Praktika

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε

ΠΡΩΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων

“Προκλήσεις Εθνικής Στρατηγικής στον 21ο αιώνα”

Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΛΑΕΔ) (Πλατεία Παύλου Μελά) Αθήνα, 24 Νοεμβρίου2014

1

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε

Η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ), είναι ανεξάρτητος επιστημονικός - ερευνητικός φορέας, μια «δεξαμενή σκέψης», με νομική μορφή αστικού σωματείου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, που ιδρύθηκε το 2014 με έδρα την Αθήνα. Τα ιδρυτικά μέλη και τη βάση των μελών της ΑΣΑ αποτελούν επιστήμονες που προέρχονται από τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, που είναι διδάκτορες ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων ή κάτοχοι άλλων υψηλού επιπέδου τίτλων σπουδών, με πλούσιο επιστημονικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο και συνεργασία με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, κέντρα μελετών και ινστιτούτα, σε διάφορα επιστημονικά πεδία. Επίσης, μέλη της ΑΣΑ είναι προσωπικότητες του διπλωματικού και ακαδημαϊκού χώρου και άλλοι επιστήμονες υψηλού κύρους με επιστημονική δραστηριότητα σε γνωστικά αντικείμενα τα οποία συνάδουν προς τους σκοπούς της. Σκοπός της ΑΣΑ είναι η ανάπτυξη επιστημονικού έργου και δράσεων στα πεδία των Στρατηγικών Σπουδών, της Άμυνας, της Ασφάλειας και της Εξωτερικής Πολιτικής, η εκπόνηση επιστημονικών αναλύσεων, ερευνών και μελετών καθώς και η παροχή εξειδικευμένων συμβουλευτικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών στα παραπάνω πεδία, σε φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα και σε φυσικά πρόσωπα, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Στους ειδικότερους αντικειμενικούς σκοπούς της ΑΣΑ περιλαμβάνονται: • Η παρακολούθηση, η ανάλυση και η εκτίμηση των εξελίξεων στα ευρύτερα πεδία της άμυνας, της ασφάλειας, της αμυντικής τεχνολογίας, των διεθνών σχέσεων και της γεωπολιτικής, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και γενικότερο διεθνές επίπεδο, • Η παροχή εξειδικευμένων γνώσεων με κάθε διαθέσιμο μέσο, όπως οι έντυπες ή ηλεκτρονικές εκδόσεις, το διαδίκτυο και η οργάνωση επιστημονικών εκδηλώσεων, και τέλος η δημόσια διατύπωση επιστημονικών θέσεων, • Η προαγωγή του δημόσιου διαλόγου, και η ανάληψη πρωτοβουλιών για την προβολή και την επιστημονική υποστήριξη των εθνικών θεμάτων στο εσωτερικό, στους διεθνείς οργανισμούς και ιδιαίτερα στην ΕΕ. Μεταξύ των στόχων της ΑΣΑ περιλαμβάνεται η ανάπτυξη συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς, με ακαδημαϊκούς - επιστημονικούς φορείς και άλλα κέντρα επιστημονικής έρευνας με συναφές αντικείμενο, καθώς και με έγκυρους επιστήμονες, στρατιωτικούς, διπλωμάτες, κ.ά., στο εσωτερικό και το εξωτερικό, ιδίως στο ευρω-ατλαντικό και το ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον. Το υψηλού επιπέδου επιστημονικό δυναμικό της Ακαδημίας, με βαθιά και αποδεδειγμένη εμπειρία στα θέματα της άμυνας και της ασφάλειας, καλύπτει ένα ευρύτατο φάσμα επιστημών, τόσο του ανθρωπιστικού τομέα, των διεθνών σχέσεων, της γεωπολιτικής, όσο και τομέων της ιατρικής και της τεχνολογίας - από τη μηχανική, την αστροφυσική και τις τηλεπικοινωνίες μέχρι την ενέργεια, την ναυτιλία, την πληροφορική και τον κυβερνοπόλεμο.

2

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

ΠΡΑΚΤΙΚΑ

1ο Συνέδριο της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ Υπό την αιγίδα του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Αμύνης

Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΛΑΕΔ) (Πλατεία Παύλου Μελά) Αθήνα, 24 Νοεμβρίου 2014

3

ο ΑΙΩΝΑ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21

Τίτλος: ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ Πρακτικά 1ου Συνεδρίου της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων Εκδότης: Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων Σχεδιασμός – ηλεκτρονική επεξεργασία: Νικόλαος Γιαννόπουλος Αθήνα, Δεκέμβριος 2014 Copyright © Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων info@acastran.org http://www.acastran.org, https://www.facebook.com/AcademyStrategicAnalyses

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

4

ΛΑΕΔ,Αθήνα Αθήνα Νοεμβρίου ΛΑΕΔ, 24 24 Νοεμβρίου 2014 2014

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Η πρώτη εκδήλωση της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) που έλαβε χώρα την Δευτέρα 24 Νοεμβρίου 2014, στην Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων, ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένη από κάθε πλευρά. Τόσο από την άποψη των εισηγήσεων, οι οποίες ήταν συνοπτικές και ουσιαστικές και έδωσαν την εικόνα ενός συγκροτημένου φορέα, με υψηλού επιστημονικού επιπέδου μέλη, όσο από την άποψη του μεγάλου αριθμού και της ποιότητας εκείνων που την παρακολούθησαν. Με σύντομη ομιλία του ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Στρατηγός Μιχ. Κωσταράκος χαιρέτησε το συνέδριο και εξήρε την σημασία της ίδρυσης της ΑΣΑ ως φορέα επιστημονικής γνώσης και επαγγελματικής εμπειρίας που δεν πρέπει να χάνεται αλλά να προσφέρει στην εθνική άμυνα. Κατά την 1η Ενότητα του συνεδρίου, με θέμα Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, έγινε αναφορά σε ζητήματα εθνικής στρατηγικής υπό τις συνθήκες και τις προκλήσεις που διαμορφώνονται στο 21ο αιώνα. Ειδικότερα, παρουσιάσθηκαν οι προκλήσεις ασφάλειας που αναδύονται στην ευρύτερη ευρω-μεσογειακή περιοχή, ο κρίσιμος ρόλος της Ηγεσίας στη διαχείριση των προβλημάτων εθνικής στρατηγικής και τα ζητήματα Δικαίου της Θάλασσας στον ευρύτερο χώρο της Ελλάδας. Παρουσιάσθηκε επίσης η ανάγκη ίδρυσης ενός θεσμικού οργάνου χάραξης και χειρισμού των θεμάτων άμυνας και ασφάλειας που αφορούν στην υψηλή στρατηγική της Χώρας και διατυπώθηκε συγκεκριμένη πρόταση δημιουργίας Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Κατά την 2η Ενότητα με θέμα ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ & Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ, παρουσιάστηκαν νέες τεχνολογίες που υπάρχουν ή βρίσκονται σε ερευνητικό επίπεδο για την επιτήρηση θαλασσίων συνόρων, τονίσθηκε ότι η σημασία της οικονομίας ως η αόρατος χειρ που εξασφαλίζει την ύπαρξη της σιδηράς πυγμής των όπλων. Επισημάνθηκε η ανάγκη χάραξη μιας εθνικής στρατηγικής για την ενέργεια, ενώ διατυπώθηκε η πρόταση εισαγωγής τροποποίησης στον σχετικό νόμο του ΥΠΕΚΑ ώστε μέρος των εσόδων από τους υδρογονάνθρακες να διατίθενται στις Ένοπλες Δυνάμεις. Παρουσιάσθηκε επίσης η δυνατότητα αξιοποίησης των τεχνολογιών διττής χρήσης, η ανάπτυξη των οποίων δύναται να χρηματοδοτηθεί από ευρωπαϊκά κονδύλια για την έρευνα, βρίσκοντας στη συνέχεια εφαρμογές στους τομείς της Άμυνας και της Ασφάλειας. Τέλος επισημάνθηκε ότι η ποιοτική επιχειρησιακή ανάλυση και σχεδίαση, εγγυώνται τον προσδιορισμό των ενδεδειγμένων επιχειρησιακών αναγκών, των οποίων η κάλυψη θα εξασφαλίσει την απαιτούμενη αμυντική ισχύ και ασφάλεια της χώρας

5

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Introductory note

The first event organized by the ASA was a conference taken place on Monday 24th of November 2014, in Athens, under the auspices of the Hellenic National Defence General Staff.

The general theme was: “National Strategy’s Challenges in 21st century”. Several members of the Academy, militaries with PhDs in various scientific fields, university professors and other experts presented opinions and proposals on specific issues.

The conference included two panels: • The Formation of the Strategic Environment • Strategic Consideration and the Impact of Technology In his speech, the President of the ASA, Dr Ioannis Parisis, Major General (ret), presented the objectives of the new think-tank and explained the reasons for which they founded this scientific forum.

“In the area of the Hellenic Armed Forces and Security Corps there is a significant number of officers – in active or retired – with α high level of scientific titles and knowledge, very rich experiences as well as with academic and research works in a wide range of sciences in several fields”, Dr Parisis said. “They can provide the Defence and Security as well as the Foreign Affairs sectors with useful support”, he added.

The Chief of the Hellenic National Defence General Staff General Michael Kostarakos, stressed on the necessity of the initiatives such us ASA and the useful work they could provide.

6

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγική ομιλία Προέδρου ΑΣΑ

09

Χαιρετισμός Αρχηγού ΓΕΕΘΑ

13

Ενότητα Πρώτη ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Εισαγωγή συντονιστή

16

Η Ηγεσία ως Ανταγωνιστικό Πλεονέκτημα της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας

17

Ζητήματα Δικαίου της Θάλασσας στον Ευρύτερο Χώρο της Ελλάδας

29

Παράγοντες Ισχύος και Προκλήσεις Ασφάλειας στην Ευρω-μεσογειακή Περιοχή

35

Ίδρυση Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας

43

Κλείσιμο συντονιστή

48

Ενότητα Δεύτερη ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ & Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Εισαγωγή συντονιστή

50

Νέες Τεχνολογίες Επιτήρησης των Θαλασσίων Συνόρων

51

Η ανάγκη εθνικής ενεργειακής στρατηγικής & οι Ένοπλες Δυνάμεις

67

Η Αόρατος Χείρ και η Σιδηρά Πυγμή: οι δύο Πυλώνες της Εθνικής Στρατηγικής

59

Αξιοποίηση Τεχνολογιών Διττής Χρήσης και Διαρθρωτικών Ταμείων προς Υποστήριξη της Εθνικής Στρατηγικής

77

Επιχειρησιακές Ανάγκες στο Γεωπολιτικό Περιβάλλον της Ελλάδος

80

Κλείσιμο συντονιστή

85

7

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

8

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΑΣΑ Δρ. Ιωάννης Παρίσης

Το κτίριο της ΛΑΕΔ στο οποίο βρισκόμαστε, έχει συνδεθεί με την ίδρυση της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων. Εδώ συναντηθήκαμε για πρώτη φορά στις 11 Ιανουαρίου αυτού του έτους και εδώ συνεχίσαμε τις αμέτρητες συναντήσεις μας. Εδώ υπογράψαμε και το καταστατικό, στην τελευταία παράγραφο του οποίου αναγράφεται η φράση: «Εγκρίθηκε από τα Ιδρυτικά Μέλη, στην Αθήνα, στο κτίριο της Λέσχης Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΛΑΕΔ), επί της Πλατείας Παύλου Μελά.» Ίσως θα πει κάποιος: «ακόμη ένα think-tank;». Κάποιοι θα πουν ίσως τη γνωστή φράση: “We need more tanks than think-tanks!” Θα πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι η στρατηγική είναι Τέχνη αλλά και Επιστήμη. Επιστήμη, διότι πρέπει να μελετάται σε θεωρητική βάση, και Τέχνη, διότι η θεωρία θα πρέπει στη συνέχεια να τεθεί σε πρακτική εφαρμογή. Το ευρύτερο στρατηγικό περιβάλλον της Χώρας μας επηρεάζεται από πολυποίκιλες προκλήσεις και απειλές ενώ παράλληλα εμφανίζονται ανταγωνισμοί ισχύος καθώς και συμπτώματα στρατηγικής και κοινωνικο-οικονομικής αστάθειας. Στο πεδίο της άμυνας και της ασφάλειας, οι κύριες προκλήσεις και απειλές που θα κυριαρχήσουν στο παγκόσμιο στρατηγικό περιβάλλον κατά τον 21ο αιώνα, όπως εκτιμάται από έγκυρα διεθνή κέντρα ανάλυσης, θα είναι ο κυβερνοπόλεμος, η βιολογία με την βιοτεχνολογία και η ρομποτική, κυρίως με την έννοια των μη επανδρωμένων οχημάτων σε ξηρά, αέρα και θάλασσα. Ειδικώς, η βιοτεχνολογία φαίνεται ότι θα αποτελεί το κέντρο ενδιαφέροντος στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Θα συνεχίσουν, επίσης, να υφίστανται οι προκλήσεις και απειλές της τρομοκρατίας, των όπλων μαζικής καταστροφής, της μετανάστευσης και της διασποράς όπλων. Παράλληλα, η ενεργειακή ασφάλεια, η παγκόσμια κλιματική αλλαγή και οι ανταγωνισμοί ισχύος των κύριων παικτών του διεθνούς συστήματος για την εξασφάλιση σφαιρών επιρροής, δημιουργούν νέες καταστάσεις που επιδρούν στην ασφάλεια και την οικονομία των κρατών. Η τεχνολογία και ειδικώς εκείνη της πληροφορικής και των επικοινωνιών θα συνεχίσει να καινοτομεί και να μετασχηματίζεται, εμφανιζόμενη στο μέλλον με νέες μορφές, ξεπερνώντας σύνορα και διαστάσεις. Προκειμένου να βρούμε λύσεις για το μέλλον είναι συχνά χρήσιμο να

9

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

κοιτάζουμε αρκετά πίσω. Η τεχνολογία κάθε εποχής έθεσε το στίγμα της στον πόλεμο: η χημεία στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η φυσική στον Δεύτερο, τα ηλεκτρονικά στους σύγχρονους πολέμους. Ποια θα είναι άραγε η μορφή του πολέμου στην εποχή της βιολογίας και της ρομποτικής; Θα πρέπει επίσης να παρατηρήσουμε ότι από την εποχή του Κλαούζεβιτς, άλλαξαν πολλά, με αποτέλεσμα το θέατρο του πολέμου να αποκτήσει τρεις επιπλέον διαστάσεις – αέρα, διάστημα, κυβερνοχώρο. Αυτά, αλλά και η αυξημένη ακρίβεια και φονικότητα των μέσων, μας οδηγούν στην διαπίστωση ότι ίσως ο πόλεμος δεν είναι πλέον «συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα». Εκείνο, ωστόσο που είναι βέβαιο είναι ότι ο πόλεμος δεν είναι πλέον αποκλειστικά στρατιωτικό φαινόμενο, έχοντας προσλάβει μια καθαρά ολοκληρωτική μορφή. Διεξάγεται συγχρόνως σε διάφορα πεδία - πολιτικό, οικονομικό, διπλωματικό, στρατιωτικό. Κατά συνέπεια και η στρατηγική έχει επεκταθεί σε όλα αυτά τα πεδία, τα οποία έχουν ανάγκη μελέτης και ανάλυσης. Το στρατηγικό περιβάλλον μπορεί να αναλυθεί από διαφορετικές προοπτικές. Κεντρικό σημείο αναφοράς και σημαντικό στοιχείο της συμπεριφοράς των κρατών στο διεθνές περιβάλλον, είναι η ισχύς. Από την άλλη οι θεωρίες της μη γραμμικότητας, του χάους και της πολυπλοκότητας προσφέρουν μια προοπτική για την ανάλυσή του. Τις λύσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και των προκλήσεων του στρατηγικού περιβάλλοντος, καλείται να βρει η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ, η οποία έχει πολλές διαστάσεις, που αναφέρονται σε θέματα αμυντικής και εξωτερικής πολιτικής, οικονομίας, πληροφοριών, τεχνολογίας, βιομηχανίας, οπλικών συστημάτων, επιχειρήσεων, ηγεσίας, γεωπολιτικής, ιστορίας, πολιτισμού και πολλά άλλα. Ειδικώς η «Εθνική Στρατηγική» αναφέρεται στη συστηματική και μεθοδική αντιμετώπιση των εθνικών θεμάτων υψηλής στρατηγικής από το σύνολο των δομών και των θεσμών της Χώρας, για την εξυπηρέτηση της ασφάλειάς της και των εθνικών συμφερόντων γενικότερα. Όλα αυτά καθιστούν όλο και περισσότερο πολύπλοκο και δυσκολότερο το έργο των φορέων που ασχολούνται με την εξωτερική πολιτική, την άμυνα και την ασφάλεια και καταδεικνύουν την αναγκαιότητα της επιστημονικής υποστήριξής τους καθώς και της επιμόρφωσης εκείνων που τους στελεχώνουν ή φοιτούν στις αντίστοιχες σχολές. Είναι κατά συνέπεια προφανές ότι η συμβολή της επιστημονικής στήριξης, επ’ ωφελεία τη εθνικής άμυνας και ασφάλειας και των εθνικών θεμάτων υψηλής στρατηγικής γενικότερα, θα είναι πολλαπλώς χρήσιμη, γεγονός το οποίο δημιουργεί την ανάγκη συστηματικής και έγκυρης μελέτης και ανάλυσης, ώστε να υπάρχουν ορθές και αποτελεσματικές αποφάσεις. Η ανάλυση είναι το μέσο που μας οδηγεί ασφαλώς σε ορθές αποφάσεις.

10

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Μια διαφορετική ανάλυση μπορεί να οδηγήσει σε πολύ διαφορετικές αποφάσεις. Η Στρατηγική Ανάλυση αποτελεί κύριο στοιχείο των στρατηγικών σπουδών, στο πλαίσιο των οποίων, εκτός από την ανάλυση του στρατηγικού περιβάλλοντος, εξετάζονται όλα σχεδόν τα ζητήματα ασφάλειας, άμυνας και εξωτερικής πολιτικής, από το δίκαιο και την ιστορία μέχρι την τεχνολογία. Ο άνθρωπος, κατά τον Αριστοτέλη, «φύσει του ειδέναι ορέγεται». Είναι στη φύση του ανθρώπου να θέλει να μάθει, να πληροφορηθεί. Είναι κάτι που ωθεί στην επιδίωξη της γνώσης. Τα όσα συμβαίνουν γύρω μας, στην πατρίδα μας, στο εγγύς και στο ευρύτερο περιβάλλον της, στον κόσμο όλο, μας ενδιαφέρουν. Κατά συνέπεια θα πρέπει να τα προσεγγίσουμε και να τα αναλύσουμε. Αυτή η προσέγγιση, που βέβαια απαιτεί επιστημονική γνώση στα αντίστοιχα αντικείμενα, μπορεί να μας οδηγήσει στην απόκτηση σαφούς και ρεαλιστικής αντίληψης των ζητημάτων και τελικά σε ορθά και τεκμηριωμένα συμπεράσματα που με τη σειρά τους θα βοηθήσουν σε καλές αποφάσεις. Στον χώρο των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας υπάρχει σημαντικός αριθμός στελεχών – εν ενεργεία και εν αποστρατεία - με υψηλό επίπεδο επιστημονικής γνώσης και τίτλων σπουδών, καθώς και σημαντικό ακαδημαϊκό και ερευνητικό έργο. Τα στελέχη αυτά, με μακρά εμπειρία στα θέματα της εθνικής άμυνας και ασφάλειας και υψηλό αίσθημα αφοσίωσης προς την Πατρίδα, καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα επιστημών, σε όλα σχεδόν τα πεδία. Η γνώση είναι δύναμη και η δύναμη αυτή θα πρέπει να διαχέεται και να προσφέρει. Με βάση αυτή τη σκέψη, ξεκινήσαμε στην αρχή αυτού του έτους τη δημιουργία ενός επιστημονικού φορέα που είναι πλέον η Ακαδημία Στρατηγικών Αναλύσεων. Πολύ σύντομα η Ακαδημία ενισχύθηκε με προσωπικότητες του διπλωματικού και ακαδημαϊκού χώρου και άλλους επιστήμονες υψηλού κύρους, κάποιοι εκ των οποίων συμμετέχουν στο σημερινό συνέδριο. Μέσα στον τελευταίο μήνα τα μέλη της Ακαδημίας υπερδιπλασιάσθηκαν. Έχουμε ήδη και το πρώτο επίτιμο μέλος μας. Είναι ο γνωστός ελληνοαμερικανός Ναύαρχος James Stavridis, Πρύτανης του Fletcher School for Law and Diplomacy του Πανεπιστημίου Tufts. Η επίτευξη των στόχων της Ακαδημίας θα πραγματοποιηθεί μέσα από την ώσμωση και τη σύνθεση διαφορετικών αντιλήψεων, απόψεων, θέσεων και επιστημονικών θεωρήσεων. Πάντοτε όμως με βάση τις ακαδημαϊκές απαιτήσεις και την ανάλογη επιστημονική δεοντολογία, και με στόχο φυσικά την υποστήριξη των εθνικών συμφερόντων.

11

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

12

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΑΡΧΗΓΟΥ ΓΕΕΘΑ Στρατηγός Μιχαήλ Κωσταράκος

Κυρίες και κύριοι καλησπέρα σας Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων για την προσπάθεια την οποία ξεκινούν. “Ο καλύτερος τρόπος να προβλέψεις το μέλλον είναι να το δημιουργήσεις” και πρωτοβουλίες όπως η δημιουργία της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων βοηθούν στην “δημιουργία” του μέλλοντος. Το ΓΕΕΘΑ είναι και θα είναι παρόν στηρίζοντας και ενθαρρύνοντας τέτοιες προσπάθειες. Οι ''δεξαμενές σκέψεις'' μπορούν να προσδώσουν στρατηγικό - ανταγωνιστικό πλεονέκτημα όταν μετατρέπονται σε συγκεκριμένες εκτιμήσεις. Αναμένουμε από εσάς προτάσεις, για συγκεκριμένα σχέδια δράσης, που να βασίζονται σε εμπεριστατωμένες εκτιμήσεις και να αιτιολογούν συγκεκριμένες τακτικές, λαμβάνοντας υπόψη τις ευκαιρίες και τις απειλές του εξωτερικού περιβάλλοντος αλλά και τις δικές μας δυνάμεις και αδυναμίες. Πράγματι κ. Πρόεδρε, όπως προαναφέρατε, το ανθρώπινο δυναμικό των ενόπλων δυνάμεων αποτελείται από στελέχη τα οποία διακρίνονται για το επίπεδο σπουδών τους, την επιστημονική τους γνώση καθώς και για το ακαδημαϊκό τους έργο. Ο επιτυχημένος αξιωματικός του σήμερα καλείται να αντιμετωπίσει τις μεγάλές προκλήσεις της εποχής μας. Πρέπει να δύναται να ανταποκριθεί́ στα δύσκολα καθήκοντα του συγχρόνου διοικητή́, να επιχειρήσει σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο και εξελισσόμενο επιχειρησιακό́ περιβάλλον, να αντιληφθεί́ τις επιχειρήσεις σε όλες τις διαστάσεις (ξηρά́, θάλασσα, αέρα, κυβερνοχώρο και διάστημα), να εισηγηθεί́ ή να αποφασίσει υπό́ το πρίσμα των διεθνών πολιτικο-στρατιωτικών δεδομένων και εξελίξεων. Ευρισκόμενοι σε μια περίοδο πρωτόγνωρων εθνικά́ δημοσιονομικών δεδομένων, καλούμαστε να αποκτήσουμε στελέχη ικανά́ να ανταπεξέλθουν σε νέα δεδομένα, σε νέους τρόπους επιχειρησιακής σχεδίασης, σε νέους τρόπους σκέψης και λήψης αποφάσεων. Η διαχείριση των πόρων αποτελεί́ ήδη μείζονα πρόκληση και τούτο

13

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

θα ενδυναμωθεί́ στο μέλλον. Υπό́ το πρίσμα αυτό́ είναι απαραίτητα στελέχη με ευρεία γνώση και αντίληψη. Χρειαζόμαστε όλες τις σύγχρονες και ενίοτε “δυσκολονόητες” επιστημονικές ειδικότητες. Χρειαζόμαστε αξιωματικούς όχι μόνο με Βασική, Τακτική, Στρατιωτική, Επιχειρησιακή αλλά και με Ακαδημαϊκή εκπαίδευση. Και φυσικά, και με στρατηγική σκέψη. Στοχεύουμε στην δημιουργία του ''στρατηγικού λοχαγού'', ή ακόμα και του ''στρατηγικού δεκανέα'' για να αντιμετωπίσουμε ταχέως εξελισσόμενες καταστάσεις. Οι ένοπλες δυνάμεις υποστηρίζουν αυτήν την τακτική, μέσω της ενίσχυσης της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης των στελεχών τους, αυξάνοντας τον αριθμό των μεταπτυχιακών προγραμμάτων που προσφέρουν, συμβάλλοντας έτσι εμπράκτως στην επιμόρφωσή τους. Η επιμόρφωση όμως αυτή και οι αναλύσεις που θα γίνουν από τα υψηλού επιπέδου στελέχη μας, δεν είναι ανεξάρτητες, αλλά ανήκουν στον μηχανισμό της λήψεως αποφάσεων στην οποία όλα καταλήγουν. Επιπλέον, η εμπειρία και η γνώση των αποστράτων αξιωματικών πρέπει να τυγχάνει εκμετάλλευσης για την διευκόλυνση της διαδικασίας λήψεως αποφάσεων από την αρμόδια Πολιτική και Στρατιωτική Ηγεσία, διότι η σχέση των ΕΔ με τα στελέχη τους δεν ολοκληρώνεται με την αποστρατεία. Απλώς αλλάζει μορφή. Αυτές οι ομάδες στελεχών αποτελούν τα διανοητικά κεφάλαια στα οποία έχουμε επενδύσει ώστε να μπορούμε να απολαμβάνουμε τις προσδοκώμενες αποδόσεις και αυτό ακριβώς θα συνεχίσουμε να κάνουμε. Κλείνοντας θα ήθελα να ευχηθώ καλή επιτυχία στην εκδήλωση αλλά και στο έργο σας γενικότερα. Σας διαβεβαιώ ότι το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας θα είναι συνοδοιπόρος σας σε αυτό το ταξίδι. ΟΡΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ και ΝΕΩΤΕΡΟΝ ΔΙΔΑΣΚΕ Σας ευχαριστώ

14

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

15

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Εισαγωγή Συντονιστή Δρ. Μαρίνα Σκορδέλη.

