ ո ր վեց ի ն

, կն ճ ի ռ ն ե ր ը , Եվ մ ի ա յն ա յս ք ա ն ը ։ Բա յց ես մ ե կ ը մ յ ո ւ ս ի հետ հ ա մ ա դ ր ե լո վ , հա ս կա ց ա , որ ա յդ եր կո ւ փ րփրա ծ ձիերը մե զ у սպ ա ռնող դժբա խ տ ությա ն ևս մ ի նախանշան է։ , ՚

.147

— Ըստ երև ո ւյթ ին վ ա խ ե ն ո ւ մ , են մե զ

ա չքա թող ա ն ե լ,

Լա բա ն, — ասաց հ ա յր ս ու ա յլև թ ոչինչ չա վ ե լա ց ր ե ց ։ Ֆ ի լ մ ո ր ո լ մ ես առաջին անգա մ տեսա ա յն մ ա ր դ ո ւն , որին հ ե տ ա գ ա յո ւմ վ ի ճ ա կվ եց տ եսնել շատ ա ն գ ա մ ն ե ր ։ Նա բ ա ր ձ ­ րա հա սա կ , լ ա յն ա թ ի կ ո ւ ն ք , միջին տարիքի մ ի տ ղա մա րդ է ր, ա ռողջությա ն

և արտակարգ

ուժի

մա րմն ա ց ում,

ոչ մ ի ա յ ն

մ ա ր մ ն ա կ ա ն , ա յլև հոգեկան ո ւժ ի ։ Ի տ ա ր բե ր ո ւթ յո ւն ի մ շըր~ ջապատի տ ղա մա րդկա նցից շա տ երի, նա մ ո ր ո ւ ք չէր պ ա հ ո ւմ , իսկ ե ր կ ո ւ- ե ր ե ք օր չսա փ ր ա ծ դե մ ք ի մա զ եր ը արդեն ճ ե ր մ ա ­ կած էին։ Նրա բերանն ա րտ ասովոր մ ե ծ էր և բ ա ր ա կ , ա մ ո ւր ս ե ղ մ ա ծ շուրթերն ա յն պ ի սի տ պ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն որ

էին

թողն ում,

ասես առջևի ատ ա մն եր ը չկա ն ։ Զ ի թ ը մ ե ծ էր, լա յ ն ու մ ս ո տ ւ

Դ ե մ ք ը ' ք ա ռ ա կ ո ւս ի , լց վ ա ծ ա յտ ո ս կ ր ն ե ր ո վ , ծանր ծնոտով ու լ ա յ ն , խ ելա ցի ճ ա կա տ ո վ ,

Աչքերը փոքր

էին,

ս ա կա յն ինձ

երբեք չէր վ ի ճ ա կվ ել տ եսնել ա յդք ա ն վ ա ռ եր կն ա գ ո ւյն ա չքեր։ Առաջին ա ն գ ա մ ա յ դ մ ա ր դո ւն նկատեցի Ֆ ի լ մ ո ր ի ջրա ղա­ ց ո ւ մ ։ Հ ա յր ս ա լյուր

մ ի քանի տղա մա րդկա նց հետ ուղևորվեց այնտ եղ

գնելու,

իսկ

ես հ ե տ ա ք ր ք ր ա ս ի ր ո ւթ յո ւն ի ց

թեև մ ա յր ս ա րգ ելել էր, գողունի

հետ ևեցի

ա յր վ ե լո վ ,

նրանց, շատ էի

ո ւզ ո ւմ մ ե ր թշնա մի նե ր ից մ ե կն ո ւ մե կ ի ն տ ե ս ն ե լ։ Ջ ր ա ղ ա ց ո ւմ հ ի ն գ ֊վ ե ց մ ա ր դ կար և նա էլ, ո ւ մ մա սի ն ա ս ո ւմ ե մ , նրանց մեջ էր։ •Զանի դեռ մ ե ր ո ն ք խ ո ս ո ւմ էին ջրաղացպանի հետ, ա յդ մ ա ր դ իկ կա նգնա ծ էին նրա կ ո ղ ք ի ն ։ —

Դու տ ե սա ՞ր ա ն մ ո ր ո ւք ս ր ի կ ա յի ն , — հարցրեց Լաբանը

հո ր ս, երբ, ջրաղացից հ ե ռ ա ն ա լո վ , նրանք վերադարձան մե ր կ ա յա ն ը ։ Հ ա յր ս գ լխով ա րեց։ — Ո ւ ր ե մ ն , հենց գա էլ Լին' է, — շա րունակեց Լա բա նը։ — Ես

նրան

տեսել

եմ

Աղփ լճ ի

ք ա ղա քում։

ստոր մ ա ր դ տ եսած չ ո ւ ն ե մ ։ Բոլորն

էլ

Նրանից ա վելի

ա ս ո ւմ

են,

որ նա

տասնինը կին ունի և հիսուն երեխ ա ։ Ո ւ դրա հետ մեկտ եղ էլ ցնդել է կրոն ական հողի վր ա ։ Դ ո ւ ին ձ ա սա , թ ե նա ի ն չ ո ՞ւ է մե ր հետևից ը ն կ ն ո ւ մ ա ստծուց մ ո ռ ա ց վ ա ծ ա յս ա շխ ա րհում։ Հո գ ն ա ծ ո ւ տանջահար, մ ե ն ք օրը օրին դանդաղ ընդառաջ 1 1 148

Լի— մ որ մ ո ն ն ե ր ի

առաջնորդը%

Էինք գն ո ւ մ մ ե ր ճակատագրինէ Ա նա պ ա տ ով մ ե կ ցր վա ծ փ ոք­ ր ի կ բ ն ա կ ա վ ա յր ե ր ը ,

որտեղ ջուր և մ շ ա կ վ ա ծ հող կ ա ր , ե ր բ ե մ ն

իրա րից քսան մղոն հ ե ռ ո ւ էին, եր բ եմ ն էլ հ ի ս ո ւն ։ Ա յ դ բ ն ա ­ կ ա վ ա յր եր ի միջև տ ա րա ծվ ա ծ էին աղուտներն ու չոր ա վ ա ­ զուտ ները։ Եվ ա մ են մ ի բ ն ա կ ա վ ա յր ո ւմ սն ն դ ա մ թ ե ր ք դ ն ելո ւ մե ր խաղաղ փորձերն ա ն հա ջո ղ ո ւթ յա մբ էին պ ս ա կ վ ո ւ մ ։ Մ եզ դ ի մ ա վ ո ր ո ւմ

էին

կոպիտ

մ ե ր ժ ո ւ մ ո վ ։ — Իսկ

ձեզնից

ո ՞վ

մ թ ե ր ք վ ա ճ ա ռ ե ց , երր մ ե զ վտարեցին Մ ի ս ս ո լր ի ի ց , — հա ր ց ­ ն ո ւմ էին մ ե զ ։

Բ ոլորովին

անօգուտ

բան

էր նրանց բ ա ­

ց ա տ ր ելը , թ ե մ ե ն ք ոչ թե մ ի ս ս ո լր ե ց ի են ք , ա յլ ա ր կա ն զա սց ի > Ա յո,

մ ե ն ք արկանզասցի

էինք,

բույց

պ ն դ ո ւմ էին, թ ե մ ե ն ք մ ի ս ս ո լր ե ց ի

են ք ։

նրանք

հա մա ռորեն

Ֆ ի լ մ ո ր ի ց հա րա վ,

հինգ օրվա հ ե ռ ա վ ո ր ո ւթ յա ն վրա գտնվող Բիվեր գ յո ւղ ա կ ո ւ մ մենք

դ ա ր ձ յա լ տեսանք

Լիին,

Եվ

դ ա ր ձյա լ

տներից

մե կի

առջև կանգնած էին փրփրած ձ ի ե ր ը ։ PtJJjg Փ ե ր ո վ ա ն ո ւմ Լին չհա յտ ն վ ե ց ։ Մ եր ճանապարհին ը ն կ ա ծ վերջին բ ն ա կ ա վ ա յր ը կ ո չ վ ո ւմ էր Ս ի դ ա ր ֊Ս ի թ ի ։ Էաբանը, որին առաջ էին ո ւղ ա ր կ ե լ, վե ր ա դարձավ ու հորս պա տ մեց հետ ա խ ո ւզ ո ւթյա ն ա ր դյո ւն քն երրէ Նրա բ եր ա ծ տ ե ղ ե կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը բա զմա նշա նա կ էին։ — Երբ ե ս բ ն ա կ ա վ ա յր մ տ ա , կապ իտ ա ն, նա կատաղածի

պես ա ր շ ա վո ւմ էր ա յն տ ե ղ ։

տեսա

Լիին,

Եվ ա յդ բ ն ա ­

կ ա վ ա յր ո ւ մ կա սկա ծելի կերպ ով շասք էին հ ե ծ յա լն ե ր ը ։ Ս ա կա յն ,

երբ մ ե ն ք ա յն տ եղ դադար ա ռա ն ք,

ա մ ե ն բան

խաղաղ վերջա ցա վ։ Հրա ժա րվեցին մ ի ա յն մ թ ե ր ք վ ա ճ ա ռ ե լո ւց , բ ա յց ոչ ոք մե զ չսպ ա ռն ա ց ։ Կանայք ու երեխաները ւէին գալիս տներից,

իսկ

տ ղա մարդիկ

էլ,

եթե

դուրս-

ն ո ւյ ն ի ս կ

հ ա յտ ն վ ո ւմ էին մ ո տ ա կ ա յ ք ո ւմ , ապա մ ե ր կա յա նին չէին մ ո ­ տ ե ն ո ւմ ու չէին անհա նգզտ ա ցնում մ ե զ , ինչպես մ յ ո ւ ս բ ն ա ­ կ ա վ ա յր ե ր ո ւ մ ։ Ա յդ տ ե ղ ,

^

Ա ի դ ա ր ֊Ս ի թ ի ո ւ մ , մ ե ռ ա վ Ո լա յն ռ ա յթ ն ե ր ի

ե ր ե­

խ ա ն , Հ ի շ ո ւմ ե մ , թ ե ինչպես էր հ ե կ ե կ ո ւմ մ ի ս ի ս Ո լա յ ն ռ ա յ թ ը Ւ Լաբանին ա ղ ա չելով , որ մ ի ք ի չ կովի կ ա թ ճա ր ի ։ —

Կաթը

կփրկի երե խ ա յի ս կ յա ն ք ը , — ա ս ո ւմ

էր նա։ —

Իսկ նրանք կա թ ո ւնե ն։ Ես տեսել ե մ , ի ն քս ե մ տեսել նրանց• կ ո վ ե ր ը ։ Խ նդրում ե մ , գնա նրանց մ ո տ , Լաբա ն։ Փ որձիր, մ ի 149»

ա ն գ ա մ էլ խ նդր ի ր ։ ք ե զ հա մա ր ,վ ա

դժվար լ է ։

չ ե ն տ ա լո ւ։ Р ш {д կտ ա ն։ Ասա ն րա նց,

Շ ա ա ֊չ ա տ

որ եր եխ ա յի հա մա ր

ե ս խ ն դ ր ո ւմ , փոքրիկ եր եխ ա յի հ ա մ ա ր ։ Մ ո ր մ ո ն ո ւհ ի կա ն ա յք է լ մե զ նման մ ա յր են, նրանք էլ սիրտ ո ւնե ն։ Նրանք ծծկեր եր եխ ա յի հա մա ր մ ի թ ա ս կա թ ը չեն մ ե ր ժ ի ։ Եվ Լաբանը գնաց։ Ջ ա յց , ինչպ ես հետո պ ա տ մեց նա հորս, չ է ր հաջողվել մ ո ր մ ո ն ուհիներից որևէ մ ե կ ի ն տ ե ս ն ե լ։ Նա մ ի ­ ա յ ն տեսել էր տ ղա մա ր դկ ա ն ց, որոնք քշել էին Լա բա նին։ Դա մ ո ր մ ո ն ն ե ր ի վերջին

բ ն ա կ ա վ ա յր ն ՛ էր։ Դրանից ա յն

■կողմ փ ռ վա ծ էր վիթխ ա րի անապ ատը, ի սկ դենը

գ տ ն վում էր հ ե ք ի ա թ ա յի ն

աշխարհը,

անապատից էլ մեր

պ ա տ րա նք­

ների աշխարհը' Ե ա լիֆորն իա ն ։ Լո ւս ա դ ե մ ի ն , երբ մ ե ր ֆ ո ւ ր ­ գոնները հ ե ռ ա ն ո ւմ էին բ ն ա կ ա վ ա յր ի ց , ես հորս կողքին նըս■տած, լս ե ց ի , թ ե ինչպես Լաբանը իր զ գ ա ցմունքներին ազա­ տ ո ւթ յո ւն

տ վ ե ց ։ Մ են ք մ ո տ կես մղոն

գնալուց հետ ո,

ան­

ցանք ցա ծրա դիր բլր ա կի վ ր ա յո վ , որի հետ և ո ւմ մ ե ր տ ե սո ­ ղ ո ւթ յո ւն ի ց անհետացավ Ս ի դ ե ր ֊Ս ի թ ի ն , և ա յստ եղ Լա բանը, ի ր ձին շրջելով, կանգնեց ասպանդակների վր ա ։ պահեց թ ա ր մ շիրիմի մ ո տ , ու ես թ ա ղ վ ա ծ է Ո ւ ա յն ռ ա յթ ն ե ր ի

հա ս կա ց ա ,

երեխ ա ն։

Նա ձիուն որ ա յդտեղ

Դա մ ի ա կ շի րիմը չէր,

որ մ ե ն ք թ ո ղ ե լ էինք մեր անցա ծ ճանապարհի վրա այն օրից ի վ ե ր , ինչ անցել էինք Ուոսա չ լե ռ ն ա շ ղ թ ա ն ։ Ես Լաբանի մեջ ի ն չ ֊ո ր չարագուշակ բան ն կա տ եցի։ Լի­ ն ելո վ ծեր, ն ի հա ր ա կա զ մ,

փոս ը ն կա ծ

ա յտ երով ո ւ դուրս

ց ց վ ա ծ ա յտ ո ս կ ր ն ե ր ո վ , ուսերին թ ա փ վ ա ծ արևախանձ, գըզդ ը զ վ ա ծ մ ա զ ե ր ո վ , իր ա նփոխ արինելի եղջերվենի բաճկոնակն հա գա ծ, նա անճանաչելի էր դա ր ձ ել, ա յնքա ն որ ա ղ ա վա ղ­ վ ա ծ էր նրա դե մ ք ը ա տ ե լո ւթ յո ւն ի ց ո ւ անօգնական կատ ա­ ղ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ։ Երկայնափող հրացանը մ ի ձեռքին բ ռ ն ա ծ , մ յ ո ւ ս ■ձեռքի բ ռ ո ւն ց ք ո վ նա սպ առնա ց Ս ի դ ա ր ֊Ս ի թ ի ի ն ։ —

Ա ն ի ծ յա լ լի ն ե ք դ ո ւք, աստծո կրակը թա փ վի ձեր գ ը լ ֊

խ ի ն , — ր ա ցա կա նչեց նա ։ — Ջեր բ ո լո ր գ ա ն դ ն ե ր ո ւմ գտնվող մա ն ո ւկ ն ե ր ի ոչնչացնի ձեր ց ա ն քս ե ր ը , չա չող

երեխաների

գլխին։

և թ ո ղ ձեզ

ու ա ր ­

Եվ

թոզ երաշտը

համար

ս ն ո ւնդ լի ն ի

օձի թ ո ւ յ ն ո վ շա ղախ վա ծ ա վ ա զ ը։

Եվ թ ո զ

բ յո ւր ն ե ր ի թ ա ր մ ջուրը գառն աղ դա ռնա ։ Եվ թ ո զ . . .

ձեը

աղ­

И/ ստեղ անիվնելւի թրխ կոցները խ լա ց րեցին նրա ձ ա յն ը , բ ա յց ծա նրորեն հևացող կուրծքն ու դեպի երկինք պարզած" բ ռո ւն ցք ը վ կ ա յ ո ւ մ էին, որ նա դեռ շա ր ո ւն ա կ ում է ա ն ի ծ ե լ։ Բա յց նա ամբողջ քա ր ա վ ա ն ի սրտից էր խ ո ս ո ւ մ , ու կ ա ն ա յք գլուխներն հ ա ն ե լո վ ֆ ո ւր գ ո ն ն եր ի ց , ի րենց ո սկր ա ցա ծ, ծանր՝ աշխատանքի

հետ ևա նքով

ա յլա ն դ ա կ վ ա ծ

բռունցքներովդ

սպառնացին մ ո ր մ ո ն ն ե ր ի եր կր ա մա ս ի վերջին բ ն ա կ ա վ ա յր ի ն ։ Մ եր ֆուրգոնի հետևից ք ա յ լ ո ղ տ ղ ա մա ր դ ը , եզներին ք շ ե լո վ , ծիծաղեց ու թ ա փ ա հա րեց ձեռքի փ ա յտ ը ։ Տարօրինա կ հնչեցա յդ ծիծա ղը, քանի որ բ ա զ ո ւմ օրեր շարունակ մ ե ր ք ա ր ա ­ վ ա ն ո ւմ ծիծաղ չէր լ ս վ ե լ ։ — Դրանց մ ի լ ա վ թա փ տ ուր, Լա բա ն, — խրախ ուսաբար գոչեց նա։ — Իմ

կ ո ղ մ ի ց էլ մ ի քիչ ա վ ե լա ց ր ո ւ։

Մ ե ր ֆուր գ ո ն ն եր ը առաջ անցան, ի սկ ես դեռ ն ա յ ո ւ մ էխ եր եխ ա յի շի ր ի մի մո տ ա սպ անդակներին կանգնած Լաբանին։ Ի սկա պ ես,

որ սո ս կա լի

էր նրա կ եր պ ա ր ա ն ք ը.

երկա ր մ ա ­

զեր, հնդկական մո ք ա ս ի ն ն ե ր և ծոպավոր գ ո ւ լ պ ա ն ե ր Ն ր ա ’ եղջերվի մ ո ր թ ո ւց կա րվ ա ծ բ ա ճկոն ա կը ա յնքա ն հնամաշ էր, որ եր բ ե մ ն ի

գեղեցիկ

ծոպերի

,էէին լո կ ո ղ ո ր մ ե լի թ ե լ ե ր , և նա

փոխարեն կանգնել

ա յժ մ էր

կախված՛

փողփ ողացող՛

•ցնցոտիների մ ե ջ։ Հ ի շ ո ւմ ե մ , որ նրա գոտկատեղից կախ ված էին կեղտոտ մա զա փնջեր,

որ ո ն ք,

ինչպես

վա ղուց արդեն

նկատել էի մե ր ճ ա մ փ ո ր դ ո ւթ յա ն ը ն թ ա ց ք ո ւ մ , յո լր ա ք ա ն չյո լր տ եղա տարափից հետո դա ռ ն ո ւմ էին սև ո ւ փ ա յլո ւ ն ։ Գիտեի, որ դրանք հնդկա ցիների գանգամաշկերն են, և դրանց տ ե ս ք ն ի ն ձ հ ի ա ց մ ո ւն ք ո ւ սա րսափ էր պ ա տ ճ ա ռ ո ւմ ։ — Հ ի մ ա արդեն նա սիրտը դա տ ա րկեց, — նկատեց հ ա յր ս , ոչ ա յն քա ն դ ի մ ե լո վ ի ն ձ , որքան ինքն ի ր ե ն ։ — Արդեն ք ա ն ի ե ­ րո ր դ օրն է, ինչ ս պ ա ս ո ւմ էի, որ կ պ ա յթ ի ։ — Լավ կ լի ն ի , որ նա վերա դա ռնա ո ւ ե ր կ ո լ- ե ր ե ք գ ա ն ­ գամաշկ ք ե ր թ ի , — ես չզսպ եցի ի մ ց ա ն կ ո ւթ յո ւն ը ։ Հ ա յր ս խ որ ա մա ն կ ք մ ծ ի ծ ա ղ ո վ ն ա յե ց ի ն ձ ։ — Ինչ է, մ ո ր մ ո ն ն ե ր ի ն չե՛՛ս ս ի ր ո ւ մ , ո րդիս։ Ես գլուխ ս բացա սա բա ր շա րժեց ի, զ գա լով, թ ե ինչպես է իմ

ն ե ր ս ո ւմ

ե ռ ո ւմ

ա յն

ա տ ե լո ւթ յո ւ ն ը ,

որը ես

ուժ չ ո ւն ե մ ՛

բ ա ռ ե ր ո վ ա ր տ ա հ ա յտ ե լո ւ։ 16*

— Երբ մ ե ծ ա ն ա մ , — փ ո ք ր ֊ի ն չ լ ռ ե լո ւ ց հետո ասացի ե ս , — հ ր ա ց ա ն կ վ ե ր ց ն ե մ ու կգ ն դա կա հա ր եմ դրանց բ ո լո ր ի ն ։ — Վերջ տ ուրջ Ջ ե ս ս ի , — ֆուրգոնի խ որքից

ԼԱէԼ^Տ մո ր ս

ձ ա յ ն ր ։ — Վերջ տուր, ա ն մի ջա պ ե սք Իսկ դու էլ ա մ ա չի ր , — շա ֊ քանակեց

նա,

դա ռնա լով հ ո ր ս , — եր եխ ա յին թ ո ւ յ լ

ես տ ա ֊

լ ի ս , որ ա յդպ ի ս ի բա ներ խ ո ս ի ։ Երկու օր հետ ո մ ե ն ք հասանք Լեռնային Մ ա ր գ ա գ ետ ին ֊ ն ե ր , ու ա յն տ եղ , բ ո լոր բ ն ա կա վա յր եր ի ց հ ե ռ ո ւ, առանձնա պես հարկ լ կ ա ր ա յլև ս մ ե ր ֆ ուրգ ոնները իրար կ ա պ ե լո ւ։ Շրջանէս֊ ձև, իրարից բ ա վա կա նին հ ե ռ ո ւ դա սավորեցին

և անիվներն

էլ 2ll P UiJ rtlL լ մ ի ա ց ր ի ն ։ Մ են ք ե ն թ ա դ ր ո ւմ էինք, որ մ ո տ մ ե կ շա բ ա թ կ մն ա նք էր մի

լա վ

սւյստ եղ։

հանգիստ

Ձիերին

ներից ներս մ տ ն ե լո ւց

առաջ։

զուտ

տ ե ղ ֊տ ե ղ

բլո ւր ն եր ն

էին,

ու

եզներին

տալ իսկա կա ն

անհրաժեշտ

անապատի

սա հմա ն֊

Շուրջը մ ի և ն ո ւյն լե ր կ , ծա ծկվա ծ

ավա֊

օշինդրով։

Սա֊

կա յն բ լո ւր ն ե ր ի միջև ը ն կ ա ծ ավազուտ գ ո գ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ո ւմ , ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ , խոտ էր հ ա ն դ ի պ ո ւմ ։ Եվ ա յդ խոտն ա յ ս ֊ տեղ

