Gwiżdże kaszubskie Chcecie widzieć gwiazdkę? – z wizytą w Szkole Podstawowej w Kowalach

Anna Flis Kultura regionalna jest naturalną częścią składową kultury narodowej, jest to zespół dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad występujących na pewnym regionie zamieszkiwanym przez dany naród.

Spotkanie z Gwiżdżami jest próbą propagowania kaszubskiej tradycji w celu uchronienia od zapomnienia naszego regionalnego dziedzictwa. Większość uczniów nie znała tego zwyczaju i z wielkim zaciekawieniem odbierała zarówno wystawę, jak i mini przedstawienie przybliżające obrzęd, odbywające się podczas lekcji plastyki. Na wystawie prezentowanej na szkolnym korytarzu umieściłam rekwizyty dla kolędników: larwy i maszkary, a także szopkę bożonarodzeniową z liści kukurydzy i ze słomy, którą samodzielnie wykonałam. Całość została okraszona kolędami i pastorałkami, które przygotowała Marzena Krasowska. Przez tydzień przebierałyśmy się za kolędników i straszyłyśmy na szkolnych korytarzach. Chciałam w ten sposób nawiązać do kaszubskich tradycji chodzenia z szopką i do Gwiżdży, którzy już od adwentu odwiedzali domostwa. Adwent był czasem odpoczynku po jesiennych pracach polowych oraz budowaniem relacji międzyludzkich – w długie jesienne wieczory całe rodziny i sąsiedzi spotykali się, aby rozmawiać, śpiewać i wspólnie wykonywać takie prace, jak: przędzenie, darcie pierza, łuskanie fasoli, tkanie czy przygotowanie unikatowych ozdób świątecznych ze słomy i sitowia… Był to czas przepełniony magią oraz symbolizmem.

Czas szczodrych godów to pora kolędowania. Uważano, że gość w dom, to Bóg w dom. Orszak przebierańców był chętnie przyjmowany, ponieważ nieśli ze sobą dobre życzenia: zdrowia, szczęścia, pomyślności, które były najlepszym prezentem dla domowników, ale trzeba było odwdzięczyć się za to – zapłatą lub podarunkami. Scenariusze są różne w zależności od regionu i bywają zmieniane co roku. Jest to opowieść o dawnych rdzennych tradycjach. Skład grupy kolędniczej jest różny, ale najczęściej występują:

Fot. Archiwum szkolne

Fot. Archiwum szkolne

Gwiazdor – szedł na przedzie, niosąc drewnianą gwiazdę jako symbol gwiazdy betlejemskiej. Przepytywał dzieci z pacierza i sprawdzał, czy były grzeczne – takim rozdawał cukierki. Niegrzeczne dzieci straszył rózgą. Konik z ułanem – symbolizował zdrowie i urodzaj. Odgrywał harce, radosny galop i parskał. Koza – symbolizowała urodzaj. Tupała, skakała i bodła domowników, becząc przy tym głośno i domagając się datków (bee, bee, bee, koza jeść chce), straszyła rogami. Bocian – symbolizował rychłe przyjście wiosny i zwiastował dzieci w domu gospodarza. Podszczypywał dziobem dziewczęta za nogi (kle, kle, kle, jaka dziewczyna mnie chce?), był psotnikiem i wyjadał z garnków. Niedźwiedź – symbol witalności, siły i zdrowia. Był prowadzony na sznurku i straszył dzieci. Dziad z babą – symbolizują biedę i nieporadność życiową. Kłócą się ze sobą, niezgrabnie tańczą. Baba zbiera do koszyka świąteczne smakołyki. Kominiarz – symbolizował powodzenie, każdy chciał złapać go za guzik. Smarował dziewczęta sadzą, sprawdzał komin, porządki i wygarniał popiół z pieca. Za to oczekiwał zapłaty lub poczęstunku. Diabeł – psotny purtk. Kłuł widłami domowników, zjadał smakołyki i bałaganił. Śmierć – symbolizuje przemijalność życia. Straszyła kosą. Żyd – oferuje zajęczą skórkę lub zachwala i próbuje sprzedać maszkary gospodarzowi. Podczas zajęć uczniowie rysowali przebierańców lub wykonywali kukiełkę. Dzięki takiemu projektowi w szkole, gdzie nie ma języka kaszubskiego, uczniowie mogą doświadczyć kultury regionu, w którym mieszkają i utożsamiać się z nią.

Fot. Archiwum szkolne

Anna Flis – nauczyciel plastyki w Szkole Podstawowej w Kowalach, aktorka i rzeźbiarka; jej pasją jest rzeźba w drewnie, zdjęcia prac można zobaczyć w kwartalniku „Neony – Tożsamość”; wciąż poszukuje nowych metod pracy, które byłyby dla uczniów terapią przez sztukę.