HN HI Z KUNTZ A NORMALI Z AZ I OA HAUTESKUNDEPROGRAMA2012
AB HA EO
HN Hizkuntza Normalizazioa
ING IND EB
Izaite bat ez daike hezur hutsez osa, HERRIA DA GORPUTZA, HIZKUNTZA BIHOTZA.
HN Hizkuntza Normalizazioa
GUZTIONA GUZTIONTZAT
HKK OS JS KH
97
EHBildu hizkuntza politika berria egitera dator, euskara euskal herritarron hizkuntza normalizatua izan dadin. Horretarako, beharrezkoa da hizkuntza politika berria, lehentasunezkoa eta burujabea bideratzea, eta euskarari estatus juridiko egokia ematea. Euskara euskaldunon nazio hizkuntza da eta Euskal Herriaren nortasun ikur nagusia. Kohesiorako eta integraziorako tresna izateaz gain, gure kulturaren funtsezko osagarria da, Euskal Herriak kultura unibertsalari egiten dion ekarpen berezia. Euskararen normalizazioaz honako hau ulertzen dugu: Euskal Herriko herritar guztiontzat eguneroko arlo denetan euskara ohiko eta lehentasunezko hizkuntza izatea. Herritarrak, hizkuntzak eta herriak berdinak dira duintasunean eta, beraz, berdintasunezko tratamendua eskatzen dugu. Hau da, hizkuntza komunitate guztiek euren lurralde historikoan eskubide berberak izatea eta beren garapen osoa ziurtatzea. Gure kasuan, euskararentzat lortzea Euskal Herri osoan, espainierak eta frantsesak, bakoitzak bere estatuan duten berdintasunezko estatusa eta parekotasunezko egoera eremu politikoan, juridikoan eta soziolinguistikoan. Euskararen garapen osoarekin guztiok irabazten dugu, euskal hiztunok eta gainontzeko hizkuntza komunitateek.
AURRERA EZ EGITEA, ATZERA EGITEA DA
UNESCOk euskararen arriskuaz ohartarazi, egoera hauskorra duela esan eta
Hizkuntza Normalizazioa
HN
%33tik beherako erabilera duten hizkuntzak galtzeko arriskuan daudela adierazi zuen. Diskurtso ofizialak eraginda, gizarteak ez du sinesten euskara arriskuan dagoela. Asko egin dugu denon artean eta hil-kanpaiak ez ditugu joko, baina errealitatea egoskorra da: Euskararen kale erabileraren VI. neurketa: Euskal Herriko kasurik onenean, Gipuzkoan, %33aren inguruan dabil eta Donostian erabilera %15,9 euskaraz da eta %81,1 espainieraz. Euskal herritarren erdia bizi den hiriburuetan, berriz, Bilbo Handian, Gasteizen eta Iru単ean, euskararen erabilera %3 ingurukoa da, eta espainierarena % 90ekoa. Euskararen kale erabilera ez da hazi azken hamabost urtean eta %13 eta %14 artean goia jo du. Hein horretan trabatuta dago eta planto egin du. Soziolinguistikaren Klusterrak iradoki duen bezala, baldintzak aldatzen ez badira, erabilerak ez du gora egingo: ez bada hiztun kopurua handitzen eta hiztunei euskara erabiltzeko aukera gehiago ez bazaie ematen. Euskararen ezagutza kontuan izanda, erabilera tasa estatistikoki espero daitekeena baino hobea baita. V. inkesta soziolinguistikoak: Euskal Herrian, hogei urtean, 2,4 puntu igo da euskara erdara beste edo gehiago erabiltzen dutenen kopurua, eta %16,1ek erabiltzen du orain. Herritarren % 84k erdara du hizkuntza nagusi edo bakar; eta hamarretik bederatzi dira Lapurdin, Zuberoan eta Nafarroan erdara nagusi dutenak. Eremuka euskara erdara beste edo gehiago erabiltzen dutenak, %39 dira Gipuzkoan, %12,8 Bizkaian eta %4,3 Araban, %5,5 Nafarroan eta %9,6 Ipar Euskal Herrian. Gipuzkoa kenduta, beraz, UNESCOk finkatutako % 33ko marra gorriaren oso azpitiko erabilera. Euskaldunen kopuruak bost puntu egin du gora azken bi hamarkadetan Euskal Herrian, eta azken urteetan hazkunde hori apaldu egin da. Igoera hori batez ere gazteen artean gertatu da. Baina, joera hori ez da islatu erabileran. Gazte elebidun gehiago egon arren, euskara gutxiago erabiltzen dute gaurko gazteek duela hogei urteko gazteek baino (herri euskaldunetan izan ezik). Ez baitira euskaldun osoak; hobeto moldatzen dira erdaraz eta euskaraz jarduteko zailtasunak dituzte; gune erdaldunetan bizi dira; euskararenganako atxikimendu apalagoa dute; eta pisu demografikoa txikia dute, jaiotze tasak behera egin duenez. Erabileran aldaketa gertatu da. Euskara gehiago erabiltzen da esparru formaletan (hezkuntza, administrazioa, lan mundua) eta gutxiago esparru informaletan (lagun artean, familian); komunikabideen kontsumoan erdara da nagusi. Geldotze eta moteltze zantzuak sumatzen dira, euskararen normalizazioa galtze joeraren abiapuntu batean dago, eta ez badugu ezer egiten galdu egingo dugu. Aurrera ez egitea atzera egitea da.