ա վելի

շատ

տ եղա մա սում։ թ յա ն

էր,

Մեր

քան մ ե ր

կա յա նք ի ց

հ ա ր յո ւր

վրա մի փոքրիկ ա ղ բյո ւր

բ ա վ ա կ ա ն ա ց ն ո ւմ մ ա ր դ կ ա ն ց ։

անցած կար,

ճանապարհի որևէ ֆ ուտ

հ ե ռ ա վ ո ր ո ւ֊

որի ջուրը հազիվ էր

Իայց մի

փոքր ա վ ելի

հեռ֊

վ ո ւ մ , բլրալանջին մ ի քա նի ա ղ բյո ւր ն եր էլ կ ա յի ն , ուր մ ե ն ք ջ ր ո ւմ էինք ա ն ա ս ո ւն ն եր ի ն ։ Ա յ դ օրը մ ե ն ք ա վելի վա ղ խփեցինք մե ր ճ ա մ բ ա ր ը , և ք ա ֊ նի որ վ ճ ռ վ ա ծ էր ա յստ եղ մո տ մ ե կ շա բա թ մ ն ա լ, կա ն ա յք սկսեցին կարկատել

հա գուստ ները,

հաջորդ օրը մ ե ծ լվ ա ց ք

ս կ ս ե լո ւ հ ա մ ա ր ։ ճ ա մ բ ա ր ո ւմ բ ո լո ր ը ,

մեծից

մինչև փոքրը

աշխատում էին մինչև ուշ դիջեր։ Տ ղ ա մա ր դ կա նց ի ց ն ո ր ո գո ւմ էին լծ ա ս ա ր ք ե ր ը , մ յ ո ւ ս ն ե ր ը ' ճ ա մ բ ա ր ո ւ մ ամբողջ օրը մ ո ւր ճ ե ր ո վ

ո մա նք

ֆ ո ւր գ ո ն ն ե ր ը ։

խ փ ո ւմ էին

Մեր

երկա թին,

ի ն չ ֊ ո ր բան էին կ ռ ո ւմ , ի ն չ ֊ո ր հ ե ղ յո ւս ն ե ր ու պնդօղակներ ա մ ր ա ց ն ո ւմ ։ Եվ հ ի շո ւմ ե մ նաև, որ մինչև

մ ո ւթ ն ընկնելը

Լաբանը ֆուրգոնի ստվերին նստա ծ ի ր հա մ ա ր նոր մ ո ք ա ֊ սիններ էր կ ա ր ո ւ մ ։ Տղա մա ր դկա նց մեջ նա

մի ա կ ն

էր, որ

մո ք ա ս ի ն ու եղջերվի կաշվից կտ րա ծ բ ա ճկոն ա կ էր հ ա գ ն ո ւմ, և ին ձ թ վ ո ւ մ էր, որ երբ Ա րկանզասից 152

դուրս էինք

գ ա լի ս,

նա մե զ հետ չէր։ Եվ նա ոչ կին ունե ր , ոչ ազգականներ, ոչ էլ ֆ ո ւր գ ո ն ։ Բացարձա կապ ես ոչինչ-, բացի ձ ի ո ւց , հրա ցա նից, վ ր ա յի հագուստ ից և Մ ե յս ո ն ի ֆ ո ւր գ ո ն ո ւմ գտնվող վ ե ր մ ա կ ­ ներից, Հաջորդ օրն առա վոտ յա ն իրակա նա ցա ն մ ե ր բ ո լո ր չ ա ր ա ­ գուշակ կա ն խ ա զ գ ա ց ո ւմն եր ը ,

Մ ո ր մ ո ն ն ե ր ի վերջին

բ ն ա կա -

տեղիից եր կո ւ օրվա ճանապարհ հ ե ռ ա ն ա լո վ , գ իտ ենա լով, որ ա յս կ ո ղ մ ե ր ո ւմ հնդկացիներ չկա ն , և չե ն թ ա դ ր ե լո վ ն ո ւյն ի ս կ , որ նրանց կ ո ղ մ ի ց մե զ կարող է որևէ վտ անգ սպ ա ռն ա լ, մ ե ն ք առաջին ա նգա մ ֆուրգոնները խիտ շրջանով չէինք դա սա վոր ե լ, չէինք նշանակել գիշերապահներ ո ւ առանց հ ս կ ո ղ ո ւթ յա ն էինք թ ո ղ ե լ ձիերն ո ւ եղ ները։ Իմ ա րթնա նա լը նման էր մ ղ ձա վ ա ն ջի ։ Ասես ա նամպ երկ ը ն ք ո լմ մ ի

ամպրոպ թ ն դ ա ց ։

Առաջին

ր ո պ եի ն ,

չ ա ր թ ն ա ց ա ծ ու դ ժ վ ա ր ո ւթ յա մ բ որևէ բան

դեռ լր ի վ

հա ս կ ա ն ա լո վ , ես

փորձեցի պարզել անընդհատ բ վ վ ո ց ի վե ր ա ծվ ո ղ ա յդ բ ո լոր տարատեսակ ձ ա յն ե ր ի ա ղ բ յո ւր ը ։

Կրակոցների ձ ա յն ը լս վ ե ց

շատ մո տ ի կ ի ց ո ւ շատ հ ե ռ վ ի ց , ականջիս հասան տ ղ ա մա ր դ ­ կանց ճիչերն ու հ ա յհ ո յա ն ք ն ե ր ը , կանանց ողբը, երեխաների լ ա ց ը ։ Հետո ես զանազանեցի ֆուրգոնների փ ա յտ յա մա սեր ի մեջ խրվող գնդակների խ ուլ կտկտոցն ու խ լա ց ո ւց ի չ զրնգո­ ց ը , երբ զ ա ր ն վ ո ւմ էին անիվների ե ր կ ա թ յա օղագոտիներին, կրա կողները շատ ցա ծր էին նշան բ ռ ն ո ւ մ ։ Ուզեցի վեր կ ե ն ա լ, բ ա յց մ ա յր ս , որ հենց նոր էր սկսել հա գ ն վ ել, ինձ ստիպեց նորից պ ա ռ կ ե լ։ Ա յդ րոպեին ֆ ուրգոնի մո տ հա յտ ն վ ե ց հ ա յր ս , որն ըստ

ե ր և ո ւյթ ին

վա ղուց ոտքի

վրա էր։ —

Շուտ դուրս ե կ ե ք , — գոչեց նա ։ — Շո լտ ։ Պ ա ոկեք գետ ֊

նին, Նա որոշեց ժա մանակն ի զ ո ւր չ վ ա տ ն ե լ, մ ի ձ ե ռ ք ո վ գրկեց ինձ ու դուրս քա շե ց, ա վելի ճիշտ' դուրս շպ րտեց ( ա յն ք ա ՜ն կտրուկ էին

նրա

կ ո ղ մ ս ո ղ ա ց ե լ,

շա ր ժ ո ւմ ն ե ր ը )

երբ

ֆ ո ւր գ ո ն ի ց ։

ծծկեր երեխան

գրկին

Հա զիվ էի մի մ ա յր ս

ո ւ նրա

հետևից էլ հ ա յր ս ֆուր գ ո ն ի ց թռ ա ն ճիշտ ի ն ձ վրա ։ —

Ա յս կ ո ղ մ , Ջ ե ս ս ի , — կանչեց հ ա յր ս ,

պես թ ա ք ն վ ե լո վ ֆ ուրգոնի

ետ և ո ւմ ,

ու ես ա ն միջա ­

սկսեցի

նրան օգնել 153

ավազի մեջ փոս փ ո ր ե լո ւ։

Ա վա զը փ ո ր ո ւմ էինք ձ ե ռ ք ո վ ու

֊աշխատում էինք խ ենթի պ ե ս ։ Մ ա յր ս էլ սկսեց մ ե զ օգ նե լ։ — Փոսը

մեծացրու և

խ ո ր ա ցր ո ւ,

Ջ ե ս ս ի , — հ ր ա մ ա յե ց

՜հ ա յր ս։ Նա ոտքի ե լա վ , վազեց ի ն չ-ո ր ո ւ ղ ղ ո ւ թ յա մ բ , մ ի ա ժ ա մ ա ­ նակ կ ա ր գ ա դ ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ա ն ե լո վ ,

և

ա նէացավ

լ ո ւս ա դ ե մ ի

-մո խ ր ա գ ո ւյն աղջամուղջի մ ե ջ ։ (Ի դեպ , ո ւզ ո ւմ ե մ հիջա տ ա ­ կ ե լ, որ ա յդ ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ես արդեն

գիտեի ի մ ազգանունը։

Զ ե ս ս ի Ֆ ե ն չ ե ր , Հ ա յր ս կապիտան Ֆ ե նչեր ն է ր ) ։ —

Պ ա ռկե ք , — լս ե ց ի նրա ձ ա յն ը ։ — Թ ա ք ն վ ե ք

անիվների

հետևն ու փորեք ավա զը։ Ա յն ֆ ո ւր գ ո ն ո ւ մ , որտեղ կ ա ն ա յք ու երեխ ա ներ կա ն , ց ա ծ ի ջեց ր եք ։ Խ նա յեք

վա ռոդը։ Չկրակեք։

Խ ն ա յե ք վա ռոդն ու պատրաստ ե ղ ե ք , նրանք հ ի մ ա կգրոհեն մ ե զ վ ր ա ։ Ա ջա կո ղմյա ն բ ո լո ր ա մ ո ւր տղա մա րդիկ թ ո ղ գնան Հաբանի մ ո տ , ձ ա խ ա կ ո ղ մ յա ն ն ե ր ը ' Ք ո կ ր ե յ ն ի մ ո տ , ի սկ մ յ ո ւ ս ­ ն ե ր ը միա նա ն ի ն ձ ։ Ոտքի չկան գնեք։ Ս ո ղ ա լո 'վ ։ Բ այց հ ա ր ձ ա կ ո ւմ տեղի չո ւն ե ց ա վ ։ Մ ոտ տասնհինգ րոպե շա րունա կվեց

ա նկա նոն,

հա տ ուկ ենտ

փ ո խ հ ր ա ձ գ ո ւթ յո ւն ը ։

Ս ա կ ա յն գնդակները մե զ վնա ս չ պ ա տ ճա ռեց ի ն, մ ի ա յն ա ռա ­ ջին պահին մ ե զ հանկա րծա կիի բ ե ր ա ծ հա կա ռա կորդը հ ա ս ­ ց ր ե ց վիր ա վ ո ր ել ու սպ ա ն ել

մութ ուլոլս ին

ոտքի ե լա ծ ա յն

տ ղա մա ր դկ ա ն ց, որոնց լո ւս ա վ ո ր ե լ էր ի ր են ց ի ս կ վա ռ ա ծ խ ա ­ ր ո ւյկ ն ե ր ի լ ո ւ յ ս ը ,

Հն դկա ց ին երը

( Լաբանը

պ ն դ ո ւմ էր, որ

դրանք հնդկացիներն են) դի ր քա վո ր վ ել էին բ լո ւր ն եր ի միջև ու կրակ բա ցել

մեր

ճ ա մբ ա ր ի վ ր ա ։

Արևը

ծագեց,

դ ա ր ձ յա լ ձ ա յն տ վեց, թ ե հա կա ռա կորդը հ ի մ ա

և հա յրս

կհա րձա կվի

մ ե զ վ ր ա ։ նա մ ի փոքր հ ե ռ ո ւ էր գ տ ն վ ո ւմ մե ր ֆ ո ւր գ ո ն ի ց, որի հ ե տ և ո ւմ , ավազի մեջ փորած փոսի մ ե ջ, պ ա ռկե լ էինք ես ու մ ա յր ս , և ես լս ե ց ի , թ ե ինչպես հա յրս հ ր ա մ ա յե ց . — Պ ա տ ր ա ստ վե՛՛լ։ Բ ոլորը մ ի ա ն գ ա մ ի ց ՝՛ կ ր ա ՛կ ։ Մ եր ճ ա մբ ա ր ի աջ ու ձախ կ ո ղմ եր ի ց և կենտրոնից թ ն դ ա ­ ց ի ն հր ա ց ա ն ա յի ն հ ա մ ա զ ա ր կ ե ր ը ։ Թ ա ք ստ ո ց ի ց ես մ ի փոքր դուրս հանեցի գլուխս և տեսա

ե ր կ ո ւ- ե ը ե ք

գետնատարած

հն դկա ց ի ն եր ի ։ Մ յո ւս ն ե ր ն ա նմիջապես դադարեցրին կրա կելն •ու ետ փախան, քարշ տ ա լո վ ի րենց սպ ա նվա ծներին ո ւ ՀՒր ա ֊ վորներին։ 154

Աչդ ն ույն պահին մե ր ոն ք գործի դա սավորեցին շրջանաձև,

ա նցա ն։

լծա փ ա յտ ե ր ը

Ֆ ո ւր գ ո ն ն ե ր ը

դեպի ներս, ա ն ի վ ֊

ները շ ղ թ ա յո վ կապեցին ի ր ա ր ։ Ես տեսա, թ ե ինչպ ես կ ա ­ ն ա յք ու փոքրիկ երեխաները որքան ուժ ունեին ընկան ա ն ի վ ֊ ների ճաղերի վ ր ա , օգնելո վ ֆուրգոնները տեղա փ ոխ ելու գոր­ ծին։ Հետո մ ե ն ք

հաշվեցինք

մեր

կ ո ր ո ւս տ ն ե ր ը ։

Ամենից

վատն այն էր, որ մ ե ն ք զրկվել էինք ձիերից ու ե զ ն ե ր ի ց . բ ո ֊ լո ր ը փախցրել էին։

Եվ յ ո թ հոգի էլ ը ն կա ծ էին խ ա ր ո ւ յկ ֊

ների մ ո տ , որոնք նոր էին սկսել բ ո ր բ ո ք վ ե լ։ Չորս հոգի ս պ ա ն ֊ վել էին, եր ե քը ' մ ա հ ա ց ո ւ վ ի ր ա վ ո ր վ ե լ։ Ուրիշ վիրա վորներ էլ կ ա յի ն , և կա ն ա յք արդեն վի ր ա կ ա պ ո ւմ էին նրանց։ Գնդակը դիպել էր փոքրիկ Միշ Հա յդ ե ր ք ր ի ձ եռք ի ն , ուսի մ ո տ ։ Խեղճը դեռ վեց տարեկան էլ չկա ր, ու ես ն ա յ ո ւ մ էի, թե ինչպես էր հա յր ը

վ ի ր ա կ ա պ ո ւմ նրա

դուն։ Փոքրիկը

ձեռքը,

մ ի ն չ մ ա յր ը գրկել էր ո ր ֊

դադարեց լա ց լ ի ն ե լո ւ ց ,

բ ա յց

ա րցունքները

դեռևս փ ա յլո ւ մ էին նրա ա յտ ե ր ի ն , երբ նա, հ մ ա յվ ա ծ ի պ ես, ն ա յո ւ մ էր վերքից դուրս ց ց վ ա ծ ջարդված ոսկորի ա ր ծ ա թ ա ֊ վուն եզրին։ Ո ւ ա յ թ մ ա յր ի կ ի ն մ ե ռ ա ծ գտան Ֆ ո ք ս ո ւե լն ե ր ի ֆ ո ւր գ ո ն ո ւմ ։ Դա մի մ ա ր մ ն ե ղ , անօգնական պա ռա վ էր, որը երբեք ոչինչ չէր ա ն ո ւմ ,

մ ի ա յն նստա ծ

ծխ ա մորճ

էր 6 խ ո ւ մ ։ Նա էբթի

Ֆ ո ք ս ո ւե լի մ ա յր ն էր։ Մ ի ս ի ս Գրանտն էլ էր ս պ ա ն վ ե լ։ Ա մ ո ւս ի ն ը նստել էր նրա դիակի մ ո տ ։ Նստել էր անշարժ ու թ վ ո ւ մ էր շատ ա ն վրդով։ Ա լք ե ր ը րին

չոր էին։

դրած

և

Նա

ոչ ոք

ուղղակի չէր

նստել

էր հրացանը ծն կն ե֊

մ ո տ ե ն ո ւ մ , չէր ա նհա նգստացնում

նրան։ Հորս ղ ե կ ա վ ա ր ո ւթ յա մ բ բ ոլորն էլ կուղբերի պես անխոնջ աշխատում էին։ Տղա մ ա ր դ ի կ մե ր ճա մբ ա ր ի կ են տ ր ո ն ո ւմ մի մ ե ծ խ րա մա տ փորեցին և եզրին էլ մ ի լա յ ն թ ո ւ մ բ պ ա տ ր ա ս֊ տ եցին։ Եանայք ֆո ւր գ ո ն ն եր ի ց ա յստ եղ բերեցին ա ն կո ղի ն ն ե­ ր ը , մ թ ե ր ք ն ու ա մ են ից անհրաժեշտ պ ի տ ո ւյք ն ե ր ը ։ Երեխանե­ րը մ ե կ մ ա ր դ ո ւ պես օ գ նո ւմ էին կա նա նց։ Ոչ ոք չէր դժգո­ հ ո ւ մ և գրեթե ոչ ոք իզուր չէր վ հ ա տ վ ո ւմ ։ Մ եզնից պահանջ­ վ ո ւ մ էր աշխատանք, ի սկ մ ե ն ք դեռ բ ա րուրից էինք աշխա­ տանքի վ ա ր ժ վ ա ծ։ 155

Մ ե ծ խ րա մա տ ը նա խ ա տ եսվա ծ էր երեխաների և կանանց հ ա մ ա ր ։ Ֆ ո ւր գ ո ն ն ե ր ի տ ա կ, ամբողջ ջրջտգծով մ ե կ , ոչ շատ խ ո ր մի թ մ բ ա վ ո ր խ րա մա տ

փ ո րեց ին։ Աչդ

խրամա տն

էլ

ճա մբա րը պաշտպանող տղա մա րդկա նց հա մ ա ր էր։ Լաբանը

վե րա դա րձա վ հ ե տ ա խ ո ւզ ո ւթ յո ւն ի ց ։

նա հ ա յտ ­

նեց, որ հնդկացիները մո տ կես մ ղ ոն նահանջել են և ա յ ժ մ խ ո ր հ ր դ ա կ ց ո ւմ են ։ Նա տ ե ս ե լ էր, թ ե ինչպ ես էին մե ր թ ը շ ֊ նամիները ռազմադաշտից տա րել վեց յո ւր ա յի ն ն ե ր ի ,

որ ո ն ­

ցից ե ր ե ք ը , նրա կ ա ր ծ ի ք ո վ , արդեն դիակներ էին։ Առաջին օրը

ա ռ ա վ ո տ յա ն

մենք

եր բ եմ նա կի

տ ե ս ն ո ւմ

էինք, թե ինչպես է հ ե ռ վ ո ւ մ բ ա ր ձ ր ա ն ո ւմ փոշու խիտ ա մպ ը և գ իտ եինք, որ հ ե ծ յա լն ե ր ի ջոկա տներն են շա ր ժ վ ո ւմ ։ Փոշու ա յ դ ա մպ երը անընդհատ մ ո տ ե ն ո ւ մ էին, շրջապատելով մեզ չորս կ ո ղ մ ի ց ։ ք^այց փոշու ծ ա ծ կ ո ւյթ ի մ ի ջ ո վ որևէ բան տ ե ս ­ նելն անհնարին էր։ Մ ի ա յն մ ի ա մպ էր շա ր ժ վ ո ւմ հակառակ ո ւղ ղ ո ւթ յա մ բ ու շուտ ով ա նհետացավ մ ե ր տեսադա շտից։ Դա մի խոշոր ա մպ էր, և բ ո լոր ն էլ անմիջապես հա ս կա ց ա ն, մե ր ձիերն ու եղներն են ք շ ո ւ մ ։ Եվ մե ր ք ա ռ ա սուն խոշոր ֆ ո ւ ր ­ գ ոնները, որոնք անցել էին ժա յռ ո տ լե ռ ն ե ր ո վ , կտրել մ ա յ ր ­ ց ա մ ա ք ի կ ես ը , ա յ ժ մ անօգնա կան, շրջանաձև դա ս ա վո ր վ ա ծ, կանգնած էին ա յս տ ե ղ ։ Ա յլև ս ոչինչ չո ւն եի ն ք լ ծ ե լ ո ւ և ֆ ո ւ ր ­ գոնների ճանապարհն ա յս տ ե ղ էլ ը ն դ հ ա տ վ ո ւմ էր։ Կեսօրին Լաբանը վ երա դա րձա վ երկրորդ հ ե տ ա խ ո ւզ ո ւթ յո ւ­ ն ի ց ։ Հա րա վից հնդկացիների նոր խ մ բ ե ր

են գ ա լիս,

նա։ Մ եզ շրջապատում ենւ Եվ ա յդ պահին մ ե ն ք տեսանք

մո տ

տասը

հ ե ծ յա լի ,

ասաց

հանկա րծ

որոնք հ ա յտ ն վ եց ին

մեզնից

ձախ գտնվող ց ա ծրիկ բ լո ւր ի գագաթին ու ն ա յեց ին մ ե ր կ ո ղ ֊ մրէ Դրանք ս պ ի տ ա կա մ ո ր թ եր էին։ — Ահա թ ե ի ՜ն չ , — ասաց Լաբանը հ ո ր ս ։ — Տ ե ս ն ո ՞ ւ մ ես, հնդկացիներին լա ր ե լ են մե ր դ ե մ ։ — Բա յց դրանք էլ մ ե զ նմա ն

ս պ ի տ ա կա մ ո ր թ եր են , —

լս ե ց ի ես էբբի Ֆ ո ք ս ո լ ե լ ի խ եղճա ց ա ծ ձ ա յն ը , որն ուղղվ ա ծ էր մ ո ր ս ։ — Ենչ ո ՞ ւ նրանք մ ե զ օ գ ն ո ւթ յա ն լե ն գա լիս։ Ե ր եկո յա ն , մ ո ւթ ն ը ն կ ն ե լո ւց հետ ո, մ ե ր երիտա սարդներից երեք հոգի զգուշորեն դուրս եկան ճ ա մ բ ա ր ի ց ։ Ես տ ե սա , թ ե 156

նրանք ինչպ ես հեռ ա ց ա ն ։ Ո ւիլ է դեն ը , է յ բ լ Մ ի լլի ք ե ն ր և Թ ի մ ռ թ ի Գրանտը։ — նրանք մե կնե ցի ն Ս իդա ր- Ս ի թ ի ' լ ո ւ , — շտ ապ֊շ տապ

ը ն թ ր ե լո վ ,

մո ր ս

օ գ ն ո ւթ յո ւն բա ցատրեց

կա ն չե­

հ ա յր ս ։

Մ ա յրս շարժեց գլուխ ը։ —

Մ ի ՞ թ ե մ ե ր ճա մբ ա ր ի շուրջը ք ի չ

ասաց նա ։ — Եթե նրանք չեն ո ւզ ո ւմ

մորմոններ

օ գ ն ե լ

կա ն , —

, ինչպես տ ե ս ն ո ւմ

ես , ապա Ս ի դ ա ր - Ս ի թ ի ո ւմ էլ ցա նկացողներ չեն լի ն ի ։ — Դե, մ ո ր մ ո ն ն ե ր ի մեջ էլ են լ ի ն ո ւ մ !ւ էա վ^ԸԸ*

