ZAMÓW PAKIET LUB PRENUMERATĘ I WSPIERAJ SZKOŁY LEŚNE
nr IX / X
22 250 22 99
ekopanorama@prasa.com.pl
ISSN 1507 1871
półroczna i roczna
www.issuu.com/ekoPL
PRENUMERATA
WYDANIE OGÓLNOPOLSKIE
Gospodarka leśna na terenie poligonu w Nadleśnictwie Świętoszów.
Państwowa Inspekcja Sanitarna i Lasy Państwowe połączyły siły i rozpoczynają wspólną akcję pod hasłem #ZasadSięNaZdrowie. Zaplanowano posadzenie 16 tys. sadzonek drzew i krze-wów gatunków rodzi-mych na terenach zarządza-nych przez LP. W tym roku Państwowa Inspekcja Sanitarna obchodzi 100-lecie istnienia, a Lasy Państwowe 95-lecie istnienia. Mogłoby się wydawać, że obie instytucje są zupełnie różne pod względem zadań oraz obszaru działania, ale można dostrzec wspólny mianownik jakim jest troska o zdrowie mieszkańców Polski. Wspólna akcja pod hasłem #ZasadźSięNaZdrowie została zaplanowana na drugą połowę października tego roku. Objęła ona całą Polskę. Na terenach zarządzanych przez Lasy Państwowe zaplanowano posadzenie 16 tys. sadzonek drzew i krzewów gatunków rodzimych, co ma symbolizować zaangażowanie wszystkich pracowników służb sanitarnych. Promocja zdrowia fizycznego i psychicznego, aktywność na świeżym powietrzu, wypoczynek, edukacja i profilaktyka to ich priorytetowe zadania. W związku z tym instytucje ruszają ze specjalną, wspólną akcją sadzenia drzew! Las to miejsce relaksu, zarówno fizycznego i psychicznego, odprężenia oraz odpoczynku, a osoby, które mają dostęp do terenów zielonych, są na ogół zdrowsi. Regularny kontakt z naturą ma pozytywny wpływ na zdrowie, sprzyja rozwijaniu zdrowego stylu życia, a także kształtowaniu innych czynników prowadzących do poprawy i zachowania jakości życia ludzi. Rosnące
zainteresowanie prozdrowotnymi właściwościami lasu sprzyja podejmowaniu działań na rzecz promocji jego leczniczych walorów. Dlatego też w poczuciu odpowiedzialności za zdrowie ludzi wspólnym celem jest zachęcenie do postrzegania lasu jako środowiska sprzyjającego zdrowiu. Warto pamiętać, że Lasy Państwowe każdego roku sadzą ok. 500 mln drzew, czyli średnio aż tysiąc w ciągu minuty. Leśnicy sadzą je w miejscach, gdzie wycięli wcześniej drzewa na potrzeby polskiej gospodarki i rodzin (odnowienia) oraz tam, gdzie lasu dotąd nie było, np. na nieużytkowanych już gruntach porolnych (zalesienia). W dużej mierze dzięki leśnikom lasy zajmują obecnie już 30 proc. powierzchni Polski, podczas gdy tuż po drugiej wojnie światowej było to niecałe 21 proc. Pozyskanie drewna w Lasach Państwowych jest znacznie mniejsze niż jego naturalny roczny przyrost, dlatego systematycznie rośnie nie tylko obszar zajmowany przez lasy, ale też ich zasobność - jest w nich coraz więcej dojrzałych drzew, są one coraz starsze i grubsze. W LP tzw. zapas drewna na pniu przekracza dziś ponad 2 mld m3 – to o ponad 60 proc. więcej niż w 1989 r. W uproszczeniu można powiedzieć, że 30 lat temu, na początku przemian ustrojowych, na każdego Polaka przypadało średnio 99 drzew w lasach w zarządzie LP. Dziś, mimo że liczba ludności nie zmieniła się istotnie od tamtego czasu, jest to już średnio 161 drzew per capita – o 63 więcej. W tym roku leśnicy posadzą drzewa na powierzchni ok. 55 tys. ha. Warto wiedzieć, że w miejscu jednego wyciętego drzewa sadzi się kilkanaście młodych. W polskich lasach systematycznie zwiększa się również udział innych gatunków niż sosna, głównie liściastych. Leśnicy odchodzą od monokultur, dostosowując skład gatunkowy drzewostanu do naturalnego dla danego terenu. Opr. Mariusz Trubalski Arboretum Leśników Kartuskich ze ścieżką przyrodniczą im.J.Schwengla w Nadl.Kartuzy
Leśnictwo Bilowo Kartuzy ul. Wzgórze Wolności Tel. 58 685 29 30 kartuzy@gdansk.lasy.gov.pl www.czaswlas.pl/obiekty/?p=4&id_obiekt=7972
Izba Edukacyjna Obiekt edukacji ekologicznej i muzealny, Nadl. Koniecpol
42-230 Koniecpol, Różana 11 Tel. 34 3551 285 koniecpol@katowice.lasy.gov.pl
L.O.E.E. im 80-lecia LP, Nadl. Międzylesie Ścieżka dydaktyczna i szlaki turystyczne w masywie Śnieżnika
Tel. 74 812 63 42 miedzylesie@wroclaw.lasy.gov.pl
Park edukacji leśnej, Nadl. Żołędowo Obiekt do prowadzenia zajęć z zakresu edukacji przyrodniczo - leśnej
Start akcji w Nadleśnictwie Olsztyn.
