BERTSOLARI 102. alea by elkarmedia

102. ZENBAKIA | 2016 UDA | 10 EURO

BERTS LARI BERTSOLARI…

EDITATZAILEA:

BERTSOZALEAK KULTUR ELKARTEA. Martin Ugalde Kultur Parkea - 20140 - ANDOAIN TEL.: 943 300 621 / 629 460 978 HELBIDE ELEKTRONIKOAK: antxokarentzat@bertsolari.eus administrazioa@bertsolari.eus komunikazioa@bertsolari.eus ZUZENDARIAK: Beñat Zamalloa, Antxoka Agirre eta Beñat Hach Embarek ERREDAKZIO BATZORDEA: Amagoia Mujika, Jon Martin, Esti Esteibar eta Alain Ulazia ADMINISTRAZIO BATZORDEA: Joxean Agirre, Xanti Jaka eta Antxoka Agirre ARGAZKIAK: Conny Beireuther eta Ekaitz Filarmendi MARRAZKIAK: Patxi Huarte ‘Zaldi Eroa’ DISEINUA, MAKETAZIOA ETA MARRAZKIAK: Txema Garzia Urbina EUSKARA ZUZENTZAILEAK: Txiliku Aranguren eta Bea Zabalondo INPRIMATZAILEA: Gráficas Lizarra D.L.: SS 482/91

Euskara Zuzendaritza Nagusia Dirección General de Euskera

005>

•

SOINUAK (DOINUAK) •

006> •

008> MUNDUA(K) GURE ZILBORRAZ HARATAGO. “EUROPA BAT-BATEAN” TOPAKETETAKO GIROTZE SAIOEN KRONIKA Testua: Ane Labaka / Argazkiak: Conny Beireuther •

040> MUSIKARI EMANDAKO BERTSOAK 042> BI BALA. “Ostien eta muxuen” balazalak Testua: Beñat Zamalloa / Argazkiak: Ekaitz Filarmendi 070> BEIRA. “Transmititu nahi izaten dudan guztia letretan eta ahotsean dago” Testua: Beñat Zamalloa / Argazkiak: Conny Beyreuther

086> BERTSOLARITZA JOLASGAI, HAUR HEZKUNTZAN Testua: Beñat Zamalloa / Argazkiak: Ekaitz Filarmendi •

098> EZ DUT INOR BARRUNDATZEN BERTSO ZAHARRAK KANTATZEN Testua: Rufino Iraola •

100> ‘EMAIDAZUE FRESKURA’ Transkipzioa: Beñat Zamalloa Argazkiak: Artxiboa

SALTO EGIN ZATIK MUSIKA ESZENARA NT GI SO RT BE O AK AZ PL PLAZAZ ETA JON AITZOL BARANDIARANEK K, GA XA UT RR GU I AK IÑ DUTE ira taldearekin kin ari dira lehen biak, eta Be are de tal la Ba Bi : EK IN RT MA iazko urte dituzte euren bigarren lanak u rat za pla ek de tal Bi . rtin Ma k) eta Margotu berria (Baga za int Ek ea ren be on (B k ya bukaeran: Gure Ero dira Bi Balakoak, eta Euskal si irit no rai nia po Ja n. rre hu ino Biga), hurrenez Beirakoek ere eurek ustez ba te. du tu lor ia nd ha n zu art ari Herrian ere oih ki, batez ere”, Martinek aldizk iko iat ed “m te, du n iza a go harrera beroa Martini, eta Gurrutxagari eta . ez en du n ze alt az an iot orr honetako nek. zabal bana ditu ardatz ale ho eta izk arr elk o ak ind eg i ran Barandia o ian abiatu zuen Euskal Herrik err ab ud , an rru ba n are 16 20 Donostia bertako atean ekimena. Kanpoko eta t-b Ba a rop Eu k ea art Elk ale Bertsoz ko. arren esperientziak partekatze elk te uz dit du bil ak ile tza isa inprob har, eta Ane egin ziren Euskal Herrian ze ldi ita ek at inb ha ian err ab Ud

U D A

2 0 1 6

re bai. , antolatzen e ik z e z e n e z rt rte ha ainiko n ibili zen, pa oso-osorik esk ta a e le ri a o h n e a rr ri la to a itu. D Labaka bertso takoak bildu d so ja n ia rr e b a Labakak ud jasotakoari. n intz ta e ro a st a Ik Ikastolako (Le i d n e m zaio Udako z ri A ? ntzan oanito ke haur hezku itor Sarriegi, J te A li n e ts ir u z k n ra a e iz a Bertsolaritz retxabaleta) rtsolaritzaren e (A B n . a u e iz n k u A g i o p it beaz Juan Bailara) Basa Euskal Kultura on Sarasua eta . J ri , ta a n le o o k ik o tu n G o i atx eta k Dorronsoro, P kantu kantari ertsolaritzaz b in k ta e e rr u ra a e h b n a e zir ki roiektu gainean aritu arduradun Iña haurrok, eta p ia n g a o te g a a b d e p tu k o k ie pi gune landu dute pro dio Basabeaz u ld a z a a o k haurrek jasota ian, ERTSOLARIri. i zuen udaberr rr a g a ir Gonzalezek B la e u z enaldi a utzi aren 17ko om ko bertsogintz in te a a k b E t. a n b o k g a n z Dura n Xabier Amuri ia egin zioten bier Amurizare ld a a X n e ta m e o n n re ra io e b Lujan eta uda bezp aren, Maialen z ri u m A n e ir tara. horretatik M rri ditugu orrio a k e k a n e rp a beraren ek

ZALDI EROAREN s o in u a k

HEMEROTEKA Bost urte ditugu emakume bertsolarien historia berreskura-tzeko Bertsolaritzaren sorrera urtetik emakume bertsolarien izenak duela pare bat urte atera dira argitara; ikuspegi feministaz irakurrita emakume bertsolarien izenak ageri dira garrantzirik eman ez dieten liburuetan; eta emakume bertsolari haien lekuko zuzenek 90 urteren bueltan dituzte. Bost urte ditugu, bertsolaritzaren historia parekideago bat osatzeko. Posible da, gainera, lan honi heldu eta publiko egin ahala, herritarrek ezagutu dituzten emakume bertsolarien erreferentziak ematea, orain arte ezezagun zirenena (“gure amonak etxean egiten zuen bertsotan”, “gure izebak bertso asko jartzen zituen”…). Momentu historiko honi arduraz erantzutera animatu nahi nituzke bere egunerokoan gaiarekin lotuta ari diren erakundeak (Bertsozale Elkartea, Emakunde, unibertsitateak…), lan hau kontzienteki, planifikatuta eta baliabideak jarrita burutu

dezaten. Eta lan honi gustura ekingo liokeen horietakoa bazara, jo erakundeotara.• TESTUA OSORIK: http://www.argia.eus/blogak/ estitxu-eizagirre/2016/03/08/ bost-urte-ditugu-emakumebertsolarien-historiaberreskuratzeko/ T

Bi sexuetako bertsolariak 1876an, infinito Juan Mañé y Flaquerrek halaxe idatzi zuen Viaje por Guipuzcoa liburuan, 1876an (264. orrian):”Euskarak bertsotarako duen erraztasuna da kausa inprobisatzaileak, bi sexuetan, infinito izan daitezen. Herriko festa gehienetan egiten da bertso bidezko eztabaida bi bertsolari edo gehiagoren artean, euren zorroztasun eta erantzuteko erraztasuna agertuz; baina entzun dudanez, bertsolariek gutxi dute poetatik, bertsotan mintzo badira ere”.• TESTUA OSORIK: http://www.argia.eus/blogak/es titxu-eizagirre/2016/04/05/bisexuetako-bertsolariak1876an-infinito/

2013ko Bertsolari Txapelketa Nagusia Demagun Andoni Egañak, egun osoa leporaino betetako Bilboko BECen bertsotan aritu ondoren, 2013ko Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa irabazi duela eta, txapeldunari dagokion agurra kantatzera doala, mikrofonoa ukitu eta oholtza gainean elektrokutatuta hiltzen dela. Jakin badakigu, zorionez, Egañak bizirik dirauela eta ez zela halakorik gertatu, besteak beste, Egañak ez zuelako final hartan parte hartu eta Amets Arzallusek jantzi zuelako urte horretan txapela. Fikzio hutseko komikia daNork, gertaera dramatiko horretatik abiatzen bada ere, berehala umorez betetako istorio bati bide ematen diona. Hilketaren erruduna aurkitzeko asmoz, Ertzaintzak bere lau detektiberik onenen esku utziko du kasua, zein baino zein xelebreagoa: Amezketako aguazila, Bertsokop, Jesika Fletxeberria eta Amaia Ezpeldoi. Ikerketan zehar, euskal unibertso txikiko hamaika aurpegi ezagunekin egingo

dute topo, gertatutakoa argitu ordez, egoera are gehiago nahasiz sarri. Komikiaren azalean 40 inguru agertzen badira ere, askoz gehiago dira barrualdean Patxi Gallegoren esku finak ekintzan parte har dezaten paperera ekarritakoak; gainera, errealitatetik hartutakoei fikziozko pertsonaiaren bat edo beste batzen zaie. Irakurleak dendenak lehen begiratuan ezagutuko ditu, batere ahaleginik egin gabe ezagutu ere, hain da trebea marrazkilaria aurpegiak fidelki irudikatzen. Xabi Payaren gidoiak, izaera ganberroaz gain, badu umore beltz dosi altua, ez inor iraintzeko asmorik, ordea. Euskal kulturaren mundua zabal hartuta, idazle, sukaldari, ETBko aurkezle, Olentzero eta Mari Domingi eta, batez ere, bertsolari mordoa Euskal Herriko txoko ezberdinetan kokatu ditu, irudika litezkeen egoerarik absurdoenetan. Horretarako, biderik sanoena hautatu du: arlo bakoitzaren topikoez eta ahoz ahoko esamesez baliatu da ?bazuen non aukeratua?, horiek muturrera eramanez, ahalik eta gehien puztuz, geure buruaz barre egin dezagun. Irakurleak hain hurbilekotzat antzemango ditu komikian aipatzen diren kontuak, non ez zaion irribarrea konplizea une bakar batez ere ezabatuko. Bertsolari aldizkariak argitaratua izanik espero izatekoa zen bezala, bertso umoretsu ugari daude orrialdeotan, eta pertsonaia bakoitza bere hizkeran mintzo da, euskara hainbat doinu eta

kolorerekin jantziz. Nork euskal umore grafikoaren maila altuaren erakusgarri da; literatura, sukaldaritza edota bertsolaritzan egon daitezkeen tirabirei zukua atereaz, bertsotan barre batzuk botatzeko aukera aparta eskaintzen digun lana.• TESTUA OSORIK: http://www.berria.eus/paperek oa/1936/037/001/2016-0221/2013ko_bertsolari_txapelk eta_nagusia.htm T

Bertso matazaren hariak Bertsoaren ekosistema horrek —«ekosistema demokratiko eta ekologikoa», Lujanbiorentzat—urteak daramatza genero ikuspegia bertsolaritzan txertatzen. Aurrerapausoak ukaezinak dira, eta horregatik, oro har, bertsogintzak «emakumeen etorrera ondo hartu» duela uste du Lujanbiok. Kezka badu, halere, ez ote datorren orain teorizazioa praktikaren aurretik. Ez ote dagoen ideologizazio handirik, eta haren isla gutxi. Baita deserosotasun bat ere, gizon plazakideen ondoan: «Ez zait erosoa lagunak deseroso ikustea halako gaietan. Noski, ardura haiena da: ez ditut salbuesten pentsatu beharretik eta kuestionatu beharretik. Baina ez nuke nahi haiek deseroso kantatzea eta gainera sentitzea atzean polizia dagoela». Gaiaren inguruko kezka du Arzallusek ere, kezkatzen baitu gaitzesten dituen rolak erreproduzitzeak,

diskurtsoak diskurtso. Arriskutsuak dira, finean, «barne inertzia ezkutuak». «Enplazatua» sentitzen da, alde horretatik, baina «pertsona» gisa, bertsolari gisara bainoago: «Ez nau kezkatzen bereziki diskurtsoak, hori makilatzea nahiko erraza da. Ez zait aski nire esaldiak femeninoan deklinatzen hastea, gero beste bizitza bat dago atzetik». Bizi den heinean aldatzen da bertsolaritza. Aldatu da, Arzallusen ustez, txapelketa ulertzeko modua, «zentraltasuna pixka bat galdua» duelako, bere iritziz. Aldatu dira entzulegoak ere, Lujanbioren ustez, plaza berriak eta espezifikoak sortu eta ugaritu diren heinean. Balio handia ematen dio horri, baina geroari begira eskatuta, ez luke nahiko horrek ohiko plaza, hots, jende adin eta mota asko saio bakarrean biltzen dituen hori, desagertzea. Azken batean, bertsolaritzaren «balio handienetako» da publikoaren hetereogenitate hori Lujanbiorentzat. Ariketa zaila zaio Arzallusi geroari begiratzea, baina aukeran, nahiko luke Amurizak bezala 75 urterekin erretiratzea, ordura arte segituko duela esan nahiko lukeelako horrek. Edo beste erreferente bat, Joxe Agirre: nahiko luke Arzallusek, miresten duenez, Agirrek hil bezpera arte zuen plazarako «irrika eta jolaserako gogoa» izatea.• TESTUA OSORIK: http://www.berria.eus/ paperekoa/1869/026/001/ 2016-05 05/bertso_ matazaren_hariak.htm

7 6

Mintzola Ahozko Lantegiaren, Donostia 2016ren eta UPV/EHUko Udako Ikastaroen elkarlanaren fruitu den eta nazioarteko kantu inprobisatuak ezagutaraztea helburu zuen egitasmoa hiru epetan gauzatu da: 2015eko udazkenean, jardunaldiak egin ziren Leonen eta Bartzelonan; 2016ko udaberrian, girotze saioak gauzatu ziren Euskal Herrian; eta uztailean, topaketa nagusia Donostian

ARADOXA MODUAN AIPA LITEKE ANDONI EGAÑAK EGITAS MOAREN AURKEZPENEAN BERTAN KONTATUA. IZAN ERE, BERTSOLARIAK AZALDU BEZALA, 60KO HAMARKADAKO BER TSOLARI TXAPELKETA NAGUSIREN BATEK “CAMPEONATO MUNDIAL DE BERTSOLARIS” IZAN ZUEN LELOTZAT, BAKA RRAK IZATEARI GARRANTZIA EMANEZ. Gerora jakin dugu, ordea, ez garela inondik inora bakarrak; izatekotan bakanak garela, eta izan nahi dugula. Funtsean, aldibereko harrotasun eta umiltze ariketa bat izan zen apirilaren 16tik 23ra bizi izandakoa. 2003an antolatu zituen Bertsozale Elkarteak lehen aldiz “Ahozko inprobisazioa munduan” izeneko topaketak. Geroztik, bertsolariok atzerrira bidaiatu dugun arren, hemen ez da halakorik ospatu. Oraingo honetan, aldiz, Sardiniako Simone Monni eta Paola Dentoni cantadoriak (eta haiekin batera Stefano Cara eta Michele Deiana ahots laguntzaileak), Kurdistango ordezkari gisa etorritako Zinar Ala dengbêja eta Herrialde Katalanetako Christian Simelio eta Anais Falcó corrandistak (Gerard Diaz musikariarekin batera), eta Mireia Mena eta Ferriol Macip glosadoreak (Marcel Marimoren laguntzaz) izan genituen gurean. Igor Elortzak topaketetako lehen agurrean kantatu bezala, kantuak elkartu zituen estaturik gabeko herri zapalduak eta itzulpenak ahalbidetu zuen hizkuntza gutxituen arteko elkartrukea. Kolore ezberdinetako adabakiak elkartu ziren oholtzan eta oholtzapean oihal komun bat josteko helburuarekin eta nik, modu ezberdinetan bada ere topaketa haien parte izan zirenen (eta ginenon) oihal zatiak josi nahi izan ditut jarraian, topaketei buruzko kronikatxo hau ahalik eta osatuena izan dadin.