վ ա~

տերը***— սկսեց հ ա յր ս ։ — Ա ռ ա յժ մ մե զ չի հաջողվել լա վ եր ին տ ե ս ն ե լ, — ը ն դ հ ա ­ տեց նրան մ ա յր ս ։ Մ ի ա յն առա վոտ յա ն ես ի մ ա ց ա էտրլ Մ Ւ ւ ւՒ ք ^ ի և. Թ ի մ ո թ ի Գրանտի վերա դա րձի մ ա ս ի ն , բ ա յց դա առաջին իսկ տե­ ղ ե կ ո ւթ յո ւն ն էր, որ ես լս ե ց ի աչքերս բա ն ա լո ւն պ ե ս ։ ճ ա մ բ ա ր ո ւ մ րոլոր ն էլ ը ն կ ճ վ ե ց ի ն , ի մ ա ն ա լո վ , թե ինչպիսի լո ւր ե ր են նրանք բ ե ր ե լ։ Երբ նրանք եր կ ո ւ- ե ր ե ք մղոն հ ե ռ ա ն ո ւմ են ճ ա մ բ ա ր ի ց , լ ս վ ո ւ մ են գիշերապահների ձ ա յն ե ր ը » դրանք բ ո ֊ լորն էլ ս պ ի տ ա կա մ ո ր թ եր են լ ի ն ո ւ մ ։ Եվ Ո ւիլ էդենը դեռ չի հ ա ս ց ն ո ւմ ա ս ե լ, որ իր են ք կապիտան Ֆ ե նչեր ի քա րավանից են ու գ ն ո ւմ են դեպի Ս ի դ ա ր - Ս ի թ ի ճ օ գ նո ւթ յա ն հետ ևից, երբ նրան տեղնուտեղը

փ ռ ո ւմ են

հրացանի մի

հ ա մ ա զ ա ր կո վ ։

Մ իլչի քե նի ն ո ւ Գրանտին հ ա ջ ո ղ վ ո ւմ է փ ր կ վ ե լ, ո ւ ն ր ա ն ք ճ ա մ ­ բար են վ ե ր ա դ ա ռ ն ո ւմ ա յդ տխուր լո ւր ո վ , ր ո ւ մ մա ր եց

հ ո ւյս ի

վերջին

որը մ ե ր

կր ակ ը * Հնդկա ցիների

սր տ ե­ թ իկուն ­

ք ո ւ մ կանգնած էին ս պ ի տ ա կ ա մ ո ր թ ե ր ը , և մ ե զ ա յդքա ն վ ա ղուց հետ ա մո ւտ եղող դժբ ա խ տ ո ւթյո ւն ը վրա հա սա վ ։ Ա յ դ ա ռա վոտ ,

երբ մե ր տ ղա մա րդիկ գնացին ա ղբյուրից

ջուր բ ե ր ե լո ւ , նրանց վրա կրակ բ ա ց ե ց ի ն ։

Ա ղ բ յո ւր ը ֆ ո ւ ր ­

գոններից ը ն դ ա մ ե ն ը հ ա ր յո ւր ք ա յ լ էր հ եռ ո ւ, բ ա յց ա յդ ճ ա ­ նապարհը կրակի տա կ էին ա ռել հն դկա ց ի ն եր ը , որոնք ա յ ժ մ դի ր քա վո ր վ ել էին

ճա մբ ա ր ից արևելք

գտնվող

ցածրադիր

բլրա կի վ ր ա ։ Կ րակում էին շատ մ ո տ ի կ ի ց , քանի որ աչդ բ լ ո ւ ­ րը եր կո ւ ք ա յլի վրա էր. բ ա յց երևի հնդկացիները ա յնքա ն էլ դիպուկ հրաձիգներ չէին, և մե ր տ ղա մարդիկ ողջ֊ա ռողջ վ ե ­ րադարձան ճ ա մբ ա ր ու ջուր էլ բ եր եց ի ն ։ 157

Եթե չհաշվենք մ ե ր ՛համ բարի վրա մ ի

քա նի

անկա նոն

կր ա կ ո ց ն ե ր ը , ապա առավոտը բ ա վա կա նին հանգիստ ս կ ս վ ե ց ։ մ ո լո ր ս տ եղա վ որ վ եց ին ք մ ե ծ խ ր ա մ ա տ ո ւմ և, վա ղուց ի վ ե ր վա ր ժվա ծ լ ի ն ե լո վ դժվ ա ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ու զրկա նքների, բ ա վ ա ­ կանին տա նելի էինք զ գ ո ւմ մ ե զ ։ Մ ի ա յն սպ անվա ծների ը ն ­ տանիքներն էին դեռևս վշտի մեջ, ողբա լով ի րենց կ ո ր ո ւս տ ը , և մ ե կ էլ անհրաժեշտ էր խ ն ա մ ե լ վ ի ր ա վ ո ր ն եր ին ։ Ես հա ճ ա ­ խակի փ ա խ չում էի մ ո ր ս մո տ ի ց անզուսպ հե տ ա ք ր ք ր ա ս ի ր ո ւ­ թ յ ո ւ ն ի ց դրդվա ծ, ո ւզ ո ւմ էի ի մ ա ն ա լ, թ ե ինչ է տեղի ո ւն ե ­ ն ո ւմ և, պետք է ա ս ե մ , որ կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ էի լի ն ե լ ա մ ե ն ո ւր ե ք ։ Մ եր ճա մ բ ա ր ի ն ե բ ս ո լմ , խ րա մա տ ից դեպի հա րա վ, տ ղ ա մ ա ր ­ դիկ փոս փորեցին ու թա ղեց ին սպ ա ն վա ծնե ր ին ' յ ո թ տ ղա ­ մ ա ր դ ո ւ և եր կո ւ կնոջ, բ ո լոր ի ն էլ մ ի գ երեզմա նի մ ե ջ ։ Մ ի ա յն մ ի ս ի ս Հ ա սթ ի ն գ ս ը , որը մի ա ն գ ա մ ի ց կորցրել էր թ ե նուն, թ ե ' հ ո ր ը ,

բ ա վա կա նին

հոգս

պատճառեց

ա մ ո ւս ­ բ ո լո ր ի ն ։

Ձ ա յն ը գլուխը գցած նա լա ց ո ւկ ո ծ էր ա ն ո ւմ , և մե ր կ ա ն ա յք մ ե ծ դ ժ վ ա ր ո ւթ յա մ բ կարողացան հա նգստ ա ցնել նրան։ ճ ա մ բ ա ր ի ց արևելք գտնվող բլրի վրա

հնդկա ցիները

գՈ֊

ո ո լ մ ֊ գ ո չ ո լ մ էին, ի ն չ-ո ր բան խ ո ր հր դ ա կց ելո վ, բ ա յց ա ռ ա յ ժ մ լհին

ա ն հա նգ ստ ա ց նում մ ե զ } և մ ի ա յն

հազվադեպ թ ն դ ո ւ մ

էին անվնաս կ ր ա կ ոց ն եր ը ։ — Ւ՞նչ է պատահել ա յդ գրողի տարածների հ ետ , — ա ն­ հա ն գ ստ ա ն ո ւմ էր Լա բա նը։ — Ւ վերջո,

նրանք

կա րողա նա ­

լ ո ՞ ւ են վ ճ ռ ե լ , թ ե ի ՞ն չ են ո ւզ ո ւմ մ ե զ ն ի ց , ու գործի ա ն ց ն ե լ։ Կեսօրից հետո ճ ա մ բ ա ր ո ւ մ անտանելի շոգ ս կ ս վ ե ց ։

Եր-

կ ը ն ք ո ւ մ ա մպ ի նշույլ չ կ ա ր , արևն ա նողոքաբար ա յ ր ո ւ մ էր. և ք ա մ ո ւ շունչն ի սկ չէր զ գ ա ց վ ո ւմ , Ֆ ո ւր գ ո ն ն ե ր ի տ ա կ, խ ր ա ­ մ ա տ ո ւ մ , հրա ց ա ն ն երով զինվա ծ

տ ղա մա րդիկ

կ ի սո վ չափ

ստվերի մեջ էին, բ ա յց այն խ ր ա մա տ ը , որտեղ պա տ սպ ա րվել էին հ ա ր յո ւր ի ց ա վելի կ ա ն ա յք ու տ ղ ա մա ր դ ի կ, բաց էր արևի անողոք կա տ ա ղո ւթ յա ն դ ի մ ա ց ։ Հենց ա յդ տ ե ղ էլ գ տ ն վո ւմ էին վ ի ր ա վ ո ր ն եր ը , և նրանց վրա վ ե ր մ ա կ ն ե ր ո վ ծածկոց ս ա ր ք ե ­ ց ի ն ք ։ Խ ր ա մ ա տ ո ւմ նեղվածք էր ու տ ո թ , և ես անընդհատ ջա ­ ն ո ւ մ էի դուրս փախչել ա յն տ եղ ից ու գնալ դեպի կրա կ ա գ ի ծը , և ամեն կերպ ո ւզ ո ւմ էի ձգձգել ու հ ա պ ա ղ ե լ, երբ որևէ հ ա ն ձ ­ ն ա ր ա ր ո ւթ յա մ բ ինձ ո ւղ ա ր կ ո ւմ էին հորս մ ո տ ։ 158

Մենք ճակատագրական սխալ թ ո ւ յ լ տվեցինք մ ե ր ճ ա մ բ ա ֊ րը ա ղ բյո ւր ի ց հեռ ու խ փ ե լո վ ։ Ա յդ մա սին ոչ ոք

չհասցրեց

մ տ ա ծ ե լ առաջին ա նսպ ասելի հա րձա կմա ն ի ր ա ր ա ն ց ո ւմ ի մ ե ջ։ Մ ե ն ք շտ ա պ ում էինք չ ի մ ա ն ա լո վ , թ ե

առաջին գրոհին ե ՞րբ

կհաջորդի ե ր կ ր ո ր դ ը ։ Իսկ ա յ ժ մ արդեն ուշ էր սխալն ո ւղ ղ ե լը ։ Հնդկացիների դի ր քա վո ր վ ա ծ բ լո ւր ի ց մոտ հ ա ր յո ւր մե տ ր հ ե ֊ ռ ա վ ո ր ո ւթ յա ն վրա մե նք չէինք հ ա մ ա ր ձ ա կ վ ո ւմ վերա դա սա վ որել մե ր ֆ ո ւր գ ո ն ն եր ը ։ ճ ա մ բ ա ր ի

ներսում,

գերեզմանից

դեպի հա րա վ, մ ե ն ք արտաքնոց սա ր քե ցի ն ք, ի սկ կ ե ն տ ր ո ն ո ւմ , խ րա մա տ ից դեպի հ յ ո ւ ս ի ս , տ ղա մա ր դի կ,

հորս կա րգ ա դրու-

թ յ ա մ բ , սկսեցին ջրհոր փ ո ր ել։ Երկրորդ օրն իր իկ նա դեմի ն մ ե ն ք դ ա ր ձյա լ տեսա Կ նա ք ա յ լ ո ւ մ էր հ յ ո ւ ս ի ս ֊ ա ր և մ տյա ն ո ւղ ղ ո ւթ յա մ բ և նագծով կտրեց

անցավ հ ա ր թ ա վա յր ը

թ յա ն վրա , որն

Լիին,

ա ն կ յո ւ -

ա յն պ ի սի հ ե ռ ա վ ո ր ո ւ­

ա ն հա սանելի էր մե ր

գնդակների հ ա մ ա ր ։

Հա յր ս երկու ձող կապեց ի րա ր, մո ր ի ց ս սավան վերցրեց ու ա մրա ց րեց վերին

փա յտ ի

ծ ա յր ի ն ։

Եվ մե նք

բարձրա ցրինք

մե ր սպիտակ դրոշա կը։ Թայց Լին դրա վրա ոչ մի ուշադրու­ թ յ ո ւ ն չդարձրեց ու շա րունակեց իր ճ ա նա պ ա րհը։ Լաբանն ո ւղ ո ւմ էր ա յն ո ւա մ ե ն ա յն ի վ նրան հրացանազարկ ա ն ելո ւ փորձ կա տ ա րել, բ ա յց հա յր ս թ ո ւ յ լ չտ վ ե ց ։ նա ա սաց, որ ս պ ի տ ա կ ա մ ո ր թ ե ր ը , երևի, դեռ չեն որոշել ինչպես վ ա ր ­ վել մե զ հետ, և եթե կրակենք Լիի վրա , դա կարող է նրանց հանգեցնել մ ե ղ հա մա ր ան բա ր են պա и տ ո րոշմա ն ։ — Մոտ եկ, Ջ ե ս ս ի , — ասաց հ ա յր ս ,

սա վանից մի շերտ

կտ ր ե լո վ ու ա մ ր ա ց ն ե լո վ ձ ո ղ ի ն ։ — Վ երցրու սա , գնա ու փ ո ր ­ ձիր ա յդ մա ր դ ո ւ հետ խ ո ս ե լ։ Նրան ոչինչ մի պ ա տ մի ր , թե մե նք ա յստ եղ ինչ ենք ա ն ո ւմ ։ Աշխատիր մ ի ա յն հ ա մ ո զ ե լ, որ նա գա ա յստ եղ ու խոսի մ ե զ հետ։ Հ պ ա ր տ ո ւթ յա մ բ ա ռ լե ց ո ւն , որ ինձ ա յդքա ն կարևոր հ ա ն ձ ­ ն ա ր ա ր ո ւթ յո ւն տ րվեց, ես արդեն պ ա տ ր ա ստ վո ւմ էի ճանապարհ ը ն կ ն ե լ, բ ա յց Ջ ե դ Դ են հեմը հա նկա րծ գ ոչեց, որ ինքն էլ է ո ւզ ո ւմ ինձ հետ գա լ։ Ջեդն ի մ հասա կա կիցն էր։ — Թ ո ւ յ լ կ տ ա ՞ս ,

որ

քո որդին գնա Ջ ե ս ս ի հետ , Դ ե ն հ ե մ , —

դիմեց հա յրս Դ են հեմի հ ո ր ը ։ — Ե ր կուսով ա վելի լա վ է, քան մ ե ն ա կ ։ նրանք իրար թ ո ւ յ լ չեն տա չա ր ա ճ ճ ի ո ւթ յո ւն ա ն ել։ 1Ց9

Ես ու Զ ե դ ը , ինը սպիտակ

դրոշակը,

տարեկան

մ ա ն չ ո լկ ն ե ր ս ,

գնացինք մե ր թ շ նա մի նե ր ի

վե ր ց ն ե լո վ առաջնորդի

հետ բ ա ն ա կ ց ո ւթ յո ւն ն ե ր ս կ ս ե լո ւ ։ Բայց Լին չկ ա մ ե ց ա վ խ ոսել մե զ հ ետ ։ Մ ե զ ն կ ա տ ե լո վ , նա մ ի ա յն արագացրեց ք ա յ լ ե ր ը ։ Մ եզ ա յն պ ես էլ չհաջողվեց ա յնքա ն մ ո տ ե ն ա լ, որ մ ե ր ձա յնը հասներ նրան։ Իսկ ք ի չ անց նա, ըստ ե ր և ո ւյթ ի ն , պարզապես թա քն վ ե ց օշինդրների մե ջ, որովհետև նրան ա յն պ ես էլ ա յլև ս չտ եսա ն ք, թ ե և հ ա ս կ ա ն ո ւմ էինք, որ ոչ մ ի տեղ անհետանալ չէր կ ա ր ո ղ ։ Ես ու Ջեղ ը հ ա ր յո ւր յա ր դ տ ա ր ա ծո ւթ յա ն i p ա պննեցինք օշինդրների թ փ ո ւտ ն ե ր ը ։ Մ եզ չէին ա ս ե լ, թ ե որքան մ ա մ ա ֊ ն ա կով կարող

ենք ր ա ց ա կա յ ե լ ,

ու քա նի որ հնդկացիները

մե զ վրա չէին կ ր ա կ ո ւմ , շա րունա կեցինք առաջ գնա լi Մենք մոտ երկու մ ա մ ք ա յլե ց ի ն ք , թ ե և մե նա կ լի ն ե լո ւ դ ե պ ք ո ւմ մ ե ­ զանից յո ւր ա ք ա ն չյո ւր ը վա ղուց ի վեր ետ դարձած բ ա յց

ա յ ժ մ Ջեդր

վճռեց ինչ գնով էլ լին ի

կլիներ,

ա պա ցուց ե լ,

որ

ինքը ինձնից քաջ է, իսկ ես ն ո ւյն քա ն վճռա կա նորեն կ ա մ ե ­ ն ո ւմ էի ա պ ա ց ո ւց ել, որ ես ե մ նրանից քա ջը։ Սա կա յն մ ե ր ա յդ ե ր ե խ ա յո ւթ յո ւն ը որոշակի օգուտ տվեցէ Սպիտակ

դրոշակի հով ա ն ու տակ մ ե ն ք

համա րձա կ թ ա փ ա ­

ռ ո ւ մ էինք Լեռնային Մ ա ր գ ա գ ե տ ն ո ւմ , և դժվար չէր մ ե զ հ ա ­ մա ր հ ա մ ո զ վ ե լը , թ ե պաշարողների ինչպիսի խիտ օղա կով է շրջապատված մե ր ճ ա մ բ ա ր ը ։ Մ եր կա յա նի ց ը ն դ ա մ ե ն ը կես մղոն հա րա վ տեսանք հնդկացիների մի մ ե ծ ճ ա մ բ ա ր ։ ճ ա մ ­ բարի հե տ և ո ւմ մարգագետին կար, որտեղ ձիերին հեծ ա ծ ա ր ­ շ ա վ ո ւմ էին հնդկացի փոքրիկ տ ղա ները։ Հետո մ ե ն ք հե տա խ ուզեցինք ա րևելյան բլրա կի վրա զա րն­ վող հնդկացիների կ ա յա ն ը լ Ես ու Ջ եդր կարողացանք բ ա ր ձ ­ րանալ մ ե կ ուրիշ բ լր ա կի վրա , որտեղից հնարավոր էր զննել նրանց ճ ա մ բ ա ր ը ։ Մոտ կես ժ ա մ վա տ նեցինք ջա նա լով հաշ­ վել նրանց, և ի վերջո պա րզեցինք, ի հ ա ր կ ե , մ ո տ ա վ ո ր ա պ ե ս , որ եր կո ւ հա ր յո ւր ի ց պակաս չեն լ ի ն ի ։ Բացի ա յգ , նրանց մեջ ս պ իտ ա կա մ ո ր թ եր ի

էլ տ ե սա ն ք ,

որոնք

ի ն չ-ո ր

բանի մ ա ­

սին տ ա ք ֊տ ա ք խ ո ս ո ւ մ էին հնդկացիների հետ։ Մ եր ճա մբ ա ր ից հ յ ո ւ ս ի ս - ա ր և ե լք , ցա ծր ի կ բլրաշա րից ը ն ­ դա մենը երեք հ ա ր յո ւր յա ր դ հ ե ռ ա վ ո ր ո ւթ յա ն վյրա, մ ե ն ք տե-

160

սանք ս պ իտ ա կա մ ո ր թ եր ի մի

մեծ ճամբար,

իսկ

ճամբա րից

ա յն կ ո ղ մ փռվա ծ դա շտ ա վ ա յր ո ւմ ա ր ա ծո ւմ էին մոտ վ ա թ ­ սուն ձի։ Եսկ ա վելի հ յո ւս ի ս , մոտ մ ե կ մղոն հե ռ ա վ ո ր ո ւթ յա ն վրա , նկատեցինք փոշու փոքրիկ մի ա մ պ , որը

ս ո ղ ո ւմ էր

մ ե ր կ ո ղ մ ը ։ Ես ու Ջեդը սպ ա սեցինք մի քիչ ու տեսանք դեպի սպ իտ ա կա մ ո ր թ եր ի

ճա մբա րը քառատրոփ

արշավող

մի ա յ­

նակ հ ե ծ յա լի ։ Երբ վերադարձանք մե րոնց մ ո տ , մ ա յր ս ինձ դիմա վորեց մի փառահեղ ապ տ ա կով,

որովհետև մե նք

այդքա ն

երկար

ժամանակ բ ա ց ա կ ա յե լ էի նք։ PuJjg հա յրս լ ս ե լ ո վ մե ր բերած լո ւր ե ր ը ' գովեց թ ե ինձ և թե Ջ ե դ ի ն ։ — Ւնչպես երևում է, շուտ ով հա ր ձ ա կո ւմը կ ս կ ս ե ն , — ա ֊ սաց էրեն ք ո կ ր ե յ ն ը հ ո ր ս ։ — Ա յդ հ ե ծ յա լը , որի մա սին պատ­ մ ո ւ մ են երեխ ա ները, իզուր չի արշավել ա յն տ ե ղ ։ կ ա մ որթերը ի ն չ-ո ր տեղից

կ ա ր գ ա դր ո ւթ յո ւն

որպեսզի մե ր վրա քշեն հն դկա ց ին երին։

են

Սպ ի տ ա ֊ ս պ ա ս ո ւմ ,

Հա վա նա բա ր

այդ

հ ե ծ յա լը նրանց հրաման է բ ե ր ե լ։ նրանք ձիերին իզուր տեղը չեն քշի) պարզ բան է։ Մ եր վերադարձից կես

ժա մ հետո

Լաբանը

փորձեց հ ե -

տ ա իւուղության գնալ սպ իտակ դրոշակի հո վ ա ն ո ւ տ ա կ։ №այց քսան ք ա յ լ էլ չհասցրեց ճա մբա րից հեռ ա ն ա լ, երբ հ ն դ կ ա ց ի ­ ները կրակ բա ց ե ց ի ն , և նա վա զ քով ետ դարձավ դեպի խրամ ատ։ Երբ արևն արդեն դեպի մ ա յր ա մ ո ւտ էր թ ե ք վ ո ւ մ , ես խ ր ա ­ մ ա տ ո ւմ նստած գրկել էի ծծկեր ե ր ե խ ա յի ն , իսկ մ ա յր ս ա ն ֊ կողին էր պ ա տ ր ա ստ ո ւմ։ Խ ր ա մա տ ո ւմ ասեղ գ ցե լու տեղ չկար։ Կանանցից ո մ անք պ ա ռկե լո ւ տեղ ն ո ւյն ի սկ չո ւն ե ի ն , և

անց֊

յ ա լ զիջեր մինչև լո ւս ա բ ա ց անց էին կ ւսՏթել նստած վ ի ճ ա ­ կ ո ւ մ , գլուխն երր ծնկներին հա կա ծ։ Եմ կողքին, այնքա ն մ ո ֊ տիկ,

որ եթե

ձեռքը

շա րժեր'

կ դիպչեր

ո ւս ի ս ,

մեռն ում

էր

Ս ա յլե ս Դ ե ն լե փ ը ։ Առաջին հա րձա կմա ն ժա մանակ նա գլխից վ ի ր ա վ ո ր վել էր, և առանց ուշքի գալու ամբողջ օրը զ առան֊ ց ո ւ մ էր, իսկ երբեմն էլ ս կ ս ո ւմ ինչ - որ հիմա ր

երգ երգել։

Ահավա սիկ ա յդ երգերից մ ե կ ր , որ նա շարունակ եր գ ո ւմ էր, մորս հա ն ե լո վ հ и/մբ ե ր ո ւթ յո ւն ի ց . 1 161 11

Ջեկ Ա&ւ]Որ.ք X քև

Ս ա տ ա ն ա յի «Ծխ ա խ ոտ Իսկ

ճուտ ն

ասաց

մ յո ւս ի ն

տ ուր ինձ, լի ք ն

ե ր կր ո ր դ ճուտ ը

«Փող մ ի շռ ա յլի ր,

.

