Bertsolari - 57. aldizkaria

57. ZENBAKIA | 2005 UDABERRIA | 5,50 EURO

BERTSOLARIAK ETA MUSIKA: MUGARIK BA OTE?

B.27/28/29/30

B.31/32/33/34

B.35/36/37/38

B >

=

B.39/40/41/42

B.43/44/45/46

B.47/48/49/50

B.51/52/53/54

B.55/56/57

Kultura eta Turismo Sailak diruz lagundutako aldizkaria

Gipuzkoako Foru Aldundiak diruz lagundutako aldizkaria

B ERTSOLARIAK

ETA MUSIKA: MUGARIK BA OTE? XABIER AMURIZAK esaten zuen musika, doinua, bizikleta moduko bat dela bertsolariarentzat, haren gainera igo eta pedalei leun eraginez bertsoaren amaierara eramaten zaituena. Dena dela, azken urte hauetan era askotako harremanak izan dituzte bertsolariek musikarekin eta musikariekin: diskoak atera dituzte, esperimentuak egin dituzte, elizan txistulariek txistuz eta organistak organoz lagunduz kantatzeraino, eta, batez ere, era guztietako kantuak hitzez eta errimaz hornituz letragile bihurtu dira. >>>>>>>>>>>> >>>>>>>> >>>>>>>>> >>>> >> >

B BERTSOLARI A L D I Z K A R I A

%

U

D

A

B

E

R

R

I

A

·

2

0

0

5

BERTSOLARI www.bertsolari.net EDITATZAILEA: Bertsozaleak Kultur Elkartea. Martin Ugalde Kultur Parkea - 20140 - ANDOAIN. m 943 300 621 (astelehena 10:30etik 14:30era eta 15:30etik 18:30era. ostirala 16:00etik 20:00era) HELBIDE ELEKTRONIKOA: bertsolari@euskalerria.org KOORDINATZAILEA: Joxean Agirre ERREDAKZIO TALDEA: Andoni Egaña, Arkaitz Goikoetxea, Josu Martinez, Antxoka Agirre eta Xanti Jaka AHOLKULARI TALDEA: Joxerra Garzia, Amets Arzallus, Laxaro Azkune, Koldo Tapia eta Josu Goikoetxea EUSKARA ZUZENTZAILEA: Xalbador Garmendia DISEINU ETA MAKETAZIOA: Txema Garzia Urbina INPRIMATZAILEA: Gráficas Lizarra D . L . : SS 482/91

aurkibidea57 / BERTSOLARIAK

ETA MUSIKA : MUGARIK BA OTE ?

036 XABIER AMURIZA 046 JON SARASUA 056 JON MAIA 068 ANDONI EGAÑA 078 IÑIGO MANZISIDOR “MANTXI” 086 JULEN ZULAIKA 092 IMANOL EPELDE 098 ANJEL LARRAÑAGA 106 JOSU ZABALA 112 UNAI ITURRIAGA 118 IGOR ELORTZA 124 HIRU ESKALE MAHAIAREN BUELTAN 132 AITOR SARRIEGI 138 UNAI ORMAETXEA 144 JOXEMA LEITZA 148 XABIER EUZKITZE

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

BERTSOLARIAK ETA MUSIKA: MUGARIK BA OTE?

LETRAGILEEN HARROBIA

(…) Kantu ezagun askok bertsolarien letrak dituzte: «Bakezaleak gara», «Lehenbiziko bala», «Emoixtaxux muxutxuek», euskal selekzioaren kantua, Oskorriren intsumisoarena, hainbat trikitilariren piezak, euskararen aldeko jai gehientsuenen sintoniak, telebistako hainbat programatako leloak… Oinarri-oinarrizko bihurtu da bertsolarien lana euskal kantagintza garaikidean. Hamalau bertsolari elkarrizketatu dira zenbaki honetan, baina, jakina, musika tresnaren bat jo edo talderen batean parte hartu dutelako, askoz gehiago dira musikarekin harremana dutenak. Enbeita aspaldi hasi zen Ez Dok Amairu-koekin kolaboratzen, Paia anaiek talde bat daukate, Silveirak ere eduki omen zuen, Josu Martinezek soinua jotzen du, Aitor Mendiluzek Urnietako ereserkiari letra jarri dio… Horiez gainera, ahaztu ditugun beste askoren lanak isilean geratuko ziren.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 9

Dena dela, harremana ez da beti erosoa izan bertsolariarentzat, ez da beti asegarria izan; ez da beti erraza norbaitek zintan pasatutako doinuari hitzak jartzea.

Hamalau bertsolari elkarrizketatu dira: Jon Sarasua, Xabier Amuriza, Iñigo Manzisidor «Mantxi», Andoni Egaña, Jon Maia, Xabier Euzkitze, Anjel Larrañaga, Igor Elortza, Unai Iturriaga, Aitor Sarriegi, Imanol Epelde, Unai Ormaetxea, Joxema Leitza eta Julen Zulaika, eta horiekin batera bertsolari askorekin harreman estua eta ezagutza sakona izan duen musiko bat: Josu Zabala, Ertzainak talde mitikoaren sortzailea. Liburu edo tesi baterako ere abiapuntu izan litekeela iruditzen zaigu harreman bihurri baina, era berean, intentso hori, guk zertzelada batzuen bitartez hona ekarri nahi izan dizueguna.>>>>>>>>>

Testua: Pako Aristi Argazkiak

: Conny Beyreuther

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 11

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: m u g a r i k b a o t e ?

xabieraxabieramuriza muriza «KANTAK EZ DU BERTSOA IZAN BEHAR NAHITAEZ, BESTE MEKANIKA BAT DAUKA»

ehendabiziko diskoarekin nobatada sufritu zuen, entzuterakoan lotsa sentitzeraino. Gero ofizioa ikasi eta beste seiren bat edo atera ditu, bera kantari batzuetan, edo berak aukeratutako bertsoekin bestetan. Oskorrirentzat Kepa Junkerarentzat, Tapia eta Leturiarentzat letra asmatu du, Anje Duhaldek, Imanolek, euskaldun askok afalondoetan, manifen bukaeran haren bertsoak abestu ditu. Amurizaren hitza, Amurizaren hatsa darama kantu ezagun askok: «Bakezaleak gara», «Amnistiaren dema», «Mendian gora haritza», «Euskal Herrian euskaraz»…

L

Hor garrantzitsuena

«MENDITIK MUNDURA» izan zen zure lehenbiziko diskoa; zer nobatada egin zizuten bada?

tratatzea. Gipuzkoan,

Astebete genuen grabatzeko Bartzelonan, baina musikak grabatzen pasatu ziren egunak, eta azkenean ahotsa sartzeko egun bakarra geratu zitzaidan. IZ diskoetxetik etorri zitzaidan proposamena; 1980 inguru horretan uste dut. Garai hartan trikitilariak hasiak ziren kaseteak ateratzen, bertsolariak ere bai, eta proposamena egin zidatenean, pentsatu nuen, lehentxeago argitaratua nuen «Menditik mundura» liburuko bertso batzuk aukeratzea.

Haiei beste berri batzuk erantsi nizkien, baita kartzelan egindakoak ere. Binilo diskoa eta kasetea atera genituen. Gero, entzun ondoren, abiada eta erritmoa ondo neurtu ez nituelako —bertso batzuk azkarregi zeuden—, pixka bat lotsatu egin nintzen.

batez ere, trikitilariek

da lortu dugula Gero Xalbadorri buruzko lana atera zenuen.

koplaritza genero espezifiko moduan onartzea, eta ez bertso moduan

bertsolariengana Sail horren bigarrena egiteko materiala ere badago, eta bigarren disko hori Kepa

1982an «HERRIKO PLAZAN» atera zenuen; hor lehengo esperientziaz baliatuko zinen…

Hori gehiago pentsatua izan zen. Gainera, hor tartean Josu Zabala zegoen, gero Ertzainak taldearekin ezaguna egingo zena, eta Gontzal Mendibilen taldea. Herriz herri ibiltzen ginen bertso jarriak kantatzen, lekuan lekuko bertsoak jartzen, eta horrek guztiak lan gehiegi ematen zidalako, batean eta bestean kantatzeko moduko gai orokor batzuk sartzen hasi nintzen. Gauza konbinatu bat zen: bat-bateko bertsoak eta bertso jarriak musikarekin. Horiek denak «400 herri, 1000 bertso berri» liburuan jasoak daude.

Hori da nik egin dudan gauzarik ederrenetakoa, eta pentsatu nuen horko batzuk diskora eramatea.

Junkerarekin atera nahi dut, beharbada aurten.

Kepa bera ere mila gauzatan ibiltzen da, eta luzatu egin da kontua.

Gainera, Kepak kontratu

Halere, «ENAZ BANAZ» zure liburuan kejatzen zara IZkoek ez zizutelako salmenten berririk ematen.

bat dauka Emirekin, eta

Inoiz ez dut jakin izan zenbat ale atera zituzten. IZri nahiko ziri gogorra sartzen diot liburuan, ijito hutsak zirelako, tranposo hutsak, abusatzaile totalak eta garbiak. Pentsa, nirekin hori egin bazuten trikitilari jendearekin zer egingo zuten. Han ez zegoen garbitasunik, ez zegoen ezer jakiterik.

ezin du bere izenean

Hurrengo lana «ANJE DUHALDE AMURIZAREN KANTARI» izan zen, zu eztarritik operatuta zeundela.

Kepa musiko moduan

Horretaz aparte, neure burua ez dut kantari bezala ikusten. Nahiago dut kantari bat hartu, neure bertso jarrien aukeraketa on bat egin eta kantari horri ematea. Anje asko gustatzen zitzaidan, eta

agertuko da. Berak du

40 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

neure proposamena izan zen hura. Gainera Iparraldekoa da, ni bizkaitarra; polita zen nahasketa.

atera, beraz neure izenean joango da eta

musikaren ardura guztia.

jotzen zuten letra eske, eta bertsolariek bertsoak egiten zituzten.

2002an izan zen hori, «XALBADOR, BAT-BATEKO MIRAKULUA» izenburupean. Lan handia egin dut haren bat-bateko bertsoak jasotzen, han eta hemen sakabanatuak zeudenak. 120ren bat bertso aukeratu nituen, nire ustez onenak, adierazgarrienak, jenialenak. Emankizun hau jende aurrean egin dugu lehenbizi, eta gero diskora eraman dut, a cappella, neu kantari naizela, musikarik gabe. Aurten, beharbada, aterako dut beste bat, «LAZKAO TXIKI, BAT-BATEKO SORGINA», egina dago eta.

Errepaso hau amaitzeko, ezin aipatu gabe utzi beste bi lan: «BIZKAIKO KOPLA ZAHARRAK» eta «VICAYATIK BIZKAIARA».

Lehenengoa Tapia eta Leturiarekin atera nuen. Materiala egina neukan. Doinuak Bizkaiko dantzetatik hartu nituen: hor bada bilduma bat, «Dantzarik dantza» deitzen dena, eta hortik. Hor gertatu zen halako gauza bat. Portadan Tapia, Leturia eta Amuriza jartzen zuen, baina irratietan-eta nire izenik ez zuten esaten kantuak aurkezterakoan, eta amorrua ematen zidan. Intentzio txarrik gabe egingo zuten, baina ideia neurea izanda… Horregatik pentsatu nuen, «a bai?, hurrengoa neure izenean bakarrik aterako dut». Sail horren bigarrena egiteko materiala ere badago, eta bigarren disko hori Kepa Junkerarekin atera nahi dut, beharbada aurten. Kepa bera ere mila gauzatan ibiltzen da, eta luzatu egin

da kontua. Gainera, Kepak kontratu bat dauka Emirekin, eta ezin du bere izenean atera, beraz neure izenean joango da eta Kepa musiko moduan agertuko da. Berak du musikaren ardura guztia.

Bestea, «VIZCAYATIK BIZKAIARA» Bizkaiko bertsoen antologia bat da oso-osorik, eta hori Oskorriri eskaini nion. Haiek euren lan bat bezala aurkeztu zuten.

Horrez gainera, beste askorentzat egin dituzu letrak.

Bai, Gontzal Mendibilentzat, Imanolek ere eskatu zidan letra bat, eta «Mendian gora» bertso sorta bidali nion; sei bertso ziren eta lau aukeratu zituen. Gero Korrikarako egin izan dut, Ibilaldirako eta beste gauza askotarako.

Letrak egiteko orduan, neurri baten barruan sartu behar dira ala libre izaten da?

Batzuetan kantariak eskatzen dizu letra eta gero horren gainean egiten du musika, baina Oskorrik, Tapiak, horretara dedikatzen den jendeak normalean melodia bat edukitzen du buruan, eta hori pasatzen dizute, eta inoiz baita zer gai nahiko luketen ere. Melodia hartu eta nik neurria ikasten dut eta horretara egokitzen dut hitza. Niri beti gustatu izan zait lan hori, ez baita bertsoaren metrika eta egitura erabat. Beste funtzionamendu bat dauka, eta gehienbat gaia libre uzten dizute.

Nik badakit gazte Zertan bereizten dira kanta eta bertsoa?

Nik garbi daukat kantak ez duela bertsoa izan behar nahitaez.

Beste ikuspegi batetik egiten ditut nik kantak, beste mekanika bat dago: ozentasuna bilatuz, erritmoa kantarekin batera eramanez, ideiak izan litezke bertsolaritzak ametitzen dituenak baino konplikatuagoak, metafora poetikoagoak. Batez ere kantagarri izatea da garrantzitsua, belarri txokoan ondo sartzea, hitzak ondo aukeratuak egotea. Kantagintza oso ederra da zeure ustez kanta bat borobiltzea lortzen duzunean; gero kantu hori han eta hemen kantatzen dutenean oso sentsazio ederra da.

batzuk ari direla

Lan asko egin duzu, beraz.

eta hori ona da.

Beno, baita bizi ere, urte asko daramatzat munduan eta… Lan hauek gehienak enkarguzkoak izaten dira. Musikari handi batek letrak egitea eskatzen didanean neure burua estimaturik sentitzen dut, eta ahalegin handiagoa egiten dut erantzuteko.

Trikitilariekin izan al duzu harreman profesionalik?

Hor garrantzitsuena da lortu dugula koplaritza genero espezifiko moduan onartzea, eta ez bertso moduan tratatzea. Gipuzkoan, batez ere, trikitilariek bertsolariengana jotzen zuten letra eske, eta bertsolariek bertsoak egiten zituzten. Trikiti Txapelketan ere, gogoratzen dut, finalean nola ematen zuten saria bertsorik onenarentzat, koplarik onenarentzat esan beharrean. Bost puntuko bertsoak-eta izaten ziren trikiti piezetan, eta ni haserretu nintzen pixka bat, bertsolaritzak koplaritza irentsita ez baitu ezer irabazten. Bertsolaritzak metrika propioa du, modu diskurtsibo berezkoa, eta koplaritza da bi edo hiru puntuko kontua, eta gero erre-

42 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

kantuan ikasten, musikari bat hartu eta entonatzen ikasten, kantatzen,

Eskola mailan ere oso gauza inportantea da umeek denek unisono kantatzea elkarrekin, ohitzea, belarria egokitzea, afinatzea; hori bizi guztirako ikasketa bat da.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 43

pikak dauzka; horiek zerbaitetarako daude eta ezin dira, beste gabe, apurtu. Bertsolarien mentalitatean sartzen zen errepikaren tarteak aprobetxatzea zerbait gehiago esateko, eta ez da horrela.

Errepikak ezin dira letraz bete. Tapia eta horiek konbentzitu ziren horretaz, eta orain dezente errespetatzen da. Nik kopla dezente egin dut Tapiarentzat, baita Kepa Junkerarentzat ere.

Trikitilari gazteentzat ez hainbeste.

Batzuetan kantariak Lehen esan duzu ez duzula zeure burua kantari gisa ikusten, alabaina tenor ahots ederra izan duzu beti.

Nik orain boza nahiko makal daukat. Jendeak uste du potentea daukadala, baina tenorrari ahotsa izorratu ere gehiago egiten zaio, zeren lagun artean hitz egiteko orduan ere, tenorra ez baita urrutiegi entzuten. Bajua edo baritonoa hobeto entzuten dira.

Orduan, nik altu egin behar dut hizketan burrundara dagoen lekuan entzun diezadaten. Hizketan pixka bat tenperamentala ere banaiz eta… Xalbadorrek berak oso altutik kantatzen zuen, oso modu basatian.

Haiek mikrofonorik gabe heziak ziren eta…

Hala da, bai. Mikrofonoak beste garai bat ekarri zuen. Lehen bertsolari ona izatea mikrofonorik gabe alferrik zen ahotsik ez bazuen, eta gaur ere adineko bertsolariek kantatzeari garrantzi handia ematen diote. Eta eduki ere badauka. Bertsoak kantatu egin behar dira, ez bota, eta bertsoak asko irabazten du ondo kantatzen bada.

Bertsolaritzan oso kantari onak izan dira. Azpillaga bera kantari oso luzitua izan da, tinbre elegantekoa; Egileor ere kantari elegantea zen. Lehen, ahots makala zuenak etxean geratu behar zuen.

eskatzen dizu letra eta gero horren gainean egiten du musika, baina Oskorrik, Tapiak, horretara dedikatzen den jendeak normalean melodia bat edukitzen du buruan, eta hori pasatzen dizute, eta inoiz baita zer gai

Zaharrenek esaten dute oraingo gazteek ez diotela kantatzeari garrantzirik ematen.

nahiko luketen ere.

Nik badakit gazte batzuk ari direla kantuan ikasten, musikari bat hartu eta entonatzen ikasten, kantatzen, eta hori ona da. Eskola mailan ere oso gauza inportantea da umeek denek unisono kantatzea elkarrekin, ohitzea, belarria egokitzea, afinatzea; hori bizi guztirako ikasketa bat da.

Melodia hartu eta nik

Desafinoa aipatu duzu, bertsolari batzuen gaitza…

hitza. Niri beti gustatu

Ez zaio ematen garrantzirik, baina badauka, bai, min egiten baitu entzulearen belarrian. Bertsolaritzan doinuak ez dira hain zailak, eta ekinez afinatzen da neurri bateraino, ikasi egiten da. Belarri txarra daukan bertsolaria oso gogorra egiten da entzuteko. Puntutan ere zaila da tonu berean kantatzea, tartean neskak badaude behintzat: haien tonuarekin bat egitea zailagoa da.

Zuk musika ikasiko zenuen seminarioan, ezta? Tresnarik jotzen al duzu?

Gitarra jotzen nuen pixka bat, eta trikitia ere ibili nintzen ikasten.

Seminarioan pianoa eta organoa zertxobait ikasi nuen. Buruz banuen erraztasuna, baina pianoa jotzeko atzamarrek ez zidaten laguntzen, laburrak dauzkat eta. Ezin nuen jotzerakoan abiadurarik hartu. Pilotan asko ibiltzen nintzen eta han apurtu nituen nik eskuak, artikulazioak-eta hondatu egin nituen. Ahalmena izan

44 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

neurria ikasten dut eta horretara egokitzen dut

izan zait lan hori,

banu piano klasikoa gustura ikasiko nuen. Ni musikan buruarekin urrun joaten naiz, baina eskuek ez didate lagundu. Margotzea ere asko gustatzen zitzaidan gaztetan, baina tira, bertsolaritzarekin geratu naiz, eta idatzi egiten dut behintzat. Besteekin, musikarekin eta margolaritzarekin, ikusiz gozatzen dut, eta ederra da hori ere. Nik musikarekin gozatzen dudana ez dago neurtzerik.

ez baita bertsoaren metrika eta egitura erabat. Beste funtzionamendu bat dauka, eta gehienbat gaia libre uzten dizute.

Bizkaiko bertso zaharrak, Xalbador eta Lazkao Txikirenak… ba al duzu zeure bertsoekin diskoren bat egiteko asmorik?

Ni bertsolaritzatik urrundu nahian nabil. Nik egin beharrekoa gutxi asko egina dut. Orain idatzi egin nahi dut. Gainera, gaurko diskoek eskatzen duten martxan bertso sortak sartzea ez da oso egokia. Lau edo bost ahapaldi hartzen ditu diskoak, baina hamabi edo hamalau ez. Gainera oso zirkuito txikia izango luke. Nik Anje Duhalderen diskoan sorta osoak sartu nituen. «Hemen ez da ezer moztuko —esan nuen—, nahi duenak erosiko du hau horrelaxe entzuteko», baina horrek ere ibilbide laburra dauka gaur egun.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 45

xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxxx xxx

46 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 47

B57Bertsolariak eta musika: m u g a r i k b a o t e ?

jonsarajonsarasua sua «KANTUAK ASKOTAN ENTZUTEKO PENTSATUA BEHAR DU IZAN, ETA BERTSOAK EZ»

D

enok jakin genuen intsumiso egin zela kanta baten bidez. Horren azken agerpen publikoa telebistan izan zen, dezimista mexikar batzuekin gaztelaniaz kantuan. Tartean Kepa Junkerarekin tratu bat egin zuen: Jonek letrak idatziko zizkion eta Kepak trikitixa jotzen erakutsiko zion. Hamabi pieza ikasi omen zituen, baina, guztira, Jonek berak egin dituen letrak gehiago dira. Sormenaren indarrak ikasketaren grinari irabazi egin zion.

Duela lau urte eztarrian ebakuntza egin ziotenetik bertsolaritza lagata dauka Jon Sarasuak. Edo Jonek berak dioen moduan, «ez itzultze boluntario bat dago».

Fermin Muguruzarekin ere Negu Gorriak-entzat egin nituen. Trikitilari batzuentzat koplak ere bai. Juan Carlos Perezekin gauza esperimental bat egin dut orain pare

Nor izan zen letrak egiteko deitu zizun lehen kantaria?

