KS. ARKADIUSZ NOCOŃ
ŚLADAMI
Jana Pawła II PO WATYKANIE PRZEWODNIK
Państwo Watykańskie Terytorium Państwa Watykańskiego Exterytorialna własność Stolicy Apostolskiej (terytorium Włoch)
Viale d
Pina
Bazylika św. Piotra/ plac św. Piotra Wieża Gallinaro
Muzea Watykańskie
Kwad
lB
M
de
an
le
le S
Kolej
Viale dell Gi
os co
ar co
Inne budowle
Vi a
Vi a etto
ardino Quad
Ogród Angielski
Viale S
Nadajnik Radia Watykańskego
Radio Watykańskie (Administracja)
rato
an B
ened
Kościół/kaplica
Fontanna Orła
ań ni
Grota Matki Bożej z Lourdes
ll’O
de
ss
liv
Seminarium Etiopskie
e iań ski Mu
ry L eon
Via P io
XI
Vi a Ogród Lądowisko dla helikoptera Amerykański Rzeźba M.B. Częstochowskiej
Wieża św. Jana
Vi
ad
Kaplica NMP Królowej Rodziny el S
em in
ario
Etio p
ico
XI
Pałac Trybunału
Dworzec kolejowy Rezydencja kanoników
50
100 250
150 m 500 ft.
F
Kościół św. Stefana
Plac Dworca Kolejowego
eP io
0
d pa
Skw św. St
Via l
0
m
v Go
Vi
le
de g
li O
Ogród Włoski
Ra
Fontanna św. Józefa Pałac Gubernatora
i
Via
Domek Ogrodnika
rio
ato erv
a Via de de l lle
le
Kamień Via Zakopane
io ad a R Ogród Francuski
A
Pomnik św. Piotra
yL eo ur
eB Via l Rzeźba M.B. Fatimskiej
M
en
ed
sk
ie
ett oX
V
Via del l’
Klasztor Ogród Mater Ecclesiae Kuchenny
ll de
W (Papies
P św.
Muzeum Etruskie Fontanna Galera
Viale della Zitella
Kwadratowy Ogród Wieża Wiatrów
k ika
R
am
Vi
to tora rna ve Go nta e am nd Fo
Plac Furnace
Wieża Borgia
Via della Posta
Pałac Apostolski Dziedziniec św. Damazego
Fontanna Północna Spiżowa Brama
Miejsce zamachu na Jana Pawła II
Plac św. Piotra
Bazylika św. Piotra
Skwer św. Stefana
Obelisk
Fontanna Południowa
Skwer św. Marty
Rezydencja kanoników (Skarbiec) Zakrystia
Pałac św. Karola
Koszary Gwardii Szwajcarskiej
Kaplica Sykstyńska
ościół Stefana
Pałac Trybunału
Dziedziniec Borgia
Kościół św. Anny
Brama św. Anny
Wieża Mikołaja V (Bank Watykański)
a Via de de l lle
nna zefa
Drukarnia Watykańska
Via di Belvedere
Fontanna Sakramentu
Archeolo dell’ gia pa
rino
e
Pomnik św. Piotra
Przychodnia Watykańska
Poczta
Kościół San Pellegrino
g Pelle
Aquilo n
ella
Muzea Watykańskie
d Via
rato
ardino Quad
i Stradone dei Giardin
Viale dell Gi
Biblioteka Apostolska
Willa Piusa IV (Papieska Akademia Nauk)
Via del l’
encja ników
Dziedziniec Biblioteki
Centrum Telewizyjne „L ‘Osservatore Romano” Koszary Pałac Żandarmerii Belwederski Papieskich Apteka
Via della Tipografia
Via Pio X
Dziedziniec Szyszki
Pinakoteka
Dom św. Marty
Campo Santo Teutonico Kościół Matki Bożej Pałac Miłosierdzia Świętego Oficjum (Kongregacja Nauki Wiary) Aula Pawła VI Przytułek „Dono di Maria”
ŚLADAMI
Jana Pawła II PO WATYKANIE
Szukałem was, a teraz wy przyszliście do mnie. Jan Paweł II
KS. ARKADIUSZ NOCOŃ
ŚLADAMI
Jana Pawła II PO WATYKANIE PRZEWODNIK
Przedmowa | 10 Wstęp | 12
KAPLICA SYKSTYŃSKA 14
Kaplica Sykstyńska | 16
LOŻA BŁOGOSŁAWIEŃSTW 24
Loża Błogosławieństw | 26
PLAC ŚW. PIOTRA 32
Msza św. inauguracyjna | 34 Zamach | 40 Beatyfikacje i kanonizacje | 44 Msze św. i audiencje | 46 Pogrzeb | 50 Beatyfikacja | 58 Kanonizacja | 64 Inne ślady na placu św. Piotra | 70