Είναι μεγάλη χαρά και τιμή για μένα που βρίσκομαι σήμερα εδώ ως συντονίστρια αυτού του εξαίρετου πάνελ και θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο και το Διοικητικό Συμβούλιο της ΑΣΑ για αυτήν την τιμή. Παρακολουθώ αυτήν την πρωτοβουλία από τη σύλληψη της ως ιδέα και είχαμε την ευκαιρία με τον Στρατηγό Παρίση να τη συζητήσουμε πολλές φορές. Θεωρώ ότι έχει να προσφέρει κάτι πολύ συγκεκριμένο που λείπει αυτή τη στιγμή από την ανάλυση των θεμάτων στρατηγικής, ασφάλειας και άμυνας στην Ελλάδα, δηλαδή την επιστημονική ματιά ανθρώπων της πράξης, με εμπειρία στο πεδίο. Και γι αυτό μπορεί να εξελιχθεί σε ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο. Θέλω, λοιπόν, να ευχηθώ Καλή Επιτυχία. Το πρώτο πάνελ σήμερα θα αναλύσει τη Διαμόρφωση του Στρατηγικού Περιβάλλοντος. Διανύουμε μια εποχή νέων και, σε ένα βαθμό, πρωτόγνωρων προκλήσεων στην περιοχή μας και η Ελλάδα όχι μόνο καλείται να τις αντιμετωπίσει, αλλά μπορεί και πρέπει να παίξει ρόλο. Θα δώσω, λοιπόν, αμέσως το λόγο στους ομιλητές μας.

Δρ. Μαρίνα Σκορδέλη. Διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αριστείας Jean Monnet του Πανεπιστημίου Αθηνών και Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα διατριβής: «Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας και το Σύστημα Ασφάλειας της Ανατολικής Μεσογείου»., διετέλεσε Σύμβουλος Εξωτερικής Πολιτικής του Πρωθυπουργού Κώστα Καραμανλή (2004-2009) και Πολιτική Σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (2002-2004), με έμφαση στον τομέα της Ευρωπαϊκής ασφάλειας. Διδάσκει θέματα ασφάλειας και άμυνας στην Ανατολική Μεσόγειο και ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο Νεάπολης της Κύπρου. Μέλος της ΑΣΑ.

16

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Η Ηγεσία ως Ανταγωνιστικό Πλεονέκτημα της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας Δρ. Γεώργιος Β. Μαγουλιανίτης

Στον οδικό χάρτη της δημιουργίας της στρατηγικής εθνικής ασφάλειας, ο σημερινός ρόλος της ηγεσίας καθίσταται καθοριστικός στη διαχείριση των προκλήσεων. Διεθνείς προκλήσεις, οι οποίες εμπεριέχουν το στοιχείο των συνεχών και μεγάλων αλλαγών. Η ανάλυση των αιτίων της βύθισης του πλοίου Τιτανικός, αποτελεί ένα αρνητικό χαρακτηριστικό παράδειγμα, αδυναμίας του πλοιάρχου – ηγέτη, να ηγηθεί μέσα από ένα οικοσύστημα γνώσης. Η δημιουργία και η υλοποίηση του οράματος, ως αναγκαιότητα της οργανωσιακής αλλαγής, κύριο στοιχείο της ηγεσίας, απαιτεί τη συστημική ανάλυση του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος της εθνικής ασφάλειας. Η διαμόρφωση της στρατηγικής εθνικής ασφάλειας, απαιτεί την ανάπτυξη των πόρων – άυλων και υλικών, προκειμένου μέσω της δημιουργίας των θεμελιωδών ικανοτήτων να επιτευχθεί διατηρήσιμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, έναντι των ανταγωνιστών. Η ανάπτυξη των ηγετικών ικανοτήτων, μέσω της διεκπεραιωτικής και ιδίως της μετασχηματιστικής ηγεσίας, για τη δημιουργία μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής εθνικής ασφάλειας, είναι έργο της ηγεσίας, σε αντίθεση με το μάνατζμεντ που βοηθά για τις τρέχουσες λειτουργίες. Η ηγεσία για να αποτελεί διατηρήσιμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της στρατηγικής εθνικής ασφάλειας, πρέπει να τοποθετείται χώρο – χρονικά. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο ταξίδι αναζήτησης απάντησης στο ερώτημα: «Τι είναι αυτό που κάνει επιτυχημένους οργανισμούς, επιχειρήσεις ή ακόμη και μεγαλύτερες οντότητες, όπως κράτη ή υπερεθνικές ενώσεις ή τι καταστρέφει αυτά και πρέπει να διορθωθεί;», κυρίαρχη προβάλλει η αναγκαιότητα δημιουργίας στρατηγικής. Στον οδικό χάρτη της δημιουργίας της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας, τα αρμόδια θεσμικά όργανα, πρέπει με απόλυτη ειλικρίνεια να απαντήσουν στα ερωτήματα, όπως: • Τι θέλουμε- ποιοι είναι οι στόχοι μας (αποστολή, όραμα); • Ποιο είναι το περιβάλλον μας, μικρο – μακροπεριβάλλον;

17

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

• Ποιοι είμαστε; • Πόσο θα μας κοστίσει; • Σε πόσο χρόνο θα φθάσουμε εκεί; • Και το κυριότερο με ποιους θα φθάσουμε εκεί (ανθρώπινοι πόροι); Είναι γνωστό ότι, ζούμε σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον, στο οποίο οι αλλαγές, σε όλους τους τομείς, είναι ταχύτατες και μεγάλες. Το πιο σταθερό σημείο αυτών των αλλαγών είναι η ίδια η αλλαγή. Τη δυναμική αυτών των αλλαγών την έχει εύστοχα επισημάνει, ο Frederic W. De Klerk (2005): «Η αλλαγή τα τελευταία χρόνια γίνεται με εκθετικούς ρυθμούς και είναι βέβαιο ότι την τελευταία δεκαετία η κοινωνία μας άλλαξε περισσότερο από όσο τα πρώτα δέκα χιλιάδες χρόνια της ύπαρξής μας». Πώς όμως θα μπορέσουμε σε επίπεδο Εθνικής Ασφάλειας, όχι μόνο να διαχειριστούμε αυτές τις αλλαγές, αλλά να αρθρώσουμε σύγχρονο λόγο στις εξελίξεις; Η απάντηση στο ερώτημα, συνειρμικά μου φέρνει στη σκέψη το ταξίδι του πλοίου Τιτανικός (RMS Titanic) –Βρετανικό επιβατηγό υπερωκεάνιο και μέσω αυτού τη δυνατότητα να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα. Αντλώντας στοιχεία από τη Wikipedia (2014) και τη διεθνή βιβλιογραφία βλέπουμε ότι, ο Τιτανικός ήταν το μεγαλύτερο πλοίο εν πλω όταν εισήλθε σε υπηρεσία το έτος 1912. Είχε προηγμένα χαρακτηριστικά ασφάλειας, θεωρείτο το «αβύθιστο πλοίο». Οι εγκαταστάσεις της πρώτης θέσης είχαν σχεδιαστεί για να αποτελέσουν την κορωνίδα της άνεσης και της πολυτέλειας. Ο Τιτανικός ξεκίνησε το πρώτο του ταξίδι από το Southampton την 10η Απριλίου 1912, σταμάτησε στη Γαλλία (Cherbourg) και στην Ιρλανδία (Queenstown, σήμερα Cobh), προτού

Υπερωκεάνιο Τιτανικός, Απρίλιος 1912 (πηγή: Wikipedia, 2014)

18

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

κατευθυνθεί δυτικά προς την Ν. Υόρκη. Στις 14 Απριλίου 1912, μετά από ταξίδι τεσσάρων ημερών και περίπου 600 Κm νότια της Νέας Γης, συγκρούστηκε με ένα παγόβουνο στον Ατλαντικό Ωκεανό, στις 11.40 μμ. ώρα πλοίου. Η σφοδρή σύγκρουση είχε ως αποτέλεσμα, στις 2.20 πμ, το πλοίο να σπάσει και να αρχίσει να βυθίζεται. Αποτέλεσμα του ναυαγίου ήταν, από τους 2.224 επιβάτες και πλήρωμα, να χάσουν τη

Σχήμα 1 (πηγή: Wikipedia, 2014) ζωή τους 1.500 άτομα περίπου, σε ένα από τα πιο θανατηφόρα ναυτικά δυστυχήματα σε καιρό ειρήνης στη σύγχρονη ιστορία. Ιδιαίτερη αξία έχει η αναζήτηση των αιτίων της τραγωδίας. Ως αίτια της τραγωδίας αναφέρονται, ιδίως: • Η αγνόηση από τον πλοίαρχο (Edward Smith) της ύπαρξης πολλών παγόβουνων στον Ατλαντικό Ωκεανό, καθοριστικό στοιχείο, το οποίο αρχικά έπρεπε να το γνώριζε, αν και του είχε επισημανθεί.

• Το πλοίο δεν μπόρεσε να αποφύγει το παγόβουνο, καθότι είχε αναπτύξει τη μέγιστη ταχύτητα, γιατί ήθελαν να φθάσουν στο λιμάνι της Ν. Υόρκης γρηγορότερα από το αναμενόμενο.

• Τα πλοία, εκείνη την εποχή, ήταν συνηθισμένο φαινόμενο να αναπτύσσουν μέγιστη ταχύτητα, για να ξεπεράσουν γρήγορα την περιοχή με τα παγόβουνα.

• Η ύπαρξη ενός σπάνιου σεληνιακού φαινόμενου. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι, στις αρχές Ιανουαρίου 1912 η Σελήνη βρέθηκε στην κοντινότερη απόσταση από τη Γη τα 1.400 χρόνια. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε μια τεράστια παλίρροια με αποτέλεσμα τρείς μήνες μετά, πολλά παγόβουνα να εκτοπισθούν από τα ρηχά νερά που τα συγκρατούσαν κοντά στα ρηχά νερά της Γροιλανδίας και να κινηθούν προς τις θαλάσσιες οδούς και τελικά να βρεθούν στη ρότα του Τιτανικού.

• Η ύπαρξη μικρού αριθμού λέμβων, μόνο για 1.178 άτομα περίπου, για τους μισούς των επιβαινόντων.

19

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Ο πλοίαρχος του Τιτανικού, ως εκ του θεσμικού του ρόλου, έπρεπε να ήταν ο Ηγέτης του πλοίου και όχι ένας Μάνατζερ, έχων ως Κύρια Αποστολή του να μεταφέρει με ασφάλεια και ευχάριστα τους επιβαίνοντες στον προορισμό τους, ενώ παράλληλα έπρεπε να διαφυλάξει το πλοίο ως περιουσιακό στοιχείο, το οποίο του είχε εμπιστευτεί η ιδιοκτησία του. Έργο του πλοιάρχου ήταν να ‘διαχειρίζεται’ και να ‘προβλέπει’ όλα τα ανωτέρω δεδομένα. Η διαφορά μεταξύ Ηγέτη και Μάνατζερ αναλύεται στο επόμενο κεφάλαιο. Οι Warren και Nanus (1985), επιγραμματικά, έχουν εύστοχα επισημάνει τη διαφορά λέγοντας: «Οι Μάνατζερς κάνουν τα πράγματα σωστά, ενώ οι Ηγέτες κάνουν τα σωστά πράγματα» (Managers do thinks right, while leaders do the right thinks). ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Ποιά όμως είναι τα στοιχεία, τα οποία συγκροτούν το νέο περιβάλλον της Διεθνούς Ασφάλειας; Η λέξη (όρος) VUCA, αποτελεί το ακρωνύμιο των λέξεων: V = Volatility (Αστάθεια, μεταβλητότητα) U = Uncertainty (Αβεβαιότητα) C = Complexity (Πολυπλοκότητα) A = Ambiguity (Αμφιβολία, ασάφεια). Η σχέση του Ηγέτη με το περιβάλλον VUCA, απεικονίζεται στο σχήμα 1. Η κοινή χρήση του όρου VUCA άρχισε τη δεκαετία του 1990 και προέρχεται από στρατιωτικό λεξιλόγιο των ΗΠΑ (Stiehm, 2010). Το βαθύτερο νόημα κάθε στοιχείου του όρου VUCA, είναι ότι βοηθά στην επαύξηση και τη στρατηγική σημαντικότητα του ίδιου του όρου, ως προς την πρόβλεψη και τη διορατικότητα των συμπεριφορών των ατόμων και των ομάδων, εντός των οργανισμών (Jahansen, 2007). Για τους περισσότερο σύγχρονους οργανισμούς – στρατιωτικούς, κυβερνητικούς, εκπαιδευτικούς, επιχειρηματικούς κ.λπ., η εφαρμογή του όρου VUCA, είναι ένας πρακτικός κώδικας αντίληψης και ετοιμότητας (Satish et al., 2006). Η πρακτική σημασία και η συνάφεια του VUCA, συχνά σχετίζεται με το πώς οι άνθρωποι βλέπουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες παίρνουν τις αποφάσεις, σχεδιάζουν για το μέλλον, παίρνουν ρίσκα, ενθαρρύνουν την αλλαγή και λύνουν προβλήματα (Wikipedia, 2014). Η στρατηγική και επιχειρησιακή ικανότητα του VUCA, σε επίπεδο ηγεσίας, εξαρτάται από την αποφασιστικότητα και την καλή στάθμιση της πραγματικότητας και από τις συνθήκες του περιβάλλοντος - κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές - στο οποίο οι άνθρωποι ζουν (Johansen, 2007). ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ Οι σύγχρονες προκλήσεις – σε επίπεδο ασφάλειας - τις οποίες κα-

20

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Σχήματα 2 και 3 (Παπαδάκης, 2012)

λείται να διαχειριστεί το κράτος, συνήθως οφείλονται (Magoulianitis, 2014): • Νέο διεθνές περιβάλλον ένεκα των κοσμοϊστορικών αλλαγών • Ανυπαρξία ενός κοινά αποδεκτού καθορισμού της έννοιας ασφάλειας από την πλευρά της διεθνούς κοινότητας • Νέες μορφές βίας του διεθνοποιημένου περιβάλλοντος

21

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

• • • • •

Μείωση της αίσθησης ασφάλειας των πολιτών Παγκοσμιοποίηση χωρίς κατανόηση του κόσμου Γενικευμένη ασφάλεια και ανασφάλεια Διεθνής ανταγωνισμός σε όλους τους τομείς Δημογραφικές μεταβολές.

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα αποκτάται όταν ένας οργανισμός αποκτήσει ή αναπτύξει μια ιδιότητα ή συνδυασμό ιδιοτήτων, οι οποίες επιτρέπουν στον οργανισμό να ξεπερνά σε απόδοση τους ανταγωνιστές του. Αυτές οι ιδιότητες μπορούν να περιλαμβάνουν πρόσβαση σε φυσικούς πόρους, όπως ανώτερης ποιότητας μεταλλεύματα, φθηνή ενέργεια ή πρόσβαση σε καλύτερα εκπαιδευμένους ή με περισσότερα προσόντα ανθρωπίνους πόρους. Νέες τεχνολογίες, όπως ρομποτική ή τεχνολογίες πληροφορικής μπορούν να μας δώσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, είτε μόνες τους, είτε εντασσόμενες σε ένα προϊόν, δίνοντας σε αυτό πλεονέκτημα ή ως ανταγωνιστική βοήθεια σε μια επιχειρηματική διαδικασία (Wikipedia, 2014). Στα σχήματα 2 και 3 απεικονίζονται αντίστοιχα: το πώς από τους Πόρους προκύπτει Διατηρήσιμο Ανταγωνιστικό Πλεονέκτημα και το πώς διαμορφώνεται η Στρατηγική με βάση τους Πόρους και τις Ικανότητες. Οι Porter και Heppelmann (2014), υποστηρίζουν ότι, σε ένα ‘έξυπνο περιβάλλον’, τα συνδεδεμένα προϊόντα, προσφέρουν εκθετικές ευκαιρίες επέκτασης για νέες λειτουργίες και ικανότητες, οι οποίες ξεπερνούν τα σύνορα των παραδοσιακών προϊόντων. Οι ανωτέρω υποστηρίζουν ακόμη ότι, στις νέες στρατηγικές επιλογές, τα ‘έξυπνα’ συνδεδεμένα προϊόντα δημιουργούν νέες στρατηγικές επιλογές… και ότι, αυτές οι επιλογές διασφαλίζουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, ως νέες ικανότητες, οι οποίες θα επανακαθορίσουν τα σύνορα της βιομηχανίας. Ορισμένα άτομα υποστηρίζουν ότι, το internet αλλάζει τα πάντα, αλλά αυτό είναι μια υπεραπλούστευση. Οι κανόνες του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος ακόμη εφαρμόζονται (Porter και Heppelmann, 2014). Ο Porter (1998), υποστηρίζει ότι, ένας οργανισμός μπορεί να επιτύχει δύο είδη ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, έναντι των ανταγωνιστών του, ήτοι: ή μικρότερο κόστος ή διαφοροποίηση. Αυτό το πλεονέκτημα προέρχεται από τις ιδιότητες (α), οι οποίες επιτρέπουν σε ένα οργανισμό να λειτουργεί καλύτερα έναντι των ανταγωνιστών του. Ο Porter ακόμη υποστηρίζει ότι, το στρατηγικό μάνατζμεντ πρέπει να ενδιαφέρεται για τη δημιουργία και τη διατήρηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, είναι όμως συνήθως, αποτέλεσμα πλήρους κατανόησης του εξωτερικού και του εσωτερικού περιβάλλο-

22

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

ντος (των οργανισμών, επιχειρήσεων), (Παπαδάκης, 2012). Οι συντελούμενες παγκόσμιες αλλαγές δεν έχουν θεωρητικό χαρακτήρα, αλλά έχουν άμεσες επιπτώσεις στην ασφάλεια, ευημερία των πολιτών, των κρατών, με ότι αυτό συνεπάγεται. Επειδή τα αίτια της αλλαγής, όπως και πιο πάνω αναφέρθηκε, είναι σύνθετα και συνήθως έχουν υπέρ- τοπική ή και διεθνή προέλευση ή αλληλεπίδραση, απαιτείται όχι μόνο η συστηματική αλλά ιδίως η συστημική ‘επιστημονική διοίκησή’ τους (scientific management), (Magoulianitis, 2014). Λέγοντας συστημική προσέγγιση εννοούμε τη διεπιστημονική συνεργασία προκειμένου να μελετηθεί καλύτερα – πιο σφαιρικά, ως ολότητα το θέμα (Heylighen, 1998). ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Η Διοίκηση των στοιχείων - προκλήσεων του νέου περιβάλλοντος, απαιτεί να συντρέχουν στο πρόσωπο του Διοικούντος ορισμένες ιδιότητες, προκειμένου η διαχείριση των προκλήσεων να παράγει καινοτομικές υπηρεσίες και να δημιουργεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στους φορείς τους. Προς τούτο, οι γνώσεις του σύγχρονου Μάνατζμεντ αποτελούν ένα χρηστικό εργαλείο στα χέρια των Διοικούντων. Ταυτιζόμενοι με τις σκέψεις του Κυνικού Φιλοσόφου Αντισθένη (445360 π.X.) ότι, ‘Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψης’, τις οποίες επικροτώ, κρίνεται επιβεβλημένο να έχουμε μια σε βάθος γνώση των κυρίαρχων όρων της εισήγησής μου, (Kotter, 2012) ήτοι: Μάνατζμεντ: Είναι ένα σύνολο διαδικασιών που μπορούν να συμβάλλουν στην ομαλή λειτουργία ενός πολύπλοκου συστήματος προσώπων και τεχνολογιών. Ηγεσία: Είναι ένα σύνολο διαδικασιών που δημιουργούν κατ’ αρχή οργανισμούς ή που τους προσαρμόζουν στις συνθήκες όταν αυτές μεταβάλλονται. Όραμα: Το όραμα αναφέρεται σε μια εικόνα του μέλλοντος με κάποιο άμεσο ή έμμεσο σχόλιο, σε σχέση με τους λόγους για τους οποίους κάποιοι πρέπει να αγωνιστούν, ώστε να δημιουργήσουν αυτό το μέλλον. ΗΓΕΣΙΑ Όπως και από τους ορισμούς διαπιστώνουμε, η διαχείριση των αλλαγών του νέου περιβάλλοντος, όπως πιο πάνω αναφέρθηκε, κατά τον διάπλου του ατλαντικού ωκεανού, είναι Κυρίως έργο του ηγέτη. Η ηγεσία δεν είναι κυριαρχία, αντίθετα είναι η τέχνη να πείθεις τους ανθρώπους να εργάζονται προς ένα κοινό σκοπό (Goleman, 1998). Οι οργανισμοί χρειάζονται και το μάνατζμεντ για τις τρέχουσες λειτουργίες τους, καθώς και την ηγεσία, προκειμένου να αναπτύξουν μια μακροπρόθεσμη στρατηγική. Ο επιτυχημένος μετασχηματισμός οφείλεται κατά ποσοστό 70-90% στην ηγεσία και μόλις κατά 10-30% στο μάνατζμεντ (Kotter, 2012).