98
AB
ORAIN ARTEKO HIZKUNTZA POLITIKAREKIN EUSKARA EZ DA NORMALIZATUKO
HA EO ING IND EB HN Hizkuntza Normalizazioa
HKK OS JS KH
99
Bi estatu handien hegemoniapean, euskarak menpeko estatus juridikoa du. Espainiako eta Frantziako Konstituzioek espainierari eta frantsesari balio hierarkizagarria ematen diete, estatuen baitan dauden gainerako hizkuntza komunitateak menperatu eta hizkuntza horietako herritarrak bigarren mailako bihurtzen dituzte. Frantziako Estatuak ez ditu euskal komunitate linguistikoaren hizkuntza eskubideak aitortzen eta Espainiakoak, eskubide batzuk aitortu arren, ez du hizkuntza komunitateen eskubide berdintasuna aitortzen, espainieraren nagusitasuna eta euskararen menpetasuna ezartzen ditu. Asimetriak eta kanpo mugak nabarmenak dira: denok gaude behartuta erdara jakitera, baina ezin dugu inor behartu euskara jakitera. Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Estatutuak eta Nafarroako Foru Hobekuntzak Espainiako Konstituzioak ezarritako menpekotasuna mantentzen dute. Toleratu egiten dute erdaldunen elebakartasuna eta galarazi euskaldunena; UEMAren udal ordenantzak baliogabetzean, adibidez. Gaur egun, euskara ez da ofiziala Euskal Herriko bere lurralde osoan. Eta euskararen estatusa, bi estatuetan zatitua, bost eraentza juridiko desberdinek arautzen dute. Ondorioz, euskal hiztunak eskubide desberdinak ditu bizi den edo dagoen tokiaren arabera; eta ofiziala ez den eremuetan ez dauka hizkuntza eskubiderik. Orain arteko hizkuntza politikek ez dute balio izan euskaldun eleanitzez osatutako Euskal Herri euskalduna berreskuratu eta berrezartzeko. Kasurik onenean ere intentsitate gutxiko politikak dira. Euskararen garapenak behar dituen minimoen azpitikoa. Eta, oro har, euskararen egoera minorizatuak ito egiten ditu ahalegin normalizagarri horiek, oztopoak bultzadak baino handiagoak direlako. Euskararen botila erritmo batetik gora betetzen ez bada, hustu egingo da. Euskararen gizarte erakundeek, euskaltzaleek eta erakunde publikoek azken hamarkadetan lan eskerga egin dute, aurrerapausoak egin dira, baina ezinbestekoa zaigu diagnostiko egoki eta zehatza egitea: osasunetik urrun gaude, eta hiru hamarkadatan garatutako hizkuntza politikekin euskara ez da normalizatuko. Behatokiaren urtez urteko txostenek erakusten dute euskaldunen hizkuntza eskubideek urratuta jarraitzen dutela Euskal Herri osoan, eta administrazio guztiek egunero urratzen dituztela. Kale erabileraren neurketak eta inkesta soziolinguistikoak egoeraren larritasuna islatzen dute. - Euskal hiztunek ezin dituzte bizitzaren funtzio guztiak euren hizkuntzan bete. - Aldeak alde, euskararen erabilera oso urria da, moteldu egin da eta galtze joeran sartzear egon liteke. - Herritar gehienek ez dakite euskaraz oraindik. - Erdal elebakartasunaren aldeko diskurtsoa ari da zabaltzen orain gure artean. Horrenbestez, EHBilduren ustez, hogeita hamar urteko politikaren ondoren,
Hizkuntza Normalizazioa
HN
euskararen garapen osoa azkartu eta lortzeko hizkuntza politika berria, eraginkorra eta burujabea garatu eta gauzatu behar dugu, eta euskarari estatus egokia ematea ezinbestekoa da, hizkuntza berezkoa eta normalizatu beharrekoa, hizkuntza ofiziala, lehentasunezkoa eta jakin beharrekoa izan dadin.