Ba, 20 urte nituela, Natxo de Felipe etorri zitzaidan ea pare bat letra egingo al nizkion galdezka. Niretzat gauza harrigarria izan zen proposamena, berria, eta hortik hasi nintzen. Bi kantu haiek egin nituen, gero hurrengo diskorako beste batzuk, eta guztira dozenatik gora egingo nituen Oskorrirentzat. Enkarguak izan dira.

Eurak musika pasatzen zidaten, eta musika horrekin batera esan nahi zutenaren ideia, gaia, nolabait esateko.

bat urte. Berak kanta esperimental bat egin Ba, 20 urte nituela, Natxo de Felipe etorri zitzaidan

Eta kolaborazio gehiago, norekin?

Joseba Tapiarekin ere egin ditut hainbat. Disko batean lau letra idatzi nizkion. Kepa Junkerarekin ere bai. Gainera Keparekin tratu bat egin nuen: nik letrak egingo nizkion berak soinua erakustearen truke. Hala, saio batzuk egin nituen soinu txikia ikasten.

ea pare bat letra egingo al nizkion galdezka. Niretzat gauza harrigarria izan zen

Zertan geratu zen?

Dozena bat pieza ikasi nituen, gaizki jotzeko; horietatik erdiak ahaztu zaizkit. Beraz, seirekin geratu naiz.

proposamena, berria, eta hortik hasi nintzen. Bi

Zure kolaborazioen berri ematen ari zinen.

Fermin Muguruzarekin ere Negu Gorriak-entzat egin nituen. Trikitilari batzuentzat koplak ere bai. Juan Carlos Perez-ekin gauza esperimental bat egin dut orain pare bat urte. Berak kanta esperimental bat egin zuen korurako, eta nik ere hala agindu nion, hotsetan oinarritutako zerbait egingo nuela. Ez da diskoan atera, partituretan baizik, koruentzat. Nik lanerako bi modu izan ditut: alde batetik, Oskorrirena, musika eman eta gaia ere jarri, nik forma emateko. Bestea gehiago gustatzen zait: musika ematen dizute «Honekin nahi duana egintzak» esanez. Orduan nik momentu horretan esan nahi dudana esaten dut. Libreagoa da.

kantu haiek egin nituen, gero hurrengo diskorako beste batzuk, eta guztira dozenatik gora egingo nituen Oskorrirentzat.

Enkarguak izan dira. Eurak

Zeuon disko propioa ere atera zenuten, bi anaion artean: «FAUNA TXIKI BAT BERTSO BERRIETAN».

Uste dut 1995ean izan zela. Hasieran ez zen diskorako pentsatutako materiala, ezta gutxiagorik ere. Berez egun baterako emanaldi bat zen, Durangoko Azokarako prestatu genuena. Esan zidaten ea piano batekin zer edo zer egingo ote nuen, eta nik bakarrik ezetz, anaiarekin egingo nuela. Egun baterakoa zenez, hasiera batean, ba zuk lan horretarako pentsatzen duzun kalitate maila, letrena eta, ez

50 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

musika pasatzen zidaten, eta musika horrekin batera esan nahi zutenaren ideia, gaia, nolabait esateko.

zuen korurako, eta nik ere hala agindu nion, hotsetan oinarritutako zerbait egingo nuela.

da disko batean betikotzeko nahiko zenukeen tamainakoa. Bertso sorta, egun baterako izateko, landu samarra atera zitzaigun. Gero gustatu egin zen. Hamar gai ziren, gai bakoitza lotzen genuen animalia batekin, eta animaliak aitzakia ziren kazetariei kantatzeko, lurrari kantatzeko, garai hartan geneuzkan obsesio txiki horiei, alegia. Gero hasi ziren beste leku batzuetatik deitzen, eta, azkenean, 30en bat emanaldi egin genituen.

Aldatu al zenuen ezer diskoan grabatzerakoan?

Xanti Jakak aipatu zidan noizbait disko bat egin beharko genuela, eta material hura bageneukanez, ba egoki iruditu zitzaigun une hura.

Kantu bakoitzean pianoa ez ezik, beste musika tresna bat ere sartu genuen: oboea, biolina, gitarra. Guk ez genuen kantak egiterik nahi, bertso musikatuak baizik. Gure senak esaten zigun: «kanta ditzagun bertsoak plazan kantatuko genituzkeen moduan, ez kanta moduan, eta saia gaitezen bertso horiek musikatzen, bertso horien esanahiari laguntzeko musika jantzia aurkitzen, bertsoak moztu gabe». Musikaria Donostiako gazte bat zen, eta harekin elkarrizketa ona eduki genuen, gu musikan ezjakinak baikinen. Oso esperientzia polita izan zen guretzat. Bertso batzuk aldatu egin genituen, pixka bat orraztu egin genituen diskorako. Guk ez genuen pretentsiorik. Suerte bat izan zen guretzat, esperimentu bat egiteko aukera.

Kanta eta bertso sorta aipatu dituzu. Non dago ezberdintasuna, batetik besterako muga?

daukatela letra askok. Oraindik ere, nik egindako kanta entzuten dudanean oso gustura entzuten dut hasieratik bukaeraraino.

Egin al duzu kanta osorik, musika eta guzti?

Bai, noizean behin bai, diskoan pare bat doinu ere sartu nituen, eta neuretzat etxean egin ditut doinu batzuk, letrarik ez daukatenak, baina ez dira publikoarentzat eginak. Azken urteotan ez nago bat ere publikoari begira, barrura begira nago. Kantu pribatuak egin ditut.

Norbaitentzat, bereziki?

lantzen, baina zerbait

Bai. Gero anaia gazteari, Oierri, egin dizkiot letra batzuk. Talde bat dauka, eta ari gara proiektu bat lantzen, baina zerbait esperimental egiteko, fonemekin jokatuz; fonemen gainean eraikitako hizkuntza bat sortu nahi dugu. Ideia bat da, kantu bat edo bi egin ditugu soilik. Errekamaran baditut gauza batzuk eginda, beste batzuk egiteko ideiak. Nik uste dut letragintzak terreno handia daukala oraindik esploratzeko. Umeentzako pastoral txiki batuk ere egin ditugu, GoĂąiko udalak eskatuta; haientzat ere doinuren bat asmatu dut.

Gertatzen dena da, bertsolari izan naizen urte horietan hainbeste gauza egin ditudala, eta ahaztu egiten zaizula bezperan non ibili zaren ere. Ahaztu egiten zait zein diskotan parte hartu nuen, zein kolaborazio egin nuenâ&#x20AC;Ś

esperimental egiteko,

Bertsolaritzara itzultzeko asmorik ez al duzu?

fonemekin jokatuz;

Utzita daukat oraingoz. Lau urte badira operatu nindutela. Ahotsa galdu nuen eta orduan halabeharrez utzi nuen urtebetez, eta geroztik ez itzultze boluntario bat dago.

Bai. Gero anaia gazteari, Oierri, egin dizkiot letra batzuk.

Talde bat dauka, eta ari gara proiektu bat

fonemen gainean Nik kantuari eskatzen diot bigarren eta hirugarren irakurketa bat edukitzea. Igual ez da kantu guztiei eskatu beharrekoa, baina kantu bat lehenengo aldiz entzuten dudanean eta bost aldiz entzun dudanean ez dezala gauza berbera esan. Nahi dut deskubritzea lehendabiziko entzunaldian ikusi ez nituen gauzak, hamargarren aldiz entzunda ere letra horrek zerbait esatea. Bertsoak hori ez du, eta ez du behar gainera. Baina kantuak, nik uste, hori behar duela.

Irudi bat entzuten duzu, eta igual irudi horrek bi buelta dauzka, edo hiru. Kantuak behar du izan askotan entzuteko pentsatua, agoanta dezala askotan entzutea, konplikazio hori eduki behar du, aurkitu behar duzu irudi bat hiru esanahi dauzkana, edo gauza ezberdinak sujeritzen dituena, bere soiltasunean balioa daukana.

eraikitako hizkuntza bat sortu nahi dugu.

Ideia bat da, kantu bat edo bi egin ditugu soilik. Errekamaran baditut gauza batzuk eginda, beste batzuk

Eta zuri zer aportatzen dizu kantuak egiteak? Ez al da, beharbada, bertsolarien kasuan, iraupenaren bilaketa bat?

Niri asko gustatzen zait kantuak egitea. Bertsoa beste gauza bat da: sortzen ari zaren bitartean ematen duzu. Bestea da zure lan bat beste batek kantatua ikustea, beste arte batekin nahastua; niri ilusioa egiten dit, gauza polita iruditzen zait. Ni, gainera, oso musikazalea naiz, sentitzen dut musika, eta horrez gainera kanta ona badaâ&#x20AC;ŚGauza elaboratuagoa da bertsoa baino. Letra batzuk baditut oraindik ere buruz esango nituzkeenak, zerbait oso barrukoa esan nuelako. Iruditzen zait igual bat-batean lortuko ez nukeen maila

52 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

egiteko ideiak. Nik uste dut letragintzak terreno handia daukala oraindik esploratzeko.

Fonemekin sortzen ari zaren hizkuntza horren adibide bat edo jartzerik bai?

Ea bada, kantatuko dizut bat.

Jare orain jare orori Jare zure minari jare Jare orain denborari ere Jare aroari

Nik kantuari eskatzen diot bigarren eta hirugarren irakurketa bat edukitzea. Igual

Dena da r bigunaren gainean eraikitakoa. Atzerritar batek entzungo balu hori, entzuten duena da r bigunaren gainean egindako gauza polit bat.

ez da kantu guztiei

Zer da jare hori?

baina kantu bat

Jare da askatu bizkaieraz. Bide asko daude letragintzan.

Beste bat, esaterako: Gora gura gara Gora gura Gure gero gura gara gu Bertsolariak letragile moduan nola ikusten dituzu?

eskatu beharrekoa,

lehenengo aldiz entzuten dudanean eta bost aldiz entzun dudanean ez dezala

Azkenaldian asko ibili dira, eta nik uste dut hor egon dela arrisku bat ez bereizteko bertsoa eta kanta. Bertsoak bere arnasa du; kanta beste gauza bat da. Beste bereizketa bat da koplagintza. Ni horretan bat nator Amurizarekin, kopla gauza saltarina da, errepikapenean oinarritzen dena; beste joko bat ematen du.

gauza berbera esan.

Belarri aldetik, afinazio aldetik nolako bertsolariak ditugu?

entzunaldian ikusi ez

Denetik dago. Uste dut kantari ona izatea ere badela bertsolariaren kalitatearen ezaugarri bat. Baina bertsoa ondo kantatzeak baditu ezaugarri propio batzuk: bertsoa ondo kantatzea da bertsoa ondo botatzea, ondo uler dadin, eta bidenabar gozatzea eta gozaraztea kantuarekin. Garai bateko zaharrek askoz hobeto kantatzen zuten.

Kontzientzia hori plazetan urtean egin ahala hartzen da, alegia ondo kantatu nahi izatearena, eta uste dut orain berriz ere horretaz jabetzen ari dela asko. Bi bertsolari mota daude: tonu bat, erritmo bat, banda bat jartzen badiezu, tonu batera errenditzeko ohiturarik ez dutelako, bandaren tonuan eta erritmoan kantatzeko zailtasunak dituztenak, eta kultura hori bereganatua daukatenak.

Azken belaunaldikoek badute instrumentuekin kantatzeko ahalmena, eta musikarekin gero eta harreman handiagoa dute.

Zu ere ikusi zintugun gaztelaniaz kantatzen telebistanâ&#x20AC;Ś

Nahi dut deskubritzea lehendabiziko

nituen gauzak, hamargarren aldiz entzunda ere letra horrek zerbait esatea.

Bertsoak hori ez du, eta ez du behar gainera.

Orduan bertsolaritza utzita nengoen; gauza puntual bat izan zen; hura izan zen nire azken interbentzio publikoa. Neure burua estutu egin nuen pixka bat, eta entzuterakoan deskubritu nuen neuk hizketan sekula erabili gabeko hitz bat nerabilela kantuan, hau da: nire lumatik eta ahotik sekula sortu ez zen hitz bat derrepente nire dezima batean ikusi nuen. Konturatu nintzen uste baino gaztelania gehiago dakigula, uste baino gehiago garela. Esperientzia polita izan zen.

54 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 55

Niri asko gustatzen zait kantuak egitea.

Bertsoa beste gauza bat da: sortzen ari zaren bitartean ematen duzu. Bestea da zure lan bat beste batek kantatua ikustea, beste arte batekin nahastua; niri ilusioa egiten dit, gauza polita iruditzen zait. Ni, gainera, oso musikazalea naiz, sentitzen dut musika, eta horrez gainera kanta ona badaâ&#x20AC;ŚGauza elaboratuagoa da bertsoa baino. Letra batzuk baditut oraindik ere buruz esango nituzkeenak, zerbait oso barrukoa esan nuelako.

56 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 57

B57Bertsolariak eta musika: m u g a r i k b a o t e ?

jonmajonmaia ia «KANTU BIDEZ OSATU DUT NEURE OBRA LITERARIOA»

1

991 inguruan, Jon Maiak bertso saio bat zuen Elgoibarko gaztetxeak antolatuta. Plaza bete-bete eginda zegoen. Oso gaztea zen artean. Plazan nabaritu zuen giroagatik edo, gazteek izan ohi duten lotsagabe puntu horrekin azken agurra rapeatuz kantatu zuen Maiak. Negu Gorriaken lehen diskoan ezagutu zuen rapa, eta zartada handia eman zion musika estilo hark, eta han esaten ziren gauzek: «Euskalduna naiz eta harro nago», «Egintzazu behar duzuna». Kasualitaterik ez dago, ordea. Bertso saio hartan zegoen rap hori Euskal Herrrira ekarri zuen kantaria, Fermin Muguruza, eta harrituta ikusi zuen bertsolari gaztea rapeatzen. Honela jarraitzen du hor hasi zen istorioak.

Bertsolaritza modernoan, edo gazteok ezagutu dugun bertso molde berrian, lehenengo pauso sinbolikoa hura izan zen. Kontzertuetan

Jarrai iezaiozu istorioari.

Han bertan etorri zitzaidan Fermin, inoiz ez zuela ikusi bertsolari bat hori egiten esanez. Orduko kontestuan jarri behar da. Gaur bertsolariak denetik egiten ikusi ditugu, baina orduan esaten zen «bertsolari gazte bat sartu behar dugu kartelean», eta apenas zegoen gazterik. Gero manifa batean ikusi genuen elkar berriro, eta Ferminek esan zidan proiektu bat zuela buruan eta hitz egin behar genuela. Bertsoak sartu nahi zituen bigarren diskoan. Nahi zuen nik hari letrak egiten laguntzea. Hark oso garbi zeukan, gaiak eta gainerakoak barne, zeri buruz kantatu nahi zuen, nola enfokatu gogo zuen. Haren etxean, sei edo zazpi kantu egin genituen eserialdi luze batzuetan: «Gora Herria», «Lehenbiziko Bala», «Gurea Da Garaipena», «Zipaioen Matxinada», «Ez dezagun Sal»…, eta horiez gain bi bertso kantatu nituen disko hartan.

bertsoak agertzea, Bertso-hop kontzeptua asmatu zuten bertso-hop kantu harekin, Egaña eta Peñagarikanoren finaleko bertso haiek sartuta,

Estreinaldi ona egin zenuen kantagintzan.

Niri ilusio egin zidan. Ni gaztetxoa nintzen, eta Fermin niretzat Kortatu-ko kantaria zen. Nik ordu arte ez nuen harremanik izan musika munduko inorekin. Garai hartan aparte zeuden musika eta bertsolaritza. Erabat harritu nintzen Ferminek hemezortzi urteko mutiko batengan jarri zuen konfiantzarekin. Hark intuizioz ikusi zuen nire perfila, eta pentsatu zuen nik hori egin nezakeela. Haien proiektua dimentsio handikoa zen. Negu Gorriaken proiektua ausarta zen. Baina baita ni ere, ausarta nintzen.

erritmo haiekin. Gazte jende askok, lehenengo aldiz bertsoa, hor entzun zuen. Nik ez dakit zenbateraino zuen

Bada jendea besteengan ahalmenak ikusten dakiena, eta agian horietakoa da Fermin. Nolako esperientzia izan zen hura?

Grabazioan bi bertso kantatu behar nituen, zortziko txikian, «Gora Herria» kantan. Estudioan ari nintzen entsaiatzen doinu normal batekin, baina Ferminek esan zidan: «Doinu hori asmatuta dago, kanta ezazu doinu berri batean». «Guk ez ditugu doinuak inprobisatzen», erantzun nion, «egindako doinuetan kantatzen dugu guk».

Hark, berriro, «saia zaitez, aterako zaizu beste doinu bat». Hark igual pentsatzen zuen bertsolariok doinua ere asmatu egiten dugula. Kontua da, behintzat, hasi nintzela aproba egiten eta nahiko azkar atera zitzaidala doinu berri bat: diskoan dagoena.

Ferminek zubi bat egiteko asmoa, baina zubi hori sortu zen, eta bertsoa jende askorengana iritsi zen, espazio eta taberna mota askotara, jende mota

Ferminek, beraz, arrazoi.

Bai. Nik horrelakoetan sekula ez dut atzera egiten. Lehenengo

60 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

ezberdinarengana.

bertsolaria eta publiko gaztea naturaltasunez uztartzen zirela ikustea, garrantzitsua izan zen.

kontzertura joan nintzen kantatzera. La Casillan zen. 7.000 lagun zeuden aurrean. «Gure Jarrera» deitu zen diskoa. Euskal Herri osotik autobusak antolatu ziren; espektazio ikaragarria sortu zen.

Ferminek nahi zuen nik han kantatzea. Oso aparte zeuden bi munduak, musika eta bertsoa, eta niri apuroa ematen zidan kantatzea, kontzertu erdian bertsolari bat irtetea… Gaur egun bertsozale gazteak badaude, perfil horretakoak, rockzaleak, baina garai hartan perfil horretako gazteak ez ziren bertsozaleak. Pentsatzen nuen jendea bero-bero egongo zela, eta kontzertu erdian bat-batean ni ateratzen banintzen lehor-lehor kantatzera, musikarik gabe gainera… Baina atera egin nintzen, eta taula gainean inoiz sentitu dudan momenturik magikoenetakoa ordukoa izan zen. Beharbada hezi gabeko publikoa zelako, bertsoaren aurrean inoiz ezagutu ez dudan erreakzioa izan zen. Lehenengo bertsoarekin txaloka markatzen zidaten erritmoa, eta bigarren bertsoan metxeroak piztu zituzten. La Casilla osoa argiz bete zen, eta ni laino tartean sentitu nintzen.

Kontzertu gehiagotan aktuatu al zenuen?

Bai, Venezia aretoan Mano Negra-k eta Negu Gorriakek eman zituzten bi kontzertuetan. Niri horrek musika mundu horretako ateak zabaldu zizkidan. Nik bertsolaritza bera baino hurbilago nuen mundu hori. Negu Gorriaken ingurua ezagutu nuen, eta ni identifikatuago sentitzen nintzen horrekin bertsolaritzarekin baino. Niri asko eman zidan musika munduak, eta bidea zabaldu

zidan beste batzuk nigana erakartzeko. Galindoren kasuan ere hor egon nintzen, akusatuta hasiera batean, diskoan ez zuelako jartzen zein kantu zeinena zen. Galindorena ez zen nirea. Denbora dezente eman nuen asunto horrekin, baina gero libratu nintzen, «derechos de autor» delako orrian jartzen zuelako nik ez nuela parterik.

Zer eman zion Negu Gorriakek bertsolaritzari?

Lehenengo kontzertura joan nintzen kantatzera. La Casillan zen. 7.000 lagun

Asko eman zion, ohartu gabe segur aski. Bertso-hop kontzeptua asmatu zuten bertso-hop kantu harekin, Egaña eta Peñagarikanoren finaleko bertso haiek sartuta, erritmo haiekin. Gazte jende askok, lehenengo aldiz bertsoa, hor entzun zuen. Nik ez dakit zenbateraino zuen Ferminek zubi bat egiteko asmoa, baina zubi hori sortu zen, eta bertsoa jende askorengana iritsi zen, espazio eta taberna mota askotara, jende mota ezberdinarengana. Bertsolaritza modernoan, edo gazteok ezagutu dugun bertso molde berrian, lehenengo pauso sinbolikoa hura izan zen. Kontzertuetan bertsoak agertzea, bertsolaria eta publiko gaztea naturaltasunez uztartzen zirela ikustea, garrantzitsua izan zen.

zeuden aurrean. «Gure

Enkargu gehiago iritsiko zitzaizun ondoren, ezta?

sortu zen. Ferminek

Hurrena Gasteizko Bizkarrezurra taldeari egin nizkion 13 bat kantu bi diskotarako. Niretzat musika berezia zen haiena: funkya, hardcorea, dantzagarria. Nik ez nekien kantu horietan zer istorio kontatzen zituzten. Ni beti saiatu naiz musikaren arabera istorioak kontatzen, alegia, «banda sonora honi zer pelikula dagokio?», hori da nire planteamendua kantu baten aurrean, hots, esku artean dudan musikak zer kantu iradokitzen didan jakin nahi izaten dut. Musika funkyaren aurrean, hango distorsioak-eta entzunda, pentsatzen nuen, «zer demontre esaten ote dute kantu hauekin amerikanoek», izan ere ingelesez ez nekien. Hor ibili nintzen asmatzen, inongo erreferentziarik gabe, euskaraz ez zen-eta inoiz musika horiekin ezer idatzi, eta ez nuan erreferentziarik.

Zer moduzko esperientzia suertatu zitzaizun?