0. Larraul: apirilak 15, ostirala Hasteko, parentesi moduko bat irekitzea baimenduko diot nire buruari. Egia da udaberriko topaketak apirilaren 16an hasi zirela ofizialki. Aurreko iluntzean, ordea, Larraulen, elkar ezagutzeko aukera izan genuen gerora oholtza konpartitu genuenetako batzuek. Tortilla eta haragi usainarekin batera,

1. Bilbo: apirilak 16, larunbata Loraldiaren barruan, Azkuna Zentroko auditoriumean egin zen Bilboko saioa; eguerdian. Inprobisatzaile sardiniarrak, kurdua eta katalanak jardun ziren bertan, bertsolariokin batera. Igor Elortzak eta biok izan genuen bertan kantatzeko zortea, eta Maite Berriozabalek jarri zizkigun gaiak. Kontraesanei bide emanda, lehen egunean bizitakoa protagonista paperetik nik neuk kontatzeko lizentzia hartuko dut ondorengo lerrootan. Goizean 08:00etan elkartu nintzen sardiniarrekin Aritzetan, Bilbora batera joateko. Artean lo gutxi egin duenaren begi txikiekin nengoela, cantadoriek euren ahozko tradizioari buruzko xehetasun guztiak kontatu zizkidaten bidaian; Sardiniako kantu inprobisatua unerik onenean ez dagoela esan zidaten, gazte gutxi dabiltzala eta Monni bera salbuespentzat har daitekeela. Salbuespenak direla, era berean, Dentoni eta

Alaren adierazkortasunak eta energiak eta corrandisten oholtzako festa eta alaitasun giroak harritu ninduen gehien.

Larraulen bildu ginen, beraz, mahai inguruan itzulpenak berarekin zekartzan zailtasunekin kezkatuta zeuden itzultzaileak, lehen saio hartan gaiak jartzeko moduari buruzko apunteak hartu zituzten gai-jartzaileak, topaketek iraun bitartean arnasa hartzeko tarterik ere izango ez zuten Bertsozale Elkarteko langileak, kameraren atzean aste osoko une politenak biltzeko ahalegina egingo zutenakâ&#x20AC;Ś Itzalpean geratzeko arriskua zuten haiek eta gu, bertsolariak, haien lanari esker luzitzeko aukera izango genuen fokopeko protagonistak. Horrela, gauez autoan etxerantz nentorrela hausnartu nuen jardunaldiek asko izango zutela itzalpeko inurri lanetik, eta kronika adabakitu hau inurri horien lana argitara ekartzeko ahalegin kontziente bat ere bada.

Ni, pertsonalki, aurreko gauean deskubritutako sardiniarren musikaltasun bereziaz gain, Zinar

urduritasuna nabari zen Larraulgo elkarteko atmosferan. Han ezagutu nituen Simone Monni eta Paola Dentoni sardiniarrak (eta harilkatu nuen ofizio bat lehen aldiz azken horrekin). Han entzun nituen kantuan estreinakoz Stefano Cara eta Michele Deiana ahots laguntzaileak ere, beraien contra eta basciu ahotsekin bularraldea dardarka jarri eta aho zabalik utzi nindutelarik.

bere ahizpa ere, uharte osoan kantuan dabiltzan emakume bakarrak direlako. Gainera, sardinieraren eta inprobisazioaren arteko lotura zuzena azpimarratu zidaten, irauteko elkarren beharra dutela azalduz. Isiltzeko astirik gabeko bidaiaren ostean, Azkuna Zentroko garajean izan nuen Zinar Ala kurdua eta Kataluniatik zetozen Christian Simelio eta Anais FalcĂł corrandistak ezagutzeko aukera. Saioa hasi aurreko uneetan urduritasun eta tentsio konpartitua suma zitekeen arren, emanaldia ondo joan zen. Ni, pertsonalki, aurreko gauean deskubritutako sardiniarren musikaltasun bereziaz gain, Zinar Alaren adierazkortasunak eta energiak eta corrandisten oholtzako festa eta alaitasun giroak harritu ninduten gehien. Horrela, saioa hasi aurreko urduritasuna saio osteko poztasun bilakatu zen. Elortzak eta biok aurrerago su bizi bilakatuko zen hartan lehen txinpartak sortu izanaren sentipena genuen. Bazirudien lehen saioak oinarri sendoa jarri ziola gerora gertatuko zen emozio eta konplizitate leherketari.

Eta asmatu genuen. Estitxu Eizagirrek Argia aldizkarian idatzi zuenez, lehen emanalditik bigarrenenera jauzi handia nabaritu zen inprobisatzaileen arteko konplizitatean. Kazetaria entzule bat gehiago izan zen igande arratsaldez gainezka zegoen Hernaniko Biteri aretoan, eta “Europa bat-batean”en osagai garrantzitsu izan direnez gero, entzulearen bizipenak ere ekarri nahi izan ditut orriotara. Eizagirreren arabera, saio beroa izan zen Hernanikoa. Inprobisatzaileak elkarri neurria hartuta sumatu zituen eta Zinar Alak kaxarekin lagundutako ospakizun kantuak edota sardiniarrek ekarritako launeddas musika tresna aipatzen ditu berezitasun moduan. Beste hiru herrietako inprobisatzaileekin batera, Arrate Illaro eta Maialen Lujanbio aritu ziren kantuan, eta Maite Berriozabal aritu zen, bigarrenez, gai-jartzaile.

Gehienbat gizonezkoak dabiltza plazan, eta, Alaren arabera, bistakoa da gizarteak emakumezkoei mugak jartzen dizkiela.

2. Hernani: apirilak 17, igandea

Eizagirreren artikuluko zenbait ideia laburbildu nahi nituzke jarraian, hauei interesgarri iritzita. Hasteko, hizkuntza kontuak aipatzea komeni da, Hernaniko oholtzan estaturik gabeko lau herritako lau hizkuntza gutxituetan egiten diren kantu inprobisatuak elkartu baitziren, Lujanbiok bukaerako agurrean kantatu moduan “gaztelania eta ingelesetik derrigor pasa gabe”. Gainera, entzuleek Zinar Ala kurduarekin bat egin zutela aipatzen du kazetariak. Kurduak publikoaren kolaborazioa beharrezko zuela adierazi zuen, Ankarako Espainiako enbaxadak ez baitzien bi inprobisatzaile kurduei Euskal Herrira etortzen utzi. Zinar Ala Alemanian bizi da eta hasieran itzultzaile moduan etorri behar bazuen ere, egoera korapilatu zenean, inprobisatzen jakin ez arren, Kurdistango ahozko tradizioko zenbait ale ekartzeko prest agertu zen. Dengbêjaren arabera, hileta-kantuak, deserriari jarritakoak eta gerra-girokoak dira nagusi Kurdistanen; hau da, bizi duten egoera latzarekin hertsiki lotuta daudenak, emanaldietan kantatutako Iritsiko da eguna bertso jarriak kasu. Bestalde, ezkontzetan eta antzeko jendaurreko ekitaldietan ere kantatzen dute. Gehienbat gizonezkoak dabiltza plazan, eta, Alaren arabera, bistakoa da emakumeei gizarteak mugak jartzen dizkiela. Dengbêjak aipatzen duenez, arte honek salbatu du

Aipagarria da amaierako agurrak Herrialde Katalanetako doinu batean egin zituztela, Hernanin, inprobisatzaile guztiek, bakoitzak bere herrialdeko instrumentuen laguntzaz. Eizagirrek ondo azaldu bezala, elkarrekin oholtza gaina soilik ez, egun osoa partekatzearen emaitza izan zen hau. Eta partekatzeaz ari garela, entzun dudanez, topaketetako saiorik onena Larregain sagardotegiko kupel artean gauzatu omen zen, Biteriko saioaren ostean, goizaldeko ordu txikietan…

3. Donostia: apirilak 19, asteartea Ibaetako Ignacio Maria Barriola Zentroan, Herrialde Katalanetako Mireia Mena eta Ferriol Macip glosadoreak eta Marcel Marimon musikaria igo ziren estreinakoz oholtzara, aurrez ezagutu ditugun sardiniar eta kurduarekin batera, jatorri bereko corrandistei erreleboa hartuz. Donostiako saioa eraikineko atarian hasi zen, kafetegiko terrazan zebiltzan ikasle eta gainerakoei auditoriumera sartzeko gonbita eginez. Haritz Casabal arduratu zen gaiak jartzeaz, eta Sustrai Colina eta Oihana Bartra izan ziren anfitrioi lanetan. Gorago azaldu moduan, topaketek asko izan zuten itzalpeko lanetik, saioen antolakuntzan soldatapeko langileak eta borondatezkoak jardun baitziren elkarrekin besoz beso. Tokian tokiko eragile eta bertso-eskolen laguntza ezinbestekoa izan zen. Horren erakusgarri, Añorgako bertso-eskolako kide den Izarne Zelaiari galdetu nion Donostiako saioari buruz. Bertso-eskolako kideek eguerdiko 15:00etarako aretoan zita jarrita zutela kontatu zidan berak, eta antolakuntzako furgoneta deskargatu eta gauza bakoitza bere lekuan kokatu ondoren, oholtza gaina atontzeko ardura izan zutela. Zelaiak, aurretik aipatu ditugun bitxikeriez gain, ohol-

Katalanei erreparatuz, gaiak planteatzeko modua eta horiei ekitekoa hemengo bertsolarien parekoa dela baiezta daiteke.

hizkuntza kurdua desagertzetik, inprobisatzaileek belaunaldiz belaunaldi eta ahoz aho transmititu baitute.

tzan sortutako alaitasun eta festa giroa harriduraz azpimarratu zuen, bertsolarion ohiko zurruntasunetik aldentzen dena. Zinar Ala kurduak jarritako festa giroa nabarmendu zuen gehienbat, uneren batean dantzarako gogoa ere sortu ziola aitortuz, eta horren bidetik, katalanek berezko duten oholtza gaineko “saltsa” ere bai. Izan ere, Kataluniako inprobisatzaileek publikoaren parte hartzea bilatzen dute uneoro, doinu bakoitzaren leloak kantaraziz, besteak beste. Glosadoreek mahai ingurua eta festa giroa dituzte berezko habitat, eta giro hori oholtzara eramateko ahalegina nabari zaie, ondo pasa eta pasaraztea helburu. Katalanei erreparatuz, gaiak planteatzeko modua eta horiei ekitekoa hemengo bertsolarien parekoa dela baiezta daiteke. Elkar ezagutza handiagoko bi ahozko tradizio direla bistakoa da, lehenago ere elkartruke ugari izan baitira inprobisatzaile euskaldun eta katalanen artean. Harreman horren erakusgarri dira, adibidez, Hernaniko saioan Lujanbiok eta Falcók corranda doinuan egindako saioa, eta, Donostian, Macip Colinarekin batera Haizeak bidali du doinuan kantatzera ausartu izana.

4. Iruña: apirilak 20, asteazkena Nafarroako hiriburuko Zentral aretoak ere gainezka egin zuen, eta oholtza gainekoek nahiz azpikoek gozatzeko aukera izan zuten bertan. Miren Amuriza eta Julio Soto aritu ziren kanpoko inprobisatzaileekin batera kantuan, eta Haritz Casabalek bete zuen gai-jartzailearen papera. Beste behin ere, tabladuan lau tradizioren eta lau hizkuntzaren arteko elkartrukea itzulpen lanek ahalbidetu zuten. Jardunaldi guztietan zehar lan garrantzitsu hori Renato Capocchia sardiniarrak eta Maddalen Arzallus, Miren Ibarluzea, Karlos Aizpurua eta Irati Majuelok burutu zuten. Azken horrek luxu moduan definitu zuen jardunaldiak “barrutik” bizi ahal izatea. Iruñeko saioan betetasun sentipen kolektibo bat lortu zela aipatzen zuen, Zentral aretoko giro goxo hartan gertatua aurreko egunetako akats eta zailtasunetatik ikasitakoaren emaitza

osatuko zituzten ariketa bakoitzean itzultzerakoan egiturak buruan izateko.