HIZKUNTZA POLITIKA BERRIAREN OINARRIAK
Bidegurutzean gaude: euskararen egungo politika eta egitura juridiko hauskorrean jarraitzea ala euskararen politika aldatzea eta marko normalizagarri berria eraikitzea. EHBilduk euskararen esparru horretatik ahal den azkarren irten eta euskararen marko normalizagarri berria eraiki nahi du. Euskaraz oso-osorik bizitzea ahalbidetuko duten baldintza politikoak, juridikoak, sozialak, ekonomikoak eta kulturalak lortu behar ditugu, hizkuntza politika berria eragiteko. Euskararen erabilera moteltzeko joera saihesteko eta irabazpidean jartzeko, euskara beharrezko bihurtzeko eta euskararen normalizazioa bideratzeko. Euskara jakitea unibertsalizatzeko, euskararen erabilera handitu eta euskararen normalizazioan jauzi kualitatiboa emateko. EHBilduren hizkuntza politika berriaren proposamena gaur egungo errealitatetik abiatuko da, egingarria, bideragarria eta pragmatikoa izango da, interes alderdikoirik gabea eta euskararen normalizazioaren beharretik sortua. Hizkuntza politika berriaren oinarriak Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak proposatutako gutxienekoak izango dira: • Burujabea, kanpo esku-hartzerik gabekoa: hizkuntza politika burujabea bideratzea, gaur egun dauden oztopoak eta debekuak gainditzeko eta politika eragingarria abian jartzeko. • Euskararen estatus juridiko egokia duena. Hau da, euskara da Euskal Herriko berezko hizkuntza eta normalizatu beharrekoa, hizkuntza ofiziala, lehentasunezkoa eta jakin beharrekoa. • Euskararen erdigunera jo eta baliabide nahikoak dituena: euskararen normalizazioaren zentralitatea aldarrikatu eta praktikara eramango dugu. Euskara ardatz bai diskurtso eta praxi politikoan eta baita administrazio publikoaren egituretan ere. Zentralitateak esan nahi du baliabide pertsonal eta baliabide ekonomiko nahikoak bideratu behar direla euskararen normalizaziorako, urrats kuantitatibo eta kualitatibo nabarmena emanez. • Elkarlana, lidergo partekatua eta zeharlerrotasuna: euskararen normalizazioa norbanako eta eragile guztien bultzadatik eta indarren auzolan estutik etorriko da. Eragile guztien erantzunkidetasun aktiborik ez bada ez da normalizaziorik lortuko. Horrek lidergo eta estrategia partekatua eskatzen du esparru guztietan eta bide-orri zehatza adostea, efizientziaz eragin ditzan elkarlana eta zeharlerrotasuna. Era berean, hizkuntza politika bateratua burutzeko Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan, eta Nafarroa Garaiarekin eta Iparraldearekin koordinatzeko; tokian tokiko errealitate bakoitzaren abiaburua,
100
AB
baldintzak eta erritmo ezberdinak kontuan hartuz.
HA
• Hizkuntza politika berriaren neurriak burutzerakoan udalerri euskaldunak, hiriburuak eta eskualde buruak hizkuntza politika gauzatzeko gune intentsiboak izango dira.
EO ING IND
HIZKUNTZA POLITIKA BERRIA, LEHENTASUNEZKOA ETA BURUJABEA GAUZATZEKO 19 NEURRI
EB HN Hizkuntza Normalizazioa
HKK OS JS KH
101
1. Hizkuntza politika berriak euskaraz bizitzea ahalbidetuko duten baldintza politikoak, juridikoak, sozialak, ekonomikoak eta kulturalak lortzeko, honako oinarriak izango ditu:
- Kanpo esku-hartzerik gabeko hizkuntza politika burujabea bideratzea. Gaur egun dauden oztopoak eta debekuak gainditzeko eta politika eragingarria abian jartzeko. - Euskarari estatus juridiko egokia ematea. Euskarak ofizialtasun nahikoa eta egokia izan dezan Euskal Herri osoan. Hau da, euskara da Euskal Herriko berezko hizkuntza eta normalizatu beharrekoa, hizkuntza ofiziala, lehentasunezkoa eta jakin beharrekoa. Oinarri hauekin honako jarduera estrategikoak eramango ditugu aurrera: 1. Euskal hiztunon komunitatea normalizatzeko adostasun soziala eta politikoa lortzea, betiere, aipatutako oinarriak kontuan hartuz: euskara berezkoa, normalizatu beharrekoa, ofiziala, lehentasunezkoa eta jakin beharrekoa izango da. 2. Euskara Normalizaziorako Plan Estrategiko berria diseinatzea eta egikaritzea gainerako erakunde publiko eta euskararen gizarte erakundeekin elkarlanean. 3. Euskararen legedi eta arkitektura juridiko berria garatzea euskararen berezkotasuna, ofizialtasuna, lehentasunezko izaera, ezagutzaren unibertsaltasuna eta herritarren hizkuntza eskubideak bermatzeko.
2. Euskara jakitea bermatu behar du hezkuntza eta irakaskuntza sistemak; horretarako, oraingo ereduen sistema gainditu eta murgiltze-eredu bakarra abiaraziko dugu.
Lege arauak honako hauek jasoko ditu: • Kalitatezko hezkuntza publikoa, 0 urtetik unibertsitateraino. Euskal curriculumean oinarritutako berezko hizkuntza sistema garatuko da.