23

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Κύριο καθήκον της ηγεσίας είναι η καλύτερη έκβαση της ηγεσίας. Η έκβαση προσδιορίζεται από τρία στοιχεία, ήτοι: μεγαλύτερη προσπάθεια (extra effort), αποτελεσματικότητα (effectiveness), ευχαρίστηση από την εργασία ( satisfaction with leadership). H καλύτερη έκβαση προϋποθέτει, την ανάπτυξη της ηγεσίας και των συνεργατών της. Το καλύτερο ‘άθροισμα’ των δύο στυλ της ηγεσίας, ήτοι: της διεκπεραιωτικής (transactional) και ιδίως της μετασχηματιστικής ηγεσίας (transformational leadership) μας δίνει καλύτερα αποτελέσματα. Αυτό το βλέπουμε μέσω του μοντέλου της επαύξησης της διεκπεραιωτικής και της μετασχηματιστικής ηγεσίας, όπου έχουμε λειτουργία πέρα από τα αναμενόμενα (performance beyond expectations). Οι Avolio και Bass, στο Manual (M.L.Q.), Multifactor Leadership Questionnaire (2004), επισημαίνουν ότι: σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο, όπου η συνεχής ανάπτυξη του εργατικού δυναμικού θεωρείται προαπαιτούμενο για τη διατήρηση του ανταγωνισμού (Avolio, 2004 & Cascio, 1995), η εξάρτηση από την ανάπτυξη των διεκπεραιωτικών ηγετικών στυλ θα υπολείπεται των ηγετικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι οργανισμοί σήμερα. Για την καλύτερη έκβαση της ηγεσίας, απαιτούνται όπως συντρέχουν στο πρόσωπο του ηγέτη και τα δύο στυλ της ηγεσίας, ήτοι: μετασχηματιστικό και διεκπεραιωτικό. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονισθεί ότι, η περαιτέρω ανάπτυξη του πλήρους φάσματος των στυλ της ηγεσίας (Full Range Leadership) εκφεύγει του σκοπού της παρούσας παρέμβασής μου. Στο νέο διεθνές περιβάλλον ασφάλειας και εξ αυτού σε ένα νέο οικοσύστημα γνώσης και καινοτομίας, ο ρόλος που καλείται να διαδραματίσει η ηγεσία είναι περισσότερο σημαντική, σύνθετη και απαιτητική. Τα νέα προκύπτοντα στοιχεία, του ‘Νέου Διεθνούς Περιβάλλοντος’ απαιτούν όπως, στο πρόσωπο του ηγέτη να υφίστανται, χαρακτηριστικά και ιδιότητες, τα οποία, όχι μόνο θα καθιστούν ικανό τον ηγέτη - ηγεσία να μπορεί να ανταποκριθεί στη διαχείριση αυτών στοιχείων, αλλά να ηγείται των οργανισμών που πρωταγωνιστούν των διεθνών αλλαγών. Τα χαρακτηριστικά και οι ιδιότητες της ‘εξελικτικής ηγεσίας’ ευρίσκονται σε αμφίδρομη πορεία με τη συστημική γνώση του ‘Νέου Διεθνούς Περιβάλλοντος’. Το Στρατηγικό Μάνατζμεντ, προσφέρει τα απαραίτητα επιστημονικά ‘χρηστικά εργαλεία’ για την ανάλυση του εσωτερικού και του εξωτερικού περιβάλλοντος των οργανισμών, επιχειρήσεων, καθώς και τη δημιουργία στρατηγικής, με βάση τους πόρους και τις ικανότητές τους, όπως μέσω: των πόρων (resources), ικανοτήτων (capabilities), θεμελιωδών ικανοτήτων (core capabilities) τους επιτύχουν διατηρήσιμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα (competitive advantage). Η ηγεσία, πρέπει να παρακολουθεί τις εξελίξεις στη διοίκηση του ανθρώπινου δυναμικού, όπου συντελούνται σημαντικές αλλαγές. Το ανθρώπινο στοιχείο συνεχώς επιβεβαιώνεται ότι αποτελεί το σημαντικότερο στοιχείο των φορέων του, ιδίως στη σημερινή εποχή, η οποία

24

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

χαρακτηρίζεται ως εντάσεως γνώσεως και όχι κεφαλαίου. Η αλλαγή στη φιλοσοφία και στην πρακτική της ηγεσίας, ήτοι, το πως βλέπει η ηγεσία το ανθρώπινο στοιχείο, μέσα από το πρίσμα της διοίκησής του, έχει φέρει και αλλαγή στην προς τούτο χρησιμοποιούμενη ορολογία. Ο όρος Διοίκηση Προσωπικού, ο οποίος χρησιμοποιείται για να εκφράσει μια βραχυχρόνια προσέγγιση των θεμάτων που αφορούν το προσωπικό μιας οργάνωσης, έχει παραχωρήσει τη θέση του στον όρο Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων, ο οποίος σηματοδοτεί μια προσπάθεια συστηματικής και μακροχρόνιας αντιμετώπισης του συνόλου του ανθρώπινου δυναμικού μιας οργάνωσης, το οποίο αντιμετωπίζεται ως ‘πόρος’ (Ξηροτύρη – Κουφίδου, 2010). Συστατικό στοιχείο της ηγεσίας, όπως βλέπουμε και μέσα από την προσεκτική ανάλυση των όρων της ηγεσίας και του οράματος, αποτελεί το όραμα. Η δημιουργία του οράματος σε κάθε οργανισμό, δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά μια αναγκαιότητα στη διαχείριση των αλλαγών. Στη διαδικασία της οργανωσιακής αλλαγής ένα καλό όραμα εξυπηρετεί τρεις σημαντικούς σκοπούς (Kotter, 2012): α. Αποσαφηνίζει τη γενική κατεύθυνση για την αλλαγή β. Παρακινεί τα άτομα να προβούν σε ενέργειες που οδηγούν προς τη σωστή κατεύθυνση, ακόμη και αν τα αρχικά βήματα είναι επώδυνα σε προσωπικό επίπεδο γ. Βοηθάει στο συντονισμό των ενεργειών διαφορετικών ανθρώπων, ακόμη και πολλών χιλιάδων, μ’ ένα σημαντικά γρήγορο και αποτελεσματικό τρόπο. Για την ανάπτυξη, τόσο του ίδιου του ηγέτη, όσο και των συνεργατών του, χρήσιμο εργαλείο αποτελεί η θεωρία του πλήρους φάσματος της ηγεσίας (Full Range Leadership), των Avolio και Bass (2004). Μέσω του ερωτηματολογίου (M.L.Q.), Multifactor Leadership Questionnaire, των ιδίων συγγραφέων, γίνεται ανίχνευση των ενδεχόμενων αδυναμιών του οργανισμού, ήτοι ηγετικών χαρακτηριστικών και συμπεριφορών, οι οποίες αντιπροσωπεύουν την αποφυγή της υπευθυνότητας και της δράσης και το οποίο ονομάζεται προς αποφυγή ηγεσία (laissez – faire leadership). Το M.L.Q., ως χρηστικό εργαλείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόσληψη του προσωπικού - ανθρώπινοι πόροι (human resources), την ανάπτυξη και την καθοδήγησή του, συμβουλευτικά (counseling), καθώς και την προαγωγή του (promotion). Η ηγεσία, για να αποτελεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας, πρέπει πάντοτε να τοποθετείται χώρο – χρονικά, παρακολουθώντας με ιδιαίτερη προσοχή και ευαισθησία τις προκλήσεις του περιβάλλοντος. Βιβλιογραφία Ελληνική Goleman, D. (1998). Η συναισθηματική νοημοσύνη: Γιατί το EQ είναι

25

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

πιο σημαντικό από το IQ. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα.

De Klerk, F.W. (2005). Η αποτελεσματική διαχείριση αλλαγών μεγάλης κλίμακας και ο ρόλος της ηγεσίας στις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις.

Leading ΕΑΣΕ, 14, 8-9. Ξηροτύρη- Κουφίδου, Σ. (2010). Διοίκηση Ανθρωπίνων Πόρων. Κτίζοντας τα θεμέλια για τη στρατηγική διοίκηση των ανθρώπων. Θεσσαλονίκη, Ανικουλα. Παπαδάκης, Β. (2012). Στρατηγική των Επιχειρήσεων. Ελληνική και διεθνής εμπειρία. τ. Α΄. Αθήνα, Μπένου. Ξενόγλωσση Avolio, B.J. & Bass, B.M. (2004). Multifactor Leadership Questionnaire.

Sampler Set. Manual, Forms and Scoring key. Mind Garden, Inc. Avolio, B.J. (2004). Leadership Development in Balance: Made/Born.

NJ: Erlbaum.

Cascio, W. F. (1995a). Guide to responsible structuring. U.S. Department of Labor, Washington, D.C. Heylighen, F. (1998). Principia Cybernnetica Web, 2013 Johansen, Bob (2007). Get There Early: Sensing the Future to Compete in the Present. San Francisco, CA: Berrett- Koehler Publishers. (Wikipedia, 2014).

Johansen, B. (2007). Get There Early: Sensing the Future to Compete in the Present. San Francisco, CA: Berrett- Koehler Publishers, Inc. pp 51-53. (Wikipedia, 2014).

Kotter, P. J. (2012). Leading Change. Harvard Business Review Press.

Magoulianitis, G. B. (2014). The Rule of Law and the Strategic Change Management: Contemporary Challenges for Leadership. 11th International Conference. J. J. College – CUNY. Porter, M. E. (1998). Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance, N. Y., Free Press.

Porter, M. E. & Heppelmann, J. E.(2014). How Smart, Connected Products Are Transforming Competition. Harvard Business Review, 92, 64 – 88.

Satish, Usha & Siegfried, Streufert (June 2006). Strategic Management Simulations to prepare for VUCAD Terrorism. (Wikipedia, 2014).

Stiehm, Judith Hicks (2010). The U.S. Army War College: Military Education in a Democracy. Temple University Press. (Wikipedia 2014).

Warren, B. & Nanus, B. (1985). Leaders: The Strategies for Taking Charge. Harper and Row.

26

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

LEADERSHIP AS A COMPETITIVE ADVANDAGE OF NATIONAL SECURITY STRATEGY’ SUMMARY In the roadmap for the development of national security strategy, the current role of leadership is a determining factor in the management of challenges; international challenges which involve continuous and major changes.

The root cause analysis of the Titanic sinking constitutes a negative case in point on the failure of the ship’s master – leader to apply leadership skills through a knowledge ecosystem.

The development and implementation of a vision as a necessary component of organisational change, which is the primary objective of a leader, require a systemic analysis of the internal and external environment of national security.

The development of a national security strategy requires policy-makers to deploy resources, both tangible and intangible, in order to achieve a sustainable competitive advantage against competitors through the creation of fundamental skills.

The development of leadership skills, through transactional and mainly transformational leadership, in order to establish a long-term national security strategy, is the task of the leaders as opposed to the task of the management whose role is to assist in current operations.

Leadership must be considered in a spatiotemporal context in order to constitute a sustainable competitive advantage of the national security strategy.

Δρ. Γεώργιος Μαγουλιανίτης, Υποστράτηγος ε.α. της ΕΛ.ΑΣ., Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Πατρών / Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων. Κάτοχος Μ.Β.Α με εξειδίκευση στη Στρατηγική από το Πανεπιστήμιο Kingston, και Μεταπτυχιακού Διπλώματος στις Σπουδές Στρατηγικής και Πολιτικής Εθνικής Ασφάλειας, από τη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας. Επιτυχώς ολοκλήρωσε στο National School of Government – Λονδίνο, το πρόγραμμα “Top Management”.Αποφοίτησε από τη Σχολή Υπαστυνόμων το 1986. Έχει εκπαιδευτεί, και συμμετάσχει ως εισηγητής σε σεμινάρια, συνέδρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό σε θέματα Ηγεσίας, Μάνατζμεντ, Ασφάλειας. Έχει υπηρετήσει σε μάχιμες και επιτελικές υπηρεσίες της ΕΛ.ΑΣ. Ομιλεί Αγγλικά. Είναι καθηγητής Μάνατζμεντ. Είναι ιδρυτικό μέλος και μέλος του ΔΣ της ΑΣΑ.

27

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

28

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Ζητήματα Δικαίου της Θάλασσας στον Ευρύτερο Χώρο της Ελλάδος Δρ. Στυλιανός Πολίτης

Τα θαλάσσια όρια της Ελλάδας με βάση τη μέση γραμμή συναντούν τα αντίστοιχα της Αλβανίας, της Ιταλίας, της Λιβύης, της Αιγύπτου, της Κύπρου και της Τουρκίας. Η Αλβανία, η Ιταλία, η Αίγυπτος και η Κύπρος είναι Μέρη στη Νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας1. Η Τουρκία και η Λιβύη δεν είναι. Μεταξύ Ελλάδας που είναι μέρος στη Σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας2 και κάθε άλλου κράτους που δεν είναι μέρος, ισχύουν μόνον οι εθιμικοί κανόνες. Το μεγαλύτερο όμως μέρος των κανόνων της νέας Συμβάσεως ίσως και ολόκληρη η Σύμβαση περιλαμβάνει κανόνες που σήμερα πλέον αποτελούν εθιμικό δίκαιο και κατά συνέπεια ισχύουν ανεξάρτητα από αυτή, δεσμεύοντας όλα ανεξαιρέτως τα κράτη. Στις 27 Απριλίου 2009 υπογράφτηκε στα Τίρανα, διμερής Συμφωνία με την Αλβανία για καθορισμό και οριοθέτηση όλων των θαλάσσιων ζωνών. Η συμφωνία αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει ένα θετικό προηγούμενο στην επίλυση παρομοίων προβλημάτων στην περιοχή. Δυστυχώς η συμφωνία δεν έφερε τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα καθώς η Αλβανία επικαλούμενη μια απόφαση του Αλβανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου αρνήθηκε να προχωρήσει σε υλοποίηση της. Πέρα απ’ αυτό όμως έχω να επισημάνω ότι σύμφωνα με τον Αλβανικό Νόμο 8875 της 4ης Απριλίου 2002 περί Ακτοφυλακής, η χωρική θάλασσα της Αλβανίας είναι δώδεκα μίλια τα οποία μετρώνται από ευθείες γραμμές βάσεως. Από τις ίδιες γραμμές βάσεως μετρώνται και οι υπόλοιπες ζώνες. Πώς θα μπορούσαν να μετρηθούν όλες αυτές οι ζώνες; Φυσική γραμμή για μας και ευθείες γραμμές βάσεως για τους Αλβανούς; Οι αποστάσεις των ακτών Ελλάδος - Ιταλίας είναι τέτοιες που δεν προκύπτει θέμα άλλης οριοθετήσεως πλην υφαλοκρηπίδας ή αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, οπότε το 1977 συμφωνήσαμε και οριοθετήσαμε τη μεταξύ μας υφαλοκρηπίδα. Το μήκος της οριογραμμής που συμφωνήθηκε δεν φθάνει μέχρι το σημείο της ίσης αποστάσεως από τις ακτές Ιταλίας - Ελλάδας και Αλβανίας και τοποθετείται λίγο νοτιότερα. Με την Ιταλία επίσης υπάρχει σε ισχύ ικανοποιητική συμφωνία που οριοθετεί τις αντίστοιχες περιοχές για την Έρευνα και Διάσωση. Η Λιβύη από την άλλη πλευρά, θέλει να κλείσει τον κόλπο της Σύρτης 1 Από 23 Ιουνίου 2003, 13 Ιανουαρίου 1995, 26 Αυγούστου 1983 και 12 Δεκεμβρίου 1988 αντίστοιχα.

2 Από τις 21 Ιουλίου 1995, Νόμος 2321, αρ. Φ.Ε.Κ 136, τεύχος Α’, 23 Ιουνίου 1995.

29

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

ισχυριζόμενη ιστορικούς λόγους. Θα πρέπει όμως να εξεταστεί κατά πόσο αυτός ο ισχυρισμός είναι βάσιμος. Όσο αφορά την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας ή αποκλειστικής οικονομικής ζώνης με την Αίγυπτο το θέμα θέλει μεγάλη προσοχή καθώς υπάρχει και το Καστελόριζο! Για το λόγο αυτό στην προς οριοθέτηση περιοχή υπάρχουν κατά μήκος της γραμμής ίσων αποστάσεων, σημεία επαφής μεταξύ της Αιγύπτου, της Ελλάδας και της Κύπρου. Όχι όμως και της Τουρκίας. Η Τουρκία όμως έχει βλέψεις και στην περιοχή του Καστελόριζου! Με τη Κύπρο βέβαια δεν μπορεί να υπάρχει κανένα πρόβλημα αφού είμαστε το ίδιο Έθνος! Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι ειδικά το Αιγαίο εξαιρείται από την εφαρμογή των διεθνών κανόνων λόγω ιδιομορφίας και ισχύει εδώ ένα ιδιαίτερο καθεστώς. Αυτό άλλωστε επικαλέσθηκε για να μην υπογράψει τη Σύμβαση. Ο ισχυρισμός της Τουρκίας είναι νομικά αβάσιμος για τυπικούς αλλά και για ουσιαστικούς λόγους. Η εξαίρεση από κανόνα δικαίου μπορεί να ισχύσει με άλλο κανόνα δικαίου. Το δε επιχείρημα περί ιδιομορφίας του Αιγαίου είναι απαράδεκτο διότι κάθε περιοχή του πλανήτη έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η Τουρκία έχει αρχίσει από το 1974 και μετά, πολύ έντονες αντιδράσεις για το ενδεχόμενο επεκτάσεως της χωρικής θάλασσας της Ελλάδας στα δώδεκα μίλια. Η επέκταση αυτή μπορεί να γίνει απλά με την έκδοση ενός Προεδρικού Διατάγματος, μετά από πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου. Η οριοθέτηση μάλιστα της χωρικής θάλασσας με όμορα ή αντικείμενα κράτη είναι απλούστατη καθώς δεν είναι απαραίτητη μια διεθνής συμφωνία ούτε χρειάζεται κάποια δικαστική απόφαση ή κάτι άλλο αλλά αρκεί η εφαρμογή της μέσης γραμμής. Εδώ σημειώνω ότι η Τουρκία παρανόμως έχει εγκαταστήσει ευθείες γραμμές βάσεως κατά μήκος των ακτών της περιλαμβάνοντας και τις νήσους Ίμβρο, Τένεδο και Μαυρίες, απομακρυσμένες κατά πολύ από τη γενική κατεύθυνση των ακτών. Δεν δέχεται επίσης την οριογραμμή στα Δωδεκάνησα όπως αυτή ή ίδια την είχε συμφωνήσει με την Ιταλία όταν είχε υπό την κατοχή της την περιοχή. Θέλω να σημειώσω ότι η εθιμική υπόσταση του κανόνα των δώδεκα μιλίων είναι γενικά αποδεκτή. Ειδικά για το Αιγαίο μάλιστα είναι επιβεβαιωμένη από το γεγονός ότι στην τρίτη Διάσκεψη για το Δίκαιο της Θάλασσας απορρίφθηκε παταγωδώς η πρόταση της Τουρκίας για ξεχωριστούς κανόνες σε περιοχές σαν τη δική μας3. Με αυτό τον τρόπο δημιούργησε ένα σοβαρό a contrario επιχείρημα που επιβεβαιώνει την opinio juris του εθιμικού κανόνα και δίνει την αρμοδιότητα καθορισμού του εύρους της χωρικής θάλασσας αποκλειστικά και μόνο στο παράκτιο κράτος μέχρι τα δώδεκα μίλια σε όλες τις περιπτώσεις ανεξαιρέτως. Η εξάντληση του ορίου των δώδεκα μιλίων χωρικής θάλασσας στο Αιγαίο είναι στην πραγματικότητα το βασικότερο και κρισιμότερο σημείο.

3 Third UNCLOS, Official Records. Vol. V., σελ. 202.

30

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Ας μην ξεχνάμε ότι η υφαλοκρηπίδα αλλά και η αποκλειστική οικονομική ζώνη ξεκινούν εκεί που τελειώνει η χωρική θάλασσα. Οι Τούρκοι θεωρούν την καθ’ όλα νόμιμη σύμφωνα με το εθιμικό δίκαιο επέκταση του εύρους της χωρικής θάλασσας της Ελλάδας στα δώδεκα ναυτικά μίλια σαν casus belli. Οι απειλές χρήσεως βίας της Τουρκίας είναι πάντα παράνομες. Σχετικά είναι το άρθρο 2(4) του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, η Διακήρυξη της Γενικής Συνελεύσεως των Ηνωμένων Εθνών της 24ης Οκτωβρίου 1970 και το Προοίμιο, καθώς και τα άρθρα 1 και 2 της Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού. Από το 1974 υφίσταται η εκκρεμότητα οριοθετήσεως την υφαλοκρηπίδας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Τώρα αρχίσαμε να μιλάμε και για αποκλειστική οικονομική ζώνη. Όπως ίσως γνωρίζετε, ειδικά για τα δικά μας δεδομένα, το καθεστώς της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης ουσιαστικά συγχωνεύει το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας. Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε το εξής: Τα δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα υφίστανται ανεξάρτητα από την έκφραση της βουλήσεως του παρακτίου κράτους, δηλαδή είτε έχει κάνει σχετική διακήρυξη είτε όχι. Για την αποκλειστική οικονομική ζώνη όμως, δεν συμβαίνει το ίδιο. Το παράκτιο κράτος χρειάζεται να κάνει σχετική διακήρυξη για να μπορέσει να αποκτήσει εκεί τα προβλεπόμενα από το διεθνές δίκαιο δικαιώματα. Η οριοθέτηση και στις δύο αυτές περιπτώσεις παρουσιάζει παρόμοια προβλήματα. Το σημαντικότερο για μας είναι οι αυθαίρετοι ισχυρισμοί της Τουρκίας, σύμφωνα με τους οποίους όπως εκφράσθηκαν κατά την τρίτη Διάσκεψη για το δίκαιο της θάλασσας, τα νησιά πρέπει να έχουν δικαιώματα στις θαλάσσιες περιοχές ανάλογα με το μέγεθος τους και τον πληθυσμό τους4. Οι «βράχοι» μάλιστα σαν τους Καλόγερους, τη Ζουράφα και τα Ιμια, σύμφωνα πάντα με την Τουρκία, δεν θα πρέπει να έχουν ούτε χωρική θάλασσα5. Παρά το γεγονός ότι αυτή η αντίθετη στη διεθνή πρακτική άποψη δεν υιοθετήθηκε από τα κράτη - μέλη της Διασκέψεως δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό, το ισχυρό a contrario επιχείρημα για την μη ύπαρξη opinio juris του προτεινόμενου κανόνα, η Τουρκία επιμένει! Στόχος της Τουρκίας είναι να επιτύχει μια λύση στο Αιγαίο με απειλές πολέμου, πιέσεις και τετελεσμένα γεγονότα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο γείτονας μας εμφανίζει μια πρωτοφανή συμπεριφορά σε σχέση με την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου. Το εφαρμόζει όπου, όταν και όπως τον συμφέρει! Μετά τα Ιμια μάλιστα, στο Κυβερνητικό Πρόγραμ4 A/CONF. 62/C.2/L.55. See MARSH J.E. ‘Turkey and UNCLOS III; Reflection on the Aegean’, FOREIGN POLICY INSTITUTE, The Aegean Issues: Problems and Prospects, Ankara, Dec. 1989, σελ. 230.

5 U.N. Doc. A/CONF.62/WP.8/Revised Parts I, II and III, 1975. See DYKE J.V., “The Role of the Islands in Delimiting Maritime Zones the Boundary Between Turkey and Greece” FOREIGN POLICY INSTITUTE, The Aegean Issues: Problems and Prospects, Ankara, Dec. 1989, σελ. 249-8.

31

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

μα Ερμπακάν – Τσιλλέρ, συναντάμε τη φράση: “Turkey will abide by all international agreements it has signed. However the implementation of these against the national security and interest will not be allowed” δηλαδή: «Η Τουρκία θα τηρήσει όλες τις διεθνείς συμφωνίες που έχει υπογράψει. Εντούτοις δεν θα επιτρέψει η εφαρμογή τους να είναι αντίθετη στην εθνική της ασφάλεια και τα συμφέροντα της». Επισημαίνουμε τη χαρακτηριστική λέξη «συμφέροντα της» που αντικατοπτρίζει τη θέση της απέναντι στην εφαρμογή του διεθνούς δικαίου! Όταν έχει κάνεις ένα τέτοιο κράτος απέναντι του το καλύτερο που έχει να κάνει είναι παράλληλα με τις κατάλληλες προσπάθειες του για ειρηνική διευθέτηση, να διατηρεί υψηλό επίπεδο στρατιωτικής ετοιμότητας για προάσπιση των κυριαρχικών του δικαιωμάτων και της εθνικής του κυριαρχίας γενικότερα.

Summary The sea limits of Greece are adjacent to the relevant ones of Albania, Italy, Libya, Egypt and Turkey. Between Greece and Italy there is in force a satisfactory agreement which delimits continental shelf.

The issues of continental shelf or exclusive economic zone are still outstanding with all other states. A preliminary agreement with Albania has failed, while since 1974 there has been tension with Turkey re. the orientation of the Aegean continental shelf and more recently about the exclusive economic zone. Turkey also questions Greek rights in general in the Aegean and threatens with war in case Greece extends its territorial waters to the legal limit of twelve nautical miles. Βιβλιογραφία ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Γ.Δ., Η Αιγιαλίτιδα Ζώνη της Ελλάδος, Αθήνα, 1988. ΔΙΠΛΑ Χ., Η Ελληνο – Τουρκική Διαφορά για την Υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, εκδ. ΕΛΙΑΜΕΠ, Αθήνα 1992. ‘ΕΛΙΑΜΕΠ’, Ελληνικά Προβλήματα στον Αέρα από Διπλωματική, Στρατιωτική, Τεχνική και Νομική Σκοπιά, Αθήνα 1987. ΕΥΣΤΑΘΙΑΔΗ Κ.Θ., Διεθνές Δίκαιον, 2α έκδοση, βιβλίο πέμπτο, τύποις Ν & Μ. Αθανασοπούλου, Αθήναι, 1979. ΙΩΑΝΝΟΥ Κ., ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ Κ., ΡΟΖΑΚΗ Χ., ΦΑΤΟΥΡΟΥ Α., Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο – Θεωρία των Πηγών, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, 1988. ΙΩΑΝΝΟΥ Κ., ΣΤΡΑΤΗ Α., Δίκαιο της Θάλασσας, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, 1998. ΚΛΑΔΗ – ΕΥΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ Μ., «Ελληνική Αιγιαλίτιδα Ζώνη – Ισχύον καθεστώς και δικαίωμα επέκτασης στα 12 ν.μ. σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1982», από τα Πρακτικά Συμποσίου «Το Αιγαίο Πέλαγος και

32

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

το Νέο Δίκαιο της Θάλασσας», Ρόδος 4 –6 Νοεμβρίου 1994, επιμ. Σ. Περράκη, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα, 1996. ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ Κ., «Βασικές Ρυθμίσεις του Νέου Δικαίου της Θάλασσας», από το Διεθνές Δίκαιο και Διεθνής Πολιτική, τεύχος 9, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1985. ΠΟΛΙΤΗ Σ., «Τουρκικές διεκδικήσεις και διεθνές δίκαιο της θάλασσας», Διεθνές Συνέδριο «Στρατηγική 2007» της Ελληνικής Εταιρίας Στρατηγικών Μελετών Νοέμβριος 2007. ΡΟΖΑΚΗ Χ., Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Διαμόρφωση του από τις Διεκδικήσεις των Παρακτίων Κρατών, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1976. ΡΟΥΚΟΥΝΑ Ε., Διεθνές Δίκαιο, τόμοι Ι. ΙΙ, ΙΙΙ, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα, 1980-82. ΣΤΑΥΡΙΝΟΥ Μ., Το Πρόβλημα της Υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, 1986.