Itzulpena bi zentzutan gauzatu zen aste osoan zehar. Batetik, sardiniarrak, katalanak eta kurdua kantari ari zirenean, beren bertsoak oholtzaren atzealdeko pantaila batean agertzen ziren euskarara itzulita. Sardiniarren kasuan, aipagarria da bi jauzitan egiten zela itzulpen lana; hau da, Capocchiak kantatutakoa itzultzaile euskaldunetako bati gaztelerara itzultzen zion, eta ondoren, bera arduratzen zen

Inprobisatzaileei aurrez galdetzen zien, esaterako, zein luzeratako bertsoak

izan zela argudiatuz. Majuelok itzultzaile lanetan aritu zirenak aurrez modu honetako itzulpen lanik egin gabeak zirela gogorarazten zuen eta, ondorioz, beraiek ere zenbait unetan inprobisatzen jardun zirela, euren buruak etengabe proban jarriz. IruĂąeko saiorako zenbait trikimailu ikasita omen zituen berak: inprobisatzaileei aurrez galdetzen zien, esaterako, zein luzeratako bertsoak osatuko zituzten ariketa bakoitzean itzultzerakoan egiturak buruan izateko.

hori euskaraz pantailaratzeaz. Euskaldunak kantuan ari zirenean, aldiz, oholtzan bertan zegoen beste itzultzaile euskaldun batek itzultzaile sardiniarrari itzultzen zion kantatutakoa gaztelerara, berak jarraian sardiniarrei, belarrira, euren hizkuntzan laburtzeko. Lau lerrotan azaltzeko ere konplikatu samarra suertatu zaidan itzulpen lan hau kezka ugariren sortzaile izan da. Udazkenean ikasitakoa baliagarri izan zaigu udaberriko topaketetarako, eta honen bidetik, BeĂąat Gaztelumendik Gaur8-n argitaratutako jardunaldiei buruzko gogoetako zenbait ideia ekarri nahi nituzke orriotara. Berak idatzi bezala, bertsolaritza bezala â&#x20AC;&#x153;hizkuntzatik datorren jardun bat, hitz-jokoetan eta erriman oinarritzen dena, ezin daiteke ezer galdu gabe itzuliâ&#x20AC;?. Etengabeko frustrazio txiki horiek onartuta, eta itzulpenak protagonismo nabarmena izango zuela jakitun, itzul-

Itzultzaileek egin zutena ere bide polita izan zen, beraz, ikasketa prozesu bat. Bide horrekin pozik zegoen Majuelo, itzultzaileak oholtza gainean egonda entzuleak euren lana ikusi eta baloratu zuela uste baitzuen. Eman beharreko garrantzia emanez, ez ziren protagonistak izan, baina ez ziren une bakar batez itzalean sentitu.

5. Markina-Xemein: apirilak 21, osteguna Bosgarren saioa berezia izan zen, areto batean egin beharrean kalean burutu baitzen; Markina-Xemeingo Kontzejupean, hain zuzen. Bertan inprobisatzaile sardiniarrak eta kurdua aritu ziren kantuan, Jon Martin eta Nerea Ibarzabal bertsolariekin batera, eta Iker Iriarteri egokitu zitzaion gaiak jartzea. Honakoan, jardunaldi osoak kameraren atzean bizi izan dituen Ene-

Itzultzaileak eman beharreko garrantzia emanez, ez ziren protagonistak izan, baina ez ziren une bakar batez itzalean sentitu.

pen lanak oholtza gainera eramatea erabaki zen; â&#x20AC;&#x153;Ikus-entzuleek ikus zezaten zeinen hauskorra eta konplexua zen inprobisatzaileengandik beraienganako zubiaâ&#x20AC;?. Gainera, bertsotik bertsora itzulpena sartzeak bat-bateko jardunaren bereizgarri den erritmoa horrenbeste eten ez zezan, itzulpenak idatziz eta oholtza-atzeko pantaila handian egitea erabaki zen, ikus-entzuleak arretarik galdu ez zezan, ale bakoitza bukatzen zen arte pantailan ez bistaratuz.

Iriarte gai jartzaileak oso oroitzapen ona du Uztaritzeko saiotik, saiorik jendetsuena izan ez arren, goxotasun berezia suma baitzitekeen.

ritz Urkolari galdetu nion Markina-Xemeingo saioari buruz. Bere arabera, saio kaletarrena izan zen aipagai duguna. Aretotik kanpo kokatzeak jai giroa eta tonu informalagoa eman zion saioari, eta hori izan zen, haren aburuz, beste saioetatik bereizi zuena. Saioaren osteko poteoak ere lagundu zuen horretan, eta, beste herrietan ez bezala, saioa ikustera espresuki gerturatu ez ziren herritarren belarrietara ere iritsi ziren inprobisatzaileen ahotsak. Festa giro horretan, Deianak eta Carak trikiti eta pandero doinuak bere egin eta â&#x20AC;&#x153;Egun da SantimamiĂąaâ&#x20AC;? joz amaitu zuten saioa, inprobisatzaile guztiek bukaerako agurrak doinu horretan kantatu zituztelarik. Hedapenaren ikuspegitik, jardunaldiek exijentzia handi samarra ekarriko ziotela bazekien aurrez, taldean erabaki baitzuten, esaterako, aktualitatearen mesedetan, egun batean grabatutakoa sarean zintzilikatzea hurrengo egunerako. Urkola lan teknikoak gain hartzearen beldur zen horregatik, eta ez zuen uste jardunaldiek emozionalki hainbeste eragingo ziotenik, jarraipen oso bat egiteak distantzia bat hartzera garamatzalako askotan. Irudiari begira eta kameraren atzean egoteak, nolabait, gertatzen zen guztia pantailaren atzealdetik soilik ikustera mugatuko zuela uste zuen. Alabaina, uste zuenaren oso ezberdin bizi izan ditu topaketak: oholtzan gertatzen zenarekin bustitzeko nahia sentituz une askotan; oholtzan sortutako magia eta emozioak gai izan baitira, zirrikituak eginez, kameraren beste aldera ere iristeko.

6. Uztaritze: apirilak 22, ostirala Azkenaurreko geltokia izan zen Uztaritzekoa, eta Miren Artetxe eta Maddi Sarasua bertsolariek hartu zuten parte cantadoriekin eta dengbĂŞjarekin batera. Oraingo honetan ere, Iker Iriartek jardun zuen gai-jartzaile lanetan. Iriartek oso oroitzapen ona du Uztaritzeko saiotik, saiorik jendetsuena izan ez arren, goxotasun berezia suma baitzitekeen. Iriarterekin batera, aurrez aipatutako Maite Berriozabal eta Haritz Casabal jardun ziren gai-jartzaile lanetan, aste osoan zehar, eta, antolakuntzak hala erabakita, elkarren jarraian egokitutako saiotan burutu zuten lan hori. Topaketak baino bi hilabete lehenago elkartzen hasi eta hiruzpalau bilera egin zituztela kontatu zidan. Kanpoko inprobisatzaileen berri bideo eta bestelako informazioen

Gaiekin lotuta, Sardiniako cantadorien kasua jo zuen aipagarritzat Iriartek. Izan ere, Euskal Herrian saioek formatu jakin bat dute, eta kanpotik etorritakoek formatu hortara egokitu behar izan zuten. Cantadoriek, Sardinian, bost ordu inguruko saioak burutzen dituzte, normalki, ofizioak hamabosna bertsora arte ere luzatuz. Horrekin batera, gaiak jartzeko hemengo modura ere moldatu behar izan zuten sardiniarrek. Hala ere, gai-jartzaileek ahalegin kontzientea egin zuten, posible zen neurrian, beraiek tradizioz egin ohi dutenera ahalik eta gehien gerturatzeko. Horrela, eboluzio nabarmena sumatu zuen sardiniarrei gaiak aurkezteko garaian, Euskal Herrian jarri ohi direnetik beraiek kantagai izaten dituzten gai abstraktu eta zabalagoetara igaroz. Kataluniako inprobisatzaileekin, aldiz, egokitze hori askoz ere errazagoa izan zela adierazi zuen, bi tradizioak aurrez ezagutzeaz gain kataluniarrek gai-jartzailearen figura ere ezagutzen zutelako. Gai-jartzaileen ardura izan ze, bestalde, jardun bakoitzari buruzko argibideak eskaintzea, tradizio bakoitzaren kokapena eginez: nor ziren, nondik zetozen, zein zen testuingurua, zer presentzia zuen euren jardunak gizartean… Beñat Gaztelumendik aurretik aipatutako artikuluan nabarmendu bezala, Leonen eta Bartzelonan ikasi genuelako ulertzeko “ez zela nahikoa mikrofonora atera eta kantatzearekin”, testuingurua ere eskaini behar zela aldiro.

Talde-lanaz gain, bertsolaritzatik eta euskaraz mundura begira jarri izanaren balioa azpimarratzen zuen Alberdik.

bidez eskuratu bazuten ere, unea heldu arte ez zekiten oso ondo zer topatuko zuten, eta egunez egunekora moldatu behar izan zuten jardunaldietan zehar. Iriarte bera, horrekin kezkatuta, Larraulgo lehen eguneko topaketara joateaz gain, beste ia saio guztietara bertaratu zen, eta Asteasuko landetxean ere egon zen inprobisatzaileekin, lasai hitz egin eta kezkak konpartitzeko aukera baliatuz. Gainera, bitxikeria moduan aipa daiteke gai-jartzaileak lau ordu lehenago bertaratu zirela saioe guztietara. Nabarmena da, beraz, gai-jartzaileentzat ere oso aste intentsoa izan zela.

nuen xehetasun eske. Berak hitzetara itzultzerik ez dagoen emozioarekin kontatu zizkidan bere bizipenak. Aramaiokoa bereziki hunkigarria izan zela zioen Alberdik, eta eragile nahiz borondatezko langileentzat opari gisa definitzen zuen. Udan jarraipena izango zuen arren, parte-hartzaileak etaparen bukaeraren jakitun oholtzaratu zirela dio; jarrera eta sentsibilitate berezi batekin. Agurrak magia zekarren berarekin, eta Aramaio herriak gozatu ahal izan zuena aste osoan ondo egindakoen batura izan zen, hori izan baitzen oholtzara eraman zutena, hots, aste osoko entrenamenduaren emaitza. Herri eta areto txiki batean izateak ere lagundu zuen magia hori handitzen. Bukaeran, egitasmoaren parte izandako denak agertu ziren oholtzan, itzultzaileak eta ahots laguntzaileak ere abestera animatu baitziren, kopla bidezko agurrekin, bukaera benetako talde sentimendutik eraikiz. Bertsozale Elkarteko eragileak, hain zuzen, talde sentimendu hori azpimarratzen zuen behin eta berriz. Soldatapeko nahiz borondatezko langileek sortutako “ekipoa”. Proiektu beraren baitan bakoitzak bere lekua, lanak eta ardurak zein ziren hasieratik oso argi zituela, eta uztarketa oso ona izan zela. Talde-lanaz gain, bertsolaritzatik eta euskaraz mundura begira jarri izanaren balioa azpimarratzen zuen Alberdik. Lau hizkuntza gutxitutako inprobisatzaileak elkartuta, bakoitzak bere txikitik esperientzia handi bat sortu genuela aipatzen zuen pozez eta, aldi berean, ohartu garela zenbat mundu txiki dauzkagun oraindik ikasteko, ezagutzeko eta arakatzeko.

7. Aramaio: apirilak 23, larunbata Girotze-saioen azken geltokia Aramaio izan zen. Sardiniarrez eta kurduaz gain, Beñat Gaztelumendi eta Xabi Igoa oholtzaratu ziren Iker Iriarte gai-jartzailearekin batera. Ederra izan zen bira biribildu zuen amaierako saioa hunkigarria izan zela entzun nion bati baino gehiagori, eta Bertsozale Elkarteko Esti Alberdi eragilearengana jo

Hala kantatu zuen Gaztelumendik Aramaioko saioan eta, esango nuke, Alberdik adierazi bezala, sentipen konpartitua dela â&#x20AC;&#x153;Europa bat-bateanâ&#x20AC;? topaketak bizitzeko zortea izan genuenon artean. Horrelako egitasmoak jende ezberdin askoren elkarlanak egiten ditu posible, eta horregatik eman nahi izan diet lekua eta ahotsa kronika honetan entzuleari, bertso-eskoletako borondatezko langileei, gai-jartzaileei, itzultzaileei, Bertsozale Elkarteko langileei eta kameraren atzean (eta aurrean) dabiltzanei. Egitasmoak bi etapa bete baditu guztion inurri lanari esker izan da, ezbairik gabe. Baina inurri lan hau ez zen hemen bukatu, hirugarren eta azken etapa uztailaren 11tik 16ra izan baitzen Donostian, Kantu Inprobisatuaren Nazioarteko Topaketan. Goizean jardunaldi akademikoak eskaini ziren Miramar jauregian, UPV/EHUko Uda Ikastaroetan, eta, arratsaldez, bat-bateko emanaldiak, hiriburuko hainbat txokotan. Nazioarteko inprobisatzaile eta ikertzaileek hartu zuten parte: Galiziako, Kanariar Uharteetako, Galesko, Austriako, Zipreko, Kubako, Mexikoko eta Euskal Herrikoek, hain zuzen ere. Azken egunean, uztailaren 16an, jai handia izango zen Kursaalean. Egitasmoan landu ziren ardatzak honakoak izan ziren: belaunaldiz belaunaldiko transmisioa, hizkuntza gutxituen testuinguruen eta ahozko tradizioaren arteko erlazioa, ezagutzen ez ditugun kantu inprobisatuen deskribapena eta genero ikuspegia. Gure zilborraz harago, begirada zabalagoz, mundua(k) deskubritzen ari garela esango nuke. Eta, batez ere, askoz ere mundu gehiago ditugula deskubritzeko.â&#x20AC;˘

Gure zilborraz harago, begirada zabalagoz, mundua(k) deskubritzen ari garela esango nuke.

BELAUNALDI BEREKO BERTSOLARIAK DIRA JON MARTIN, IÑAKI GURRUTXAGA ETA AITZOL BARANDIARAN. AZKEN BOLADAN BERTSOTARAKO BAINO, KONTZERTUETARAKO GEHIAGO ZAPALTZEN DITUZTE OHOLTZAK. MUSIKAREN ESZENARA IRITSI DIRA. BEIRA TALDEA ERATU ZUEN MARTINEK, ETA BI BALA TALDEA GURRUTXAGAK ETA BARANDIARANEK. DISKO BERRIA OHOLTZAN DEFENDATZEN ARI DIRA BI TALDEAK. BESTE ERA BATERA SORTZEN DITUZTE KANTU IZANGO DIREN BERTSOAK: “BESTE PATXADA BATEKIN”, MARTINEN ARABERA. BESTELAKO SENTIPENAK ETA BERTIGOAK BIZI IZATEN ARI DIRA.