Hizkuntza Normalizazioa
HN
• Oraingo ereduen eskema gainditu egin behar da eta murgiltze-eredu bakar baterantz joan behar da. Oraingo ereduen sistematik abiatuta, mailaka eta azkar egin behar da. • Lehen urrats moduan, aurre-hezkuntzan murgiltze-eredua baino ez da eskainiko. Gainerako hezkuntza zikloetan eta epe ertainean ikasle guztiak euskaldun eleanitzak izatea bermatuko duen eredu bakarra egongo da: Atik Brantz eta Btik Drantz. Eredu horrek malgua izan behar du eta eskolan dagoen gune soziolinguistikoaren ezaugarrietara moldatu beharko du. Marko horretan guztietan atzerriko hizkuntzak nola txertatu egoki diseinatu behar da. • 0-3 euskarazko eskola orokortuko da. • Lanbide hezkuntzan, etengabeko eta enplegurako trebakuntzaren alorrean, urratsak egingo dira euskarazko eskaintza bermatzeko. LHn euskarazko eskaintza osoa izango da. • Derrigorrezko hezkuntzan, Batxilergoan eta Lanbide Hezkuntzan irakasle berri guztiak euskaldun eleanitzak izango dira. • Ahozkotasuna eta komunikazio-gaitasuna sakontzeko programak ezarriko dira. • Helduen euskalduntze alfabetatzeak lagunduko du euskara unibertsalizatzen. Horretarako, doako bidean jarriko da, asistentzia eta aprobetxamenduaren arabera. • Sektorearen finantziazio iraunkorra bermatu eta sektoreko agente guztien arteko osagarritasuna sendotuko da. • Euskaltegien eta auto-ikaskuntza zentroen markoa gainditu, eta esparruko eragileen (HABE, udal euskaltegiak, euskaltegi homologatuak eta pribatuak, Hizkuntza Eskola Ofizialak eta gainerakoak) arteko osagarritasuna sendotuko da.
3. Herritar guztien hizkuntza eskubideak bermatu, eta euskara lan eta zerbitzu hizkuntza bihurtuko dugu administrazio osoan.
• Herritarren hizkuntza eskubideak bermatzeko, langile publikoek euskaraz eta espainieraz aritzeko gaitasuna izan behar dute. Aurrerantzean, EAEko administrazio publikoan lan egiteko gutxienez 2. hizkuntza eskakizuna edo baliokidea izan beharko da ezinbestean. • Zerbitzu publikoa emango duten eta administrazioarekin kontratua lortu duten enpresek administrazioaren maila berean bermatu beharko dituzte herritarren hizkuntza eskubideak, eta administrazio publikoaren kontratuetan euskaraz aritzeko gaitasuna ezinbesteko baldintza moduan ezarriko da. Irizpide nagusia izango da, euskaraz egin daitekeen guztia euskaraz egitea eta euskaraz ezin daitekeenean bakarrik, ele biz egitea. Bai Euskarari, Bikain Ziurtagiria edo euskara planak betetzen dituztela bermatzen dituzten enpresak hobetsiko dira puntuazioetan. • Beharrezko urratsak eta lege-garapenak egingo dira arduradun politiko gorenek ere hizkuntza ofizial biak menpera ditzaten bermatzeko. • Administrazioetan, beren organismo autonomoetan eta sozietate publiko
102
AB HA EO ING IND EB HN Hizkuntza Normalizazioa
orotan, haien hizkuntza irizpideak jarriko dira indarrean, euskara herritarrentzako zerbitzu hizkuntza eta administrazioen arteko komunikazio hizkuntza eta langileentzako lan-hizkuntza izan dadin; azken urrats honetarako neurri eraginkorrak, progresiboak eta epedunak ezarriko dira. • Diru-laguntzak lortu dituzten enpresek erakundeak proposatutako hizkuntza irizpideak bete beharko dituzte. • 16 urtetik beherakoentzako eskaintza: administrazioak, beren organismo autonomoak eta sozietate publiko orok eta haien kontzesionarioek 16 urtetik beherakoei zuzendutako zerbitzu eskaintza – gazteria, kultura, kirola, musika eskola, jaiak eta antzekoak – eta arlo horiei dagozkien jarduerak eta harremanak euskaraz egingo dituzte. • Estatuaren administrazioekin eta Justizia administrazioekin harremanetan jarri eta diagnostikoak egingo dira, euskara plan osoak bidera ditzaten. Estatuko administrazioak EAEko herritarren hizkuntza eskubideak errespeta ditzan urratsak egingo dira. • Administrazioak, beren organismo autonomoek eta sozietate publiko orok eta haien kontzesionarioek euren publizitatea argitaratzerakoan euskarazko komunikabideei lehentasuna emango diete, eta komunikabide elebidunen artean, %33tik gora euskaraz argitaratzen dutenei.
HKK 4. Udalerri eta espazio sozial euskaldunak bultzatu eta indartuko ditugu
OS JS KH
103
• Lehentasunezkoa izango da euskararen arnasguneak (euskaldunen dentsitatea %70etik gora dutenak) babestea eta zabaltzea; euskara nagusi izango den eremua osatzea; euren garapen sozioekonomikoa eta soziokulturala bultzatzea; bizimodu euskaldunak indartzea; eta erabilera soziala eta publikoa sustatzea bizitza sozialean: aisialdian, kulturan, sozio-ekonomian, komunikabideetan. • Ezinbestekoa da UEMA bultzatzea eta indartzea. • Espazio sozialak eta herri euskaldunak babesteko legea bultzatuko dugu, erakundeen proiektuek nahiz ekimen pribatuek dituzten eragin soziolinguistiko kaltegarriak neurtzeko eta balizko neurri zuzentzaileak proposatzeko. • Ikuspegi aldaketa eta aldaketa politikoa bultzatuko ditugu, hizkuntza ekologiaren ikuskera eta praktika politikotik, UEMAko udalerrien garapen sozioekonomiko iraunkorra bermatzeko. • Hizkuntza ekologiaren teorizazioak ezarri dituen oinarrizko printzipioak aplikagai izango ditugu: funtzio esklusiboak behar dira jatorrizko edo berezko hizkuntzarentzat, eta ekintza sozial guztietan agertzen diren eragin soziolinguistikoak neurtuko ditugu.