PAŁAC APOSTOLSKI 82
Papieskie okno | 84 Prywatna kaplica | 90 Papieskie apartamenty | 92 Droga krzyżowa | 96 Mozaika Matki Bożej | 97
BAZYLIKA ŚW. PIOTRA
102
Bramy | 106 Atrium bazyliki | 108 Święte Drzwi | 110 Posadzka bazyliki | 118 Papieski ołtarz | 122
KAPLICA ŚW. SEBASTIANA 130
Kaplica papieskiego grobu | 132 Mozaika św. Sebastiana | 136 Grób św. Jana Pawła II | 139 Pomnik Piusa XI | 143 Pomnik Piusa XII | 146
GROTY WATYKAŃSKIE 146
Pierwszy grób Jana Pawła II | 150 Krypta konfesji św. Piotra | 152 Ołtarz grobu św. Piotra | 154 Kaplica Patronów Europy | 156 Kaplica polska | 159 Kaplica irlandzka | 165 Kaplica Klementyńska | 166 Kaplica litewska | 167 Kaplica meksykańska | 169 Kaplica węgierska | 173
INNE ŚLADY JANA PAWŁA II NA WATYKANIE 176
Kaplica Redemptoris Mater | 180 Ogrody Watykańskie | 183 Budynki | 186
Bibliografia | 190
Pragnę podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej książki. W sposób szczególny dziękuję za możliwość konsultacji: ks. abp. Mieczysławowi Mokrzyckiemu, sekretarzowi Jana Pawła II w latach 1996-2005, ks. prał. Pawłowi Ptasznikowi, kierownikowi sekcji polskiej Sekretariatu Stanu, ks. prał. Waldemarowi Turkowi, pracownikowi sekcji łacińskiej Sekretariatu Stanu, s. Agnieszce Kotei, albertynce, i p. Bożenie Ptaś. ks. Arkadiusz Nocoń
Przedmowa On mówi ciągle Drugiego kwietnia 2005 roku odszedł od nas Jan Paweł II, aby na zawsze z nami pozostać – już jako święty. Kiedy z górą 26 lat wcześniej wstępował na rzymską stolicę jako następca św. Piotra, stał się pierwszym świadkiem Chrystusa. Jego głos miał odtąd brzmieć orędziem Ewangelii w wymiarze całego świata. Mogliśmy doświadczać, jak silny był to głos. Całkowicie oddany uniwersalnemu przesłaniu – bo Dobra Nowina skierowana jest do całego świata – ale szczególnie drogi naszym uszom, bo zawierał polski ton. Namiestnik Chrystusa związany od tamtej chwili z Rzymem, z jego świętymi miejscami, z jego ludem,
mówił głosem, w którym można było usłyszeć echo „pagórków leśnych” i „łąk zielonych”, echo modlących się do Chrystusa na kalwaryjskich dróżkach i u stóp Tej, która „jasnej broni Częstochowy i w Ostrej świeci Bramie”, echo Ewangelii żyjącej w świadectwie świętych: Wojciecha, Stanisława, Jacka, Jadwigi, Rafała, Alberta, Maksymiliana… Książka Śladami Jana Pawła II po Watykanie pragnie poprowadzić nas po miejscach, w których „wszystkim się zdawało, że on mówi jeszcze, a to echo grało…”. To echo wydobyte z tak drogiego nam papieskiego serca, przepełnionego miłością i Ewangelią, słychać nadal. Niech tak książka, która stara się utrwalić je na swych kartach, sprawi, że zabrzmi ono i w życiu Czytelników głosem Dobrej Nowiny. abp Mieczysław Mokrzycki metropolita lwowski