Beno, istorio rokanbolesko bat izan nuen. Kantaria grabazioko azken egunean etorri zitzaidan letrak behar zituela esanez, eta egun batean idatzi nituen zortzi kantu harekin batera autoan zinta jarri eta musika entzunez. Gero jugada bat egin zidan tipoak: taldekoei ez zien esan letrarik ez zuenik, hots, niregana isilean etorri zen, eta prentsaurrekoan ere ez zuen esan nik letra egin nuenik. Ni flipatuta geratu nintzen. Letrei buruz galdetu eta tipoak nahi zuena erantzuten zuen ni aipatu gabe, agerian ez geratzeko berak ez zuela ezer egin. Kantu guztietan bion izena jarri zuen, eta bereak lau bakarrik ziren. Gainera, nik ez nuen nahi inork pentsa zezan kanta haiek nik egin nituenik, oso txarrak ziren eta. Baina zer gertatu zen? Bigarren diskoan berriz etorri zitzaidan tipoa, eta nik berriz egin. Ez dut ondo pasatzen enfrentamendu horietan.

Izango zenuen esperientzia hoberik…

Bai, beste askorentzat egin ditut letrak inongo arazorik gabe: Imuntzo eta Beloki, Gozategi, Gari, Anari, Zaldibobo eta Soziedad

62 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Jarrera» deitu zen diskoa. Euskal Herri osotik autobusak antolatu ziren; espektazio ikaragarria

nahi zuen nik han kantatzea. Oso aparte zeuden bi munduak, musika eta bertsoa, eta niri apuroa ematen zidan kantatzea, kontzertu erdian bertsolari bat irtetea…

Gaur egun bertsozale gazteak badaude, perfil horretakoak, rockzaleak, baina garai hartan perfil horretako gazteak ez ziren bertsozaleak.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 63

Beno, istorio rokanbolesko bat izan

Alkoholika-rentzat, eta Def con Dos talde madrildarrarentzat ere egin nuen.

Talde madrildarrak disko batean sartu zuen ÂŤGaraipenaÂť izeneko euskarazko kanta.

nuen. Kantaria grabazioko azken egunean etorri zitzaidan letrak behar zituela esanez, eta egun batean idatzi nituen zortzi kantu harekin batera autoan zinta jarri eta musika entzunez. Gero jugada bat egin zidan tipoak: taldekoei ez zien esan letrarik ez zuenik, hots, niregana isilean etorri zen, eta prentsaurrekoan ere ez zuen esan nik letra egin nuenik. Ni flipatuta geratu nintzen.

64 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Lan egiteko orduan modu ezberdinak ezagutuko zenituen.

Batzuetan ez zara egileekin ia egoten.

Pasatzen dizute maketa, eta listo. Beste batzuk harreman pertsonaletatik sortzen dira, hau da, lagun bihurtu eta gero sortzen dira. Horiek, nik uste, gero nabaritzen dira, uste dut antzematen dela zein kantu den hotzhotzean egindakoa eta zein harreman batetik sortua. Egilea ezagutzeak, haren pentsaera, kantatzeko modua ezagutzeak helduleku gehiago eskaintzen du. Mikel Urdangarinekin, esate baterako, harreman pertsonaletik etorri zen lana. Anari pisukide nuen Gasteizen. Gariren hiru diskoetan egin ditudan letrak izan dira niretzat pertsonalenak, harreman estu batetik sortuak direlako segur aski. Dozenaren bat kantu izango dira. Elkarlan handia egin genuen, eta aberatsagoak direla iruditzen zait. Benito Lertxundirekin harreman dezente dut aspaldi. Ea zer edo zer, ezer idatzita neukan galdegin zidan. Nik banituen bost bertso eginda. Pena

ematen zidan haiek ezkutuan edukitzea. Pixka bat insistitu nion, eta azkenean disko berrian aterako ditu. Ilusio handia egin dit.

Eta harreman hori falta denean, zer sentitzen da?

izan ez balira. Kanturako idazten denak eduki behar ditu kantu izateko baldintza batzuk. Nik ez dut ezer argitaratu liburu forman. Inork hartzen badu Euskal Herriko autoreen berri ni ez naiz agertuko, baina konturatu naiz ehundik gora kantu idatzi ditudala. Ehundik gora pieza dira, ehundik gora obra, testutxoak dira.

Hamabost urte daramatzat kantuak idazten. Nik argitaratu dudan dena, kantuetan argitaratu dut. Tonto-tonto, nire genero literarioa kantu-literatura bihurtu da. Nire obra hor dago. Baina nola barreiatuta dagoen, ez du obra den sentsazioa ematen.

«Tori, eta idatzi nahi duzuna», esaten

«Tori, eta idatzi nahi duzuna», esaten dizute batzuek. Nik neure baitarako diot, «hauei berdin ote zaie edozer kantatzea? Ez ote dute ezer esan nahi?». Kantari askok letra sartzen dute, beste gabe letra behar delako. Beren gisa ez dira gai, eta letragile bati deitzen diote. Niri pixka bat bitxi egiten zait, ze, horrek, zeri buruz kantatu, taldearen nortasuna markatzen du. Horren gainean ardurarik ez edukitzeak asko harritzen nau.

dizute batzuek. Nik

zaie edozer

Aspaldian Karidadeko Benta taldean zabiltza, hor ere letragile. Zer da zuretzat talde hori?

Zure kantarik ezagunenak zeintzuk dira?

kantatzea? Ez ote

Azken diskoa, esate baterako, niretzat obra bat da. Hamabi kantu dira, euskarri berean lotuta daudenak, koherentzia bat dutenak, eta hori, nire ustez, literatur obra bat da. Bertso zahar batzuk eta Inaxio Tolosak idatzi duen bat izan ezik, gainerako guztiak nire testuak dira. Kantuaren espazio txiki horretan istoriotxo bat kontatu behar duzu. Ez da nobelaren logika, baina gure diskoetan pertsonaia asko ageri da, benetako pertsonaien biografia batzuk ere bai, esate baterako: Remedios Amaya kantari flamenkoarena, beti entzun izan dugu Zumaian jaio zela Jose Azarola, Brodwayn arrakasta izan zuen zumaiar pianistarena, nire aitona gerra galduta etorri zenean…

Ba, Gozategiren «Emoixtaxux muxutxuek» eta «Egunon», Negu Gorriaken «Gora Herria», «Lehenbiziko bala» eta horiek, Mikel Urdangarinen «Ispilue» diskoko «Nire baitango lurraldeetan», Gariren «Zaharra zara Bilbo», «Apar urrunak» eta beste batzuk.

Bazterrak gogor astindu dituzten kantuak izan dira, singelak, lantzamenduko kantuak.

Ilusioa egingo du, ezta?

Bai, handia. Jendearen gogoan gelditzen diren kantuak idaztea polita da. Egile eskubideak jasotzen ditut eta aluzinatuta geratzen naiz, batez ere Negu Gorriakekin, nondik iristen diren kobraketak ikusita: Singapur, Ukraina, Malaysia, Madagaskar, Australia, Hego Amerika, Asia…, edozein lekutatik etortzen zaizkit, hango irratietan jarri dituztelako. Harrigarria da kantu batek munduan zehar nola bidaiatzen duen ikustea.

Kantuak egiterakoan kontuan izaten al duzu bertsoaren egitura, ala gauza ezberdinak dira?

Nik ez dut zuzenean bertsoa egitera jotzen. Neurria ematen badidate musikarekin moldatu behar dut, baina musikariak lehenengo letra eskatzen didanean gero berak musika jartzeko, ez dut bertsora jotzen: libre idaztea gustatzen zait. Errima erabiltzen dut, baina erritmikoki, ez obligazioz. Gustatzen zait errimak kantu bati ematen dion aire hori: beste abiadura bat hartzen du, errazago entzuten da. Errima jolas bat da, kantuari asko laguntzen diona. Errimaren kontzientziarekin idazten dut eta ia-ia kantua nolakoa izango den irudikatzen dut, zer musika dakarren atzetik, alegia. Erritmo bat eduki dezan saiatzen naiz: lau esaldi metrikaz berdinak direnak, eta gero bi edo hiru laburrago. Ez dut idazten poema bat idatziko nukeen moduan. Oso argi bereizten dut kanturako idazten dudana eta poema baterako egiten dudana.

Hiru genero aipatu dituzu: kantua, bertsoa eta poema. Elkarren artean bereizi ote litezke?

Kantua literatur genero bat dela uste dut. Halako batek poema bat musika lezake; baina kanturako hutsetik idatzi behar dudanean horrek logika propio bat dauka, eta ez da prosaren logika, ez poemarena, ez bertsoarena. Kantu eder asko, poematzat har litezkeenak, ez lirateke horrela idatziak egongo kanturako idatziak

66 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

neure baitarako diot, «hauei berdin ote

dute ezer esan nahi?». Kantari askok letra sartzen dute, beste gabe letra behar delako. Beren gisa ez dira gai, eta letragile bati deitzen diote. Niri pixka bat bitxi egiten zait, ze, horrek, zeri buruz kantatu, taldearen nortasuna markatzen du. Horren gainean ardurarik ez edukitzeak asko harritzen nau.

Kantua literatur genero bat dela uste dut. Halako batek poema bat musika lezake; baina

Horrez gainera kontzertuetan inprobisatu egiten da.

kanturako hutsetik idatzi behar dudanean horrek logika propio bat dauka, eta ez da prosaren logika, ez

Hiru kantu daude inprobisatzen ditudanak. Kopletan egiten dut doinu karibeño batean, bertsotan Menorcako glosadoreen doinu batean eta, bukaeran, Camaronen beste doinu batean kantatzen ditut bertsoak. Aurrean dudan publikoari kantatzen diot, nolabait lekuan lekuko kontzertu bihurtuz. Baina beti musikaren mende nago. Jendeak uste du Jon Maia ezaguna delako neure gustuko talde bat sortu dudala. Ez, ni gehiago nago musikoen mende.

Publikoari begira ardura nik hartzen dut, kantuak aurkezten, elkarrizketei erantzuten, baina musikaren mende idazten dut.

Manzisidorrek sortzen du musika, eta oso erakargarri egiten zaizkit horren doinuak. Beti istorio bat dakarkidate gogora horren doinuek.

poemarena, ez bertsoarena. Kantu eder asko, poematzat har litezkeenak, ez lirateke horrela idatziak egongo kanturako idatziak izan ez balira.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 67

Azken diskoa, esate baterako, niretzat obra bat da. Hamabi kantu dira, euskarri berean lotuta daudenak, koherentzia bat dutenak, eta hori, nire ustez, literatur obra bat da. Bertso zahar batzuk eta Inaxio Tolosak idatzi duen bat izan ezik, gainerako guztiak nire testuak dira.

Kantuaren espazio txiki horretan istoriotxo bat kontatu behar duzu.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 69

B57Bertsolariak eta musika: m u g a r i k b a o t e ?

andonandoniegaña iegaña «ESKATZEN DIZKIDATEN LANEN ARTEAN GEHIEN KOSTATZEN ZAIDANA LETRAGINTZA DA»

Z

arauzko etxe askotan omen dago gitarra espainol bat; baita Andoni Egañaren etxean ere. Izan ere, Keller gitarra fabrika dago bertan, eta lehen, behintzat, ohitura zen haur eta gaztetxoen kirol txapelketetan irabazleei gitarrak oparitzekoa, beste leku askotan baloiak, bizikletak edo urdaiazpikoak bezala. Gitarra baino nahiago izan zuen Andonik txistua jotzen ikasi, izan ere, horrela, Zarauzko txistulari taldearekin Atotxan Errealaren partidak hutsean ikusteko aukera izango zuen. Hiru pieza ikasi zituen eta, jakina, etekin ona atera zion musikari.

Gero Kilometroak eta halako enbajadak izaten dira, eta hor ez daukazu gaitik irteterik, eta gainera nola hainbeste egin

Gogoan al duzu norentzat egin zenuen lehenengo kantu letra?

Uste dut Ganbara folk taldearentzat izan zela. Maria Eujenia Etxeberriak kantatzen zuen bertan. Doinua eman zidaten, gaia libre utzita. Modalitate ezberdinak daude. Nik nagusiki ez dut funtzionatu batzuk bezala, lehenik testua egin eta gero hura norbaitek musikatu. Beti alderantziz izan da: doinua eman didate eta letra egiteko eskatu. Gero, letra egiterakoan, gaia emanda edo eman gabe egiteko aukera izaten da.

Normalean hala izaten da. Gozategirekin egin dut lan, Korrika baterako letra, euskal selekzioen aldeko kantuaren letra ere egin dut, Laja eta Landakandarentzat, gazte mordoxka batentzat ere bai, Alaitz eta Maiderrentzat, Oskorrirentzat eta abar. Gero Kilometroak eta halako enbajadak izaten dira, eta hor ez daukazu gaitik irteterik, eta gainera nola hainbeste egin diren, ba zaila izaten da topikotik ihes egitea.

Gozategirekin egin

Zure kanturik ezagunena zein izan da?

dut lan, Korrika

Selekzioarena asko entzuten da tabernetan; ESAIT-ek erabiltzen du. Oskorrik kantatzen duen «Heriotzarako ezpata dantza» ere ezaguna da. Alaitz eta Maiderren oso ezagun bat edo beste ere nirea da, baina ez naiz gogoratzen zein den. Baina egia esan behar badut, egile eskubideetan oparoena beste kantu bat izan da, telebista programa batean agertzen zena: «Bukatua da, bukatu da, bukatu da akabo». Hori ezkontzetan, berbenetan, jaietan, azken orduetan mila lekutan entzun izan da.

Gustura sentitzen al zara enkargu hauek egiten ala halabeharrekoak dira?

Bere funtzioa dute, eta ahal den txukunen egiten dituzu, baina ez dira oso asegarriak. Horiekin disfrutatzea zaila da. Harremanetan denekin egon naiz gustura; ezagutu ditudan musikariak oso jende normala eta jatorra da. Baina eskatzen dizkidaten lanen artean gehien kostatzen zaidanetakoa da letrak egitea. Ez dut disfrutatzen letrak jarriz, eta aitortu nahi dut: erretxindu egiten nau norbaiten zinta hartu eta aurrera eta atzera hura entzuten jarduteak, «hemen zer jarriko dut» pentsatzen dudan bitartean. Oso lotua sentitzen naiz. Txarrena da askatasun osorik ez duzula, sartu behar duzulako euren neurrietan; baina lotura osorik ere ez, zuretik jartzea badaukazu eta. Orduan, askatasun osorik ez, baina lotura erabatekorik ere ez, eta tarte horretan ez naiz eroso sentitzen.

72 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bada hortxe-hortxe 20tik 40ra bitartean. Lelo bat asmatzea bera ere iruditzen zait gauza leloa dela, horregatik du izena «leloa» delako esaldi horrek. Behin entzunda ulertzen dena zer ostia dela eta errepikatu behar dut lau aldiz? Horrelako enkarguetan badakidan arren zeintzuk izan litezkeen entzuleen interes guneak, kantuak egiterakoan ez dut asmatzen. Eszenarioan agertzea menderatzen dut. Etxean neure kasako lanak egitea ere bai, nik egiten dut eta nahi duenak, interesa duenak kontsumituko du. Kontrolatzen ez dudana da tarteko espazio hori, besteren ahotan jarri behar diren hitzak idaztea.

diren, ba zaila izaten

Selekzioaren kantua aipatu duzu, eta zu kirolzalea zara. Selekzioak gauzatuko balira zein kantu hartuko zenuke himnotzat?

da topikotik ihes

Ni hunkituko nintzateke. Ibarretxeren plana irakurri dut pixka bat, gainetik bada ere, Gernikako estatutuarekin konparatzeko.

Euskara kontuetan, kultura kontuetan ez dago aldaketarik, baina euskal selekzioak konpetizio ofizialetan parte hartzea bai, hori jartzen du. Alor sentimentala da, eta aitortu beharra dago sentimenduz funtzionatzen dugula. Anoetan edo San Mamesen euskal selekzioak jokatuko balu, baita Errumaniaren kontra edota Eurokoparako sailkatzeko partida ofiziala izanda ere, ni hunkituko nintzateke.

egitea.

Enkarguzko lanak, beraz.

Halere, kantu mordoxka bat egingo zenuen…

Eta partida hasieran zein euskal himno?

Nik beti esan izan dut, futbol zelai baterako abestirik egokiena

baterako letra, euskal selekzioen aldeko kantuaren letra ere egin dut, Laja eta Landakandarentzat, gazte mordoxka batentzat ere bai, Alaitz eta Maiderrentzat, Oskorrirentzat eta abar.

Ez dut disfrutatzen letrak jarriz, eta aitortu nahi dut: erretxindu egiten nau norbaiten zinta hartu eta aurrera eta atzera hura entzuten jarduteak, «hemen zer jarriko dut» pentsatzen dudan bitartean. Oso lotua sentitzen naiz.

Txarrena da askatasun osorik ez duzula, sartu behar duzulako euren neurrietan; baina lotura osorik ere ez, zuretik jartzea badaukazu eta.

Orduan, askatasun osorik ez, baina lotura erabatekorik ere ez, eta tarte horretan ez naiz eroso sentitzen.

74 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

«Xalbadorren heriotza» dela. Abesti horrek balio du intimo samar kantatzeko eta baita 20.000 lagunen artean kantatzeko ere. Imajina ezazu, estadio ingelesetan bezala, milaka lagun denak kantari.

Melodikoki dauzkan gorabeherak oso egokiak dira horretarako.

Zuen bertso batzuk Negu Gorriak bezalako rock talde batek bere diskoan sartu zituenean, zer sentitu zenuen?

Bertsolaritzarentzat mugarri bat izan zela uste dut; garrantzi handia izan zuen horrek. 1986ko Txapelketa elkarteak antolatu zuen, hedabideak fuerte sartu ziren, batez ere Egin, ETB eta irratiak, eta belodromoa hartu genuen. Gorakada bat izan zuen bertsolaritzak, baina artean finalistak ezagunak ginen, ez gehiegi halere.

88an-edo grabatu zituen Fermin Muguruzak gure bertsoak, eta nik urteak pasatu ditut edozein parrandatan «batetikan korroska» entzunaz belarri ertzera edozein etorrita. Ni ez nintzen Egaña, «batetikan korroska» baizik. Belaunaldi gazteak bertsolaritzara hurbiltzeko klabea izan zen disko hori, hedabideekin batera, jakina, gure antolakuntzarekin batera. Bertsolaritzak izan zuen aparraldiaren hiru faktore edo bazeuden, bat hori izan zen.

Zuen grabazio orijinala sartu al zuten?

Ez, nire ahotsa uste dut Josu Landak grabatu zuela, eta Peñagarikanorena ere distortsionatuta zegoen, rap estiloan gehiago.

Horiek ziren 86ko finalean saio batean kantatu genituen bertsoak, hiruna, eta ziren bezalaxe grabatu zituzten, akats eta guzti.

Grabazio hori giltzarria izan zen. Gainera benetako txaloak daude, eta atzean halako erritmo batzuk entzuten dira.

Zeure disko propioa ere grabatu zenuen 1995ean: «TXIMELETAK SABELEAN».

IZkoek proposatu zidaten, Fernando Unsainek eta Ansorenak; haiek animatu ninduten. Hamarren bat pieza sartu nituen, eta ez dira kantuak, bertso musikatuak dira batez ere, bertso sortak, propio eginak. Kanta modukoak badaude, neurri aldetik eta bertsoen aldetik ezberdinak direnak, baina bi edo hiru bakarrik.

Non dago kantuaren eta bertsoaren arteko ezberdintasuna?

Nik garbi ikusten dut poesiaren eta bertsoaren arteko ezberdintasuna. Ez da, jakina, hitz jasoei dagokiena. Eta da: bertsoak % 98 itxia ematen du, eta entzuleak % 2 jarri behar du. Poesian, aldiz, % 50 itxia ematen da, eta beste % 50 irakurle bakoitzak bere interpretaziotik osatzen du. Bertso jarriak eta bertsopaperak ere bereizi egingo nituzke. Bertso jarriak dira idatzi eta ebento batean xahutzekoak. Adibidez, Hitzetik hortzera-koek esaten badidate bertsoak jartzeko Clintoni buruz, idatzi eta kantatuko ditut programa horretan. Edo ezkontza batean koinatari kantatzeko dira.

Bertsopaperak izan litezke paperera pasa eta euskarri horretan behin eta berriz irakurri eta aztertzeko aukera ematen dutenak.

Estrategia diferenteak dira. Bertso jarriak arinxeagoa izan behar du, lehenbizikoan ulertzeko modukoa. Bertsopaperak ez dauka zertan horrelakoa izan. Baina kantuaren aurrean, ez dakit… Kantu batek denetik izan dezake: izan ditzake bertsoak, bat-batekoak barne, izan litezke poemak, bertso jarriak…

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 75

Diskoa grabatzerakoan ondo moldatu al zinen musikariekin?

Musiko talde onarekin egin nuen. Doinuak erdiak zaharrak ziren eta erdiak berriak, Ansorenak eta Unsainek eginak. Arregloak Mixel Ducauk egin zituen. Gainerakoak ziren Joxan Goikoetxea, Karlos Jimenez eta Txema Garces. Dozena bat emanaldi ere egin genituen zuzenean. Nire problema bakarra, zuzenean, memoria zen. Ni ez nago ohitua bertsoak buruz ikasten; total, ez dakizkidanak osatu egiten ditut beste edozein tokitan. Konpasean sartu beharra ere bertsolari batentzat izan litekeen gauzarik txarrena da. Ba al dakizu musikariek zer esaten duten? Batek galdetzen dio besteari: —«¿Qué, a dónde vas?» —«¡A acompañar a un bertsolari!». Eta erantzuna: —«¿A acompañar? ¿Será a perseguirle, no?».