BOWETT, D.J., The Legal Regime of Islands in International Law, Copyright 1978 by Oceana Publications, Inc., ISBN 0-379-20346-4.

CARNEGIE, A.R., “A New International Economic Order – Law or Politics” από το West Indian Law Journal, vol. 10 (1986).

INTERNATIONAL HYDROGRAPHIC ORGANIZATION, A Manual on Technical Aspects of the United Nations Convention on the law of the Sea – 1982, Special Publication No. 51, 2nd Edition, International Hydrographic Bureau, Monaco, 1993.

NANDAN, S., ROSENNE, S., United Nations Convention on the Law of the Sea 1982. A Commentary, vol. I – III, London, Martinus Nijhoff Publishers, 1993.

OXMAN, B.H., “The Third United Nations Conference on the Law of the Sea: The Tenth Session” από το American Journal of International Law, vol. 76, 1982.

POLITIS, S., “The legal regime of Imia islands in international law”, ‘REVUE HELLENIQUE DE DROIT INTERNATIONAL’, 54eme annee, τεύχος 1/2001.

POLITIS, S., “Right of access of land-locked states to and from the sea. Freedom of transit”, ‘MANAGEMENT SCIENCEC & REGIONAL DEVELOPMENT (MSRD)’, An International & Interdisciplinary Journal, Issue 3, July 2001, ISSN 1107-9819.

Δρ. Στυλιανός Πολίτης Αντιναύαρχος ΠΝ ε.α., Διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου με ειδίκευση στο Δίκαιο της Θάλασσας. Απόφοιτος Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, Τμήματος Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης Πανεπιστήμιου Αθηνών, Ναυτικής Σχολής Πολέμου, Σχολής Εθνικής Άμυνας και πολλών άλλων Στρατιωτικών Σχολείων. Υπηρέτησε ως αξιωματικός σε θέσεις Κυβερνήτη και Διοικητή πολεμικών πλοίων καθώς και σε Επιτελεία και στην ΕΥΠ. Δίδαξε σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά Τμήματα των Πανεπιστημίων Αιγαίου και Πειραιώς, σε Σχολές των ΕΔ και στο Κέντρο Διπλωματικών και Στρατηγικών Μελετών (CEDES). Μετέχει ενεργά σε διεθνή συνέδρια ως εισηγητής και είναι αρθρογράφος σε ελληνικά και ξένα περιοδικά. Είναι ιδρυτικό μέλος της ΑΣΑ.

33

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

34

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Παράγοντες ισχύος και προκλήσεις ασφαλείας στην Ευρω-Μεσογειακή περιοχή Δρ. Ιωάννης Παρίσης

Γεωπολιτική διάκριση περιφερειών Από γεωπολιτικής πλευράς, η μεσογειακή περιοχή, ως ένα διεθνές σύστημα, μπορεί να υποδιαιρεθεί σε διάφορες επιμέρους περιοχές όπως η ευρωπαϊκή ήπειρος, η Βόρεια Αφρική και η Μέση Ανατολή, αλλά και περιοχές που εκτείνονται πέραν της μεσογειακής λεκάνης και αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επέκτασή της. Στις τελευταίες ανήκουν κυρίως η Υποσαχάρια Αφρική, ο Εύξεινος Πόντος και η περιοχή του Περσικού Κόλπου1. Στη μεσογειακή λεκάνη υπάρχουν επίσης θαλάσσιοι δίαυλοι επικοινωνίας προς και από την Αφρική, κυρίως στις περιοχές της Κύπρου, της Κρήτης, της Μάλτας, της Σικελίας, της Σαρδηνίας, των Βαλεαρίδων Νήσων και του Γιβραλτάρ. Αυτές οι κύριοι νήσοι της Μεσογείου, μαζί με τα κύρια στενά – Γιβραλτάρ, Βόσπορος-Δαρδανέλια, Σουέζ – συνιστούν σημαντικά σημεία στρατηγικής σημασίας επί των οποίων μπορούν να στηρίζονται άξονες γεωπολιτικής επιρροής, όπως θα αναφέρουμε στη συνέχεια. Η Βαλκανική Χερσόνησος, από γεωφυσική αλλά και γεωπολιτική και γεωοικονομική άποψη, έχει σαφώς διακριτή ταυτότητα και αυτονομία. Επιπλέον βρίσκεται πλησιέστερα από κάθε άλλη ευρω-μεσογειακή περιφέρεια στις κύριες πηγές προέλευσης βασικών καυσίμων, ενώ η σταθερότητα δεν έχει επιτευχθεί απολύτως. Ο Εύξεινος Πόντος αποτελεί καίριο συνδετικό κρίκο μεταξύ της Μεσογείου και της Κεντρικής Ασίας. Ο Εύξεινος αποτελεί περιοχή γεωπολιτικού και γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος, που αυξάνει συνεχώς κατά τα τελευταία χρόνια. Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ μέχρι τις δυτικές ακτές του και το ενδιαφέρον του να συμπεριλάβει ως μέλη της Συμμαχίας την Ουκρανία και τη Γεωργία είχε αρνητικές συνέπειες στις σχέσεις με τη Ρωσία. Επιπλέον, η ύπαρξη σημαντικών κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στην περιοχή του Καυκάσου και της Κασπίας, τα οποία κυρίως διακινούνται –με αγωγούς ή πλοία– μεταξύ των ακτών του Ευξείνου, αλλά και προς τη Δυτική Ευρώπη και τη Μεσόγειο, αυξάνει τη σημασία της περιοχής αυτής. Ο Βορράς της αφρικανικής ηπείρου, ως τμήμα του αραβο-ισλαμικού κόσμου, συνδέεται στενότερα με την περιοχή της Μέσης Ανατολής απ’ ό,τι με την υπόλοιπη Αφρική. Τον πυρήνα της Βόρειας Αφρικής αποτελεί το Μαγκρέμπ, όπου κυρίως βρίσκονται τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου όλης της αφρικανικής ηπείρου. Αλγερία 1 Ευρεία ανάλυση για τα αναφερόμενα στην παρούσα εισήγηση στο: Ι. Παρίσης, Η ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑ – Γεωστρατηγική Ανάλυση της Μεσογείου, Εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ, 2013.

35

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

και Λιβύη είναι οι πιο πλούσιες σε υδρογονάνθρακες χώρες της Βόρειας Αφρικής. Παρά τις πρωτοβουλίες που έχουν αναπτυχθεί, κυρίως από την ευρωπαϊκή πλευρά, και τη σημαντική οικονομική και αναπτυξιακή βοήθεια που παρέχεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, πολλά και σημαντικά προβλήματα εμποδίζουν την ανάπτυξη των χωρών της Βόρειας Αφρικής αλλά και την πρόοδο της συνεργασίας τους με την Ευρώπη. Πολιτική αστάθεια, έλλειψη δημοκρατικών θεσμών, άνιση κατανομή του πλούτου, δημογραφικές εντάσεις, ανεργία, θρησκευτικός φανατισμός, πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, ακόμη και αντιθέσεις μεταξύ των ίδιων των αραβικών χωρών της περιοχής αποτελούν εμπόδια για την ανάπτυξη και τη δια-μεσογειακή συνεργασία. Η Μέση Ανατολή αποτελεί εδώ και δεκαετίες το ενεργειακό κέντρο της παγκόσμιας οικονομίας. Μαζί με την Κεντρική Ασία είναι μία από τις δύο σημαντικότερες περιοχές του διεθνούς συστήματος, από στρατη-

γικής πλευράς. Μέσω του ελέγχου της Μέσης Ανατολής οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ επιδιώκουν να εφαρμόσουν μια στρατηγική ανάσχεσης έναντι της Κίνας. Η πραγματικότητα είναι ότι στην περιοχή αυτή συμβαίνει μία από τις σημαντικότερες γεωπολιτικές συγκρούσεις του 20ού και του 21ου αιώνα. Στην περιοχή της Μέσης Ανατολής ανήκει το Μασρέκ (Machrek) –η «Ανατολή» των Αράβων. Από τον Νείλο μέχρι την κοιλάδα του Ευφράτη και από τη μεσογειακή ακτή μέχρι τον Περσικό Κόλπο, μια περιοχή εύφορη και πλούσια σε κοιτάσματα πετρελαίου, αλλά παράλληλα αστα-

36

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

θής, με σημαντικά προβλήματα και εντάσεις μεταξύ των κρατών που περιλαμβάνει. Εδώ ανήκει και η περιοχή της Εύφορης ημισελήνου. Η περιοχή αυτή ξεκινά από τις ακτές της Μεσογείου και καταλήγει στον Περσικό Κόλπο, περικλείοντας τις κοιλάδες των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη. Μαζί με τη Σαουδική Αραβία, αποτελεί την κοιτίδα και το κέντρο του Ισλάμ, ενώ η ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ συνιστά εδώ και περισσότερο από μισό αιώνα μόνιμη αιτία έντασης και πολεμικών συγκρούσεων. Η Τουρκία αποτελεί ένα ξεχωριστό πρόβλημα στην περιοχή. Αν και μουσουλμανική χώρα, οι σχέσεις της με τους Άραβες γείτονές της δεν ήταν ποτέ ομαλές, ενώ η στρατηγική προσέγγιση που είχε αναπτύξει για χρόνια με το Ισραήλ οδηγήθηκε σε ναυάγιο στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα. Από γεωγραφική άποψη, η Τουρκία αποτελεί το σταυροδρόμι τριών κόσμων: του ευρωπαϊκού στα βορειοδυτικά, του υπό ευρεία έννοια ρωσικού στα βορειοανατολικά και του μεσανατολικού στα νοτιοανατολικά. Συνδέει τον Εύξεινο Πόντο με τη Μεσόγειο και την Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή, ευρισκόμενη σε μία από τις πιο ευαίσθητες, πολιτικά, οικονομικά, στρατιωτικά και γεωστρατηγικά, ζώνες του κόσμου. Πέρα από το εγγύς περιβάλλον της μεσογειακής λεκάνης βρίσκεται η νοτίως της Σαχάρας Αφρική –η Υποσαχάρια Αφρική–, η οποία αποτελεί χώρο ιδιαίτερης σημασίας για την Ευρώπη, ενώ δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι στην περιοχή αυτή ΕΕ διεξάγει τη στιγμή αυτή δύο στρατιωτικές επιχειρήσεις και άλλες μικρότερης έκτασης μη στρατιωτικές. Ξεχωριστή σημασία για την Ευρώπη έχει η περιοχή του Σαχέλ, μια άνυδρη και σχεδόν ξηρή κλιματολογική ζώνη που βρίσκεται στο νότιο όριο της ερήμου της Σαχάρας και εκτείνεται εγκάρσια προς την αφρικανική ήπειρο, από τον Ατλαντικό έως την Ερυθρά Θάλασσα. Ισχύς κι ασφάλεια Ευρισκόμενη στο κέντρο ενός σχετικά ασταθούς περιφερειακού πλαισίου, η Μεσόγειος διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη μορφή του γεωστρατηγικού περιβάλλοντος ολόκληρης της Ευρώπης, της Βόρειας Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και ευρύτερα. Επιπλέον, το περιβάλλον αυτό επηρεάζεται από τις πολιτικές, τις φιλοδοξίες και τα συμφέροντα των μεγάλων παγκόσμιων παικτών που είναι παρόντες ή παρεμβαίνουν στην περιοχή. Στη μεταψυχροπολεμική εποχή, το ενδιαφέρον εστιάζεται κυρίως στα πιθανά σημεία ανάφλεξης, κυρίως της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ η παραγωγή και η μεταφορά των ενεργειακών πόρων αποτελεί έναν ακόμη σημαντικό παράγοντα που επηρεάζει καταλυτικά το μεσογειακό περιβάλλον. Τα αντικρουόμενα συμφέροντα και ο ανταγωνισμός των κυρίαρχων διεθνών παικτών – ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας, ΝΑΤΟ, Ευρωπαϊκής Ένωσης – αποτελούν μία άλλη σημαντική πτυχή της ασφάλειας και της ισορροπίας ισχύος στη μεσογειακή περιοχή. Κατά βάση, για την ΕΕ υπάρχουν τέσσερις λόγοι ενδιαφέροντος για

37

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

τη μεσογειακή περιοχή: (α) η γεωγραφική εγγύτητα, (β) το κύμα μετανάστευσης, (γ) το Ισλάμ, τόσο ως θέμα εσωτερικό όσο και ως αντικείμενο εξωτερικής πολιτικής, και (δ) η εξάρτηση από ενεργειακές πρώτες ύλες και γενικά από οικονομικές σχέσεις. Παράλληλα η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναπτύξει από την αρχή του 21ου αιώνα την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας, ως αμυντικό βραχίονα και ως μέσο προβολής ισχύος της Ένωσης, σε συνεργασία και συμπληρωματικά προς το ΝΑΤΟ. Μέσα από την πολιτική αυτή, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναπτύσσει στρατιωτικές και μη στρατιωτικές δυνατότητες επέμβασης για τη διαχείριση κρίσεων. Στην πράξη, οι επιχειρήσεις που μέχρι σήμερα έχει αναπτύξει η Ευρωπαϊκή Ένωση αφορούν στο ευρύτερο μεσογειακό περιβάλλον: Βαλκάνια, Καύκασος, Παλαιστίνη, Ιράκ, Σουδάν, Υποσαχάρια Αφρική. Οι προβληματισμοί για την ασφάλεια στην περιοχή της Μεσογείου περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την κατάσταση και τη θέση της Τουρκίας, την κρίση στη Συρία και το Ιράκ, που ουσιαστικά έχει εξελιχθεί σε εμφύλιο πόλεμο, τις συγκρούσεις στον Λίβανο, την πολιτική αστάθεια σε Αίγυπτο, Λιβύη, Τυνησία και Αλγερία, το Κουρδικό, το Κυπριακό, το Παλαιστινιακό, τις σχέσεις του Ισραήλ με τον αραβικό κόσμο, τη δράση των τρομοκρατικών ομάδων, τη διάχυτη οικονομική ανισότητα και τη στρεβλή δημογραφική ανάπτυξη, την αύξηση του διεθνούς εγκλήματος, συμπεριλαμβανομένης της διακίνησης ναρκωτικών, τη διασπορά διαφόρων τύπων όπλων και, τέλος, τις δραστηριότητες των κυρίων παικτών του διεθνούς συστήματος και των διεθνών οργανισμών σε περιοχές όπου από παλιά υφίστανται αντιπαραθέσεις και επεμβάσεις. Η ενεργειακή ασφάλεια αποτελεί επίσης ένα θέμα προβληματισμού, καθώς περισσότερο από το 65% των εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ευρώπης διέρχεται από τη Μεσόγειο. Ένα ασφαλές και σταθερό περιβάλλον στην περιοχή είναι σημαντικό όχι μόνο για τις χώρες που εισάγουν, αλλά επίσης για τις χώρες-παραγωγούς ενέργειας και τις χώρες μέσω των οποίων γίνεται η διαμετακόμιση του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Ο όρος ενεργειακή ασφάλεια έχει διττή έννοια. Από τη μια συναρτάται στενά με την ανάγκη θωράκισης της οικονομίας από τις επιπτώσεις τις οποίες μπορεί να προκαλέσει μια αιφνίδια διακοπή του εφοδιασμού της με ενέργεια, καθώς επίσης και μια μεγάλη αύξηση των τιμών των ενεργειακών πόρων. Η δεύτερη έχει να κάνει με τη φυσική ασφάλεια, της εξασφάλισης δηλαδή ων ενεργειακών υποδομών (εγκαταστάσεων εξόρυξης, φόρτωσης και εκφόρτωσης, μεταφοράς) από επιθέσεις και δολιοφθορές, με τη χρήση ακόμα και στρατιωτικής ισχύος. Κατά τη γνώμη πολλών αναλυτών, η απειλή κατά της ασφάλειας θα προέλθει, επίσης, από δημογραφικούς και τους συναφείς προς αυτούς οικονομικούς παράγοντες. Είναι εύκολο να αντιληφθούμε το πρόβλημα που προκύπτει για την Ευρώπη. Πέραν των άλλων παραγόντων (φτώχεια, ανεργία, υπερπληθυσμός κ.λπ.), η έλλειψη νερού και καλλιεργήσιμων εκτάσεων είναι βέβαιο ότι συμβάλλει στην κίνηση μεταναστών

38

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

προς τις ευρωπαϊκές χώρες. Μέσα σ’ όλα αυτά προβάλλει η απειλή που προέρχεται από την τρομοκρατία, τόσο κατά της σταθερότητας στις χώρες του αραβικού κόσμου όσο και κατά της ασφάλειας στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών χωρών. Οι ακτές της Μεσογείου αποτέλεσαν εδώ και χρόνια το σημαντικότερο ίσως πεδίο της διεθνούς τρομοκρατίας και της παράνομης διακίνησης όπλων. Άξονες γεωστρατηγικής σημασίας Σύμφωνα με όσα ήδη αναλύθηκαν, στη μεσογειακή περιοχή μπορούμε να διακρίνουμε άξονες (ή ζώνες) με σημαντική γεωστρατηγική αξία, υπό την έννοια ότι αυτοί, στηριζόμενοι σε σημεία στρατηγικής σημασίας, μπορούν να χρησιμεύσουν για τον έλεγχο και την άσκηση ελέγχου ή επιρροής σε συγκεκριμένες περιοχές2. Η εκτίμηση της σημασίας των αξόνων αυτών γίνεται με βάση το ρόλο τους ως κόμβων ή διαδρόμων μεταφορών και επικοινωνιών, ως χώρων ενεργειακών αποθεμάτων και φυσικών πόρων, ως σημείων ή περιοχών συγκέντρωσης στρατιωτικών δυνάμεων, ως βάσεων υποστήριξης στρατιωτικών επιχειρήσεων, καθώς επίσης και ως σημείων άσκησης πολιτικής επιρροής. Ως τέτοιους άξονες μπορούμε να αναφέρουμε:3

2 Ευρεία ανάλυση στο: Ι. Παρίσης, Η ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑ – Γεωστρατηγική Ανάλυση της Μεσογείου, Εκδόσεις ΛΙΒΑΝΗ, 2013, σ. 225.

3 Σχετικά επίσης και στο: Ι. Μάζης, «Γεωστρατηγική ανάλυση της παρούσας συγκυρίας στη Ν.Α. Μεσόγειο», Γεωστρατηγική, Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, Αθήνα, 200

39

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

(1) Τον οριζόντιο άξονα που τέμνει στο μέσον τη μεσογειακή λεκάνη.

(2) Τον άξονα που κινείται παραλλήλως προς τον προηγούμενο, στη Βόρεια Αφρική, από τον Ατλαντικό μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα και τον Περσικό Κόλπο.

(3) Τους άξονες που κινούνται κατά την έννοια Βορράς - Νότος και αντιστρόφως, τέμνουν τους προηγούμενους και συνδέουν τη Βόρεια και την Κεντρική Ευρώπη με τη Βόρεια Αφρική, την Ανατολική Μεσόγειο - Διώρυγα του Σουέζ, και τη Μέση Ανατολή.

(4) Τον άξονα που συνδέει τον Εύξεινο Πόντο, διά των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων και του νησιωτικού συμπλέγματος του Αιγαίου, με την Κρήτη και τη Βόρεια Αφρική. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, προβάλλει το πολυνησιακό περιβάλλον του Αιγαίου – μοναδικό στην μεσογειακή λεκάνη – το οποίο διαμορφώνει ένα ξεχωριστό γεωστρατηγικό σκηνικό που είτε εξυπηρετεί, είτε αποκόπτει άξονες γεωστρατηγικής επιρροής. Παράλληλα όμως παρέχει εύκολη πρόσβαση στην παράνομη μετανάστευση από την Ασία προς την Ευρώπη, γεγονός που δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα στην Ελλάδα. Το Αιγαίο, σε συνδυασμό με την ευρύτερη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου, ελέγχει εκ των πραγμάτων κύριες εμπορικές οδούς, και κυρίως την διακίνηση της ενέργειας από τους χώρους παραγωγής της – που κατά βάση βρίσκονται στην Ανατολή – προς τους τόπους κατανάλωσης που βρίσκονται στη Δύση. Εκείνο όμως που αναμένεται να έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο μέλλον, είναι η κατασκευή μεγάλου δικτύου αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου στις περιοχές που περιβάλλουν το Αιγαίο. Αγωγοί που θα κινούνται κυρίως από το τουρκικό έδαφος και τον Εύξεινο προς τα Βαλκάνια και εκείθεν προς Κεντρική Ευρώπη, ή προς την Ελλάδα και εκείθεν, διά της Αλβανίας και της Αδριατικής, προς την Ιταλία. Επίλογος Συμπερασματικά, εκείνο που θα πρέπει κατ’ ελάχιστον να επιδιώκει η ελληνική πλευρά, στο πλαίσιο μιας αποτελεσματικής υψηλής στρατηγικής είναι: • Συστηματική παρακολούθηση των εξελίξεων και των διεθνών δεδομένων και κατάλληλη και δυναμική παρέμβαση της εξωτερικής πολιτικής της, • Διατήρηση της αποτελεσματικότητας των Ενόπλων Δυνάμεων σε υψηλό επίπεδο, • Κατάλληλη στρατηγική συμμαχιών, με ουσιαστική συμμετοχή στα συμμαχικά σχήματα στα οποία συμμετέχει ήδη η χώρα, και με παράλληλη ανάπτυξη μιας στρατηγικής συνεργασίας με άλλους διεθνείς παίκτες (Ρωσία, Κίνα, Αραβικός κόσμος). Φυσικά, η διασφάλιση των δικαιωμάτων της Ελλάδας στον ενεργειακό πλούτο που διαπιστωμένα την περιβάλλει, πρέπει να αποτελεί κύριο και πρωταρχικό στόχο κάθε ελληνικής Κυβέρνησης δεδομένου ότι, εκτός της οικονομικής υπάρχει και η γεωστρατηγική συνιστώσα που θα αναβαθμίσει τη χώρα.

40

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Power factors and Security Challenges in the Euro-Mediterranean Region The strategic environment of the Mediterranean region is primarily shaped by the policies, interests, actions and co-operation or controversies among the countries surrounding it. These are essentially the EU Member States on the northern coast and the Arab World on the southern coast. Additionally, this environment is affected by the policies, aspirations and the interests of the great powers who, in one way or another, are present in the region in question.

Being at the centre of a volatile regional framework, the Mediterranean plays a pivotal role in the form of the geostrategic environment of the whole Europe, North Africa, and Middle East. Additionally, this environment is influenced by the policies, aspirations and interests of the major world players who, in one way or another, are all present in the region.

For EU there are four reasons of interest for the Mediterranean: a) the geographic proximity, b) the immigration, c) Islam and d) the dependence on energy raw materials and the economic relations in general.

The presence of NATO and the United States, as well as Russia and China, in the Mediterranean region should also be stressed as power factors that definitely affects the shaping of the strategic environment. The outbursts that have been occurring in most Arab nations since early 2011 are creating the conditions for a geopolitical redefinition of the Mediterranean environment that also imposes a redefinition of the stance and the strategic priorities of the European countries and the EU as a whole.

Δρ. Ιωάννης Παρίσης, Υποστράτηγος ε.α., Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης, με έρευνα στην ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας & άμυνας και την ανάλυση του στρατηγικού περιβάλλοντος της Μεσογείου. Απεφοίτησε από τη ΣΣΕ το 1973 ως ανθυπίλαρχος. Είναι απόφοιτος της Ανωτάτης Σχολής Πολέμου και της Σχολής Εθνικής Άμυνας, Πτυχιούχος Νομικής του ΑΠΘ (ειδ. Πολιτικές Επιστήμες). Ομιλεί Αγγλικά και Ισπανικά. Διδάσκει θέματα Στρατηγικής, Γεωπολιτικής και Διεθνών Σχέσεων σε Σχολές των ΕΔ, στο Κέντρο Διπλωματικών και Στρατηγικών Σπουδών (CEDES), και σε Μεταπτυχιακά Τμήματα Πανεπιστημίων. Το επιστημονικό και συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό άρθρων και 10 βιβλία. Είναι ιδρυτικό μέλος και Πρόεδρος του ΔΣ της ΑΣΑ.