Wstęp Od zarania dziejów narodowych Polacy pielgrzymowali do Rzymu – kolebki naszej grecko-rzymskiej cywilizacji i stolicy naszej rzymskokatolickiej wiary: „jako katolicy jesteśmy bowiem wszyscy, na swój sposób, urodzeni w Rzymie, jesteśmy wszyscy rzymianami” (Benedykt XVI)1. W Rzymie zawsze więc byliśmy u siebie, by przywołać tylko Adama Mickiewicza, który wszędzie poza Rzymem czuł się obco, czy Zygmunta Krasińskiego, dla którego jedynie Rzym był miastem ukojenia. Henryk Sienkiewicz z kolei całe Włochy uważał za swoją drugą ojczyznę: „Każdy człowiek ma dwie ojczyzny: jedną – swoją najbliższą, a drugą – Włochy” – pisał2. Żaden z tych wielkich rodaków chyba jednak nie przypuszczał, że po roku 1978 Polacy będą mieli jeszcze jeden powód pielgrzymowania do Wiecznego Miasta: najpierw pontyfikat (jeden z najdłuższych i najbardziej znaczących w historii Kościoła), a później grób największego z Polaków – papieża Jana Pawła II. Od jego śmierci w 2005 roku minęło wprawdzie niewiele lat, ale czas działa zawsze na niekorzyść ludzkiej pamięci. Obecnie dorasta również młode pokolenie, dla którego Jan Paweł II jest postacią wyłącznie historyczną. Z myślą o tym pokoleniu właśnie, ale i o wszystkich, którzy każdego roku tak licznie pielgrzymują do Benedykt XVI, Omelia per la Messa di insediamento sulla «Cathedra Romana», Rzym, Bazylika św. Jana na Lateranie, 7 maja 2005, „L’Osservatore Romano”, 9-10 maja 2005, s. 7 (tłum. pol. A. N.). 2 H. Sienkiewicz, Na jasnym brzegu, w: tenże, Nowele, Warszawa 1987, s. 326. 1
12
WSTĘP
grobu św. Jana Pawła II, pragniemy przypomnieć związane z nim pamiątki, zarówno te materialne (napisy, mozaiki, budynki), jak i te niematerialne (wydarzenia, gesty, słowa). Wszystko z nadzieją, że podążanie watykańskimi śladami Jana Pawła II jeszcze bardziej przybliży nam jego postać i pozwoli pełniej odkryć bogactwo jego duchowej spuścizny: nieprzemijającą moc świadectwa i głębię nauczania.
WSTĘP
13
KAPLICA SYKSTYŃSKA Kaplica Sykstyńska przeciętnemu człowiekowi kojarzy się zasadniczo z freskami Michała Anioła (głównie z Sądem Ostatecznym), oraz z wyborem nowego papieża (konklawe). Jej zwiedzania połączone jest z wizytą w Muzeach Watykańskich. Można ją także zwiedzić wirtualnie (http://www.vatican.va/various/cappelle/ sistina_vr/index.html).
Kaplica Sykstyńska
Widok Kaplicy Sykstyńskiej z kopuły Bazyliki św. Piotra.
16
Wybudowana została z polecenia papieża Sykstusa IV (zm. 1484) przez włoskiego architekta Giovanniego de’ Dolciego. Ma kształt wydłużonego prostokąta, a jej wymiary odpowiadają wymiarom świątyni Salomona
KAPLICA SYKSTYŃSKA
Kaplica Sykstyńska
podanym w Starym Testamencie. Poświęcona Niepokalanemu Poczęciu Najświętszej Maryi Panny przeznaczona jest do sprawowania uroczystych nabożeństw z udziałem papieża oraz do wyboru następcy św. Piotra. Jej ozdobą są wspaniałe freski najsłynniejszych artystów XV i XVI wieku: Perugina, Botticellego, Michała Anioła, przedstawiające sceny ze Starego i Nowego Testamentu. Najbardziej znany jest Sąd Ostateczny Michała Anioła z 1541 roku, odrestaurowany, podobnie jak cała kaplica, za pontyfikatu Jana Pawła II, dzięki czemu świat odkrył prawdziwe oblicze sztuki najwybitniejszych malarzy włoskiego renesansu. KAPLICA SYKSTYŃSKA
Sąd Ostateczny Michała Anioła, podobnie jak cała Kaplica Sykstyńska, odrestaurowany został za pontyfikatu Jana Pawła II.