Hori gertatzen da. Gu beti hasten gara buruak agintzen digunean, ez konpasak agintzen digunean, batez ere inprobisatzen ari bazara musikariekin zuzenean. Hori oso gustura egin izan dut. Koltxoi musikal bat jarriko didan musiko on bat ekarri, edozer gauza egiteko gauza dena bere tresnarekin, eta nik inprobisatu, beti ere garbi utzita «hi etorri nirekin, ni ez nauk-eta hirekin joango».

Halako zerbait egin omen zenuten Txillida-Lekun, ezta?

Joan den abuztuan, Ansorena zen txistuarekin, Joserra Senperena pianoarekin, eta abesti bat kantatzera eraman ninduten: Felix Iñurrategiren omenezko abesti bat. Egun osoa hura entsaiatzen pasatu ondoren, bakar bat kantatzea gutxi zela eta bukaeran, Jon Maia eta bere anaia dantzaria han zeuden, eta denok inprobisatu egin genuen. Pello Joxeperen doinua hartu, eta nik inprobisatu egin nuen, musikariek ere bai, eta dantzariek ere bai. Horretara bai ausartzen naizela. Hain txukun irten zen esperimentua, diskoan sartu baitzuten. Udazkenean atera zuten Senperenak eta Ansorenak, Durangorako.

Bertso doinuak, behin kantatzen hasiz gero, bukaeraraino eramaten al zaitu?

Gehienetan bai. Gerta liteke beste doinu batekin nahastea, baina orduan hurrengo doinuarekin segitzen duzu. Hala ere, alde handia dago, gozatzeko garaian: doinua zeuk erabat menderatzen duzun ala berak menderatzen zaituen zu. Bertsoa inprobisatzeko garaian bertsoa bera da aski problema, ez duzu beste problema bat bera ere izan behar, eta doinuak lagundu beharrean puteatu egiten bazaitu, gaizki pasatzen da. Badira doinu batzuk zeinetan oso zaila den gaizki kantatzea, zure kutunak baitira.

Doinuaren aukeraketari ematen al zaio behar duen garrantzia?

Doinu kontuetan bertsolari ezberdinak daude: batzuei maiorreko doinuak hobeto doazkie, besteei minorrekoak, beste batzuek, gutxi gorabehera denetan moldatzen dira. Lekuak asko esan nahi du.

Balkoira atera behar baduzu, maiorreko tonuan hastea hobe da.

Bertso afari batean, luze baldin badator, minorrean hastea hobe, gero maiorrera pasatzeko; behetik gora joan. Horiek denak kontuan hartu behar dira doinua aukeratzeko orduan. Iritsi ez garena da kantu ezagunak, erritmoa pixka bat aldatuta, bertsotan erabiltzera, tangoak, pasodobleak, zortziko handiarekin bat datozene-

76 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

an. Birgeriak egin litezke doinuekin. Askotan pentsatzen dut gure lanean gutxietsitako terrenoa dela.

88an-edo grabatu zituen Fermin Muguruzak gure bertsoak, eta nik urteak pasatu ditut edozein parrandatan «batetikan korroska» entzunaz belarri ertzera edozein etorrita. Ni ez nintzen Egaña, «batetikan korroska» baizik.

Belaunaldi gazteak bertsolaritzara hurbiltzeko klabea izan zen disko hori, hedabideekin batera, jakina, gure antolakuntzarekin batera. Bertsolaritzak izan zuen aparraldiaren hiru faktore edo bazeuden, bat hori izan zen.

Disko berriren bat egingo ote duzu?

Nahiago dut lana

Lanari dagokionez ni bakarzalea naiz; diskoak eskatzen du grabazioa, promozioa. Nahiago dut lana etxeko ordenagailuan egin.

Bertsotan daukadan martxa fuerteari utziko banio, orduan igual disko bat egingo nuke, etxetik alde egiteko ere aitzakia batzuk behar izaten dira eta. Baina orain kontrakoa gertatzen zait. Beti etxetik kanpo nabil, beti jendartean; orduan ez dit gorputzak berriz ere jendartean sartzeko eskatzen. Bertsolaritzaren ordaina da, gero etxean bakean egon nahia. Hemendik urte batzuetara, bertsotako martxa jaisten denean, izan liteke aukera ona disko bat grabatzeko.

etxeko ordenagailuan

Lanean ari zarela entzuten al duzu musikarik?

Lanari dagokionez ni bakarzalea naiz; diskoak eskatzen du grabazioa, promozioa.

egin. Bertsotan daukadan martxa fuerteari utziko banio, orduan igual disko

Ez naiz oso musikazalea, ezta irratizalea ere. Autoan ere ez dut gehiegi entzuten. Bolada batean ibili nituen autoan bi CD. Bat erabiltzen nuen bertso saiora joaterakoan eta bestea itzultzerakoan. Bat abesti fuerteekin osatua zegoen, adrenalina igotzeko, eta hori saiora nindoala jartzen nuen, mentalizatzeko. Bestea kantu lasaiekin osatua zegoen, eta bueltakoan jartzen nuen lasaitzeko.

Abesti bizi horiek autoan lo ez hartzeko ere ipintzen nituen parranda handietako gauetan.

bat egingo nuke, etxetik alde egiteko ere aitzakia batzuk behar izaten dira eta.

Baina orain kontrakoa gertatzen zait. Beti etxetik kanpo nabil, beti jendartean; orduan ez dit gorputzak berriz ere jendartean sartzeko eskatzen.

Bertsolaritzaren ordaina da, gero etxean bakean egon nahia.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 77

78 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

B57Bertsolariak eta musika: m u g a r i k b a o t e ?

mantxiñigomanzisidor i «BERTSOTAN BAINO GEHIAGO SUFRITZEN DUT TALDEAREKIN»

I

ñigo Manzisidor «Mantxi»ren taldea Pariak bai deitzen da, baina bi ez, hiru dira Zarautzen musika taldea duten bertsolariak: Mantxi bera, Julen Zulaika eta Imanol Epelde. Hirurak dira kantariak, eta hirurak letragileak. Hirurengana hurbildu gara fenomeno berezi hori hobeto ezagutzeko. Mantxik 27 urte ditu, eta gehienbat 2000ko Gipuzkoako Txapelketan ezagutu zuten askok eta askok, Andoni Egaña eta Julen Zulaikarekin batera txapela lortu zuenean. Mantxik ahoko soinua jotzen du. Lehen bi ziren taldean; Iñaki Brakamonte zen bestea. Orain bost dira, eta CD bat atera dute.

Ez, kantu denak errimatuak dira, baina halere kantak; metrikarik ez dut erabiltzen, abestiak eskatzen duen

Zer izan zinen lehenengo, bertsolari ala kantari?

Bertsoa etxean jaso nuen, eta 13 urte urte inguru nituenean Pello Esnalen bertso eskolan hasi nintzen, eta hor ekin nion bertsoak kantatzeari. 14 edo 15 urterekin, ordea, Otsoak artzai izeneko talde batean hasi nintzen, eta 1994an lehenengo maketa atera genuen. Nik taldean abestu ez ezik letrak ere egiten nituen. Letra haiek bazuten bertso kutsua, nahiz eta musika oso ezberdina zen.

96an desagertu zen taldea. Bertsotan jarraitu nuen, eta 2000an hasi ginen Pariak bai proiektu honekin: Une honetan biak uztartzen ditut: kontzertuak eta bertso saioak. Bertsolaritzari, alabaina, denbora gehiago eskaintzen diot.

Nik taldean abestu ez

Orain ere bertsoen egiturarekin egiten al dituzu kantuak?

ezik letrak ere egiten

Ez, kantu denak errimatuak dira, baina halere kantak; metrikarik ez dut erabiltzen, abestiak eskatzen duen metrika erabiltzen dugu, baina errima beti dago; batzuetan errima interkalatua da, bestetan errima jarraitua.

metrika erabiltzen dugu, baina errima beti dago; batzuetan errima interkalatua

jarraitua.

Konpaktoa autoprodukzio bat izan da. Ez al dituzue disko etxeak maite?

Autoedizioa egin dugu, bai. Zabalkundea Gipuzkoan egin dugu, Nafarroan ere bai, Baztan aldeko irratietan, herri txikietan, lagun asko ditugu eta. Bartzelonako euskal etxean ere jo dugu. Gure asmoa hori zen, hamar bat kontzertu eskaini eta aurrera egiteko beste CD bat atera. Ez dugu nahi disko etxerik. Proposatu genuen taldean Euskadi Gaztearen maketa lehiaketara aurkeztea, eta kontrako filosofia atera zen denon aldetik. Txiripaz irabaziko bagenu ere, guk ez dugu martxa hori nahi. Gure filosofia hauxe da: abesti hauek egingo ditugu, gero jendeari erakutsiko dizkiogu, guk ondo pasatuko dugu, hamar kontzertu emango ditugu, eta

nituen. Letra haiek bazuten bertso

Zarautz inguruan bertsolari gisa ezagutuko zintuzten, baina jende askorentzat Gipuzkoako Txapelketan egin zinen ezagun.

kutsua, nahiz eta

Halaxe da. Aurretik, Lizardi sariketa pare bat aldiz irabazi nuen, baina gehienbat herri arteko txapelketa horrekin egin nintzen ezagun. Bertsotan gailurra, dudarik gabe, orduantxe zapaldu nuen. Gero horri eustea zaila da eta, garbi dago, orain gauden mailan gaude, eta kito.

musika oso ezberdina

Bertsolari eta kantari, zeure burua non ikusten duzu gerora begira?

jarraitu nuen, eta

Ibili nahi nuke bertsolari gisa, baina onartu beharra dago oso zaila dela, izan ere bertsolari pila dago, onak direnak asko, eta lurrikara horri aurre egitea oso zaila da. Dugun geure maila horretan, badut geure urteroko saioak egiten segitzeko asmoa; neure burua maila horretan ikusten dut. Gorago zaila da.

da, bestetan errima

Izan dira kontzertu batzuk oso ondo atera direnak, baina jendeak ez badaki ere, norbera konturatzen da kontzertua nola doan, abestiak nola atera diren. Taldean bost gara, eta boston esku dago arrakasta. Bertsotan, aldiz, neure gain bakarrik; hori da dagoen aldea. Taldearekin asko gozatzen dut, baina besteek zer egingo duten zain eta begira egon behar duzu eta besteek nik zer egingo dudan begira egon behar dute, eta horrek asko sufriarazten du.

Zerikusi handia du zein lokaletan jotzen duzun, txibatotik ondo entzuten den… Guk tabernetan jo ohi dugu, eta, jakina, oso zaila izaten da soinu aldetik kontzertu biribila lortzea. Talde koxkeroa gara, hanka azpian azkura sortzen duen musika jotzen dugu, eta jendea beti mugitzen da gure kontzertuetan, saltoka ibiltzen ez bada ere.

zen. 96an desagertu zen taldea. Bertsotan

2000an hasi ginen Pariak bai proiektu honekin: Une

Eta kantari gisa?

Jarraitzeko asmoa beti dut, Pariak bai honekin edo beste proiekturen batekin, edo, agian, Julenekin bertso jarriak kantatzen. Ez dakit. Ez dut asmorik ez bata ez bestea lagatzeko; biak gustatzen zaizkit.

honetan biak uztartzen ditut:

Hilerrien gestio osoa eta aldi baterako lanak

Bertsolari, kantari, esan liteke publikoaren aurrean agertzea gustatzen zaizula.

kontzertuak eta

Bai, baina gauza bat aitortuko dut, askori harrigarri irudituko bazaio ere: taldearekin gehiago sufritzen dut bertsotan baino.

Peñaflorida, IB-1º • Gipuzkoa • Tel. 943 894 937 • Fax 943 894 941 E-mail: harrespil@harrespil.net

bertso saioak.

82 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 83

Bertsolari askok izen bat lortu dute eta plazak egiten dituzte, eta egin egin behar dira plaza horiek. Oso erespetagarria da, baina lagunarte bat ere egin behar da.

Horregatik, urtebetean nik gustura hartuko nuke zer den ikustearren, izan ere bertsotan asko kostatzen da plazak lortzea, baina hortik aurrera gehiegiko asea izango litzateke alde

kito. Besteak beste, gauza askotan sartuta gabiltzalako. Ez dugu ikusten geure burua, disko etxeen mende, han eta hemen kontzertuak eskaintzen, kasualitatez inork eskainita ere. Guk geuk geure borondatez lagatzea erabakiko bagenu, inork ez liguke ezer esango. Askatasun horretan oinarritzen da gure taldea, eta gustura gaude, eta ez da gutxi. Ikusten ditugu batzuk itsu-itsuan astean ez dakit zenbat entsaio egiten, serio; nik errespetatzen ditut, baina musika bizitzeko era hori ez da nirea. Libreagoa izan behar du, bestela akabo. Eta bertsoari ere kutsu hori hartzen diot.

guztietatik, eta hori ez Zenbait bertsolarik egiten duten saio kopuru ikaragarria ikusita edo?

dut nahi. Orain baino gehixeago egingo nuke, baina askoz gehiago ez. Nire neurria hilean pare bat saio egitea da.

84 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Nik hori urte batean oso gustura probatuko nuke. Iruditzen zait horretan Ega単ak-eta kristoren meritua dutela. Ez dut neure burua ikusten urtean 120 saio egiten. Nire ilusioetako bat da hilean bost edo sei saio egitea. Ni saiatuko naiz neuri ateratzen zaidan neurrian; hortik aurrerako zenbait istoriok ez nau betetzen. Bertsoa deskonektatzeko modu bat da niretzat. Bertsolari askok izen bat lortu dute eta plazak egiten dituzte, eta egin egin behar dira plaza horiek. Oso erespetagarria da, baina lagunarte bat ere egin behar da.

Horregatik, urtebetean nik gustura hartuko nuke zer den ikustearren, izan ere bertsotan asko kostatzen da plazak lortzea, baina hortik aurrera gehiegiko asea izango litzateke alde guztietatik, eta hori

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 85

ez dut nahi. Orain baino gehixeago egingo nuke, baina askoz gehiago ez. Nire neurria hilean pare bat saio egitea da.

Kontzertuekin ere berdin?

Gure filosofia hauxe da: abesti hauek

Bai, egokitu zaigu astebururen batean bi kontzertu ematea, eta hurrengo ostiralean ere berdin, eta azkenerakoâ&#x20AC;Ś Deskonektatzeko eta gozatzeko erabiltzen dugun tresna estresagarri bihurtzen denean, ez du balio, horri ere neurria hartu behar zaio. Horregatik oinarritzen dugu gure lana askatasunean.

egingo ditugu, gero

Inoiz poemarik edo antzekorik idatzi duzu?

pasatuko dugu,

Ez, niri gauzak gordin samar ateratzen zaizkit; alde horretatik nire letrak oso sinpleak dira, ez dut edergarri askorik erabiltzen nire estiloan, biluzik ateratzen zait testua, dotoreziarik gabe.

Eta zer kezka agertzen dituzu letretan?

jendeari erakutsiko dizkiogu, guk ondo

hamar kontzertu emango ditugu, eta

Denetik dago: etxebizitzaren arazoa, preso dagoen jendea. Ba ditugu bi kantu, bat kartzelan dagoenaren istorioa, eta bestea, bada kanpoan dagoen batena: gauero ilargiari begiratzen diote biek, eta joko bat egiten dut horrekin. Gero, egunero txuri bat edatera etorri eta Arranon irrintzika aritzen den Xantiren istorioa dago, lan kontuak, Murphyren legeaâ&#x20AC;Ś Musika Brakamontek egiten du: country doinuak, blues ukitu batekin batzuetan, baina ez dira bertsotan erabiltzeko moduko doinuak. Tarteka bat-bateko bertsoak kantatzen ditut kontzertuetan, bizpahiru, jendea animatzeko, batez ere hasieran eta bukaeran.

kito. Besteak beste,

Besteentzat letrarik jarri al duzu inoiz?

han eta hemen

Trikitilarientzat batik bat, txapelketa hurbiltzen denean letra berriak nahi izaten dituzte eta. Hemen, Zarautzen, Nahikari Gabilondo eta biok aritu izan gara. Imuntzori eta Belokiri ere egin dizkiet letrak. Zarauzko taldeei ere lagundu izan diet.

Bertso jarririk ez al duzu kantatzen?

MOTXIAN bertso eskolan urtero egiten dugu Basarriren estatua aurrean emanaldi bat, ekainean, kurtsoaren amaieran, eta Julenek eta biok badugu asmoa bertso musikatuak egiteko. Ni ez naiz bertso sortak egiteko zale, baina hasten naizenean neure buruari dezente exijitzen diot. Bertso aste horretan urtero ateratzen ditugu bertsopaperak, gero azoka plazan saltzen ditugunak, bost xentimotan. Ospetsu egin ziren getariar baten istorioa kontatzen zutenak: gaupasa egin eta grua lapurtu zien Zarauzko munizipalei, eta gero mendiz mendi joan zen Getariara, ertzainak, udaltzainak, helikopteroa, denak atzetik zituela. Harrera ona izan zuten bertso haiek; geroztik urtero egiten ditugu.

Ez al zen inor haserretu?

Ez, gainera ez ditugu geure izenaz izenpetzen, MOTXIAN jarrita baizik. Bertsoak, zorionez, beti eduki du lizentzia hori, bertsotan esanez gero ez da hain serio hartzen, ez du halako minik egiten.

Bertsotan esaten diren gauza asko esango balira musikarik gabe, errimarik gabe, askoz ere bortitzagoak izango lirateke, mingarriagoak, jendeak beste era batera hartuko lituzke.

86 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

gauza askotan sartuta gabiltzalako. Ez dugu ikusten geure burua, disko etxeen mende,

kontzertuak eskaintzen, kasualitatez inork eskainita ere.

B57Bertsolariak eta musika: m u g a r i k b a o t e ?

julen zjulenzulaika ulaika «NIRE LETRAK BERTSOTIK URRUN DAUDE, POESIA EGIN NAHIA DAUKAT»

A

dos dago Mantxirekin; gailurra ere, bertsotan, 1999ko Gipuzkoako herri arteko txapelketan izan zuen, Andoni Egañarekin batera talde irabazlea osatu zuenean. Saioak ere sortu zitzaizkion ondoren, baina mailari eustea zaila dela aitortzen du.

Gaur egun 24 urte ditu, gaztea da oraindik. Saio ‘potenteak’ ez ditu egiten oraingoz, gehiago dabil saio txikiagoetan, auzoetako festetan eta horrela.

Euskal Filologia ikasten ari da Gasteizen, eta ‘Stockholm S’ taldeko kantaria eta letragilea da.

Mantxik bezala, ahoko soinua jotzen du Zulaikak, eta Pariak bai taldea bezala, eurak ere bost dira taldean. Dena dela, bertso mundua lehenago ezagutu zuen musikarena baino. «Hamaika urte inguru nituenean hasi nintzen bertso eskolan, eta giro horretan sartuta, eskolarteko txapelketetan hartzen nuen parte, garaiko ume guztiek bezala». Musika taldean hasi zenetik haren letrak urrundu egin dira bertsoaren egituratik, baina aitor du aspaldi honetan berriro hurbiltzen ari dela. «Neu naiz letragilea kanta guztietan, eta printzipioz nire letrak bertsotik urrun daude. Nik poesia egiteko egarria dut, poesiara jotzeko irrika. Bertsoekin pixka bat itota nengoen, beti neurrien barruan egin behar da-eta lana. Libre hasi nahi nuen. Baina orain gero eta gehiago ari naiz hurbiltzen bertsoaren moldeetara, bertsoaren baliabideak aprobetxatzen ikasi dut kantak egiteko orduan; uste dut baliagarri direla erabat».

Talde asko ari dira gaur egun entsaiatzen: batzuk amateur erara, besteak pretentsio handiagoekin.

Zarautzen gertatzen den bitxikeria

«Estilo akustikoa da, eta hor kabitzen den guztia, ez dakit ba, bossa nova egiten dugu, popa ere bai, onda horretan ibiltzen gara».

Zarautzen gertatzen den bitxikeria horretaz ezin izan dugu teoria garbirik atera: hiru bertsolari bakoitza musika talde batekin, bakoitza kantari, bakoitza letragile. Zulaikak aitortzen du Zarautzen tradizio bat badagoela gazteen artean musika taldeak osatzeko eta estreinatzeko. Talde asko ari dira gaur egun entsaiatzen: batzuk amateur erara, besteak pretentsio handiagoekin. «Nik, behintzat, mundu berri bat deskubritu dut taldearen baitan. Orain arte beti hizkuntzarekin ibili naiz lanean, beti hitzekin kezkatuta, bertso doinuekin, lotura horrekin; orduan, musika talde baten dinamika ezagutzea gauza berria izan da, gauza libreagoa eta alaiagoa. Pare bat urteko esperientzia baino ez dut taldean; bertsolaritzan, aldiz, pentsa, 11 urterekin hasita nabil. Taldeak, baina, bizitasun handia ematen du.

Gure kontzertuak tabernetan izaten dira, izan ere, gure musika ez da bereziki festetarako egokia, esan nahi dut, plaza batean jotzeko modukoa ez da, berbena bailitzan, beste zerbait da. Kantak aurkezten ditut, hitz egiten dut hasi aurretik, beste giro bat bilatzen dugu». Mantxik bezala bertsorik kantatzen ote duen jakin nahi genuen. «Ez dut bertsorik kantatzen gure kontzertuetan. Bertsolaria ni naiz, baina taldea gu gara, bost gara, alegia, eta besteak ez dira bereziki bertsozale. Jakina, badakit hori bereizten: nik neure afizioa dut bertsolaritza, baina ez dut taldearekin nahasten. Bi mundu dira, eta oraingoz biak bizi ditut nik».

horretaz ezin izan Taldeak ez du kontzertu eskaintza gehiegi, denboraz urri antzean baitira taldekoak. Zer musika mota egiten duten galdetu eta, betiko zalantza sumatzen dut Zulaikaren hitzetan, definitu ezina.

dugu teoria garbirik atera: hiru bertsolari bakoitza musika talde batekin, bakoitza kantari, bakoitza letragile.