41

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

42

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας Πρόταση θεσμικής αναβάθμισης εν μέσω κρίσης Δρ. Σπήλιος Σπηλιωτόπουλος

Στο επίκεντρο του δυναμικά εξελισσόμενου και ιδιαίτερα ανταγωνιστικού γεωπολιτικού περιβάλλοντος της Αν. Μεσογείου, Ελλάδα και Κύπρος καλούνται να διαχειριστούν εσωτερικές και περιφερειακές κρίσεις και ταυτόχρονα να ισχυροποιήσουν τη θέση τους στο διαμορφούμενο ενεργειακό σκηνικό, εν μέσω κολοσσιαίων οικονομικοπολιτικών συμφερόντων, σκληρών ανταγωνισμών, προκλήσεων ασφαλείας, αλλα και ευκαιριών συνεργασίας, όπως η στρατηγική συνεργασία Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ, οι συζητήσεις Κορυφής Ελλάδας – Κύπρου – Αίγυπτου και τα κοινά μνημόνια χειρισμού κρίσεων και έρευνας/διάσωσης Ελλάδας - Κύπρου. Η ενεργειακή διάσταση των διεθνών σχέσεων εδώ καθίσταται ιδιαίτερα κρίσιμη, αν αναλογιστεί κανείς ότι τεράστια κοιτάσματα υδρογονανθράκων ευρίσκονται στη περιοχή με τη μεγαλύτερη αστάθεια. Η Ελλάδα πάντοτε συμμετείχε ως χώρα-κλειδί στο περιφερειακό σύστημα ασφαλείας και γνωρίζοντας τα προβλήματα και τις ιδιαιτερότητες της περιοχής, κατόρθωνε διαχρονικά να λειτουργεί σταθεροποιητικά. Σήμερα όμως, συμμετέχει ενεργά ως κύριος παίκτης-ιδιοκτήτης ικανών, όπως εκτιμάται, ενεργειακών κοιτασμάτων, εκτιθέμενη, έτσι, η ίδια, στο σκληρό ανταγωνισμό συμφερόντων ισχυρών ενεργειακών ομίλων και κυβερνήσεων, πίσω ή μπροστά από αυτούς. Βιώνουμε την έναρξη μιας ιστορικής περιόδου με νέες παραμέτρους, όπου ο στρατηγικός σχεδιασμός και οι πολιτικές αποφάσεις του σήμερα θα καθορίσουν τη (θετική ή αρνητική) πορεία της Χώρας στον εικοστό πρώτο αιώνα. Η ευθύνη αυτή που βαρύνει τη σημερινη Ελλαδα, επομένως, είναι ιστορικής σημασίας. Η κατανόηση του διεθνούς περιβάλλοντος και η ρεαλιστική αντιμετώπιση του είναι κομβική παράμετρος. Η αξιοποίηση των ευνοϊκών για τη χώρα μας συγκυριών και η χωρίς φοβικά σύνδρομα διεκδίκηση των συμφερόντων μας, βασισμένη πρώτα στις ίδιες δυνάμεις του ισχυρού Εθνικού μας Κεφαλαιου (national assets), ή/και κατά περίπτωση, η σύνδεση τους με το συλλογικό συμφέρον ενός Ενωμένου Πόλου Ισχύος (όπως η ΕΕ) ή μιας Συμμαχίας (όπως το ΝΑΤΟ), μπορεί να επιφέρει πρόσθετα κέρδη. Η ορθολογική ανάλυση της ΑΟΖ στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου της θάλασσας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναδεικνύει

43

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

ένα ισχυρό στρατηγικό πλεονέκτημα για την Ελλάδα, με χώρο δράσης πλέον έξω από τα χωρικά ύδατα, σε μια μεγάλη περιοχή, όπου τα ακριτικά νησιά μας μετασχηματίζονται σε βάσεις καθοριστικής επιρροής και ελέγχου, όπως η Γαύδος και το Καστελόριζο. Ο στόχος μας πλέον εδώ δεν είναι η εκμετάλλευση απλώς μιας ευκαιρίας, αλλά η εδραίωση της θέσης μας πάνω σε μια ανθεκτική, μόνιμη και ισχυρή βάση. Για το σκοπό αυτό, ο ρόλος του Εθνικού Κέντρου, των θεσμών, των δομών και των ικανοτήτων του, είναι ιδιαίτερα καθοριστικός, αφού η απαιτούμενη προβολή ισχύος και η επιτυχία μιας Στρατηγικής Εθνικής Ασφαλείας και ενός Εθνικού Συστήματος Χειρισμού Κρίσεων, συναρτάται πλήρως με την υψηλή ποιότητα και την αποτελεσματικότητα των βασικών παραγόντων εθνικής ισχύος. Όμως, η παρούσα κοινωνικοοικονομική συγκυρία, επηρεάζει σε ανησυχητικό βαθμό ζωτικές λειτουργίες των παραγόντων αυτών. Ζητήματα όπως - οι ποικίλες δυσμενείς επιπτώσεις των περικοπών στις Ένοπλες Δυνάμεις, στα Σώματα Ασφαλείας και στο Διπλωματικό Σώμα, - η υποθήκευση της Εθνικής Οικονομίας και της Εθνικής Περιουσίας στους δανειστές, - η διάσπαση της Κοινωνικής Συνοχής και Αλληλεγγύης, με τη φτωχοποίηση έως και εξαθλίωση μεγάλου μέρους των πολιτών, - η απουσία ενός συμπαγούς εσωτερικού μετώπου στους μείζονες εθνικούς στόχους, - η αναξιοποίητη ισχύς της Ομογένειας στο σύνολό της, σε συνδυασμό με τα χρονίζοντα ανοικτά Εθνικά θέματα, όπως: - το Κυπριακό, - οι βλέψεις και οι μονομερείς διεκδικήσεις της Τουρκίας σε Θράκη και Αιγαίο, - η προστασία των δικαιωμάτων της ομογένειας στην Αλβανία και ο Αλβανικός μεγαλοϊδεατισμός, - η ανακήρυξη και η οριοθέτηση της ΑΟΖ, - η ονοματοδοσία της FYROM, και σειρά νέων ασύμμετρου χαρακτήρα απειλών, όπως - η αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης, - η πάταξη της διαφθοράς, - η απειλητική εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών, επιβαρύνουν, αποδυναμώνουν και κατακερματίζουν την εθνική προσπάθεια, προκαλώντας σημαντικές δυσλειτουργίες στο υπάρχον θεσμι-

44

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

κό πλαίσιο σχεδίασης Υψηλής Στρατηγικής και Χειρισμού Κρίσεων. Ενόψει δε της μεγάλης κινητικότητας στο ιδιαίτερα ασταθές γεωπολιτικό μας περιβάλλον, αλλά και των υψηλών απαιτήσεων των νέων οικονομικό-πολιτικών μας στόχων, επιβάλλεται πλέον, το θεσμικό αυτό πλαίσιο, να εκσυγχρονιστεί- ενισχυθεί άμεσα με ένα νέο, δομικό, σύγχρονο και μόνιμο συντονιστικό επιτελικό όργανο. Ο μόνιμος συντονιστικός ρόλος είναι απαραίτητος, για την έγκαιρη και συστηματική σχεδίαση/εκπαίδευση (μέσω βιβλιοθήκης σεναρίων), προετοιμασία, υλοποίηση και αξιολόγηση της Στρατηγικής Εθνικής Ασφαλείας και την εκπόνηση του Δόγματος Εθνικής Ασφάλειας, για την αντιμετώπιση όλων των δυνητικών κρίσεων, εξωτερικών και εσωτερικών (φυσικές - ανθρωπογενείς καταστροφές). Το προτεινόμενο όργανο - που λειτουργεί επιτυχώς σε πλειάδα δυτικών και όχι μόνον Κυβερνήσεων - είναι το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας (ΣΕΑ), υποστηρικτικού χαρακτήρα προς τον Πρωθυπουργό, το Υπουργικό Συμβούλιο, αλλά και προς το ΚΥΣΕΑ, το οποίο μέχρι σήμερα χαρακτηρίζεται από έλλειψη υποστηρικτικών μηχανισμών με θεσμική υπόσταση, αδυνατώντας να επεξεργαστεί εκ των προτέρων τα δεδομένα κατά το χρόνο που προηγείται μιας κρίσης. Βρίσκεται συνεπώς προ τετελεσμένων, τα οποία και καλείται να αντιμετωπίσει με ad hoc διευθετήσεις (παγκόσμια πρωτοτυπία), στερούμενο έτσι υψηλού βαθμού προετοιμασίας, συνέχειας και ενεργού θεσμικής μνήμης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η κρίση των Ιμίων με όλες τις δυσμενείς επιπτώσεις της, η οποία θα είχε μετά βεβαιότητας εξελιχτεί διαφορετικά, εάν τότε λειτουργούσε το ΣΕΑ. Με βάση τα διεθνή δεδομένα (ΗΠΑ, Ρωσία, Τουρκία, Κίνα, Γαλλία, Ισραήλ, Ηνωμένο Βασίλειο κ.α.), σε κράτη που έχουν εμπεδώσει στη στρατηγική τους αντίληψη την «θεσμικότητα» της εθνικής ασφαλείας, ο ρόλος του ΣΕΑ αποδείχθηκε ιδιαίτερα χρήσιμος στην προετοιμασία και στην οργάνωση των εσωτερικών δομών άμυνας και ασφάλειας, για την αντιμετώπιση κρίσεων, για τη προστασία των εθνικών συμφερόντων και την υποστήριξη των διεκδικήσεων τους, την κινητοποίηση της Ομογένειάς τους και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών τους διεθνώς. Αντίθετα, η αντίληψη της εθνικής ασφάλειας και της εθνικής πολιτικής με όρους μικροπολιτικής ιδιοτέλειας και παρορμητισμού, αναδεικνύει την παθογένεια της πολιτικής μας ζωής, της οποίας η πολύτιμη δυναμική σπαταλάται ασκόπως στις αδιέξοδες ατραπούς της συνθηματολογίας, της συνομωσιολογίας, των «εμπιστευτικών» σεναρίων διαφόρων «κέντρων» και «κύκλων». Επί πλέον, η πολυδιάσπαση και η διασπορά των υφιστάμενων σχετικών κρατικών και όχι μόνον, υπηρεσιών, δομών – υποδομών και δικτύων, με τις σημερινές ελλείψεις σε εξειδικευμένο

45

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

προσωπικό και οικονομικά/τεχνικά μέσα, με τις χρόνιες δυσλειτουργίες τους και τις συνήθεις πολιτικές – κομματικές παρεμβάσεις σε κάθε αλλαγή κυβέρνησης η ακόμη και υπουργού, δεν εγγυώνται ένα μόνιμο και ασφαλές επίπεδο αποτελεσματικού συντονισμού, άρτιας οργάνωσης και έγκαιρης προετοιμασίας, Με τέτοιες προϋποθέσεις και αντιλήψεις, ακόμη και η ικανότερη Ηγεσία αδυνατεί να ανταποκριθεί επιτυχώς, αν δεν διαθέτει την κατάλληλη θεσμική θωράκιση και τα απαιτούμενα υψηλής (πολιτικής) τεχνολογίας εργαλεία. Τη ζημιογόνο αυτή αντίληψη περί της εθνικής ασφάλειας και της εθνικής πολιτικής, καλείται να ανατρέψει η προτεινομένη ίδρυση του ΣΕΑ. Πράξη απαραίτητη, ενόψει των ραγδαίων εξελίξεων που θα προκύψουν, η θα επιχειρηθεί να επιβληθούν, από τον σκληρό ανταγωνισμό των ισχυρών και αποφασισμένων παικτών, στο εγγύς γεωπολιτικό περιβάλλον, ιδιαίτερα ευάλωτο σε μικρής η μεγάλης έντασης διεθνοπολιτικη κρίση. Σχετικός ιδρυτικός νόμος θα ορίσει τη δομή (ειρηνικής - πολεμικής περιόδου σε συνδυασμό με το Δόγμα Αρχιστρατήγου), την οργάνωση, στελέχωση και λειτουργία του ΣΕΑ, θέτοντας ταυτόχρονα τα όρια των αρμοδιοτήτων, ενεργειών και παρεμβάσεών του για την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών. Ο διοριζόμενος από τον Πρωθυπουργό Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, επικεφαλής του ΣΕΑ, και ο Γενικός Γραμματέας, θα έχουν θητεία πέραν του τετραετούς εκλογικού ορίζοντα, ενώ η όλη σύνθεση απηχεί τον μόνιμο εθνικό - και όχι κομματικό - χαρακτήρα του ΣΕΑ, ως θεσμού εθνικής στόχευσης.

H συντονισμένη εθνική στόχευση, μέσω ισχυρής θεσμικής θωράκισης, θα είναι και το τελευταίο ανάχωμα απέναντι στη νοοτροπία του ατομικισμού και της ιδιοτέλειας του οικονομικοπολιτικού μας συστήματος, που μας έφερε μέχρις εδώ, εθισμένο να δρα επί δεκαετίες ανενόχλητο, παρακάμπτοντας ατιμωρητί τους αδύναμους θεσμικούς φραγμούς και τις χαλαρές άμυνες που το ίδιο έχει επιβάλλει για την απρόσκοπτη δράση του (π.χ. νόμος περί ευθύνης Υπουργών). Η τραγικότητα και τα αδιέξοδα των συνέπειων της δράσης αυτής, βιώνονται έντονα σήμερα από τη πλειοψηφία του Ελληνικού λαού, με ταυτόχρονη υποτίμηση της αξίας της Χώρας στη διεθνή σκηνή. Στην τραγωδία δε αυτή, δεν υπάρχει κάθαρση, ούτε και από μηχανής Θεός. Υπάρχουν μόνον βαριές και απαράγραπτες ιστορικές ευθύνες, στο μέτρο της αδυναμίας του συστήματος να προτάξει και να διεκδικήσει το εθνικό συμφέρον αποτελεσματικά. Ως εκ τούτου, όσες θυσίες κι αν ζητηθούν από τους αφόρητα πιεζόμενους συμπολίτες μας, καμία δεν πρόκειται να έχει την αποτελεσματικότητα που θα είχε η θυσία της ιδιοτέλειας αυτού καθαυτού του οικονομικοπολιτικού μας συστήματος, στο θυσιαστήριο της Εθνικής Σκοπιμότητας. Η ίδρυση του ΣΕΑ, προκύπτει ως επείγουσα αναγκαιότητα για το συ-

46

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

ντονισμό των ενεργειών και δράσεων των βασικών παραγόντων εθνικής ισχύος και ως σύγχρονη βάση εθνικής στόχευσης, με σκοπό τη στήριξη των Κυβερνήσεων διαχρονικά, αφενός μεν στην πολιτική της συνεπούς υλοποίησης των άμεσων και μεσομακροπροθεσμων Εθνικών Αντικειμενικών Στόχων κατ’ απόλυτη προτεραιότητα έναντι οποιωνδήποτε άλλων συμφερόντων και αφετέρου στην πολιτική επιτυχούς αντιμετώπισης των πάσης φύσεως και εντάσεως κρίσεων, που τυχόν θα απειλήσουν την ασφάλεια και τη σταθερότητα της Χώρας και της ευρύτερης περιοχής.

Δρ. Σπήλιος Σπηλιωτόπουλος Αντισμήναρχος (I) ε.α. Υπουργός Εθνικής Άμυνας (2004-2006), Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας (1992-1993), Μέλος του Ελληνικού Κοινοβουλίου,1989-2007, Διδάκτωρ Αεροπορικού Δικαίου της Σχολής Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών (1985), Πτυχιούχος Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1978), Αξιωματικός Ιπτάμενος της Πολεμικής Αεροπορίας (1965-1985). Είναι Ιδρυτικό μέλος της ΑΣΑ.

47

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Κλείσιμο Συντονιστή Δρ. Μαρίνα Σκορδέλη.

Κλείνοντας αυτό το πάνελ, συγκρατώ τις προκλήσεις ασφάλειας που αναδύονται στην ευρύτερη ευρω-μεσογειακή περιοχή και το πώς η Ελλάδα δεν πρέπει να υποτιμήσει την Τουρκία στη χάραξη μιας Εθνικής Στρατηγικής στην Ανατολική Μεσόγειο που είναι και η άμεση γειτονιά μας. Στο πλαίσιο αυτό, ακούσαμε μια συγκεκριμένη πρόταση δημιουργίας θεσμικού οργάνου που λείπει από τη χώρα μας και αποκτά τώρα ιδιαίτερη σημασία και επικαιρότητα. Είδαμε πώς τα Ζητήματα Δικαίου της Θάλασσας στην περιοχή μας είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της εθνικής στρατηγικής. Και πόσο κρίσιμος είναι ο ρόλος της Ηγεσίας στη διαμόρφωση, αλλά και στην υλοποίηση, του οράματος μέσω της κατάλληλης αξιοποίησης των πόρων, υλικών και άυλων. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους ομιλητές για τις πολύ κατατοπιστικές και εμπεριστατωμένες εισηγήσεις. Αποδεικνύεται αυτό που είπα εξαρχής, δηλαδή η πρακτική, αλλά και με γνώση, ματιά των ανθρώπων που συναγείρει αυτή η πρωτοβουλία.

48

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ & Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

49

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Εισαγωγή Συντονιστή Δρ. Νικόλαος Γιαννόπουλος

Είναι μεγάλη χαρά και για μένα που βρίσκομαι σήμερα εδώ ως συντονιστής αυτού του εξαίρετου πάνελ και θα ήθελα να ευχαριστήσω τόσο τους αξιότιμους εισηγητές όσο και το Διοικητικό Συμβούλιο της ΑΣΑ. Το δεύτερο πάνελ θα αναλύσει τις Στρατηγικές Θεωρήσεις και την Επίδραση της Τεχνολογίας. Οι νέες τεχνολογίες που υπάρχουν ή βρίσκονται σε ερευνητικό επίπεδο για την επιτήρηση θαλασσίων συνόρων, το πλαίσιο των δυνατοτήτων αλλά και των περιορισμών που επηρεάζουν την λειτουργία και την συμπεριφορά του κράτους στο διεθνές σύστημα, η εκμετάλλευση των υποθαλάσσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, η αξιοποίηση των τεχνολογιών διττής χρήσης, καθώς και η ποιοτική επιχειρησιακή ανάλυση και σχεδίαση, προς εξασφάλιση της απαιτούμενης αμυντικής ισχύς, είναι τα θέματα τα οποία θα μας απασχολήσουν σε αυτή την ενότητα και θα αναπτυχθούν από τους ομιλητές μας.

Δρ. Νικόλαος Γιαννόπουλος Συνταγματάρχης (ΠΖ), Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών στην τρομοκρατία και τις ασύμμετρες απειλές. Απεφοίτησε από τη ΣΣΕ το 1989. Υπηρέτησε σε Μονάδες Ειδικών Δυνάμεων, στην ΕΥΠ, στο ΝΑΤΟ, στον ΟΗΕ και διετέλεσε Διοικητής του 575 Τάγματος Πεζοναυτών. Το 2006, απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει συγγράψει 5 βιβλία. Έχει πολλές δημοσιεύσεις και εισηγήσεις σε θέματα που σχετίζονται με την ασφάλεια και τις επιθέσεις αυτοκτονίας ως μορφή τρομοκρατίας. Ομιλεί αγγλικά και ρωσικά. Είναι μέλος της ΑΣΑ.

50

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Νέες τεχνολογίες στην επιτήρηση θαλασσίων συνόρων Δρ. Νικήτας Νικητάκος

Στην εργασία γίνεται παρουσίαση των νέων τεχνολογιών που υπάρχουν ή βρίσκονται σε ερευνητικό επίπεδο για την επιτήρηση θαλασσίων συνόρων και κύρια στις ροές εισερχομένων στα σύνορα ατόμων. Συγκεκριμένα γίνεται διαχωρισμός σε ελεγχόμενη ροή (τελωνείο) και ανεξέλεγκτη ροή ( παραμεθόριες θαλάσσιες περιοχές ). Στην πρώτη περίπτωση τεχνολογίες υποστηρίζουν τον συμβατικό έλεγχο ενώ στον αυτοματοποιημένο χρησιμοποιούνται οι ηλεκτρονικές πύλες διαβατηρίων. Στην περίπτωση της ανεξέλεγκτης υπάρχει το σύστημα AIS, τα μη επανδρωμένα οχήματα, οι θαλάσσιοι και υποθαλάσσιοι αισθητήρες και τέλος ραντάρ και VTS. Κλείνοντας σε ερευνητικό επίπεδο η Ελλάδα δοκιμάζει το σύστημα ACRITAS (Advanced Coordination CenteR Information Technologies & Applications for Border Security) που αποτελεί συνδυασμό των αισθητήρων αυτών με ένα σύστημα επικοινωνιών διοίκησης και ελέγχου. Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έχει έρθει αντιμέτωπη με εκτεταμένες παράνομες μεταναστευτικές εισροές που δυσκολεύεται να διαχειριστεί. Παρότι στο παρελθόν το φαινόμενο της μετανάστευσης αφορούσε κυρίως στην αποδήμηση των Ελλήνων, από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, η Ελλάδα από χώρα αποστολής, σιγά-σιγά άρχισε να μετατρέπεται σε χώρα υποδοχής νόμιμων αλλά και παράνομων μεταναστών. Από το 1990, οι μεταναστευτικές εισροές άρχισαν να πολλαπλασιάζονται ανάγοντας το ζήτημα της παράνομης μετανάστευσης σε μείζον πολιτικό και κοινωνικό πρόβλημα. Η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο περίπλοκη στα θαλάσσια σύνορα καθώς εκτείνονται σε 16.880 χιλιόμετρα, ενώ αντιστοίχως της Ιταλίας είναι 7.600 χιλιόμετρα και της Ισπανίας, περιλαμβανομένων και των Κανάριων Νήσων, 4.964 χιλιόμετρα (House of Lords, 2008:17). Συνεπώς, λόγω της γεωγραφικής της θέσης και των εκτεταμένων συνόρων της, η Ελλάδα αντιμετωπίζει ένα μεγάλο κύμα μη νόμιμων μεταναστών, η αντιμετώπιση του οποίου συνιστά μία εθνική πρόκληση. Οι προσπάθειες αντιμετώπισης του φαινομένου εκτός από τις πολιτικές και διπλωματικές του διαστάσεις αποτελεί πρόκληση για επενδύσεις σε κατάλληλη τεχνολογική υποδομή ώστε να προλαμβάνεται η παράνομη είσοδος στην χώρα μας μέσω των θαλασσίων συνόρων. Στην εργασία θα παρουσιαστούν οι υφιστάμενες τεχνολογίες για την αντιμετώπιση

51

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

των παράνομων εισροών από τα θαλάσσια σύνορα καθώς επίσης και η ερευνητική προσπάθεια για την ενοποίηση σειράς τεχνολογιών σε πρότυπο κέντρο διοίκησης ελέγχου και επικοινωνιών. Το πλαίσιο περιγραφής των τεχνολογιών προστασίας θαλασσίων συνόρων γίνεται διαχωρισμός των εισροών ανθρώπων και εμπορευμάτων σ ελεγχόμενη και μη ελεγχόμενη. Στην πρώτη περίπτωση αφορούν εισροές μέσω νομίμων οδών όπως τα τελωνεία, τα κέντρα επιβίβασης αποβίβασες επιβατών από πλοία ενώ στην δεύτερη περίπτωση, που είναι και η δυσκολότερη σε θέματα ελέγχου, αφορά είσοδο μέσω παράνομων θαλασσίων διαδρομών με μικρά και παράνομα σκάφη. Στην εργασία θα αναλύσουμε τις τεχνολογίες που υποβοηθούν τον έλεγχο και την πρόληψη παράτυπων εισροών από τα θαλάσσια σύνορα ανάλογα του αν η ροή είναι ελεγχόμενη ή μη. Ελεγχόμενες εισροές – Τεχνολογίες Στην κατηγορία αυτή εμπίπτουν οι νόμιμες οδοί διέλευσης των συνόρων από ανθρώπους και εμπορεύματα. Η τεχνολογίες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες στην υπάρχουσες συμβατικές τεχνολογίες ελέγχου συνόρων και στην πρόσφατα εγκατεστημένο αυτόματο σύστημα e-border. Ο έλεγχος εισροών απαιτεί σημαντικοί υποδομή και ανθρώπινο δυναμικό. Στο σχήμα 1 φαίνεται ένας συμβατικός σταθμός ελέγχου συνόρων. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο έλεγχος γίνεται με συμβατικό τρόπο ( διαβατήρια, φωτογραφίες, άδειες εισόδου κλπ). Είναι η κατάσταση που ο κάθε εισερχόμενος αντιμετωπίζει δηλ. έναν υπάλληλο ασφαλείας που ελέγχει τα κατεχόμενα έγγραφα για την εγκυρότητα τους. Ο βαθμός ασφαλείας της συγκεκριμένης μεθόδου εξαρτάται από τον τρόπο κατασκευής των ταξιδιωτικών εγγράφων (π.χ. διαβατήρια). Όσο ποιο δύσκολο είναι να το πλαστογραφήσεις τόσο μεγαλύτερη ασφάλεια παρέχει. Ο επόμενος τρόπος ελέγχου των επιβατών είναι η αυτόματη διαδικασία ελέγχου των διαβατηρίων (e-passport gates). Η διαδικασία αυτή εφαρμόζεται σε πολλά αεροδρόμια και έχει αρχίσει επίσης να εισάγεται σε λιμάνια κύρια σε επιβατικούς σταθμούς. Η τεχνολογία της στηρίζεται την σύγκριση βιομετρικών δεδομένων που έχουν αποθηκευτεί στα ηλεκτρονικά διαβατήρια με αυτά που καταγράφονται από τις εικόνες που λαμβάνονται στις e-gates. Απαραίτητη προϋπόθεση σε αυτό είναι η ύπαρξη νέου τύπου ηλεκτρονικών διαβατηρίων. Μη ελεγχόμενες εισροές Αποτελούν την κυριότερη απειλή για το έλεγχο των θαλάσσιων συνόρων και απαιτούν σημαντικές τεχνολογικές επενδύσεις. Η Ελλάδα

52

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

είναι κλασσική περίπτωση χώρας όπου χρειάζεται ιδιαίτερη μέριμνα για πρόληψη των μη ελεγχόμενων ροών γιατί όπως φαίνεται από το Σχήμα 2 τα θαλάσσια σύνορα της είναι πάνω από 14 φορές μεγαλύτερα απ’ ότι τα αντίστοιχα της ξηράς. Λαμβανομένων υπ’ όψη των καιρικών συνθηκών, της μικρής απόστασης από τα απέναντι παράλια και του μεγάλου αριθμού ακτών γίνεται αντιληπτή η δυσκολία της όλης επιτήρησης.