5. Euskarazko komunikazio esparruaren iraunkortasuna sustatu eta eraldaketan lagunduko dugu
• Eskualde historikoetan euskarazko komunikabide multimediak sortzea bult-
Hizkuntza Normalizazioa
HN
zatuko eta lehenetsiko dugu. • Euskarazko komunikabideen jasangarritasun ekonomikoa, egonkortasuna eta eraldaketa bermatzeko diru-laguntzazko politikatik hitzarmengintza edo kontzertazio-politikara pasatuko gara. • Ikus-entzunezkoen alorrean, emisio-lizentzia guztiek euskarazko eskaintza duin bati lotuta joan behar dute, gutxienez emisioen % 50, eta barruti bakoitzean euskara hutsezko hedabideei lizentzia bat gordeko zaie. Alabaina, etorri berrien hizkuntza komunitateei lotutako ikus-entzunezko komunikabideak arau horretatik salbuetsi daitezke. • Euskal hedabideen behatokia sortu eta garatuko dugu, herri-administrazioen eta sektorearen arteko lankidetza egonkorra sustatzeko. • Euskararen beste lurraldeetako erakundeekin koordinatu eta haietako hedabideak indartzen lagunduko dugu. • Euskal hedabideen sektore publiko eta pribatuaren arteko osagarritasuna bultzatuko dugu, elkarlana, edukien trukea eta zabalkunde-bide konpartituak landuz. • Instituzio eta komunikabide publikoek herritarrek euskal hedabideak kontsumi ditzaten kanpainak bideratuko dituzte, erabiltzaile potentzialak erreal bihurtzeko helburuarekin. • Erdal editore eta komunikazio enpresak animatuko ditugu euskarazko produktuak kaleratu ditzaten. • Eskatuko dugu Estatuko komunikabide publikoek euskararen legea bete dezaten eta euskarazko emisio duinak izan ditzaten.
6. EITB euskararen normalizazioaren zerbitzura jarriko dugu, euskarazko kalitatezko edukia sortuko da eta euskararen komunikazio eta ikus-entzunezko sektorearekin elkarlana sakonduko da
EITB taldeko komunikabideek oinarri moduan euskara eta euskararen normalizazioa izan behar dute ardatz, euskara bultzatu eta normaltzeko helburu estrategikoa bete behar dute. Horrenbestez, erdarazko irrati-telebistarik ez da izango, alegia, EITBko telebista kate eta irrati guztietan euskararen presentzia bermatu eta erabilera bultzatuko da. Euskarazko eta kalitateko hezkuntza, informazioa eta entretenimendua izango da taldearen oinarria eta EITB existitzeko arrazoia. Horrek ondorio zuzenak ditu hainbat aspektutan: • EITBren lan-hizkuntzak euskara behar du izan. • EITBko langile guztiek euskaraz aritzeko gaitasuna izan behar dute, eta hizkuntza profil derrigorrezkoak ezarriko zaizkie duten arduraren arabera. • EITBko euskarazko kateek programazio normalizatua eta ikus-entzuleen espektro osoa hartuko duena izan behar dute: seriek, eztabaidak, zinea, kirola, entretenimendua, e.a. • Euskal hiztunen hizkuntza-trebezia eta adierazkortasuna areagotzeko, bikoizketa lehenetsiko da euskarazko kateetan. • Euskarak eta euskal kulturak presentzia normalizatua izango du erdarazko
104
AB HA EO ING IND EB HN Hizkuntza Normalizazioa
HKK OS JS KH
105
hedabideetan. Saihestuko da euskal hiztunek adierazpenak bietan, euskaraz eta erdaraz, egin behar izatea. • Hizkuntzaren kalitatea. EITBko emisioen euskarazko eta espainierazko emisioek kalitate linguistiko duina izan dezaten bermatzeko baliabide nahikoak jarriko dira. • Euskararen komunikazio esparru sendoa eta iraunkorra lortzeko elkarlana, koordinazioa, eduki-trukea eta zabalkunde-bide konpartituak sortuko dira gainerako euskarazko hedabide ez-publikoekin. • Euskararen eta euskal hiztunen garapenerako eraginkorrena izango den euskarazko irrati eta telebistaren esparru komunikatiboaren egituraketaren azterketa eta diseinua abiatuko da eragile guztien artean.