17
Kaplica Sykstyńska
18
KAPLICA SYKSTYŃSKA
Kaplica Sykstyńska
KAPLICA SYKSTYŃSKA
19
Kaplica Sykstyńska
Z tego komina po głosowaniu na konklawe pojawia się dym: biały, kiedy papież zostaje wybrany, czarny, kiedy głosowanie nie przyniosło rozstrzygnięcia.
Kaplica Pawłowa (niedostępna dla zwiedzających).
Na ścianach freski Michała Anioła.
Ażurowa balustrada wykonana przez Mina da Fiesole.
Te drzwi podczas konklawe zostają zamknięte, a kardynałowie składają przysięgę dochowania tajemnicy. 20
KAPLICA SYKSTYŃSKA
Kaplica Sykstyńska
I tu właśnie u stóp tej przedziwnej sykstyńskiej polichromii zbierają się kardynałowie – wspólnota odpowiedzialna za dziedzictwo kluczy Królestwa. Przychodzi właśnie tu. I Michał Anioł znów ogarnia ich widzeniem. [...] Sykstyńska polichromia przemówi wówczas Słowem Pana: Tu es Petrus — usłyszał Szymon syn Jony. «Tobie dam klucze Królestwa». Ludzie, którym troskę o dziedzictwo kluczy powierzono, zbierają się tutaj, pozwalają się ogarnąć sykstyńskiej polichromii, wizji, którą Michał Anioł pozostawił – Tak było w sierpniu, a potem w październiku pamiętnego roku dwóch konklawe [...]. Jan Paweł II, „Tryptyk rzymski” – fragment
To drugie konklawe, „pamiętnego roku” 1978, rozpoczęło się w sobotę, 14 października, o godzinie 17.00. Pierwsze głosowanie odbyło się w niedzielę, o godzinie 9.30, ale wyboru, jak można się było spodziewać, nie dokonano. Podobnie było w czasie następnych głosowań w niedzielę po południu i w poniedziałek rano. Nad Kaplicą Sykstyńską za każdym razem pojawiał się czarny dym. Kolejne poniedziałkowe głosowania, siódme i ósme, rozpoczęły się o godzinie 16.30. Wtedy też dokonał się wybór, po którym kardynał Karol Wojtyła napisał krótko w swoim dzienniku: „około godziny 17.15 – Jan Paweł II”. Na zawsze pozostanie dla nas tajemnicą przebieg tamtego konklawe. Nie wiemy, czy prawdą jest, jak KAPLICA SYKSTYŃSKA
21
Kaplica Sykstyńska
Czarny dym nad Kaplicą Sykstyńską – głosowanie nie przyniosło rozstrzygnięcia.
22
podają niektórzy, że kardynał Wojtyła zaraz po wyborze zażądał ponownego głosowania, po którym uzyskał absolutną większość głosów, czy też, że poprosił o chwilę do namysłu. On sam zapytany kiedyś, co czuł w chwili wyboru, powiedział, że przypomniał mu się ten fragment Quo vadis, gdy św. Piotr po spotkaniu z Chrystusem na Via Appia postanowił zawrócić do Rzymu, choć zdawał sobie sprawę, że czeka go tam cierpienie i śmierć. Dla Jana Pawła II już wtedy było wiadome, że swoją misję, jako następca św. Piotra, będzie musiał wypełnić do końca. My zrozumieliśmy to dopiero u schyłku jego pontyfikatu.