86-031 Osie, ul. Parkowa 4A, Żołędowo Tel. 52 360 53 70 zoledowo@torun.lasy.gov.pl
2
RDLP WROCŁAW
Gospodarka leśna na terenie poligonu w Nadleśnictwie Świętoszów Minęło już ponad 25 lat od opuszczenia Świętoszowa przez 20 Zwienogrodzką Dywizję Pancerną wojsk Federacji Rosyjskiej. W 1994r powstało Nadleśnictwo Świętoszów, które do dnia dzisiejszego prowadzi gospodarkę leśną na jednym z większych kompleksów szkolenia poligonowego w Polsce. Obecnie teren przekazany w użytkowanie dla MON jako poligon wojskowy jest intensywnie wykorzystywany podczas szkolenia zarówno oddziałów i pododdziałów Wojska Polskiego jak również innych państw NATO. Na terenie przeplatają się cele gospodarki leśnej, zadania szkoleniowe wojska i interes podatkowy samorządów oraz potrzeby społeczne okolicznych mieszkańców. Teren poligonu tj. 13 829 ha stanowi znaczną część obszaru Nadleśnictwa Świętoszów, którego powierzchnia wynosi 25 280 ha. Grunty te należą do Skarbu Państwa są w zarządzie Lasów Państwowych i jednocześnie przekazane w użytkowanie dla wojska. Powierzchnie - 11 830 ha (w tym 6 542 ha drzewostanów) użytkuje RZI Zielona Góra a 1 999 ha (w tym 1 281 ha drzewostanów) RZI Wrocław. Podatki od gruntów przekazanych w użytkowanie dla wojska zasilają budżety samorządów, a wojsko i nadleśnictwo ponoszą je solidarnie po 50%. Stan podwójnego administrowania na tym samym obszarze wymaga wielkiego wysiłku organizacyjnego i zrozumienia by pogodzić często przeciwstawne cele działalności wojska i planowej gospodarki leśnej. Terminy ważnych ćwiczeń często bowiem kolidują z planami zabiegów pielęgnacyjnych w lasach. W tabeli poniżej przedstawiono rozmiar wybranych zadań z hodowli lasu i pozyskania drewna w roku 2019: Grupa czynności
J.m.
Poligon
ODN-ZRB ODN-ZRBN TWP TPP IB
ha ha m3 m3 m3
47,64 35,54 4 052 5 546 4 856
W tym pole robocze poligonu 22,67 14,00 2 203 2 213 1 575
Poligon i obecność wojska odbiera swobodę gospodarowania i sprawia problemy przy wykonywaniu ustalonych planem urządzenia lasu zadań, które przecież muszą być wykonane. Największymi utrudnieniami w prowadzeniu gospodarki leśnej są: krótkie okresy (jedynie 2 miesiące w roku) wolne od strzelań; zagrożenie dla zdrowia i życia leśników i pracowników ZUL w związku z obecnością niewybuchów i niewypałów; powstawanie wielkopowierzchniowych pożarów; trudności z dojazdem do powierzchni czy wywozem pozyskanego surowca na skutek uszkodzeń dróg przez pojazdy wojskowe; pozyskiwanie drewna z ciałami obcymi (np. odłamkami pocisków) albo uszkodzonego pożarami (zwęglenia); przejmowanie całych działek w związku z prowadzonymi inwestycjami Ministerstwa Obrony Narodowej i zwrot części przejętych gruntów nieobjętych inwestycją dopiero po jej zakończeniu; każdorazowe przekazywanie i odbiór poligonu po ćwiczeniach oraz szacowanie i dochodzenie usunięcia szkód; duży procent słabych i zdegradowanych siedlisk i drzewostanów w I i II klasie wieku; zabiegi pielęgnacyjne wymagające znacznie większego nakładu pracy w rzadszych i silnie ugałęzionych drzewostanach; zanieczyszczenia gruntów gruzem i śmieciami pochodzenia wojskowego i egzekwowanie uporządkowania; dodatkowe koszty ponoszone przez nadleśnictwo, związane z zasypywaniem okopów i transzei na powierzchniach przeznaczonych do odnowień i zalesień. Wyraźne poligonowe piętno, wyraża się nie tylko tym, że lasy nie są w stanie dobrze spełniać
EKOLAS funkcji produkcyjnych. Wojska eksploatują udostępniony im teren pozostawiając wyraźne ślady swej bytności. Leśnicy muszą być zatem przygotowani na róże szkody. Jako przykład można wymienić: zaśmiecanie, wykonywanie okopów w drzewostanach, zabór drewna, uszkadzanie drzew, uszkadzanie, niszczenie lub blokowanie dróg, stawianie zasieków, pożary, pozostawianie niewybuchów. W poniższej tabeli przedstawiono finansowy zakres szkód roku poprzedniego i bieżącego : Rok 2018 2019 Razem
Uzyskane odszkodowania W trakcie dochodzenia za wyrządzone szkody: szkody za pożary: 470,40 zł 1 425,06 zł 1 895,46 zł
72 618,95 zł 20 663,74 zł 93 282,69 zł
Do najważniejszych zadań jakie nadleśnictwo zobligowane jest realizować na terenie czynnego poligonu wojskowego należy ochrona przeciwpożarowa. Zagrożenie pożarami wzrasta tu wprost proporcjonalnie do ilości ćwiczeń i występowania coraz częstszych okresów suszy. Połacie wrzosowisk pokrywają tu niemal całą powierzchnię niezalesioną, stanowiącą pola robocze poligonu przewidziane do działalności ogniowej wojska. Pożary inicjowane przez eksplodujące pociski w polach roboczych poligonu nie zawsze udaje się ugasić w zarodku przez wojskowe pododdziały przeciwpożarowe - nie ustrzeżono się w historii poligonu dużych pożarów. W latach 2009 – 2019 - ogółem na terenie poligonu powstało 105 pożarów o łącznej powierzchni 681,34 ha, w tym spalone drzewostany o powierzchni 22,52 ha, straty z tytułu przedwczesnego wyrębu drzewostanu wyniosły 97 051,91 zł. Przeciętna powierzchnia jednego pożaru wyniosła 6,49 ha. Nadleśnictwo ponosi znaczne koszty na ochronę przeciwpożarową. Do monitorowania zagrożenia posiada trzy kamery zamontowane na wieżach obserwacyjnych i na budynku nadleśnictwa, które służą do obserwacji lasów i wykrywania pożarów z systemem przekazu obrazu do PAD w siedzibie. W celu zabezpieczenia terenów leśnych przed pożarami na terenie poligonu nadleśnictwo zaprojektowało pasy przeciwpożarowe długości 132,2 km i łącznej powierzchni 189,80 ha, na które składają się: pasy wzdłuż dróg poligonowych szczególnego zagrożenia pożarowego o szer. 2 mb, pasy specjalne wokół kęp drzewostanów o szer. 100 mb z mineralizacją pasa o szer. 10 mb, pasy typu C wokół pól roboczych poligonu – o szer. 100 mb z mineralizacją pasa o szer. 30 mb, a ich mineralizację corocznie wykonuje wojsko. W celu zapewnienia źródeł wody do celów przeciwpożarowych na terenie poligonu nadleśnictwo wybudowało 33 punkty czerpania wody. Ponadto wyznaczono 50 dojazdów pożarowych o łącznej długości 203,8 km, w tym w polu roboczym 181,4 km. Mając na uwadze ważną rolę wykorzystania lasu na cele obronne, oraz konieczność prowadzenia gospodarki leśnej w ponad już 25 letniej historii współdziałania na tym samym terenie wojska i Nadleśnictwa Świętoszów został wykształcony schemat prac, które wykonujemy, dla użytkownika, niektóre wspólnie z nim, a wszystko w celu zapobiegania powstawaniu szkód. Są to między innymi: żołnierska ścieżka edukacyjna, tablice i wartownia edukacyjna, zajęcia edukacyjne, wspólne akcje sprzątania śmieci oraz sadzenia lasu, wykonywanie różnego rodzaju umocnień, chroniących drzewostany, projektowanie i budowa nowych zbiorników p-poż, zabezpieczanie dojazdów pożarowych i upraw leśnych przed uszkodzeniami poprzez oznakowanie ich specjalnymi znakami. Trudności w prowadzeniu gospodarki leśnej na obszarach poligonowych w znacznym stopniu wynikają z dużego zróżnicowania celów, funkcji i zadań jakie realizują obie instytucje. Dwie wartości są jednak nadrzędne: pierwsza to troska o bezpieczeństwo państwa, druga to szacunek do ojczystej przyrody.
