AMA LURRAREKIN BAT
EGINGO DUEN JENDARTEA
KUTSADURA
81
OBJEKTUAREN ETA EREMUAREN DEFINIZIOA Kutsaduraren problematika modu zuzenean begiztatzeko, lehenik eta behin kutsaduraren kontzeptua ondo definitzea komeni da. Horrela bada, kutsadura inguruarekiko guztiz arrotza (kutsatzailea) den eragile batek sortzen duen ingurugiroaren eraldaketa kaltegarri bezala ulertzen dugu, honek, ezegonkortasuna, ordena falta eta ingurugiro fisikoengan, ekosistemenengan edo izaki bizidunengan mina edo ezinegona eragiten duenean. Normalean, izaeraren araberako kutsadura mota hauek bereizten dira: • Kutsadura atmosferikoa • Kutsadura hidrikoa • Lurreko kutsadura • Zaborrak eragindako kutsadura • Zabor espaziala • Kutsadura radioaktiboa
• Kutsadura genetikoa • Kutsadura elektromagnetikoa • Kutsadura termikoa • Kutsadura akustikoa • Kutsadura bisuala • Kutsadura luminikoa
EGINGO DUEN JENDARTEA
AMA LURRAREKIN BAT
PERTSONA
KULTURA
ASKATASUNA
82
Era berean aztarna ekologikoa bezalako indikadoreak erabiltzea interesgarria da giza jarduerek ingurugiroan eragiten duten ondorioen inguruko diagnostikoa egin ahal izateko. Aztarna ekologikoa jasangarritasun biofisikoa neurtzen duen indikadorea da. Hau, gizakiak existitzen diren baliabideen erabilpenaren bitartez eragiten duen ingurugiro kaltea, eta Amalurrak berak baliabide hauek birsortzeko daukan gaitasuna harremanatuz lortzen da. Kutsadura gaizki ulertua izan den “hazkunde ekonomiko eta aurrerapenaren ondorioa da. Egun, kaltegarriak diren milaka osagaiekin elkarbizitzen gara, airearen, uraren, lurraren eta kontsumitzen ditugun produktuen bidez gure gorputzetara iritsi, eta gure ingurua zein ingurugiroa larriki kaltetzen dutelarik. Oso informazio gutxi existitzen da gainera ingurugiroarengan eta pertsonen osasunarengan kutsatzaile hauek sortzen duten eraginaren inguruan. Kutsadura, mundu mailako edo eskualde mailako arazo bat da gutxienez, egungo jendartean ondorio zuzenak dituena. Ondorioz, tamaina berdineko konponbideak behar dira. Problematika honi ekiteko orduan, kutsadura mota gehienak mugaz gaindiko izaera dutela hartu behar da kontutan. Hurrengo orriotan, Nafarroako kutsadurak eta eredu sozioekonomikoak duten jasangarritasunaren inguruko diagnostiko orokor bat burutuko da. Kutsagaien barietatea handia dela eta, eragin eta garrantzia handien duten kutsagaiak aztertuz burtuko da.
EGOERA OROKORRA Nafarroak hondakinen kudeaketari eta kutsadurari dagokion eremuan aurrerapen nabarmenak egin dituen arren, begibistakoa da bide luzea eta hobekuntzarako tarte handia gelditzen zaiola oraindik. Orokorrean, eta krisiaren ondorio den jarduera ekonomikoaren jaitsiera alde batetara utzirik, kutsagarriak diren gaien eraketa ez egonkortzeaz gain, hazkunde egoeran dagoela baieztatu daiteke. Nafarroako jendartean, gero eta kontzientzia maila handiagoa dago kutsaduratik eratortzen diren problematiken inguruan, eta ingurugiroarekiko errespetagarriak diren eredu eta ekimenen aldeko eskaeren hazkunde bat existitzen da. Erakundeei dagokienez, egungo gobernuak ezarri dituen politiken eta hauek ingurugiroarekin duten konpatibilitatearen arteko haustura bat nabarmendu da azken urteotan. Horrela bada, errepideen azpiegitura handien bultzatzea, zentral termikoen potentziaren handitzea edo airearen kalitatean eragiten duten hondakinen kudeaketarako errauskailuen aldeko araudien zabaltzea ikusi ditugu azkenaldian. Egungo krisi ekonomikoak ingurugiroaren zaintzara bideratzen ziren baliabideen gutxiagotzea eta existitzen diren kutsadura puntuen kontrolarekiko lasaitzea eragin du. Egoera honen aurrean etorkizunerako garapena zalantzan dago, orokorrean kutsadura ratioak handitzen ari baitira.