Σχήμα 1: Συμβατικός έλεγχος και αυτόματος έλεγχος συνόρων

Για την αντιμετώπιση των μη ελεγχομένων εισροών υπάρχουν οι διεθνείς συνεργασίες στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης με συντονιστή τον οργανισμό FRONTEX που δίνει μεγάλη σημασία στα ανατολικά σύνορα της ευπρεπής και προσπαθεί να ελέγξει την παράτυπη μετανάστευση, μέσω θαλασσίων συνόρων. Οι μέθοδοι εντοπισμού παράνομων εισροών που χρησιμοποιούνται αφορούν μια ευρεία τεχνολογική περιοχή όπως θα αναπτυχθεί στην συνέχεια..

Σχήμα 2: Μέγεθος θαλασσίων συνόρων Ελληνικού κράτους.

53

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει υποχρεωτική στα πλοία η τεχνολογία του AIS (Automatic Identification System). Η τεχνολογία αυτή συνίσταται στην εκπομπή κατά τακτά διαστήματα μηνυμάτων που αφορούν την τοποθεσία του πλοίου και διάφορα στοιχεία ταυτότητος. Πρόσφατα το σύστημα έχει γίνει δορυφορικό ώστε να υπερκεράσει τα διάφορα προβλήματα ραδιομετάδοσης Η τεχνολογία αυτή αν συνδυαστεί με σύστημα ραντάρ μας δίνει μια ένδειξη σχετικά με ύποπτα πλοία που βρίσκονται στην περιοχή. Βεβαίως αυτό σε συνδυασμό με το σύστημα παρακολούθησης θαλάσσιας κυκλοφορίας VTS (Vessel Traffic System) μπορεί να ελέγξει και να πληροφορήσει εγκαίρως τις κατάλληλες αρχές επιτήρησης. Στο σχήμα 3 φαίνεται ο συνδυασμός των τεχνολογιών AIS σε συνδυασμό με παράκτιους σταθμούς και δορυφορικά συστήματα. Με τον τρόπο αυτό μπορούν να ανιχνευτούν, σε πραγματικό χρόνο, πλοία που εισέρχονται και εξέρχονται των θαλασσίων συνόρων. Μια επόμενη τεχνολογία είναι τα μη επανδρωμένα οχήματα (Unmanned Autonomous Aircraft (UAV)), ¨όπως φαίνεται στο σχήμα 4. Τα UAV χρησιμοποιούνται κυρίως για επιστημονικούς και ερευνητικούς σκοπούς, για τον έλεγχο κρίσιμων υποδομών ( εγκαταστάσεις φυσικού αερίου, λιμάνια κλπ) και για τον έλεγχο συνόρων ξηράς και θαλασσίων. Δεν διαφέρει από ένα επανδρωμένο αεροσκάφος και οι χειριστές του πρέπει να είναι πιστοποιημένοι. Γενικά προσφέρουν μια καλή λύση επιτήρησης επειδή απαιτούν λιγότερα καύσιμα, μικρότερο βάρος και την υπάρχει ο ανθρώπινος παράγων σε περίπτωση ατυχήματος. Υπάρχουν όμως ακόμη σημαντικά νομικά προβλήματα.

Σχήμα 3: Συνδυασμός συστήματος AIS με ραντάρ παρακτίων σταθμών και δορυφορικά συστήματα.

54

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Σχήμα 4: Μη επανδρωμένα οχήματα.

Η τελευταία εξέλιξη στην τεχνολογία είναι οι υποβρύχιοι αισθητήρες που χρησιμοποιούν τεχνολογίες υποβρύχιας επιτήρησης με χρήση ακουστικών τεχνολογιών. Ο ήχος των μηχανών ενός παράνομου σκάφους μπορεί να γίνει αντιληπτός από μεγάλη απόσταση. Έτσι όπως φαίνεται στο σχήμα 5 υπάρχει μια συστοιχία υποβρυχίων αισθητήρων που τοποθετούνται σε διάφορα σημεία μια θαλάσσιας περιοχής πάνω σε ηχοσημαντήρες. Οι ακουστικές υπογραφές των παράνομων σκαφών καταγράφονται και αποστέλλονται με σήματα υψηλής συχνότητας σε παράκτιο σταθμό για έγκαιρη ειδοποίηση.

ACRITAS (Advanced Coordination CenteR Information Technologies & Applications for Border Security) Οι εθνικές κυβερνήσεις και η Ευρωπαϊκή Ενωση ζητούν συνεχώς μεγαλύτερη ασφάλεια στον έλεγχο των θαλασσίων συνόρων δεδομένου ότι έχουν καταγραφεί νέα κίνδυνοι σαν συνέπεια των πολιτικών, οικονομι-

Σχήμα 5: Συστοιχία Ηχοσημαντήρων.

55

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

κών και περιβαλλοντικών αλλαγών . σύμφωνα με την FRONTEX περίπου 75% χρησιμοποιούν την Ελλάδα σαν σημείο παράνομης εισόδου στην Ευρώπη. Το ερευνητικό πρόγραμμα ACRITAS (Advanced Coordination CenteR Information Technologies & Applications for Border Security) προτίθεται να αντιμετωπίσει αυτή την πρόκληση με την δημιουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος έλεγχου των συνόρων που θα δίνει δυνατότητα γρήγορης αποστολή σε απομακρυσμένα και σύνθετα περιβάλλοντα με την υποστήριξη πολλαπλών δυνατοτήτων έρευνας και εντοπισμού, ευφυή χρήση δεδομένων και καινοτόμες υπηρεσίες σε τοπικές και εθνικές αρχές. Το κύριο αντικείμενο του προγράμματος που η διάταξη των συστημάτων φαίνεται στο σχήμα 6 είναι η ανάπτυξη ενός καινοτόμου και αρθρωτού συστήματος για τις ανάγκες των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σε θέματα προστασίας θαλασσίων συνόρων από παράτυπες εισροές ανθρώπων, όπλων και απαγορευμένων ουσιών. Επεκτασιμότητα, κινητικότητα και προσαρμοστικότητα είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του συστήματος που μπορεί να λειτουργήσει σαν αυτοδύναμο κέντρο επιτήρησης ή σε συνδυασμό με το Εθνικό Κέντρο συντονισμού. Η προσέγγιση του The ACRITAS είναι ο συνδυασμός λειτουργικών και επιχειρησιακών απαιτήσεων σε ένα τοπικό κινητό κέντρο ελέγχου και επικοινωνιών ώστε να δίνει κοινή εικόνα επιχειρησιακής κατάστασης και εφαρμογές αντιμετώπισης περιστατικών που απαιτούν την εμπλοκή πολλών οργανισμών. Η αρχιτεκτονική του βασίζεται σε ολοκλήρωση

Σχήμα 6: Διάταξη του συστήματος ACRITAS.

σειράς διαφορετικών αισθητήρων ( ηλεκτροοπτικών, ραντάρ, ακουστικών, κλπ) ώστε να παρέχονται δεδομένα σε πραγματικό χρόνο. Το κεντρικό σύστημα θα είναι κινητό συνδυάζοντας τα πλεονεκτήματα της

56

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

κινητικότητας και της προηγμένης επεξεργασίας δεδομένων στις περιοχές όπου απαιτείται. Συμπεράσματα Στην εργασία γίνεται αναφορά στις κυριότερες τεχνολογίες που υποστηρίζουν σήμερα την διαχείριση των θαλασσίων συνόρων. Κατηγοριοποιούνται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους και το πρόβλημα που έχουν να αντιμετωπίσουν. Με δεδομένη την ιδιαιτερότητα του Ελλαδικού θαλάσσιου χώρου η ανάπτυξη ολοκληρωμένων συστημάτων όπως το σύστημα ACRITAS αποτελούν απαραίτητη εξέλιξη στις τεχνολογίες

Summary In this paper a survey of new technologies used, or in research step, for sea boarders surveillance is presented. The personnel flows are divided in controlled (customs) and uncontrolled (sea areas). In controlled areas there are the conventional customs control and the automated paasport e-gates. In uncontrolled there is the AIS system combined with radars and VTS, ta UAVs and surface and underwater sensors. Finally the research project ACRITAS (Advanced Coordination CenteR Information Technologies & Applications for Border Security), which is currently running in Greece, is discussed. ACRITAS uses a combination of several sensors connected with a Command Control and Communication system

Δρ. Νικήτας Νικητάκος Πλοίαρχος ΠΝ ε.α., Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Διδάκτωρ του ΕΜΠ (Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Η/Υ). Απεφοίτησε από τη ΣΝΔ -Τμ. Μηχανικών το 1980. Πτυχιούχος Οικονομικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιά. Έχει μεταπτυχιακούς τίτλους στην επιστήμη Μηχανικού Η/Υ και στα Μαθηματικά από το NPS (USA). Είναι απόφοιτος της Σχολής Εθνικής Αμύνης. Έχει τιμηθεί από διάφορους εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς για την έρευνα του. Έχει μεγάλο αριθμό δημοσιεύσεων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και πρακτικά διεθνών συνεδρίων. Είναι επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια Shanghai Maritime University, Hangzhou Dianzi της Κίνας και ΑΜΕΤ Ινδιών. Είναι ιδρυτικό μέλος και μέλος του ΔΣ της ΑΣΑ.

57

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

58

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Η αόρατος χειρ και η σιδηρά πυγμή: Οι δύο πυλώνες της εθνικής στρατηγικής Δρ. Χρήστος Κόλλιας

Εισαγωγικά προλεγόμενα Η οικονομική και στρατιωτική ευρωστία, ο πλούτος και η δύναμη, αποτελούν για τα κράτη, τους ακρογωνιαίους λίθους στο οικοδόμημα της ισχύος τους (Παρίσης 2011, Κουσκουβέλης 2004, Κόλλιας 2001, 2015). Το δίπολο αυτό – πλούτος και δύναμη - προσδιορίζει αφενός μεν την θέση ενός κράτους στον διεθνή καταμερισμό ισχύος, αφετέρου δε, το πλαίσιο των δυνατοτήτων αλλά και των περιορισμών που επηρεάζουν την λειτουργία και την συμπεριφορά του στο διεθνές σύστημα και τις σχέσεις του με τα άλλα κράτη. Η οικονομία, αποτελεί το θεμέλιο επί του οποίου εδράζεται ο πυλώνας της σκληρής ισχύος των κρατών: η στρατιωτική δύναμη. Αποτελεί την πηγή της καύσιμου ύλης που κινεί την στρατιωτική μηχανή ενός κράτους. «Nervos belli, pecuniam infinitam» αποφαίνεται ο Κικέρων και τρείς περίπου αιώνες πριν από αυτόν ο Θουκυδίδης «… χρυσὸν γὰρ καὶ ἄργυρον πλεῖστον κέκτηνται, ὅθεν ὅ τε πόλεμος καὶ τἆλλα εὐπορεῖ …». Εν ολίγοις, η σιδηρά πυγμή των όπλων είναι απόλυτα εξαρτημένη από την αόρατο χείρα της οικονομίας. Όπως ισχύει για οποιοδήποτε αγαθό, έτσι και για την παραγωγή άμυνας, στρατιωτικής ισχύος και αποτροπής χρειάζονται πόροι: ανθρώπινοι και υλικοί. Οι στρατιωτικές δαπάνες αντιπροσωπεύουν το κόστος παραγωγής. Όσο περισσότερους πόρους χρησιμοποιούμε, τόσο μεγαλύτερη η ποσότητα της παραγόμενης εκροής σε μονάδες στρατιωτικής δύναμης. Τόσο αντίστοιχα υψηλότερο και το κόστος παραγωγής: οι στρατιωτικές δαπάνες. Χρήσιμη είναι μια συγκριτική υπόμνηση των αριθμών που περιγράφουν τη σχέση της άμυνας και της οικονομίας στην περίπτωση της Ελλάδας. Είτε ως ποσοστό του ΑΕΠ, είτε ως ποσοστό των δαπανών της κεντρικής κυβέρνησης η Ελλάδα επενδύει στην εθνική άμυνα μεγέθη σημαντικά υψηλότερα σε σχέση με τους εταίρους μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ελλάδα διέθεσε στην εθνική άμυνα περί το 3,1% του ΑΕΠ κατά μέσο όρο την τελευταία 25ετία σε σχέση με το 2% που ήταν ο μέσος όρος για το σύνολο της ΕΕ. Την περίοδο 2000-12 οι ελληνικές αμυντικές δαπάνες αντιστοιχούσαν κατά μέσο όρο ετησίως στο 6,4% των δαπανών της κεντρικής κυβέρνησης σε σχέση με το 4,7% περίπου για το σύνολο της ΕΕ. Εν ολίγοις, η χώρα μας έχει τις υψηλότερες, σε σχετικούς όρους, στρατιωτικές δαπάνες μεταξύ των εταίρων μας στην ΕΕ28. Η διαρκής, διαχρονική και εντεινόμενη απειλή με την οποία βρίσκεται αντιμέτωπη η Ελλάδα, είναι ο κύριος ερμηνευτικός παράγοντας των υψηλών ελληνικών αμυντικών δαπανών. Οποιαδήποτε χώρα αντιμέτωπη με αντίστοιχη στρατιωτική απειλή και επιβουλή των κυριαρ-

59

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

χικών δικαιωμάτων και εθνικών συμφερόντων της δεν θα είχε άλλη επιλογή από το να διαθέσει ένα σημαντικό κομμάτι του εθνικού εισοδήματός της στην αμυντική θωράκιση της. Όμως, αυτό εξαρτάται από το μέγεθος του εισοδήματος. Αν αυτό συρρικνώνεται, δυσχεραίνεται η διάθεση πόρων στην εθνική άμυνα. Αντιθέτως, μία εύρωστη, μεγεθυνόμενη οικονομία παρέχει την δυνατότητα ενίσχυσης της αμυντικής θωράκισης αν κάτι τέτοιο επιβάλλεται από το στρατηγικό περιβάλλον και τις προκλήσεις που αυτό περικλείει. Εθνική οικονομία και εθνική άμυνα Η απάντηση που δίνει, στους Νεκρικούς Διαλόγους του Λουκιανού, ο Μένιππος στον Χάροντα όταν του ζητά να καταβάλει τα πορθμεία της μεταφοράς του στην απέναντι όχθη της Αχερουσίας λίμνης: «ουκ αν λάβεις παρά του μη έχοντος», συμπυκνώνει με κρυστάλλινη ενάργεια την επίπτωση που η βαθύτατη οικονομική κρίση η οποία ταλανίζει την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, είχε σε ότι αφορά τον τομέα της εθνικής άμυνας όπως φυσικά και κάθε άλλος τομέας η λειτουργία του οποίου εξαρτάται από τις δημόσιες χρηματοροές. Κάτι που δεν διαφαίνεται ότι θα μεταβληθεί ουσιαστικά, στο εγγύς τουλάχιστον μέλλον, καθώς η χώρα θα παραμείνει διασωληνωμένη στην δημοσιονομική εντατική για σχετικά μακρύ χρονικό διάστημα. Η ασφυκτική δημοσιονομική στενότητα και οι επισφαλείς, επί του παρόντος τουλάχιστον, αναπτυξιακές προοπτικές, δεν αφήνουν περιθώρια πιο αισιόδοξης αποτίμησης σε σχέση με την δυνατότητα χρηματοδότησης του τομέα της άμυνας και των αναγκών που υφίστανται ή θα προκύψουν. Η γραφική απεικόνιση της εξελικτικής πορείας που έχουν ακολουθήσει οι ελληνικές αμυντικές δαπάνες αναδεικνύει και οπτικά την δραματική επίπτωση που η οικονομική κρίση είχε (Γράφημα 1). Σύμφωνα με τα στοιχεία του SIPRI, οι ελληνικές αμυντικές δαπάνες το 2013 είναι σε πραγματικούς όρους χαμηλότερες αυτών του 1990. Μεταξύ 2009 και 2013 μειώθηκαν κατά 47% περίπου σε πραγματικούς όρους. Μείωση

Γράφημα 1: Ελληνικές αμυντικές δαπάνες 1990-2013 Πηγή: SIPRI, σε δισ. $ και σταθερές τιμές του 2011

60

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

του μεγέθους αυτού δεν χρήζει περαιτέρω σχολιασμού καθώς, αντικειμενικά αποτελεί συντριπτικό πλήγμα. Αναπόφευκτο μεν, δεδομένων των τεράστιων και οδυνηρών περικοπών που η δημοσιονομική κατάρρευση επέβαλε, συντριπτικό δε. Η σχέση εξάρτησης της εθνικής άμυνας από την οικονομία και τις επιδόσεις που καταγράφει, μπορεί να τεκμηριωθεί περαιτέρω αν εξετάσουμε την εξέλιξη των δύο βασικών αντιπροσωπευτικών μεγεθών τους. Του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) και των στρατιωτικών δαπανών οι οποίες ουσιαστικά είναι το κόστος παραγωγής άμυνας και αποτροπής. Ήτοι, πόσο στοιχίζουν οι πόροι – ανθρώπινοι και υλικοί – που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή στρατιωτικής δύναμης. Δεδομένου δε ότι η Τουρκία αποτελεί με διαφορά την σημαντικότερη απειλή για τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα και κυριαρχικά δικαιώματα, θα επιχειρήσουμε μία σύγκριση μεταξύ των δύο, αρχής γενομένης από τις οικονομικές επιδόσεις. Αυτές αποτυπώνονται στον ετήσιο ρυθμό μεγέθυνσης μίας οικονομίας, δηλαδή στις μεταβολές – θετικές ή αρνητικές – του ΑΕΠ (Γράφημα 2). Όπως εύκολα προκύπτει από την παρατήρηση του σχετικού γραφήματος ο ρυθμός μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας παρουσιάζει μία εν γένει φθίνουσα τάση διαχρονικά: από 7,6% κατά μέσο ετήσιο όρο την περίοδο 1961-69, στο 5,4% για την περίοδο 1970-79, στο 0,8% το 1980-89. Εν συνεχεία καταγράφεται μία τάση αντιστροφής – περί το 1,9% το 1990-99 και 3% το 2000-09 – που όμως στηρίζονταν σε

Γράφημα 2: Μέσοι ετήσιοι ρυθμοί μεταβολής ΑΕΠ Ελλάδος & Τουρκίας

πήλινα πόδια, όπως εκ των πραγμάτων αποδείχθηκε λόγω του βάθους, της έντασης και της έκτασης της κρίσης που βιώνει η ελληνική οικονομία και κοινωνία. Ήταν ένα στρεβλό αναπτυξιακό μοντέλο, χωρίς ισχυρό παραγωγικό υπόβαθρο (μεταξύ άλλων: Ζουμπουλάκης 2014, Καζάκος 2011, Βασιλάκης 2012). Σε -5,7% ο μέσος ρυθμός μείωσης του ελλη-

61

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

νικού ΑΕΠ τα έτη 2010-13. Αντιθέτως, οι μέσοι ρυθμοί μεγέθυνσης της τουρκικής οικονομίας από την μία περίοδο στην άλλη, επιδεικνύουν μεγαλύτερη σταθερότητα αν και σε ετήσια βάση παρουσιάζουν πολύ μεγάλη μεταβλητότητα. Πρακτικά, η αύξηση του ΑΕΠ μίας χώρας σημαίνει ότι μεγαλώνει η διαθέσιμη πίτα από όπου προέρχονται οι πόροι που κατευθύνονται για την άμυνα. Ακόμα και αν το ποσοστό των στρατιωτικών δαπανών ως προς το ΑΕΠ παραμείνει σταθερό, η αύξηση του ΑΕΠ σημαίνει αύξηση στο απόλυτο μέγεθος των δαπανών άμυνας ακόμα και αν παραμένει σταθερό το μερίδιό τους στο ΑΕΠ. Το ακριβώς αντίθετο ισχύει αν το ΑΕΠ μίας χώρας συρρικνώνεται. Ακόμα και αν το ποσοστιαίο μερίδιο των αμυντικών δαπανών στο ΑΕΠ παραμείνει αμετάβλητο, οι δαπάνες αυτές θα μειωθούν. Για ολόκληρη την περίοδο που παρουσιάζεται στο Γράφημα 2, περί τις πέντε δεκαετίες, ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας ήταν της τάξεως του 3% ενώ της τουρκικής περί το 4,5%. Απόρροια αυτών των διαφορετικών οικονομικών επιδόσεων ήταν το ελληνικό ΑΕΠ ως αναλογία του αντίστοιχου τουρκικού να μειωθεί δραματικά (Γράφημα 3). Από το περίπου 80% τις πρώτες δύο δεκαετίες που παρουσιάζονται στο σχετικό γράφημα, στο 35,7% κατά μέσο όρο την περίοδο 2010-13. Η καθίζηση στην ποσοστιαία σχέση μεταξύ των δύο οικονομιών σημαίνει ότι ακόμα και αν οι δύο χώρες διαθέτουν το ίδιο μερίδιο του ΑΕΠ στην παραγωγή στρατιωτικής ισχύος, οι δαπάνες της μίας είναι σαφώς περισσότερες. Όπως ευκόλως προκύπτει από τα στοιχεία που παρατίθενται στον Πίνακα 1, οι ελληνικές αμυντικές δαπάνες ως ποσοστό του

Γράφημα 3: Το ΑΕΠ της Ελλάδος ως % του ΑΕΠ της Τουρκίας ανά δεκαεtτία

ΑΕΠ ήταν κατά μέσο ετήσιο όρο σε όλες σχεδόν τις υποπεριόδους που παρουσιάζονται στον εν λόγω πίνακα, σχεδόν πάντα υψηλότερες του αντίστοιχου τουρκικού μεγέθους. Κατά μέσο όρο για το σύνολο της περιόδου 1960-2013 ανήλθαν στο 3,9% του ΑΕΠ ενώ οι αντίστοιχες τουρκικές στο 3,5%.

62

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Όμως, το σε σχέση με το τουρκικό, συρρικνούμενο ΑΕΠ της Ελλάδος συμπαρασύρει και την ποσοστιαία σχέση μεταξύ ελληνικών και τουρκικών στρατιωτικών δαπανών (Γράφημα 4). Βίοι παράλληλοι θα μπορούσε να είναι το συμπέρασμα από την εξέταση των δεδομένων που αναπαρίστανται γραφικά. Η φθίνουσα σχετική πορεία του ελληνικού ΑΕΠ επιφέρει αντίστοιχη και σχεδόν ισόποση μείωση στον λόγο των Ελλάδα

Τουρκία

1960-69

4,1%

3,4%

1970-79

4,9%

3,9%

1980-89

4,7%

3,6%

1990-99

3,5%

3,9%

2000-09

3,1%

3,0%

2010-13

2,5%

2,3%

Πίνακας 1: Στρατιωτικές δαπάνες ως % του ΑΕΠ σε Ελλάδα & Τουρκία.