RDLP TORUŃ Nadl. Olsztynek: leśne żniwa
3
Rolnicy zebrali już plony z pól, teraz pora na leśników. Jesień to czas, kiedy rozpoczyna się zbiór nasion buków i dębów. Z bukwi i żołędzi wyhodujemy w szkółce polowej i kontenerowej sadzonki, które potem trafią do lasu na powierzchnie pozrębowe. Ten rok jest dla leśników z Warmii i Mazur łaskawy. Po obficie kwitnących na wiosnę bukach oraz masywnych koronach drzew oblepionych teraz bukwią liczymy na obfite zbiory. Nie zdarza się to często, bo buk obficie owocuje co 6 - 8 lat. Dlatego w tym roku należy wykorzystać ten urodzaj i zgromadzić jak najwięcej nasion. Leśnicy planują zebrać nawet 600 kg, co pozwoli wyprodukować około miliona sadzonek buka i zapewni zapas materiału sadzeniowego na najbliższe 3 lata zarówno dla Nadleśnictwa Olsztynek, jak i sąsiednich nadleśnictw. Gromadzenie nasion to bardzo żmudna praca, gdyż zbiera się ręcznie z ziemi tylko zdrowe, nieuszkodzone orzeszki. Aby uzyskać kilogram bukwi potrzeba aż 2860 sztuk nasion. Nie można zbierać wszędzie. Nasiona są pozyskiwane tylko z wyselekcjonowanych drzewostanów tzw. nasiennych, czyli lasów odznaczających się bardzo dobrą jakością. Dzięki temu jest pewność, że kolejne pokolenia drzew będą posiadały bogatą pulę genową oraz najwyższą zdrowotność i witalność. Po zbiorze nasion buka przystępuje się do gromadzenia żołędzi, których w Nadleśnictwie Olsztynek potrzebujemy aż 3 tony do
produkcji około 400 tys. sadzonek. U dębu lata nasienne są częściej, bo co 4 do 8 lat. Nasiona, tak jak w przypadku buka również zbiera się z ziemi, ale trzeba uważać by nie wrzucać do wiadra owoców dębu z dziurkami, gdyż te nie nadają się do wysiewu. Małe otwory, które czasem w nich widzimy powstają w wyniku działalności słoników żołędziowców. Samice tych niepozornych owadów składają jaja w żołędziach, z których następnie wylęgają się larwy żywiące się ich zawartością. Takich zainfekowanych nasion nie potrzebujemy. Wyjaśnijmy jeszcze, dlaczego u buków i dębów obfity urodzaj jest tak rzadko. Otóż są to gatunki ciężkonasienne, co oznacza, że wyprodukowanie tak dużych nasion jak orzeszki bukowe, czy żołędzie wymaga od drzew dużego wydatku energii. Nie jest to możliwe, co roku, dlatego lata nasienne, czyli te naprawdę obfite występują rzadko. Z obfitego roku nasiennego oprócz leśników cieszą się też leśne zwierzęta. Dlatego ze zbiorem musimy się spieszyć. Pożywne nasiona są przysmakiem dzików, wiewiórek, jeleni, sójek czy gryzoni. W przyrodzie można zaobserwować jeszcze jedną ciekawą zależność. Im więcej myszy, nornic, tym więcej pokarmu dla sów, a więc wiosną większy sukces lęgowy tych ptaków. Dodatkowo obfitość bukwi i żołędzi zatrzymuje dziki w lesie. Łatwy dostęp do pokarmu sprawia, że nie muszą wychodzić na pola w poszukiwaniu pożywienia, a co za tym idzie wyrządzają mniejsze szkody w rolnych uprawach.