Kutsadura
Kutsaduraren kontrolerako existitzen diren ingurugiro araudien eguneratzeak eta aplikazioak ezinbesteko lanabesa dirudi. Zentzu honetan, ingurugiroaren eta osasunaren babeserako araudi berrien eraketan eta araudi eta hauetara gaineratzen diren teknologi aurrerapenen, eskura daitezkeen praktika hoberenen eta jakituria berrien sorkuntzaren artean dagoen desfasea azpimarratu behar da. Existitzen diren araudi asko zaharkituta geratu direla esan daiteke. Nafarroaren indargune nagusienetako bat bere biodibertsitatean aurkitzen da. Aberastasun natural hau babestu beharrekoa da, datozen belaunaldiei egoera egokian uzten zaien ondarea izan behar duelarik. Nafarroak beraz, “erosi, erabili eta bota” bezalako neurrigabeko jarduna eragiten duten eredu ekonomiko eta sozialen inposizioari ihes egin behar dio.
KONPARAGARRIAK DIREN DATU NAGUSIAK Jarraian, Nafarroako ingurugiroaren jasangarritasuna eta kutsadura bezalako arloak deskribatzeko erabilgarriak diren datu eta grafikoak eskaintzen dira:
• Aztarna ekologikoa Nafarroan: 7 6
6,06
5,82
5,69 4,90
5
5,24 4,53
4,46
Huella ecológica
4
Biocapacidad
3
Déficit ecológico
2
83
1,29 0,79
1
0,78
0
1998
2001
2005
2009
(1) Aztarna ekologikoaren bilakaera, biogaitasuna eta defizit ekologikoa Nafarroan.
3500000 3000000
3.217.762 2.739.606
2500000
Huella ecológica
2000000
Biocapacidad
1500000
Déficit ecológico
1000000
478.155
500000 0
2009 (2) 2009.eko aztarna ekologikoaren balantzea, biogaitasuna eta defizit ekologikoa Nafarroan.
%11
%19
%7
Bienes de consumo
Transporte y movilidad
%12
Vivienda
Servicios
%51
Agricultura
(3) Aztarna ekologikoaren sektorekako banaketa Nafarroan.
• Emisio atmosferikoak: 7.500
AMA LURRAREKIN BAT
PERTSONA
EGINGO DUEN JENDARTEA
7.000 6.500 kt CO2e
6.000 5.500 5.000 4.500 4.000 3.500 o Añ
se 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 ba 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20
(4) Emisio guztien bilakaera Nafarroan
KULTURA
ASKATASUNA
84
(5) GEI-en zuzeneko emisioen sektorekako garapena Nafarroan
kt CO2e
8.000.000 7.500.000 7.000.000 6.500.000 6.000.000 5.500.000 5.000.000 4.500.000 4.000.000 o Añ
se 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 ba 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20
(6) GEI-en emisio guztien joeren proiekzioa Nafarroan
Kutsadura
(7) 2011.ean Nafarroan zenbatutako eragin kopurua. Airearen kalitatea.
• Kutsadura akustikoa
85 (8) Iruñeko Eskualdearen Zarataren Mapa
• Kutsadura elektromagnetikoa:
(9) Iruñeko hainbat Wifi sareen mapa.