Zulaikak aitortzen du Zarautzen tradizio bat badagoela gazteen artean musika taldeak osatzeko eta estreinatzeko.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 91

Taldeak, baina, bizitasun handia ematen du. Gure kontzertuak tabernetan izaten dira, izan ere, gure musika ez da bereziki festetarako egokia, esan nahi dut, plaza batean jotzeko modukoa ez da, berbena bailitzan, beste zerbait da.

Kantak aurkezten ditut, hitz egiten dut hasi aurretik, beste giro bat bilatzen duguÂť.

92 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 93

B57Bertsolariak eta musika: m u g a r i k b a o t e ?

imanoimanolepelde l epelde «NI TXAPELKETEKIN FRUSTRATUA GERTATU NAIZ, INBIDIA IKUSI DUT»

Z

arauzko unibertsitatean bertsozaletua da. 28 urte ditu, eta musika talde bat, herri horretan ohitura bihurtzen ari den tradizioari jarraituz. Baina badu beste berezitasun bat: Antoniano ikastetxean euskara ematen hasi zen eta hip-hop kantatzen jarri ditu ikasleak, euskaraz, jakina, eta zortziko txikiaren neurria erabiliz. Badakizue hori nola den: galtza-barren zabalak dituzten neska-mutiko gazteak, zapatilak lotu gabe eta eskuko bi hatz erdikoak barrura gordeta kalanbreak sentituko balituzte bezala tonu monokorde batean kantatzen.

Rapa iritsi da bertsolaritzara. Eta Eusko Jaurlaritzaren diru laguntzatxo bat lortu dute hori Euskal Herrian zabaltzeko. Adi!

Imanol Epeldek ikastolan ikasi zuen bertsotan, Rosa Lertxundi eta Pello Esnalek zuzentzen zuten bertso eskolan. Hamarren bat urterekin hasi zen eta hamabostekin bat-batean kantatzeari ekin zion. Bere garaiko ume guztiak bezala eskolarteko txapelketetan parte hartu zuen, baina horiekiko zapore mikatza geratu zaio. «Ni frustratua sentitu naiz txapelketekin; eskolartekoetan-eta ibili nintzen, baina nik uste 14 urterekin txapelketa horietan ibiltzeak ez duela batere onik egiten. Gure artean, normalean, laguntasun ona egoten da, baina txapelketa ordua iristen zenean nik konpañerismo falta ikusten nuen, inbidia ere askotan, sumatzen nuen lagunak aldatu egiten zirela eta konpetentzian sartzen zirela. Niri ez zidan onik egin».

Normalean musika dator lehenengo, eta gero sartzen dut letra.

Errimatzen saiatzen naiz, baina obligaziorik gabe».

«Bertsotan ikasten duzuna da

Halere bertso jardunak plazarako zaletasuna sortu zion, beldurra galdu zion jendaurrean agertzeari, eta agian horrek zabaldu zion musika talde batean kantatzen hasteko bidea. Taldea SKTsekuentzia deitzen da, eta Epelde da kantaria eta letragilea. Rapa gustatzen zaio, eta saiatzen dira rap egiten. CDa ere grabatua dute; ateratzea bakarrik falta da. Kantariak asko zor diola bertsolariari aitortzen du. «Bertsotan ikasten duzuna da jendaurrean lasai egoten, patxada zeureganatzen duzu, ihesi korrika ez alde egiten ikasten duzu, eta hori oso baliagarria izan zait gero taldean kantari aritzeko. Baina letrak sartzerakoan ez dut hainbeste jarraitzen bertsoaren egitura eta mekanismoa. Normalean musika dator lehenengo, eta gero sartzen dut letra. Errimatzen saiatzen naiz, baina obligaziorik gabe».

jendaurrean lasai egoten, patxada zeureganatzen duzu, ihesi korrika ez alde egiten ikasten duzu, eta hori oso baliagarria izan zait

Zarautzen gertatzen den musika taldeen loraketa ez daki zergatik den. Ez da, behintzat, lokal egokia daukatelako kontzertuetarako.

«Gaztetxerik ez dago, itxi zuten, eta gaztelekua ireki, baina horra joateko pausorik ez genuen egin, horrek ez du eraginik izan gazte gehienengan, kontzertuak eskaintzeko lokal egokirik ere ez daukagu. Ez da Getarian bezala, han Ketarri taberna dago kontzertuak eskaintzen dituena, gaztetxea dago, beste egitura batzuk dituzte.

Zarautzen ezer ez, baina halere talde pilo bat ari da lanean. Gure kontzertu gehienak tabernetan izaten dira».

gero taldean kantari aritzeko. Baina letrak sartzerakoan ez dut hainbeste jarraitzen bertsoaren egitura eta

Antoniano ikastetxeko esperientzia ere ari da finkatzen polikipoliki. Han euskara irakasten hasi eta hizkuntza maila kaxkarra

96 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

mekanismoa.

zuen ikasle talde bat egokitu zitzaion, baina rapa gustatzen zitzaiela ikusi eta bide hori erabiltzea pentsatu zuen, euskara beste modu batean ikas zezaten. «Bertsolaritzaz ez zekiten ezer, ezta Andoni Egaña bazenik ere, baina euren zaletasunetik abiatuta, euskara eta bertsoa lantzeko bide polita izan zitekeela pentsatu nuen, eta halaxe hasi ginen lanean».

Zeregin horretan Aitor Urbietak laguntzen dio. Iazko ikasturte amaieran egin zuten jende aurreko saio bat, eta aurten ikuskizun bat prestatzen ari dira. Ikastetxez ikastetxe itzuli bat egiteko asmoa dute emanaldi horrekin, eta break dance dantzatzen duten bi anaia zarauztar ere ariko dira horretan taldeko hamabi partaideek hip-hop kantatzen duten bitartean, prestatutako hitzekin batzuetan, eta bat-batean asmatutakoekin bestetan.

Iazko ikasturte amaieran egin zuten jende aurreko saio bat, eta aurten ikuskizun bat prestatzen ari dira.

Ikastetxez ikastetxe itzuli bat egiteko asmoa dute emanaldi horrekin, eta break dance dantzatzen duten bi anaia zarauztar ere ariko dira horretan taldeko hamabi partaideek hip-hop kantatzen duten bitartean, prestatutako hitzekin batzuetan, eta batbatean asmatutakoekin bestetan.

98 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 99

B57Bertsolariak eta musika: m u g a r i k b a o t e ?

anjellaanjellarrañaga rrañaga «KAPRITXO BAT BEZALA HASI ETA IA LANBIDE BIHURTU ZAIT TRIKITIA»

H

iltzen ari zen erromeriari berpiztualdi bat eman diote Anjel Larrañaga bertsolariak eta Epelde trikitilariak euren hiru diskoekin. Urtean 80 saiotik gora egiten dituzte. 60 urtetik gertu biak, hiru eta lau orduko erromeriak egiten dituzte zutik, eseri ere egin gabe. Harrigarria bada ere, bertsolaria dugu bikotean musikagile, doinu-sortzaile. Bolantean joaten da melodiak sortzen, eta grabagailu txiki batean jasotzen du

Etxean panderoa jotzen jarduten nuen, eta tokatu zitzaidan bertsotara joan eta Eleuterio Tapiarekin

inspirazioaren lana.

egokitzea, eta

Aspaldi panderoari helduta ikusten zaitugu. Bertsolaritza utzi egin al duzu?

Ez. Urtean hogei saiotik gora egiten ditut, baina gehienetan saio mistoak izaten dira: bertso saio bat, gero panderoa jo, soinujolearekin kantatu. Asko ibiltzen naiz festetan, bertso afaritan, sagardo eguna dela, eta halakoetan.

norbaitek hari esatea nik panderoa ederki jotzen nuela. Tapiak

Nola hasi zara trikitixaren martxan?

Beti eraman dut nik trikiti giroa barruan. Ni azkoitiarra naiz, eta han bada afizioa. Osabak, Laxao Mendizabalek soinua jotzen zuen, anaiak dultzaina. Nik beti bertsoari eman diot lehentasuna, eta orain ere berak gehiago tiratzen dit. Baina bertsolariak eta trikitilariak askotan tokatzen gara elkarrekin. Etxean panderoa jotzen jarduten nuen, eta tokatu zitzaidan bertsotara joan eta Eleuterio Tapiarekin egokitzea, eta norbaitek hari esatea nik panderoa ederki jotzen nuela. Tapiak esaten zidan ea zergatik ez nintzen panderista moduan hasten, gainera letrak egiteko nik neukan erraztasuna ezagututa…

Halere ez zinen berehalakoan hasi.

Ba honela gertatu zen. Semea, 11 urterekin edo, panderoa jotzen hasi zen. Nik letrak egiten nizkion eta hark kantatu, soinujolearekin. Haiek jaialdia non eta ni hara joaten nintzen ikustera, eta berriro sua piztu zitzaidan. Trikiti txapelketan finalista geratu zen gure seme Andoni Agurtzane Elustondorekin. Ezkerretegi jatetxeak, Azpeitian, jaialdi bat antolatu zuen finalista guztiekin, eta gure semeak motorretik erori eta klabikula edo lepauztaia hautsi zuen.

Agurtzanek, orduan, nik laguntzeko eskatu zidan. Ezetz esaten ez nintzen atrebitu, baina baietz ere ez nion esan oso bero. Animatu ninduten, bai trikitizaleek, bai etxekoek, eta bueno, egin nuen.

Giro ona sortu zen, eta neu ere jaialdi horretan eroso sentitu nintzen. Ematen du igualak direla bertsoa eta trikitia, eta ez da horrela: bertsolaritza serio-serio, isilik pentsatu beharreko lana da, eta trikitixa umore gehiago eskatzen duena, giroa sortzea.

Behin hasi eta gero, jarraitu egin zenuen.

Beste jaialdi batzuetan parte hartu nuen. Baina nik aspalditik banuen kapritxo bat. Hango eta hemengo gaiekin banituen bertsoak idatzita, eginez gero hor egoten dira eta gordeta. Haiek grabatu nahi nituen soinuarekin. Nik Narbaizari komentatzen nion ikusten nuen guztietan, zeren elkarrekin egokitzen ginenean bertsotan, gero afaritan beti kanturen bat edo kantatzen genuen,

102 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

esaten zidan ea Beti eraman dut nik trikiti giroa barruan.

Ni azkoitiarra naiz, eta han bada afizioa.

zergatik ez nintzen panderista moduan hasten, gainera letrak egiteko nik neukan

berak goitik eta nik behetik. Dozena bat kantu grabatu behar genituela esaten nion, baina hark ez zidan aurrerapenik ematen.

Bertsolari eguneko afari batean Imuntzo zen jotzen, eta komentatu nion bertso jarriak soinuarekin grabatzeko nere gogoa, eta bera konforme. Horrela bada, Imuntzo, Agurtzane, Narbaiza eta ni ginela grabatu genuen Arraten eta Loiolan. Jarri zituzten, eta jendeak pentsatu zuen hura disko bat zela, eta galdezka hasi zitzaizkidan ea gure diskoa non eros zitekeen, ederra zela eta eskuratu nahi zutela. Baina grabazio soil bat zen. Nik ikusten nuen jendea horrelako gauzak entzuteko gogoz zegoela. Baina garai hartan diskoa egitea kostu handia zen, lan asko eskatzen zuen, eta ez genuen egin. Utzi egin nuen, baina asmoa beti nuen buruan.

Eta?

Beste afari batean hantxe zeuden Epelde eta Iturbide, eta nik esan nien: «badaukat kapritxo bat eta ezin dut egin». Kontatu nien, eta Iturbidek merezi zuela horrek grabatzea, lan polita izan zitekeela.

Epelde, berriz, nahiko utzia zegoen soinua, ze horiek beti sueltoko piezekin ibili dira, eta horrek beherakada izugarria izan du, eta hark ezetz esan zuen. Baina azkenean konbentzitu genuen Epelde, eta bere ilobak ere asko lagundu zigun. Aitor Epeldek asko daki musika kontuan, eta azkenean, behintzat, grabatu genuen.

«ELKARREN ONDOAN» deitzen zen diskoa. «Kupela» kantuak berebiziko arrakasta izan zuen, kristoren propaganda egin zioten han eta hemen. Oraindik ere eskatzen digute. Nahiko ondo saldu zen, gainera.

Horrek bigarren diskorako bidea irekiko zizuen?

bertsoari eman diot

Disko etxetik eskatu ziguten bigarren bat egiteko. Elkar-en grabatu genuen. Pixka bat aldatzeagatik, lehenengoa bertso girokoa zen bezala, bigarren hau berbena girokoa egitea pentsatu genuen; rantxerak eta holakoak. Lehenbizikoan Joseba Tapia izan genuen laguntzaile, baina lan asko Epelde osaba-ilobek egin zuten, musikak moldatzen eta. Bigarren diskoarekin konturatu nintzen, «hemen zerbait sortu da». Kristoren pila saldu zen bigarrena, «PLAZATIK PLAZARA» izenekoa. Halaxe sortu zen dena. Afizioa beti izan, baina azkenean, erdi bromatan erdi serio egin genuen diskoa. Lehenengo kapritxoa zena azkenean ia-ia lanbide bihurtu zaigu.

lehentasuna, eta

Hirugarrena ere atera zenuten.

Osabak, Laxao Mendizabalek soinua

erraztasuna ezagututa…

jotzen zuen, anaiak

Halere ez zinen

dultzaina. Nik beti

berehalakoan hasi.

orain ere berak gehiago tiratzen dit.

Baina bertsolariak eta trikitilariak askotan tokatzen gara elkarrekin.

Bai, «AGUR» deitzen zen. Hori ere oso ondo saldu da. Hemen Iker Allur zarauztar gazte batek lagundu digu asko. Hori neure kapritxo bat zen, ze Aitor Epelde ezkondu egin zen Hernanira eta zailagoa genuen entsaiatzea. Iker Allur gaurko erako gazte bat da, baina lehengo erako musikarekin ere ondo moldatzen da, sortzaile ona da, eta soinujolea ere bai. Dudak daudenean hark piezak osatu egiten ditu. Grabatzen ere bera genuen gidari, berak esaten zuen nola bete kantuak, hemen bajua sartu, han dultzaina bat, bi ahots, gauza horiek. Jende askok esan digu orain arte egin dugun diskorik politena igual hirugarrengo hauxe dela. Allur zuzenean gutxi ibiltzen da gurekin. Berbena mundu horrekin pixka bat nekatuta dagoelako, beste asmo batzuk dauzka. Gehienetan Zaba-

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 103

le ekartzen dugu. Horrela, azken aldian lau lagun izaten gara erromerietan: bi soinu, bateria, eta ni panderoarekin eta kantari.

Zuen martxa ezin geldituzko bihurtu da.

Orain beste disko bat egiteko proposamena daukagu, eta aurtengo edo hurrengo urte hasierarako aterako dugula uste dut. Hor ari naiz letrak egin eta letrak egin; gero txarrak kendu, onak direnak gorde. Musikak ere bai, neuk egiten ditut, baina azkenean festarako musika tipo horrek zirkulo txikia dauka, beti gai beretsuen bueltan dabil. Orain, saiatzen naiz kolore pixka bat ematen.

Erromeriak bukatu zirelakoan geunden, baina itxura denez publikoa badago oraindik ere.

Erromeriak gehienbat bukatu dira, dantza aldetik behintzat. Dantzariak gure adinekoak dira denak. Orain, badauzkagu plaza batzuk oso onak. Izendatzeko moduko herri bat Amezketa da. Hor egiten da sagardo eguna, eta herri guztia plazara biltzen da kaxuelatxoak hartuta. Hor, lehenengo, bertso saioa egiten dugu, eta gero erromeria. Jendea hasi eta ez da geratzen jo eta ke dantzan, ez gara geratzen pieza batean jenderik gabe, hamar edo ehun dantzari, baina beti norbait. Ugarte ere leku ona da, Altzo, Iturriotz, San Pelaio Zarautzen, Aristerrazuâ&#x20AC;Ś Badira oraindik lekuak erromeria gorde dutenak.

Baina gazteak falta dantzan, ezta?

Amallotik deitu zidaten; oso auzo polita da. Bertso giroan hor jende asko ibiltzen da. Galdegin nien ea dantza girorik bazeukaten, eta ezetz, jendea eseriko zela aulkietan eta kontzertu moduan entzungo zutela. Hori ere balekoa da. Gazteak asko biltzen dira gure ingurura, baina entzule bezala. Asko jotzen dugu gazteen festetan.

Nondik datorkizu doinuak sortzeko erraztasuna?

Ez da erraza doinuak sortzea. Nola izango da ba erraza! Nik bolantean egiten ditut eguneko ordurik gehientsuenak. Bertsoak egiteko ere oso leku ona da. Ohea ere ez da leku txarra lan hauetarako, zentratzeko eta. Baina musika asunto horretan, neuk ere ez dakit nola esanâ&#x20AC;Ś Musika entzutea asko gustatzen zait. ÂŤKupelaÂť kantua akordatzen naiz, hori bost puntuko doinua da. Lehenbizi lau egin nituen, eta gustuko nuen, baina gero bosgarrena erantsi nion, laurekin zer edo zer falta zitzaiola ikusten nuen eta.

Orain, zaila izaten da doinua polita eta gustukoa egitea. Ez da beti etortzen.

Bertsolari eguneko afari batean Imuntzo zen jotzen, eta komentatu nion bertso jarriak soinuarekin grabatzeko nere gogoa, eta bera konforme. Horrela bada, Imuntzo, Agurtzane, Narbaiza eta ni ginela grabatu genuen Arraten eta Loiolan. Jarri zituzten, eta jendeak pentsatu zuen hura disko bat zela, eta galdezka hasi zitzaizkidan ea gure diskoa non eros zitekeen, ederra zela eta eskuratu nahi zutela.

Zer sistemari jarraitzen diozu?

Grabatu egiten ditut magnetofoian. Orduan politak iruditu bai, baina gero mordoa botatzen dut. Zinta bat betetzen dut, igual bi edo hiru gustukoak ateratzeko. Misterio bat da. Batzuetan denbora gutxian doinu politak egiten ditut, eta bestetan denbora pasatu eta ezer ez da etortzen. Doinua egitea zaila da, eta polita egitea zailagoa. Berdin samarrak ere asko daude; berehala hartzen diozu bati beste baten tankera. Ni asko asetzen nau musikak: kantak egitea, letrak, lagungarri onak dira bizitzeko.

104 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 105

106 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 107

B57Bertsolariak eta musika: m u g a r i k b a o t e ?

josuzajosuzabala bala «AMURIZARI ESKER ULERTU NUEN BERTSOLARITZAREN PODERIOA ZER DEN»

G

arai hartan Josu Zabala Gernikan bizi zen. Egun batean etxeko atea jo zuten, eta, ireki zuenean, sustoa hartu zuen benetan: «Anda dios, hau famosue da!», pentsatu zuen. Famoso hura Xabier Amuriza zen, eta herriz herri hiru urtetan eskaini zuen bertso jarrien ikuskizunean Josuk parte hartzea nahi zuen. Josu, orduan, Ertzainak taldea martxan jarri nahian zebilen. Horrela banatu zuen, denboraldi batez, bere bizitza bertsolaritza zaharraren eta rock berriaren artean.

Haren historia ezagutzen nuen, baina nik garai hartan ez nuen interes berezirik bertsolaritzari buruz.

Sustoa pasatu zitzaizunean, zer gertatu zen?

Komentatu zidan musikari bat nahi zuela hainbat emanaldi egiteko. Bigarren sentimendua izan zen ez ulertzea zergatik nahi zuen ni izatea musikari hori. Uste dut kasualitatea izan zela. Enteratu zen zerbait nitaz, eta orduko segur aski beste askorekin probatua zuen, eta erantzunik ez zuen jasoko, segur aski garai hartan lotsa dezente zegoelako jendearen aldetik. Ni, eszepzioa izanik, baiezkoa esan nion. Baina horrekin agertzen dudan meritu bakarra da lotsa falta, ezer gehiago ez.

Zuk ba al zenuen interesik bertsolaritzan?

Ez bereziki, ez nuen asko ezagutzen. Gasteizen hezitakoa nintzen, Mekoletan jaioa izan arren. Hainbat bertso tradizional eta historiko banekizkien, aitak kantatutako hainbat bertso, baina bertsolaririk ez nuen ezagutzen. Amuriza nor zen banekien, baina gehiago zen kontu politikoengatik, alegia apaiza zela, Zamorako kartzelako kontuak. Haren historia ezagutzen nuen, baina nik garai hartan ez nuen interes berezirik bertsolaritzari buruz. Garai hartan rockean pentsatzen ari nintzen. Beste bat izan balitz agian ez nion baiezkorik emango, baina Amurizari baiezkoa eman nion.

Garai hartan rockean pentsatzen ari Ez bereziki, ez nuen asko ezagutzen.

Gasteizen hezitakoa nintzen, Mekoletan jaioa izan arren.

Hainbat bertso tradizional eta historiko banekizkien,

Eta ez al zinen damutu?

