Τοπική Ιστορία, το «Το Κάστρο της Ναυπάκτου» by Εκπαιδευτήρια Πάνου

Τοπική Ιστορία Γ΄ Γυμνασίου

« Το Κάστρο της Ναυπάκτου »

Σ Σχχοολλιικκόό έέττοοςς:: 22001122--22001133

Εισαγωγή Μέσα από τη διεργασία της έρευνας της Τοπικής Ιστορίας, επικεντρωθήκαμε στην επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, με βασικές συντεταγμένες τον τόπο και το χρόνο. Διερευνώντας τα στοιχεία εκείνα που παρουσίασαν μεγαλύτερη αντοχή μέσα στο χρόνο, καθώς και τα στοιχεία που μεταβλήθηκαν, γνωρίσαμε και εκτιμήσαμε την ιστορία του τόπου μας, προσπαθώντας να την εντάξουμε στη Γενική Ιστορία, ήρθαμε σε επαφή με ιστορικά στοιχεία ερευνήσιμα και προσιτά, εθιστήκαμε στην παρατήρηση και στην έρευνα συγκεκριμένων ιστορικών χώρων, ασκηθήκαμε στη διαθεματική προσέγγιση θεμάτων της Τοπικής Ιστορίας και ευαισθητοποιηθήκαμε σε σχέση με προβλήματα της τοπικής κοινωνίας. Εστιάζοντας συγκεκριμένα στην ουσιαστική και συστηματική μελέτη του Κάστρου της Ναυπάκτου, συνειδητοποιήσαμε τη σημασία του ιστορικού και γεωγραφικού παράγοντα για τη διαμόρφωση και εξέλιξή του στη διάρκεια των αιώνων, εξοικειωθήκαμε με τον ιστορικό χώρο και τα εκθέματα του Κάστρου, αποκτήσαμε γνώσεις σχετικές με τη συμβολή του στην εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής της Ναυπάκτου και παρατηρήσαμε τις αλλαγές στη ζωή των ανθρώπων σε διάστημα μακρών χρονικών περιόδων. Δημιουργοί του έργου, οι μαθητές της Γ΄ τάξης του Γυμνασίου των Εκπαιδευτηρίων Πάνου, Σιαμαντάς Ιάσων, Μαλέλη Έλενα, Σωτηροπούλου Βαλεντίνα, Μαλέλης Παναγιώτης, Κακουλλής Πέτρος, Πυλαρινός Γιώργος, Παρασκευόπουλος Ανδρέας, Μαλτέζος Γρηγόρης, Πλούμη Λαμπρινή. Εργαστήκαμε με ιδιαίτερο ζήλο, όρεξη και μεράκι, συνειδητοποιώντας εξ' αρχής πόσο σημαντική είναι η γνώση του παρελθόντος του τόπου μας, προκειμένου να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε το παρόν μέσα στο οποίο ζούμε. Για εμάς, η ενασχόληση με την ιστορία του τόπου μας ήταν πρόκληση, στην οποία οφείλαμε, ως πολίτες αυτού του τόπου, να ανταπεξέλθουμε με απόλυτη συνέπεια και υπευθυνότητα. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά όλους όσους υπήρξαν αρωγοί αυτής μας της προσπάθειας. Ιδιαίτερες ευχαριστίες απευθύνουμε στον κ. Θωμά Παναγιωτόπουλο. Η συμβολή και η στήριξή του καθ' όλη τη διάρκεια του έργου μας υπήρξε πολύτιμη. Τον ευχαριστούμε θερμά!