է քո քիսա ն»։

պատասխան

տվեց

.

և դու շա տ շուտ ով

սա դ կլց նես ն ույն

ծխ ախ ոտով»։

երբ թշնա միներն անբան հ ա ր ձ ա կմ ա ն , ես ծծկեր երեխա յիՆ գիրկս առած, նստա ծ էի նրա կ ո ղ ք ի ն ։ Արևը մ ա յր էր մանում, և ես աչքերս լա յ ն բաբ արա ծ ն ա յ ո ւ մ էի Ս ա յլե ս Դենլեփին , որն արդեն հոգևարքի մեջ էր։ Կինը' Սա ռան, նըստել էր մոտ ն ո լ ձեռքը գրել նրա ճա կա տ ին։ Ե 'վ կինը, և' մորաքույրը՝ Մ ա ր թ ա ն , մ ե ղ մ լա լի ս էին։ Ու ա յգ պահին էլ սկսվեց հա ր յո ւր ա վ որ հրացաններից թա փ վ ո ղ գնդակների կարկուտը։ Մեզ վրա արճիհ էին տ ե ղ ո ւմ ա ր և մ ո ւտ ք ի ց , հ յ ո ւ ­ սիսից և արևելքի ց ։ Խ ր ա մա տ ո ւմ գտնվողները պառկեցին գեանին։ Փոքր երեխաները լա ց ո ւկ ո ծ ս կս եց ին , և կա ն ա յք փորձեցին հանգստացնել նրանց։ Կանանցից մի քա նիսը ևս սկզբում ճչա ցին, բ ա յց ա յդպ ի ս ին եր ը շատ քիչ էին։ Երկու-երեք րոպեի ը ն թ ա ց ք ո ւ մ նրանք մ ե ր վրա աբձակևցին իմ կա ր ծ իքո վ մո տ հազար գնդակ։ 0 " հ , ինչպ ես էի կամենում դուրս սողա լ խ րա մա տ ից ու տ եղա վորվել ֆ ո ւ ր ­ գոնների տակ, ուր տ ղա մարդիկ պ ա ռկա ծ, թ ե և ա ն կա նո ն , բայց հաստատ ա կա մորեն պատասխան կրակ էին բ ա ց ե լ։ Յուրաքանչյուրը կ ր ա կ ո ւմ էր իր հ ա յ ե ց ո ղ ո ւ թ յ ա մ բ , հենց որ տեսադաշտում

հ ա յտ ն վ ո ւմ

էր մե զ

վրա

նշան բռն ո ղ

մի

մարդ։ Բայց մ ա յր ս կ ռահեց մտ ա դ ր ո ւթ յո ւն ս և ստիպեց ա վելի կռանալ ու գրկից ց ա ծ չդնել ծծկերին։ Ա յն է, ո ւզ ո ւմ էի ն ա յե լ Ս ա յլե ս Դ են լեփ ի ն , որը դեռ հոգին

շքր տ վ ե լ, երբ ն ո ւյն պահին սպ անվեց Ք ա ս լթ ո ն ն ե ր ի երեխան։ Գոր օ թ ի -Փասլթոնը, որն ինքն էլ հ ա զիվ տասը տարեկան լ ի ֊ ներ, նսաած էր երեխան գ րկին, երեխան սպ ա նվեց, իսկ Դ ո ֊ րոթիին ոչինչ էլ չ ե ղ ա վ ։ Ես լս ե ց ի , թ ե հետո ինչ էին խ ո ս ո ւմ այդ մ ա ս ի ն , ու բ ո լորը եկան այն ե զ ր ա կ ա ց ո ւթ յա ն , որ զնդա֊ կ ր , հավանաբա ր, դիպել է ֆ ուրգոններից մ ե կ ի վ ե ր ն ա մ ասին և հետադարձ հարվա ծով ը ն կ ե լ մե ր

խ ր ա մա տ ը ։

Դա սոսԱ

պմբտխ տ մ ի պատահար է, ա ս ո ւմ էին բ ո լո ր ը , ի սկ ը ն դ հ ա ն ­ ր ա պ ե ս , մ ե ր խ ր ա մ ատին ոչ մի վտ անգ չէր Ապառնում ։ т

Երբ ես դա րձյա լ ն ա յեցի [քայլես

Ռ են լեփ ի ն ,

նա ա րգԱհ

մ ե ռ ա ծ էր, ու ես ա յր ո ղ մի հ ի ա ս թ ա փ ո ւթ յո ւն ապ րեցի, որով ~ հետև ինձ խանգարել էին այդքա ն կարևոր մի եր և ո ւյթ ի վ կ ա լ ի ն ե լ։

Ախր կ յա ն ք ո ւմ ս

առաջին

անգամն

որ ա ռ ի թ էր

էր,

ն եր կ ա յա ց ե լ տ ե սն ելո ւ, թե ինչպ ես են մա րդիկ մ ե ռ ն ո ւ մ t Դորոթի Ք ա ս լթ ո ն ը հուսահատ լա լի ս էր և ոչ մի կերպ չէր հա ն գ ստ ա ն ո ւմ , ա յն պ ես որ մ ի ս ի ս Հա սթինգը ն ո ւյն պ ե ս սկսեց իր ողբը։ Ա յնպ իս ի մի ա ղ մուկ բա րձ ր ա ց ա վ, որ հայրս Ուոթ ք ե մ մի նգ ի ն ղՒ

ուղարկեց

ո ւն ե ն ո ւմ ,

և

ի մ ա ն ա լո ւ,

քեմմինգը

թե

ս ո ղա լով

ա յստ եղ հա սա վ

ինչ է աե֊

խ ր ա •*

մե ր

մա տ ի ն։ Երբ մ ո ւթ ն ը ն կ ա վ , սաստիկ հ ր ա ձ գ ո ւթ յո ւն ը դադա րեց, թ ե ե հատուկենտ կրակոցները չլռեց ին ամբողջ գիշերվա ը ն թ ա ց ֊ ք ո ւմ ։

Երկրորդ

\ կանցից

երկուսը

հա րձա կմա ն

ժա մանակ

վ ի ր ա վ ո ր վ եց ի ն ,

մեր

և նրանց

տ ղա մա ր դ֊

տեղափոխեցան

մեր խ ր ա մ ա տ ը ։ Իսկ Թիլլ ք ա յ լ ե ր ն սպ ա նվել' էր տ ե ղ ն ո լտ ե ֊ ղը, ու երբ գիշերը վրա հա սա վ , նրան, Ս ա յլե ս Դենլեփին ԱԼ ա սլթ ոնների երեխ ա յին թա ղեցին նրանց կողքին, որոնց թա֊ ղել էին նախորդ օրը։ Ամբողջ գիշերվա ը ն թ ա ց ք ո ւ մ , իրար փոխ ա րինելով, ա ղ ա ֊ մա րդիկ ջրհոր էին փ ո ր ո ւմ ,

բ ա յց

հասան

մ ի ա յն խոնավ

ավազի շերտին, իսկ ջուր շկար ու ^ ш_р։ Տ ղա մա ր դկա նցից մ Ւ քա նիսին հաջողվեց

գն դա կոծությա ն

տակ

ե ր ե ք ֊չ ո ր ս

դույչ

ջուր բ ե ր ե լ գետա կից, բ ա յց երբ Ջ ե ր ե մ ի Հոփքինսի բազուկը վի ր ա վ ո ր վեց , ստ իպ ված եղան հր ա ժ ա րվելու դրանից։ Պաշարման հաջորդ,

երրորդ

օրվա

առավոտը

սկսվեց

առանձնահատուկ մի տա պ ով, և մ ե ն ք ավելի շատ սկսեցինք տանջվել ծա րա վից, քան առաջ։ Մենք արթնացանք չոր կս֊

i

կորդով, և ոչ ոք նախաճաշ չպ ա տ րա ստ եց։ ք^երաններս ա յ ն ֊ И ՝•

պես էր չո ր ա ց ե լ, որ մ ե ն ք չէինք կա ր ո ղ ա ն ո ւմ կուլ տալէ Ես փորձեցի կրծել բ ո ր բ ո ս ն ա ծ հացի կտորը, որբ տվեց մայրս,

' բ ա յց

կուլ

տալ չկա ր ո ղա ց ա г Հ ր ա ձ գ ո ւթ յո ւն ը

մ ե ր թ սկսվում

■ էր, մ ե ր թ դադարումէ Երբեմն մե ր ճ ա մբա րի վրա հարյուըա1

վոր գնդակներ էին տ ե ղ ո ւմ , իսկ հետո ս կ ս վ ո ւ մ էր դադ ա ր ի շրջանը,

որի ը ն թ ա ց ք ո ւմ ոչ մի

անընդհատ զգուշացնում

կրակոց չէր լ ս վ ո ւ մ ։ Հայրս

էր մ ե ր ո ն ց ,

որ

իզուր

չկրակեն, 1ՏՅ

որովհետև վա ռոդի ու պնդակների մ ե ր պաշարն արդեն ս պ ա ռ ­ վ ե լո ւ վրա էր։ Աչդ ը ն թ ա ց ք ո ւ մ

տ ղա մարդիկ

անդադար

փ ո ր ո ւմ

էին

ջրհորը։ Արդեն ա յնքա ն էին խ ո ր ա ց ե լ, որ ավազը դուրս էին հ ա ն ո ւմ դ ո ւ յլե ր ո վ ։ Դ ո ւ յլե ր ը դուրս քաշող տ ղա մա րդիկ ստ իպ ֊ վա ծ էին լի ն ո ւ մ կանգնել հ ա ս ա կո վ մ ե կ , և

նրանցից մեկի

ուսը վ ի ր ա վ ո ր վ ե ց ։ Դա Պիտեր Բրոմլին էր, որը Բ լեդգոլդների ֆուրգոնին լ ծ վ ա ծ եզներն էր ք շ ո ւ մ ։ ՛կա

նշանված էր Ջ ե յն

Բ լեդգոլդ ի հետ, և աղջիկը։ առանց ո ւշա դ ր ո ւթ յո ւն դա րձնելու գ ն դա կո ծո ւթ յա ն վր ա , դուրս թ ռ ա վ խ ր ա մա տ ի ց, նետվեց դ ե­ պի Պիտերն ու օգնեց նրան մ ե զ մո տ ի ջն ե լո ւ։ Կեսօրին ջըրհոբը փ լվ ե ց , սկսեցին

և

հողա փորները իրենց

փորել փ լվ ա ծ ք ը ,

ուժերը

որպեսքի

որոնք ողջ-ողջ թ ա ղ վ ե լ էին ավազի

փրկեն շերտի

չխ ն ա յե լո վ , երկու հոգու,

տ ա կ։ Փլվ ա ծքի

տակ մնա ցա ծներից մ ե կ ը ' է մ ո ս Ո ւե ն թ վ ո ր թ ը ուշքի եկա վ մ ե կ ժա մ հետո մ ի ա յ ն ։ Դրանից հետո ջրհորի պատերն ա մրա ցրին ֆուրգոններից պ ոկա ծ տախտակներով

ու լծ ա փ ա յտ ե ր ո վ ,

և

շա րունակեցին փ ո ր ել։ Բայց քսան ֆ ո ւտ խ ո ր ո ւթ յա ն վրա էլ մ ի ա յն խ ոնա վ ավազ էր։ Ջ ո ւր չ կա ր ։ Իսկ ա յդ միջոցին մե ր խ ր ա մ ա տ ո ւմ ի ն չ ֊ո ր

զարհուրելի

բան ս կ ս վ ե ց ։ Երեխաները լա լի ս ու ջուր էին ո ւզ ո ւմ , ծ ծկ եր ­ ներն արդեն խ ռպ ոտ ել էին անդադար ճ չա լո ւց , բ ա յց շա րու­ ն ա կ ո ւմ էին ճչա լ։ Վ իրա վորներից մ ե կ ը , Ռ ոբերտ Բ ա ռ ը մ ե ­ զանից մոտ տասը ք ա յ լ

հ ե ռ ա վ ո ր ո ւթ յա ն վրա էր պ ա ռկա ծ։

Ձ եռքերը շա ր ժելո վ,

զ ա ռ ա ն ց ո ւմ էր և

խ ն դ ր ո ւմ ։

Կանանցից

նա

մի զքանիսն

էլ

անդադար ջուր

ասես խենթացան

ոլ

առանց լ ս ե լ ո ւ գ ո ռ գ ո ռ ո ւմ էին և ա մեն տեսակի ա նեծքներ տ ե­ ղ ո ւ մ մ ո ր մ ո ն ն ե ր ի ու հնդկացիների գլխին։ Մ յո ւս ն ե ր ը շա րու­ նակ բ ա ր ձ ր ա ձ ա յն ա ղ ո թ ո ւմ էին, իսկ Դ ե մ գայք երեք ք ո ւ յ ր ե ­ ր ը , որոնք հասուն աղջիկներ էին, իրենց մ ո ր հետ ա վ ետ ա ­ րանական սա ղմո սն եր էին ե ր գ ո ւմ ։ Կանանցից ո մա նք ջա նա ­ լ ո վ հանգստացնել տապից ու ծարավից թ ո ւլա ց ա ծ մ ա ն կ ի կ ներին,

նրանց

ծ ա ծ կ ո ւմ էին ջրհորից դուրս քա շա ծ խոնավ

ա վ ա զով։ Ֆ ե ր ֆ ա ք ս եղ բա յրն երը ա յլև ս չ դ ի մ ա ն ա լո վ , վերցրին դ ո ւ յ ­ լ ե ր ը , սո ղա ց ի ն ֊ա ն ց ա ն ֆ ո ւրգ ոնների տ ա կով ու վազեցին դե164

‘պ ի ա ղ բ յո ւ ր ։ Դեռ ճ ա մփ ա կեսին գնդակը տապալեց Ջ ա յ լ ս ի ն , իսկ Ռոջերսը կարողա ցա վ հասնել մինչև գետակն ու վ ե ր ա ­ դարձավ ողջ-առողջ։ Սա երկու դ ո ւ յլ ջուր բ ե ր ե ց , որի կեսն էլ թ ա փ ել էր ճա նա պ ա րհին։ Ջ ա յլղ ը ետ սողաց ու երբ նրան օգ­ նեցին իջնել մե ր խ ր ա մա տ ը , նա հ աղաց ու բերանից արյան մի շիթ հ ո սե ց ։ Եթե նո ւյն ի սկ տղամարդկանց չհա շվենք, ապա մե նք հա ր­ յո ւր հոգուց ա վելի կ լի ն ե ին ք , և եր կո ւ կիսատ դ ո ւյլե ր ը ոչ ւքի կերպ չէին կարող բա վ ա կա նա ցն ել բ ո լո ր ի ս ։ Ջ ուրը բ ա ժ ա ն ե ­ ցին մ ի ա յն լքա ն կի կն եր ի ն , երեք-չորս տարեկան երեխաներին սւ ւ?եկ էլ վի ր ա վ ո ր ն եր ին ։ Ինձ մ ա յր ս ,

երբ մի քանի

ոչ մի կ ո ւմ

չհա սա վ, բ ա յց

գդալ ջուր ստ ացա վ ծծկերի հ ա մ ա ր ,

լա թ ի եզրը թրջեց ու դրանուէ շփեց բ ե ր ա ն ս ։ Իսկ իրեն ա յդ քանն էլ չ հ ա ս ա վ , որովհետև նա խ ոնա վ փալա սը տվեց ի ն ձ , որպեսզի ծ ա մ ե մ ։ Եեսօրից ամպ,

հետո

դ ր ո ւթ յո ւնն

ա վելի

պարզ ե ր կ ն ք ո ւմ կուրա ցուցիչ

վ ա տ թ ա րա ցա վ։ փ ա յլ ո ւ մ

էր

Ան­

արևը,

և

ավաղի մեջ փորած փոսը դարձավ շիկա ցա ծ մ ի վա ռա ր ա ն ։ Մ եր շուրջը թ ն դ ո ւ մ էին կրակոցներն ու լ ս վ ո ւ մ էին հ ն դ կ ա ­ ց ի ն ե ր ի մա րտակա ն կա նչերը։ Հա յր ս մ ե ր ոն ց հազվադեպ էր թ ո ւ յլա տ ր ո ւ մ կ ր ա կ ել, այն էլ մ ի ա յն լա վ ա գ ո ւյն հրաձիգներին ինչպ իսիք էին,

օրինակ, Լաբանն ու Թ ի մ ո ն ի

Գրա նտը։

Իսկ

մ ե ղ վրա անդադար արճիճ էին տ ե ղ ո ւմ ։ Սա կա յն ոչ մի գընդակ ետադարձ հա րվա ծով չը նկա վ մ ե ր խ ր ա մ ա տ ը , որպեսզի մ ի ն որ դժբա խտության ա ռ իթ դառնա, հ ի մ ա հազվադեպ

էին կ ր ա կ ո ւ մ ,

մեր տ ղա մարդիկ էլ

ա վելի շատ պ ա ռ կ ո ւմ

էին

խ րամա տ ի հատ ակին, որտեղ նրանց քիչ վտ անգ էր Ապառ­ ն ո ւմ ։ Վ իր ա վո ր վե լ էին ը ն դ ա մե ն ը չորս հոգի, որոնցից մ ի ա յն մ ե կի վի ճակն էր ծանր։ Երբ հա յրս

հ ր ա ձ գ ո ւթ յո ւն ը եկա վ

մե ր

ժա մա ն ա կա վորա պ ես

դադարեց,

խ ր ա մ ա տ ը ։ նա նստեց մ ո ր ս և ի մ կողքին ու

մ ի ա ռ ժ ա մ ա ն ա կ լ ռ ե ց ։ Թ վ ո ւ մ էր, թ ե նա ականջ է դ ն ո ւմ ծարավից ուժասւղառ եղած մա րդկա նց լա ց ի ն , հառաչանքներին ու բ ո ղ ո ք ն ե ր ի ն ։ Հետո նա խ րա մա տ ից դուրս եկա վ ու գնաց զ ն ն ե լո ւ ջրհորը։ Նա խ ոնա վ ավազ բերեց ու հաստ

շերտով

< ծածկեց Ռ ոբերտ Թառի կուրծքը և ո ւս ե ր ը ։

п ^ чА ^ В

Հետո

1 05

դեպի Ջ ե ղ Դ են հե մի ու նրա մո ր կո ղ մ ը և մ արդ ուղարկեց Ջ ե ­ ղի հոր հետևից, որ ֆուրգոնի տակի խ ր ա մ ա տ ո ւմ խ ր ա մ ա տ ո ւմ

ա յն պ ի սի

փ ո ր ձո ւմ էր դուրս

ն եղվա ծք էր, որ

գալ,

ստ իպ վա ծ մի

էր։

Մ եր

երբ

մ ե կ ն ո ւմ ե կ ը

կերպ

ա ն ց նո ւմ էր

ք նա ծների մ ա ր մ ի ն ն ե ր ի վ ր ա յո վ ու ա ր ա նքներով։ Մ ի քիչ անց հա յր ս նորից եկա վ մեզ մ ո տ ։ — Ջեսսի,

դու հնդկացիներից չ ե ՞ս

վ ա խ ե ն ո ւմ , — հա ր ց ­

րեց նա։ Ես վճռա կա նորեն գլուխս բ ա ցա սա բա ր շա րժեց ի, նախ ա­ զ գա լով, որ դա ր ձ յա լ մի շատ կարևոր հա ն ձ ն ա ր ա ր ո ւթ յո ւն եմ ստ ա նա լու։ ֊

Եվ ա յդ ա ն ի ծ յա լ մ ո ր մ ո ն ն ե ր ի "ց էլ չես վ ա խ ե ն ո ւմ ։

— Ա ն ի ծ յա լ մո ր մ ո ն ն ե ր ի ց չ ե մ վ ա խ ե ն ո ւմ , — պա տ ա սխ ա ­ նեցի ես, ո ւրա խ ա ն ա լով,

որ կարող

ե մ մե ր

թշնա միներին

ա ն ի ծ յա լ կոչել ու մո ր ի ց ս ապտակ չստ ա ն ա լ։ Իմ ա յս պատասխանի վրա ես

նկատեցի

գույն շ ո լր թ ե րին հա յտ ն վ ա ծ թեթ ևա կի

հորս մ ո խ ր ա ­

ժպիտը։

— Ո ւր ե մ ն , Ջ ե ս ս ի , — ասաց նա ։ — Ջ եդի հետ կգ ն ա ՞ս գե­ տակից ջուր բ ե ր ե լո ւ։ Ես պատրաստ էի հենց ն ո ւյն րոպեին էլ գնալ։ — Դուք

աղջկա

զգեստ

կհա գնեք, —

շարունակեց

հ ա յ ր ս ։ — Ա յդ դ ե պ ք ո ւմ , երևի, ձեզ վրա չեն կրա կի։ Ես հա մա ռորեն զգեստով'

տա բաթ

պ նդեցի, որ հագած,

ջրի կգ նա մ ի մ

ինչպես

վ ա յե լ

իսկական

է տ ղա մա րդուն ,

բ ա յց և անմիջապես դադա րեցի վ ի ճ ե լ, հենց որ հա յր ս ա կ ­ նա րկեց, թ ե и տիսլված մի ուրիշ տ ղա յի կընտ րի, որին կ ա ­ րելի է աղջկա զգեստ հագցնել և ուղա րկել Ջեղ ի հ ե տ ։ Չե թ ո քս ն եր ի ֆուր գոնից մ ի սնդուկ հա նեցին։ Չ ե թ ո ք ս ն ե ֊ րի դուստրերը

ե ր կվ ո ր յա կն եր

ունեին, ինչ որ ես ու

էին ու գրեթե

Ջեդը։

կա ն ա յք

զգեստները փոխ ենք։ Նրանք հագցրեցին նական շրջազգեստները,

որոնք

ն ույն

հասակն

օգնեցին, որ

մենք

եկվոր յա կ ն երի տ ո ­

Արկանզասից

մինչև ա յ ս ­

տեղ սնդուկից երբեք չէին հ ա ն ե լ։ Մ ա յր ս ինձ հա մար ա յն պ ես էր ա ն հա նգ ստ ա նում, որ Սա ֊ ռա Դենլեփին խնդրեց ն ա յե լ ծծկերին, իսկ ին քը

166

ուղեկցեց

ի ն ձ մինչև ճա կա տ ա յին խ ր ա մ ա տ ը ։ տակի խ ր ա մ ա տ ո ւմ , ա վ ա զ ա թ մբ ի Լ

Ա յս տ ե ղ ,

ֆուրգոնների

հետև պա տ սպ ա րվա ծ,

ես

ու Ջեղը ստ ացա նք վերջին խ րա տ ները։ Դրանից հետո խ ր ա ­ մ ա տ ի ց դուրս սողա ցինք

ու

կա նգնեցինք

բտց

դա շտ ում։

Մ ե ն ք հագնված էինք մ ի ա տ եսա կ, լ ա յ ն , երկնա գույն գոտիով ճերմա կ

շրջազգեստ,

ճ եր մա կ գ ուլպ ա ն եր, ճ երմա կ ու լ ա յ ն ե զ լ

գլխ ա րկներ։ կանգնել էինք իրար ձ եռք բ ռն ա ծ. Ջ եդր ի մ ձախ կո ղմ ն էր։ Մ ե ր ձեռքին մե կա կա ն փոքրիկ դո ւյլ կար։ — Հ ա ն գ ի ՜ս տ , — բա ցա կա նչեց ք ա յլե ց ի ն ք

հայրս

առաջ։ — Մ ի ' շտ ապեք։

մեր

Ո ա յլե ց ե ք

հետևից, ա յն պ ե ս ,

երբ ինչ֊

? պես աղջիկները։ У

Ոչ մի կրակոց չթ ն դ ա ց ։ Մ ե ն ք բ յո ւր ի ն ,

դ ո ւյլե ր ը լց ր ի ն ք ջրով,

բարեհաջող հասանք ա ղ­ իսկ

ափին ու մ ի լա վ հա գեցրինք մե ր

հետո պա ռկեցինք ջրի

ծա րա վը ։

Լիքը ՂոլԱ^ՍՇ

։, ձեռ ք ն ե ր ի ս մ ե ն ք ետ վերա դա րձա ն ք։ Ու առաջվա պես ոչ մի կրա կոց չ լս վ ե ց , ՛.