Nadleśnictwo Bydgoszcz, położone jest na zachodnim skraju Puszczy Bydgoskiej, która już od późnych czasów piastowskich stanowiła własność królewską pod nazwą Bydgoskie Bory Królewskie. Lasy nadleśnictwa o pow. około 16 tysięcy hektarów podzielone są na dwa obręby leśne: Bartodzieje i Bydgoszcz w powiatach: Miasto Bydgoszcz, bydgoskim, szubińskim, nakielskim, żnińskim. Na południe od linii kolejowej Bydgoszcz-Toruń rozciąga się Puszcza Bydgoska. Lasy sosnowe pokrywają tu obszary rozległych wydm śródlądowych. Lasy nadleśnictwa rosną w pradolinie Wisły i Noteci, wypełnionej piaskami rzecznymi, na znacznej powierzchni zwydmionymi. Roczna ilość opadów jest tu bardzo mała i wynosi średnio 500 mm, co powoduje deficyt wilgoci w glebie. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, zajmująca 98% powierzchni leśnej. W miejscowości Brzoza, tuż nad Notecią, na tle torfiastych łąk nadnoteckich wznosi się kępa leśna, zwana Dzikim Ostrowem, w której obok bogatej kserotermicznej roślinności występują również dość rzadkie i chronione rośliny lasów liściastych. Rezerwat leśny "Dziki Ostrów" został utworzony na powierzchni 74,68 ha Bartodzieje, leśnictwa Smolno. Zasadniczym celem jego utworzenia była ochrona zespołu dąbrowy świetlistej Potentillo albae-Quercetum z rzadkimi gatunkami roślin w runie. Obszar rezerwatu charakteryzuje się dość urozmaiconą rzeźbą terenu. Tworzą ją pagórki wydmowe w postaci garbów lub wałów ułożonych w kierunku wschód-zachód, powstałe na skutek erozji i sedymentacji materiału polodowcowego, rozmytego przez płynące wody. W latach 2018-2019 realizowaliśmy projekt "Ochrona przyrody oraz ukierunkowanie ruchu turystycznego na obszarach cennych przyrodniczo na terenie RDLP w Toruniu, tj. budowę parkingów na ścieżkach rowerowych w terenie obszaru chronionego krajobrazu w leśnictwach Bielice i Zielonka „Nadl. Bydgoszcz; zmianę trasy leśnej ścieżki dydaktycznej Białe Błota
i opracowanie materiałów edukacyjnych – foldery; inwentaryzację przyrodnicza użytków ekologicznych, prace w Rezerwacie Dziki Ostrów, oznaczenie leśnej ścieżki dydaktycznej Dziki Ostrów i wykonanie miejsca na ognisko. Zap. efekty projektu to ochrona terenów cennych przyrodniczo poprzez poprawę sieci miejsc postojów i usprawnienie ruchu turystycznego. Kierowanie ruchu turystycznego na tereny atrakcyjne przyrodniczo w taki sposób, aby zminimalizować wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze. Pogodzenie rekreacji i ochrony przyrody. Zmiana świadomości zwiedzających przez podnoszenie ich wiedzy o przy-rodzie. Całkowity koszt realizacji projektu to 3 999 889,21zł z czego koszt realizacji projektu dla Nadleśnictwa Bydgoszcz wynosi 264 245,00 zł i obejmuje dofinansowanie z Funduszu w kwocie 154 319,08 zł. W 2019 roku w ramach tego projektu poprawiono zagospodarowanie turystyczne i edukacyjne lasu na terenie nadleśnictwa. Utworzone zostało arboretum i przystanek edukacyjny dla najmłodszych „mikroszkółka”. Wyremontowane zostały również mostki na trasie leśnej ścieżki dydaktycznej Białe Błota.
RDLP RADOM / STRAŻ LEŚNA
4
Centrum Edukacji Przyrodniczej i Arboretum
Aktywni w lesie
Centrum znajduje się w byłej siedzibie Nadleśnictwa Marcule oraz nowo oddanych do użytku pomieszczeniach, których powstanie było możliwe dzięki dofinansowaniu WFOŚiGW w Warszawie. Powstała infrastruktura edukacyjno-turystyczna została wyposażona w nowoczesny sprzęt, który pozwala prowadzić zajęcia dostosowane do różnych grup wiekowych. Do dyspozycji odwiedzających jest sala edukacyjna, sala konferencyjna mogąca pomieścić około 100 osób, a także tzw. sala kominkowa w starej części budynku. Na zewnątrz, obok budynków, znajduje się zadaszona podłoga oraz stoły z ławkami, które umożliwiają prowadzanie zajęć na powietrzu oraz spożywanie posiłków nawet podczas złej pogody. Centrum Edukacji Przyrodniczej sąsiaduje z Arboretum. Pobyt grup zorganizowanych czy turystów indywidualnych zawsze jest związany z możliwością skorzystania z oferty edukacyjnej w obu miejscach, które dopiero w połączeniu dają pełen obraz zaangażowania Nadleśnictwa Marcule w edukację leśną społeczeństwa. Dodatkową atrakcją turystyczną jest możliwość dojechania do CEP kolejką wąskotorową. Przewozy uruchamiane są na trasie Iłża-Marcule od maja do października. Dzięki temu można jednego dnia zwiedzić zabytki Iłży ze średniowiecznym zamkiem i Muzeum Regionalnym oraz CEP z Arboretum. Nadleśnictwo Marcule Marcule 1 27-100 Iłża 48 616 00 29 48 616 36 53 marcule@radom.lasy.gov.pl
Okres Wszystkich Świętych to dla Straży Leśnej i straży parków narodowych był czasem wytężonej pracy, głównie ukierunkowanej na akcję „Stroisz”. Przez kilka dni, od 23 października do 3 listopada, prowadzono wzmożone patrole lasów. Akcja głównie miała przeciwdziałać nielegalnemu pozyskaniu stroiszu czyli gałęzi ozdobnych drzew iglastych. Straż Leśna patrolowała te miejsca, gdzie prawdopodobieństwo wystąpienia kradzieży jest zwiększone, czyli np. w lasach, w których rośnie dużo jodły. Całe drzewka (szczególnie w okresie świąt Bożego Narodzenia) lub ich gałęzie są kradzione w celu odsprzedaży lub na użytek własny. Oprócz stroiszu zdarzają się także przypadki uszkodzenia poszycia leśnego, gdyż "szkodnicy" w dużych ilościach zbierają także mech oraz incydentalnie widłak lub inne płożące. Warto pamiętać, że osoby handlujące także incydentalnie stroiszem powinny posiadać dokumenty, poświadczające legalność pozyskania czyli np. asygnatę wystawioną przez nadleśnictwo. W 2018 roku w niemal 4700 patrolach uczestniczyło aż 1563 funkcjonariuszy Straży Leśnej wspieranych przez Policję, Straż Graniczną i inne służby. Kontrole głównie były prowadzone w miejscach, gdzie istnieje najwyższe ryzyko potencjalnych szkód. Były to obszar RDLP w Katowicach, Krośnie, Krakowie i Radomiu. Podczas ubiegłorocznych kontroli stwierdzono 30 przypadków nielegalnego pozyskania stroiszu, 79 kradzieży drewna, 11 przypadków kłusownictwa, a także znaleziono 161 wnyków. Odnotowano również kilkanaście kradzieży mienia i ponad 80 przypadków zaśmiecania lasu. W sumie, mandatami ukarano blisko 590 osób na łączną kwotę ponad 59 tys. zł. Natomiast jeden z patroli ujął osobę poszukiwaną listem gorczycznym, która ukrywała się w lesie. W czasie tych kilku dni wzmożonej aktywności służb leśnych znaleziono również plantację konopi oraz niewybuchy z okresu drugiej wojny.