Οι μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου Η υπεύθυνη καθηγήτρια Τσελεπίδου Δέσποινα Φιλόλογος

Τοπική Ιστορία

1. Τι εννοούμε όταν λέμε "Τοπική Ιστορία"; Με τον όρο Τοπική Ιστορία εννοούμε το ιστορικό εκείνο υλικό το οποίο αντλείται από πηγές μιας τοπικής κοινωνίας. Είναι η ιστορία που ξεκινά από τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες μιας περιοχής, συνδέεται με τους τοπικούς θεσμούς και αποτελεί την ταυτότητά της. Όμως ποιος είναι ο χώρος στον οποίο εξελίσσεται η Τοπική Ιστορία; Θα λέγαμε ότι είναι ο χώρος στον οποίο ζούμε, αναπτυσσόμαστε και λειτουργούμε. Ο χώρος αυτός μπορεί να διαφέρει, μπορεί να είναι το χωριό μας, η γειτονιά μας, η πόλη μας, η περιφέρειά μας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο χώρος αυτός είναι η πόλη μας, η πόλη της Ναυπάκτου.

2. Ποια θέματα ερευνούμε στα πλαίσιά της Τοπικής Ιστορίας; Στα πλαίσια της Τοπικής Ιστορίας μπορούμε να εξετάσουμε τη διοίκηση, το δίκαιο, την πολιτική, την οικονομική δομή, τις θρησκευτικές σχέσεις και τα γεωγραφικά δεδομένα που επηρεάζουν ένα τόπο. Επίσης μπορούν να εξεταστούν τα ιστορικά μνημεία που σχετίζονται με τον πολιτισμό μιας περιοχής.

3. Τι σημαίνει ο όρος “ τοπωνύμιο”; Τα τοπωνύμια αποτελούν ένα κομμάτι της ιστορίας και του πολιτισμού μας και είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την ιστορία κάθε τόπου. Είναι λέξεις με ιδιαίτερη ισχύ και μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς με αυτά όχι μόνο μια ολόκληρη περιοχή αλλά και τους ανθρώπους της.

4. Από που προέρχεται το τοπωνύμιο Ναύπακτος; Η λέξη Ναύπακτος προέρχεται από τον πρώτο ναυτικό οικισμό που δημιούργησαν στην περιοχή της σημερινής Ναυπάκτου αρχικά οι Λοκροί και αργότερα οι Δωριείς, προκειμένου να περάσουν στην απέναντι ακτή της Πελοποννήσου. Στον οικισμό αυτό κατασκεύαζαν πλοία και η λέξη Ναύπακτος προήλθε από τις λέξεις «ναύς» (πλοίο) και «πήγνυμι» (κατασκευάζω). Η Ναύπακτος στο πέρας του χρόνου ήταν γνωστή με πολλές διαφορετικές ονομασίες. Ναύπακτος για τους Έλληνες, Λε Πάκτο, Λα Πάκτο, Νεπάκτουμ , Νεοπάντουμ, Νεοπάτουμ, Νεπάντο για τους Φράγκους, Λεπάντο και Λαπέντε για τους Ενετούς, Ινεμπέχτε ή Ενεμπέχτε για τους Τούρκους, Μικρό Αλγέρι για τους πειρατές και Έπαχτος στη νεότερη ελληνική ιστορία. Είναι η μόνη από τις αρχαίες Λοκρικές πόλεις της οποίας το όνομα διατηρείται ακέραιο μέχρι σήμερα. Τοπική Ιστορία

5. Τι σημαίνει ο όρος “κάστρο”; Η λέξη κάστρο έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ρώμη. Λεγόταν {castrum} και χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει κάθε είδους οχύρωσης και στρατιωτικής βάσης. Στη συνέχεια οι Βυζαντινοί το μετέτρεψαν σε Κάστρο, το οποίο έχει μείνει απαράλλακτο μέχρι και σήμερα.

6. Ποιοι οι λόγοι κατασκευής των κάστρων; Κάστρα κατασκευάζονταν από την αρχή της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι πρώτες νεολιθικές οχυρώσεις είχαν ως σκοπό την προστασία από τα ζώα, ενώ στη συνέχεια από επιδρομείς. Αργότερα, σκοπός της κατασκευής ήταν η προστασία μιας πόλης ή ενός καίριου γεωγραφικού σημείου. Γενικά τα κάστρα αποτελούσαν σύμβολα ισχύος και χρησίμευαν στο να ελέγξουν οι άρχοντες τις περιοχές τους. Όμως τα κάστρα δεν χρησίμευαν μόνο ως στρατιωτικά κέντρα αλλά και ως διοικητικά και ταυτόχρονα αποτελούσαν τους οικονομικούς πυρήνες της περιοχής.