• Kutsadura luminikoa
EGINGO DUEN JENDARTEA
AMA LURRAREKIN BAT
PERTSONA
(10) Iberiar Penintsulako kutsadura luminikoaren mapa eta IruĂąeko eta bere eskualdeko mapa.
• Enplegu berdea:
KULTURA
ASKATASUNA
86
(11) Enplegu berdearen ekarpen osoa erkidego autonomoen populazio aktiboan.
Elkartutako grafikoen interpretazioa egiteko orduan, kontutan hartu behar da azken urteotan agertzen diren parametroen beherakada krisiak eragindako jarduera ekonomikoaren uzkurtzearen eta biztanleriaren egonkortzearen ondorio dela, eta ez minimizaziorako hartu diren neurri eraginkorren ondorioz.
DATUEN INTERPRETAZIOA Ez dago dudarik, Nafarroako kutsaduraren ratioetako batzuk mesedegarriak direla estatuko eta Europako bataz bestekoarekin alderatuz gero. Edonola ere jasangarria, ekologikoa eta ingurugiroarekin orekan agertzen den eredu baten alde egin behar du Nafarroak, naturarekiko errespetuan oinarritutako aurrerapen barneratzaile bat lortzeko bidean. Nafarroak biztanleko eragiten duen aztarna ekologikoa, hau da, kontsumoa hasetzeko eta hondakinak jasotzeko biologikoki produktiboa den lurraldearen erabilpena 5,24 hektarea globaletan (hag) kokatzen da, Nafarroaren biogaitasuna 4,46 hag/biz.koa den bitartean. Azken urteotan aztarna ekologikoa gutxitu bada ere, 0,78hag/biz.ko defizit ekologikoa existitzen da oraindik ere, 478.155 hektarea osoei dagokiona, Nafarroaren hedaduraren erdia izan eta bere biogaitasunaren %17,5 suposatzen duena.
Kutsadura
Ukaezina da beraz, ekonomikoki, ekologikoki eta sozialki jasangarria ez den eredu baten aurrean aurkitzen garela. Defizit ekologiko honek, gure jendarteak dituen baliabideak baino gehiago erabiltzen ditugula erakusten digu, gure lurraldetik kanpo dauden baliabideak gureganatuz edo etorkizunean datozen belaunaldienak erabiliz. Estatuaren batazbestekoarekin (2,24hag/biz) edo munduaren bataz bestekoarekin (1,78 hag/biz) alderatuz, Nafarroak biogaitasun handia barnebiltzen du (4,46hag/biz). Elkar jarritako grafikoetan ikusi daitekeenez, Nafarroako aztarna ekologikoaren osagai nagusiena, aztarna ekologikoari edo CO2aren emariari dagokio (garraioa, mugikortasuna, etab). Errepide bidezko azpiegitura handien eraketa jarraituak eta garraio publikoaren gainetik, garraio pribatua etengabean indartzeak sortu du errealitate hau. Gizakiaren jardunak eragiten duen negutegi efektua duten gasen igortzea da aldaketa klimatikoaren arrazoi nagusienetako bat. Aipatu igorpen hauek dira tenperaturaren hazkundearen erantzuleak. Elkartutako grafikoetan ikus daitekeen moduan, Negutegi Efektua duten Gasen eraketa hazten joan da azken urteotan, Kiotoko protokoloak ezartzen dituen helburuetatik gero eta gehiago urrunduz. Nafarroak egun, tarte handiagatik gainditzen du Kiotok onartzen duen maximoa. Negutegi efektua duten gasen igorpenean deigarria da 2003tik aurrera emandako hazkundea, Castejon-eko ziklo konbinatuko zentralak martxan jartzearekin egiten baitu bat. Airearen kutsadurari dagokionean, airearen kalitatea kontrolatzeko puntuek erakusten dutenez, herri ezberdinetan behin baino gehiagotan gainditzen dira urtean zehar legeak ezartzen dituen limiteak. Nafarroan azken urte honetan eragin gehien erakutsi duten kutsatzaileak PM10 (10 mikra baino txikiagoak diren