Արդեն չ ե մ հ ի շո ւմ, թ ե քա նի անգա մ մ ե ն ք գնացինք աղ­ բ յ ո ւ ր ու վերա դա րձա ն ք,

գուցե տասնհինգ ա ն գ ա մ,

գուցե և

ք ս ա ն ։ Ա մեն ա նգա մ գնալիս, ք ա յ լ ո ւ մ էինք անշտապ, իրար ։՛ ձ ե ռ ք բ ռ ն ա ծ , և վ ե ր ա դ ա ռ ն ո ւմ էինք դա ր ձ յա լ

առանց շտա­

պ ե լո ւ , չորս լ ի ք ը դո լԱ ո վ ։ Ուղղա կի զ ա րմա նա լի է, թ ե ինչ՜;՝ պես էր մե ղ տա նջում ծա րա վը։

Մենք

հաճախակի չ ո ք ո ւ մ

կինք ա ղ բ յո ւր ի մ ո տ ու ագահորեն ջուր խ մ ո ւ մ ։ Ոա յց մ ե ր թշնա միներն ի վերջո կորցրեցին ի րենց հ ա մ ­ բ ե ր ո ւ թ յ ո ւն ը ։ Դժվար

էր

պ ա տ կերա ցն ել, որ

հնդկացիները

ի ն չ ֊ո ր աղջնակների պա տ ճա ռով զսպեին կ ր ա կ ե լո ւ ց ա ն կ ո ւ­ թ յո ւն ը ,

եթե նրանք ընդհանրապ ես

ն ա խ ա ձ ե ռ ն ո ւթ յա մ բ ,

և ոչ թե

գ ո ր ծ ո ւմ էին

նրանց մեջ

и եփ ական

գտնվող սպ իտ ա ­

կ ա մ ո ր թ ե ր ի ց ո ւց մ ո ւն ք ն ե ր ո վ ։ Ոայց և ա յն պ ե ս , հազիվ էինք ՛ ես ու Զ եդը նորից ո ւղ ղ ո ւթ յո ւն վե ր ցր ել դեպի ա ղ բ յո ւր ը , երբ '‘■հնդկացիների դիր քա վո ր վ ա ծ բ լո լր ի ց թնդա զ նախ մ ե կ , ապա Հ երկրորդ կրա կ ոց ը ։ ' Г

— Ե տ դա ր ձ եք, — լս ե ց ի մո ր ս ճիչը։ ն ա յե ց ի Զ ե դ ի ն , Ջեդն էլ ինձ ն ա յե ց ։ Գիտեի, որ նա հ ա ֊

.„մա ռ տղա է, և ոչ մ ի դ ե պ ք ո ւմ առաջինը տեղի չի տա։ Ես առաջ ք ա յ լ ե ց ի , նա էլ անմիջապես հետևեց ի ն ձ ։ 167

— Հ ե ՛ ՛ յ , . , Ջ ե ս ս ի ' , — բացա կան լ ե ց մ ա յր ս , և ա յ դ կանէր հնչեց ամեն տեսակի ապտակից էլ վատէ Ջեդն

ո ւզ ո ւմ

էր շա րունա կել

ճ ա նա պ ա րհը,

բ ռ ն ե լո վ ի մ

ձ ե ռ ք ը , բ ա յց ես շա րժեցի գլուխսէ —

Վ ա զենք, — առաջարկեցի ես։

Ու երբ

մենք

ավազի

մեջ

խ ր վ ե լո վ ,

վա զ եցինք

դեպ ի

ա ղ բ յո ւր ը , ինձ թ վ ա ց , թ ե հնդկացիները իրենց ո ւ ն ե ց ա ծ - լո ւնեցած բո լոր հրա ցաններով գ ն դա կոծում են մ ե զ ։ Ես ա ռ ա ­ ջինը

ա ղբյուրին

հասա, և Զ եդը

ստ իպ վա ծ

եղավ

ս պ ա ս ե լ,

մինչև որ դ ո ւյլե ր ս լցնեմէ — Դ ե, հիմա վա զիր, — ասաց նա ու սկսեց ա յնքա ն անշտապ լց ն ե լ իր դ ո ւ յլ ե ր ը , որ ես հա սկա ցա , նա վճ ռ ե լ էր ինչ գնով էլ լի ն ի , վե րա դա ռնա լ եր կրորդը։ Ես

կծկվեցի

ա ղ բյո ւր ի

մոտ

ու

ս պ ա սե ցի ,

ն ա յե լո վ ,

թե

ինչպ ես գնդակները խ ր վ ե լո վ ավազի մեջ, փոշու փոքրիկ ք ո ւ ­ լա ն ե ր են բ ա ր ձ ր ա ց ն ո ւմ ։ Հետո մ ե ն ք ո ւ ս - ո լ ս ի , վա զ քո վ ետ դ ա ր ձա ն ք։ —

Ա յդ պ ե ս

մի'

վտ զ իր, — զգուշացրեցի

նրան։ — Ա մբ ո ղ ջ

ջուրը կ թ ա փ ե ս ։ Եմ ա յս խ ոսքը նրա սրտին դիպավ ու նա նկա տ ելի որեն դանդաղեցրեց ը ն թ ա ց ք ը ։ ճ ա ն ա պ ա ր հ ի կեսին ես ս ա յթ ա ք ե ­ ցի

ու հա սա կով մ ե կ

փ ռվեցի

գետնին։

Գնդակը

հենց գլխիս մ ո տ , ու աչքերս ա վազով լց ր ե ց ։

շրխկաց

Առաջին պ ա ­

հին ա յն պ ես թ վ ա ց , թե գնդակը դիպավ ի ն ձ ։ — Դ ի տ ա վ ո ր յա լ Ջեղը,

երբ

ես

ոտքի

ա ր ե ց ի ր ,— նենգաբար ե լա ։

Կողքիս

ժպ տալով

կանգնած,

ասաց

նա ս պ ա ս ո ւմ

էր ի մ վեր կ են ա լո ւն ։ Հա սկա ց ա , թե ինչ է մ տ ա ծ ո ւ մ ։

Նա կ ա ր ծ ո ւմ էր, թե ես

դի տ ա վ ո ր յա լ ե մ ը ն կ ե լ, որպեսզի ջուրը թ ա փ վ ի ու նորից վ ե ­ ր ա դ ա ռ ն ա մ դեպի ա ղ բ յո ւր ը ։ Իրար մոտ մ ե ն ք ա յնպ ես էինք պ ա ր ծ ե ն ո ւմ մե ր ա ն վ ա խ ո ւթ յա մ բ , որ ես անմիջապես օգտ ա ­ գործեցի ինձ ա կն ա ր կ ո ւմ Դ են հե մը

ը ն ձե ռ ն վ ա ծ

էր,

ցցվել

ու

այն

հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ը ,

ետ վա զեցի դեպի ա ղ բ յո ւ ր ը ։

էր բաց

շուրջը սուլող գնդակները,

տ ե ղ ա ն ք ում և,

ասես

ս պ ա ս ո ւմ էր, ի ն ձ։

ինչ

Իսկ Ջ եղ

չն կ ա տ ե լո վ

Մ ե ն ք միա սին ֊

1«*

նա

bin վա զեցինք ու ճ ա մբա ր վերա դա րձա նք փառքի իսկա կան լո ւս ա պ ս ա կ ո վ , չն ա յա ծ տղայական մ ե ր ա ն մտ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ն ։ ճ ի շտ է, Ջ ե դ ը ,

վերջին հաշվով, ը ն դ ա մ ե ն ը

մեկ

դ ո ւ յլ ջուլ

Հր բ ե ր ե լ։ նրա երկրորդ դ ո ւ յլը , գրեթե հատակի մ ո տ , ծակել էր գնդակը։ Մ ա յր ս վերցրեց ի մ դ ո ւյլե ր ն ու սա հմա նա փ ա կվեց այն՝քանով,

որ հա նդիմա նեց

իրեն

Ա Աելուս

հ ա մ ա ր ։ Երևի

նա

զ գ ում էր, որ հի մա հա յր ս թ ո ւ յ լ չի տա ինձ պ ա տ մ ե լ* իզուր չէր, որ երբ մ ա յր ս հ ա ն դ ի մ ա ն ո ւմ էր, ք ո ւն աչքով

արեց ի ն ձ ։

հա յր ս

Ա ռա ջն եր ո ւմ երբեք

նրանից թ ա ֊ նա

ինձ

աձզ~

պես աչքով չէր ա ր ե լ։ Մ եր խ ր ա մ ա տ ո ւմ ինձ հեր ո ս ն ե ր ի ։

ու Ջեդին

կա ն ա յք լա լի ս

դի մա վ ո ր եց ին

ու հ ա մ բ ո ւ ր ո ւ մ

էին մ ե զ ,

որպես խեղ֊

դում Լին իրենց գ ր կո ւմ և անդադար օրհն ո ւ մ ։ Խ ոստ ով ա ն ում եմ,

ես չափազանց հպարտ

էի ինձ զ դ ո ւմ , թ ե և Ջ ե դի սլես

ես էլ էի ձ և ա ց ն ո ւմ , թե ա յդ ամենն ինձ դուր չի գ ա լի ս։ Ւսկ Զ ե ր ե մ ի Լո փ ք ի ն ս ը (ն ր ա աջ ձեռքը բազուկի փոխարեն վ ե ր ջա նո ւմ

էր տձև մի

վիրակապովJ

հա յտ ա րս/րեց, որ

ես

ու

Զեդը լա վ մե ր ա ն ից ենք ու իսկ ական տ ղա մարդիկ կ լի ն ե ն ք , ա յն ս լի ս ի ն , ինչպ ես Դենիել 9 ո ւն ը , կ ա մ $ ի տ ս ա ք ս ո ն ը , կ ա մ Դեվի

P րոքետը։

Մե,

ա յստ եղ

ես

արդեն

քիթս

չափազանց

Վ1՚ր ցցեց Ի Մ ինչև երհկո ես տանջվեցի աջ ա լք ի ս ց ա վ ի ց , որն սսէագով

էր լց վ ե լ

այն

ժա մա ն ա կ,

երբ

գնդակը

քիչ

էր

մն ում

դիպչեր գ լխ իս։ Մ այրս ասաց, որ աչքս ա րյուն է լ ց վ ե լ , և ես ամեն րոպե

մեկ

փ ա կ ո ւմ ,

մ ե կ բ ա ց ո ւ մ էի

կո պ ե ր ս, բ ա յց

ոչինչ չէր օ գ ն ո ւմ * մ ի և ն ո ւյն է' ց ա վ ո ւ մ էր։ Մ եր խ ր ա մ ա տ ո ւմ բ ո լորը լռե ց ի ն ու հանգստացան ա ղ ա ֊ ձին չափ ջուր խ մ ե լո ւց հետո, բ ա յց թե ինչւգես ենք դա րձյալ ջուր

ճ ա ր ե լո ւ,

առաջվա

պես

մ տ ա հ ո գ ո ւմ

էր մ ե զ ,

և դեռ

ավելին* բ ոլորն էլ դիտեին, որ մե ր վա ռոդն արդեն ս պ ա ռ ֊ վու մ

է։

9 ո լո ր

ֆուրգոններն

ուշադիր

աչքի

անցկացնելուց

հետո հա յրս ը ն դ ա մ ե ն ը հինդ ֆունտ վ ա ռո դ գտա վ ։ Մ ի քիչ էլ տ ղա մարդկանց վ ա ռ ո դ ա մ ա ն ն ե ր ո ւմ կար։ Ես հիշում էի, որ նախորդ օրը թշնա մի նե ր ը գրոհի փորձ կատ ա րեցին

ա ր և ա մուտ ին ,

ու

են թ ա դ ր ե լո վ ,

որ

ա յսօր

էլ 1G9

ն ո ւյն բանը կ կ ր կ ն վ ի } նախապես սողացի ֆուրգոնների տակ և որոնեցի Լա բ ա ն ի ն ։ նա մտ քե րի մեջ ը ն կա ծ ծխախոտ էբ ծ ա մ ո ւ մ և ինձ չնկա տ եց ։ Մ ի ա ռժ ա մա ն ա կ ես լ ո ւ ռ նրան ԷՒ ն ա յ ո ւ մ , վ ա խ ե նա լով, թ ե նա անմիջապես ինձ ետ կ ո ւղա ր կի ։ Ֆո ւր գ ո ն ի անիվների միջև եղած նեղ ճեղքից նա երկար ժ ա ֊ մ ան ակ ն ա յ ո ւ մ էր, կենտրոնացած ծ ա մ ե լո վ իր ծխախոտը, իսկ

հետո խ յո ւս ը

դուրս թ ք եց

նախօրոք

փորած

փ որր ի կ

փոսի մեջ։ —

Գործերն ի ն չպ ե ՞ս են, հ ր ՞, — ի վերջո չ հ ա մբ ե ր եցի ես։

նա իր զրույց ն ինձ հետ միշտ ա յս հա րցով էր ս կ ս ո ւ մ ։ — Գեր ազա նց, — պատասխանեց րավոր

էլ չէ

պ ա տ կեր ա ցն ել,

մեզ հա մար ջուր բ եր ե ց ի ր , հն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն

ունեմ։

ն ա ։ — Ա վ ե լի էա վ հ ն ա ­

Ջեսսի* ես

ախր

դ ա ր ձյա լ

հիմա,

ծխախոտ

Իմ բերանն ա յնպ ես

երբ

դու

ծա մ ե լո ւ

էր չ ո ր ա ց ե լ,

որ լո ւս ա բ ա ց ի ց մինչև հի մա չէի ծ ա մ ե լ ։ Ա յդ պ ա հին դ իրքա վորվ ել

հ յո ւ ս ի ս ֊ա ր և ե լյա ն

էին

բլրի

սպ իտ ակամորթերը,

գագաթին,

որտեղ

երևաց ի ն չ-ո ր

մեկի

գլուխն ու ո ւս ե ր ը , էաբանը մոտ մ ե կ րոպե շարունակ նշան բ ռ ն ե ց , իսկ հետո հրացանը վար իջեցրեց ու շա րժեց գլուխըր — Չորս

հա ր յո ւր յա ր դ կ լի ն ի ։

Գուցե կխ փ եմ , բ ա յց

Ոչ, չի կա րելի

գուցե ոչ, ի սկ քո հա յր ը

կ ր ա կ ել։

հ ր ա մ ա յե լ

է

խ ն ա յե լ վ ա ռո դը ։ — Ի՞նչ ես կ ա ր ծ ո ւմ , ի ն չի ՞ վրա կարող ենք հ ո ւյս ո ւն ե ­ ն ա լ, — հա րցրեցի քանի

ես

որպես

տ ղա մա րդը'

որ ջուր բ ե ր ե լո ւ ի մ հ ե ր ո ս ո ւթ յո ւն ի ց

տ ղ ա մա ր դ ո ւն ,

հետո ես

արդեն

կ ա ր ծ ո ւմ էի, որ տ ղա մարդկանց հետ ինձ կարող ե մ հ ա վ ա ­ սարի պես պ ա հել։ Էաբանը մի փոքր հա պ աղեց, նա, թ վ ո ւ մ էր, կշռադատում է բ ո լոր «թե ր » և « դ ե մ ե ր ը » ։ — Զ ե ս ս ի , քեզնից չ ե մ թ ա ք ց ն ի , որ մ ե ն ք ը ն կ ե լ ենք մ ի գարշելի պ ա տ մ ո ւթ յա ն

մ ե ջ։

Ոայց մ ե ն ք

դուրս

կպրծնենք,

ա յո , ա յո , դուրս կպ ր ծ նե նք , կարող ես գրազ գալ քո վ ե ր ­ ջին դ ո լլա ր ո վ ։ — Դ ե, մեզնից ո մա նք արդեն դուրս պ րծնել չեն կա ր ո ­ ղ ա ն ա , — նկատեցի ես։ — Ո վ ք ե ՞ր , — հարցրեց էաբանը։ 170

— Ա ս ե ն ք , օր ին ա կք Ոիլլ

Թ ա յլորը,

և՜

Գըանտը,

մի սիս

Ա' Ս ա յլէ ս Դ ե ն լե փ ը , 1ւ մ յո ւ ս ն ե ր ը ։ —

Ա ՜հ , հ ի մ ա ր ո ւթ յո ւն ն ե ր դուրս մ ի ՜ տուր, Ջ ե ս ս ի , նրանք

արդեն դետնի տակ են։ Մ ի ՞ թ ե դու չդիտ ես, որ վաղ թ ե ուշ յո ւր ա ք ա ն չյո ւր մ ա ր դ ո ւ վ ի ճ ա կ վ ո ւմ է թ ա ղ ե լ իր մ ե ռ ե լն ե ր ի ն ։ Դարերի խ որքից ա յդպ ես եկել է, այդպ ես էլ կդնա, սա կա յն դրանից ողջերի թ ի վ ը չի պ ա կ ա ս ո ւմ ։ Գիտես, Ջ ե ս ս ի , կյա նքն ու մա հը միշտ իրար ձեռք բ ռնա ծ են դ ն ո ւմ , և մա ր դիկ ծը ն վ ո ւ մ են ն ո ւյն ք ա ն արադ, որքան և մ ե ռ ն ո ւ մ են, գուցե և շատ ա վելի արադ ծ ն վ ո ւմ են* չ է ՞ որ ողջերը բ ա զ մ ա ց ե լ են, շ ա ­ տ ա ց ե լ։ Օրինակի համարի դու* երբ վ ա զ ո ւմ էիր ջրի հետևից, կա րող էին քեզ

գնդա կա հա րել։

Ւսկ

դու հի մա

նստած

ես

ա յս տ ե ղ , ճի՞շտ է։ Խ ո սո ւմ ես ինձ հետ, և ես կ ա ր ծ ո ւմ ե մ , որ դու դեռ որևէ են,

կմեծանաս,

վա յրում մի որ

ա յն տ եղ ,

կդառնաս

մեծ

հ ա յր ,

ը նտ ա նիքի

այո՜*

հա յր

Աալիֆորնիա յ ո ւ մ ,

Կ ա լիֆորնիա յի

կդ ա ռ ն ա ս։ Ա ս ո ւմ

ամեն

ինչ

մեծ

է

լի ն ո ւմ ։ Նրա ա յն

հ ա մ ո զ մ ո ւն ք ը ,

որ ամեն բան լա վ

կլի ն ի , ինձ

ա ր ի ո ւթ յո ւն ներշնչեց, և ես հանկա րծ հա մ ա ր ձ ա կվ եցի տ ա ­ լ ո ւ մ ի հարց, որը ծնվել էր վա ղուց ի վեր տանջող նախան֊ ձից։ — Լսիր, Լաբան, են թ ա դր են ք, քեզ и սլան են . * * - — Ո ՞ ւ մ ։ Ի ՞ն ձ , — բա ցա կա նչեց նա։ — Ես ախր ասացին ССեն թ ա դր են ք » , — բա ցատրեցի ես։ — Ահ,

դե

Լավ* Խոսքդ ա սա ։ Ենթադրենք,

ինձ ս պ ա ­

նեն.** — Գ ուց ե,

դու ինձ կտ ա ՞ս քո դանդամաշկերը***

— Եթե մ ա յր դ սրանք քո ձեռքին տ եսնի,

մի լա վ կ թ ա ­

կ ի , — խ ուսափողա բար ասաց նա։ — Ախր,

Ես նրա ն ե ր կ ա յո ւ թ յա մ բ գոտիկիցս չ ե մ կախի, լ ա ՞ վ t եթե քեզ սպ ա նեն,

կվերցնի քո

ա յդ

Լաբան,

մ ի և ն ո ւյն

դան գամաշկե ր ը ։

Ա յդ

է,

մ ե կ ն ո ւմ ե կ ը

դեպ քում,

ինչո՞ւ

սրա նք ի մ ը չ լի ն ե ն ։ — Ի սկա պ ես, ի ն չ ո ՞ւ քոնը Ա ի ն ե ն , — կրկնեց նա։ — ճիշ տ է, ինչ ո*ւ քո նը չ լի ն ե ն ։ Լա վ, Ջ ե ս ս ի ։ Ես քեզ հա վ ա ն եց ի , քո հ ո ր ը ՝ ն ո ւյն պ ե ս ։ Հենց որ սպ անեն ի ն ձ , կվերցնես ի մ զ ա ն ֊ I7J

գ ա մ աշկերը,

գանգամաշկ ք ե ր թ ե լ ո ւ դանակն

էլ հետ ը ։

Թի-

մոթէI Գրանտը թ ո ղ վկա լ ի ն ի ։ Դու լ ս ե ց ի ՞ ր , թ ե ես ին չ ա ս ա ­ ցի, Թ իմոթ ի։ Թ ի մ ո թ ի ն հաստ ա տ եց, որ լ ս ե լ է, ի սկ ես խ եղդուկ խ ր ա ­ մ ա տ ո ւ մ նստա ծ, ա նսպ ա սելի եր ջա ն կություն ից լեզ ո ւս կա պ ­ ված,

ոչ մի բ ա ռ ո վ չկարողացա հ ա յտ ն ե լ ի մ շ ն ո ր հա կ ա լո ւ֊

թ յո ւն ը , Ես մ ե ծ շ ր ջ ա հա յա ց ո ւթ յո ւն ց ուց ա բերեցի նախօրոք

գա­

լ ո վ ֆուրգոնների տակ փ որված խ րա մա տ ը և շա հեցի, Մ ե ր ճա մբ ա ր ի վրա հերթական գրոհը, ի ս կ ա պ ե ս , որ սկս վեց մ ա յր ա մ ո ւտ ի ց առաջ։ Մ եզ դա ր ձ յա լ գնդակոծեցին հ ա ր յո ւր ա վ ո ր հր ա ցա ններից, բ ա յց մե ր ո ն ց ի ց ոչ մ ե կ ը ն ո ւյն ի ս կ մ ի ք ե ր ծ ­ վա ծք չստ ա ց ա վ ։