ελληνικών αμυντικών δαπανών προς τις τουρκικές. Τα τελευταία έτη αυτές αναλογούσαν περίπου στο 40% των τουρκικών κατά μέσο ετήσιο όρο. Το ερώτημα που ανακύπτει αφορά στην επίπτωση που αυτή η διαχρονική εξέλιξη στη σχέση μεταξύ των δύο μεγεθών έχει στον συσχετισμό δυνάμεων. Βέβαια εδώ πρέπει εμφατικά να τονισθεί, ότι δεν είναι ορθή η ευθεία και γραμμική εξίσωση στρατιωτικών δαπανών

Γράφημα 4: ΑΕΠ & ΣΔ Ελλάδος ως % του ΑΕΠ & των ΣΔ της Τουρκίας αντίστοιχα.

63

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

και παραγόμενης στρατιωτικής δύναμης. Αυτή συναρτάται από πλειάδα άλλων παραγόντων όπως λόγου χάρη ποιότητα ηγεσίας και επιχειρησιακού σχεδιασμού, δομή δυνάμεων και τύποι οπλικών συστημάτων, ποιότητα προσωπικού και εκπαίδευσης, γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής που μπορεί να δίνουν πλεονεκτήματα ή να δημιουργούν μειονεκτήματα. Συνεπώς το ζητούμενο δεν είναι η ισόποση δαπάνη σε σχέση με την Τουρκία για τις ανάγκες της ελληνικής άμυνας. Το ερώτημα είναι κατά πόσο η προϊούσα και επιταχυνόμενη, εξαιτίας της οξύτατης οικονομικής κρίσης, επιδείνωση των σχετικών μεγεθών δεν θα προκαλέσει ανήκεστο βλάβη στους συσχετισμούς δυνάμεων μεταξύ των δύο χωρών με ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται όχι μόνο για την δυνατότητα προβολής επαρκούς αποτροπής από μέρους της Ελλάδος, αλλά και για την σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής καθώς, τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία, αποτελούν σημαντικούς δρώντες στο ασταθές και δυναμικά μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον του ευρύτερου υποσυστήματος στο οποίο ανήκουν. Μέγιστον δέ, τῇ τῶν χρημάτων σπάνει κωλύσονται Λόγω της φύσης του, ο τομέας της άμυνας απαιτεί μακροχρόνιο σχεδιασμό και προγραμματισμό. Δεν είναι φυσικά ο μόνος τομέας που απαιτείται αυτό στο οποίο όμως οι διαχρονικές επιδόσεις των ελληνικών κυβερνήσεων δεν δρέπουν δάφνες επάρκειας και επιτυχίας. Τουναντίον μάλιστα. Εφόσον η απειλή που συνιστά η αναθεωρητική τουρκική στρατηγική είναι μία δομική σταθερά του εξωτερικού περιβάλλοντος, είναι δεδομένο ότι η παραγωγή επαρκούς και αξιόπιστης στρατιωτικής ισχύος και αποτρεπτικής ικανότητας είναι εκ των ων ουκ άνευ μακροχρόνιο συστατικό στοιχείο της εθνικής στρατηγικής. Όμως, εξαρτάται από την πορεία της ελληνικής οικονομίας και ειδικότερα στα δημοσιονομικά δεδομένα της. Όσο αισιόδοξες υποθέσεις εργασίας και σενάρια αν υιοθετήσει κάποιος, το αναπόδραστο συμπέρασμα είναι ότι η δημοσιονομική ασφυξία θα είναι μία σταθερά του εσωτερικού περιβάλλοντος για μακρύ χρονικό διάστημα με ορίζοντα πολύ πέραν της δεκαετίας ίσως δε και της εικοσαετίας. Υπό την προϋπόθεση φυσικά ότι όλα θα πάνε κατ’ ευχήν καθώς σε αυτή την μακρά πορεία ανάκαμψης και ανασυγκρότησης θα υπάρξουν και Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες και θυμωμένος (πολιτικός και κοινωνικός) Ποσειδώνας. Τα πέτρινα δημοσιονομικά χρόνια θα είναι πολλά. Δεν πρέπει να καλλιεργείται η παραμικρή ψευδαίσθηση ή αυταπάτη ως προς αυτό, αν στόχος είναι ο μακροχρόνιος αμυντικός σχεδιασμός σε ορθολογική βάση. Και μάλιστα, ο τομέας που θα δεχτεί την μεγαλύτερη οικονομική πίεση, θα είναι αυτός των εξοπλισμών. Η περίοδος των παχιών αγελάδων – αν υπήρξε ποτέ για την εθνική άμυνα σε σχέση με τις ανάγκες που υπάρχουν – έχει παρέλθει. Ίσως δε και ανεπιστρεπτί. Το σίγουρο πάντως είναι ότι βρισκόμαστε στην απαρχή μίας μακράς περιόδου ισχνών, πολύ ισχνών αγελάδων, η δημοσιονο-

64

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

μική αναιμία της οποίας διατυπώνεται από το «δεῖ χρημάτων, καί ἄνευ τούτων οὐδὲν ἔστι γενέσθαι των δεόντων». Τούτου δοθέντος, το ζητούμενο λοιπόν είναι το πώς θα συνεχίσει να παράγεται ικανή στρατιωτική δύναμη και επαρκής αποτροπή, με πολύ λιγότερους πόρους. Η επιτυχής προσαρμογή στη νέα, δημοσιονομικά σκληρή, πραγματικότητα είναι ένας ιδιαίτερα δύσβατος μονόδρομος που όμως είμαστε υποχρεωμένοι να τον βαδίσουμε. Η επιτυχία της προσαρμογής στα νέα δύσκολα και πρωτόγνωρα δεδομένα, απαιτεί μία εκ θεμελίων ανατροπή στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τα ζητήματα της εθνικής άμυνας. Στον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζαμε και προγραμματίζαμε την εθνική αμυντική πολιτική και την στρατιωτική στρατηγική. Ανατροπή και αναθεώρηση που θα αφορά το σύνολο της αμυντικής πολιτικής, της δομής και της λειτουργίας του τομέα της εθνικής άμυνας καθώς είναι υποχρεωμένος να προσαρμοστεί στα δεδομένα ενός πολύ χαμηλότερου ετήσιου προϋπολογισμού ο οποίος με δυσκολία καλύπτει, όσο καλύπτει, τις σημερινές ανάγκες όπως αυτές προκύπτουν από τις υφιστάμενες δομές και λειτουργία Το στοίχημα αυτό της προσαρμογής, με την μικρότερη δυνατή απώλεια σε σχετική στρατιωτική δύναμη και αποτροπή, είναι το δύσκολο έργο με το οποίο βρίσκονται αντιμέτωποι όλοι όσοι στελεχώνουν τον τομέα της άμυνας. Εν ολίγοις, το ζητούμενο είναι πως θα μπορέσουμε να μεγιστοποιήσουμε την παραγόμενη εκροή από τους, συγκριτικά με το παρελθόν, πενιχρούς πόρους που θα έχουμε στη διάθεση μας τα επόμενα χρόνια. Οι λύσεις δεν είναι εύκολες. Τουναντίον. Και αυτό γιατί απαιτούν μία καινοτόμο και ριζοσπαστική προσέγγιση στο αμυντικό πρόβλημα της χώρας θεωρώντας αφενός μεν ως δεδομένη την υφιστάμενη απειλή και αφετέρου αποκλείοντας υποχωρήσεις και συμβιβασμούς που θα συνιστούσαν εκχώρηση κυριαρχικών δικαιωμάτων όπως αυτά απορρέουν από τις υφιστάμενες συνθήκες και το διεθνές δίκαιο. Η προσαρμογή στα νέα οικονομικά δεδομένα, προϋποθέτει και απαιτεί την άρδην ανατροπή του επί πολλά χρόνια εμπεδωμένου και παγιωμένου τρόπου σχεδιασμού και λειτουργίας στον τομέα της άμυνας ο οποίος όμως δεν είναι πλέον συμβατός με την νέα οικονομική πραγματικότητα. Αντί επιλόγου Η στρατιωτική δύναμη δεν έχει καμία αξία αν δεν συνοδεύεται από μία σθεναρή και στάση έναντι της όποιας απειλής. Στάση που να εκπέμπει αποφασιστικότητα και αταλάντευτη βούληση να υπερασπισθεί ένα κράτος με όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή του τα εθνικά συμφέροντα και τα κυριαρχικά δικαιώματα του. Ενίοτε δε, η αποφασιστικότητα που ένα κράτος επιδεικνύει είναι ακόμα πιο σημαντική από την δύναμη που πραγματικά διαθέτει. Γιατί αυξάνει στα μάτια του αντιπάλου το κόστος που θα υποστεί σε περίπτωση κάποιας επιθετικής ενέργειας. Η απουσία δεδηλωμένης και εν τοις πράγμασι δοκιμασμένης αποφασιστικότητας

65

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

και ετοιμότητας να χρησιμοποιήσουμε οψέποτε και άμποτε χρειαστεί την δύναμη που διαθέτουμε, ακυρώνει στην πράξη την αποτρεπτική αξία αυτής της δύναμης. Συνεπώς, πέρα από τις υποχρεωτικές προσαρμογές που πρέπει να γίνουν στον τομέα της άμυνας, που αναπόδραστα θα επιφέρουν επιδείνωση του στρατιωτικού ισοζυγίου, είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε, για την ακρίβεια να διακηρύξουμε urbi et orbi και προς κάθε ενδιαφερόμενο ότι η δεινή οικονομική θέση στην οποία έχουμε περιπέσει ουδόλως μειώνει την αποφασιστικότητα και την ετοιμότητά μας να υπερασπίσουμε τα εθνικά συμφέροντα και τα κυριαρχικά δικαιώματα μας. Άλλωστε: «τη Ελλάδι, πενίη αιεί κοτε σύντροφος εστί» όπως απάντησε ο Δημάρατος στον Ξέρξη όταν τον ρώτησε αν οι (φτωχοί) Έλληνες θα είχαν το κουράγιο και το σθένος ή θα δείλιαζαν να αντιπαρατεθούν στο μεγαλύτερο στράτευμα που είχε γνωρίσει μέχρι τότε ο κόσμος: «Όμως αυτή η φτώχεια, παντοτινή σύντροφος της Ελλάδας, δεν θα επηρεάσει την αγωνιστικότητα των Ελλήνων που είναι το πραγματικό όπλο τους» κατέληξε ο Δημάρατος. Βιβλιογραφία Βασιλάκης, Μ. [επιμ.] (2012) Απρονοησία και νέμεση. Ελληνική κρίση 2001-2011, The Athens Review of Books Ζουμπουλάκης, Μ. (2014) Τι έμαθε η Ελλάδα από την κρίση, και πώς πρέπει να προχωρήσει, Foreign Affairs (ελληνική έκδοση) Καζάκος Π. (2011), Μετά το μνημόνιο, Εκδόσεις Παπαζήσης Κόλλιας Χ. (2001). Ελλάδα-Τουρκία: άμυνα, οικονομία και εθνική στρατηγική, Εκδόσεις Πατάκη Κόλλιας, Χ. (2015) Οικονομική της άμυνας, (υπό έκδοση) Κουσκουβέλης, Η. (2004) Εισαγωγή στις διεθνείς σχέσεις, Εκδόσεις Ποιότητα Παρίσης, Ι. (2011) Παράγοντες ισχύος στο διεθνές σύστημα, Εκδόσεις Ινφογνώμων

Ο Δρ. Χρήστος Κόλλιας είναι Καθηγητής Εφαρμοσμένης Οικονομικής στο Τμήμα Οικονομικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και επιμελείται την έκδοση του διεθνούς επιστημονικού περιοδικού Defense and Peace Economics. Το επιστημονικό και ερευνητικό έργο του εστιάζεται κυρίως σε θέματα της οικονομικής της άμυνας και της ασφάλειας, εφαρμοσμένης μακροοικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής. Έχει συγγράψει δύο μονογραφίες, έχει επιμεληθεί τρεις συλλογικούς τόμους και έχει δημοσιεύσει περισσότερες από ογδόντα πρωτότυπες μελέτες σε ελληνικά και διεθνή έγκριτα επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους. Είναι μέλος της ΑΣΑ.

66

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Η ανάγκη εθνικής ενεργειακής στρατηγικής & οι Ένοπλες Δυνάμεις Δρ. Ηλίας Κονοφάγος

Η Ελλάδα προκήρυξε πρόσφατα διεθνή διαγωνισμό για την Προσέλκυση Επενδύσεων Πετρελαίκών Εταιρειών για την Έρευνα και Παραγωγή Κοιτασμάτων Υδρογονανθράκων σε 20 Θαλάσσια Γεωτεμάχια (Concession Blocks) που τα περισσότερα βρίσκονται σε Διεθνή Ύδατα της Aποκλειστικής Oικονομικής μας Zώνης (ΑΟΖ), Εικ.1.

Εικόνα 1

Από το 2009 -με δημοσίευση σε Τουρκικό Φ.Ε.Κ.- η Τουρκία για πρώτη φορά παραχώρησε με χάρτες στην Κρατική της Εταιρεία Πετρελαίου (ΤΡΑΟ) Θαλάσσιο Γεωτεμάχιο (Εικ.2) ευρισκόμενο Νότια του Καστελόριζου σε θαλάσσια περιοχή που ως γνωστόν διεκδικεί η Ελλάδα σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο (περί Υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ). Ως συνήθως η Ελλάδα δεν προέβη σε αντίστοιχες δημοσιεύσεις παραχώρησης γεωτεμαχίων με χάρτες. Αντέδρασε αποκλειστικά μόνο μέσω

67

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

προφορικών ή γραπτών ανακοινώσεων προς την Τουρκική Κυβέρνηση, οι οποίες κατά την γνώμη μας δεν ανταποκρίνονται στην τρέχουσα διεθνή πρακτική της βιομηχανίας του Πετρελαίου.

Εικόνα 2

Το 2012 η Τουρκία προχώρησε με επί πλέον χάρτες & παραχωρήσεις γεωτεμαχίων νότια της Ρόδου & Νότια του Καστελόριζου (με κόκκινο χρώμα). Σύμφωνα με τους Τουρκικούς χάρτες η Τουρκία διεκδικεί από την Ελλάδα 42.000 km2 (Εικ.4). Εάν δε λάβουμε υπ’ όψη ότι η έκταση του κοιτάσματος Αφροδίτη -από τα μεγαλύτερα στον κόσμο- είναι 100 km2 περίπου η έκταση που διεκδικεί η Τουρκία 42.000 km2 είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Παράλληλα το 2014 η Αίγυπτος (Εικ.3, με πράσινο χρώμα) προκήρυξε με διεθνή διαγωνισμό θαλάσσια γεωτεμάχια που συνορεύουν με την Κύπρο & την Ελλάδα. Χαρακτηριστικό του γεωτεμαχίου 12 που προκήρυξε η Αίγυπτος είναι ότι σεβάστηκε πλήρως -σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο- την μέση γραμμή μεταξύ Αιγύπτου & Καστελόριζου.

68

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Εικόνα 3

Εικόνα 4

69

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Εικόνα 5

Ενώ συμβαίνουν όλα τα παραπάνω στην Ανατολική Μεσόγειο πολλά από τα Κράτη που βρίσκονται στην μείζονα περιοχή σπαράσσονται είτε από εμφύλιο πόλεμο είτε βρίσκονται σε χαοτική κατάσταση (Εικ.5).

Εικόνα 6

70

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Παράλληλα τον Ιανουάριο του 2013 ομάδα Τζιχαδιστών με επί κεφαλής τον γνωστό τρομοκράτη Μοκτάρ Μπελμοκτάρ εισέβαλλε στις εγκαταστάσεις παραγωγής του γιγαντιάιου κοιτάσματος Φυσικού Αερίου «Αλ Σαλάχ» της Αλγερίας κρατόντας στα χέρια της 800 ομήρους (Εικ.6) . Ως γνωστόν η Ελλάδα προμηθεύεται υγροποιημένο Φυσικό Αέριο από την Αλγερία. Κατά την παραπάνω εισβολή οι τρομοκράτες διέθεταν δορυφορικά τηλέφωνα επικοινωνίας & ενώ ταυτόχρονα παγήδευσαν αποθήκες υψηλής πίεσης αερίων με εκρηκτικά που ενεργοποιούνταν με τηλεχειρισμό. Η εξαιρετική εκπαίδευση όμως του προσωπικού των εγκαταστάσεων επέτρεψε στον επί κεφαλής των αρχιφύλακα να προλάβει να πατήσει το κουμπί γενικού συναγερμού -πριν τον δολοφονήσουν με μία σφαίρα στο κεφάλι- ενεργοποιώντας έτσι το ηλεκτρονικό σύστημα αδρανοποίησης συχνοτήτων επικοινωνίας καθώς & τηλεχειρισμού των τρομοκρατών. Έτσι διασώθηκαν οι εγκαταστάσεις παραγωγής με ύψος επένδυσης $2 Δις δολάρια παρ’ ότι η επέμβαση των κομάντος του Αλγερινού στρατού οδήγησε τελικά στη δολοφονία 40 ομήρων ευρωπαίων & αλγερινών εργαζομένων. Το 2014 οι ίδιοι οι τρομοκράτες βρήκαν την ευκαιρία να δημιουργήσουν το Κράτος τους το γνωστό σε όλους μας “Ισλαμικό Κράτος” μεταξύ Συρίας & Ιράκ (Εικ.7). Μέσα σε αυτόν τον γεωγραφικό χώρο βρέθηκαν τελικά κύριοι τουλάχιστον 40 εγκαταστάσεων παραγωγής κοιτασμάτων Πετρελαίου.

Εικόνα 7

71

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Κατά ευτυχή συγκυρία οι έγκαιρη παρέμβαση των Κουρδικών ενόπλων δυνάμεων δεν τους επέτρεψε να καταλάβουν τις εγκαταστάσεις του γιγαντιαίου κοιτάσματος “Κιρκούκ” το οποίο περιέχει περί τα 10 Δις ανακτήσιμα βαρέλια πετρελαίου αξίας ~$1 Τρις δολαρίων που παραμένει υπό τον έλεγχο των Κουρδικών δυνάμεων. Παρ’ όλα αυτά υπολογίζεται ότι -χάρις στις διευκολύνσεις που τους παρέχουν ακόμα και σήμερα οι Τούρκοι μαυραγορίτες - το Ισλαμικό Κράτος εξακολουθεί να εισπράττει από τις πωλήσεις πετρελαίου που πραγματοποιεί περί τα $3 Εκατομμύρια δολάρια την ημέρα (Εικ.8). Με δεδομένο αυτά που συμβαίνουν τη στιγμή αυτή γύρω μας & με

Εικόνα 8

δεδομένο ότι η Ελλάδα ετοιμάζεται το 2015 να προσελκύσει σημαντικές επενδύσεις πολυεθνικών πετρελαϊκών εταιρειών για την Έρευνα & παραγωγή Κοιτασμάτων Φυσικού Αερίου & Πετρελαίου σε διεθνή ύδατα, παραμένει το ερώτημα ποίοι θα προστατεύσουν τελικά τις εν λόγω βιομηχανικές δραστηριότητες στην χώρα μας από τους κινδύνους της τρομοκρατίας, δολιοφθορών ή και πειρατείας. Σύμφωνα πάντως με την διεθνή πρακτική Συμβατικών υποχρεώσεων μεταξύ Αναδόχων Εταιρειών & Κρατών σε διεθνή ύδατα το κόστος κάθε μορφής εξοπλισμού ασφαλείας & προστασίας επωμίζονται τόσο οι ανάδοχες Εταιρείες όσο και το Κράτος (Εικ.9).

72

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Εικόνα 9

Εξ’ άλλου το Ισραήλ εισέπραξε το 2013-2014 μερίδιο τουλάχιστον $2,5 Δις από τα δικαιώματα πωλήσεων στην παραγωγή Φυσικού Αερίου του κοιτάσματος Ταμάρ τα οποία και φρόντισε να διοχετεύσει κατά τουλάχιστον 50% στις Ένοπλες δυνάμεις του για ένα ασφαλέστερο περιβάλλον των επενδυτών στην περιοχή (Εικ.10). Από στρατηγική άποψη & σύμφωνα με την Διεθνή Πρακτική η Ελλη-

Εικόνα 10

73

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

νική Πολιτεία υποχρεούται να προστατεύσει τις αναμενόμενες πετρελαϊκές επενδύσεις από τυχόν δολιοφθορές, τρομοκρατικές επιθέσεις, πειρατεία κ.λ.π. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο τα μελλοντικά έσοδα του Δημοσίου από την Εκμετάλλευση των υποθαλάσσιων Κοιτασμάτων Υδρογονανθράκων να διοχετευτούν -κατά προτεραιότητα- στις Ένοπλες Δυνάμεις της Χώρας μας όπως ακριβώς το πραγματοποιούν σήμερα το Ισραήλ αλλά και πολλές άλλες γειτονικές μας χώρες (Εικ.11). Είναι όμως λυπηρό να διαπιστώνουμε στην πράξη ότι το αρμόδιο

Εικόνα 11

Υπουργείο Ενέργειας φρόντισε για ψηφοθηρικούς πιθανότατα λόγους να διοχετεύσει εξ’ ολοκλήρου -με νομοθετική ρύθμιση που ψηφίστηκε ήδη στην Βουλή- τα μελλοντικά έσοδα των κοιτασμάτων στα ασφαλιστικά ταμεία των συντάξεων των μελλοντικών γενεών. Οι προηγούμενες εμπειρίες μας από την διαχείριση των ασφαλιστικών μας ταμείων μας δεν ήταν καθόλου ευχάριστη δεδομένου ότι η εν λόγω διαχείριση οδήγησε στην δημιουργία των γνωστών δομημένων ομολόγων η οποία και προκάλεσε την καταστροφή των ταμείων μας (Εικ.12).

74

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Εικόνα 12

THE NEED FOR NATIONAL ENERGY STRATEGY & RELATIONSHIP WITH THE GREEK ARMED FORCES Greece has recently launched an International Licensing Round in order to attract investments from International Oil Companies in Hydrocarbons Exploration and Production sector into 20 Offshore Blocks (Concession Blocks) located mostly in the international waters of his Exclusive Economic Zone (EEZ).

Strategically and in accordance with international practice, the Greek State is obliged to protect the expected oil investments from any sabotage, terrorist attacks, piracy, etc.

For the above reasons it is necessary that the future government revenues derived from the offshore production operations must be channeled in priority to the Armed Forces of the country just as they do today Israel and many other neighboring countries. Ο Δρ. Ηλίας Κονοφάγος είναι Χημικός Μηχανικός, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Παρισίων. Είναι Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος Ανάπτυξης Υδρογονανθράκων της Εταιρείας Flow Energy S.A. Πρώην Γεν. Διευθυντής Έρευνας & Παραγωγής Κοιτασμάτων Υδρογονανθράκων της «Ελληνικά Πετρέλαια Α.Ε.» Υπότροφος του Ιδρύματος Eisenhower (“Eisenhower Fellow”) του τομέα Έρευνας & Παραγωγής Κοιτασμάτων Υδρογονανθράκων και ειδικότερα επί θεμάτων Ασφάλειας & Προστασίας των Εγκαταστάσεων Παραγωγής. Είναι μέλος της ΑΣΑ.

75

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Αξιοποίηση Τεχνολογιών Διττής Χρήσης και Διαρθρωτικών Ταμείων προς Υποστήριξη της Εθνικής Στρατηγικής Δρ. Γεώργιος Καντεράκης

Όπως αναγνωρίσθηκε κατά τη Σύνοδο κορυφής του Δεκεμβρίου 2013, οι προϋπολογισμοί για την άμυνα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης βαίνουν συρρικνούμενοι, ενώ οι ανάγκες για «Ασφάλεια» των πολιτών διαρκώς αυξάνονται και μεταλάσσονται. Η διαφαινόμενη λύση στο πρόβλημα είναι η αξιοποίηση των τεχνολογιών διττής χρήσης, η ανάπτυξη των οποίων δύναται να χρηματοδοτηθεί από τα Ευρωπαϊκά κονδύλια για την Έρευνα (HORIZON 2020), βρίσκοντας στη συνέχεια εφαρμογές τόσο στον τόμεα της Άμυνας όσο και της Ασφάλειας. Παράλληλα, θα πρέπει να διασφαλισθεί ότι οι αναπτυσσόμενες τεχνολογίες θα καταλήξουν σε χρήσιμα «προϊόντα και

υπηρεσίες», η απόκτηση των οποίων από τα κράτη μέλη θα συγχρηματοδοτείται από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΣΠΑ). Η αρχή θε πρέπει να γίνει μέσω της επαύξησης της διαλειτουργικότητας μεταξύ Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας στον τομέα αυτό, ώστε να επιστευχθεί: • Χρηματοδότηση αναπτυξιακών αναγκών ΕΔ και ΣΑ στους τομείς κοινού ενδιαφέροντος από πόρους των: – Διαρθρωτικών Ταμείων – Λοιπών Ευρωπαϊκών Ταμείων (όπως Ταμείο Εξωτερικών Συνόρων, Ευρωπαϊκού Ταμείου Επιστροφής)

76

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

• Χρηματοδότηση για σκοπούς έρευνας (Horizon 2020, ΓΓΕΤ κλπ) Προς τούτο, απαιτείται συνεργασία σε κεντρικό επίπεδο, με την εμπλοκή των Υπηρεσιών Διαχείρισης Ευρωπαϊκών και Αναπτυξιακών Προγραμμάτων των εμπλεκομένων Υπουργείων (ΥΠΕΘΑ/ΓΔΟΣΥ/ΔΙΔΕΑΠ, ΥΠτΠ/ΥΔΕΑΠ και ΥΝΑ/ΕΥΣΕΔ) και τη συγκρότηση Συντονιστικής Επιτροπής Αξιοποίησης Συγχρηματοδοτούμενων Προγραμμάτων στους Τομείς Ασφάλειας και Άμυνας (ΣΕΑΣΠ) οι οποία θα στελεχώνεται από εκπροσώπους των ως άνω Υπηρεσιών. Πλέον της βασικής σύνθεσης, θα είναι δυνατή και η κατά περίπτωση διεύρυνσή της, ανάλογα με το προς εξέταση θέμα.