7. Lan mundua, merkataritza eta berrikuntza-sistema euskalduntzea sustatuko dugu
Jarduera arautzailea garatuko dugu, enpresetan euskara planak indarrean jartzeko. • Enpresa publikoek euskara erabiliko dute lehentasunez euren jardueran. • Zerbitzu publikoa emango duten enpresek administrazioaren maila berean bermatuko dituzte herritarren hizkuntza eskubideak. • Administrazio publikoaren kontratuetan euskaraz aritzeko gaitasuna ezinbestekotzat ezarriko dugu. • Bikain ziurtagiria eta Bai Euskarari ziurtagiriak bateratu eta indartuko ditugu, eta administrazio publikoetako kontratazioetan balioa eman. • Kontsumitzailearen eta Erabiltzailearen Estatutua berraztertu eta beharrezko den ataletan indartu eta zabalduko dugu. • Jendearentzako arreta duten lau langiletik gorako denda edo enpresetako langileei euskara jakin dezaten lagunduko diegu, bezeroak nahi duen hizkuntzan hitz egin dezan. • Alorreko agenteekin, hots, enpresa-elkarteekin, sindikatuekin, gremio-elkarteekin, merkataritza-ganberekin eta enparauekin adostasunak bilatuko ditugu euskararen normalizazioaren bultzatzaile moduan joka dezaten eta hizkuntzen kudeaketa integralaren filosofia barnera dezaten beren kudeaketa-sisteman. • Euskara berrikuntza-sistemetan txertatu eta normalizatuko dugu. • Enpresa pribatuei euskararen erabilera normalizatzeko plana onartzea eta gauzatzea eskatuko diegu. • Gizarte-erantzukizun korporatiboaren kontzeptua landuko dugu borondateak eta jarrerak irabazteko. • Alorreko agenteak, hots, enpresa-elkarte, sindikatu, gremio-elkarte, merkataritza-ganbera eta enparauak inplikatuko ditugu euskararen normalizazioaren bultzatzaile moduan. • Enpresa asko esportatzaile direnez, hizkuntzen kudeaketa integralaren filosofia beren kudeaketa-sisteman integratzea bultzatuko dugu. Horretarako, ziurtagiri-sistema bat antola daiteke. Bikain eta Bai Euskarari ziurtagiritik abia daiteke. • Bezeroen beraien eskubideak bermatzera eta hizkuntza eskakizunak alda-
Hizkuntza Normalizazioa
HN
rrikatzera bideratutako ekimenak sustatuko ditugu. 8. Euskarazko kultur sorkuntza, kontsumoa eta nazioarteratzea sustatuko dugu
• Euskarazko kultur sorkuntza, kontsumoa eta nazioarteratzea sustatuko dugu, euskarazko kultur industria indartsua eta jasangarria lortzeko helburuarekin. • Zine proiekzioan euskarazko kuota jarriko dugu; filmen bikoizketa, azpititulazioa, euskarazko sortze literarioa nahiz zientifikoa eta liburugintza, ikusentzunezko materialak eta bestelako kultur adierazpenak lehenetsiko ditugu eta neurri egokiekin sustatu. • Ikus-entzunezkoen alorrean euskarazko eskaintza handitzeko Euskarazko Bikoizketa Agentzia sortuko dugu. • Euskal sorkuntzaren agertoki unibertsal iraunkor bat sortuko dugu, prestigio handiko proiektu kultural-arkitektoniko batean. • 2016an, Donostia Europako Kultur Hiriburua dela-eta antolatuko diren ekimenak lagunduko ditugu, batez ere, euskara eta euskarazko kulturaren sorkuntzan eta munduaren aurrean kokatzera zuzenduta daudenak.
9. Euskara eta euskarazko kultura zabalduko dugu
• Euskara eta euskarazko kultura munduan zabaltzeko gaur egun dauden egiturak berraztertuko ditugu. • Euskararen irakaskuntza, ikasketa eta erabilera mundu osoan sustatuko dugu. • Euskarazko kulturaren sorkuntza, espresio, euskarri eta adierazpide hedatzen eta zabaltzen lagunduko dugu. • Euskara eta euskarazko kulturari buruzko ikerketa sustatuko dugu, bereziki unibertsitate eta goi-mailako ikerketarako erakundeetan. • Gure herrialdeko errealitatea euskaraz hitz egiten duten mundu osoko kolektibitateetara eta hainbat herritara hurbilduko dugu. • Euskarazko literatura, saiakeragintza eta ikerketa sustatuko ditugu, atzerriko hizkuntzetarako itzulpenak lagunduz eta elkartrukeak bultzatuz.
10. Aisialdia eta kirola euskalduntzea bultzatuko dugu
• Kirol-jarduna euskalduntzeko kirol-federazioekin elkarlanean arituko gara eta federazioek euskaraz normaltasunez aritzeko gaitasuna izango dutela bermatuko dugu. • Ekitaldi publikoetan euskara lehentasunez erabiliko da. • Diruz lagunduko diren elkarteek (taldeak, klubak…) bermatuko dute eus-
106
AB HA
kararen erabilera euren jardueretan. • Aisialdirako kontsumo-produktuen euskarazko eskaintza zabaltzea bultzatuko dugu, bereziki gazteentzat eta IKT alorrekoak. • Administrazioak 16 urtez beherakoentzat bideratzen duen aisialdiko eskaintza euskaraz izango da.