Ez. Hark proposatutako ildotik hasi ginen eta eduki genituen publikoaren aurreko lehenengo esperientziak. Ikaragarri interesantea iruditu zitzaidan hark egiten zuen guztia. Ez zitzaidan hain interesantea iruditzen nik egiten nuena, edo musikariek egiten genuena. Amurizarentzat gu ginen dekoratua, atrezzo moduko zerbait, hainbat tarte eta deskantsu emateko aukera. Bertsotan bakarrik egitea txuri-beltzean egitea izango zen, eta musika txertatzea kolorea jartzea. Baina garrantzia zeukana haren lana zen.

nintzen. Beste bat izan balitz agian ez nion baiezkorik emango, baina Amurizari baiezkoa eman nion.

oroitzapen handiena hori da. Niretzat inportanteena zen Amurizak egiten zuen lana eta sortzen zuen erantzuna.

Zer tamainatakoa zen, bada, erantzun hori?

Hark benetan lortzen zuen bertsolaritzaren bat-batekotasuna, gertutasuna eta pertsonalizazioa; bertso pertsonalizatuak ziren, herriari eginak eta herri hartako jendeari eginak. Disko bat ere atera zuen IZrekin, baina ez dut uste asko funtzionatu zuenik.

Hor agertzen zen bertsolari handi bat bertsoaren moldeak apurtu nahian zebilena, eta nik uste dut dezente apurtu zituela. Oso bide aberatsa izan zen hura; oso ongi aprobetxatu zituen bertsolaritzaren dohainak. Ni beti geratzen nintzen harrituta agerlekuaren eta publikoaren arteko loturarekin. Nola hain inprebisiblea zen, edozein momentutan eztanda egiten ahal zuen. Amuriza zen ‘maestro de ceremonias’ bat jendearen erresorteak manejatzen zituena eta erabiltzen zituena malabarista baten moduan.

Hainbeste?

Ba bai. Oraintxe denok negar egitera, eta negar eginaraziko zien.

Oraintxe denak barre egitera, eta barre eginaraziko zien. Audientziaren kontrol bat zen oso gutxitan ikusi dudana. Amurizari esker ulertu nuen bertsolaritzaren poderioa noraino hel zitekeen.

Han ustez ikasitako gauza batzuk saiatu nintzen gero Igor Elortza eta Unai Iturriagarekin gauzatzen, baina emaitza desiguala izan zen. Oso bide polita izan zen, nahiz eta igual ez iritsi nahi genuen lekuraino. Bertsolaritzak dauzkan dohainak ikaragarriak dira. Mugak daude hizkuntza aldetik, eta gero hainbat estruktura primitibo apurtzea ere ez da erraza, betiko eskemetan funtzionatzen dute, eta horietatik alde egiteko gaitasun eskasa dago, botere horiek beste arlo batzuetara aplikatzeko gaitasun gutxi dago.

Zorte bat da euskalduna izatea jende honen lana estimatzeko eta ulertzeko. Pena da munduak behar beste ezin gozatu ahal izatea estetikoki eta estilistikoki hor dagoen indarra.

aitak kantatutako Horiez gainera, kolaborazio gehiago izan al duzu bertsolariekin?

hainbat bertso, baina bertsolaririk ez nuen

Tarteka izan ditut. Jon Sarasuarekin inoiz behin egin genuen bertso trama bat, tartean Andoni Egaña, Benardo Atxaga eta abar zirela. Halako gauza solteak dezente egin ditut. Mikel Urdangarinekin harreman gehiago izan dut kantari gisa hasi zenean.

ezagutzen. Amuriza nor zen banekien,

Zer zen gauzarik nabarmenena?

Hura herrietara joaten zen, kazetaritza antzeko lana egiten zuen, hau da, gaiak jaso, horiek moldatu… Nik ikusten nuena zen jendearen erantzuna. Esperientzia asko eduki ditut publikoarekin gauza ezberdinetan, eta segur aski gutxi izan dira hain aberatsak.

Publikoaren eta agerlekuaren arteko lotura oso berezia zen. Amurizak idatzita eramaten zituen bertsoak, eta publikoaren erreakzioa ikaragarria izaten zen. Dezente flipatu nuen. Badakizue Amuriza bertsolari handia dela, baina pertsona bezala handiagoa dela esango nuke, eta aukera izan nuen bera ezagutzeko. Nire

110 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

baina gehiago zen kontu politikoengatik, alegia apaiza zela, Zamorako kartzelako kontuak.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 111

Oraintxe denok negar egitera, eta negar eginaraziko zien.

Oraintxe denak barre egitera, eta barre eginaraziko zien.

Audientziaren kontrol bat zen oso gutxitan ikusi dudana.

Amurizari esker ulertu nuen bertsolaritzaren poderioa noraino hel zitekeen. Han ustez ikasitako gauza batzuk saiatu nintzen gero Igor Elortza eta Unai Iturriagarekin gauzatzen, baina emaitza desiguala izan zen.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 113

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

unaiituunaiiturriaga rriaga «TOKATU ZAIT DOINU BAT EKARRI ETA ZER ESAN EZ ASMATZEA»

M

usika munduko jende askorekin dauka harremana Unai Iturriagak. Oso gustukoa du, gainera, mundu hori. Saxoa jotzen du apur bat. Berak bertsoak edo poemak idazteko zaletasunik ez duenez, ez du materialik edukitzen almazenean. Pasatzen dizkioten doinuekin saiatzen da, beraz, letrak idazten. Eta gehienetan asmatu egiten du.

Beste batzuk parakaidista lanak izaten dira. Ariketa polita da musika horrek zer sujeritzen

Letrak egitea enkargu moduan hartzen al duzu?

dizun antzematea,

Bai, beti eskatutako gauzak izaten dira, normalean amistadea duzulako musika munduko jendearekin. Nire kasuan, behintzat, ehuneko ehunean eskatutako lanak izan dira. Nik beti gustura egin ditut.

Errazagoa da, betiere, zuri gustatzen zaizun talde bat edo musikari bat baldin bada.Dena dela, nik hainbeste letra ere ez dut egin. Mikel Urdangarinentzat gauza pare bat… Kantu bat, gainera, Mikelek egina zeukan, Bingen Mendizabalek moldatua, baina lehenengo estrenoa neuk eman nion, eurak baino lehenago kantatu bainuen Hitzetik Hortzerako grabazio batean. Gero eurak grabatu zuten diskoan.

baita zure gustuko musika ez bada ere, edo zure barrutik irteten den tematika bat ez bada ere.

Urdangarin bera bertsolaria izanda, nola eskatu zizun zuri?

Haren hirugarren diskoan izan zen. Nik uste dut hori dela kanpoko jendearen letra gehien sartu duen diskoa: nire bi letra zeuden, Gerardo Markuletaren bat, Jon Maiarenak… Neuk ere esan nion, «zuk zeure letrak egin beharko zenituzke, lehen ere egiten zenituen eta». Baina, beno, Mikelen bertso karrera ez da oso luzea izan…

Intuitu egin behar Urdangarinekin ni gustura sentitzen

Egin al dituzun beste lan batzuk?

PILT taldearentzat, ENE BADA hemengo talde batentzat, HEMEN EZTEN-ekoentzat, Jexux Mari Lopetegirentzat… Trikiti mundutik ez zait etorri eskaerarik, eta bertsolari mundu klasikotik ere ez dut konbokatoria gaitasun handirik eduki. Ibilaldirako aurtengo kantua egin dut, Gestoren alde ere bai, Senideakentzat…

naiz egiten duen

Izan al duzu hit bihurtu den kanturik?

gertukoa dut,

Ez, arrakasta ikaragarria izan duenik ez. Nik uste nire letrarik txukunenak Urdangarinentzat egindakoak izan direla.

gustatzen zait

Bereizten al duzu kantuaren eta bertsoaren artean?

horren musika.

Nik normalean kantuak egin ditut: musika entzun eta hor letra sartu behar izan dut. Melodiak berak informazio handia ematen du. Bestela zeuk idatzita zerbait eduki behar duzu, gero kantariren batek musika jarriko diona, eta nik, egia esan, horretarako ez dut bokazio handirik. Kantariek, normalean, grabazioak ‘zingles’ean ematen dizkizute, eurak tarareatutako fonemekin, ezer esan nahi ez duten hotsekin. Niri hori entzutea gustatzen zait, zeren hor intentzio bat sumatzen da, sonoritatea, eta batzuetan antzeman egiten da zer hitz dagoen zarata horren atzean.

lanarekin, ezagutzen dut,

duzu edo, gutxienez, saiatu horiek nahi

kin ere batzuetan bestetan baino gusturago geratzen zara. Urdangarinekin ni gustura sentitzen naiz egiten duen lanarekin, ezagutzen dut, gertukoa dut, gustatzen zait horren musika. PILTekoei egindakoekin ere gustura geratu nintzen, gustuko musika dut haiena ere. Beste batzuk parakaidista lanak izaten dira. Ariketa polita da musika horrek zer sujeritzen dizun antzematea, baita zure gustuko musika ez bada ere, edo zure barrutik irteten den tematika bat ez bada ere. Intuitu egin behar duzu edo, gutxienez, saiatu horiek nahi dutena ulertzen…Agian ez da zeuk kontsumituko zenukeen musika mota.

Aurtengo Ibilaldia Durangon da, zu ibilitako ikastolak antolatua.

Hori da adibide bat gustukoa. Lagun batek egin du musika, sentimentalki lotura handia dut aurtengo Ibilaldiarekin. Dena dela, bertsolariok askotan egiten dugu lan hori, hots, letrak jarri, eta ez dugu txarto hartzen. Ni pozten naiz, behintzat. Tokatu zait hemen Durangoko taldeei letrak egitea, eta nik, ahal dudan neurrian, esku bat botatzen diot jendeari. Eta behin baino gehiagotan beharbada izango da grabatuko ez den kantu bat, ezaguna egingo ez den kantu bat. Baina harremanari eusteko modu bat da. Niri, batez ere, horretarako jendeak zu aukeran ikustea eta lasai eskatzea gustatzen zait. Orain, tokatu izan zait doinu bat ekarri eta ez jakitea zer esan, eta ez dut egin izan. Zugandik ezer ateratzen ez denean, batzuetan hartu behar duzu bertsolarien jarrera jaialdietan: gai bat hartu eta kantatu gai horri. Gogoan daukat kantu bat egin gabe utzi nuena; zeozertxu esan behar dizu melodia batek, eta tokatu zait ezer ez bururatzea.

dutena ulertzen…Agian ez da zeuk kontsumituko zenukeen musika mota.

PILTekoei egindakoekin ere gustura geratu nintzen, gustuko musika dut haiena

Egañak zioen lan hauek ez direla oso asegarriak. Hala dela uste al duzu?

Zuk zer nahi duzun da hori. Batzuk asegarriagoak dira, emaitze-

116 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

ere.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 117

B ERTSOLARI liburuak BERTSOLARI LIBURUEN BILDUMA OSOA AZAL GOGORRAREK I N

118 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Enaz banaz

XABIER AMURIZA

Jon Loategi, bertsozko mezularia

XABIER AMURIZA

JON LOPATEGI

Hirugarren liburukitik aurrera azal gogorrarekin argitaratzen hasi ginen BERTSOLARI LIBURUAK bilduma. Gure irakurleen artean diseinu berriak izan duen harrera ona kontuan izanik, aurrekoak ere azal modu honetara pasatu ditugu, eta, orain, bilduma osoa aurki dezake betsozaleak eskurako hain formatu atsegin eta erosoarekin.

Agur sagar beltzeran

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

igoreloigorelortza rtza «BERTSOLARIOK OSO OHITUTA GAUDE DOINU BATEAN BERBAK SARTZEN»

E

ra guztietako lanak egin ditu Igor Elortzak: batzuetan musika emanda baina gaia ez, bestetan musika eman gabe baina gaia bai, eta beste gabe bilerak egin ditu kantariekin elkarrekin bat etortzeko. Eta gertatu izan zaio doinu bat eman eta doinu horrek ezer berezirik ez esatea. Orduan bertsolari ofizioari heldu dio eta marka txiki bat lortu du: ez du inoiz kantu bat egin gabe utzi.

Zazpi eskale taldearekin hartu zuen esperientziak ere balioko zion horretarako.

Garik esan egin zidan zer gai nahi zuen, berak espiral moduko bat ikusten zuela, mundua, gero Euskal

Norentzat egin duzu lan letragile gisa?

Herria eta barrurago

Garirentzat letra bat egin dut, Gozategirentzat, PILT taldearentzat pare bat, 1999an Elorrioko Ibilaldirako disko bat egin zen eskualdeko taldeekin eta kolaboratu nuen, ETA ZER taldearentzat, 13. Korrikarako, Mikel Urdangarinentzatâ&#x20AC;Ś askoz gehiago ez dut egin. Trikitilarientzat bat ere ezâ&#x20AC;Ś, ez naiz gogoratzen, diskoan grabatzeko ez behintzat.

norbanakoa edo indibiduoa, baina ez zidan eman ez

Eta zer moduz sentitu zara?

metrikarik ez

Lan diferenteak egin ditut. Bi gauza desberdin dira musika eman eta egitea, eta musikarik gabe letra egitea. Batzuetan musika ematen dizute eta gaia ere bai, edo musikarik ez dizute ematen eta gaia bai.

Nik denetik probatu dut. Garik esan egin zidan zer gai nahi zuen, berak espiral moduko bat ikusten zuela, mundua, gero Euskal Herria eta barrurago norbanakoa edo indibiduoa, baina ez zidan eman ez metrikarik ez neurririk. Rafa PILTekoak bota zigun -Unai eta biok ginen han-, diskoaren gaineko ideia kontzeptual bat, musika batzuk eman zizkigun, eta hortik aurrera geure esku utzi zuen lana.

Zuk zer nahiago izaten duzu?

Ba, ez dakitâ&#x20AC;Ś, momentuaren arabera. Egia da, doinu bat ematen dizutenean, eta doinu horrek ezer berezirik esaten ez dizunean zail dela moldatzea. Osterantzean, gu, bertsolariok, oso ohituta gaude doinu batean berbak sartzen.

ez egiteak, eta beste gabe handik edo hemendik aurrera jotzen duzu. Ez zait inoiz gertatu egin gabe uztea, baina batzuetan sufrimendutxo bat bihur liteke hainbat eskakizun, are gehiago harreman pertsonala baldin baduzu eskatu dizunarekin.

neurririk. Rafa PILTekoak bota zigun -Unai eta biok ginen han-, diskoaren Lan diferenteak egin ditut. Bi gauza desberdin dira musika

Sonatua izan zen 13. Korrikako kantu hura, zure letra zuena eta Mikel Laboak eta Ruper Ordorikak kantatu zutena.

eman eta egitea, eta

Korrikakoek nahi zuten nik letrak egitea eta Bingen Mendizabalek musika, hasiera-hasieratik. Bingenekin hitz egin nuen eta lehenbizi letra egiteko esan zidan hark. Korrikakoekin egon nintzen eta haiek leiv-motiv bat eman zidaten, eta handik aurrera dena nik egin nuen. Bingenek garbi zuen Mikel Laboa eta Ruper nahi zituela kantari. Gero, Korrikaren lema hartuta letra egin nuen eta gustura geratu nintzen. Hor egoten da libertate bat handiagoa edo, bestela, libertate kondizionala, eta kondizionala izan liteke tematikoki zein metrika aldetik. Libertate osoa ematen badizute, baina zuk ez baduzu garbi hasieratik nondik jo, libertate hori bihur liteke kartzela inkondizionala. Baina niri beti jende ezagunak deitu dit. Inoiz ez zait gertatu ezezagun batek deitzea.

musikarik gabe letra egitea. Batzuetan

gaineko ideia kontzeptual bat, musika batzuk eman zizkigun, eta hortik aurrera geure esku utzi zuen lana.

musika ematen dizute eta gaia ere bai, edo musikarik ez dizute ematen eta gaia bai.

Nik denetik probatu

Egin gabe utzi al duzu lanik?

Behin baiezkoa emanez gero min handia egiten dit berba eman eta

122 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

dut.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 123

124 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 125

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

hiru eskale

Z

azpi eskale ziren, baina auskalo besteak non galdu diren. Guk hiru aurkitu ditugu, eta bazkaltzera gonbidatu ditugu, eskale txiroekin egin behar den moduan.

Apetitu onarekin jan eta neurri antzean edan dute Igor Elortzak, Unai Iturriagak eta Josu Zabalak.

«ZAZPI ESKALE» izenpean bi ikuskizun prestatu zituzten, «BERTSO BERRIAK POBREZIARI JARRIAK» eta «BARRENKALEKO BLUESA», gero disko bihurtuko zirenak. Hirurogeiren bat emanaldi egitera iritsi ziren. Esperientzia horri buruz hitz egin dugu.

Unai: Josu Egiraunen ideia etorri zenean nik imajinatu nuen Josu Zabala etorriko zela akordeoiarekin gu akonpainatzera.

Noiz ezagutu zenuten elkar?

Ertzainak taldearen kontzertuetatik ezagutzen genuen Josu.

Kantatu ere egin genuen behin baino gehiagotan kontzertuen hasieran. JOSU: Handik ikusiz gero eskatzen genien igotzeko eta kantatzeko. Beti eduki dugu roilotxo hori aspalditik. Eta kantatu egiten zuten, guk baino hobeto askotan. UNAI: Hor bazen pertsona bat detonantea izan zena, Josu Egireun alegia. Hura Basauriko Trintxera kultur elkartean sartuta zegoen eta pobreziari buruzko bilera batzuk antolatu zituzten, eta eskatu zigun bertso batzuk prestatzeko, Josuk musikatzekotan. Haren buruan egun baterako ideia sinple bat zegoen. Hor Josuren burua izan zen dena lotu zuena eta dena planeatu zuena. JOSU: Jardunaldien bukaera moduko espektakulu bat nahi zuten. Pertsona horrek beti edukitzen du bertsolaritzaren erabilera soziala bultzatzeko asmoa. Garai hartan, gazte hauek, Unai eta Igor, gerra eman guran zetozen. 1994a zela uste dut. Ideia gustatu zitzaidan, planteamendua zelanbait berria zen, eta nik laster irudikatu nuen horrek zeukan potentzialitatea. Gai konkretu baten inguruan monografiko bat egiteak permititzen zuen garapen berezi bat, bai musikan, bai bertsotan, bai espektakulu gisa ere. Niretzat zorte handia izan zen bertsolari hauek bezalako elementuekin kointziditzea halako lan batean.

Hauek zabalik zeuden esperimentuetarako. IGOR: Nik hemeretzi urte nituen, eta mundu berri bat deskubritzen ari ginen. Bertso munduaz aparte musikazaleak ginen, aukera ona zen norberak idatzitako bertsoak musiko batek musikatzeko eta talde batekin kantatzeko. Niri ilusioa egin zidan. Josuk esperientzia zeukan espektakuluaren munduan; gu ikasten ari ginen. UNAI: Josu Egiraunen ideia etorri zenean nik imajinatu nuen Josu Zabala etorriko zela akordeoiarekin gu akonpainatzera. Gogoan dut Mekoletan geratu ginela Josu Zabalarekin, eta dagoeneko bazeuzkan gauza batzuk prestatuta eta talde bat osatzeko asmoa zeukan. Guretzat luxu handia zen: Ertzainak-eko txerifa ari zen talde bat antolatzen guk kantatzeko. Lehen egunetik ikusi nuen hura ez zela egun baterako bakarrik. Garbi ikusi nuen Josuk egun gehiagotan «erabili nahi gintuela».

UNAI:

Gogoan dut Mekoletan geratu ginela Josu Igor: Nik hemeretzi urte nituen, eta mundu berri bat deskubritzen ari ginen. Bertso munduaz aparte musikazaleak ginen, aukera ona zen norberak idatzitako bertsoak musiko batek

dagoeneko bazeuzkan gauza batzuk prestatuta eta talde bat osatzeko asmoa zeukan. Guretzat luxu handia zen: Ertzainak-eko txerifa ari zen talde bat

Doinuak berriak al ziren?

JOSU: Saiatu ginen emanaldi bakoitzean doinu zaharren bat sartzen historiarekin konexioa sortzeko. Eta saiatzen ginen kanpotik ekarritako bertsioren bat egiten. Beste guztia doinu berriekin osatu genuen. UNAI: Lehen diskoan, esate baterako, swing bat zegoen, popo kantu bat, bertsio bi, rockanrol bat, rapa… JOSU: Niretzat erronka zen bertsoak kolokatzea ahalik eta estilo gehienetan.

Laborategi bat zen esperimentuak egiteko. Nola ateratzen diren ikusita ikasten duzu. UNAI: Eta laborategi horretako kobayak gu izan ginen lehen diskoan, eta bigarren diskoan perkusionista izan zen. JOSU: Zerbait berri egin nahi genuen, batez ere ez aspertzeko.

Bigarren lana landuagoa zen argumentuaren aldetik.

Nola definituko zenituzte zuen bertso sortak? Kantu ala bertso, zer ziren?

Josuk esperientzia

Mugan ibili ginen. JOSU: Muga horrekin jolasten ibili ginen, oraintxe alde batean, oraintxe bestean, eta nik uste dut gure arrakasta hori lortzea zela, nahasketa hori ondo egitea, bertsoa traszenditzea, eta musika ere bai. Nire pena handienetarikoa da ez ditudala gaur egun entzuten nire doinu horiek bertsolarien ahotan. Ez dira pasatu horien errepertoriora. Gerora begira, nire marka uztekotan, horretxek izan behar zuen, eta alde horretatik, esan behar dut, frakaso hutsa izan dela.

zeukan

Ba al da alderik kantari onak eta onak ez direnen artean?

musikatzeko eta talde batekin kantatzeko. Niri ilusioa egin zidan.

Poliki-poliki taldea osatu zenuten.