As clearly identified during the EU council in December 2013 “Defence budgets in Europe are constrained, limiting the ability to develop, deploy and sustain military capabilities”. At the same time the “Security” needs of EU citizens are constantly increasing and transforming. The solution to this problem appears to be the exploitation of dual-use technologies, which

funding could be enabled through EU budget for R&D (i.e. H2020). However, it should be simultaneously ensured that developed technologies would be subsequently transformed into useful “products and services”, which procurement by the MS would be enabled through co-funding by the EU structural funds, forming a “Homeland Security” Operational Programme per country.

To this end, the full interoperability among defence and security forces in each MS needs to be established, in order to enable:

77

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

• Funding of common security and defence operational needs, in fields of common interest through:

- Structural funds

- Other EU funds (e.g. external border funds etc.)

• Funding of common security and defence R&D needs through H2020 Work Programmes To this end, the high-level cooperation is required, through the involvement of the competent authorities of the corresponding Ministries of Defence, Citizens’ Protection and Maritime Affairs, in order to assemble a Homeland Security National Coordination Board (HSNCB). HSNCB will:

• Be flexible and adaptable to co-funding project nature / requirements.

• Include industrial / academia representation, as necessary.

• Define strategic planning for the next period applying the RIS3 (“smart specialization”) strategy and promoting cluster approach.

• Coordinate with EC – EDA in order to better define terminologies concerning “dual use applications” and “civ/mil synergies”.

Δρ. Γεώργιος Καντεράκης Αντισμήναρχος (ΜΑ), Διδάκτωρ Μηχανικός του ΕΜΠ, στο γνωστικό αντικείμενο της Ανάλυσης Συνθέτων Υλικών και Κατασκευών. Απεφοίτησε από τη Σχολή Ικάρων/Τμήμα Μηχανικών (ΣΜΑ) το 1992. Ως ερευνητής του ΕΜΠ συμμετέχει σε σημαντικό αριθμό ερευνητικών προγραμμάτων, σε θέματα δομικής ακεραιότητας αεροπορικών κατασκευών. Είναι τοποθετημένος στη Διεύθυνση Διαχείρισης Ευρωπαϊκών και Αναπτυξιακών Προγραμμάτων (ΔΙΔΕΑΠ) του ΥΠΕΘΑ, ως Τμηματάρχης Διαχείρισης και Παρακολούθησης Έργων, έχοντας ως κύρια αρμοδιότητα τη συμμετοχή του ΥΠΕΘΑ σε ερευνητικά προγράμματα, με έμφαση στην περιοχή της Ασφάλειας (Security). Έχει οριστεί από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας ως Εθνικός Εκπρόσωπος στο HORIZON 2020 / Secure Societies. Είναι μέλος της ΑΣΑ.

78

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Επιχειρησιακές ανάγκες στο γεωπολιτικό περιβάλλον της Ελλάδας Δρ. Γεώργιος Γερούλης

Ποιοτική επιχειρησιακή ανάλυση και σχεδίαση, συνεπικουρούντων της σταθερής Εθνικής πολιτικής και του ανάλογου Στρατηγικού Σχεδιασμού υποστήριξης των εθνικών συμφερόντων και των αναγκών άμυνας και ασφάλειας στο διαμορφούμενο γεωπολιτικό περιβάλλον και το εσωτερικό της Ελλάδας, εγγυόνται τον προσδιορισμό των ενδεδειγμένων επιχειρησιακών αναγκών και της προσήκουσας αποτελεσματικής τεχνολογίας και τακτικής, των οποίων η κάλυψη θα εξασφαλίσει την απαιτούμενη αμυντική ισχύ και ασφάλεια για ειρηνική και αναπτυξιακή παρουσία της χώρας στην ευρύτερη περιοχή της Αν. Ευρώπης. Εισαγωγή Στη σημερινή εποχή η ευημερία των πολιτών και η οικονομική ανάπτυξη ενός κράτους επηρεάζονται άμεσα από την υφιστάμενη εσωτερική ασφάλεια και την αμυντική ισχύ των ΕΔ που οφείλουν να ανταποκρίνονται στις εκάστοτε ανάγκες και προκλήσεις που πηγάζουν ή επηρεάζονται από το γεωπολιτικό περιβάλλον της χώρας. Τόσο η εσωτερική ασφάλεια όσο και η αμυντική, ή άλλως αποτρεπτική ισχύς, των ΕΔ ενός κράτους εξαρτώνται άμεσα από το επίπεδο ανταπόκρισης και αποτελεσματικότητας αυτών στις εσωτερικές ανάγκες και τις εξωτερικές προκλήσεις και επεκτατικές τάσεις των γειτόνων του. Κατά συνέπεια ο βαθμός ανταπόκρισης και αποτελεσματικότητας των Ε.Δ. και των Σ.Α. είναι συνάρτηση κυρίως της ποιότητας σε εξοπλισμό και εκπαίδευση. Και τα δύο προϋποθέτουν σωστή σχεδίαση, οργάνωση και εκτέλεση μακροχρόνιων προγραμμάτων που περιλαμβάνουν συγκεκριμένες επιχειρησιακές ανάγκες απόκτησης αμυντικών συστημάτων ειδικών προδιαγραφών και τεχνικο-επιχειρησιακών επιδόσεων και επαρκούς εκπαίδευσης σε αυτά. Η ποιότητα της επιχειρησιακής ανάλυσης σε συνδυασμό με την επιστημονική και επαγγελματική κατάρτιση και εμπειρία των εμπλεκομένων στον καθορισμό των επιχειρησιακών αναγκών αποτελούν τον σημαντικότερο παράγοντα αποτελεσματικότητας των ΕΔ και των ΣΑ.

79

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Ανάλυση Είναι αυτονόητο ότι σε ένα σωστά οργανωμένο και λειτουργικό κράτος, οι σχέσεις Επιχειρησιακής Ανάλυσης & Σχεδίασης με το Γεωπολιτικό περιβάλλον, την Εθνική πολιτική και τον Στρατηγικό Σχεδιασμό στο πλαίσιο προσδιορισμού των επιχειρησιακών αναγκών για την εξασφάλι-

Σχήμα 1: Σχέσεις προσδιορισμού επιχειρησιακών αναγκών

ση της Άμυνας & της Ασφάλειας της χώρας οφείλουν να είναι υπαρκτές, συνεχείς και απερίσπαστες και οι αρμόδιοι φορείς να συνεργάζονται όπως φαίνεται στο Σχήμα 1. Οι εκάστοτε διαμορφούμενες επιχειρησιακές ανάγκες εκπονούνται για να υποστηρίξουν τους τρεις πυλώνες της εφαρμοζόμενης εθνικής πο-

Σχήμα 2: Πυλώνες Εθνικής Πολιτικής Άμυνας & ασφάλειας

λιτικής Εσωτερικής ασφάλειας, Αποτρεπτικής Αμυντικής Ικανότητας και Αποτελεσματικής στρατιωτικής ισχύος, ικανής να ανταποκριθεί σε προκλήσεις που αναδύονται από το εγγύς γεωπολιτικό περιβάλλον. Η Εθνική Πολιτική οφείλει να είναι διαχρονική, ξεκάθαρη και αντιληπτή σε επίπεδο αναλυτού, σχεδιαστού και εφαρμοστή, οφείλει δε να προσ-

80

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

διορίζει επακριβώς: α. Το επιθυμητό επίπεδο αμυντικής ισχύος, (επιθετική ή αμυντική με ή άνευ σχεδιασμό ευέλικτης ανταπόδοσης σε ότι αφορά την εξωτερική άμυνα), το επίπεδο παρουσίας και ελέγχου – προστασίας των εθνικών συμφερόντων στο εγγύς γεωγραφικό περιβάλλον της χώρας με ότι αυτό μπορεί να συνεπάγεται σε διακρατικές συμφωνίες, συμμαχίες, μέσα πληροφόρησης – επιτήρησης και επιχειρήσεων, εκπαίδευση και εξωτερική πολιτική. β. Το επιθυμητό επίπεδο εσωτερικής ασφάλειας με μακροχρόνιο σχεδιασμό αντιμετώπισης πέραν των κοινών φαινομένων και αυτών της τρομοκρατίας, της πληθυσμιακής αλλοίωσης και συμπεριφοράς των μαζών, της παράνομης εισόδου προσφύγων, επιδημιών και μαζικών μολύνσεων από προβλεπόμενο ή απρόβλεπτο παράγοντα, φυσικές καταστροφές κλπ. Αναλύοντας το σημερινό Γεωπολιτικό Περιβάλλον απαιτείται: α. Ο άμεσος σαφής προσδιορισμός της Εθνικής Πολιτικής (επιθυμητή – εφικτή πολιτική υπό το πρίσμα των οικονομικών δυσχερειών, της εξάρτισης της χώρας από ξένα κέντρα, από δεσμεύσεις της από την ΕΕ, το ΝΑΤΟ, τις διμερείς συμφωνίες αλλά και τις αναδυόμενες προκλήσεις και την δυναμική και προοπτική εξέλιξής των β. Ο σχεδιασμός αντιμετώπισης διαφόρων προκλήσεων ασφάλειας, (υπέρ συγκέντρωση αλλοδαπών, ανεξέλεγκτη μετακίνηση στο εσωτερικό της χώρας, διαχρονική εξασφάλιση εθνικών συμφερόντων τοπικού χαρακτήρα στο εσωτερικό) και αναδυόμενων τάσεων αποσταθεροποίησης, (θρησκευτικών, εθνικιστικών, πενίας, κλπ). γ. Καθορισμός και προετοιμασία υποστήριξης ενεργειακής πολιτικής, περιβαλλοντικής προστασίας στον επίγειο, θαλάσσιο, εναέριο χώρο και το υπερκείμενο διάστημα. δ. Καθορισμός νέα αμυντικής, οικονομικής, & κοινωνικής θεώρησης λαμβάνοντας υπόψη τις τάσεις της τεχνολογίας, της αμυντικής βιομηχανίας, του επιπέδου των απειλών και της νέας τεχνολογίας σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Επίσης απαιτείται ο προσδιορισμός Επιχειρησιακών Αναγκών εσωτερικής Ασφάλειας, αμυντικής ικανότητας και επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας στο περιβάλλον ενδιαφέροντος υπό το πρίσμα της τάσης μεταμόρφωσης των πληθυσμιακών δεδομένων, ηλικίας, παιδείας, οικονομικής ευμάρειας, χρησιμοποιούμενης τεχνολογίας, καιρικών συνθηκών, δυνατοτήτων υφιστάμενων μέσων και προσωπικού, ικανότητας – δυνατοτήτων και αδυναμιών του αντιπάλου, περιστασιακών τάσεων και συνθηκών, απρόβλεπτων παραγόντων, εντοπισμού αδυναμιών σε τοπικό, τεχνολογικό, επιχειρησιακό ή πολιτι-

81

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

κό επίπεδο και σχεδίαση εναλλακτικών μεθόδων, τακτικών και μέσων. Τέλος απαιτείται η Ανάλυση επιχειρησιακών & τεχνολογικών δεδομένων για συγκριτικά πλεονεκτηματική επιχειρησιακή σχεδίαση (εκμετάλλευση της κάλλιστης τεχνολογίας και των πολλαπλασιαστών ισχύος με smart opportunity management). Είναι απόλυτα τεκμηριωμένη η αποτελεσματική δράση πολλαπλασιαστών ισχύος σε κάθε μορφή επιχειρήσεων, (ψυχολογικών, πληροφοριακών, κυβερνοπολέμου, επίγειων, θαλάσσιων, εναέριων, διαστημικών). Σκοπός είναι η επιλογή των βέλτιστων λύσεων και ο κάλλιστος χρονισμός εφαρμογής των με πρωτοτυπία και απλότητα. Πολλά χαρακτηριστικά παραδείγματα σωστών και λανθασμένων επιλογών δύνανται να αναφερθούν από την εμπειρία μας στις εκάστοτε Ελληνο-Τουρκικές διενέξεις και επιχειρησιακά περιστατικά στο χώρο του Αιγαίου. Χαρακτηριστικά επίσης αναφέρεται η ανάγκη Αξιοποίησης της γεωγραφίας στο Αιγαίο – του επικρατούντος καιρού και της συναφούς τεχνολογίας (για εσωτερική ασφάλεια, παθητική άμυνα, αμυντική σχεδίαση, επιτήρηση & έγκαιρη προειδοποίηση). Επιλεκτικά επισημαίνονται η ναυτική αξία των νήσων και νησίδων για επιτήρηση και ενδεχομένως προσβολή προσεγγιζόντων ναυτικών δυνάμεων, οι επικρατούσες καιρικές συνθήκες και η θερμική συμπεριφορά των στόχων και των παθητικών μέσων επιτήρησης – στοχοποίησης εντός του περιβάλλοντος χώρου, και η χρησιμοποιούμενη τεχνολογία από διάφορες ασύμμετρες απειλές. Τέλος η παρούσα κατάσταση στα Σ.Α. και τις Ε.Δ. απαιτεί άμεσα την εκμετάλλευση της υφιστάμενης υποδομής & εμπειρίας σε σχέση με την διαμορφούμενη τάση αποστρατικοποίησης των αμυντικών συστημάτων (Διαφοροποίηση απειλών, ταχεία ανάπτυξη της τεχνολογίας, ανάγκες συντήρησης παλαιού υλικού, αναγκαστική υποταγή στις συνθήκες της οικονομικής κρίσης) ώστε να επουλωθούν ή και να εξαφανισθούν οι αναμενόμενες δυσμενείς επιδράσεις της οικονομικής κρίσης στην αποτελεσματικότητα των φορέων άμυνας και ασφάλειας. Ιδεατή λύση στο πρόβλημα αυτό είναι η Στροφή στις ευέλικτες και πολλαπλασιαστικές λύσεις με αξιοποίηση του εγχώριου δυναμικού και του Ελληνικού πνεύματος (αποτροπή, αιφνιδιασμός, παραπλάνηση, πρωτοτυπία, εναλλαξιμότητα, συνέχεια, εφεδρεία) με εφαρμογή συγκεκριμένων επιλεκτικών ερευνητικών προγραμμάτων όχι απλώς διακλαδικής μορφής και συμμετοχής, αλλά και με την συμμετοχή και των Σ.Α. διότι το γεωπολιτικό περιβάλλον και η υφή των απειλών το επιτάσσουν, (μέσα επιτήρησης, επικοινωνίας, αντιμετώπισης ασύμμετρων απειλών και λοιπών που λόγω διαβάθμισης δεν κρίνεται σκόπιμο να συμπεριληφθούν στο παρόν άρθρο.

82

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Επίλογος Η Ανάλυση, η Σχεδίαση και η Εφαρμογή συγκεκριμένου σχεδίου κάλυψης επιλεγμένων επιχειρησιακών αναγκών (σύμφωνα με σταθερή εθνική πολιτική, στρατηγικό σχεδιασμό, προ πορεία, επικαιροποιημένη τεχνολογία, εθνική ανεξαρτησία, οικονομία και πολλαπλασιαστική ισχύ) προσαρμοσμένου στις εκ του γεωπολιτικού περιβάλλοντος αναδυόμενες προκλήσεις και απειλές εσωτερικής και εξωτερικής φύσεως αποτελεί μονόδρομο για το εγγύς μέλλον. Η συλλογική προσπάθεια των στελεχών των ΕΔ και των ΣΑ με την ερευνητική κοινότητα και την εγχώρια αμυντική βιομηχανία, με την διαχρονική υποστήριξη φυσικά της πολιτείας, με βούληση, σχέδιο και όραμα, είναι σίγουρο ότι θα αποδώσουν τα αναμενόμενα σε ότι αφορά στην κάλυψη των σοβαρότερων επιχειρησιακών αναγκών, ξεκινώντας από τους αναλυτές και τους προσδιορίζοντες τις εκάστοτε επιχειρησιακές ανάγκες σε βάθος δεκαπενταετίας, ώστε να ατενίσουμε το μέλλον, μέσα από την σημερινή κακή συγκυρία, με σιγουριά και δυναμισμό να επιβάλλουμε την εθνική μας αποτρεπτική πολιτική και να εξασφαλίσουμε ειρηνική συμβίωση στα Βαλκάνια και την Μεσόγειο.

Summary Qualitative operational analysis and planning, supported by constant National Policy and analogue Strategic Planning which aim to support the national interests and security & defensive needs within the Hellenic territory and the formed geopolitical environment guarantee the identification of the appropriate operational needs and most effective technology and tactics. These technologies and smart tactics with a number of effective force multipliers included will provide the necessary defense force and security. Effective armed forces and security services consist the required corner stone and the real guarantor for the application of the desired national external policy for deterrence and peaceful development within the region of Eastern Europe. Δρ. Γεώργιος Γερούλης Αντιπτέραρχος (I) ε.α., Διδάκτωρ του ΕΜΠ με έρευνα σε θέματα Ηλεκτρονικού Πολέμου. Απεφοίτησε από τη Σχολή Ικάρων το 1980 ως Ιπτάμενος. Είναι απόφοιτος των Ecole A.B.C. de Paris, Σχολής Πολέμου Αεροπορίας, Σχολής Εθνικής Άμυνας, Εκπαιδευτών Εδάφους, Ηλεκτρονικού Πολέμου, κ.λ.π. επαγγελματικών σχολών της Π.Α. & της Υ.Π.Α. Κάτοχος Master of Philosophy (MPhil) in Social Science / Leicester University με εξειδίκευση σε θέματα Βαλκανίων και στρατηγικής, και Master & PhD ΕΜΠ/Σχολή Ηλ. Μηχ. & Μηχ. Ηλ. Υπ. Είναι μέλος των IISS, AIAA, A.AK.E., ΕΛ.ΙΝ.Α.ΑΣ, Old Crows, HAFAGA. Εξωτερικός συνεργάτης – ερευνητής στο ΕΜΠ/ ΕΠΙΣΕΥ, επισκέπτης καθηγητής σε Πανεπιστήμια και στρατ. Σχολές, συγγραφέας επιστ. βιβλίων και άρθρων και σχεδιαστής πρότυπων συστημάτων ενέργειας και Η.Π. Είναι ιδρυτικό μέλος και Αντιπρόεδρος του ΔΣ της ΑΣΑ.

83

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Κλείσιμο Συντονιστή Δρ. Νικόλαος Γιαννόπουλος

Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάστηκαν οι νέες τεχνολογίες που υπάρχουν ή βρίσκονται σε ερευνητικό επίπεδο για την επιτήρηση θαλασσίων συνόρων καθώς και το σύστημα επιτήρησης ACRITAS (Advanced Coordination CenteR Information Technologies & Applications for Border Security), το οποίο η Ελλάδα το δοκιμάζει σε ερευνητικό επίπεδο. Τονίσθηκε ότι η οικονομία, αποτελεί το θεμέλιο επί του οποίου εδράζεται ο πυλώνας της σκληρής ισχύος των κρατών, η στρατιωτική δύναμη και ως εκ τούτου, η σιδηρά πυγμή των όπλων είναι απόλυτα εξαρτημένη από την αόρατο χείρα της οικονομίας. Σημειώθηκε ότι η Ελληνική Πολιτεία υποχρεούται να προστατεύσει τις πετρελαϊκές επενδύσεις από τυχόν δολιοφθορές και για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο τα μελλοντικά έσοδα του Δημοσίου από την Εκμετάλλευση των υποθαλάσσιων Κοιτασμάτων Υδρογονανθράκων να διοχετευτούν -κατά προτεραιότητα- στις Ένοπλες Δυνάμεις της Χώρας. Προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες της «Ασφάλειας» των πολιτών επιβάλλεται η αξιοποίηση των τεχνολογιών διττής χρήσης, η ανάπτυξη των οποίων δύναται να χρηματοδοτηθεί από τα Ευρωπαϊκά κονδύλια για την Έρευνα, βρίσκοντας στη συνέχεια εφαρμογές τόσο στον τομέα της Άμυνας όσο και της Ασφάλειας. Τέλος επισημάνθηκε ότι η Ποιοτική επιχειρησιακή ανάλυση και σχεδίαση, συνεπικουρούντων του ανάλογου Στρατηγικού Σχεδιασμού υποστήριξης των εθνικών συμφερόντων, εγγυόνται τον προσδιορισμό των ενδεδειγμένων επιχειρησιακών αναγκών, των οποίων η κάλυψη θα εξασφαλίσει την απαιτούμενη αμυντική ισχύ και ασφάλεια της χώρας.

84

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

T.S.P.R. T.S.P.R. Security Process Total Security Process Total Re-engineering Re-engineering Αξιολόγηση Ασφάλειας και Έλεγχος Ασφάλειας Δημιουργία ενός εικονικού παράλληλου ασφαλούς περιβάλλοντος! Μια ολιστική προσέγγιση που εφαρμόζεται ταυτόχρονα στους τρεις τομείς του συστήματος ασφάλειας: Υποδομή, Τεχνολογίες Πληροφοριών και Ανθρώπινο Δυναμικό.

Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα:

w w w. t o t a l s e c u r i t y - p r. c o m Α ΡΑΤ Ο Σ Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ Α . Ε . w w w. a r a t o s . g r

85

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Χ ο ρ η γ ός

Χορηγοί επικοινωνίας

info@acastran.org * www.acastran.org

86

ΛΑΕΔ, Αθήνα 24 Νοεμβρίου 2014

Μελέτει το παν - Ακούων όρα - Γνους πράττε The Academy for Strategic Analyses (ASA) is an independent non-profit scientific and research institution, based in Athens. It was founded in 2014, by scientists from the Hellenic Armed Forces and Hellenic Security Corps, with the concept that "knowledge is power", and this power must be dissipated and serve offers. Moreover distinguished personalities from military, diplomatic and academic areas and other high-profile scientists, became members of the Academy.

The main task of the ASA is the development of scientific work and activities in the field of Strategic Studies, Defense, Security and Foreign Policy, the elaboration of scientific analyses, research and studies, as well as the provision of specialized advisory and educational services to public bodies, private sector and to individuals in those articles, at national, European and international levels.

The specific objectives of the ASA include: • The analysis, research, study and assessment of the developments in the broader fields of the strategic environment analysis, defense, security, technology, international relations and geopolitics.

• The provision of specialized knowledge with every available means, such as print or electronic publications, the Internet, seminars, training programs, conferences and other scientific events.

• Public formulation of scientific positions and the promotion of the public dialogue on the above objects, and through these support of national issues, inside, within international organizations and especially in the European Union.

In this framework, the Academy's activities are developed within scientific areas, such as: (a) Analysis of strategic environment, (b) Analysis of the Defense and Security Policy, (c) System analysis, technology and economy, (d) Operational research, command and control.

The Academy will cooperate with international organizations, academic-scientific institutions and other centers of scientific research with a related object, as well as with authoritative scientists, militaries, diplomats, etc., especially in the Euro-Atlantic and the wider Mediterranean environment.

87

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ

Η Στρατηγική Ανάλυση αποτελεί κύριο στοιχείο των στρατηγικών σπουδών, στο πλαίσιο των οποίων, εκτός από την ανάλυση του στρατηγικού περιβάλλοντος, εξετάζονται οι στρατηγικές θεωρίες, οι μορφές στρατηγικής, οι στρατηγικές αντιλήψεις και τα δόγματα, και η επίδρασή τους στις διακρατικές και τις διεθνείς σχέσεις. Αναλύεται επίσης και ερευνάται το φαινόμενο του πολέμου, τα αίτια που τον προκαλούν, οι παράγοντες που υπεισέρχονται και συμβάλουν στην πρόληψη, την αποφυγή ή τον τερματισμό των συγκρούσεων, και την επιβολή της ειρήνης. Εξετάζεται, ακόμη, η επίδραση της επιστήμης, της τεχνολογίας, της διπλωματίας, της οικονομίας, του δικαίου, της ιστορίας και των εξοπλισμών.

w w w. a c a s t r a n . o r g www.facebook.com/AcademyStrategicAnalysies 88

info@acastran.org