Իսկ մ ե ն ք

մե ր հերթին

կրա կեցինք

մոտ

երեսուն ա ն գ ա մ , բ ա յց ես աչքովս տ ե սա , որ թե Լաբանը և թե Թ ի մ ո թ ի

Գրանտը մե կա կա ն հնդկա ցու փռեցին

Լաբանն ինձ ա սաց,

որ մ ե զ

ա նընդհատ

գետ ին։

գն դա կո ծո ւմ են

հն դկա ցիները։ Նա պ ն դ ո ւմ էր, որ ս պ իտ ա կա մ ո ր թ եր ը ոչ մ ի անգա մ չեն կր ա կ ե լ, և ա յս հա նգա մա նքը Լաբանին փ ա կո ւ­ ղու առաջ էր կա ն գ ն եց րել։ Ս պ իտ ա կա մ ո ր թ եր ը

չէին օ գ նո ւմ

մ ե զ , բ ա յց և չէին էլ հա ր ձ ա կ վ ո ւմ մ ե զ վր ա ։ Սա կա յն նրանք մ ի քանի ա ն գ ա մ եկել էին մե զ վրա կրակ բա ցող հն դկա ցի­ ների մ ո տ ։ Հաջորդ

առա վոտ յա ն

մենք

բ ո լոր ս

դ ա ր ձ յա լ

սկսեցինք

տանջվել ծա րա վից։ Հա զիվ էր լ ո ւ յ ս ը բ ա ց վ ե լ, որ ես խ ր ա ­ մ ա տ ի ց դուրս եկա ։ Գիշերվա ը ն թ ա ց ք ո ւ մ ցող էր իջել և բ ո ­ լո ր ը ' տ ղա մա ր դի կ, կ ա ն ա յք ու երեխաները լ ի զ ո ւ մ էին ա ն ի վ­ ների ճաղերն

ու ֆուրգոնների լծ ա փ ա յտ ե ր ը ,

ջա նա լով հ ա ­

գեցնել իրենց ծա րա վը։ Ա սում

էին,

թե

գիշերով

Լաբանը

հետ ա խ ո ւզ ո ւթ յա ն

է

գնա ցել։ Նա սողեսող մ ո տ ե ց ե լ էր ս պ իտ ա կա մ ո ր թ եր ի ճ ա մ ­ բարին և խ ա ր ո ւյկն ե րի լ ո ւ յ ս ի տակ տ ե ս ե լ, որ նրանք արդեն ա ր թն ա ցել ու շրջան կ ա զ մ ա ծ ա ղ ո թ ո ւմ են։ — Մեր

հա մա ր են

ա ղ ո թ ո ւմ , —: ասաց

Լա բա նը։ — Ա ս տ ­

ծուց հ ա ր ց ն ո ւմ են, թե ի ն չպ ե ՞ս վա րվեն մ ե ղ հետ։ Հ ա մ ե ն ա լն

դեպ ս,

ա յսք ա ն

բան

էր նա

սա կա վ բ ա ռ ե ր ի ց , որոնք կա րողա ցել էր լ ս ե լ ։ 172

հա սկա ցել

ա յն

— Ո ւր ե մ ն ,

ա ստվա ծ թ ո ղ նրանց խ ելք տա, — լս ե ց ի

թե ինչպ ես Դ ե մ դ ա յք ք ո ւյր ե ր ի ց մե կը

ես,

ասաց էբբի Ֆ ո ք ս ո ւ ե -

լի ն ։ ֊

Եվ որքան շուտ, այնքա ն լ ա վ , — պատասխանեց էբբի

Ֆ ո ք ս ո ւ ե լ ր ։ — Որովհետև չգ ի տ ե մ ,

թե

առանց

ջրի

ինչպես

ենք մի ամբողջ օր ևս դ ի մ ա ն ա լո ւ, վառոդն էլ արդեն վ ե ր ­ ջա նո ւմ է։ Ա ռա վո տ յա ն որևէ դեպք տեղի չ ո ւն ե ց ա վ ։ Ոչ մի կրակոց չ լո վ ե ց ։

Ա նա մպ

երկնքից

առաջվա

պես

կ ի զ ո ւմ

էր

արևը։

Ծարավը մե զ ա վելի ու ա վելի էր տ ա նջո ւմ, և քիչ անց բ ո * լո ր

ծծկեր

երեխաները

մա նո ւկն եր ը Հ ա մի լտ ոն ը

դ ա ր ձյա լ

սկսեցին լա ց

սկսեցին թ ն կ թ ն կ ա լ ու դժգոհել։ եր կո ւ մ ե ծ դ ո ւյլ վերցրեց

էէեել,

Կեսօրին

ա ղ բյո ւր

նրա հետ ևից,

գրկեց

Ուիլլ

գնալու հա ­

մ ա ր ։ Ֆո ւր գ ո ն ի տակից դեռ չէր հա սցրել դուրս սո ղա լ, էնն Դ ե մ դ ե յք ը նետվեց

իսկ

երբ

ու ետ քաշեց։

Р այց Ո ւի լլը համոզեց նրան, հ ա մ բ ո ւր ե ց ու գնաց։ Նրա վրա չկրա կեցին և նա շարունակեց ք ա յ լ ե լ դեպի ա ղ բյուրը ու ետ դարձավ ողջ ու առողջ, լի ք ը դ ոլյէերը ձ ե ռ ք ի ն ։ — Փառք

ա ստ ծո, — բա ցականչե ց

միսսիս

Դ ե մ դ ա յք ը ։ —

Լավ նշան էէ Ա ստ վա ծ փափկացրել է նրանց սրտ ե ր ը ։ Եվ կա նանցից շատերը հ ա մ ա ձ ա յն ե ր ի ն նրա հետ։ Կե սօրվա ժա մը եր կո ւս ի ն , երբ մ ե ն ք մի քիչ սրտապընդվել

էինք,

սպ իտակ

դրոշա կով

մի

մա ր դ

հ ա յտ ն վ ե ց ։

Հ ա մի լտ ոն ը դուրս եկա վ նրան դ ի մ ա վ ո ր ե լո ւ,

Ո ւի լլ

նրանք ի նչ-որ

բանի մա սի ն խ ոսեցին իրար հետ, որից հետո Ո ւիլլը վ ե ր ա ­ դարձավ և խոսեց հորս ու մ յ ո ւ ս դ ա ր ձյա լ

մոտեցավ

դրոշա կով

տղա մարդկանց

մ ա ր դ ո ւն ։

Եվ

հետ,

և

մ ե ն ք նկատե -

ց ի ն ք , որ փ ոքր-ինչ հեռ ու մ ի ուրիշ մա ր դ կանգնած, դիտում է ա յս ա մ են ը , ա յդ մ ա ր դ ը Լին էր։ Р ոլորիս զ ա րհուրելի մի հ ո ւզ մ ո ւն ք պատեց։ Եանայք ա ր­ տ ա ս վ ե լո վ , ուրախ ացած հ ա մ բ ո ւր ո ւ մ էին ի ր ա ր , իսկ մ ի սս իս Դ ե մ դա յքն էին ե ր գ ո ւմ

ու մ յ ո ւ ս

պ ա ռա վները բ ա ր ձր ա ձա յն

ու փառաբան ո ւ մ

ա ստ ծուն։

Մեզ

սա ղմոսն եր առաջարկել

էին սպիտակ դրոշակ բ ա ր ձ ր ա ց ն ե լ, իսկ դրա փոխարեն խ ո ս­ տացել էին պաշտ պան ել հն դկա ցիների հ ա ր ձ ա կ ո ւմ ի ց , և մեր տղա մա րդիկ ը ն դունեցին ա յդ առաջարկը։ 173

— Ուրիշ

ելք չ ո ւն ե ն ք , — լս ե ց ի

ես

մորս

ուղղված

հորս

խ ո սքերը։ Ընկճված ու վհա տ վա ծ, հ ո գ ն ո ւթ յո ւն ի ց կռա ց ա ծ, նա ն ը ս ֊

տեց ֆ ուրգոնի լծ ա փ ա յտ ի ն ։ — Իսկ եթե նրանք որոշել են խ ա բ ե ՞լ

մ ե զ , — հարցրեց

մ ա յր ս ։ Հ ա յր ս ուսերը վեր ք ա շե ց ։ — Ստիպված

պետք է ա յդ ք ա յլի ն

դ ի մ ե ն ք , — պ ա տ ա ս­

խանեց նա։ — Մ եր վա ռոդն արդեն սպ ա ռվ ել է։ Տղա մա ր դի կ

ֆ ուրգոններից մ ե կ ի

անիվների շղթան

ա ր­

ձակեցին ու մի կո ղմ ի վրա քա շե ցի ն ։ Ես վազեցի տ ե սն ելո ւ,

թե ինչ է տեղի ո ւն ե ն ո ւմ ։ ճ ա մ բ ա ր եկա վ ա ն ձ ա մբ

ինքը'

Լին, Նրա հետևից շա ր ժ վ ո ւմ էին երկու բ ո լոր ո վ ի ն դատարկ,

եթե մ ի ա յն չհաշվենք կա ռա պ ա ններին, ֆ ո ւր գ ո ն ։ Ոոլորը շրջապատեցին Լիին։ Նա ա սա ց, որ իրենց հազիվ է հաջող­ վել թույլ չտալ հնդկացիներին հաշվեհարդար տեսնել մեզ հետ, բ ա յց հիմա մ ա յո ր Հիգ բին, մ ո ր մ ո ն ն ե ր ի հիսուն հ ո ­ գիանոց մ ի լի ց ի ա յի խ մ բ ո վ պատրաստ է մեզ իր հ ո վ ա ն ա վ ո ­ րության տակ վ ե ր ց ն ե լո ւ։ Սա կայն

Լիի խ ո ս ք ե ր ո ւմ ինչ ֊ ո ր

բան

անհանգստացրեց

հորս, Լաբանին ու տղա մա րդկա նցից մի քա նիսին ևս։ Լին մեզ առաջարկեց բ ո լոր հրացանները դնել ֆ ուրգոններից մ ե ­ կի մեջ, որպեսզի հնդկացիները մե ր դ ե մ չգրգ ռ վեն։ Եթե մենք այդպ ես վա ր վեն ք , ասաց նա, հնդկացիները կ կա ր ծեն , որ մորմոնն երի մ ի լի ց ի ա ն մեզ դերի է վ ե ր ց ր ե լ։ Հա յր ս

ուղղվեց

պատասխան տ ա լ,

ո ւ,

երևի,

սա կա յն

կա մ են ում

երբ մ ի

էր

մերժողա կա ն

հ ա յա ց ք

փոխանակեց

Լաբանի հետ, վերջինս կ ի սա ձա յն մ ր թ մ ր թ ա ց , — Ք ա ն ի որ ա յլևս վա ռոդ չո ւն ե ն ք , ո ւր ե մ ն , էլ ի ՞ն չ տար­ բ ե ր ո ւթ յո ւն , թե որտեղ կդնենք հրա ցա նները։ Երկու վիրա վ ո ր ն եր ին , որոնք շարժվել չէին կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ , տեզափոխեցին ֆ ո ւր գ ո ն , և բ ո լոր երեխաներին ևս տ ե ղա վ ո ­

րեցին ֆ ո ւր գ ո ն ն ե ր ո ւմ ։ Լին երեխաներին բաժանեց երկու խմբի, մինչև ո ւթ տարեկաններն ու դրան ցից մ ե ծ ե ր ը ։ Իմ և Զեդի ինը տարին արդեն լր ա ց ե լ էր, և բա ց ի ա յդ , մ ե ն ք եր*74

կուսս

էլ հա ղ թա ն դա մ էինք,

և Լին մեզ

դ ն ելո վ

երկրորգ

• խ մ բ ո ւ մ ։ ա սաց, որ մ ե ն ք կանանց հետ ոտ քով կգնանք* Երբ նա մորս դրկից վերցրեց եր ե խ ա յի ն և գրեց ֆուրգոնդ , մ ա յր ս ա յն է, ո ւղ ո ւմ էր դ ի մ ա դ ր ե լ, բ ա յց հետ ո տեսա, թ ե ինչպ ես սե ղ մեց շուրթերն ու ինքն կ ե ր պ վ ե լ։ Մ ա յր ս

մո խ ր ա գ ո ւյն

իրեն ստիպեց

ա չքերով և

համա­

խոշոր,

արտա­

հա յտ իչ դ ի մ ա գ ծ ե ր ո վ , միջին տարիքի վ ա յե լչա կ ա զ մ կին էր, ս ա կա յն երկար ու ծանր ճանապարհը և զրկանքները իրենյք կնիքն էին թ ո ղ ե լ նրա վր ա , նիհարել էր,

այտերը փոս էին

ը ն կ ե լ, ու դ ե մ ք ի ն , ինչպես և մ յ ո ւ ս կանանց մ ո տ , դրոշմված էին հարատև հոգսն ու տագնապը։ Երբ էին սկսեց մեզ բ ա ց ա տ ր ե լ, թ ե ինչպիսի կարգով է լ ի ն ե լո ւ մ ե ր տեղաշա րժը, էաբանը մ ո տ ե ց ա վ ի ն ձ , էին ասաց, ■որ կ ա ն ա յք ու տա րիքով մ ե ծ երեխաները կք ա յլե ն առջնից, հետ ևելո վ եր կո ւ ֆո ւր գ ո ն ն եր ի ն, իսկ կանանցից հետ ո, իրար հետևից կգնան տ ղ ա մա րդիկ։ Եվ էաբանը, ա յս կարգագրու­ թ յո ւ ն ը լ ս ե լ ո վ , մ ո տ ե ց ա վ ի ն ձ , արձակեց իր լլան գա մաշկերն, ու կապեց ի մ գոտուն։

,

— Ոա յց դու դեռ չես ս պ ա ն վ ե լ, — զարմացա ես։ — Ոչ, գրողը տանի, ոչ, ես դեռ չ ե մ սպ ա ն վ ե լ, — ուրախ պատասխանեց ուղեղը ։

նա։ — Ուղղա կի

ա ստվա ծ

լո ւս ա վ ո ր ե ց

իմ

Գանգամաշկեր կրելը դատարկ բան է, հեթա նոսա ­

կան ծ ե ս . . . — նա ասես ի ն չ ֊ո ր բան հիշելո վ, կ մ կ մ ա ց , հետո կտրուկ շրջվեց և ք ա յլե ց դեպի տղամարդկանց խ ո ւմ բ ը , ուսի վ ր ա յո վ ինձ ա ս ե լո վ . — Դե, ողջ եղիր, Ջ ե ս ս ի , Ես գեռ մ տ մ տ ո ւ մ էի, թե ի ն չու էաբանն հանկա րծ հրա­ ժեշտ տվեց ի ն ձ , Նա ա սաց,

երբ մ ե ր

ճա մբա ր

արշավեց մ ի

որ մ ա յո ր Լի դ ր ի ն մեզ հ ր ա մ ա յ ո ւմ է

ձիավոր։ շտ ապել,

քա նի որ հն դկացիներն ամեն րոպե կարող են հարձակման j ա ն ց նե լ։ Ուստի և մ ե ն ք ճամփ ա ը ն կա ն ք ։ Առջևից գ ն ում էր երկու ֆ ո ւր գ ո ն ։ Ֆո ւր գ ո ն նե ր ի հետևից ք ա յ լ ո ւ մ էինք մ ե ն ք ' կանա յք ու երեխա ները, էիի ո ւ ղ ե կ ց ո ւ թ յա մ բ ։ Մ եր հետևից, մոտ ե ր ­ կու հ ա ր յո ւր

ֆուտ հ ե ռ ա վ ո ր ո ւ թ յա մ բ , գալիս

էին տղա մ ա ր­

զի կ ։ Դուրս գալով ֆուրգոնների հետևից, մ ե ն ք տեսանք մ ի ՜ 173

լի ց ի ա յ ի ն , որը կանգնած էր մ ի երկար շղթա կազմած* մ ո ր մ ո ն ն եր ր իրենց հրացաններին հեն վ ա ծ կանգնել էին իրարից հ ի ն գ -վեց նրանց

ֆուտ

մոտով,

հ ե ռ ա վ ո ր ո ւ թ յա մ բ ։

ա կ ա մ ա յի ց

աչքովս

Երբ

մ ռ ա յլ- հ ա ղ թ ա կ ա ն ա ր տ ա հ ա յտ ո ւթ յո ւն ը ։ վ աք վ ե լ

էին

հ ո ւղա ր կա վո ր ո ւթ յա ն

կա ն ա յք

ևս նկատեցին

աձԴ*

ա ն ց ն ո ւմ

ընկավ

նրանց

Նրանք

ասես

հ ա մ ա ր ։ Ըստ

որովհետև մ ի

էինք դե մ քի հա֊

երևույթ ին ք ա նիսը լա ց

եղան։ Ես ք ա յ լ ո ւ մ էի մո ր ս հետ ևից։ Թ ա ք ն վ ե լ էի նրա թ ի կ ո ւ ն ­ ք ո ւմ ,

որպեսզի նա հանկա րծ չտ եսներ ի մ

զա նգա մա շկերը։

Ւնձ հետ ևում էին Դ ե մ գ ա յք երեք ք ո ւյր ե ր ը , որոնցից երկուսը թև երից բ ռն ա ծ, բ ե ր ո ւ մ էին ի րենց պ ա ռա վա ծ մ ո ր ը 4 Լսո ւմ էի, թե ինչպ ես Լին մ ե ր թ ընդ մ ե ր թ ձ ա յն էր տալիս ֆ ո ւր ­ գոնների կա ռ ա վ ա րն երին , որպեսզի դանդաղ գնան։ Հ ե ռ վ ո ւմ կանգնած մ ի ձիա վոր դ ի տ ո ւմ էր մ ե ր թա փ ո ր ի ա ռ ա ջըն թա ­ ց ը , և Դ ե մ դ ա յք ք ո ւյր ե ր ի ց մ ե կն ա սաց, որ դա մ ա յո ր Հ ի գ բին է։ Մ ո տ ա կ ա յք ո ւ մ ոչ մի հնդկացի չ կ ա ր ։ Ա մեն բան տեղի ո ւնե ցա վ ա յն պահին ( ե ս շրջվել էի, որ ­ պեսզի տ ե ս ն ե մ , թե ինչ եղա վ Ջ ե ղ Դ ե ն հ ե մ ը ) , երբ տ ղ ա մ ա ր ­ դիկ հա վա սա րվեցին մ ո ր մ ո ն ն ե ր ի մ ի լ ի ց ի ա յ ի ն ։ Ես լս ե ց ի , թ ե ինչպես

մ ա յո ր

Հիգբին զրնգուն

ձ ա յն ո վ

գոչեց*

(ГԿատարե­

ց եք ձեր պ ա ր տ ք ը», և բո լոր մ ո ր մ ո ն ն ե ր ը հրա ցա նա յին կրակ բ ա ց ե ց ի ն . տղա մա րդիկ հնձվա ծի պես տ ա պ ա լվեցին գետ ինг Ընկան նաև պա ռա վ Դ ե մ դ ա յք ն ու նրա երեք դուստ ր ե րը ։ Ես արագ շրջվեցի, հ ա յա ց ք ո վ մորս ո ր ո ն ե լո վ , բ ա յ ց նա էլ ա ր ­ դեն փ ռվել էր ա վա զին։ Եողքի թ փ ո ւտ ն եր ի ց ուղիղ մ ե ր վրա ցատկեցին հն դկա ցիները, մո տ հ ա ր յո ւր հո գ ի , և կրակ բ ա ­ ցեցին։

Տ ե ս ա , թ ե ինչպես Դենլեփ երկու ք ո ւյր ե ր ը

սկսեցին

փախչել մ ի կո ղմ ի վր ա , ու վա զեցի նրանց հետ ևից, ո ր ո վ ­ հետև թե

սպ իտ ա կա մ ո ր թ եր ը

և թե

հնդկացիները

առանց

խ տ ր ո ւթ յա ն и պ ա ն ո ւմ էին բ ո լո ր ի ս ։ Վ ազելիս հասցրի տ ե ս ­ ն ե լ, թե ինչպ ես ֆ ուրգ ոն ն երից մ ե կ ի կառա վա րը հարեց եր կո ւ վ ի ր ա վ ո ր ի ։

ցՒն

ու ծա ռս եղան, իսկ կառա վա րը ջա նո ւմ էր ղսպ ել ն ր ֊

ր ա ն ց ... 176

գնդակա­

Երկրորդ ֆուրգոնի ձիերը խրտնե-

Ա յն ա կն թ ա ր թ ի ն , երբ ինը տարեկան տղան, որպիսին ես էի մի ժա մա ն ա կ, սկսեց փախչել Դենլեփ ք ո ւյր ե ր ի հետևից, խավարն իջավ ու կլա նեց նրան։

Ա յս ք ա ն ո վ րնդհատվո ւ մ է

այն ա մ ե ն ը , էն չ պահպանել էր Ջ ե ս ս է Ֆ ե նչեր ի հ ի շ ո ղ ո ւթ յո ւ­ նը, քա նի որ ա յդ նույն ա կնթա րթին Զ ե ս ս ի Ֆ ե նչեր ր որպես ա յդպ ի ս ին ընդմիշտ դադարեց գ ո յո ւ թ յո ւ ն ինչ Ջ ե ս ս ի Ֆ ե նչեր ն էր, կա ղա պ ա րվա ծ, Ջ ե ս ս ի

ա յն ձևը, Ֆե ն չե ր ի

ո ւն ե ն ա լուց ։

Ա յն ,

որի մեջ ի ն չ ֊ո ր բան

մա րմինը,

ա յսի ն ք ն

էր

ն յո ւ­

թ ը , կ ա մ տեսանելին անհետ ա ցա վ, դադարեց գ ո յո ւ թ յո ւ ն ո ւ­ ն ե ն ա լո ւց ,

ինչպես և բ ո լոր

ցողս/ կան չէ,

տ ե սա ն ելի ն ե ր ը ։ Սա կա յն ոգին ա ն­

և աքդ ոգին

չա նհետ ա ցա վ։

Նա շա րունակեց

գ ո յո ւ թ յո ւ ն ունենա լ և իր հաջորդ կ ե ր պ ա ր ա վ ո ր մ ա մ բ ժ ա մ ա ­ նակա վոր

մի

թաղանթ

մ ա ր մ ն ո ւ մ , որը շուտով ղան նա

կբարձրացվի

գտավ

ո մն

Դարրել

դուրս կտարվի

և կուղա րկվի

Սթեն դին գի

ա յս խ ցի ց ,

կա խ ա ­

1.Գոձո լԹձո լ ^> որտեղ

կանհետանա ՜ճիշտ ա յն պ ե ս ,

ինչպ ես

անհետանո ւ մ

են

այն ա մ ե ն ը , ինչ ավելին չեն , քան տ ե ս ա ն ե լի ո ւթ յո ւն ը ։ Ա յս տ ե ղ , Ֆ ո լ ս ե մ բ ա ն տ ո ւ մ , գ տ ն վո ւմ է ց մ ա հ բա ն տ ա ր կ­ յա լ

Մ ե թ յ ո ւ Դևիսր։

նա մ ա հվա ն

դատ ապա րտվա ծների խցի

ավագն էէ Շատ ծեր է ա րդեն, իսկ ծնողները ա յս կ ո ղ մ ե րի առաջին գաղթականներն են ե ղ ե լ։ Ես նրա հետ զ ր ո ւցեց ի , և նա հաստատ եց, որ ղա ղթա կա նների ք ա րա վա նի կոտորա ծը, որի ժ ս ։մ ա նակ զոհվել է Ջ ես սի Ֆ ե ն չե ր ր , ի ր ա կ ա ն ո ւմ տեղի է ո ւն ե ց ե լ։ Երբ ա յդ ծերունին դեռ երեխա էր, նրանց ը ն տ ա ­ ն ի ք ո ւ մ մի

ժամանակ խ ո սելի ս

են եղել

Լեռնա յին Մ ա ր գ ա ­

գետինների եղեռնի մ ա ս ի ն ։ Ողջ են մն ա ց ել մ ի ա յն ֆուրգոնի միջի երեխ ա ները, ասաց նա։ Նրանց խ ն ա յե լ են, որովհետև շատ փոքրիկ էին ա յդ երեխաները և կոտորածի մա սին չէին կարող պ ա տ մե լ հ ե տ ա գ ա յո ւմ ։ Դատ եցեք ի ն քն եր դ ։ Դարրել Սթեն դին գի ի մ կ յա ն ք ո ւմ դեռ ոչ մ ի ա ն գա մ ես նո ւյն ի ս կ մի բ ա ռ չ ե մ լս ե լ ա յն մ ա ս ի ն , թե ինչպ ես

է Լեռնա յին Մ ա ր գ ա գ ետ ին ն եր ո ւմ ոչնչացվել

կա պ ի ­

տան Ֆ ե ն չ ե րի քա ր ա վ ա ն ը , և ա յդ մա սի ն մի տող անգամ չ ե մ կա ր դ ա ց ե լ։

Սա կայն

ա յդ

եղեռնի

պ ա տ մ ո ւթ յո ւն ր

ի մ առջև 177

12

Ջեկ Լոնդոն, X fi.