Iñaki Gurrutxaga eta Aitzol Barandiaran bertso saioz bertso saio aritzetik kontzertuz kontzertu aritzera igaro dira Bi Balarekin. “Ostiak eta muxuak” banatzen dituzte musikara eramandako bertsoen eta doinuen bidez. Japoniaraino iritsi dira.

RRASATEKO GAZTETXEAN ESKAINITAKO KONTZERTUAREN AURRETIK ERANTZUN ZITUZTEN BERTSOLARIren GALDERAK. Japoniatik itzuli osteko lehen kontzertua izan zen Arrasatekoa. “Harritzen” ari dira gertatzen zaizkien gauzekin Iñaki Gurrutxaga (Orio, 1981) eta Aitzol Barandiaran (Ataun, 1986). Julen Goikoetxea eta Xabier Etxeberria dituzte taldekide. Gure Eroyak (Bonberenea Ekintzak) bigarren diskoan eroriez eta heroiez ari dira. Bertso Egun hartan Donostiako Kursaalen buruz buru egin zuten emanaldi entzutetsu haren ostean, ezezko ugari eman zituzten berriz halakorik egiteko. Azkenean, bestelako zerbait eskaintzea erabaki zuten, ordea, eta horri eutsita oihartzun handia lortu dute.

Zer aurrelan eskatzen dizue kontzertu batek? Dinamika bat hartuta daukagu prestatzeko, eta ez gara horretatik asko ateratzen. Azkenean, batez ere, eskatzen duena ez da saio bakoitza prestatzea; baizik eta, ia-ia beti prest egotea, kontzertu kopurua dezentekoa delako. Astean behin entseatzeko dinamika jartzen dugu, eta, aukera baldin badago, tokian tokirako zerbait berezia egiten dugu. Batez ere, geuk sortutako hitzak eta kantak jotzea nahi izaten dugu. Disko berria atera berritan, gainera, ilusioa normala da.

AITZOL BARANDIARAN:

Badauzkagu kanta finko batzuk, eta beste periferiko batzuk. Saiatzen gara entseguetan horiek aldiro-aldiro berritzen, ez gelditzeko herdoildurik. Oso segidan pilatu zaizkigu bi disko. Azkenean, kanta mordo bat badauzkagu hor. Kanta denak defendagarri izaten saiatzen gara. Jai giroa sumatzen badugu, jai girokoagoak diren kantuak jotzeko joera daukagu; jendea geldoago egongo dela aurreikusten badugu, berriz, beste batzuk sartzen ditugu… IÑAKI GURRUTXAGA:

Egin nahi zenuketen hori definitzen joan omen zarete. Nola definitu duzue? Nora iritsi nahi zenuten eta nora iritsi zarete? Definizio handiena arlo musikaletik ailegatu da, ez hainbeste letretatik. Aurreneko diskoa egin genuenean, kantak sortzen joan eta forman hainbesterako batasunik ez zeukaten sorta bat egin genuen; pilaketa lana izan zen, neurri batean. Bigarrena gehiago izan da kantak propio sortzea diskoari begira: zer kanta mota nahi genuen, zer soinu, zer erritmo… zehaztuagoa izan da. Bigarren diskoa kohesionatuagoa da, edo pretentsio hori izan dugu behintzat. I.G.:

baina bidean gauza garrantzitsuak gertatzen ari diraâ&#x20AC;?

Barandiaran: â&#x20AC;&#x153;Martxaren arabera goaz, gu ere harritzen gertatzen zaizkigun gauzekin. Helbururik ez daukagu,

Letra aldetik, aurrekoan, mementoko erantzuneko letrak izan ziren: kontzertu bakoitza bazen letra berri bat egiteko motibazioa. Bigarrena gehiago izan da zer gai landu nahi izan ditugun, eta gai horiei buruz letra batzuk idaztea. Dena joan da batera. A . B . : Eboluzio horietan bi mugarri izan dira: bi diskoak. Hasieran, oso bertsio girotik gentozen, geure burua ez oso serioegi hartzetik eta jendeak gu ere ez oso serio ikustetik, era berean. Lehenengo diskorako baxu jotzaile bat sartu zen, talde ikuskera hartu genuen eta gure kantak jotzen genituen. Espazio aldetik bertsozaleek antolatutako saioak izatetik, musika eszenan sartzen hasi ginen. Bigarren diskoa izan da horren konfirmazioa. Bertso ikuspegia utzi gabe, zabaldu dizkigu musika eszenako esparru gehiago. Martxaren arabera goaz, gu ere harritzen, gertatzen zaizkigun gauzekin. Helbururik ez daukagu, baina bidean gauza garrantzitsuak ari dira gertatzen.

jendeak zure hitzak onartzen dituen unetik, hori sekulako aukera da, eta ez zara sentitzen heroi bat, baina asetasun sentipen bat uzten dizu. A . B . : Heroi ez dut uste, izatekotan antiheroi, mezutik bertatik hasita. Gure kontraesanei buruz kantatzen dugu, eta, neurri batean, jendeak entzun nahi ez dituen gauzez. Jendearen kontraesanetan eta zaurietan behatza sartzen dugu. Hori ez da teorian atsegingarria. Neurri batean, paper hori jokatzeko hautua egin dugu, egunerokotasunean ere horrelakoak garelako, gure artean zein jendearekin. Antiheroi izate horrek erorarazten bagaitu, ez da gure kulpa. Saiatu gara hori ez horrela izaten. I . G . : Jendeak aditu nahi ez duena ez dakit zenbateraino den aditu nahi ez duena. A . B . : Lelo errazetik alde egitea da, batetik; eta, bestetik, diskurtso aldetik gordina izatea. Umorez ez dakit, baina ironia handiz bai, behintzat. Harrigarria izan da zein ondo hartu izan diren zenbait letra.

Pertsonaren gelditasuna da kritikatzen duzuen gauzetako bat. Proiektu hau bada zuek pertsona bezala mugitzea? Askotan pentsatu izan dudan zerbait da gu ez gatozela ezer berririk egitera. Egia da martxan jarri garen unetik ohartu garela espazio bat bazegoela betetzeko, eta, neurri batean, hartu dugula leku hori. Aitzolek zioenaren haritik, kritika sozialarena egin izan da, baina oso lelo zuzenekin. Ez dakit eragingo duen edo ez duen inguruan, baina publiko batengan hori piztu duela, behintzat, uste I.G.:

Eroriez eta heroiez hitz egiten duzue. Zuek zenbat eta zer duzue eroritik, eta zenbat eta zer heroitik? Eroritik pertsona denok bezala: guk ere gure gorabeherak izaten ditugu, baina erortzen garen aldiro ahalik azkarren ohartu, eta aurrera jotzen dugu. Askotan, lanik handiena hori izaten da: norberaren buruari ez onartzea zulora sartu izana. Onartzen duzun mementoan hasten zara gora egiten. Letrak ez dira horretaz, baina sakonean hori badute. Jartzen zarenean jendearen aurrean, eta I.G.:

DURANGOKO UDALA BERTSOLARITZA HAUSPOTZEN www.durango-udala.net www.durango-euskaraz.net

46 47

Gurrutxaga: “Jendeak aditu nahi ez duena, ez dakit zenbateraino den aditu nahi ez duena”

dut badela gure buruari aitor geniezaiokeen zerbait. A . B . : Gure artean, inguruko musikan edo bertsolaritzan ere bai, beti gorrotatu izan dugu mezu erraza, guk kantatu izan dugunean eta besteei entzun izan diegunean. Errazegi hunkitzeko edo betiko kontsignen barruko hitz horiek ez ditugu inoiz ongi hartu, eta horien kontra joaten saiatu gara beti. Saiatzen gara hitzak zaplazteko bat izaten, geure buruentzako lehenengo, baina, gizarte honen parte garenez, gizarte honentzako ere bai. Horrek zerbait mugitzea eragin badezake, gutxi izanda ere, bada garaipen txiki bat, eta orokor samar ikusten ditugun hitz eta lelo horietatik aparteko zerbait.

izan garela ez dagoen bizimodu bat sinetsi dugunak, eta, neurri batean, zaplazteko horren erantzule langileok ere bagarela. Akordatzen naiz oso ondo hartua ez zela izan, oso ondo ez zela ulertu edo ez genuela ondo ulertarazten asmatu. Gurruk esan duen zirikatzailearen, probokatzailearen eta min emango duenaren muga hori oso lausoa da. Hein batean horregatik ari gara hain gustura: desafio bat da soka mehe horren gainetik ibiltzea, jakinda batzuetan asmatuko dugula eta beste askotan hanka sartu eta mina eragingo dugula. Intentzioa onerakoa da, eta merezi du arrisku hori hartzea.

Bertigoa aldatzen da oholtzaratzerakoan bertsotarako edo musikarako izan? Oso desberdina da, erantzukizunetik hasita. Bertsolaritzan askoz indibidualagoa da uneko jarduna: kantatzen ari zaren unean beti zaude bakarrik, inoiz ez duzu duoan kantatzen. Talde batean, engranaje guztiak funtzionatu behar du. Engranaje guztiak funtzionatzeko baldintzak asko dira. Egoera pertsonaletik hasi, eta egoera pertsonal hori taldeari komunikatzetik uneko bizipenak oholtzan zauden bitartean konpartitzera. Oriotarra izanda, sekulako konparaketa egingo dut: traineru batean joatea bezala da. A . B . : [Barreak] Zain zegoen, gaia noiz aterako… Ondo ekarria! I . G . : Indarrak denok batera egin behar ditugu. Bertigo sentipena ere I.G.:

Ostiak, botereari beharrean, herrikideei eman nahi izan dizkiozue. Zergatik? Neurri batean boterearen aurka egitea da. Guk badauzkagu botere txikiak, eta botereak gugan sortzen ditu inertzia batzuk ohartzen ez garenak. Horri aurre egiteko modu bat bada ironia: mingarria eta zirikatzailearen arteko muga. Norberak ere, zenbateko sentikortasuna duen, alde batera edo bestera lerratzen du. Gizartea asko oinarritzen da botere harremanetan. Gu ere memento batzuetan boterean gaude, eta beste batzuetan azpian gaude. A . B . : Era praktikoan azalduta, gogoratzen naiz Aramaiora joan ginela Fagor itxi zuten astean, eta letra bat egin genuen horri buruz, baina ez esanez “Fagor ez itxi eta gora langileen mugimendua”, baizik eta esanez langileok I.G.:

50 51

desberdina da. Bi Bala bezala ere, hasierako bertigoa ez da egungo bertigoa. Hasierako bertigoa gehiago zen ongi aterako zen ala ez exekuzio aldetik, eta, orain, gehiago da gure proposamenak funtzionatuko al duen, ondo pentsatutako proposamen honek. A . B . : Bi Bala iritsi zitzaidan bizitzaren parera bertsotan distira gutxirekin antzematen nuenean nire burua, motibazio txikiarekin eta akuilu horren faltan. Konturatu nintzen ilusio hori, hitzak sortzeko gogo hori eta bertigo hori Bi Balatik zetorkidala. Estimatzen dut bertigo hori errekuperatu izana. Kasualitatez eta suertez proiektu berri honekin iritsi da.

burua, motibazio txikiarekin eta akuilu horren faltan”

I . G . : Nik uste dut ez genuela hausnartu hori egin nahi genuenik edo horrelako zerbait egin nahi genuenik. Kanpora begira izan zen jendearen eskaria sortzeko bitarteko oso-oso garbia, eta telebistaren fokuarekin dimentsio are handiagoa hartu zuen. Hasieran, gainera, ezezkoa izan zen gure jarrera. A . B . : Oso garbi geneukan ezetz. I . G . : Gerora pentsatu genuen zergatik ez genuen antzeko zerbait egiten. A . B . : Orduan ere jarrera izan zen: “Espero dute gu euren herrira joan eta Ze krisi? kantatzen hastea, bada potroetako bat emango diegu, ez dugu Ze krisi? kantatuko”. Bergaratik deitu zigutenean oso garbi geneukan oso bestelako zerbait egin behar genuela. Orduan jarri genion taldeari izena, eta sortu Bergarako emanaldi horretan sortu genuen. I . G . : Grina piztu ere emanaldi horretatik piztu zitzaigun. Nik bertso idatzi asko ez ditut. Kasualitatea izan da sariketetan oihartzuna izan dutelako publikoki atera direla, baina, horretaz gain, etxeko lan bezala, bertso idatzi oso gutxi egin izan ditut. Gustatzen zaidan zerbait da, hala ere. Bi Balak eman zidan aukera bat-batekoa ez den eta bertsolaritzan oso nire sentitzen dudan parte bat berreskuratzekoa eta beste buelta bat ematekoa. Denaren nahasketa bat izan da. Forma musikala horrela hartu du, garbi ikusten genuelako base musikalak hori izan behar zuela, gure adierazteko moduagatik. A . B . : Badaukat inpresioa, lehen, jendearen eskariaren atzetik gindoazela, jendearen eskari bati erantzunez sortu genuela, espero zen nahi hori betetzeko kanta zerrenda bat egiten genuela, asko jotzen genuela bertsioetara, baina iritsi zen

Aipatu izan duzue plazak sakrifikatu izan dituzuela Bi Balagatik, baina, duzuen martxa eta oihartzuna ikusita, zenbateraino da sakrifizioa?

Barandiaran: “Bi Bala iritsi zitzaidan bizitzaren parera bertsotan distira gutxirekin antzematen nuenean nire

Bertso Egun hartako Kursaaleko emanaldi entzutetsu hura aipatu izan duzue Bi Balaren abiapuntu bezala, baina egun iritsi zareten lekura iristeko, beste nahirik ere bazenuten abiatzea erabaki zenutenean?

une bat, pixka bat, uhin horri aurre egin nahi izan geniona, guk iniziatiba hartu genuena. Orduan hasi ginen gure kantak egiten, bertsio gutxiago egiten eta gure kantak defendatzen, horrek zekarren arriskuarekin. “Hau nahi duzue? Bada, guk beste zerbait emango dizuegu” espirituarekin, beti.