EO ING
11. Euskarazko Informazio eta Komunikazio Teknologien tresnak eta aplikazioen ekoizpena eta kontsumoa zabalduko dugu
IND EB HN Hizkuntza Normalizazioa
HKK
• Bermatuko dugu kontsumo orokorreko softwarea eta enpresa-aplikazio ohizkoenak euskaraz egon daitezen. • Bermatuko dugu euskarak izan ditzan hizkuntzen teknologiaren oinarrizko tresnak eta baliabideak, eta kode irekizkoak lehenetsiko dira. • Ingelesa bezalako hizkuntzek dituzten mailako euskarazko baliabideak egongo direla bermatuko dugu. • Aisialdirako euskarazko IKT produktuak lehentasunez bultzatuko ditugu. • .eus domeinua lortzen lagunduko dugu. • Internet euskarazko edukiz hornitzea sustatuko dugu.
OS JS
12. Unibertsitatea eta ikerketa euskaraz eta euskararen zerbitzuan egotea sustatuko dugu
KH
107
• Euskara unibertsitate mailan indartuko dugu: EHU erabat euskaldundu eta Euskal Unibertsitatea proiektua bultzatu. • UEUrekiko hitzarmena berreskuratuko dugu. • Goi-mailako ikerketa, publikazioa eta dibulgazioa euskaraz izan dadin urratsak emango ditugu. • Zientzia eta Teknologia Planaren barruan txertatuko ditugu euskararen garapenen osoa ahalbidetuko duten ikerketa-ildoak: • Hizkuntza-teknologiak eta euskararenak lehentasunez • Euskararen eta hizkuntza gutxiagotuen normalizazio-prozesuak • Euskararen eta hizkuntzen ikasketa eraginkortzeko metodologia eta teknologiak. • Euskararen garapenarekin estuki loturik, hiru ikerketa-zentro edo unitateren sorrera bultzatuko dugu: • Euskarazko hizkuntza-teknologien ikerketa eta aplikazioa • Euskararen eta hizkuntza gutxiagotuen normalizatzeko ikerketa eta aplikazioa • Euskararen ikasketa eraginkortzeko eta azkartzeko metodologiak eta teknologiak • Euskarak bere lurralde osoan daukan egoera jakiteko azterketak egin eta metodologia bera garatuko dugu euskararen zazpi lurraldeetan erabili ahal
Hizkuntza Normalizazioa
HN
izateko. 13. Gurasoak eta familia papera aktibatuko dugu
• Gurasoak euskaraz aritzera bultzatzeko eta familia euskalduntzeko estrategiak eta politikak landuko ditugu. Hainbat aspektu kontuan hartu beharko dituenak: hizkuntzaren transmisioa, euskararekiko jarrera proaktiboak, etxeko hizkuntza-giroa, e.a.
14. Migranteen kulturak eta hizkuntzak aintzat hartuz euskarara eta euskal kulturara hurbiltzea sustatuko dugu
• Migranteen jatorrizko kulturak eta hizkuntzak aintzat hartuko ditugu migranteak euskarara eta euskal kulturara hurbiltzeko. • Harrera protokoloetan euskaraz egin eta euskal kultura txertatu eta lehenetsiko da. • Aisa bezalako programak indartu eta zabalduko ditugu.
15. Euskararen corpusa hedatu eta hizkuntzaren kalitatea zainduko ditugu
• Euskararen corpusaren normalizazioaren esparruan Euskaltzaindiak du erreferentzialtasuna, eta lana azkartasunez, eraginkortasunez eta txukuntasunez egiteko dituen baliabide ekonomiko eta pertsonalak eskura jarriko dizkiogu. • Euskararen Erreferentziazko Corpusa proiektua bultzatuko dugu. • Doako hizkuntza-kontsulta eta aholkularitza zerbitzua martxan jartzen lagunduko dugu. • Euskarazko eduki entziklopediko orokorrak eta espezializatuak sortzeko eta hedatzeko proiektuak bultzatuko ditugu, betiere edukien izaera librea lehenetsiz. • Euskararen kalitatea hobetu, hizkuntza irizpideak landu eta zabalduko ditugu, euskararen erabilera berezituak eta terminologia euskaraz sortzen lagunduko dugu, corpusaren alorrean lan egiten duten erakundeekin elkarlanean. • Enpresen, erakundeen eta jakintza-alor espezializatuen terminologia kudeatzeko proiektuak lagunduko ditugu.
108
AB HA EO ING IND EB HN Hizkuntza Normalizazioa
HKK OS JS
16. Koordinazioa, elkarlana eta osagarritasuna bilatuko ditugu euskararen gizarte erakundeekin eta gainerako instituzio eta erakunde publikoekin.