7. Ποια τα κριτήρια επιλογής της θέσης για την κατασκευή ενός κάστρου; Τα κριτήρια κατασκευής ενός κάστρου ήταν πολλά. Συνήθως κτίζονταν σε ύψωμα, ώστε να εξασφαλίζεται η μέγιστη παρατηρητικότητα και να μπορεί να ελέγχεται ευκολότερα η περιοχή. Επιπλέον, επιλέγονταν περιοχές με φυσική οχύρωση, ώστε να δυσκολεύεται η προσέγγισή τους από ενδεχόμενους εχθρούς και κατακτητές.

8. Ιστορική εξέλιξη του κάστρου της Ναυπάκτου. Το κάστρο της Ναυπάκτου χτίστηκε στα χρόνια του Δεσποτάτου της Ηπείρου, από το 1210 έως το 1294,και τότε δόθηκε ως προίκα από το δεσπότη της Ηπείρου, Νικηφόρο Α΄, στο Φίλιππο του Τάραντα, για το γάμο του με την κόρη του Θάμαρ. Καταλείφθηκε από τους Καταλανούς, τους Αρβανίτες, τους ιππότες του Αγίου Ιωάννη και από τους Βενετούς, από τους οποίους έχει πάρει και τη σημερινή του μορφή.

Τοπική Ιστορία

9. Περιγραφή του κάστρου της Ναυπάκτου. Το κάστρο της Ναυπάκτου είναι κτισμένο αμφιθεατρικά, σε λόφο ύψους 200 μέτρων, στην είσοδο του κορινθιακού κόλπου. Έχει ορθογώνιο σχήμα και επεκτείνεται από την κορυφή του λόφου έως τη θάλασσα. Κυκλικοί και τετράγωνοι πύργοι ενίσχυαν την περίβολο. Αργότερα, κτίστηκαν δύο ακόμα πύργοι, οι οποίοι έκλειναν με αλυσίδα, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, με σκοπό να προστατέψουν το λιμάνι. Εσωτερικά το οχυρό χωρίζεται με τέσσερα εγκάρσια τείχη, σε πέντε επάλληλα οχυρωματικά διαζώματα, τα οποία λειτουργούσαν και ως ξεχωριστά φρούρια. Το πρώτο διάζωμα, η «Βροντολαγκάδα ή Βροντόλακα», ξεκινά από τον ογκώδη πεταλόσχημο προμαχώνα του λιμανιού, γνωστό με το όνομα «Ντάπια Τσαούς» και περιλαμβάνει το ενετικό λιμάνι και την «Έσω Πόλη». Το δεύτερο, το «Βεζύρ Τζαμί ή Νεόκαστρο», τραπεζόσχημο διάζωμα, περικλείει την «Άνω Πόλη» - την παλαιά συνοικία - και με μια τοξοτή πύλη συνδέεται με το πρώτο διάζωμα. Στο νοτιοανατολικό οχυρό του διαμορφώνεται κυκλικός προμαχώνας,στον οποίο βρίσκεται ο πύργος του Ρολογιού, ενώ στο βορειανατολικό άκρο του, διαμορφώθηκε από τους Βενετούς κυκλικός προμαχώνας με μνημειώδη πύλη, η οποία διακοσμείται με ανάγλυφη πλάκα με φτερωτό της Βενετίας και είναι γνωστή με την ονομασία «Φαλτσοπόρτι». Το τρίτο διάζωμα, το «Ουραμάσιο», περιλαμβάνει μια μεγάλη δεξαμενή και συγκρότημα αποθηκών. Στην δυτική πλευρά του διαμορφώνεται μνημειώδης είσοδος που αποτελείται από διαδοχικές πύλες. Στο τέταρτο διάζωμα, το «Περιτόριο», Τοπική Ιστορία