EKOPANORAMA to cykliczne wydawnictwo opracowane przez ekoklaster EKO LAS związane tematycznie z Dyrekcją Generalną Lasów Państwowych, RDLP, Nadleśnictwami i zakładami PGL LP; Parkami Narodowymi i Zarządami Parków Krajobrazowych oraz Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a także WFOŚiG i IRDOŚ.
Nadleśnictwa i Leśne Ośrodki Szkoleniowo-Wyspoczynkowe i inne zakłady posiadające bazę pobytową w lasach zapraszamy do umieszczenia wpisów obiektów w całorocznym Informatorze turystycznym EkoPanoramy oraz zachęcamy do zamawiania specjalnych pakietów egz. EkoLasu dla klientów i gości obiektów. Dodatkowo zapewniamy spersonalizowane naklejki GIFT np. z logo i adresem umieszczonym na dostarczonych wydawnictwach. Zlecenia: eknoramaopa@prasa.com.pl
Na bliźniaczym profilu - www.ISSUU.com/ekopanorama prezentujemy abstrakty i fragmenty publikacji oraz prezentacji archiwalnych wydań EKOPANORAM.
Mariusz Trubalski
Serdecznie zapraszamy do reklamy oraz prenumeraty EkoPanoramy (pakiet roczny - 6 edycjia wyd.specjalne) na cele edukacji ekologicznej i promocji projektów środowiskowych. Więcej o nas i kolejne wybrane publikacje obecne na: www.ISSUU.com/ekoPL wydanie elektroniczne, na partnerskiej podstronie Projektów Środowiskowych PRASA.com.pl oraz na Ekoportal.gov.pl (zakładka prasa). Cele publikacji, prócz oddziaływania informacyjnego to: prezentacja form ochrony środowiska; promocja projektów zrealizowanych ze środków UE; prezentacja ciekawych rozwiązań i działań jednostek PGL: DGLP, RDLP, Nadleśnictw i LKP; Parków Narodowych i ZPK oraz RDOŚ. projektów dofinansowanych przez NFOŚiGW oraz Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, m.in. w zakresie ochrony gatunkowej, małej retencji, edukacji i turystyki leśnej oraz proj.wspólnych i strategicznych. pokazanie innych zainteresowanych podmiotów i usług (w tym obiektów wypoczynku w lasach) ZAMÓW I WSPIERAJ SZKOŁY LEŚNE. Za każdy pakiet i prenumeratę zamówiona przez OEL / LKP przekażemy analogiczną liczbę egz. do szkół leśnych z wykazu Ministra Srodowiska oraz do jednostek uniwersyteckich (LZD i Wydz.leśne). PRENUMERATA grupowa półroczna (pakiety po 5 egz) dla jednostek PGL LP i innych odbiorców w cenie 250 pln.
Magazyn PANORAMA / EKOLAS 00-001 Warszawa, ul.Świętokrzyska 33/P126 EKOLAS sekretarz redakcji - tel. 50 33 000 63, eko@prasa.com.pl, ekoPANORAMA@wp.pl Promocja i współpraca: tel. 222502299 Redakcja poszukuje koordynatorów z terenu 17 RDLP
RDLP LUBLIN / GDAŃSK
5
Akcja „Do nasadzenia” w Nadl. Lipusz Niemal 6 ha odnowiono podczas ostatniej akcji w Nadleśnictwie Lipusz (RDLP w Gdańsku). We wspólnym z leśnikami sadzeniu drzew wzięli udział pracownicy pomorskich firm. Ochotnicy podczas akcji „Do nasadzenia” pracowali w leśnictwie Zdroje. Przeznaczona na pierwszą z sobotnich akcji powierzchnia po #huragan100lecia obejmowała obszar blisko 5 ha. I jak relacjonowali leśnicy mimo że większość już została zasadzona, ochotnicy nie zamierzali spocząć na laurach i chętnie przystąpili do dalszego sadzenia. W akcji 19 października wzięło udział 900 osób z pomor-
skich firm. Leśnicy przygotowali blisko 36 tys. sadzonek brzóz, modrzewi i sosen. Każdy z tych rodzajów drzew miał swój wyznaczony i oznaczony obszar ze względu na preferowany przez nie rodzaj siedliska. Przypomnijmy. W nocy z 11 na 12 sierpnia 2017 r. potężne nawałnice, które przetoczyły się przez Polskę powaliły miliony drzew. Szkody odnotowano w 60 nadleśnictwach. Zniszczenia sięgnęły aż 8,4 mln m3 połamanych i wywróconych drzew (ok. 20 mln. sztuk) na niemal 70 tys. ha powierzchni lasów. Najbardziej dotkniętym tamtą nawałnicą terenem jest gdańskie Nadleśnictwo Lipusz. Uszkodzonych zostało tam 1,8 mln m3 drzew. Dotychczas odnowionych zostało ok. 800 ha lasów, czyli ok. 20 proc. powierzchni zniszczonych w 2017 r. Do odtworzenia pozostało jeszcze ok. 3, 5 tys. ha. Zgodnie z ustawą o lasach odnawianie zniszczonych terenów, musi być zakończone w ciągu pięciu lat, czyli do 2023 r. Fot. Leszek Pałys / PGL LP
Terytorialny zasięg działalności Nadleśnictwa Włodawa obejmuje 1 110 km2 z podziałem na 3 obręby leśne, w skład których wchodzi 16 leśnictw (w tym leśnictwo szkółkarsko-nasienne) o łącznej powierzchni ponad 22,7 tys. ha. Materiał sadzeniowy do odnowień oraz zalesień gruntów prywatnych dostarcza jedna z najbardziej nowoczesnych szkółek leśnych w regionie. poza metodami tradycyjnymi produkujemy sadzonki sosny i dębu z zakrytym systemem korzeniowym w specjalistycznym namiocie o regularnych parametrach wzrostu.