KAPLICA SYKSTYŃSKA
Kaplica Sykstyńska
KAPLICA SYKSTYŃSKA
23
Bibliografia Jan Paweł II, Tryptyk rzymski. Medytacje, Kraków 2003. Jan Paweł II, Wstańcie, chodźmy!, Kraków 2004. Aa. Vv., Vaticano. Guida generale alla Città del Vaticano, Libreria Editrice Vaticana 2012. Babuchowski Sz., Wiersze na wiatr, Warszawa 2008. Bątkiewicz-Brożek J., Tej dziewczynki nie było w planach (wywiad z Sarą Bartoli), „Gość Niedzielny” 19(2011), ss. 25-26. Bieńkowska E., Spacery po Rzymie, Warszawa 2010. Broż A., Rzym po polsku, Warszawa 2009. Geninazzi L., Da Varsavia il grido di Giovanni Paolo II, „L’Osservatore Romano” 16.10.2013, s. 5. Jaklewicz T., Lekcja umierania, „Gość Niedzielny” 15(2014), ss. 23-24. Kraśko P., Kiedy świat się zatrzymał, Katowice 2005. Lanzani V., Le grotte vaticane. Memorie storiche, devozioni, tombe dei papi, Roma 2010. Maliński M., Droga do Watykanu Jana Pawła II, Rzym 1979. Németh L. (red.), A magyarok római kápolnája, Budapest 2007. Nocoń A., Wojtatowicz N. (red.), Tyle jest w Tobie. Antologia wierszy o Ojcu Świętym Janie Pawle II, Poznań 2003. Ptasznik P. (red.), Tato... mój przyjacielu, Kraków 2005.
190
BIBLIOGRAFIA
Staniszewska E. (red.), Miłość i Miłosierdzie. VII i VIII pielgrzymka Ojca Świętego Jana Pawła II do Polski, Centrum Myśli Jana Pawła II (przy współpracy Radia Watykańskiego i Polskiego Radia), Warszawa 2008. Turchi N. – Korab-Laskowski W., Przewodnik po katolickim Rzymie, Roma 1950. Węglarz Wł., Bazylika świętego Piotra. Przewodnik szczegółowy, Kraków 1994. Zahorski W., Polak we Włoszech, Rzym 19835.
BIBLIOGRAFIA
Jan Paweł II jest wciąż obecny w Watykanie i nie tylko, chociażby w licznych publikacjach, które są bardzo chętnie nabywane przez turystów i pielgrzymów w księgarni im. Jana Pawła II.
191
Książka jest rozbudowaną wersją audycji wygłoszonych przez autora w Radiu Watykańskim na przełomie lat 2013 i 2014. Redakcja: Ilona Kisiel Korekta: Ewa Stuła Projekt okładki, skład i łamanie: Amadeusz Targoński | www.targonski.pl Autorzy zdjęć: © Giancarlo Giuliani (26, 37, 41, 44, 86, 96, 111); © ks. Laszlo Nemeth (148, 174); © ks. Arkadiusz Nocoń (75, 120, 165); © ks. Sławomir Nowosad (7, 150, 157-158, 169, 171, 173, 176); © ks. Roman Walczak (4, 16, 24, 22, 25, 27, 28, 31, 42, 43, 45, 46, 49, 56, 59, 60, 62, 67, 71, 81, 84, 85, 86, 89, 100, 106, 107, 108, 129, 130, 133, 134, 148-149, 151, 153, 154, 155, 160, 166, 180, 181, 182, 185); © Henryk Przondziono/Gość Niedzielny (6, 59, 60, 61, 62-64, 66, 105, 130-131); © ks. Damian Szewczyk (4,6,14-15, 17, 23, 121, 126, 137, 145, 161-162, 164, 167-168); © Bożena Ptaś (7, 82, 93, 104, 109, 116, 118, 140, 184, 186, 187, 191); © br. Marcin Mosakowski (79, 152, 185) FOTOLIA: © Aurielaki (20 ilustracja, 105 ilustracja); © grafalex.psd (178, 179); © Stanisa Martinovic (14, 15); © TTstudio (33g) SHUTTERSTOCK: © Alessandro Colle (2d); © Alexander A.Trofimov (179); © Alfredo Ragazzoni (72); © Andre Nantel (122); © Andreas Zerndl (1); © Andreas Zerndl (13; 