բոլոր

մ ա ն ր ա մ ա ս ն ե ր ո վ բա ցահ այտ վ ե ց ,

երբ

Ս ե ն ֊թ վ ե ն տ ի ն

բ ա ն տ ո ւ մ զսպ աշա պիկ էին հագցրել ի ն ձ ։ Ա յդ ա մ են ը ես չէի կարող ս տ եղ ծե լ չ ե ղ ա ծ տ եղից, ինչպես և չեղ ա ծ տեղից չէի կարող

ս տ եղ ծե լ

գոյութ յուն

չո ւնեցող

դ ի ն ա մի տ ը ։

Սա կայն

ի մ ն կա րա գրա ծ բ ո լո ր դ եպ քերը ի ր ա կ ա ն ո ւմ եղել են և ա յն , ին չ հա յտ ն ի դա ր ձ ա վ ի ն ձ

Ու

սին ի ր ա զ ե կ լ ի ն ե լ ,

մ ի ա յն

ունի

ես կարողացա ա յդ ա մ են ի մ ա ­ մ ե կ բ ա ց ա տ ր ո ւթ յո ւն ,

ա յդ

դ եպ քերի վկ ա ն եղ ել է ի մ ո գ ին, ոգին, որը ի տ ա ր բե ր ո ւթ յո ւն ն յ ո ւ թ ի , մշտնջենական է։ Ո րպ ես ե զ ր ա կ ա ց ո ւթ յո ւն ա յս էպիզոդի, ես կ ա մ ե ն ո ւ մ եմ ձեզ հ ա յտ ն ե լ հ ե տ և յա լը , Մ ե թ յ ո ւ Դևիսը ին ձ պա տ մեց նաև, որ մ ե ր ք ա ր ա վ ա ն ը ձ ե ր բ ա կ ա լվ ե լ տ ա ր վել

է

Լեռ ն ա յի ն

կո տ ո ր ելո ւց մի քանի տարի անց,

ա մ ե ր ի կ յա ն

ի շ խ ա ն ո ւթ յո ւն ն եր ի

Մ ա րգա գետ իններ

թ ա ր կ վ ե լ ա յն վ ա յ ր ո ւ մ ,

ուր եր բ ե մ ն ի

և

Լին

կողմից,

մա հա պ ա տ ժի

են ­

տ եղա վորվա ծ էր մեր

՛սա մբա րըր

ԳԼՈԻԽ XIV Երբ զսպ ա շա պ իկով

պ ա տ ժ վ ե լո ւ

տ ա սնօրյա

ժամկետն

ա ն ց ա վ , դոկտոր Ջ ե կ ս ո ն ը ին ձ ուշքի բ ե ր ե ց , բ թա մ ա տ ն ե ր ո վ ս ե ղ մ ե լ ո վ ա կ ն ա խ ն ձ որ ն եր ս ։ Ես աչքերս բա ց եց ի ու ժպտացի բա նտ ա պ ետ Ա զ ե ր թ ո ն ի ե ր ե ս ի ն ։ ՚

— Ա պ ր ե լո ւ հ ա մ ա ր չափազանց հ ա մ ա ռ է, և չափազանց

ս տ ո ր ՝ որպեսզի մ ե ռ ն ի , — եզրա կա ցրեց նա։ — Տ ա ս ն օրը ա ն ց ա վ , շ ե ֆ , — շշնջացի ես։ — Հիմա քեզ — հոսքս

կ ա ր ձ ա կ ե ն ք , — փ նթփնթա ց

ա յդ մ ա ս ի ն չ է , — ասացի

Ա զ եր թո ն ր ։

ե ս ։ — Ինքներդ տ ե ­

ս ա ք , որ ժ պ տ ա ց ի ։ Հ ի շ ո ՞ւ մ ե ք , կարծես գրազ էինք ե կ ե լ։ Մ ի ' շտապեք ի ն ձ ա ր ձ ա կ ե լ. Նախ ծխախոտ և թ ո ւ ղ թ տարեք Մ ո ֊ ր ե լի ն

ո ւ Ծ պ ե ն հ ե յ մ եր ի ն ։

Եվ որպեսզի

ժ լա տ ո ւթ յո ւն

չա նեք,

ա հա վա սիկ մ ի ժպ իտ ևս։ — թ ո ն մ ա ն ն ե ր ի ն շատ ենք տ ե ս ե լ, բ ա ն տ ա պ ե տ ը ։ — Մ ի ա յն

թե,

իմացիր,

Սթե նդ ին գ , — ասաց բան

դուրս չի

գա։

Եթե ես ք ո ա յ դ խ ա զ ո ւմ չ հ ա ղ թ ե մ , ապա դու կհա ղթես բ ո լ ո ­ ր ի ն ՝ զսպ աշա պիկ հ ա գ ն ե լո ւ ռեկորդ ս ա հ մ ա ն ե լո վ ։

— Նա արդեն ս ա հմա ն ել է ա յդ ռ ե կ ո ր դ ը , — ա ս ա ց դ ո կ ­ տոր Ջ ե կ ս ո ն ը ։ — Ո ՞վ է

տ ե ս ե լ, որ տասը օր

զսպաշապիկ

հա գնելուց հետո էլ մա րդը դեռ ժպտա։ Ձ ևա նում

—

է , — պատասխանեց

բ ա ն տ ա պ ետ

Աղեր֊

թ ո ն ը ։ — Ա ր ձա կեց եք նրան, Հ ե թ չի ն ս ։ — Ինչո՞ւ եք

ա յդպ ես

շ տ ա պ ո ւմ , — հա ր ց ր եց ի

ես ( բ ն ա ­

կանա բա ր, շշուկով, քա նի որ կ յա ն ք ն հա զ իվ էր ա ռ կ ա յ ծ ո ւ մ ի մ ն ե ր ս ո ւմ , և ես պետք է լա ր ե ի ի մ ողջ կ ա մ ք ը , հա վ ա ք եի ուժերիս վերջին

փշրանքները,

որպեսզի

ներ) ։ — Ինչո՞ւ եք ա յդ պ ե ս շ տ ա պ ո ւմ ։

ձ ա յն ս լ ս ե լ ի

լի ­

Ես հո գ նա ցքից չ ե մ

ո ւշա ն ո ւմ, և հի մա էլ ա յն քա ն հա ր մ ա ր ո ւ լ ա վ ե մ զ գ ո ւմ , որ կգերա դա и ե ի ինձ չխ ա նգա րեիք։ Իայց շա վոր

նրանք

ա յն ո ւ ա մ ե ն ա յն ի վ

զսպաշապկից

հատակի

ա ր ձա կե ցի ն ի ն ձ և հ ր ե ֊ վրա

նետեցին

ա յն պ ե ս ,

որ ասես ոսկորների մ ի կ ո ւյտ լի ն ե ի ։ — թ ա ր մ ա ն ա յի չէ, որ նա իրեն լ ա վ է

զ գ ո ւմ , — ասաց

կապիտան Ջ ե մ ի ն ։ — Ախր ոչինչ չի զ գ ո ւմ ։

Կ ա թվա ծա հա ր է

եղ ել։ — Տա տ իկդ է կա թ վ ա ծ ա հ ա ր , — բ ղ ա վ եց բ ա ն տ ա պ ե տ ը ։—Ոտքի կանգնեցրեք դրան, և կ տ ե ս ն ե ք , թ ե կ ա թ վ ա ծ ա հ ա ՞ր է ա ր դ յո ք ։ Հեթ չին սն ու դոկտորը գրկեցին ո ւ կա ն գ ն եց ր ին ի ն ձ ։ — Рш д թ ո ղ ե ք , — հ ր ա մ ա յե ց բ ա ն տ ա պ ե տ ը , Կյանքը ա յնքա ն էլ հեշտ չի վ ե ր ա դ ա ռ ն ո ւմ ա յն մ ա ր մ ն ի մեջ, որը գործնականորեն տասը օր շա ր ո ւն ա կ մ ե ռ ա ծ է ե ղ ե լ, և ա յդ իսկ պա աճա ռով ես զ ր կվե լ էի մ կ ա ն ն ե ր ի ս վրա ուն՛ե­ ցած

տ ի ր ա պ ե տ ո ւթ յո ւն ի ց • ուստի

ծնկներս

ծ ա լվ ե ց ի ն , ճ ո ճ ­

վեցի ու փ լվեցի հա տ ակին, և գլուխ ս պատին ա ռ ն ե լո վ , ճ ա ­ կատս ք ե ր ծ վ ե ց ։ — Տ ե ս ն ո ՞ ւ մ ե ք , — ասաց կապիտան Ջ ե մ ի ն , —

Լա վ

է ձ և ա ն ո ւմ , — առա րկեց

բանտապետը։ —

Ա յս

տիպը ի ն չի ' ասես ըն դո ւն ա կ է։ — Դուք պառկած, —

ի րա վա ցի ես

եք,

դ ի տ ա վ ո ր յա լ

շ ե ֆ , — շշնջացի ընկա։

ես

Ձևացրի։

հատակին Զքարոզ

եմ

’Г7®

դա ր ձ յա լ կ ր կ ն ե լ։ Մ ի ա ն գ ա մ ևս կա նգնեցրեք ի ն ձ , և կջանամ մ ի լ ա վ ծիծա ղեցնել ձեզ։ Ես չ ե մ նկարագրի ա յն տ ա ռա պ ա ն ք նե ր ը , որոնք կ ր ո ւ մ ես արյա ն

շրջա նա ռությա ն

վե րա կա նգ նմա ն

ընթա ցքում։

Ես

մ ե կ ֊ ե ր կ ո լ ա ն գ ա մ լ է , որ ապրել ե մ դա ։ Ա յ դ տ ա ռա պ ա նք­ ները դեմ քս կնճ իռ ն եր ո վ են ա կ ո ս ե լ, որոնք և ինձ հետ կտ ա ­ ն ե մ կախ աղան։ Ի վերջո տա ռապ անքներս վերջացան և

օրվա

մ ն ա ց յա լ

մ ա ս ը ես անց կացրի բ ո ւ թ ա ն տ ա ր բ ե ր ո ւթ յա մ բ , ասես թ մ բ ի ­ րի մեջ պ ա ռկա ծ վ ի ճ ա կ ո ւ մ ։

Ցավի

հետ ևա նքով,

անտանելի

ց ա վի հետ ևա նքով, զ գ ա յա կ ա ն ո ւթ յա ն կորուստ է տեղի ո ւն ե ­ ն ո ւմ ։ Ինձ վ ի ճ ա կ վ ա ծ էր ապրել ա յդպ ի ս ի զ գ ա յա կ ա ն ո ւթ յա ն մ ի կոր ո ւստ ։ Ե րեկոյան արդեն ի վ իճա կի էի սողա լ հատ ակին, սա կա յն ոտքի կանգնել չէի կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ ։ Ես շարունակ խ մ ո ւ մ էի և կեղտից

մա քրում

մա րմինս'

հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յա ն

ր ո ւ մ , բ ա յց հաջորդ օրը մ ի ա յն

կարողացա մ ի

սա հմաննե­ կտոր հաց

կուլ տ ա լ, ա յն էլ կ ա մ ք ի մ ե ծ ո ւժ ո վ ։ Իանտապետ Ա զերթոնը ին ձ պ ա տ մեց ի ր ծրա գիրը։ Դրա է ո ւթ յո ւն ը հետ ևյա լն էր. ես մի քա նի օր պետք է հա նգրստ ա ն ա յի , հա վա քեի ո ւժ եր ս, որից հետ ո, եթե չ հա յտ ն եի դի ­ նա միտ ի տ ե ղը , ինձ տասը օրով դա ր ձ յա լ զսպաշապիկ էին հա գ ց ն ելո ւ։ —

Ց ա վ ո ւմ ե մ ,

որ ձեզ ա յդք ա ն

հոգս ե մ

պ ա տ ճ ա ռ ո ւմ ,

շ ե ֆ , — ասացի նրան պատասխանի փոխ ա րեն։ — Ա փ ս ո ս , չմ ե ռ ա

զսպ աշա պիկի

մեջ.

որ

դրանով վերջ կտրվեր ձեր տ ա ­

ռա պ ա նքներին։ Կ ա սկա ծում ե մ , որ ա յդ օրերին ի մ քաշը գոնե իննսուն ֆ ունտ

լի ն ե ր ։

Իսկ

եր կո ւ

տարի

առաջ,

երբ

Սեն -՛Р վենտին

բանտի դռներն առաջին ա ն գ ա մ փա կվեցին ի մ հետևից, ի մ քաշը ոչ ա վ ե լի ,

ոչ պ ա կա ս' հ ա ր յո ւր վ ա թ ս ո ւն

ֆ ունտ էր։

Անհավա նական էր թ վ ո ւ մ , որ ես թ ե կ ո ւզ մ ե կ ունցիա կո ր ց ­ ն ե լո ւ

դ ե պ ք ո ւմ

ողջ

մն ա յի ,

Սա կա յն

հետագա

ա մ իս նե ր ի

ը ն թ ա ց ք ո ւմ ես անդադար կ ո ր ց ն ո ւմ էի ք ա շս , մինչև որ հա ­ ս ա վ ութ սո ւն ֆ ո ւն տ ի ։ Հ ա մ ե ն ա յն դեպ ս, երբ ի ն ձ լո ղ ա ց ն ո ւ մ և ս ա փ ր ո ւմ էին Ս ա ն - Ռ ա ֆ ա յե լ ո ւ մ տեղի ո ւն ե ն ա լի ք դատա180

’ վ ա ր ո ւթ յա ն

ուղա ր կե լո ւց

առաջ,

ա յն բանից հետ ո,

երբ

ես>

! մ ե կո ւս ա ր ա ն ի ց ա զ ա տ վե լո վ հա սցրեցի վե ր ա կա ց ո ւ Ս>ե.րսթո~նի մ ռ ո ւթ ի ն , ի մ քաշը ո ւթ սո ւն ին ը ֆ ունտ էր։ Ո մ ա ն ք չեն հ ա ս կ ա ն ո ւմ , թ ե ինչից են մա ր դիկ դառն ո ւմ ՛ դաժան։

Ոանտապետ

Ա զերթոնը

դաժան

մա ր դ

էր։

Եվ նա-

դաժան դարձրեց նաև ի ն ձ , ու ի մ դ ա ժ ա ն ո ւթ յո ւն ը իր հ ե ր թ ի ն , ազդեց նրա վ ր ա ,

և բանտ ա պետ ի դա ժ ա ն ո ւթ յո ւն ն ա վ ե լա ց ա վ г

Р ա յց և ա յն պ ես նրան չհաջողվեց ի ն ձ սպ ա ն ել։

Վերակացուի,

ք թ ի ն բ ռ ո ւն ց ք ո վ հա ս ց ն ե լո ւ պ ա տ ճա ռով ի ն ձ կախաղան հ ա ­ ն ե լո ւ հա մա ր

անհրաժեշտ

էին

օրենսգրքի հատուկ մի հո դվ ա ծ, տա վոր

և ն ե ր ո ղ ա մ տ ո ւթ յո ւն ի ց

Կ ա լի ֆ ո ր ն ի ա յի

նահանգի

կախաղան հանող մ ի դա ­ զուրկ

նահա նգա պետ։

Ոա յց

մինչև շունչս փչելն էլ ես կ պ ն դ ե մ , որ ա յդ վերա կա ցուն ա ր­ յ ո ւն ա հ ո ս ո ւ թ յա մ բ տառապող ժա մա նա կ ես կ ի ս ա կ ո ւյր ,

արտակարգ

եր երուն,

ք ի թ ո ւն ե ր ։

ոտքերիս

Ա յն

վրտ հազիվ

կանգնող մ ի կմա խ ք էի։ Ե րբեմն ս կ ս ո ւմ ե մ կ ա ս կ ա ծ ե ր մ ի ՞ թե ի մ բ ռ ո ւն ց ք ի հարվա ծից հնարա վոր էր, որ ա յդ վ ե ր ա կ ա ­ ց ո ւի ք թ ի ց ա րյուն գար։ Իհարկե, նա իր

ց ո ւց մ ո ւն ք ը տվեց

որպես վկա ե ր դ վ ելո ւց հետ ո ։ Սա յց ես բա նտ ա պանների ե մ ճ ա ն ա չ ո ւմ , որոնք ե ր դ վ ելո ւց հետո մա րդկա նց վրա ծա նրա ց­ ն ո ւմ են է լ ա վ ելի զարհուրելի մե ղ ա դ ր ա ն ք ն եր ։ Էդ Մ ո ր ելն

ա ն հ ա մ բ ե ր ո ւթ յա մ բ

ո ւզ ո ւմ

էր ի մ ա ն ա լ,

թե

ա ր դ յո ՞ք հաջողվել է ի մ փ ո ր ձը ։ Ս ա յց ՝ հենց նոր էր նա սկսել թ ր խ կ ա ց ն ե լ,

երբ ա յդ

վերակացու Սմիթը

օրը

մեր

պահանջեց,

մ ի ջ ա ն ց ք ո ւմ

հերթա պ ա հող

որ վերջ տանք թ ր խ կո ց ն ե-

ր ի ն։ — Ոչինչ, էդ, — որպես պատասխան թրխ կա ցրի ե ս ։ — Դո։ և Ջեկը լո ւռ

նստ եք,

իսկ

ես

կ պ ա տ մ ե մ ։ Ս մ ի թ ը չի

կարող

ձեզ խ ա ն գ ա ր ել, որ լ ս ե ք , ի սկ ի ն ձ , որ թ ր խ կ ա ց ն ե մ ։ Նրանք արդեն արել են ա յն ա մ ե ն ը , ինչ կարող էին, իսկ

ես

դեռ

ողջ ե մ ։ —

Ա նմիջապ ես վերջ տուր, Սթեն կինդ, — մի ջա ն ցք ի ց, ո րՒ

վրա բ ա ց վ ո ւ մ էին մ ե ր խ ցիկների դռ ները, բ ղա վեց Ս մ ի թ ը ։ Ս մ ի թ ը չափազանց մ ռ ա յ լ ա ն ձ ն ա վ ո ր ո ւթ յո ւն էր, մե ր բ ո ­ լո ր բանտա պանների մեջ ամենա դա ժա նն

ու

վ ր ի ժ ա ռ ո ւն ։

Մ ե ն ք հաճախ ենք փ որձել գո ւշա կե լ, թե ինչն է պ ա տճառը. 181

կռվարա ր

կ ի ՞ն ը ,

թե"

ստ ա մ ո ք ս ի

քր ո նի կ

ա ն մ ա ր ս ող ո լ-

թ չ ս ւն ը ։ Ես շա րունակեցի թ ր խ կ ա ց ն ե լ, և նա մ ո տ ե ն ա լո վ ց ա ն ց ա ֊ պատ դռանը, սպանիչ հ ա յա ց ք ո վ վրաս ն ա յե ց ։ — Զեզ ա սա ցի' վերջ տ ուր, — բ ղա վեց նա։ — Շատ ե մ ց ա վ ո ւ մ , — պա տասխանեցի

ես

ամենակիրթ

տ ոնով, — բ ա յց ա յն պ ի սի կանխ ա զգա ցում ո ւն ե մ , որ պետք է թ ր խ կ ա ց ն ե մ ։ Եվ. . . ը " ը * . . . անհա մեստ կ թ վ ա ,

եթե դա ի մ

կո Ղմ Ւց

չափազանց

ապա կուզեն աչի գ իտ ենա լ, թե ա յս կա-

պ ա կ ց ո ւթ յա մ բ դուք ի ՞ն չ եք մտ ա դիր ա ն ել։ — Կ ա րծում ե մ . . . — ուզեց բ ղա վել նա, բ ա յց լո֊եց, ա պ ա ց ո ւց ե լո վ ,

որ գ լխ ո ւմ մ ի մտ քի ց ա վելի ոչինչ չի տ ե ղա վ որ ­

վ ում։ —

Ա յո ՜,

այո , — ջանացի

խ րախ ուսել

նրան։ — Ւ՞նչ

եք

մտ ադիր ա ն ե լո ւ։ Շատ կ ո ւզ ե ն ա յի գիտ ենալ։ — Ես հիմա

կ հ ր ա վ ի ր եմ շ ե ֆ ի ն , — ասաց

նա

բավակա­

նին անվստահ երա նգով։ — Օ ՜հ,

աստծո ս ի ր ո ւ յն , հ ր ա վ ի ր եց ե ք։

Մ եր բանտապետ

Ա զերթոնը շա տ հ ա մ ա կր ելի մա րդ է։ նա ազնվացնող ա զ ­ դե ց ո ւթ յա ն պ ա յծ ա ռ մ ի օրինակ է, որն աստիճա նա բար ն ե ր ­ թ ա փ ա ն ց ո ւմ է մե ր բա ն տ ը ։ Հր ա վ իրեցեք նրան հնարավո րին չափ շուտ։ Ես ո ւզ ո ւմ եմ ձեր դ ե մ բ ո ղ ո ք ե լ։ — Եմ դ ե ՞ մ ։ ֊

Ա յ ո ' , հատկապես ձեր դ ե մ ։ Դուք ձեզ թ ո ւ յ լ եք տալիս

բա վա կա նին

անքա ղա քա վա րի

և

ն ո ւյն ի ս կ

կոպիտ

ձևով

խանգարել ի մ զ րույց ը ա յս տարօրինակ տան մ յ ո ւ ս բ ն ա կ ի չ­ ների հե տ։ Եվ հա յտ ն վ եց բանտապետ