I . G . : Sakrifikazioa, hitz egiteko modu bat da. Ez da ezer sakrifikatu dugunik beste ezer egiteko, ez da zentzu horretan. Aitzolek esan duen erabakia hartzeko ere oso lagungarria izan da. Askotan, plazako jardunean oso sartuta zaude oso erraz, baina ekarpenik egiten ari ez zaren sentipen horrekin. Hausnarketa puntu garrantzitsua izan da zertaz kantatu nahi izan dugun. Hori plazan oso gutxitan gertatzen da. Plaza librean eta gaiak emanda ere gutxitan gertatzen da. Plazak uztera behartu gaitu jardunak berak, baina ez da obligazio bezala sentitu dugun zerbait. Galera sentipenik ez dut bizi. Egia da beste aldea ere badaukala: saio baterako deitzen dizute, eta, askotan, nagia ematen dizu baietz esateak. Ezetz esaten dut bizkarra babestuta, honetan ari naizelako. Etapak izango dira. Etapa honi bukaera iritsiko zaio noizbait. A . B . : Niri begiak ireki zizkidan. Ez nintzen bertsotan gozatzen ari batere. Oholtzara igotzerakoan eroso nengoen, bertso musikatuen garaia zen, baina pertsonalki ez nintzen ari gozatzen beti doinu berdinetan kantatzen. Nobedade izatetik oso aurreikusgarri izatera igaro ziren bolada horretan. Bi Balarena izan zen begiak irekitzeko modu bat, zerbaitetan gozatzen ari nintzela ohartzeko. 18 urterekin bertsotan sentitu nuen sentipen berdina, 26rekin, berriz, Bi Balarekin sentitu nuen, konturatu gabe bertsoena beheraka zihoala: txapelketek ez naute motibatzen, bertso musikatuek aspertu ninduten… Gurruk esan duen bezala, oholtza batean nahi duzuna kantatzeko, aurrez lan handia egin behar duzu edo oso ona izan behar duzu, eta nik ez nuen aurrez lan hori egin oholtzarako. I . G . : …baina oso ona bai [barreak]. A . B . : …eta ez nintzen oso ona. Zaplazteko polit bat izan zen nahi nuenari buruz kantatzeko, eta, gainera, badago jendea aditu nahi duena. I . G . : Mugituko baldin bagara, konfort egoeratik atera egin behar zara. Konfort egoeran zauden bitartean bazabiltza, baina ez zaude. Guri horretarako balio izan digu.

Kantatzeko moldeak badu alderik bertsogintzarekin. Aitortu izan duzu kantari erosoago zabiltzala… Hasieran, oso deseroso sentitzen nintzen: mugimendu aldetik, gabezia askorekin, askotan, afinatzeko, oraindik ere bai… Konturatzen zara, agian, bertsotan zaintzen ez diren gai asko —ahotsa, afinazioa, erritmoa eramatea…— ezinbestekoak direla. Ez daukat ikasketarik, inoiz ez naiz horretan ibili, eta inoiz baino nabarmenago gelditzen dira akatsak. Askotan gertatzen zait haserre joatea etxera nire buruarekin. Horrek eskatzen duena da entseatzea. Ez zara inoiz ailegatzen zeure buruarekin gustura egotera, baina ahalik eta akats gutxien eginda eta besteen mailan egotea lortuz gero, helburua beteta izaten dut.

A.B.:

Doinu bakarra egin duzue bertso moldetik kanpokoa. Hori izan liteke bidea edo bertso moldeari eutsi nahi zeniokete? Ez dago hausnarketarik horren atzean. Askotan egin izan ditugu sortak doinuak egin aurretik. Joeraz ateratzen zaigu bertso neurrira. Iparragirre doinuan, adibidez, Iparragirre doinua bakarrik dago. Doinu horretan kantu bat egiten dugu, nahiz bertsotarako baliagarria ez izan, baina apeta pertsonal hori hor geratzen da beteta. Ez dago muga zehatzik. Hala ere, gatozen tokitik eta gatozen motxila guztiarekin gatoz, eta letrak egiteko garaian bagatoz ipuin bat edo artikulu bat egiteko garaian dugun joera berarekin: bukaerak izan behar du suziria, eta horretara moldatzen dugu, metrikak direnak direla ere. A . B . : Iristen da puntu bat inpresioa duzuna gure arteko sekretua dela, kantu baten letra zortziko txiki bat dela. Jendea, nik uste, ez dela jabetzen, beste kasu batzuetan bezain erraz, gure kantuak bertsoak direnik. Jendearentzat anekdotikoa dena guretzat kanten arteko lotura txiki bat da, baina muga ez dena. Ez dakit hurrengo diskoa bertso moldean izango den, neurri batean, iruditzen zait izango dela, baina egin nahi dugun zerbait oztopatuko duen arau bat ez da izango. I.G.:

Bertso mundutik sortu diren musika taldeekin alderatuta zuen doinuak rockeroagoak edo punkagoak dira?

Gure bizitzako soinu banda denok daukagu. Ni ez naiz besteen diskografia pertsonaletan sartuko, baina guk etxean entzun izan dugun musika ez da bereziki akustikoa izan inoiz. Neurri handi batean, naturalki atera zaiguna ere hori izan da. Hasieran, erritmo eta soinu leunagoak ziren, eta, pixkanaka, beldur hori galtzen joan gara, guk entzuten dugunarekin lotzen joan gara. Zazpi Eskalek egiten zuenak ere bazeukan atzean formatu punk antzekoa, nahiz eta akustikoagoa izan, beharbada, guk egiten duguna bainoago. Nik ez ditut hain urruti sentitzen. Agian, soinuak eta emaitzak, bai, baina kantak sortzeko moduak eta erritmoak nik ez ditut hain desberdinak ikusten. Amurizak aspaldi atera zuen Anje Duhalderekin diskoa. Orduan bateria sartzea ez zen normalena izango, eta hark sartu zuen. I.G.:

Hitzak neurtu izan dituzuela aipatu izan duzue. Gordinkeriara ez iristeko, edota bada beste arrazoirik?

60 61

â&#x20AC;&#x153;Mugituko baldin bagara, konfort egoeratik atera egin behar zara. Konfort egoeran zauden bitartean bazabiltza, baina ez zaude. Guri horretarako balio izan diguâ&#x20AC;?

Barandiaran: “Hobeto da ostia maitekor bat borondate onenarekin emandakoa, muxu faltsu bat baino”

Autozentsurarik ez dut uste gehiegi egon denik. Agian, egiten ari zaren unean norberaren mamu horiek hor egongo direla...? Litekeena da. I am basque kantuan seguru asko bertsotan edo beste esparru batzuetan esango ez genituzkeen gauza batzuk esatera iritsi gara, oso gordin: Forondako kanpetan kokaina hartzen dela, alegia. Alderantzizko prozesua izan da: norbere zentsuratzaile txiki horri aurre egiteko modu bat eta plaza bat eskaini digu honek. A . B . : Autozentsura beti dago, baina uste dut kontrako indarra egon dela, justu. Hitzetan baino, gaietan izan da gehiago. Beti eman izan diogu garrantzia zein gairi kantatu eta zein posiziotatik. Ezker Abertzalearen drogen inguruko diskurtso horri idaztea, adibidez, nahita hartutako erabaki bat izan zen, edo neomatxistei kantatzea —euren botere esparrutxoa ez galtzeko feministak direla dioten gizon horiei—, edo psikologo flower-powerrei. Ausartu egin gara horri kantatzera, zentsuratzaile txiki horri aurre egitera. Zerbaitez harro banago, horretaz da. I . G . : Gainera, bertsolarien tranpa horretan erori gara. Bertsotan ere askotan hizketan pertsona bati esango ez geniokeena oholtza gaineko gure maskara hori jarrita esaten diozu. A . B . : Txalo beharrik ere ez duzulako ere bada, ezta? Hori pisu handia kentzea da. I.G.:

Muxuak eta ostiak banatzean, zer da lehenago banatzen dena? Nik uste batera doazela. Askotan ostia bat izan liteke muxurik onena niretzat. “Espabilatu hadi!” bat uste dut etengabe behar dugula gauza askotan. Muxuak ere behar ditugu. Txanpon beraren bi aurpegi dira. A . B . : Hobeto da ostia maitekor bat borondate onenarekin emandakoa, muxu faltsu bat baino. I . G . : Ni, haserretu, lagunekin bakarrik haserretzen naiz. Lagunak ez direnekin ez naiz haserretzen. Zertarako haserretu? Ez zaizkit inporta. Ostia sinboliko horiek lagunei ematen dizkiezu. Nik betiko matxista horri ez diot kantatu nahi. Zertarako kantatu, ez du posizioa mugituko-eta? Posizioa mugitu dezakeen pertsona bati kantatu nahi izaten diot, beti. Agian, hemendik urtebetera, gu orain gauden posizioari kantuan jardungo gara. I.G.:

Orduan, bada maite duzuen entzule mota bat? Bai, eta, gainera, nik uste bizi dugula. Autokritika gaitasuna duen edozein izan liteke. Berez, ez da politikoki edo sozialki markatuta dagoen norbait. I.G.:

Zergatik merezi izan du Japoniara joatea? I.G.:

Janagatik. [Barreak]. Primeran jan dugu! Alemaniara joan

Nazionalismoa gainditu zenuten? Ez, ez… A . B . : Uste dut indartuta etorri ginela, gainera. I . G . : Aurreneko egunetan, “hau toki ederra da” pentsatzen genuen, leku guztietan, eta azkeneko egunetan, “ez nintzateke hemen biziko, ezta… ”…• I.G.:

Gurrutxaga: “Guk, gure bertso eta hitzen karga hori existitzen ez zen leku batean, talde bezala funtziona genezakeen edo ez probatzeko oso probaleku egokia izan da Japonia”

ginen, baina pixka bat tranparekin: Euskal Etxearen inguruko jendeari atea jota joan ginen, eta entzule gehienak ere euskaldunak ziren. Japonian ez zegoen horrelakorik. Guk, gure bertso eta hitzen karga hori existitzen ez zen leku batean, talde bezala funtziona genezakeen edo ez probatzeko oso probaleku egokia izan da. Jakin-min horrekin joan ginen, eta bueltan jaso dugunak ere autokonfiantza horretan sakontzeko balio izan digu. Hitzak inportanteak dira, baina beste zerbait ere badago hor isurtzen dena, eta hori Japonian erabat tokatu izan zaigu. Horrek esan nahi du Barakaldoko erdalgunean jotzeko ere oso gaituta gaudela. [Barreak] A . B . : Pertsona bezala sekulako aukera iruditu zitzaigun une horretan, eta, talde bezala, deserosotasunak ere erakartzen gaitu. Hitzak ez zituzten ulertuko, eta musikalki bakarrik defendatzeko nola moldatzen ginen probatu genuen. Beldurtxoarekin zoaz, baina esperientzia horretatik zailduago irteten zara. I . G . : Oso leiho ona da konturatzeko hemen oso zaila den gauza batez: kantuan ari zaren memento horretan benetan konbentzituta kantatzen ari zaren. Nik Vietnameko talde batengan ikusten badut konbentzituta ari direla kantuan, hori jaso egiten duzu.

Neurri batean, oholtzan “gehiengoa” emanda edo, gauzak beste “patxada” batekin esateko aukera ematen dio Beira musika taldeak Jon Martin bertsolariari. Kanta solteekin osatu zuen lehen diskoa, diskoan bertan egilerik ere aipatu gabe. Kontzertuetarako taldea sortu zuten orduan, eta taldearekin gogotik sortu zuten Margotu berria bigarren diskoa.

ON MARTINEKIN OIARTZUN, 1981 BATERA, IGOR ARRUABARRENA, URTZI OLAZIREGI, GARI AMUNDARAIN ETA MIKEL ARRUABARRENAK ERATZEN DUTE BEIRA TALDEA. Martin bera arduratzen da letrez, eta gainontzekoak, letra horiei musika jartzeaz, musikazale amorratuak izanik. Bertsolari bakoitzak funtzio bat duela ebatzia du Martinek, eta berak berea gauzak eder esaten aurkitu du. Margotu berria bigarren diskoan (Baga Biga) saiatu da funtzio hori betetzen.

Nola ari zara diskoa kaleratu osteko hilabete hauek bizitzen? Niri gehien gustatzen zaidana sormen zatia da, kazetariengandik eta pantailatik urrutiago dagoena, baina denborarekin ikasi dut moldatzen promozio garaietara. Kontzertu bolada dator orain, estudioan egin duguna defendatzeko garaia, eta hor ere badago erronka. Urduritasun berriak aurkitzen ari naiz, bertsotan ahaztuta nituen urduritasunak, eta ikasten ari naiz publiko aurrean beste diziplina batean nola agertu.

Zer harrera espero izaten da horrelakoetan? Ez da erraza neurtzen. Bertsotarako promozioak badakigu nola funtzionatzen duen. Bertsotan, gutxi gorabehera, kantatutako mailarekin bat dator edo txapelketetan lortutako emaitzekin bateratsu. Musika mundua askoz ere apetatsuagoa da, kaotikoagoa ere bada. Harrera ona espero genuen, eta espero baino harrera hobea ere izan dugu; mediatikoki, batez ere. Alde horretatik kontentu gaude.

Eta mediatikoaz aparteko erantzuna nolakoa izan da? Bertsotan gertatzen den bezala, desorekatua. Herri batzuetan edo sektore batzuetan jendeak hitz egiten dit Beira talde oso-oso ezaguna balitz bezala. Adibidez, Nafarroako hainbat zonatan Beira oso-oso ezaguna da, eta adin tarte batzuetan —bertsoekin zerikusia duten adin tarte batzuetan, batez ere— ere bai. Orduan, hori dago: egon litezke talde asko Beira denik ere ez dakitenak, eta, beste batzuk, talde egonkor eta finkatu bezala ikusten dutenak.

Adin tarte hori identifikatuta daukazu? Batetik dago gure adin tartea —35 urteren bueltakoa—, eta, gero, beste adin tarte bat, bertso udalekuetatik pasatu dena —25 urtetik beherakoa-edo izan litekeena—. Konturatzen joan naiz musika munduan kanta bakoitzak bere bide propioa egiten duela. Haritzaren

Apustu handiagoa egin nahi izan duzu bigarren disko honetan? Bai. Lehenengo diskoa zen ahalegin bat egindako lan bat ordenatu eta argitaratzekoa. Abiapuntua behintzat hori izan zen. Kanta bakoitza bere bidea egiten ari zen, Youtube bidez, eta pena ematen zidan lazo bat jarri eta ez emateak. Kontzertuak emateko talde formatua hartu genuen, eta ilusioak pilatu genituen bigarren bat sortzen hasteko. Apustu handiagoa da musikalki askoz ere landuagoa delako. Arreta musikan bakarrik jartzen duenak bigarren diskoa askoz nahiago izango du. Ez dakit hainbesteko apustua den bertsolaritzari dagokionez. Lehenengo diskoan oso apustu serioak zeuden nire obsesiotxo pertsonalak garatzeko. Oraingoan, nabaritzen dut kontzesioak badaudela. Bertso kopuruari dagokionez, musika estandarretara egokitu naiz gehiago. Oraindik ere gure kantak luzeegiak dira komertzialak izateko, baina ulertu dut sei minutuko kanta bat, printzipioz, irratian jartzeko ez dela.