Nadleśnictwo Włodawa Nadleśnictwo Włodawa
Suszno, ul. Wspólna 8, 22-200 Włodawa tel. 82 57 21 441, 82 5721382 wlodawa@lublin.lasy.gov.pl
RDLP SZCZECIN
6 Nadleśnictwo Rokita sprawuje zarząd nad lasami i gruntami Skarbu Państwa o powierzchni 20,3 tys. ha. Lasy Nadleśnictwa Rokita leżą w Krainie Bałtyckiej, w Dzielnicy Pasa Nadmorskiego i Dzielnicy Niziny Szczecińskiej. Klimat omawianego terenu charakteryzuje się wpływami klimatu morskiego i pojeziornego. Występuje tu duża ilość cieków wodnych, przepływają niewielkie rzeki oraz liczna sieć strumieni. Do kompleksów leśnych przylegają cztery duże jeziora i kilka mniejszych zbiorników wodnych oraz północno-wschodni brzeg zalewu szczecińskiego. Lasy nadleśnictwa są wielogatunkowe, urozmaicone, wielopiętrowe. Mimo pewnej dominacji sosny rosną tu wspaniałe dąbrowy, buczyny, bory świerkowe, lasy łęgowe, olsy, lasy jaworowe i jesionowe. Na terenie Nadleśnictwa Rokita ze względu na duże bogactwo siedlisk, mozaikę gleb i położenie geograficzne znajduje się wiele cennych miejsc objętych różnymi formami ochrony przyrody: 7 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 433,5 ha: „Cisy Rokickie im. Prof. Stanisława Króla ”, „Golczewskie Uroczysko”, „Przybiernowski Bór Bagienny”, „Jezioro Czarne”, „Wiejkowski Las im. Zbigniewa Wabiszczewicza”, „Przełom Rzeki Wołczenicy” i "Bór Samliński im. Henryka Zięciaka", 7 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych o łącznej powierzchni 1138,51 ha, 6 użytków ekologicznych o powierzchni 14,86 ha, 41 pomników przyrody. Powierzchnia obszarów Natura 2000 w Nadleśnictwie Rokita zajmuje 6405,90, co stanowi 31,6% ogólnej powierzchni nadleśnictwa. Lasy ochronne położone w Nadleśnictwie Rokita zajmują powierzchnię 8443,63 ha. Strefy ochrony ostoi oraz miejsca rozrodu i regularnego przebywania dla gatunków obejmują powierzchnię 560 ha. W lasach Nadleśnictwa Rokita możemy spotkać wiele rzadkich i chronionych gatunków roślin. Jednym z rzadszych gatunków na terenie Polski występujący wzdłuż północnej i zachodniej części wybrzeża jest Woskownica europejska (Myrica gale L.) Woskownica rośnie w miejscach wilgotnych, bagiennych oraz trzcinowiskach. Gatunek objęty jest w Polsce ścisłą ochroną prawną od 1983 roku, jako gatunek wymagający ochrony czynnej. Roślina umieszczona została także w Czerwonej liście roślin i grzybów. Cała roślina wydziela przyjemny aromatyczny zapach, który utrzymuje się
dość długo również po jej zasuszeniu. Niezwykłe są jej niebieskozielone liście pokryte charakterystycznymi włoskami, wydzielającymi silnie pachnące olejki. Pędy brązowe, młodsze gałązki czerwonobrązowe wraz z pączkami pokryte licznymi drobnymi gruczołkami wydzielającymi złocistego koloru, bardzo drobne kropelki żywicy. W przeszłości aromatyczne liście zapewniały smak potraw, którego nie mogły zaoferować inne, drogie, importowane przyprawy. W okresie wczesnośredniowiecznym w Europie północno-zachodniej była powszechnie stosowana w piwowarstwie. Była też wykorzystywana jako repelent oraz w garbarstwie. Ze względu na działanie antyseptyczne była wykorzystywana do celów leczniczych. Z roślin pozyskuje się olejki eteryczne oraz wosk. Spośród wielu gatunków owadów żerujących lub w różny sposób związanych z woskownicą, krzew ten jest szczególnie istotny dla utrzymania rzadkich i ginących motyli takich jak: Eugraphe subrosea, Eurois occulta i kosternika palemona (Carterocephalus palaemon).
Inwestycje zwiększające bezpieczeństwo pożarowe w Nadleśnictwie Kliniska Nadleśnictwo Kliniska jest jednym z trzydziestu pięciu nadleśnictw Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinie, położonym w zachodniej części województwa zachodniopomorskiego, na terenie Puszczy Goleniowskiej oraz w granicach Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Puszcze Szczecińskie”. Zarząd nad Lasami Państwowymi sprawowany jest na powierzchni blisko 24 tysięcy hektarów. Z uwagi na duże zagrożenia pożarowe, spowodowane m.in.: dużym udziałem siedlisk borowych, umiejscowieniem jednostki wśród trzech dużych aglomeracji miejskich, występującą gęstą siecią dróg publicznych, liniami kolejowymi oraz energetycznymi, a także dużą presją ludności, nadleśnictwo zostało zaliczone do I – najwyższej kategorii zagrożenia pożarowego lasu. Oznacza to, że poziom zabezpieczenia przeciwpożarowego obszarów leśnych musi być na najwyższym poziomie. W związku z powyższym, jednostka stale dąży do uzyskania maksymalnej ochrony przed możliwością powstania i rozprzestrzeniania się pożarów, uczestnicząc w projektach i korzys-
tając ze środków zewnętrznych. W ramach „Kompleksowego projektu adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – zapobieganie, przeciwdziałanie oraz ograniczanie skutków zagrożeń związanych z pożarami lasów”, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej, Nadleśnictwo zrealizowało inwestycje polegające na: budowie przeciwpożarowej wieży żelbetowej o H=48,5 m n.p.t, budowie wieży o konstrukcji ze strunobetonu o H=45 m n.p.t. Dodatkowo dostarczono i zamontowano nowoczesny sprzęt do lokalizacji pożarów w postaci dwóch kamer najwyższej jakości oraz doposażono Punkt Alarmowo-Dyspozycyjny w niezbędny sprzęt, ułatwiający codzienną pracę obserwatorom, m.in. w monitory do odbioru obrazu, urządzenie wielofunkcyjne, tablet, anteny wzmacniające sygnał z kamer oraz magnetyczną mapę przeglądową ochrony przeciwpożarowej. Ponadto pozyskano środki z Funduszu Leśnego na budowę stacji meteorologicznej, która stanowi niezbędny element sprawnie funkcjonującego systemu ochrony przeciwpożarowej.