102; 103); © anshar (2g, 35); © Anton Balazh (127); © aykutkoc (8); © Baloncici (103, 113, 114, 115); © Cosmin Sava (5, 82, 83); © dimbar76 (39); © dominique landau (76); © DyziO (69); © Enzodebernardo (73); © f11photo (10); © Giuseppe Fucile (58); © Iakov Kalinin (125, 183); © Iakov Kalinin (3d, 32d); © Lucky Team Studio (50); © Luis Santos (80); © Marius GODOI (82, 83) © Marzolino (36); © Paolo Bona (52, 54); © pxl.store (3, 94, 25, 24); © r.nagy (98); © Renata Sedmakova (40); © S.Borisov (188); © Samot (38) WIKIMEDIA.ORG: © Bahnmoeller (CC BY 3.0) | https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aula_Paolo_VI-rooftop.jpg (47); © Wikimedia Commons Creative Commons (CC) | https://commons.wikimedia.org/wiki/File:God2-Sistine_Chapel.png (15g); © Aaron Logan (CC BY 2.5) | https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lightmatter_Sistine_Chapel_ceiling.jpg (18-19); © Dnalor 01 (CC-BY-SA 3.0) https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rom,_Vatikan,_Petersdom_-_Heilige_Pforte_1.jpg (112) OKŁADKA: (front od góry, od lewej): © ks. Roman Walczak; © ArchiviFarabola/EAST NEWS; © ks. Roman Walczak; © Shutterstock | Andreas Zerndl; (tył od góry, od lewej): © Shutterstock | pxl.store; © ks. Roman Walczak; fot. Autora © Marek Piekara | GOSC NIEDZIELNY Wyklejki: (przednia) plan Watykanu: Anna Kawecka; (tylna) © Fotolia | Kara-Kotsya
Druk i oprawa: Olsztyńskie Zakłady Graficzne SA ISBN 978-83-7797-503-9 © Edycja Świętego Pawła, 2015 ul. Św. Pawła 13/15 • 42-221 Częstochowa tel. 34.362.06.89 • fax 34.362.09.89 www.edycja.com.pl • e-mail: edycja@edycja.com.pl Dystrybucja: Centrum Logistyczne Edycji Świętego Pawła ul. Hutnicza 46 • 42-263 Wrzosowa k. Częstochowy tel. 34.366.15.50 • fax 34.370.83.74 e-mail: dystrybucja@edycja.com.pl Księgarnia internetowa: www.edycja.pl
Szukałem was, a teraz wy przyszliście do mnie. Jan Paweł II
Arkadiusz Nocoń – kapłan archidiecezji katowickiej, doktor literatury chrześcijańskiej i klasycznej, pracownik watykańskiej Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, wykładowca na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim, współpracownik Radia Watykańskiego. Autor i tłumacz, ma w swoim dorobku kilkanaście publikacji książkowych i kilkadziesiąt artykułów z zakresu patrologii, hagiografii i literatury pięknej.
www.edycja.pl
ŚLADAMI Jana Pawła II PO WATYKANIE
Jako katolicy jesteśmy wszyscy, na swój sposób, urodzeni w Rzymie, jesteśmy wszyscy rzymianami. Benedykt XVI
KS. ARKADIUSZ ŃOCOŃ
Z myślą o wszystkich, którzy każdego roku tak licznie pielgrzymują do grobu św. Jana Pawła II, pragniemy opowiedzieć o pamiątkach z nim związanych, zarówno tych materialnych (napisy, mozaiki, budynki), jak i tych niematerialnych (wydarzenia, gesty, słowa). Mamy nadzieję, że podążanie watykańskimi śladami Jana Pawła II jeszcze bardziej przybliży nam jego postać i pozwoli pełniej odkryć bogactwo jego duchowej spuścizny: nieprzemijającą moc świadectwa i głębię nauczania.