â&#x20AC;&#x153;Egon litezke talde asko Beira denik ere ez dakitenak, eta, beste batzuk, talde egonkor eta finkatu bezala ikusten dutenakâ&#x20AC;?

memoriak kantak, adibidez, hitz egiten du Oiartzunen hil zituzten pertsona batzuen inguruan, eta Oiartzunen oso ezaguna bihurtu zen, bat-batean. Nafarroan berdina gertatzen da 800 Ducadorekin. Gaztea irratian Nire buruari sartu izanak ere ate batzuk irekitzen ditu, guk inondik inora ezagutzen ez ditugunak. Gertatu izan zaigu kanta bat jo, eta jendeak galdetzea kanta gurea ote den. Batzuetan kantak ezagunagoak egiten dira taldeak baino.

Ez dakit. Nire buruari egiten diodan galdera bat da. Nahiko ikuspuntu egozentrikotik abiatu nuen. Lehenengo diskoan, neuk egin nituen letra batzuei musika jarri eta argitaratu egin nahi nituen. Talde bihurtu ginenean konturatu nintzen oso eurena sentitzen zutela taldekideek ere Beira. Uste dut alde horretatik asmatu nuela taldeari Beira deitzean eta ez Jon Martin. Jon Martin jartzeko aholkatzen zidaten, baina konplexuz hasi nuen bidea, lehen diskoan autoreak ere ez jartzeraino. Oso argi daukat abiapuntua kanta gehienetan letrak direla. Letretatik abiatzen garenez, beti badago letren protagonismo bat.

Kanturako zaletasuna betidanik izan duzu? Niri kantatzea ikaragarri gustatu izan zait beti. Bertsolarien barruan ondo kantatzen dutenen barruan nago, baina abeslari bezala, gaizki kantatzen dutenen multzoan. Orduan, diziplinaz aldatzea da estandar guztiak mugitu izan balizkidate bezala. Ahotsez nire mugak ditut, eta, hasieran, oso argi utzi nahi izaten nuen bertsolaria nintzela, ez abeslaria. Saiatu naiz hobeto kantatzen ikasten. Horrek ere prozesua du, eta bere mugak ditu. Bestalde, ni ez naiz oholtza gainean inoiz eroso sentituko, uste dut adin honetan esan dezakedala, baina bertsotan lortu nuen erosotasun gutxieneko bat. Arauak oso ondo ikasita ditut, lege guztiak badakizkit. Abeslari bezala, geldotasun hori ez da oso salgarria: oso gatzgabea da. Orokorrean, taldean ere ez gara protagonismozaleak, mugimenduari dagokionez. Orduan, ikusten dut hor hobetu beharreko zerbait. Gustatuko litzaidake ikaragarri esan nahi dudanarekiko dudan pasioa transmititzea mugimenduen bidez ere.

Aipatu dituzu konplexuak eta mugak, eta adinarekin zailagoa dakusazula horiek gainditzea ere. Hobetzen saiatuko zara, hala ere? Ahotsez gustatuko litzaidake hobetzea. Horretarako, kantu ikastaroak egitea gustatuko litzaidake. Apuntatu ere egin nintzen, baina ez naiz inoiz joan. Kontua da proiektu honez gainera, saltsa guztietan sartzea gustatzen zaidala, eta denbora falta dela nire arazo nagusia. Nik uste dut ahotsarena egingo dudala. Mugimenduarena askoz ere sakonagoa da, eta nire segurtasun ezarekin eta adierazpenari eustearekin zerikusi handiagoa duen zerbait da. Hobetu daiteke,

â&#x20AC;&#x153;Bertsotan, tematikoki ere, nik kantatu nahi nituzkeen gaiak eta kantatu behar izaten ditudanak ez datoz batâ&#x20AC;?

Zenbat du proiektu pertsonaletik eta zenbat proiektu kolektibotik?

Bigarren disko honek zenbat du bertsogintzatik eta zenbat musikagintzatik, lehenarekin alderatuta? Bertsogintza definitzea izango litzateke lehenengo gauza. Dezimak bertso kontsideratzen baditugu, aurrekoan, bat salbu, bertso sortak izango lirateke. Disko honetan ere proportzioa bera da. Oinarrian, koplak, hamarreko handiak, bederatziko txikiak…

Baina doinuak eta letrak bateratuago daude? Sorreran, irudikatzen nuenean Beiraren funtzioa, askoz gehiago irudikatzen nuen gero plazan kantatu zitezkeen doinuak eginez. Nire ezusterako, doinuak ez dira oso kantagarriak edo, kantagarriak badira, moldaketa bat behar dute plazaratu aurretik. Kanten bukaerako emaitza hainbeste gustatzen zait, birplanteatu egin behar dudala behar hori. Lau mila doinu daude lehendik ere bertsogintzan. Ez da behar-beharrezkoa doinu gehiago egitea. Zintzilik gelditzen zait dezimak inprobisatzeko doinuak egitea, baina Norbait bilatzen duenak eta Denak ez denean ezerek bete zuten funtzio hori pixka bat. Saiatzen naiz beti abiatzen bertso doinuetatik, eta kanta batean beti egoten da kontzesio bat poemei, baina Beira kontsideratzen dut bertsoetatik abiatutako letrentzat.

Bertsogintzaren mugak sentitzen dituzu? Bai, bertsoa oso mugatua da. Bertsoak mugatzen gaitu luzera konkretuko testuak egitera, denbora konkretu batean pentsatzera, metrika batean pentsatzera… Honek, batez ere, patxada ematen du gauzak pentsatzeko. Tematikoki ere, nik kantatu nahi nituzkeen gaiak eta kantatu behar izaten ditudanak ez datoz bat. Niri askoz gehiago gustatuko litzaidake kantatzea gizartean bizi dugun presari, bizitza egonkor bat egiteko presioari… Nik ez dut aurkitzen gaijartzaile bat esango didana horretaz kantatzeko. Bertso musikatuetan lortu dugu horrelako oasi txiki bat, gai-jartzailea eta bertsolariak oso lagunak garelako. Kasu horietan, badaki gai-jartzaileak zein diren gure interesak, baina tematikoki bertsolariak ez du aukeratzen bere gaia. Iruditzen zait askotan kantatu diedala gai horiei.

“Gizona eta samurra izatea aldi berean, nekagarria izan liteke edo ez da ohikoena behintzat”

baina ez naiz antzerki handiak egiten ikusten. Pentsatzen ari naiz nola hobetu. Soluzio zaileko zerbait da.

Maitasuna eta desira dira gehien errepikatzen diren gaiak. Zer bilatzen duzu maitasunaren eta desiraren bidez?

Letren atzean pertsona jakin bat dago maitasunaz ari zarenean? Bai. Disko honetako letra ia guztiak berriak dira, azkeneko urteetan egindakoak dira, eta pertsona bera dago denen atzean. Nahiz eta bertsoak oso biografikoak diren sorreran, argitaratzen diren arte, badute eraldaketa bat. Horrek esan nahi du edertasuna egiazkotasunaren gainetik dagoela. Bikotekide batekin bost urte daramatzazunean badaude berriz maitemintzen zaren garaiak, baina maitasuna ez da hain pasiozkoa beti. Hargatik, badaude mezu batzuk edertuak edo, batzuetan, dramatizatuak: tragedia bihurtu ditut berez izan ez direnak. Hala ere, gehienak egiazkoak dira, gezurrezko oso gauza gutxi daude. Zure burua zenbateraino erakutsi da beste kontu bat: oso-oso barruko gauzak kontatzen badituzu, oso biluzik sentitu zaitezke.

Balak egiten duen kritika ozpindu hori oso ona iruditzen zaitâ&#x20AC;?

â&#x20AC;&#x153;ETAk armak utzi zituenetik badirudi tronpetak eta alaitasuna bakarrik dagoela musikan. Alde horretatik, Bi

Argi dagoena da maitasuna dela nire bizitzako konstante bat: gehien inspiratzen nauen gaia da, gehien gustatzen zaidana, eta bereziki maitasun ekaiztsua baldin bada, sufrimendutik gertu dagoen maitasun hori. Alde horretatik, azken urteak ez dira oso emankorrak izan, garai batean maitatzetik ez maitatzearen arteko ziklo horiek askoz ere maizago ziren: maitasuna eta maiztasuna askoz ere gertuago zeuden. Orain egonkortasun baten barruan nago, nabaritzen dut beste pausatze bat. Alde horretatik, agian, sufrimendu gutxiago dago letren atzean. Orain desirarantz gehiago joan da aurreko diskoan melankolia sentipen horretatik zena baino. Konturatu naiz bertsolari bakoitzak funtzio bat bilatu behar izan diogula geure buruari, eta zenbaitena hiperkritikoa izatea da. Oso ondo dago, eta asko apreziatu izan da bertsolariengandik hori. Ni ez naiz horren kritikoa izaten edo, publikoki behintzat, ez dut ikusten ekarpen handirik egiteko biderik: nik baino askoz hobeto kritikatzen dute besteek. Nire funtzioa gauzak eder esaten aurkitu dut. Agian, mezua ez da bereziki originala. â&#x20AC;&#x153;Maite zaitutâ&#x20AC;? originaltasun txikiko esaldia da, baina hori modu ahalik eta modu original eta ederrenean esateko mendeak daramatzate idazleek, eta oraindik ere ez dago perfekziora iritsi den norbait.

zetorkidan. Bat-batean, pixka bat nekatu nauen bide bat da, baina idatziz ez. Idatziz, benetan gauza berriak eta oso-oso ederrak esan daitezke.

Irudietako asko haurtzaroarekin oso lotuak dira? Oso litekeena da. Nire haurtzaroari lotuta nago, eta haurrak ikaragarri gustatzen zaizkit. Beti eduki dut konexio handia haur txikiekin, eta haur hezkuntza ikasten ere egon naiz. Bederatzi hilabete kanta egina dago, Peter Pan ere badago Sar dadila kalabazan kantan... Haurrekin oso aske sentitzen naiz. Iruditzen zait daukagun hezkuntzak haurren naturaltasuna eta sormena mugatzera jotzen duela, eta, alde horretatik, birpentsatu egin beharko genukeela hezkuntza eredua.

Samurtasuna eta gozotasuna erabili egiten dituzu? Zer bilatzeko? Esango nuke bizitza apustu bat dela, estetikoan ere agerpena duena. Indian bizi izan nintzen garaian, pertsona izateko beste modu bat aurkitu nuen. Euskaldunak kulturalki garen bezalakoak gara, eta oso desberdinak gara gure artean, baina Indiara joan nintzenean,

Edertasun horren bilaketan irudietara jo ohi duzu? Nire pentsatzeko modua bada irudi bidezkoa. Irudi baten bidez datozen metaforak dira askotan. Zorionez, Maialenek [Lujanbio] 2001ean ate bat ireki zuen, eta orain badirudi bertsolari guztiok, bakarka, modu berean egin behar dugula bertsotan. Niri oso ongi

India aipatu duzunez, mundua edota bidaiak badira errepikatzen diren beste gai batâ&#x20AC;Ś Bai, nire beste apustuetako bat izan da. Suerte oso ona izan nuen bertsotan oso goiz nabarmendu nintzelako, baina horrek beste gauza batzuk eragotzi zizkidan: adibidez, Erasmus garaira-eta berandu iritsi nintzen, Euskal Herrian egon behar nuen bertsolari izatea zelako nire helburua edo nire nahia, aukeratu nuena edo ninduena. Horren barruan, bertsolari gehienek badakite uda sakratua dela: bertsolari askok udan kantatzen dute batik bat. Nik, txikitatik, gurasoekin bidaiatu izan dut, eta, gainera, asko bete izan nau: oso oroitzapen politak ditut bidaia horietatik. Lehenengo apustua Indiara urtebete pasatzera joatea izan zen, eta bertsolaritzari dagokionez suizidio bat izan zen. Indian, nire bidaiatzeko zaletasun hori konfirmatu eta gero, erabaki nuen bertso saio asko galdu arren, bizitza ematen zidana bidaiatzea zela. Nire apustuetako bat izan da udaro ahal nuen bidaia luzeena egitea. Edozein sorkuntza egiteko, hutsune emankorra behar duzu, aspertu eta ezer ez egin; gero, horren gainean landatzeko. Bidaietan espazio hori aurkitzen dut.

Bigarren lan hau sozialagoa ere bada? Zer edo zer sozialagoa bai. Aurrekoan, maitasunaren melankoliari lotuagoa zen. Ez da helburu batetik abiatzen. Badut nahi bat Beiran gai sozialagoak lantzekoa. Batez ere, iruditzen zaidalako euskal musikagintzan ahazten ari garen gaia delako. ETAk armak utzi zituenetik badirudi tronpetak eta alaitasuna bakarrik dagoela musikan. Alde horretatik, Bi Balak egiten duen kritika ozpindu hori oso ona iruditzen zait. Inbidia diot, eta nahiko nuke nik egitea, baina konturatzen naiz nik nire burua behartu egin behar dudala. Kontzertuetan baditugu letra berriak lekuetara egokituak, baina horiek ez ditugu argitaratzen, lekuan-

â&#x20AC;&#x153;Ez gaitu kezkatzen musika estilo batean kokatu beharrakâ&#x20AC;?

harritu egin ninduen jendearen ontasunak. Euskaldunen artean ere ontasuna oso ongi ikusita dagoen ezaugarri bat dela esango nuke, baina indiarrek aurreratu egiten gintuzten. Susmoa neukan interesen bat egon zitekeela atzean, eta deskubritu nuen ezetz, euren izateko modua zela. Saiatu nintzen ahalik gehien aplikatzen neure buruari. Hala ere, nik ere baditut bolada batzuk samurtasunetik oso urrun nagoenak, baina saiatzen naiz izaten. Batez ere gizon bezala, badu neke bat. Gizona eta samurra izatea aldi berean, nekagarria izan liteke edo ez da ohikoena behintzat.

lekuan entzun litezke; eta, bestela, haizeak eramaten ditu. Badaude pertsonak eta musika taldeak hori hobeto egiten dutenak.