Kolejka Wąskotorowa z Hajnówki do Topiła Ścieżka dydaktyczna i szlak turystyczn, Nadl. Hajnówka
www.hajnowka.bialystok.lasy.gov.pl Tel. 85 6832378, kolejki_lesne@wp.pl
Niepołomice
Laska
Pokój gościnny Nadl. Niepołomice
Pokój gościnny Nadleśnictwo Przymuszewo
32-005 Niepołomice, Myśliwska 41 Tel. 12 281 15 66 niepolomice@krakow.lasy.gov.pl
89-608 Swornegacie, Laska Tel. 52 554 19 19 przymuszewo@torun.lasy.gov.pl
Dulowa
Pokój gościnny Nadl. Dębno
Kwatera myśliwska, Nadleśnictwo Chrzanów
Wyłuszczarnia Nasion w Dębnie
32-546 Młoszowa, Tenczyńska 11 Tel. 32 623 23 40 chrzanow@katowice.lasy.gov.pl
74-400 Dębno, ul. Dzicze 3 Tel. 95 760 24 00 debno@szczecin.lasy.gov.pl
Pensjonat Uroczysko Jamna
Rzeczyca Kwatera myśliwska Nadl.Polanów
Ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy, Nadl. Gromnik
76-010 Polanów, Rzeczyca Mała 9 Tel. 94 3188363, 606 859 924 polanow@szczecinek.lasy.gov.pl www.czaswlas.pl/obiekty/rzeczyca-mala-95
33-191 Jastrzębia, Jastrzębia 309 A Tel. 733 062 552 uroczyskojamna.pl
Leśniczówka „LIMBA”
Ośrodek Hodowli Zwierzyny w Rzeczenicy Kwatera myśliwska, Nadl. Czarne Człuchowskie
34-441 Niedzica-Zamek, ul. Zamkowa 65 Rezerwacje: 603 38 96 96
77-304 Rzeczenica, Przechlewska 18 tel. 59 833 320 11 czarne@szczecinek.lasy.gov.pl
Ośrodek Edukacji Leśnej "Leśnik” Nadleśnictwo Nowy Targ
Kawka
34-500 Zakopane, ul.Jaszczurówka 29 Tel. 18 20 669 22 owszakopane@wp.pl
77-230 Kępice, Kawka 4 Tel. 59 857 67 86 warcino@szczecinek.lasy.gov.pl
Radocyna Ośrodek szkoleniowo-wypocz. Nadl. Gorlice
Dzikowo
38-307 Sękowa, Radocyna Tel. 18 351 00 08 gorlice@krakow.lasy.gov.pl
78-500 Drawsko Pomorskie, Mielenko Drawskie 59 Tel. 94 363-27-63, 94 363-20-97 drawsko@szczecinek.lasy.gov.pl
Kwatera - pokoje gościnne w siedzibie Nadleśnictwa Prudnik
Leśniczówka Sobieszewo
48-200 Prudnik, ul. Dąbrowskiego 34 Tel. 77 4363241 prudnik@katowice.lasy.gov.pl
80-680 Gdańsk-Sobieszewo, Tęczowa 11 Tel. 58 667 42 50 gdansk@gdansk.lasy.gov.pl
Kwatera myśliwska, Nadleśnictwo Warcino
Kwatera myśliwska, Nadleśnictwo Drawsko
Pokój gościnny, Nadleśnictwo Gdańsk
Leśniczówka
Kwatera myśliwska Przebrno
Ośrodek szkoleniowo-wypocz., Nadl. Międzylesie 57-522 Domaszków, Międzygórze ul. Wojska Polskiego 6 Tel. 74 813 51 10 miedzylesie@wroclaw.lasy.gov.pl
Kwatera myśliwska, Nadleśnictwo Elbląg
Mścigniew
Pokój Gościnny Kadyny
Kwatera myśliwska, Nadl. Włoszakowice
Nadleśnictwo Elbląg
64-140 Włoszkowice, Mścigniew Tel. 65 537 00 55; 537 03 55 wloszakowice@poznan.lasy.gov.pl
82-340 Tolkmicko, Kadyny 63 a Tel. 55 230 85 31 elblag@gdansk.lasy.gov.pl
Bieleń
Kwatera myśliwska, Nadl. Trzciel
Ośrodek Wypoczynkowy w Jastarni Nadleśnictwa Opole
66-320 Trzciel, Bieleń 8 Tel. 95 742 86 11 trzciel@szczecin.lasy.gov.pl
84-140 Jastarnia, ul. Leśna 15 Tel. 774540541 wew. *674, kom. 570 424 013 opole@katowice.lasy.gov.pl
Rzepin Kwatera myśliwska, Nadl. Rzepin
Pokoje gościnne w Helu
69-110 Rzepin, Leśna 2 Tel. 95 759 63 71 rzepin@szczecin.lasy.gov.pl
84-150 Hel, Wiejska 75 tel. 58 672 98 01 wejherowo@gdansk.lasy.gov.pl
82-120 Krynica Morska, ul. Wiejska 1 Tel. 55 2308531 elblag@gdansk.lasy.gov.pl
Nadleśnictwo Wejherowo
Łęsko Kwatera myśliwska, Nadl. Kliniska
Ośrodek Szkoleniowy Operatorów Maszyn Leśnych
72-100 Goleniów, Łęsko 1, Tel. 91 43 121 24 kliniska@szczecin.lasy.gov.pl
97-540 Gidle, Niesulów 3 Tel. 34 327 29 70 gidle@katowice.lasy.gov.pl
Ośrodek szkoleniowo-wypocz., Nadl. Gidle
Leśniczówka Lubiewo
Leśniczówka Oksa
Pokój gościnny, Nadleśnictwo Międzyzdroje
Kwatera myśliwska Nadl. Jędrzejów
72-500 Międzyzdroje, ul. Kolejowa 39 Tel. 694 457 263 wypoczynek.miedzyzdroje@szczecin.lasy.gov.pl
28-363 Osada Leśnictwa Oksa Tel.: 41 386 13 05 jedrzejow@radom.lasy.gov.pl
Ośrodek Wypoczynkowy "Darz Bór”
Kostrzyca Pokoje gościnne
Ośrodek szkoleniowo-wypocz. Nadl. Międzyzdroje
Leśny Bank Genów Kostrzyca
72-500 Międzyzdroje, Gryfa Pomorskiego 80a Tel. 91 328 01 16 miedzyzdroje@szczecin.lasy.gov.pl