JOSU: Hasieran sei eskale ginen, Otxandio inguruan zeuden ele-

espektakuluaren

mentuak, Antxon Illarragoiti, Ritxar, Legutioko mutil bat, Jabi; horiek bere kabuz rock talde bat ari ziren montatzen, baina gurea kontatu genienean haiek gure proiektuaren alde jarri ziren. Hasi-

munduan; gu ikasten

128 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Zabalarekin, eta

eran lan gehiena bertsolariek egin zuten. UNAI: Musika Josurena zen, taldekoek ejekuzioa egiten zuten, eta guk kantatu. IGOR: Gero beste batzuk etorri ziren -aldaketak egon ziren-, esate baterako: Anjel Lopez Leon, Txubio Fernandez, Aitor Astigarraga, Naiara…

UNAI: Bi fase-edo izan genituen. Bata diskoa atera aurrekoa: taldea antolatzea. Eten bat egon zen, eta berriro hasi ginen AEKrekin Korrikan egin genituen emanaldi batzuetarako. Hor taldea aldatu zen. Lehen emanaldirako maketa bat egin genuen, gero beste maketa bat AEKkoei bidaltzeko, eta gero etorri zen lehen diskoko eskaintza. IGOR: Soldaduskara joan beharrik ez genuenez, maketak izan ziren Josuk guri jarri zizkigun probak. Lan prozesua zen hirurok bildu eta gaiak hartzea, nondik nora heldu behar genion gaiari jakitea, kantak prestatzen hastea, eta letrak banatu egiten genituen bion artean. JOSU: Ez zen kanta bakarrik, hari kontua ere hor zegoen, haria aurkitu nahi genion emanaldiari. Ez genuen monografiko baten inguruan kanta sorta bat erakutsi nahi. IGOR: Nik uste disko baino gehiago ikuskizun zirela. UNAI: Planteamendua gehiago zen antzerki obra batena. Beti genuen hasiera eta amaiera, gidoi batekin lotua. Gaiarekin lotura zuten bertso zaharrak ere sartzen genituen. Tarte bat inprobisatzeko zen. Gero gaia lantzen genuen: pobrezia, emigrazioa, aberatsak.

ari ginen.

antolatzen guk kantatzeko.

IGOR:

UNAI: Horrek badu azalpen bat, askotan pasatu dena kantuekin, eta da: instrumentu barik kantatzeko oso kantu zailak badaude, eta, jakina, kantaria bazara, ongi, eta, bestela, gaizki moldatuko zara. JOSU: Bai zera. Badira kasu batzuk nabarmenak non erritmoak zailak diren bertsoetarako. Baina horrez aparte, uste dut, nire doinuekin gertatu dena dela jendeak ez dituela bertsotarako

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 129

asmoarekin entzun. IGOR: Gaur egun bertsolariok inprobisatzeko dugun sare musikalaren arazoa ere bada, zeren berez musika barneratua edukiz gero egin bailiteke bertsotan, baina zenbat bertso doinu da zortzikotik ateratzen direnak? Zu bertsotan bazabiltza kantuari begira egotea zaila da, kantuan ez duzu pentsatu behar, bestela ere nahiko lan bada-eta bertsoa kantatzea. UNAI: Amurizak esaten zuen guretzat doinua bizikleta dela, bitarteko bat haren gainean bertsoaren bukaeraraino joateko. Kantua ere defenditu egin behar da bertsotan, eta gero inprobisatu; bi ariketa horien artean ondo ibiltzeko aukera eduki behar du bertsolariak. IGOR: Zuk bi edo hiru bertso kantatu behar dituzun lekuan, askotan etxetik pentsatuta daramazu bertsoa, baina buruz ari zarenean duda momentu bat sartzen bazaizu, izorratu zara: ez zara gauza ez akordatzeko, ez inprobisatzeko. Musikarekin antzeko zerbait gertatzen da. JOSU: Ni beti saiatu naiz gure kantuak banan-banan egokitzen, nik ez ditut egiten kantuak txorizoen moduan, bakoitzari bere ukitu propioa eman nahi diot. Garbi dago bertsolariek berez daukatela kristoren inertzia bat, eta beti izango dira oso eroso erabiltzen dituzten doinuetan. IGOR: Alda liteke inertzia hori, baina guk daukagun helduleku bakarra, gauza seguru bakarra

Josu: Hasieran sei

bertsotan hasterakoan, doinua da.

eskale ginen,

Bertsozaleek harrera ona egin al zizueten?

bertso munduak ez

Josuren insatisfakzioarekin lotuta, nik ere badaukat bat.

Ondo pasatu genuen «Zazpi eskale» delakoarekin. Nahiko giro erdalduna geneukan, baina hori aberasgarri gertatu zen guretzat.

Nire pena: bertso munduak ez zuen oso serio hartu. Geu ere agian kalabera moduan beharbada famosoago ginen, eta nik uste dut errespetu gehiago eta jarraitzaile gehiago izan genuela musikaren munduan bertsolarien artean baino. IGOR: Nik ez daukat frustraziorik, felizianoena neuk jarraitzen dut izaten. UNAI: Gu bastante ibili ginen periferian, Araban, Nafarroan, Iparraldean… Eta ostera, gogoan dut Tolosan egin genuen emanaldi bat non jendea plantxatuta geratu zen aulkietan Iparragirre aretoan. Hara joan ziren buruzuri eta kalbo jendeak flipatu zuen ederki. JOSU: Pena bat izan zen. Nik pentsatzen nuen eragin handiagoa izango genuela bertsoaren munduan, baina bertsozale naturalenek ez zuten ondo hartu, ez zuten ondo ulertu. UNAI: Ni gogoratzen naiz… Izan ginen La Puebla de Labarkan, Iruñean, Tuteran, eta han funtzionatu zuen. JOSU: Orain ni hasiko naiz hemen galderak egiten. Beste bertsolariek zer esan zizueten? UNAI: Ezer gutxi esan zuten. IGOR: Gu periferiako bertsozaleen artean hobeto mugitzen ginen. Garai hartan distantzia dezente zegoen, adibidez, Lizarrako bertsozaleen eta Gipuzkoakoen artean. Bertsozale heterodoxoenek segitzen gintuzten, eta hurrengo belaunaldiko gazteek ere bai. Bertsotan dabiltzanek komentatu izan digute ea ez dugun disko gehiago atera behar. Gu baino bertsolari zaharragorik ez dut uste emanaldi bakar batean ere inoiz izan zenik.

JOSU: Hori niretzat harrigarria izan zen. Predikatzera joan ginen inork entzun nahi ez zuen leku batera. UNAI: Gero disko batean agertu zelako edo, nik uste dut, bertso bilduma bezala baino gehiago produktu musikal bezala aintzat hartu zela, eta niri horrek lotsa handia ematen dit, badakit-eta nola kantatzen dudan.

zuen oso serio hartu.

Harrituta ere utzi omen zenuten bertsozale bat baino gehiago.

UNAI:

Otxandio inguruan zeuden elementuak, Antxon Illarragoiti, Ritxar, Legutioko mutil bat, Jabi; horiek bere kabuz rock talde bat ari ziren montatzen, baina gurea kontatu genienean haiek gure proiektuaren alde jarri ziren. Hasieran lan gehiena bertsolariek egin zuten.

Unai: Josuren insatisfakzioarekin lotuta, nik ere badaukat bat. Ondo pasatu genuen «Zazpi eskale» delakoarekin. Nahiko giro erdalduna geneukan, baina hori aberasgarri gertatu zen guretzat. Nire pena:

Geu ere agian kalabera moduan beharbada famosoago ginen, eta nik uste dut errespetu gehiago eta jarraitzaile gehiago izan genuela musikaren munduan bertsolarien artean

IGOR: Gauzarik politena beti izaten zen, niretzat, furgonetako biajea. Baina esan behar da, baita ere, bertsozale tradizionalak zeuden lekura hurbiltzen ginenean, furgonetatik talde osoa jaisten zenean izaten zela elefante bat katxarreria batean sartzea modukoa. Aho zabalik ere utzi genuen jendea batzuetan. Gure kalabera fama handitzeko balio izan zuen. UNAI: Gainera, bigarren emanaldian teknologia punta sartu zen, diapositiba pantaila, minidiskoak, eta hori dela eta pantaila atzera joan behar izaten genuen botoia sakatzera -narrazioa grabatuta baitzegoen-, arropaz aldatzera… JOSU: Nire zortea hori izan zen, alegia, bi pertsonajillo hauek roilo horiekin jolasteko bertsotan egiteko kapazitateagaz harrapatzea. Zentzurik ez zeukana zen ildo tradizionaleko espektakulu bat sortzea. Agian horrela hasi behar genuen, eta behin bertsozaleen errespetua lortutakoan orduantxe hasi esperimentatzen. Baina gu ausartu egin ginen, directamente, esperimentazioa probatzen eta egiten. Gauza horrela joan zen. Exijentea izan nintzen bi hauekin, badakit, baina erronkak horrela izan behar du.

baino.

130 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 131

Igor: Gauzarik politena beti izaten zen, niretzat, furgonetako biajea.

Baina esan behar da, baita ere, bertsozale tradizionalak zeuden lekura hurbiltzen ginenean, furgonetatik talde osoa jaisten zenean izaten zela elefante bat katxarreria batean sartzea modukoa.

Aho zabalik ere utzi genuen jendea batzuetan. Gure kalabera fama handitzeko balio izan zuen.

132 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 133

B57Bertsolariak eta musika: m u g a r i k b a o t e ?

aitorsaaitorsarriegi rriegi «PUNTUTAN KALTERAKO IZATEN DA MUSIKA JAKITEA»

B

easainen jaioa orain dela 28 urte, gaur egun La Puebla de Labarkan ari da irakaskuntzan.Batera samar hasi zen biolina ikasten eta bertsoak kantatzen, bederatzi urte inguru zituela. Armonia ere ikasi zuen gerora. Predestinatua zegoen, nonbait: arreba zaharrenak flauta trabesera ikasi zuen, eta arreba gazteagoak txeloa eta saxoa. Halere, ez du uste biolina aplikatzeko oso erraza denik bertso mundura, eta musika ere hor nonbait. Doinuak ikasteko erraztasuna ematen omen du, baina punttuan, batez ere, kalterako izaten omen da, afinatu nahian zeure ahalmenetik kanpo kantatzen hasten baitzara. Misterioak.

Biolinak berak behar du lagungarri bat, solista baita; talde baten barruan ondo geratzen da,

Goierriko bertso eskolan hasi zen Aitor bertso mundua ezagutzen, baina biolinarena gurasoen insistentzia izan omen zen. «Txikitatik neure gain hartuta neukan musika tresnaren bat aukeratu beharko nuela adina iristean, eta biolina aukeratu nuen. Seigarren mailaraino ikasi nuen. Gaur egun gitarra elektrikoa ere jotzen dut pixka bat. Biolinak ez du gehiegi balio bertsoari laguntzeko. Biolinak berak behar du lagungarri bat, solista baita; talde baten barruan ondo geratzen da, baina bertsolariak ahots hutsez kantatzen du, eta harekin batera biolinaren soinu fina ez da oso egokia».

Dena dela, Aitorrek egin ditu emanaldi batzuk bertsolariekin batean. Idiazabalen, Goierriko bertso eskolaren 18. urteurrenean, Bertso Egun batean Jon Maia eta Igor Elortzarekin batera mahairik mahai ibili zen biolina astintzen; Urrestillako Bertsolari Gazteen bileretan ere jo zuen. Beasaindarraren azken agerraldia Bertsozale Elkartearen batzar nagusian izan da, Zumaian, lehendakari berria aukeratu duten horretan. Hiru bertso sorta ziren Lazkanoren omenez kantatzekoak, eta han aritu zen Aitor duo egin nahian. Bertsolarietako batek galdu egin omen zuen tonua eta horrenbestez komeriak izan zituen Aitorrek. «Gainera, gertatzen da, era akademikoan ikasi nuela biolina jotzen, dena musika klasikoaren bidetik, eta hori ere ez da oso bide egokia gauza hauek egiteko. Aspaldi honetan gutxi jotzen dut».

ka jakitea kalterako ez ote den bertsotan. Puntuan, batez ere, gertatzen da nahi duzula besteen tonu berean erantzun, eta horrek askotan, neskekin kantatzen ari zarenean, tesituratik kanpo ateratzen zaitu, eta bertsoa desluzitu egiten du. Azkenaldian erabaki dut neure tonuan kantatzea, ondo akoplatu bestearekin edo ez. Horretan ikasi beharko dut orain, zeren musika baldin badakizu, nahi gabe bestearen tonuan sartzera bultzatzen zaitu belarriak».

baina bertsolariak ahots hutsez kantatzen du, eta harekin batera biolinaren soinu «Txikitatik neure gain hartuta neukan

fina ez da oso egokia».

musika tresnaren bat aukeratu beharko nuela adina iristean, eta biolina aukeratu nuen. Seigarren

Armonia, musika, solfeoa, biolina, hori dena jakinda, bertso doinuak asmatzeko prest dagoela dirudi. «Bertso doinuak lauren bat baditut eginak, baina ez ditut agertu, ez naiz ausartzen, halako indar bat falta zait, ez naiz zeharo temosoa gauza horiekin. Bi atera ditut noizbait, baina ez ditut erabiltzen. Gainera, bertso doinu berriak ateratze hori, txapelketan eta horrela, pixka bat modatik pasatuta dago, gaur ez da hainbeste egiten. Gaur gehiago jotzen da zaharrak berreskuratzera, ahaztuta daudenak gogoratzera. Orain txapelketa dator, eta egia esan behar badut, neure doinu berriren bat ateratzekotan finalaurrekoetan beharko du izan, ez naiz eta finalean sartuko».

mailaraino ikasi nuen.

Gaur egun gitarra elektrikoa ere jotzen dut pixka bat.

Biolinak ez du gehiegi balio bertsoari

Musika jakitea, alabaina, traba omen da bertsotan egiteko, bertsoaren alor batean behintzat bai, hau da, puntuka. «Ez dakit musi-

136 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

laguntzeko.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 137

Musika jakitea, alabaina, traba omen da bertsotan egiteko, bertsoaren alor batean behintzat bai, hau da, puntuka. ÂŤEz dakit musika jakitea kalterako ez ote den bertsotan.

Puntuan, batez ere, gertatzen da nahi duzula besteen tonu berean erantzun, eta horrek askotan, neskekin kantatzen ari zarenean, tesituratik kanpo ateratzen zaitu, eta bertsoa desluzitu egiten du. Azkenaldian erabaki dut neure tonuan kantatzea, ondo akoplatu bestearekin edo ez.

Horretan ikasi beharko dut orain, zeren musika baldin badakizu, nahi gabe bestearen tonuan sartzera bultzatzen zaitu belarriakÂť.

138 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 139

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

unaiorunaiormaetxea maetxea «NI EXKIXUKO BERTSOLARIA NINTZEN; KONTZERTUETAN IKUSTEN NUEN NEURE BURUA»

U

nai Ormaetxea Zornotzan jaio zen duela 30 urte. Gaur egun, liberatuta, bertsolaritza irakasten du Bizkaian. Bertsolari berezia dugu: 1992an Exkixu talde rokeroaren kontzertuetan bertsoak kantatzen hasi zen, eta horretan jarraitzen du gaur egun ere, momentuon Ken Zazpi taldearekin. Ez du plazan kantatzen. Baina berak bakarrik betetzen duen plaza bat dauka, berez oso bertsozaleak ez diren gazte musikazaleen aurrean kantari agertzen dena. Beste inor ez dabil horretan. Eta bazuen gogoa Unaik bere lan hau agertzeko, nolabaiteko onartzea sumatzeko 400 kontzertu ingururen barrena egin duen ahalegina egin eta gero.

Bertsoak prefabrikatuak izaten dira, ez bat-batekoak, baina kontzertua nola doan, pentsatzeko denbora izaten dut, zeren hiru aldiz

Neurri handi batean aitzindari lana izan da Unai Ormaetxeak egin duena: 1992an Exkixu talde gernikarrarekin agertu zen lehenengo aldiz kontzertuen hasieran bertsoak kantatzen. Letrak ere egiten zizkien. «Ondo funtzionatzen zuen, bertsolaritza jarraitzen ez zuen jendeak han entzuten zuen lehenbiziko aldiz bertsolari bat kantuan».

ateratzen naiz, hasieran, erdian eta

Horiez gainera, letrak idatzi izan ditu Nahita nahiez taldearentzat, eta baita Zornotzako Exum eta Lugarri taldeentzat ere.

Oraingoan leku laburtxoa eskaini diogunez, hurrengo batean elkarrizketa luzeagoa, mamitsuagoa eta, haren lana hurbiletik agertuz, sakonagoa egingo diogula agintzen diogu.

ere, rap moduan kantatzen dut pixka bat, ez bertsolarien estilo tradizionalean».

«Orain kontzertuetan

Aldaketak sartu ditu, ordea. Hainbeste urteren esperientziak balio behar zuen zerbaitetarako. «Orain kontzertuetan intro bat egiten dugu, hori da halako musika-giro bat -doinu batzuek erritmo batekin-, eta horren gainean kantatzen ditut bertsoak. Ni kontzertu guztietan izaten naiz, ikuskizunaren zati naiz, alegia. Bertsoak prefabrikatuak izaten dira, ez bat-batekoak, baina kontzertua nola doan, pentsatzeko denbora izaten dut, zeren hiru aldiz ateratzen naiz, hasieran, erdian eta bukaeran. Kantatu ere, rap moduan kantatzen dut pixka bat, ez bertsolarien estilo tradizionalean».

intro bat egiten dugu,

Ken Zazpiren azken diskoa «Bidean» izan da, eta teknologia erabiliz, horrekin batera eskaini dute World dokumentu bat, zeinetan irakur daitezkeen Unaik lehenengo bi urteetan kantatu zituen bertsoak. Testu moduan daude, disko etxeak ez zuen soinu eta guzti erakusteko gogorik edo interesik izan eta.

gainean kantatzen

Marka ere ez du makurra Unaik: Exkixurekin 200 kontzertutan hartu zuen parte, eta Ken Zazpirekin beste hainbestetan hartu du dagoeneko. Esperientzia ona dela dio, eta ez du beldurtzen edo atzera botatzen normalean oso bertsozalea ez den publikoaren aurrean kantatzeak. «Batzuetan hala esaten dute, ya viene el

izaten naiz,

142 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Hamar urte daramatza Unaik Bertsozale Elkartean, baina badu kexa bat: «Sekula ez dute egin aipamen bat ere nire lanari buruz.

Honetan ez dabil inor, eta badu garrantzia bertsoak kantatzea tradizionalki bertsozale ez den publikoaren aurrean, garrantzitsua da bertsoak presentzia izatea bertsorik entzuten ez dutenen artean».

bukaeran. Kantatu

Exkixu 97an bukatu zen. Bie bitartean Unaik Bizkaiko txapelketan parte hartzen jarraitu zuen, baina bere destinoa taldearekin batu bailuen, 98an aurkeztu zen azkeneko aldiz Bizkaiko txapelketara. Geroztik gehiago ez. Eta bertso saiorik ere ez du egin 98az gero. «Neure burua kontzertuetan ikusten nuen, ni Exkixuko bertsolaria nintzen».

Taula gaineko oporrek ez zioten denbora asko iraun: 2000. urtean Ken Zazpi taldea sortu zen. Eñaut da kantaria, baina taldeko alma mater Exkixuko Jon Mikel da, eta eurekin hasteko esan zioten Unairi. «Zelan ezetz esan. Bi diskotan hartu dut parte geroztik, eta letrak ere egin ditut. Egia esan, letrak hiruren artean egiten ditugu».

aguafiestas, ni agertzen naizenean, baina txantxetan izaten da, zeren ni bukaeran agertzen naizenean kontzertuaren amaiera izaten baita, hau da, ez dagoela kantu gehiago esan nahi du. Ni naiz bukaera seinalatzen duena, eta jendeak askotan ez du nahi izaten bukatzerik».

hori da halako musika-giro bat doinu batzuek erritmo batekin-, eta horren

ditut bertsoak. Ni kontzertu guztietan

ikuskizunaren zati naiz, alegia.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 143

ÂŤBatzuetan hala esaten dute, ya viene el aguafiestas, ni agertzen naizenean, baina txantxetan izaten da, zeren ni bukaeran agertzen naizenean kontzertuaren amaiera izaten baita, hau da, ez dagoela kantu gehiago esan nahi du. Ni naiz bukaera seinalatzen duena, eta jendeak askotan ez du nahi izaten bukatzerikÂť.

144 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 145

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

joxemajoxemaleitza leitza «MUSIKOAK ETA BERTSOLARIAK BATU NAHI IZAN GENITUEN NAFARROAN»

J

oxema Leitza liberatuta dago eta bertso klaseak ematen ditu Iruñean eta Sakanan. 2002an esperientzia interesgarri bat jarri zuen martxan Nafarroan, eta ez martxan jarri bakarrik, baita burutu ere: «HITZA DANTZAN» izeneko CDa atera zuten herrialde hartako hainbat musikari eta talde bertsolariekin nahastuz. Bertsozale Elkarteak eta Gor disko etxeak ordaindu zuten ekoizpena. Dena dela, asmoa Iñigo Ibarrarena izan zen, hark hitz egin zuen bertsolariekin eta taldeekin, eta ez zuen lan makala hartu: 17 bertsolari ageri dira CDan, eta beste hainbeste talde eta musikari.