Hautatutako gaiekin, ez dago arriskua bertsolaritzari egotzi ohi zaion emozionalkeriara hurbiltzekoa? Bai, arrisku handia dago, baina musikan eta poesian hori egin da beti. Iruditzen zait zintzoa naizela sortzen zaidanarekiko. Nik ez dut idazten komertzialagoa delako; ni horrelakoa naiz, niri sortzen zaizkidan letrak horrelakoak dira. Horiek argitaratzen ditut, eta, norbaitentzat baliagarri badira, ondo. Nola erakusleihoa hain handia den egun, munduko edozein txokotako edozein pertsona entzun dezakezun, nik egiten dut ateratzeko beharra dudan hori. Beira sortzera eraman ninduena hori izan zen: jende askok esan zidan balio ziola. Ikusten duzunean jende bati balio diola zuk idatzi duzunak, idazteko indarra ematen dit horrek. Besterik da lortutako mailako bertsoak idazterik lortzen duzun berriro. Niri Dena ez denean ezer baino letra hoberik idaztea kosta egingo zait. Horretaz jabetuta, erronka horretatik abiatzen naiz.

Musikalki Beirak ez du estilo finkorik, ala? Ez, eta ez zait asko interesatzen. Musika estiloak uste dut ez dakizkidala bereizten, oso ebidenteak direnak bakarrik dakizkit. Ulertzen dut dena sailkatzeko gizakiaren ohitura, horrek seguru sentiarazten gaituelako, baina ez dakit sortzaileen aldetik horrek baduen zentzu handirik. Igor da melodiak sortzen dituena, batik bat. Ez gaitu kezkatzen musika estilo batean kokatu beharrak.

Ahotsak zer nortasun ematen dizu? Zure ahotsak zer nortasun dauka? Konturatu naiz bertsolari izatetik kantari izatera dagoen aldeaz. Bertsolariak ohituta gaude entzutera, baina, baldintza txarretan entzuten baldin badugu ere, bost axola guri. Kantatzen, adibidez, funtsezkoagoa da. Bertsolari bezala, ez nuen eduki inoiz desafinatzeko beldurrik. Gero dago norberak bere buruari zein modulazio baimentzen dion. Nik nire izaera neurritsu honetan, ahotsa muga batzuen barruan erabiltzen dut. Bertsotan oso proiekzio gutxi dago mikrofonoei esker edo horien erruz. Uste dut badudala ahots grabea, baina ahotsak badu hauskortasun ukitu bat. Badut desafinatzeko beldur konstante bat.

Gustatuko litzaidake ezpainak uztea mikrofono aurrean, eta aurpegia eta gorputza, batez ere, desagertu ahal izatea. Transmititu nahi izaten dudan guztia letretan eta ahotsean dago. Beste guztia soberan dut. Ez dakit abeslari izateko frontman izan beharra dagoen. Badakit publiko guztiak ez direla berdinak, eta zenbaitentzat gatzgabea izango dela. Publiko aurrean asko kostatzen zait besterik egitea, barregarri geratzeko sentipena oso garatua dudalako.

Orduan ikusleak zer ikustea nahiko zenuke? Nahiago nuke ez ikustea, baina hor egon behar dudanez kantatzeko... Bideo jockey bat dago irudiak proiektatzen, kantatzen ari naizenarekin oso lotuta, askotan propio grabatutako irudiak dira. Horrek nahi nuke betetzea nire gorputzaren adierazkortasun falta.

Aitzol Barandiaran eta Iñaki Gurrutxagaren adin bertsukoa zara. Kasualitatea da hirurok bertsogintzatik musikagintzara jo izana? Datak kasualitate dira, diskoek denboran bat egin izana. Iñaki eta biok adinkideak gara, eta, agian, bat-bateko bertsogintzan eskaintzeko genuen gehiengoa emanda-edo, esateko gelditu zaiguna esateko bide bat izan da. Beste patxada batekin gauzak esateko gogoa da.

Bertsogintzatik askatu nahian zabiltza nolabait? Eduki nuen bolada ilun bat bertsolaritza utzi nuena. Sentitzen nuen ez nintzela gai barruan neukan zurrunbilo guztiarekin jendaurrean azaltzeko. Gogoratzen naiz saio batean gai bat jarri zidatela, bertsoak ikaragarri onak izan zirela, baina biluztasun maila hori jendaurrean ez nuen eduki nahi. Ez nago fase horretan. Azkeneko urteotan bertsotan gozatzen ari naiz, bolada luze batean ez bezala. Oso-oso bertsolari onak daude, eta horien mailan egoteko nik egin beharreko lana handia da, eta, une honetan, nire energiatan ez diot horrenbeste eskaini. Baina bertsoak kantatzeko unean gozatzen dut lehen gozatzen ez nuen neurri batean. Lehen inbidia handiagoa sentitzen nuen bat-batean zebilen edozein bertsolarirekiko. Orain ez dit inbidiarik sortzen. Gustura kantatzen dut deitzen didatenean, baina ez dut etengabe kantatzeko gose hori. Aurkitu dut oreka plazeraren eta anbizioaren artean, ez dut bat-bateko bertsolari onenen artean egoteko beharrik sentitzen.•

“Aurkitu dut oreka plazeraren eta anbizioaren artean, ez dut bat-bateko bertsolari onenen artean egoteko beharrik sentitzen”

Kontzertuetan zer transmititu nahi izaten duzu?

Arizmendi ikastolako (Leintz Bailara) Basabeazpi gunean (Aretxabaleta) bertsolaritza izan dute jolasgai, haur hezkuntzan. Euskal Kultura landu duten proiektuaren baitan, Joanito Dorronsoro, Aitor Sarriegi, Patxi Goikolea, Juanito Akizu eta Jon Sarasua izan dituzte bertso kantari eta kontu kontari.

LMENGO BERTSOESKOLAREN SORRERAZ ETA GARAI HARTAKO KONTUEZ ARITU ZIREN PATXI GOIKOLEA ETA JUANITO AKIZU bertso-eskolaren sortzaileak –Xanti Iparragirrerekin batera sortu zuten– eta ikasle izan zuten Jon Sarasua bertsolaria, Arizmendi ikastolako (Leintz Bailara) Basabeazpi gunean (Aretxabaleta). Garai hartako kontuez ez ezik, bertso zaharrak eta bertsolaritzari lotutako hamaika kontakizun kontatu zizkieten aurrez aurre zituzten haur hezkuntzako haurrei. Aurrerago, beste egun batean, bertso kantari eta kontu kontari jardun zuten Aitor Sarriegik eta Joanito Dorronsorok ere. Sarriegi eta Dorronsororen saioan, Dorronsorok hautatzen zituen bertsoetarako doinuak eta Sarriegik doinu horretan kantatzen zuen bertsoa. Haurren arreta eurenganatu zuten batzuek eta besteek, eta gonbidatuei errimak jartzen eta haiekin hitzen jolasean ere aritu ziren. Euskal kultura izan zuten aztergai urte hasierako proiektu batean, eta bide horrek eraman zituen bertsolaritzara. Basabeazpi guneko pedagogia arduradun Iñaki Gonzalezen arabera, ikastola izatetik, “DNAn” daramaten kontu bat da euskal kultura eta bertsolaritza landu izana. “Komunitate baten parte gara, eta hori aztertzen dugu. Komunitatearen errealitatea aztertu eta azterrarazi behar dugu, eta, posible bada, eraldatu gure oinarrietan.

“Testuinguruan aukerak emanez gero, eurek egiten dituzte gai horri buruzko hausnarketa guztiak”

Halako gaiekin haurrengana nola iritsi da erronka eta neurozientzian hartu dute oinarria, alegia edozein gai lantzeko motibazioa emozioak abiarazten duela. “Emozioak aktibatzeko gai bagara, interesa aktibatuko da. Interesa aktibatzen bada, burua abian jartzen da, ikasteko prest gaude eta egin egiten dugu. Emozio horren bitartez, gai gara gordetzeko informazio hori guztia. Beste alde batetik, adimen anitzek erakutsi digute garun guztiek ez dutela berdin funtzionatzen, eta bakoitza oso bide ezberdinetatik iristen dela ondorio beretara”, azaldu zuen Gonzalezek. Arizmendi ikastolan Konfiantzaren pedagogia garatu dute, eta, jakintza askotatik jasota garatu duten pedagogia horren baitan, “proiektuak ez dira ohiko proiektu: funtsa da nola begiratzen diogun gizakiari, eta begirada horren funtsa da gizakia programatuta dagoela eta gai dela baldintza egokietan bere prozesua egiteko subjektu eta subjektu komunitario bezala. Gure lana da testuinguru egokienak sortzea”.

Gonzalez: “Gakoa, gaia bera baino gehiago, emozioa aktibatzea izaten da, bizipena izateko aukera izatea, horrek sortzen duelako interesa”

Horretarako, batetik, zientziak erakusten digu pertsonak berak nola funtzionatzen duen; eta, bestetik, ikastola garen heinean herri honi zor dioguna dago”, zioen Gonzalezek. Horrek eraman ditu Euskal Kultura aztertzera proiektu batean. Euskal kultura ez dute aztergai bakan, askotariko proiektuak egiten dituzte urtean zehar askotariko gaien gainean. Berbarako, aurreko urte batean Pirritx, Porrotx eta Marimototsen Munduko loreak kantaren bideoklipa ere egin zuten. Orduko hartan beste herri batzuk izan zituzten aztergai.

Proiektu baten aurrean, haurrekin gaia adosteko bidea defendatu izan dute batzuek. Adosteko bidea ez dela guztien interesekoa irizten dio Gonzalezek, euren interesa “denengana iristea” da. Hargatik hautatzen dute emozioa pizteko bidea. Irakasleek gidatzen duten une bakarra izaten da interesa pizteko unea. Hainbat modutara egiten dute; besteren artean, adimen aniztasuna aintzatetsita. Era honetara bideratu zuten euskal kulturari buruzko proiektua: “Ikusi genuen haurrengan emozioa sortzen duen gauza garrantzitsu bat euren gurasoen, familiakoen edo komunitatekoen parte hartzea zela, edo gu komunitatera joatea eta bertan esperientzia bizipen bat edukitzea. Egin genuena zen begiratu zer dagoen gure hezkuntza komunitate barruan. Ohartu ginen bagenituela guraso musikari nahikoa, bertsolariak genituela, bertso-eskolen sorreran egon ziren aitonak zeudela… Oso testuinguru egokia genuen emozio hori aktibatzeko. Gakoa, gaia bera baino gehiago, emozioa aktibatzea izaten da, bizipena izateko aukera izatea, horrek sortzen duelako interesa”. Lehen paragrafoan aipatutako gonbidatuen artean, haurren osaba edo aitona ziren guztiak, salbu eta Patxi Goikolea. Goikolea, dena den, komunitateko kide da. Gurasoei euskal kulturaren inguruan izan zezaketen edozein informazio, material edota tresna ekartzeko eskatu zieten.

Gurasoengandik informazio, material eta tresna horiek jasotakoan, jasotako interesaren arabera, hasi ziren irakurketa idazketarako, matematikarako, musikarako, eskulanetarako, esperimentaziorako, pentsamendurako eta bestetarako tresnak sortzen. Gonbidatuen ekarpenek sustatu zituzten jolas eta esparru berriak ere: “Patxi Goikoleak kontatu zuen nola erratz makila bat erabiltzen zuten eskoletan publikoaren aurrean kantatzen ohitzeko. Makilak eskura utzita bakarrik oraindik jarraitzen dute antolatzen mikrofono bat, ipuin bat hartu eta ipuinean ikusten dituzten marrazkiak kantuan botatzen. Ez dute egiten errimarekin, ez dute egiten bertso estrukturarekin, baina kantuan egiten dute. Zer egiten dute? Berba jolasarekin jarraitzen dute, eurek egiten dituzte euren errepikak. Hizkuntzan trebeak direnak, adibidez, asko jolastuko dira horretara. Testuinguruan aukerak emanez gero, eurek egiten dituzte gai horri buruzko hausnarketa guztiak”. Edukien kontzientzia hartzeko, manipulatu eta esperimentatu beharra azpimarratu zuen Gonzalezek: “Zabalik eskaintzen baditugu, gehiago esperimentatuko dute adimen horietatik. Eduki horiek guztiak zentzuarekin ikasiko dituzte. Hori da eskaintzen duena proiektu baten testuinguruak”.

Gonzalez: “Irekiduraren plazera transmititu nahi izan dugu. Euskal kultura modu indartsu batean bizi izateko aukera saiatu gara biziarazten”

“Ingurua asko apaindu dugu eurek ekarri duten informazioarekin. Ekartzen duten material asko eskura daude eta estetikaren parte ere badira. Haurrek une jakinak izan ohi dituzte horiek erabiltzeko. Ez du balio ezertarako erabiliko ez den kontu bat ekartzeak. Askoz esanguratsuagoa da, horma batean badago eurek ekarritakoa, eta ekarri duenak ikusten badu eta besteok ere bertatik ikasten badugu”, zioen Gonzalezek.

Proiektua garatzerako orduan, gurasoen parte hartzea “handia” da. “Gai batzuetan guraso batzuek parte hartzen dute, eta beste batzuetan beste batzuek. Beti oso harrera ona edukitzen dugu. Komunitatetik ikasten dugu, komunitatearekin batera egiten dugu, eta komunitatera itzultzen dugu horren sintesia”, argitu du Gonzalezek. Ikuskizuna egin zuten komunitatera itzultzeko. “Saiatzen gara hori ere bizipenetik egiten den zerbait izatea”.