58-535 Miłków, Miłków nr 300 Tel.: 75 71 31 048 biuro@lbg.lasy.gov.pl
Osrodek Szkoleniowo - Wypoczynkowy w Porażynie, Nadleśnictwo Grdzisk
64-330 Opalenica, Porażyn 1 Tel.: +48 61 44 77 294 porazyn@poznan.lasy.gov.pl
Pokój gościnny, Nadleśnictwo Łochów 07-130 Łochów, ul.1 Maja 67 tel. 25 675 25 19 lochow@warszawa.lasy.gov.pl
Leśna Przystań Ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy 72-344 Rewal, Biała 2 tel. 61 847 43 22 rewal@poznan.lasy.gov.pl
Obiekt Plenerowo-Wypoczynkowy EkoStanica "Bobrowe stawisko"
Ośrodek Szkoleniowo Wypoczynkowy „Bażyna”
21-008 Sługocin 13A (Płaskowyż Nałęczowski) Rezerwacje, tel. 81 307 64 54 uzdrowiska@gazeta.pl
72-351 Pogorzelica, ul. Wojska Polskiego 15 tel. 91 38 63 109, kom. 603 187 413 osw.pogorzelica@szczecin.lasy.gov.pl
Stary Tartak Kwatera myśliwska, Nadleśnictwo Lubartów
Borowiec - Kwatera myśliwska Nadleśnictwo Drawno
21-100 Lubartów, Wandzin 68 Tel. 81 855 23 14 lubartow@lublin.lasy.gov.pl http://www.czaswlas.pl/obiekty/stary-tartak-1149#
Pokoje gościnne Nadleśnictwa Parczew
73-220 Drawno, Borowiec 5 tel. 95 768 20 41, 95 768 24 12 drawno@szczecin.lasy.gov.pl
Leśny Dwór Ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy, RDLP Łódź
21-230 Sosnowica, ul. Al. Kasztanowa 29 Rezerwacje: Irena Dawidek, tel. 797 017 326 parczew@lublin.lasy.gov.pl
76-032 Mielno, Orła Białego 8 tel. 94 318 95 07 lesny.dwor@lodz.lasy.gov.pl
Leśny Pensjonat Wiatrołom i Kwatera myśliwska Nadl. Trzebielino www.czaswlas.pl/obiekty/hamernia-1145
Wiatrołom 9, 77-200 Miastko Pow.bytowski Tel. 59 858 02 44, od pn-pt w godz. 7-15, 784 040 986 trzebielino@szczecinek.lasy.gov.pl
Pokój gościnny w Leśnictwie Golejów, Nadleśnictwo Staszów
Ośrodek Szkoleniowo - Wypoczynkowy w Kołaczu, Nadleśnictwo Połczyn
28-200 Staszów, ul. 11 Listopada 57 tel. 15 864 68 25 staszow@radom.lasy.gov.pl
78-320 Połczyn Zdrój, Kołacz 71 Tel.: 535 079 512 polczyn@szczecinek.gov.pl
Białogóra - Nadleśnictwo Choczewo Ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy 84-113 Wierzchucino, Białogóra tel. 58 572 26 00 choczewo@gdansk.lasy.gov.pl
Szklana Huta Pokój gościnny, Nadleśnictwo Choczewo 37-420 Rudnik n/Sanem, ul. Rzeszowska 153 tel. 728 806 375
84-210 Choczewo, ul.Brzozowa16 A Lubiatowo tel. 58 572 26 00 choczewo@gdansk.lasy.gov.pl
Domek Łowiecki Nadl. Rudnik
Pokoje Gościnne - Nadl. Skrwilno
37-420 Rudnik n/Sanem, ul. Rzeszowska 204 tel. 15 876 62 11, 728 806 375 www.czaswlas.pl/obiekty/domek-lowiecki-1144
87-510 Skrwilno, ul. Leśna 5 tel. 54 270 00 02 skrwilno@torun.lasy.gov.pl
Pensjonat Leśny "KRYSTYNA" Nadleśnictwo Kluczbork
Kwatera myśliwska Wierzchlas Nadl. Zamrzenica
Wierzchy 89, 46-200 Kluczbork tel. 784-518-215, 784-515-591 malgorzata.bartman@katowice.lasy.gov.pl
89-512 Iwiec, Wierzchlas Tel. 52 334 11 75 zamrzenica@torun.lasy.gov.pl
Leśniczówka „Pod Dębami” Kwatera Myśliwska, Nadl. Złotoryja
Kwatera myśliwska Zamrzenica I Nadl. Zamrzenica
59-140 Chocianów, Michałów Tel. 501 034 446 www.zlotoryja.wroclaw.lasy.gov.pl/ piotr.sawkowicz@wroclaw.lasy.gov.pl
89-510 Bysław, Zamrzenica 2 Tel. 52 334 11 75 zamrzenica@torun.lasy.gov.pl
Leśny Ośrodek Szkoleniowy Puszczykowo
Kwatera myśliwska Zamrzenica II Nadl. Zamrzenica
62-040 Puszczykowo, ul. Adama Wodziczki 3 Tel.: (0-61) 819 46 47 puszczykowo@poznan.lasy.gov.pl
89-510 Bysław, Zamrzenica 1 Tel. 52 334 11 75 zamrzenica@torun.lasy.gov.pl
Puszczykowo
Centrum Szkolenia Strzeleckiego LP Nadleśnictwa oraz Leśne Ośrodki Szkoleniowe i Wypoczynkowe zachęcamy do zamawiania EkoLasu dla gości obiektu. W redakcyjnym pakiecie (3 - 5 szt.) zapewniamy spersonalizowane naklejki (GIFT from) z logo i adresem OW na dostarczonych wydawnictwach.
Opracowano w oparciu o materiały z PGL LP, GDOŚ i NFOŚiGW Redakcja poszukuje koordynatorów z terenu 17 RDLP PRENUMERATA i promocja: 222502299 lasy@prasa.com.pl
strzelnica, oś taktyczna, trenaż laserowy, tor motocrossowy
89-500 Tuchola, ul. Plaskosz 7D Tel. 605 587 976 csslp@torun.lasy.gov.pl