Doinu tradizionalak hartu eta bertsolariek beren bertsoak idatzi zituzten, gero taldeek eta musikariek kantatuko zituztenak bakoitzak bere estiloaz eta bere zidor estetikoaz baliatuz. Beraz, kantu pare bateko ahotsetan izan ezik, bertsolariak letragile soil ditugu CD honetan. Hauek dira parte-hartzaileak: Estitxu Arozena, Manolo Arozena, Haritz Saragueta, Ekintza Landa, Nerea Urruño, Xabier Terreros, Oskar Estanga, Pello Goikoetxea, Mikel Altuart, Joxema Leitza, Julen Zelaieta, Bittor Elizagoien, Iñigo Ibarra, Iñigo Olaetxea, Ekiñe Etxepeteleku, Xabier Legarreta eta Josetxo Zubieta. Taldeak, berriz, honako hauek: Barrikada, Berri Txarrak, Berserk, Witraker, Dank, Dikers, Hemendik At, Itturri, Leihotikan, Maider Ansa, Marea, Petti, Skalariak, Tijuana, Tximeleta, Ufestuek eta Ziorek.

Kontzertu pare bat ere eman zuten parte-hartzailerik gehientsuenekin. Diskoa ondo saldu da. Nafarroako bertsolariek eta musikariek elkar ezagut dezaten, zubi moduan funtzionatu du, eta elkarrekin bat egitea hain erraza izaten ez den bi kolektibo batu ditu, musikagileak eta letraegileak, alegia.

«HITZA DANTZAN» izeneko CDa atera zuten herrialde hartako hainbat musikari eta talde bertsolariekin nahastuz. Bertsozale Elkarteak eta Gor disko etxeak ordaindu zuten ekoizpena. Dena dela, asmoa Iñigo Ibarrarena izan zen, hark hitz egin zuen bertsolariekin eta taldeekin, eta ez zuen lan makala hartu: 17 bertsolari ageri dira CDan, eta beste hainbeste talde eta musikari.

148 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 149

B57Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

xabierexabiereuzkitze uzkitze «NEURE BURUA ASETZEKO AUKERA EMAN ZIDAN DISKOAK»

H

emezortzi urte egin zituen egunean izeba Ixabelek gitarra bat oparitu zion arren, hogeita hemezortzi bete arte itxaron du ikasten hasteko. Bien bitartean, ordea, gauza asko egin du Xabier Euzkitzek: telebistako programak, enkarguzko bertsoak eta letrak idatzi, disko bat, «ARGITZALETAN» deitua, behe nafarrera ikasi, bi aldiz ezkondu, eta, tartean, bertsolaritza utzi. Ipurterrea dirudi, baina ekimen propiorik gabeko pertsona dela aitortzen du, beti besteek proposatutako ekimenak egiten dituela. Bertsolaritzara bueltatuko ez denik ez du esaten, baina lehen egindakoa berriro egiteko bat ere gogorik ez dauka. Ordea, irrika berezia sortzen dioten saioetara joateko gogoa, ordea, badu. Asmatu egin behar irrika hori pizten.

Halaxe atera zitzaidan purrustada: «Faborez, gehiago inoren enkargurik ez ekarri niri, baten batek zer edo zer eskatu behar badit

Zure letragile lanak ezagutu nahi nituzke.

Nik letrak askorentzat egin ditut enkarguz; bestela ni ez naiz oso letragile oparoa. Neuk idatziko baldin badut behar izaten dut oso triste egon, eta ahal dela saiatzen naiz ez egoten. Euforiak sekula ez dit paper baten aurrean jartzeko grinarik sortu.

neuri eska diezadala, baina ni hemen zeharkako

Nor etortzen zaizu letra eske?

Trikitilariak asko etorri izan zaizkit: Zabale, Tapia, Laja, Imuntzo… Azkenerako pixka bat nazkatu egiten zara, gehienbat gai aldetik kuadrikulatutako letrak egin behar izan ditudalako. Zeuk badakizu nola autozentsuratu behar duzun zeure burua letra hori onartua izateko.

Keba, han eta hemen daude sakabanatuta.

Behin, gogoan dut,

Esate baterako…

Gertatu izan zait sexuari buruzko letraren bat egitea, eta trikitilariak esatea «ederra dek, baina jendeak nola hartuko ote du?».

Oso mundu itxia da alde horretatik. Letra asko egin izan dut, baina neure gustukoa egin beharrean enkargatzaileari gustatuko zaiona eginez. Enkargatzailea gustura uzteak ere asko balio du, baina zeure buruari hain gutxi erreparatzeak sortzen du halako hustasun bat ere. Akordatzen naiz Egan taldearentzat egin nuela intsumisioari buruzko letra bat, intsumisioa hasiberria zenean, artean nahiko gauza subersiboa zenean, eta kristoren erreparoa sortu zuen Eganeko kideen artean. Azkenean neuk kokojana egin nien, eta asimilatu zuten eta erabili zuten.

gurasoekin bizi

Mundu horretan ere jende irekiagoa eta itxiagoa egongo da.

Bolada bat neraman

Nik badakit Tapiarekin ez nukeela arazorik izango, baina enkarguak egin dizkidan jende horrekin banekien muga non zegoen.

Letra asko egin dut, baina liburu bat osatu behar banu jarriko ez nituzkeenak izango lirateke gehienak, neuk harrotasunez erakusteko modukoak ez direlako.

nintzenean enkargu

enkarguak egiten ezin ibiliko naiz, leporaino eginda nago eta».

esan zidan, «Hombre, Euzkitze, el letrista de Imuntzo». Halako batean, denbora gutxian bete egin nintzen. Horretaz aparte, nik kalkulatua daukat urtean 52 enkargu etortzen zaizkidala, asteko bat, baita orain ere.

Zer enkargu mota?

Urrezko ezteiak direla, zilarrezko ezteiak, ez dakit zeinen urtebetzea, omenaldi baterako bertsoak, liburu baterako, plaka batean jartzeko, pergamino batean oparitzeko ez dakit nori… Oraintxe egin dut enkargu xelebre bat, frontoian ibiltzen den gizon inportante batentzat. Bera erdalduna da, eta hor jardun dut dezimak eginez. Gustatu zait, zer edo zer berri delako eta neure buruari beste apustu bat erantsi diodalako.

Hor ere ezagunak etorriko dira, baina konpromisozkoak ere bai, ezta?

Ezagunari gustura egiten diozu, nola ez ba. Baina oso enkargu xelebreak etortzen zaizkit. Gainera, jendeak pentsatzen du, guk nola bertsotan hain erraz egiten dugun… Jendeak esaten du: «Euzkitzeri sidari buruzko gaia jarri ziotek eta bost minututan kristoren hiru bertso bota ditik zazpi puntukoak; honi esaten badiogu bertso bat egiteko, derrepente egingo ziguk». Baina ez baita horrela.

Nola da, bada?

Bertso horiek omenaldi batean kantatzekoak badira, edo plaka batean jartzeko, ez daukazu edozein moduz egiterik, eta beti lehen egindako gauzak ez errepikatzen saiatzen naiz, eta horrek sortzen du saturazioa. Eta egiten ez baduzu beti daukazu kezka, ‘dios, oraindik horrekin zorretan nagok’, pentsatzen duzu. Pentsatzen jarrita, joan den urtean nik igual egin ditut 60 lan, eta barrutik irtendakorik bat ere ez. Diskoak hori ekarri zidan, neure gauzak egin ahal izan ditudala, barrutik irteten zaizkidan gauzak, neure burua asetzeko beste helbururik ez zutenak.

asko iristen zitzaidan zeharka, nire osabaizeben bitartez, gurasoen bitartez.

zeharo itota, eta etorri zen izeba bat esanez halakok

Hainbeste jende mota ezagutuko duzu, hots: komunikabideetan, pilotan, kantagintzan ari direnak…

Bai, amistade txiki asko sortzen da horrela. Urteroko enkargu fijo batzuk izaten ditut, Azkoitiko karitasen alde eskean ibiltzen diren emakumeena, esate baterako. Estanpa bat ateratzen dute Urrategiko Ama Birjinaren irudiarekin, eta bestaldean bertsoekin. Etxez etxe eskean ibiltzea ez da lan atsegina, eta idatzi nien: Behartsuentzat diru eskean Etxez etxe zabiltzana Jesus haurtxoa berehalaxe Jaitsiko da guregana Eta bihotz betez esango dizu Eskertzen dut zure lana.

Ezetz esaten ere hasi omen zinen.

Bai, gehienbat saturazioz. Imuntzo ezaguna nuen, eta lehenbiziko diskoa atera zuenean letrak egiteko eskatu zidan, eta diskoko denak neuk egin nizkion. Akordatzen naiz Kepa Junkerak nola

152 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

eskatu ziola ea egingo al nituen bertsoak…

Osoa ezin dut gogora ekarri, baina hala zen. Emakume batek hots egin zidan negar egiteko zorian, esanez ikaragarri kostatzen zitzaiola atez ate eskean ibiltzea, baina bertso horrekin erabat

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 153

eskertuta sentitzen zela… eta esaten duzu, beno, zer edo zertarako balio izan du.

Zintarik pasatu al dizute musikarekin zuk letra jartzeko?

Bai, gehienbat saturazioz. Imuntzo

Bai. Roberto Mosok pasatu zidan behin, eta ‘Milioi bat dolar’ kantua egin nion. Ansorena eta Esteban Elizondo organistekin ere egin izan dut Azkoitian eta Ataunen kontzertu bana. Diferenteak diren gauzak asko egin ditut: ETBrentzat, Kilometroak eta holakoetan ere bai.

ezaguna nuen, eta

Zenbat letra egin dituzu guztira?

egiteko eskatu zidan,

Ehundaka izango dira, baina ehundaka mordoa.

Jasota al dauzkazu?

lehenbiziko diskoa atera zuenean letrak

eta diskoko denak

Keba, han eta hemen daude sakabanatuta. Behin, gogoan dut, gurasoekin bizi nintzenean enkargu asko iristen zitzaidan zeharka, nire osaba-izeben bitartez, gurasoen bitartez. Bolada bat neraman zeharo itota, eta etorri zen izeba bat esanez halakok eskatu ziola ea egingo al nituen bertsoak… Halaxe atera zitzaidan purrustada: «Faborez, gehiago inoren enkargurik ez ekarri niri, baten batek zer edo zer eskatu behar badit neuri eska diezadala, baina ni hemen zeharkako enkarguak egiten ezin ibiliko naiz, leporaino eginda nago eta». Hurrengo egunean esan dio batek gure aitari, «aizu, zure semeak egingo al luke…», eta aitak: «Aizu, hura kokoteraino eginda dago eta lagaiozu pakean». Etxera etorri zen eta kontatu zidan, eta dena lotsatu nintzen. Joan nintzen derrepente pertsona horrengana, eta konpondu nuen gauza eta, azkenean, egin nion. Jendeak normalean eskertu egiten du, eta etortzen da zuri lan gutxi ematen dizula pentsatuz.

neuk egin nizkion.

2001ean atera zenuen zure diskoa, oraingoz bakarra, «ARGITZALETAN»…

nintzen. Horretaz

Bertsoetatik erretiratu berria nintzen, eta Fernando Unsain etorri zitzaidan esanez kantatzeko erraztasuna baneukala, oso afinazio ona neukala eta disko bat egin behar nukeela, berak hala uste zuela aspalditik. Erraztasun guztiak jarriko zizkidala, musiko onak… Ni ez naiz ekimen handiko pertsona. Zenbaitek pentsatuko luke hala naizela, hainbeste gauzatan ikusi naute eta, pentsatuko luke «ostia, hauxe ere ipurtariña da ba, zenbat proiektu dauzkan tipo honek». Eta alderantziz da, hainbeste gauza egin ditut jendeak ezagutzen nauelako eta proposamenak egin dizkidalako. Diskoarena ere hala etorri zen. Aurretik ere jarduna nintzen bertso musikatuen proiektu batean Mikel Mendizabalekin, eta konturatu nintzen instrumentuen laguntzarekin kantatzea sekulako gozamena zela niretzat. Konpasarekin, tonuarekin, erritmoarekin problemarik ez dut izan sekula. Gainera oso musiko onak nituen: Iñaki Salvador, Joxean Goikoetxea eta Pascal Gaigne. Haiekin saiatu nintzen komunikatzen zer eratako musika gustatzen zitzaidan niri, zer eratako sentimenduak adierazi nahi nituen, koherentzia bat izan zezan diskoak eta lan hura neure senti nezan, eta uste dut ondo ulertu zutela. Azkenean 11 kantuk osatu zuten diskoa. Melodiak berriak ziren, bat izan ezik, eta letrak ere berriak egin nituen propio, askatasun osoz.

154 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Akordatzen naiz Kepa Junkerak nola esan zidan, «Hombre, Euzkitze, el letrista de Imuntzo». Halako batean, denbora gutxian bete egin

aparte, nik kalkulatua daukat urtean 52 enkargu etortzen zaizkidala, asteko bat, baita orain ere.

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 155

Diskoan kantari itxura handiagoa eman zenuen bertsolariarena baino.

Bertso-metrika daukan kantu bakarra dago. Pentsatzen dut pixka bat aztertzen hasiz gero edozein konturatuko litzatekeela bertsolari baten lana dela hori, baina metrika aldetik, errima aldetik-eta hautsi nahi nuen. Gainera bertsolaritza utzi berritan zen, eta mundu horretatik distantziatu nahian nenbilen. Kantagintza eta bertsolaritza bi esparru dira. Askotan izaten dut inpresioa gure esparrua mugatzen ez ote dugun sekula jakingo. Baina nik 15 urtetik plazan kantatu dut. Neure buruarekin oso kritikoa izan naiz kantuaren aldetik, kantatu nezakeena baino askoz gaizkiago kantatu dudalako, musikalki, esan nahi dut. Gaurko bertsolari asko entzunda sufritu egiten dut, beste askorekin gozatu egiten dudan bezala, Sebastianekin, Peñarekin edo Irazurekin, esaterako. Neure buruarekin ere asko sufritu dut, neuk kantatutako bertsoak entzuten nituenean. Askoz hobeto kantatzeko gauza nintzela sentitzen nuen, baina bertsoa osatu beharrak asko mugatzen zaitu. Kantagintza ez zen arrotza niretzat, baina beldur pixka bat banion.

Orain gitarra ikasten hasi omen zara.

Kantagintza eta

plazan kantatu dut.

Hemen nabil hatz mutur denak laztuta! Iñaki Muruak orain dela hogei urte esango zuen «nik bi helburu zeuzkaat: gitarra jotzen ikasi eta ingelesez ikasi». Uste dut oraindik ez batean ez bestean ez dela hasi. Nik gitarra jo nahia ume-umetatik daukat. Txistua beti jo izan dut; umetan txistularia nintzen. Hamasei urterekin, gogoratzen naiz esaten nuela «dios, zahartxoa ez ote naiz orain gitarra ikasteko». Eta azkenean oraintxe erabaki dut, izeba Ixabelek duela hogei urte oparitu zidan gitarra hartu eta hastea, goizak libre samar izaten ditut eta. Nire helburua da neure buruari, neure ahotsari laguntzeko gauza izatea, gitarraren laguntasunaz kantatzeko gai izatea. Ez daukat grammyrik irabazteko helbururik.

Bigarren diskoa etorriko balitz, gustatuko litzaidake neure gitarrarekin zerbait aportatu ahal izatea, eta doinu bat edo beste neurea izatea. Bigarren diskoa biluziagoa imajinatzen dut musikalki, edozein lekutan jo behar izanda ere konplikazio gutxiagokoa, eta neure aldetik aportazio gehiago izango dituena. Beste gauza bat esango dizut…

Neure buruarekin oso

Esan ba.

bertsolaritza bi esparru dira. Askotan izaten dut inpresioa gure esparrua mugatzen ez ote dugun sekula jakingo.

Baina nik 15 urtetik

kritikoa izan naiz kantuaren aldetik, kantatu nezakeena baino askoz gaizkiago

Gauza askok eman izan dit niri inbidia, baina beti ikaragarrizko inbidia eman izan didana izan da kontzertu batera joan eta neu kantariaren lekuan jartzea, eta rok talde batekin bada hobeto, aurrean jende pila bat dagoela, saltoka hastea, gorputza libratzea eta garrasi batean ibiltzea. Etxean behin baino gehiagotan egin izan dut, jarri musika a tope neu bakar bakarrik nagoela, eta oihuka ibili kantariaren imintzioak egiten, garrasi batean, emozionatu arte. Iruditzen zait hori ikaragarrizko sentsazioa izan behar duela.

kantatu dudalako, Xelebrea zara gero. Ez al duzu bertsotara bueltatu behar?

musikalki, esan nahi dut.

156 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Nik sekula ez dut esaten bueltatuko ez naizenik. Esaten dudana da orain, behintzat, ez naizela bueltatuko. Oraintxe hiru hilabete Estatu Batuetatik deitu didate. Lotura sentimental handiak dauz-

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 157

kat hango euskaldunekin. Wyoming estatuko Rock Springs herrian tokatzen da aurtengo NABO jaialdia, North American Basque Organization elkarteak antolatzen duena, eta esan zidaten «hi, bazekiagu bertsoetatik erretiratuta hagoela, baina nahi genikek hona etortzea». Nik erantzun nion: «Bai, erretiratuta nago, baina Europan bakarrik». Eta hara joatekotan naiz. Bertsolari lana egingo dut, eta Alboka taldea doanez nire diskoko kantu batzuk ere kantatuko ditut. Orain, hemengo bertso martxan ez naiz hasiko, ezta pentsatu ere. Egindako lana eginda dago, ez dago berriz egin beharrik. Ni bertsotara eramateko zer behar du? Niri irrika sortu.

Gaurko bertsolari

Eta zerk sortuko lizuke irrika?

Sebastianekin,

Gauza askok. Oraintxe dela hiru bat hilabete bertso afari bat egin nuen Azpeitian, Lizaso zaharrarekin eta Agirre zaharrarekin.

Aurki isilduko den belaunaldi bat da, nik oso barruan daramadana, lagunak ditut, asko maite ditut eta baneukan gogoa haiekin kantatzeko. Esate baterako, Sustrai Colina eta Amets Arzallusekin sekula ez dut kantatu, haiek hasi zirenerako ni erretiratua nintzen eta. Oso bertsolari onak iruditzen zaizkit, eta pertsona bezala ere interesgarriak. Igual haiekin ere egingo nuke bertsotan. Mañukortarekin eta Zeberiorekin ere jardun berria naiz bertso afari batean, eta ikusi dut ez dudala batere galdu, nik bertsotarako soltura ehuneko hamarik ere ez dut galdu. Errezilgo lagunekin ere juntatzen naizenean, Loidi-Txurirekin, Loidisaletxeko Bittorianorekin, barruak eskatzen dit eta igual neu hasten naiz haiek zirikatzen. Neure anbientean gustura jarduten dut, baina neurean, ez besteenean.

asko entzunda Bertsozale elkartea

sufritu egiten dut,

B ERTSOLARI liburuak

beste askorekin BERTSOLARI LIBURUAK ETA BERTSOZALE ELKARTEAK

gozatu egiten dudan bezala,

Joxerra Garzia, Jon Sarasua eta Andoni Egañak idatzitako bertsolaritzari buruzko dibulgazio liburua argitara dute lau hizkuntzatan.

BAT-BATEKO BERTSOLARITZA | EL ARTE DEL BERTSOLARISMO | L’ART DU BERTSOLARISME | THE ART OF BERTSOLARITZA

Peñarekin edo Irazurekin, esaterako. Neure buruarekin ere asko sufritu dut, neuk kantatutako bertsoak entzuten nituenean.

BERTSOLARI TXAPELKETA NAGUSIA

Sakelako telefonoan behe nafarreraz daukazu mezua grabatuta. Zer dela eta?

Hori da niri irrika sortzen didan beste gauza bat, eta Estatu Batuetara gehienbat eramaten nauena. Hango euskaldunek ez dute euskara baturik, ez gure euskara baturik behintzat. Zenbait lekutan bizkaitarrak eta baxenabartarrak elkarrekin bizi dira, eta beren arteko euskara batua bat egiten dute, elkarri euskaraz ulertzeko modukoa. Rock Springs horretan bizkaitarrik ez dago, denak baxenabartarrak dira, Txinon ere bizkaitar gutxi dago.

Hara joan zirenean euskara baturik ez zen existitzen, Euskal Telebista ere ez dute ezagutu. Zu hara joaten zarenean ezin zara batuan hasi, behe nafarreraz saiatu beharra daukazu. Nik, gipuzkeratik aparte gehien ezagutzen eta menderatzen dudan euskalkia behe nafarrera da. Niretzat kristoren apustua da hara joan eta behe nafarreraz egin ahal izatea. Akordatzen naiz Bufalo herrian bertsotan saio bat egin nuela, eta baigorriar zahar bat etorri zitzaidala, esanez: «—Nungoa zira zu?»; «—Ni, gipuzkoanoa», erantzun nion. «—Gipuzkoanoa? Gezurra duzu». «—Ez, egia duzu», nik arrapostu. «—Arras gure euskara duzu», esan zidan, eta niretzat ikaragarrizko poza izan zen hori.

>>>>>ORAINDIK ESKURATU EZ BADUZU, MUGI ZAITEZ, MEREZI DU ETA<<<<< 158 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

2001

Gauza askok eman izan dit niri inbidia, baina beti ikaragarrizko inbidia eman izan didana izan da kontzertu batera joan eta neu kantariaren lekuan jartzea, eta rok talde batekin bada hobeto, aurrean jende pila bat dagoela, saltoka hastea, gorputza libratzea eta garrasi batean ibiltzea. Etxean behin baino gehiagotan egin izan dut, jarri musika a tope neu bakar bakarrik nagoela, eta oihuka ibili kantariaren imintzioak egiten, garrasi batean, emozionatu arte.

Iruditzen zait hori ikaragarrizko sentsazioa izan behar duela.

160 / B57>Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?

Bertsolariak eta musika: mugarik ba ote?<B57 / 161

atera gorria!

BBK26

www.bbk.es

abantaila eta deskontu pila