• Eusko Jaurlaritza euskararen esparruko eragile sozialekin elkarlanean arituko da euskararen normalizazioan garatzen dituen politiketan. • Eusko Jaurlaritzak bultzatuko du elkarlanerako esparru bat Nafarroako administrazioarekin eta Euskararen Erakunde Publikoarekin Euskal Herria osoari eragingo dioten hizkuntza politikak garatzeko. • Eusko Jaurlaritzak elkarlana, lidergo partekatua eta zeharlerrotasuna sustatuko ditu. Euskararen normalizazioa norbanako eta eragile guztien bultzadatik eta indarren auzolan estutik etorriko da. Eragile guztien erantzunkidetasun aktiborik ez bada, ez da normalizaziorik lortuko. Horrek lidergo eta estrategia partekatua eskatzen du esparru guztietan eta bide-orri zehatza adostea, efizientziaz eragin ditzan elkarlana eta zeharlerrotasuna. Era berean, hizkuntza politika bateratua egingo dugu Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan, Nafarroa Garaiarekin eta Iparraldearekin koordinatuta; tokian tokiko errealitate bakoitzaren abiaburua, baldintzak eta erritmo ezberdinak kontuan hartuz. Halaber, eredu partehartzailea bultzatu eta adostasun zabalena lortzea sustatuko dugu: erakundeartekoa (Udalbiltzaren, aldundien eta gobernuen artean), sektoreartekoa (kultura, hezkuntza, sozioekonomia, hedabideak, aisialdia, kirola, …), lurraldeartekoa (auzoak, herriak, eskualdeak, herrialdeak eta Euskal Herria), eta eragileartekoa (euskalgintzako eragileak, eragile sozialak eta politikoak). Jarraibide nagusia auzolanean jardutea, behetik gorako prozesua eragitea eta gidaritza partekatua bideratzea izango da. • Udalerri euskaldunak, hiriburuak eta eskualdeburuak hizkuntz politika berriaren neurriak bideratzeko eremu intentsiboak izango dira.
KH 17. Hizkuntza Normalizazioaren Koordinaziorako Jarraipen batzordea sortuko dugu
109 • Hizkuntza Normalizazioaren Koordinaziorako Jarraipen batzordea sortuko dugu, euskararen normalizazioa Eusko Jaurlaritzaren saila, sozietate publiko eta parte hartzea duen erakundeetan modu koordinatuan, eraginkorrean eta zeharlerrotasunez gauzatu dadin. • Jarraipen batzorde horrek Jaurlaritzaren lehendakaritzatik hizkuntza politika berriaren helburuak proiektatuko ditu bere sail guztietan (kultura; herrizaingoa; hezkuntza, unibertsitate eta ikerketa; justizia; ekonomia eta ogasuna; industria eta berrikuntza; merkataritza, turismoa eta abar), sail guztiek urteko programak eta aurrekontuak osatu baino lehen, euskararen irizpideak txertatuak izan ditzaten. • Hizkuntz Normalizazioaren Koordinaziorako Jarraipen batzorde horrek hizkuntz politikak diseinatzerakoan eta gauzatzerakoan harreman estua izango du euskalgintzarekin, oro har, eta Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluarekin, bereziki.
Hizkuntza Normalizazioa
HN
• Euskalgintza egonkor, iraunkor eta eraginkor baten estrategikotasuna kontuan hartu eta euskalgintzaren eta euskaltzaleen konpromisoa, inplikazioa eta borondatezko lana indartuko du, sinergiak bilatuz, elkarlanean arituz, estrategiak finduz eta aurrera egiteko aukerak baliatuz, euskalgintzaren jarduna muga izan ez dadin eta eragiten jarrai dezan.
18. Euskararen gizarte erakundeen finantzazio iraunkorra bermatuko dugu hitzarmengintza eta kontzertazio-sistemen bidez
Urtez urteko diru-laguntzetatik haratago, hitzarmengintza eta kontzertaziosistemak jarriko ditugu martxan euskararen normalizazioan ari diren eragileen iraunkortasuna, eraginkortasuna eta estrategiak gauzatzen laguntzeko; betiere, erakunde sozialen programen kalitatea hartuko da kontuan. • Euskararen erabilera soziala hainbat esparrutan bultzatzen eta berritzen ari diren erakundeak • Euskaldunon hizkuntza komunitatea aktibatzen, trinkotzen eta berrosatzen diharduten erakundeak • Euskarazko hedabide ez-publikoen sektorea. • Euskalduntze eta Alfabetatzean ari diren erakundeak • Euskarazko kultur sorkuntzan diharduten elkarteak
19. Euskaldun izateko kontzientzia, euskaraz bizitzeko nahia eta herri-gogoa elikatuko ditugu
• Ekimenak, kanpainak eta enparauak bideratuko ditugu euskal herritarrak euskaraz bizi daitezen bultzatzeko, euskalduntasuna indartzeko eta euskal eleaniztasun iraunkorraren alde egiteko. • Euskararen aldeko hiritartasun aktiboa eta euskaldun izatearen kontzientzia aktiboa elikatzen duten ekimenak eta elkarteak lagunduko ditugu. • Gure kultura, historia, ohiturak eta usadioak gaurkotzen eta biharkotzen dituzten ekimenak hobetsiko ditugu. Euskarazko sormena bultzatu nahi dugu: produkzio molde berriak, tokikoak, eguneratuak, parekideak, ekologikoak… auzolanean eraikitzea.
110