partikulak) eta PM2,5 (2,5 mikra baino txikiagoak diren partikulak) esekitako partikulak eta ozono troposferikoa izan dira. Azken honek, ia Nafarroako lurralde guztian du eragina. Hobetze ekintzak ezartzetik urrun, egungo Foru Gobernuak, kontrako zentzuan eta Osasun Publikoaren kontra doazen neurriak bultzatzen ditu: Castejon-eko Zentral Termikoa hedatzeko baimenak, errausketa lehenesten duen hondakinen kudeaketarako plana, errepide bidezko azpiegiturak bultzatuz eragiten den auto pribatuaren promozioa etab... Ingurugiro zein pertsonen osasunarentzat bereziki kaltegarriak diren konposatuak ez sortzeko hartu beharreko neurriak ekiditen dira modu honetan, azido gasak, negutegi efektua duten gasak, dioxina, COPak, PAHk, VOCak etab, igorriz. Iru単erria da egun, kutsaduraren igorle eremu nagusia. Hiriko trafikoak eta Iru単eko zein Tutera inguruko poligono industrialen jardunak eragindako kutsadura gainontzeko herrialdetik hedatzen da, nekazal eremuak kaltetuz. Lurraren egoerari dagokionez, elkarte ezberdinek azken urteotan salatu duten moduan, hondakin toxiko eta arriskutsuekin kutsatutako lur asko daude eta administrazioak ez du ezer egiten, adibidez akuiferoen kutsadura ekiditeko. Lurrazaleko zein lurrazpiko uren kalitateak arreta berezia merezi du. Abeltzaintzak adibidez, nitratoen kon足 tzentrazio handiarengatik sortutako lur azpiko uren kutsadura eragiten du, batez ere Ebroko bailaran. Industriak, erreka zein ibaietan egiten dituen kontrolik gabeko isuriketetan hobekuntzarako margen handia existitzen da oraindik ere. Lurrazaleko uren kalitate fisiko-kimikoa onargarria da orokorrean, nahiz eta Arga Ibaiararen leku batzuetan bezala, kalitatezko helburuak lortzen ez dituzten puntuak existitzen diren. Puntu hauek, EDAR isuriak dituzten eremuen inguruan kokatzen dira orokorrean. Beste salbuespen batzuk ere existitzen dira, Cidacos Ibaia kasu, zeinetan kalitatea moderatua-txarra den. Bestalde, Nafarroan ez da kutsaduraren fiskalizazio bidean sozialki justua den eta praktika on zein prebentziorako ekintzak finantziatuko dituen diru bilketarako sistemarik existitzen Giza jardueretatik eratortzen den kutsadura akustikoak, entzute gaitasunaren gutxitze garrantzitsua eta arazo psikologiko eta fisiologikoak eragin ditzake. Urtero egiten diren soinu mapek, Nafarroako hainbat zonaldetan OMSak ezarritako kalitate akustikoaren (>65) helburuak lortzen ez direla erakusten dute. Horrela bada, Iru単eko biztanleen %9,2ak 65 dezibelioren gainetik dagoen bataz besteko soinu maila jasotzen du bere bizitokian. Gauean, gehieneko limitea 55 db tara jaisten da, biztanleriaren %12,7k jasotzen duelarik gehiegizko soinua.
87
Energia berriztagarrien aldeko apustua ez da nahikoa. Zuzeneko eta zeharkako igorpenekin benetan konpromisoa hartuko duen plan bat zehaztea beharrezkoa da. Produktuen bizitzaren zikloa (ekoizpen, garraio eta erabilgarri izateari uzten dionerako kudeaketan kontsumitutako energia) bezalako alderdiak barneratuz. Zentzuzko kontsumoaren eta eragiten diren kutsatzaileen jaitsiera baten alde egingo duten ingurugiro politikak bultzatu behar dira. Egiten den edozein ekintza, energiaren kontsumo eraginkorraren eta energia aurreztearen alde doazen ekintzekin joan behar du lagunduta.