Ա զ ե ր թ ո ն ը ։ Փականը

դղրդաց

■ և շեֆը խ ուժեց ի մ խ ց ի կ ը Р այ ց ես ի ն ձ զ գ ում էի լ ի ա կ ա ­ տար

ա ն վ տ ա ն գ ութ յա ն

կարող

էր։

Ա յժ մ

ես

մ ե ջ։

Նա արել էր

նրա ի շխ ա ն ո ւթ յո ւն ի ց

ա յն

ամենը,

դուրս

ինչ

էի։

— Ես քեզ սովահար կ ա ն ե մ , — սպառնա ց նա։ — Ենչպես

որ

դեն վա ր ժվե լ եմ վս ո ստ ո վ ա ն ո ւմ

եմ,

կ ա մ ե ն ա ք , — պատասխա նեցի դրան։

չափազանց

լի ք ի ն դ ա ր ձ յա լ վ ա ր ժ վ ե լը ։

182

Տա սը

օր ես ոչինչ չ ե մ տխուր

զ բ ա ղմ ո ւն ք

ե ս ։— Ար­ կ ե ր ե լ,

և

է ո ւտ ե ­

— Դու դեռ Ա պ ա ռնո՞ւմ ե ս ։ Ո ւզ ո ւմ ես հ ա ց ա դ ո ՞ւլ հ ա յ> տարալյե լ։ — Ն երեց եք,

խ ն դ ր ե մ , — չտ եսնվա ծ

բ ա ր ե կ ր թ ո ւթ յա մ բ

պատասխանեցի ե ս ։ — Ա յդ առաջա ր կ ո ւթ յո ւն ր դուք ա ր ե ցի ք է ոչ թե ե ս ։ Տա րի եղ եք, ձեր կ յա ն ք ո ւմ գոնե մ ի անգա մ դ ա ֊ տել

տ ր ա մա բ ա ն ո ր են ։

Հա վա տ ա ցե ք,

տրամաբանության*

ն կ ա տ մ ա մ բ ձեր արհա մա րհա նքը ինձ ա ռա վ ել տառապանք է պ ա տ ճ ա ռ ո ւմ , քան ձեր հորինած բ ոլոր տանջանքները։ Վերջ տ ա լո ՞ւ ես թ ր խ կ ա ց ն ե լո ւն ,

թ ե ՞ ոչ, — հարցրեց։

բա ն տ ա պ ետ ը։ — Ո չ ։ Խ նդրում ե մ ներեք ձեզ պա տ ճա ռա ծ ան հան գը и ֊■ տ ո ւթ յ ա ն հ ա մ ա ր , բ ա յց թր խ կ ա ց ն ե լո ւ մի ա յն պ ի սի անհաղ­ թ ա հա ր ելի ց ա ն կ ո ւթ յո ւն ո ւ ն ե մ , որ*,+ —

Ես ք եզ անմիջապես զսպաշապիկ

կ հ ա գ ց ն ե մ , — ընդ*-

հատեց նա ի ն ձ ։ — Հ ա գց րեք, խ նդր ո ւմ ե մ ։ Ես պ ա շտում ե մ զսպաշապի­ կ ը ։ Զսպաշապիկի մեջ ի ն ձ զ գ ո ւմ ե մ

օ ր որ ո ց ո ւմ

պ ա ռկա ծ*

մա նկան պ ե ս։ Զսպաշապիկի մեջ ես գ ի ր ա ն ո ւմ ե մ ։ ն ա յե ց ե ք * ձ ե ռ ք ի ս ։ — Ես թևքս վեր քաշեցի ու նրան ց ո ւյց տվեցի պ ա ր անի պես բա րա կ մ կ ա ն ն ե ր ս ։ — Դարբնի մկա ն նե ր շեֆ։

Խ նդ րո ւմ ե մ , ձ ե ր

բ ա ր յա ց ա կ ա մ

են, չ է ՞,

Հ ա յա ց ք ը նետ եք ի մ ՞

լա յ ն կրծքա վա նդա կի վր ա ։ Սենդոուն պ ե տ ք է շատ աչալուրջ* լի ն ի , ա յլա պ ե ս ստ իպ վա ծ հրաժեշտ կտա չե մ պ ի ո ն ի իր կ ո չ ­ մա նը։

Իսկ հապա

որովա * յ ն ս . +* Գ ի տ ե ՞ք ի ն չ,

բ ա ր ե կ ա մ и r,

ա յստ եղ ես ա յն պ ես ե մ վրա ե կ ե լ, որ ուղղակի ա ն հա րմա ր է։ Տ ե ս ե ք , որ ձեզ չմեղա դր են բա նտ ա ր կյա լն ե րի ն չափից դուրս կե ր ա կ ր ե լո ւ հ ա ր ց ո ւմ ։

ԶգոՎ աց ե ք ,

շեֆ,

որ

հանկա րծ

ձեր,

անձի դ ե մ չգրգռեք հա րկա տ ուներին։ —

Թ րխ կա ց նելուն

վերջ

տ ա լո ՞ւ

ես ,

թե՞

ոչ, — որ ո ­

տաց նա։ — Ո չ ։ Շ ն ո ր հ ա կ ա լո ւթ յո ւն ձեր բ ա ր ո ւթ յա ն և ց ա վ ա կ ց ո ւ­ թ յա ն հա մ ա ր , սա կա յն խ ո հ ե մ մ տ ո ր ո ւմ ն ե ր ի ց հետո ես ա յ ն ­ պիսի եզ ր ա կ ա ց ությա ն հա նգեցի, որ զ րույց ս պետք է շա րու­ ն ա կ ե մ թր խ կ ա ց ն ե լո ւ մ ի ջո ց ո վ ։ Նա մոտ մ ե կ րոպե լուէւ ն ա յե ց ի ն ձ , և ապա անօգնական նա տ ա ղո ւթ յա ն մեջ ք ա յլե ց դեպի դ ո ւռ ը ։ 183.

--- Ներեցեք, մ ի հարց է ս . . . — Ի՞նչ կ ա , — հարցրեց նա առանց շրջվելու։ —

ձի մա ի ՞ն չ եք մտ ա դիր ձ ե ռ ն ա ր կ ե լ։

Ա զերթոնի •այսօր չ ե մ

դեմքն

ա յն պ ես

դա դա ր ո ւմ

շա ռա գո ւն եր ,

զ ա ր մ ա ն ա լո ւց ,

թե

որ

ես մինչև

ինչպ ես

պա տա­

հ ե ց , որ նա տեղնուտեղը կա թ վա ծա հա ր չե ղ ա վ ։ Բանտապետի խ ա յտ ա ռ ա կ նահանջից հետո ես ժա մ ե ր ո վ թրխ կա ցրի

և ընկերներիս

պ ա տ մեցի ի մ

պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը ։ Բա յց մ ի ա յն

գէջերը։

ա րկա ծների

երբ

ողջ

հեր թ ա պ ա հ ո ւ­

թ յո ւ ն ն ստանձներ Խծուծ Ջ ո ն ս ը և ըստ իր ս ո վ ո ր ո ւթ յա ն ու հակառա կ բ ո լո ր կանոնների սկսեց ննջել, Մ ո ր ե լն ու Օպենհ ե յմ ե ր ը ինձ

պ ա տ ա սխ ա նելու

— ^ առա նցանքի մեջ

հ ն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յո ւն

Ունեցան։

ես ե ղ ե լ, — թրխ կա ցրեց

Օ պ ե ն հ ե յ֊

մ ե ր ը իր ա ռ ա ր կ ո ւթ յո ւն չը նդունող ե զ ր ա կ ա ց ո ւթ յո ւն ը ։ Ա յո,

մտ ա ծեց ի ե ս ։

երազները

ս տ ե ղ ծ վ ո ւմ

Մեր են

զ ա ռ ա ն ցա ն քը ,

ա յն

ինչպ ես և մ ե ր

ա մ ե ն ի ց , \}նչ մ ե ն ք

ա պ ր ո ւմ

ենք արթուն վ ի ճ ա կ ո ւ մ ։ — Տարիներ առաջ,

իմ

գիշերային թ ա փ ա ռ ո ւմ ն ե ր ի

ժա-

մ ա ն ա կ , մի ա նգա մ ես մի ք ի չ ա վելի խ մ ե ց ի , ֊ ֊ շա րունակեց Օ պ ե ն հ ե յմ ե ր ր , — և ա յն պ ի սի բա ներ տ եսա , որ դու քո պ ա տ ֊ մ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ո վ ինձ չես

զարմացնի։

Կարծում ե մ ,

որ բ ո լոր

վեպ հորինողները հենց ա յդպ ե ս էլ վ ա ր վ ո ւ մ են* փ ա ռա վ ո ­ րապ ես խ մ ո ւ մ են ու եր և ա կ ա յո ւթ յա ն ն ա զ ա տ ո ւթ յո ւն տ ա լի ս։ P այ ց էդ Մ ո ր ե լը , որ ապրել էր ն ո ւյն ը , ինչ

ես, թ ե և ա յլ

ճա ն ա պ ա ր հո վ, հավատաց ի մ պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ը ։ նա ա սա ց, որ երբ իր

մե ռ յա լ

մարմինը

գ տ ն վ ո ւմ

էր

զսպաշապիկի

իսկ ոգին անցել էր բանտի պատերից ա ւ ն կ ո ղ մ ,

մեջ,

թափա­

ռ ո ւմ ն ե ր ի ժա մանակ միշտ էլ մ ն ա ց ե լ է էդ Մ ո ր ե լ ը ։ Նա ե ր բ եք չի վերա պ րել իր վ ա ղ եմ ի կ ե ր պ ա ր ա վ ո ր ո ւմ ն ե ր ը ։ Մ ա ր մ ­ նական թ ա ղ ա ն թ ի ց

ա զա տա գրված նրա

ոգին

թափառել

է

ն եր կ ա յի շր ջա նա կներում։ Մ ո ք ե լն ա ս ա ց , որ ճիշտ ա յ ն պ ե ս * ինչպես լ ք ե լ է ի ր մ ա ր մ ի ն ն

ո ւ,

կողքից

ն ա յե լո վ ,

զսպաշապիկ հագած ու մե կ ո ւս ա ր ա ն ի քարե

տեսել է

հա տակին րն*

կ ած մ ա ր մ ի ն ը , ա յդպ ե ս էլ դուրս է եկել բա ն տ ի ց , տ եղափոխ ­ վ ե լ ժա մա ն ա կա կի ց Ս ա ն -Ֆ ր ա ն ց ի ս կ ո ա յնտ եղ 184

և տեսել է, թ ե ինչ է

կ ա տ ա ր վ ո ւմ ։ նա եր կո ւ ա նգա մ ա յ ց ե լ ե լ է մ ո ր ը , և ե ր *

В!:՛ կ ո ւ ա ն գ ա մ էլ տ ե սել է նրան ք ն ա ծ վ ի ճ ա կ ո ւ մ ։ P tu jg ա յղ թա~ Щ; փ ա ռո ւմն եր ի ժա մ ա ն ա կ ,

ասաց Մ ո ր ե լր ,

| . ն յո ւթ ա կ ա ն

աշխարհի

jji- ո ւն ե ն ա լո ւց ։

Նա չի կա րողա ցել բ ա ց ել

I

որևէ

ա ռ ա ր կա յի

նա զ ր կվա ծ է ե ղ ե լ վրա կա մ

ի շ խ ա ն ո ւթ յո ւև փ ա կել

դ ո ւռ ը ,

որևէ առարկա շա րժել տ եղից, ա ղ մ կ ե լ, մի խ ո ս ք ո վ , ա յս կ ա մ

'■ ‘՚ ա յն

կերպ հա յտ նի

կ ո ղ մ ի ց էլ, չի

դարձնել ի ր

ն ե ր կ ա յո ւ թ յո ւն ը ։

Եվ մ յ ո ւ ս

ն յո ւթ ա կա ն աշխարհը իր հերթին իշխանություն-

ունե ցե լ նրա վ ր ա ։

Նրա հա մ ա ր խ ոչընդոտ չեն հա ն դի ­

սա ցել ոչ փակ դռները և ոչ էլ պա տ երը։ Ա յն է ո ւ թ յո ւ ն ը , ա յն • $ իրա կա ն գ ո յա վ ի ճ ա կ ը , որ ո ւն ե ց ե լ է նա, ի ր են ի ց ներկա յ ա ց գ ր ե լ է ոգի, մ ի տ ք , և ո'չ ա վ ե լի ն ։ ji;

-

ՄՈ րս տնից մի

թ ա ղ ա մ ա ս ա յն

ք գտնվող նպա րա վա ճա ռի

խ ա ն ութ ը

կողմ,

անցել էր

ա ն կյունում մեկ

ուրիշի-

յ ձ ե ռ ք ը , — հա յտ նեց նա մ ե զ ։ — Ես գուշակեցի ա յդ , քա նի որ \ ց ո ւցա նա կը փոխ վա ծ էր։ Մ ի ա յն կես տարի անց ին ձ հաջող֊ I 4.ЬЭ ն ա մա կ գրել մ ո ր ս ու I մ ա յր ս

հա րցնել

պա տա սխ ա նեց, որ ա յո ,

կրպակի

կրպակն

մա սին։

անցել

Եվ

է ուրիշխ

ք* ձ ե ռ ք ը ։ I*

— Ւսկ դու կ ա ր դ ա ց ի ՞ր , թ ե ինչ էր գրված

ցուցանակի-

՝■ ■վ ր ա , — հարցրեց Ջեկ Օ պ ե ն հ ե յմ երր։ — Ւհարկե , — պատասխանեց

Մ ո ր ե լր ։ — Ա յլա պ ե ս

որ՝֊

տ ե ղի ՞ց կարող էի ի մ ա ն ա լ։ — Լա վ, — որպես պատասխան

թ րխ կա ցրեց

կասկածա֊

մի տ Օ պ ե ն հ ե յմ ե ր ր ։ — Դու հ ե շ տ ո ւթ յա մ բ կարող ես ա պ ա ց ո ւ­ ցել,

որ չես

խ ա բում։

Երբ

ա յստ եղ

մա րդա վա րի վե ր ա կա ց ո ւն եր ի ց

մ ե կն

հեր թ ա պ ա հելիս ու

մեկը,

լի ն ի

ով թ ո ւ յ լ

է

տալիս գեթ մ ի հ ա յա ց ք ո վ ն ա յե լ լր ա գ ր ի ն , դու ստ իպ իր, որ քեզ զսպաշապիկ հա գցնեն, ի սկ հետո

դուրս եկ մ ա ր մ ն ի ց դ

ու մ ե կ ն ի ր մ ե ր հինա վուրց Ֆ ր ի ս կ ո ն ։ Գիշերվա ժա մը ե ր կ ո ւ­ սին կ ա մ երեքին գնա Շ ո ւկ ա յի հրապարակի և Երրորդ փ ո ղո ­ ցի

ա ն կ յո ւն ը ։

լր ա գ ր եր ի

Ա յդ

առաջին

ժա մանակ

ս տ ա ց վ ո ւմ

մ ա մ ո ւ լն ե ր ը ։

Եկար դաս

են ա ռա վոտ յա ն վերջին

լո ւր ե ր ը

ի սկ հետ ո , առանց ժա մանակ կ ո ր ց ն ե լո ւ, կվերադա ռնաս ա յ ս ­ տեղ,

Ս ե ն - £ վ ե ն տ ի ն , քանի

դեռ բ ո ւքս ի ր ը թ ա ր մ լր ա գ ր ե ր ո վ

չի անցել ն եղո ւց ը, և կպ ա տ մես այն ա մ ե ն ը , ինչ կարդա ցել ե ս ։ Հետո մ ե ն ք

կսպ ա սե նք ,

մ ի ն չև որ

մեր

վերակացուն-

՛ա ռ ա վ ո տ յա ն լրա գրերը բ ե ր ի ։ Եվ եթե

լ ր ա գ ր ո ւմ

ի սկա պ ես

կկարդանք ա յ ն , ինչ դու մե զ պ ա տ մա ծ կ լի ն ե ս , ես քո ամեն մ ի խ ոսքին կհա վա տ ա մ։ Դա ա յն քա ն էլ վատ ս տ ո ւգ ո ւմ չէր։ մ ա ձ ա յն ե լ

Օ պ ենհեյմերի հետ ,

բ ո լո ր ո վ ի ն

անհերքելի

ի ն քը

կ լի ն ե ր ։

Ես չէի կարող չ հ ա ֊

որ նմա նօրինա կ Մ ո ր ե լը

երբևէ ա ն պ ա յմ ա ն ա յդ բանը

ա պ ա ց ո ւյց ը

պա տասխա նեց,

կա ն ի , թա19

որ

քանի որ

մ ա ր մ ն ի ց ա նջա տվելու պ րոցեսը ծա յրա հեղորեն ծանր է նրա հ ա մ ա ր , ապա կհա մա ր ձ ա կվ ի ա յդ ո ւղ և ո ր ո ւթ յո ւն ը կա տարել *միայն ա յն դ ե պ ք ո ւ մ , երբ ա յլև ս չկարողանա կրել զսպ աշա ֊ պիկի պ ա տճառա ծ տ ա ռա պ ա նքները։ — Р ո նմանների հետ միշտ ա յդ պ ե ս

է լի ն ո ւմ ,

գործով

որևէ բան չեք կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ ա պ ա ց ո ւց ե լ, — պնդեց Օ պ են հեյ֊ մ ե ր ը ։ — Մ ա յր ս հ ա վ ա տ ո ւմ էր ոգիների։ Երբ երեխա էի, նա միշտ ոգիներ էր տ ե ս ն ո ւմ , զ ր ո ւց ո ւմ էր նրանց հետ և ն ո ւ յ ­ նիսկ խ որհուրդներ որևէ բան

ս տ ա ն ո ւմ ։

ապ ա ցուցել

Իսկ

գո ր ծն ա կա նո ւմ նրանք

չէին կ ա ր ո ղ ա ն ո ւմ ։

Ոգիները

երբեք

չէին հ ո ւշ ո ւմ , թ ե մ ե ր ծերուկը որտեղ կարող էր մի աշխատանք սա ր ել, կ ա մ ո սկեբեր ավազ գտնել, կ ա մ չինական վ ի ­ ճակախաղի ա մ ե ն ա մ ե ծ խ ա ղ ա ր կ ո ւթ յա ն նի։ Ոչ, ա մբողջ կ յա ն ք ո ւմ ս

նման

մո ր ս

տեսակի

սե նք ,

հ ա յտ ն ո ւմ էին ա մ են

ո'ր համա րը

բան չի եղ ե լ։

կընկ-

Ոգիները

հ ի մ ա ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ,

ա-

որ մե ր ծերուկի հ ո ր եղ բա յրը տ ա ռ ա պ ո ւմ է խ պ ի պ ո վ ,

կ ա մ , որ նրանց պապիկը մ ե ռ ե լ է թ ո ք ա խ տ ի ց , կ ա մ , որ չորս ա մ իս անց մ ե ն ք դուրս կգանք բ ն ա կա րա ն ից , իսկ ա յս վ ե ր ֊ ջինը հուշելը շատ հասարակ բան էր, մ ե ն ք ախր տարվա մեջ մ ո տ վեց ա նգա մ բնակա րա նից բնակարան էինք տ եղափոխ ­ վում ։ Եթե Օ պ ենհեյմերը Լավ կ ր թ ո ւթ յո ւն ստ ա նա լու հնարա վոր ո ւ թ յո ւ ն ունե ցա ծ լի ն ե ր , ապա երևի կդառնար մի նոր Մ ա ֊ րինետտի կ ա մ Հ ե կ կ ե լ։ Նա արտակարգ գործնական ու լր ջ ա • խոհ

մա ր դ

էր,

ը ն դ ո ւն ո ւ մ

էր մ ի ա յ ն

անհերքելի

փ ա ստ ե­

րը և ուներ չափազանց խ ե լա մ ի տ , սա կա յն ե ր կա թ յա տ ր ա ­ մ ա բ ա ն ո ւթ յո ւ ն ։

({Ա պ ա ցուցեք» , — ա յսպ իս ի ն

նա կան պահանջը,

որ նա

ն ե ր կ ա յա ց ն ո ւմ էր

էր նրա բ ո լո ր ի ն ։

հիմ֊ Նա

ոչնչի) բա ցա րձա կա պ ես ոչնչի հավատ չէր ը ն ծ ա յ ո ւ մ ։ Հ ա տ ֊

կապես նրա բ ն ա վ ո ր ո ւթ յա ն ա յս գիծը նկատի ուներ Մորելը> երբ առաջին ա նգա մ հաղորդակից դարձրեց ինձ իր գաղտ­ նիքին ։ Որևէ բանի հավատ չ ը ն ծ ա յե լո ւ ա ն ը ն դ ո ւն ա կ ո ւթ յո ւն ն ■ էր խանգարել

Օ պ ենհեյմերին

զսպաշապիկի

մեջ

«փոքր

մենա խ ցի

կ յա ն ք ը

մ ա հ վ ա ն )) հ ա ռ ն ելո ւ հա մ ա ր ։ Ինչպես

տ ե ս ն ո ւմ

ես,

ի մ ընթերցող,

ա յնքա ն էլ անհուսա լի կերպ ով տխուր չէ։ Երեք հո գ ի , ո ր ո ն ք օժտված են ա յնպ իսի ի ն տ ե լե կ տ ո վ , ինչպ ես մ ե ն ք , ժ ա մ ա ն ա ­ կը

հետ աքրքիր

դա ր ձ ն ելո ւ

և կա ր ճ ե լո ւ

համար,

կարող

են

զբ ա ղմ ո ւն ք ո ւն ե ն ա լ։ Հա վա նա բա ր մեզա ն ից յո ւր ա ք ա ն չյո ւր ը օ գ նո ւմ էր մ յո ւ ս ն ե ր ի ն , որպեսզի չգժ վեն , թեև պետք է ա ս ե մ , որ նախքան հարևան խ ց ո ւմ մերը

մ ե կ ո ւս ա ր ա ն ո ւմ

հինգ

Մ ո ր ելի տարի

հ ա յտ ն վ ե լը ,

Օպենհեյ-

ա ն ց կա ց ն ելով ,

ա յն ո ւ ա ­

մ ե ն ա յն ի վ չի խ ե ն թ ա ց ե լ։ Ոա յց զգուշացեք մ յ ո ւ ս

ծ ա յր ա հ ե ղ ո ւթ յա ն մեջ ընկնելուց*

սխալ կլիներ կ ա ր ծ ել, որ մե կո ւս ա ր ա ն ի մ ե ր կյա ն ք ը իր տ ե­ սակի մեջ հոգեկան վ ա յե լք ն ե ր ի խրախճան էր և բ ա ղ կ ա ց ա ծ՜ էր վեհ մտ քե րի ու փիլիս ո փա յ ա կան հափշտակող հ ա յտ ն ա ­ դործումների փ ոխ ա ն ա կո ւմն եր ի ց ։ Մ ենք դաժանոր են ու անընդհատ ֆ իզիկա պ ես տանջվում էինք։ Մ եր բանտա պանները ( ք ո հա վ ա տ ա ր ի մ շները, ս ի ր ելի ք ա ղ ք են ի J կոպիտ ա նասուններ է ի ն ։ Ա պ ր ո ւմ էինք կեղտի ու

( գարշահո տ ո ւթ յա ն բա ցա րձա կա պ ես

մեջ։

Ո ւտ ո ւմ