nr 108 (59) wrzesień-październik 2021 r.
EDUKACJA POMORSKA
Słowo i obraz – picture book na lekcjach wychowawczych Sylwia Kilanowska-Męczykowska, nauczyciel konsultant CEN ds. języka polskiego i pracy z uczniem z doświadczeniem migracji Słowa mówią nam to, czego nie pokazują obrazy, zaś obrazy pokazują to, czego słowa nie mówią… Perry Nodelman
Miniony rok szkolny pokazał nam dobitnie, że rolą szkoły nie jest wyłącznie przekazywanie wiedzy, ale także kształcenie kompetencji społecznych. Rzeczywistość pandemii pobudziła nauczycieli do działań, których celem był rozwój umiejętności uczniów w zakresie rozpoznawania i nazywania własnych emocji oraz zrozumienia roli relacji międzyludzkich. Literatura, film, fotografia i malarstwo stawały się punktem wyjścia do rozmów o uczuciach, ale kluczem, który otwierał wiele moich spotkań z nauczycielami, był picture book. Czym jest picture book? Książka obrazkowa, picturebook, picture book… to różnorodne nazwy dotyczące tego samego zjawiska. Jak pisze dr hab. Małgorzata Cackowska w pierwszej tego typu zbiorowej publikacji dotyczącej książek obrazkowych: Pośród badaczy zasadniczo istnieje zgoda w spawie pojmowania książki obrazkowej jako tej, która jest złożona z dwu sposobów przedstawiania, dwu reprezentacji – obrazów i słów – stanowiących jeden tekst kulturowy1. Różnice w definiowaniu tkwią w przyznawaniu dominującej roli to historii/narracji, to obrazowi. Nie ulega jednak wątpliwości, że potencjał książki obrazkowej tkwi w dynamicznej relacji obu tych modalności na rzecz całości dzieła. Iwona Chmielewska – znana na świecie ilustratorka, trzykrotnie uhonorowana nagrodą Bolonia Ragazzi Award przyznawaną przez Międzynarodowe Targi Książki w Bolonii, największe i najważniejsze na świecie targi książki dla dzieci i młodzieży – tak mówi o definicji książki obrazkowej w rozmowie z Elżbietą Kruszyńską2: Jestem zwolenniczką terminu picture book, choć niezręcznie brzmi jego tłumaczenie: „książka obrazkowa”. Uważam, że określenie „książka obrazkowa” infantylizuje gatunek, sugerując, iż jest to książka z obrazkami, książka, do której dołączone są ilustracje jako ozdobniki.
Iwona Chmielewska w rozmowie z Agnieszką Sowińską wprowadza kategorię słowobrazu, podkreślającą dialog równych sobie i wzajemnie inspirujących obszarów. Picture book nie jest zatem książką z obrazkami przeznaczoną tylko dla młodego czytelnika, co podkreśla Elżbieta Kruszyńska: Jest to książka ikonolingwistyczna, w której tekst i obraz pełnią zwykle równorzędną rolę. Czasem wiodącą funkcję pełni obraz, zaś krótki, parozdaniowy tekst jest właściwie pretekstem do zbudowania sobie na kanwie obrazu opowieści. Tekst nie może być zbyt „pokazujący” 3. O mocy picture booków Książki obrazkowe kryją w sobie ogromny potencjał. Mają zdolność zabierania nas w inne światy. Otwieramy książkę i dajemy się jej porwać. Wzruszamy się i śmiejemy. Ponadto książki te mogą stać się punktem wyjścia do cennych lekcji życia. Sięgamy po nie, gdy czujemy się przygnębieni czy mamy przed sobą poważne decyzje. W działaniach wychowawczych picture booki dają przestrzeń na zadawanie pytań fundamentalnych, na które nie ma łatwych odpowiedzi. Tylko pozornie historie w nich utrwalone wydają się infantylne. W rzeczywistości każde słowo i każde muśnięcie pędzlem prowadzą nas w stronę wieloznacznej metafory, której interpreta-
1 Książka obrazkowa. Wprowadzenie, red. M.Cackowska, H.Dymel-Trzebiatowska, J.Szyłak, Poznań 2017, s. 11. 2 Elżbieta Kruszyńska, Picture book [w:] „Polonistyka”, 3/2011, s.59. 3 Elżbieta Kruszyńska, Książka obrazkowa i jej rola w rozwoju dzieci – wprowadzenie w problematykę [w:] „Warmińsko-Mazurski
Kwartalnik Naukowy. Nauki Społeczne”, 3/2012, s.187.
9