EGINGO DUEN JENDARTEA
AMA LURRAREKIN BAT
PERTSONA
Gero eta gehiago dira uhin elektromagnetikoen eta giza osasunaren zenbait gaitzen arteko harremana erakusten duten ikerketa zientifikoak. Azken urteotan, telefono mugikorren eta wifi motako komunikaziorako antenen neurrigabeko hazkunde bat ikusi dugu. Teknologia hauek komunikazioaren hobekuntzan duten eragina eztabaida ezina den arren, oreka puntu bat aurkitu behar da teknologia hauen garapenaren eta giza osasunaren artean. Kutsadura elektromagnetikoaren inguruan dauden desadostasunak ikusirik, “kontuz ibiltzearen printzipioa” ezarri behar da. Hala ere, aipatu printzipio hau erabiltzen ari ez dela ikus dezakegu Nafarroan, gero eta gehiago baitira eratzen ari diren wifi eta telefono sareak. Egun, wifi antenak ezartzea arautzen duen legedirik existitzen ez denez, mugikorren oinarriengan baino ezjakintasun handiagoa dago existitzen diren ekipo kopuruen eta radiazioaren inguruan. Era berean, ikerketa batzuek, segurtasun publikoan existitzen den maila giza osasuna babesteko desegokia dela diote. Adierazle hauek eduki arren, liburutegi publikoetan, eskola publikoetan, unibertsitateetan, eraikin publikoetan etab... Wifi sareak aurkitzen jarraitzen ditugu, “kontuz ibiltzearen printzipioa”rekin koherentzian egongo litzakeen kableetan oinarritutako biderazio sistemetan apustu egin ordez. Aurreikusitako jarduerentzako beharrezkoak ez diren eremuak, norabide, intentsitate eta maila espektrala duten iturri artifizialen bidez argiztatzen dituen argi fluxuak dira kutsadura luminikoa. Aurreko puntuko grafikoetatik eratorri daitekeenaren arabera, Nafarroako kutsadura luminikoa altua da. 199/2007 Foru Dekretua existitu arren, eraikin berriek problematika honekiko daukaten arreta urria dela erakusten du errealitateak.
KULTURA
ASKATASUNA
88
Kutsadura luminikoak ondorio asko eragiten ditu, hala nola, energi kontsumo handia, ingurugiro naturalen eraldaketa, gaueko iluntasunaren galera, argiaren mutur sartzea, etab. Ekoindustri bezala definitzen dira, ekosistemengan, hondakinengan, soinuengan, lurrarengan, airearengan eta urarengan eragiten diren ingurugiro kalteak neurtzeko, aurreikusteko, mugatzeko, gutxitzeko edo zuzentzeko sortzen diren ondasun edo zerbitzuen eraketan aritzen diren jarduerak. Paraleloki, enplegu berdeak ekoindustrietan aritzen diren enpleguei esaten zaie. Biztanleria aktiboari dagokionez, Nafarroak, enplegu berdeen tasa altua duen arren, honek txikia izaten jarraitzen du maila globalean. Honenbestez, enplegua eta ekonomia suspertzeko ingurugiroaren sektorea estrategikotzat hartu behar da, hobetzeko potentzialitate handia existitzen den eremua baita. Ingurugiro politikentzako eta ekimenentzako gastu publikoa gutxitzen ari da. Kutsadura, mundu guztiari eragiten dion problematika bat da. Horregatik, inplikatutako eragile guztiek, bai administrazioak, bai eragile ekonomikoak zein kontsumidoreek dagokien erantzunkizunaren zatia onartu behar dute. Egun, Nafarroako garapen ereduan aldaketa batzuk sumatu daitezke, krisiaren agerpenak eragindakoak parte batetan, nahiz eta sintoma hauek ez diren nahitaez, eredu jasangarrien bitartez ekoefizientziarantz bideratzen.