εντοπίζονται ενσωματωμένα τμήματα της βυζαντινής οχύρωσης, ενώ στο εσωτερικό του διαπιστώνεται επίσης, η παρουσία βυζαντινών κτηρίων σε ερειπώδη κατάσταση, μεταξύ των οποίων και ο ναός του Προφήτη Ηλία. Στο τελευταίο και υψηλότερο διάζωμα, δεσπόζει η «Ακρόπολη ή Ιτς-Καλέ», συνολικής έκτασης 2 στρεμμάτων, που αποτελούσε το καλύτερα οχυρωμένο τμήμα του κάστρου, το ύστατο καταφύγιο σε περίπτωση πολιορκίας. Η Ακρόπολη περιελάμβανε συγκρότημα κτηρίων και μια μεγάλη δεξαμενή αποθήκευσης νερού, η οποία παρείχε τη δυνατότητα αυτονομίας σε περίπτωση πολιορκίας. Και στα δύο κτίσματα διαπιστώνονται βυζαντινοί τρόποι δόμησης. Σήμερα σώζονται κάποια τμήματα υπόγειων δεξαμενών, καθώς και δύο μεγάλες καμαροσκεπαστές αίθουσες.

Τοπική Ιστορία

10. Οι πύλες του κάστρου της Ναυπάκτου. Στο κάστρο της Ναυπάκτου κατασκευάστηκαν 4 κύριες εξωτερικές πύλες και αρκετές εσωτερικές. Στο πρώτο διάζωμα δέσποζαν δύο από τις τέσσερις εξωτερικές πύλες του κάστρου, στα δυτικά «Η Πήλιο ή Πίλιο Πόρτα» και στα ανατολικά η «Μητροπολιτική Πύλη ή Πύλη των Σαλώνων ή Μεγάλη Πύλη» . Στο δεύτερο διάζωμα και συγκεκριμένα στο βορειοανατολικό άκρο του, κατασκευάστηκε σε μια εξαιρετικά δεσπόζουσα θέση, άλλη μια εξωτερική Πύλη, γνωστή ως «Φαλτσοπόρτι». Μία τοξοτή Πύλη, «η Σιδερόπορτα», κτισμένη λίγο μετά το κέντρο των τοιχών, συνδέει εσωτερικά το πρώτο με το δεύτερο διάζωμα και ορθώνεται ως μοναδική πύλη επικοινωνίας μεταξύ της Άνω Πόλης και του λιμανιού. Στη δυτική πλευρά του τρίτου διαζώματος, του Ουραμασίου, βρισκόταν η τέταρτη και τελευταία εξωτερική Πύλη του κάστρου, με άγνωστη ονομασία Τοπική Ιστορία

μέχρι σήμερα. Στην πραγματικότητα, η συγκεκριμένη είσοδος, αποτελείται από ένα σύστημα τριών διαδοχικών πυλών, στο δυτικό εξωτερικό τείχος του διαζώματος . Το Ουραμάσιο περιλάμβανε και δύο εσωτερικές πύλες, την Τοξωτή Πύλη, χτισμένη σε σημείο της νότιας πλευράς των τειχών, που συνέδεε το τρίτο με το δεύτερο διάζωμα και άλλη μία πύλη στα βορειοδυτικά, η οποία οδηγούσε από το Ουραμάσιο προς το Περιτόριο, το τέταρτο σε σειρά διάζωμα.