“Oso interesgarria” da euskal kulturak orokorrean egin duen ibilbidea Gonzalezentzat. “Bizipenetik eta plazeretik oso garrantzitsua da haurrek bizi izatea garapen hori eta une bakoitzaren garrantzia”, adierazi zuen. “Oinarrioinarritik” hasi ziren. Artzaintzaren doinuak, txalaparta, bertsolaritza, garai zahar eta berrietako musika, kantautoreak eta beste hainbat arlo landu zituzten, sorreratik gaur egunera. “Plazerez bizi izan dugu, eta egun horiek guztiak nola nahasten diren ikusi dugu. Irekidura horren plazera transmititu nahi izan dugu. Euskal kultura modu indartsu batean bizi izateko aukera saiatu gara biziarazten”. Bertsolaritzaren kasuan, ahotsetik, musikatik, mezutik… abiatu ziren: “Horretarako oso testuinguru egokia genuen, gainera. Era berean, pedagogikoki bertsolaritzak aukera handia ematen du berba jolasak egiteko, errimak egiteko eta gauza askotarako. Bertsogintzak beste edozein proiektutan dauka lekua, musikak daukan bezala”.•

hainbeste kronika; askotan kronika beltzak. Edo esanguratsua zen esaldi hau ere: “Habil tentuz, bertsoak ateratzea nahi ez baduk”.

Ez dut inor barrundatzen bertso zaharrak kantatzen Mutil koxkor bi katornaturik bere bi belaun gainetan, bertso kantari jarduten zuen karrerako eskaileretan; hi, Sebastian, ni bezalaxe oroituko haiz horretan… gure horrelaxe haziak gara anaiaren besoetan. (Sebastian —anaia gazteena– eta biok anaia zaharrenaren besoetan). Gure familiak bertsozale (batzuen ustetan bertsolari ere bai) izatearen fama izan du herrian eta inguruan. Baina nik uste eszena berdintsuak toki askotan errepikatuko zirela Euskal Herrian zehar. Ohikoa zen komodako kajoian, koltxoi azpietan eta abarretan bertsopaper ugari

gordetzea, gero handik atera, buruz ikasi eta okasioa zen guztian kantatzeko, bai etxean bertan eta bai lagunarteko otorduen mahaiondoko moduan. Bertsoz ‘kutsatua’ zegoen dena. Hasteko eta behin, ez zen

bertsolari ‘profesionala’ izan behar bertsotan aritzeko: behin ordu batzuetatik aurrera, edozeinek egingo zizun bertsotan. Toki askotan, baserritar batzuk nekez itzuliko ziren azokatik etxera, tarteko tabernan bertsotan egin gabe. Esan daiteke bertsoa guztiz funtzionala zela: Gabonetako kantak bertsoak ziren, elizako kanta asko ere bai, herri-kanta ugari bertsoak ziren, sehaska-kantak zer esanik ez… Horrez gain, aski da Auspoako Ezkontza galdukotako bertsoak gogoratzea, edo bertsotan egindako

Zavalaren hauspoa liburua publikatu ostean Felix Ibargutxik egin zion elkarrizketan honela zen mintzo Pello Esnal: “Askotan aipatzen zuen Basarrik: eskerrak bertsolaritza atera genuen tabernazulotik antzokira. Baina zer gertatu zen? Bizi-mundutik atera zutela eta pixkanapixkana espektakulu bihurtu. Eta orain lanak bertsolaritzak espektakulu-mundutik bizi-mundura etortzen. Hortxe du erronka nagusia”. Gaur egun ez da posible, bertsoekin, Bilintxek, Pello Errotak, Xenpelarrek, Txirritak, Lazkao Txikik eta abarrek lortu zuten arrakasta lortzea. Ezinezkoa da. Pentsatzen dut nirekin, agian, inor ez dela ados egongo. Eta orain urtero egiten diren bertso-saioen kopurua, telebistako audientziak, txapelketen arrakasta, gaurko profesionaltasuna, bertsolaritzaren inguruan sortu den azpiegitura sendoa…

aipatuko dizkidate. Hori dena ondo dago, eta beharrezkoa izango da egungo testuinguruan. Baina horrek guztiak ez du demostratzen bertsolaria herrian txertatuagoa dagoenik eta arrakasta handiagoa duenik. Orain dena ‘erabili eta bota’ da. Gaur egun bertsoak ez du betetzen ziklo osoa, ez batbatekoak eta ez bertso jarriak. Jende gehienak pentsa lezake ez dela beharrezkoa ziklo osoa betetzea, eta normala ‘erabili eta bota’ izatea. Lehen ziklo osoa betetzen zuen bertsoak, hau da, bertsoa entzun edo irakurri, herriak gogoan hartu eta kantatu. Inori ez zaio burutik pasatzen bertsolariek kantaturiko bertso guztiak gogoan hartzen zirenik; ez horixe; baina, han eta hemen, batzuek eta besteek, sorta politak bai. Gainera, beste kontu bat ere bazen: bertso beraren bertsio bat

baino gehiago azaltzen dira zenbaitetan. Bertsoa bera batek baino gehiagok jasoko zuen, eta gero aldaketa txikiren batekin erreproduzitu. Orain, Antonio Zavalaren hitz batzuk gogoratuko ditugu. Hauek ere Esnalenen ildo beretik: “Lehen herriaren bizia eta arima ziren ohitura zaharrak espektakulu bihurtu dira: beste apaingarri mota bat. Gure herri-poesiarekin ere horixe gertatu da, lehengoa Bizia zen”. Eta behin honetan garenez gero... Ez dut esango, Patziku Perurenak bezala, ‘bertsolaritza Txirritarekin amaitu zela’; bai, ordea, lasai asko, bertsolaritzaren aro bat eta bertsolaritza molde bat (bertsolaritza ezorientatua) harekin amaitu zela. Horren harira, amaitzeko, Bernardo Atxagaren hitz batzuk gogoratuko ditugu: “Jakina den bezala, joan den mendeko 30eko hamarkadan hasi zen ikuspuntu-aldaketa hura 60koan gorpuztu zen, eta erabat indartu, mende bukaeran”.•

â&#x20AC;Ś Eskerrik asko bihotz bat eta esku parea beterik topiko handi bat dala badakit baina ez dago besterik. ALTZO , 2016-04-29

Xabier Amurizak apirilaren 29an iragarri zuen bertsotarako oholtzak utziko zituela. Ekainaren 17an, â&#x20AC;&#x2DC;Emaidazue freskuraâ&#x20AC;&#x2122; izenburupean omenaldia egin zion bere inguruko hainbat artistak Durangoko Plateruena kafe antzokian. Omenaldi horretatik Maialen Lujanbioren, Miren Amurizaren eta omenduaren ekarpenak jaso ditugu datozen orriotan.

Maialen Lujanbio: Lau ertz zituenean munduko bizitzak lau errimetan sartzen zuen bertsogintzak. Korapilatu ziren egiaren mintzak ugaldu Ăąabardurak iritziak, printzak. Hoiek zabaldu ditu Xabier Amurizak. Erreferentzi irudi fikzio matizak Hoiek zabaldu ditu Xabier Amurizak munduaren ertzak ta bertsoaren hitzak.

100

Hitz berri batek dauka hotsa berriago hots berriak hoskide errima gehiago. Errima berrietan ideiak harago ideia berrietan hizkuntza bat dago. Hizkuntza batu batek herri batuago euskara mundurantza arrimatuago. Hizkuntza batu batek herri batuago bertsoa garaiari errimatuago. (â&#x20AC;Ś)

101

102

103

Talka egiten dute ahoan ideiek eta hotsek, eta sortzen dira hitzak. Ideia bakoitzak du dagokion hotsa. Hots bakoitzak adierazten du dagokion ideia. Amore amore da. Gorroto da gorroto. Baina batzuetan badirudi aldendu egiten direla elkarrengandik ideiak eta hotsak, eta orduan hitzak irteten direla okerreko jantziz. Arerio. Eta hitzek diote esan nahi ez dutena, eta esaten dute ez diotena. Eta askatzean, bereiztean, urruntzean elkarrengandik ideiak eta hotsak. Bake eta kate, hustu eta puztu, hilotz eta bihotz, sortu eta mortu, bakar eta abar, enaz eta banaz. Nolatan errimatzen dute antonimoek? (â&#x20AC;Ś) Errimak elkarren kontra topeka parez pare norbera norbere kontra ta errukirik gabe. Munduaren gutxiespen ta miresmenen jabe bide bat enaz banazka ez da izaten debalde baina borrokan emaitzaz historiari galde haize kontra dabilena ondorengoen alde. Artista edo artisau miresgarrik bada bere jakintza gordetzen ez duen hura da ba. Eskuzabal eman zendun bertso-eskoletara berritzaile nekaezin zure kezkak plazara. Bazinela ez zinela gaur bertsogintza hara enaz banaz hoiei esker orain garen hau gara.

104

105

Miren Amuriza: Sarri galdetu didate niri aitaren alaba izatea zer den, eta horixe kontatuko dizuet sorta honetan. Pentsatzen baitut, nahiz eta lehenengo pertsonan kantatzeko lizentzia hartu, gainontzeko seme eta alaben bizipenak ez daudela oso urrun nireengandik. Andrazko baten ezpanak haragiari emanak aitaren eskuetara erditu ninduen amak.

XABIER AMURIZA Ez naiz hasiko esaten ez nuela merezi; merezi nuela; bai, baina hainbesterik ezâ&#x20AC;Ś eta horrelakoak. Hau eskerrik asko esateko unea da, baina hori edonoiz edozergatik esaten dena izanik, hizkuntza desberdinetan esango dizuet: eskerrik asko, mila esker, eskerrik anitz, esker mila, eskerrak, esker aunitz, mil eskerâ&#x20AC;Ś eta izango dira beste batzuk. Nire buru inozoan, erretiratze soil eta sinple bat zegoen. Maiatzaren 3an iragarriko nuen, susmatzen nuen nonbaitetik proposatuko zela bertso saioren bat edo omenaldi moduan, nik erantzun omenaldirik ez nuela gura, eta kito. Sinetsita nengoen

Umetxo bedarretan ortozik arineketan aitak irakatsi zidan hegaztiekin berbetan Isil eta hutsuneak leizeen tasun xumeak ohartzerako etxetik alde egin zion umeak. Olatu bik alkar jota gerora zenbat borroka ustez besteagaz zala nork bere buruan kontra.

Olatuen tolesdura baleak hautsi ez du ba laster zen berriro ere ura eskutik eskura. Erlojua hondar alez husten da emari barez nire besoetan lasai hartu dezakezu babes. Paper zurian lau orbain malkozko lehortzeko zain zuri joaten uztea neuri tokatzen orain. Libre zara libre aitte txoria bainuen maitte Ulises Itakara lez Torreburura itzul zaitte.

106

107

hor bukatuko zela dena, baina, proposamena etorri zen lekutik eta etorri zen moduan etorrita, ezin nuen ezetz esan, eta pozik nago baietza eman izanaz. Baldintza bakar bat jarri nuen: egiteko gauzak Xalbadorrena ez gertatzeko moduan. Behin honezkero uste dut ondo beteko dela hori. Baldintza diot, ez Xalbadorrena. Beraz, â&#x20AC;&#x153;maite zaituztet oraindikâ&#x20AC;?. Maitasun esker on hori lehen-lehenik Durangaldeko bertsoeskolarentzat izango da, bera izan baita mugida hau guztia ideiatu eta antolatu duena. Eskola esatean ez diot antolakuntza bat, oso pertsona konkretuak ikusten ari naiz euren aurpegi eta ezaugarri guztiekin. Eurekin batera, eskerrak ekimen honetara batu diren beste guztiei: eskola, elkarte eta erakunde. Esker onik maitakorrena, zelan ez, gaur, hemen, antzoki honetan batzeko borondatea izan duzuen bertsolari, idazle, kantari, musikari, artista eta teknikari guztiei. Zuekin esperientzia ezberdin, eder eta sortzaileak asko izan ditut, zuek egin duzue bidea nire testuek oihartzun bat izan dezaten, eta batzuetan oihartzun handia. Zuekin partekatu ditudan bizi zati inportante guztiak edo batzuk gaur Plateruenako ekitaldi kolektibo honetan batu ahal izatea, nire mundualdiaren gailur estelar bat izango da. Zuek, hor adi-adi eta elkarren kontra pilatuta zaudeten entzuleok, hemen agertokietan atzera eta aurrera gabiltzanok, txori luma ganorabakoak ginateke zuenganako adikzioarengatik ez balitz. Maitasun eskuzabalaren aurreko kontua da hori. Behar zaituztegu. Zuenganako grina, sentimendu, banitateak nahi baduzue, zuen ederra irabazi nahiak eragiten digu garunak estutu ditzagun, batzuetan birrindu ditzagun, merezi duen zer edo zer sortzeko ahaleginean. Zuek zarete gure izatea, eta zuentzat da gaur ere gure, eta bereziki nire, eskerrik sakonena. Ez naiz hasiko berriz ere hainbat hizkuntzatan esaten, baina eskerrik asko denoi. Ez eskerrik asko bakarrik: oso pozik nago. Eta ez oso pozik bakarrik: nire biziko unerik gozoenetarikoak bizitzen ari naiz. Eskerrak honi eta eskerrak hari, azkenerako badakizu zer lortu dudan? Hil arteko zorrez betetzea. Baina ni temosoa naiz, eta ahaleginduko naiz zor hori kitatzen bizi naizen artean, bertsolari moduan ez bada, Ulises moduan edo sortzen dena sortzen den moduan.

108

109

Kantari eta musikarien barkamenez, berbak ustel eta marro geratu ez daitezen, oraindik hasiko naiz ekinean Lurra kantatuz. Eta kapritxoa daukat a cappella kantatzeko, artista askoz inguratuta egon arren. Asko gustatzen zait, ez nire hitzak daramatzalako, baizik Mixel Ducauren kantarik ederrenetakoa delako. Irudi esanguratsua izango da nire eskerrik onena modu pertsonal batean erakusteko. HITZAK

: Xabier Amuriza Mixel Ducau

DOINUA:

Lurra Lurra da gure alaba Lurra da gure ama Lur ahizpa, Lur arreba Lurra gu, Lurra gara. Ez ehortzi gure Lurra gu bait gara Lurra bera Lurra da gure alaba Lurra da gure ama. Oker goaz aurrera gure Lurra hiltzera, biziaren sorrera ez igorri lurpera. Ez ehortzi gure Lurra gu bait gara Lurra bera. Oker goaz aurrera gure Lurra hiltzera.

Tribuak, zenbat tribu, baleak, zenbat bale. Zenbat ur. zenbat oihan zenbat hil behar dira? Munduak uler dezan ezin duela izan. Alda zaitezte dena sentimen eta buru adimen eta inguru alda ezazue dena Ez ehortzi gure Lurra gu bait gara Lurra bera. Adimen eta inguru alda ezazue dena.

110