Τοπική Ιστορία

11. Ναοί και θρησκευτικά τεμένη εντός των τειχών του κάστρου. Ο μεγαλύτερος χριστιανικός ναός που υπάρχει εντός των ορίων του κάστρου της Ναυπάκτου είναι αυτός του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος από το 1978 δεσπόζει στη συγκεκριμένη θέση, που πριν κατείχε μια μικρή Βυζαντινού τύπου εκκλησία, η οποία, όπως αναφέρει η τοπική παράδοση, είχε πάρει την θέση ενός τούρκικου τζαμιού. Γνωστό επίσης είναι και το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, στην Ακρόπολη του κάστρου, κτισμένο στη θέση του τζαμιού Μπαμπά-Τσαούς, που με τη σειρά του κτίστηκε πάνω σε βυζαντινή εκκλησία. Το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη συγκεκριμένη τοποθεσία. Στην οδό Ν. Φαρμάκη, επισημάνθηκαν το 1965 και μερικώς ανασκάφθηκαν, τα ερείπια εκκλησίας ρυθμού πεντάκλιτης ‘’Βασιλικής’’, πρώιμων βυζαντινών χρόνων. Άλλη μια «Παλαιοχριστιανική Βασιλική» πρωίμων βυζαντινών χρόνων (284-565 μ.Χ.) ανακαλύφθηκε κοντά στην οδό Καρακουλάκη, στη θέση Οβρυόλακκα, στα βόρεια του κεντρικού τμήματος της σύγχρονης πόλης. Όμως οι ναοί της πόλης δεν ήταν μόνο χριστιανικοί. Σύμφωνα με τις πηγές, εντός του κάστρου της Ναυπάκτου, ήταν κτισμένα επτά τζαμιά. Το πρώτο που αναφέρεται και διασώζεται μέχρι σήμερα είναι το περίφημο «Φετιχιέ Τζαμί ή Φετιχιγιέ», τοποθετημένο στην ανατολική πλευρά του λιμανιού. Το συγκεκριμένο τζαμί χτίστηκε το 1499, από το σουλτάνο Βαγιαζίτ Β΄ Βελή, το γιο του Μωάμεθ Β’ του Πορθητή, ως προσφορά στον Αλλάχ για την κατάληψη της Ναυπάκτου. Αυτό καταδεικνύεται και από την ονομασία του συγκεκριμένου τεμένους, αφού Φετιχιέ Τζαμί σημαίνει «Τέμενος της κατάκτησης». Μετά την αποχώρηση των Οθωμανών χρησιμοποιήθηκε ως κατάστημα από τους ντόπιους. Παρά ταύτα έχει διατηρηθεί σε πολύ καλή κατάσταση μέχρι και σήμερα. Άλλο ένα τέμενος, χτισμένο από τον ίδιο το σουλτάνο, Βαγιαζίτ Β΄ Βελή, με την ονομασία «Τζαμί του Μπαγιαζίτ Βελή Χαν», τοποθετείται πλάι στο «Τζεπχανέ», δηλαδή στην οπλοθήκη που διατηρείται νότια της εκκλησίας του Προφήτη Ηλία. Ελάχιστα λείψανα έχουν απομείνει από το συγκεκριμένο τζαμί. Όπως προηγουμένως αναφέρθηκε, στον τόπο που είναι σήμερα Τοπική Ιστορία

χτισμένος ο Προφήτης Ηλίας, υπήρχε χτισμένο τέμενος, με το όνομα «Τζαμί του Μπαμπά Τσαούς». Μαρτυρία του συγκεκριμένου τεμένους αποτελεί απομεινάρι της βάσης του μιναρέ, που έχει ενσωματωθεί στα δεξιά της προσόψεως του σημερινού ναού. Ως δεύτερο τζαμί της πόλης, αναφέρεται, σύμφωνα με τις πηγές, το «Τζαμί του Τεκέ Καραμπάς Μεχμέτ Εφεντή», ή αλλιώς «Τζαμί του Ντουράκ Μπέη», το οποίο φέρει το όνομά του, καθώς με δικά του χρήματα το επισκεύασε και το ανακαίνισε. Στην ανατολική πλευρά του πρώτου διαζώματος, κοντά στη Μεγάλη Πύλη, υπήρχε ομώνυμο της συγκεκριμένης πύλης τζαμί, ως «Μπουγιούκ Καπί Τζαμί», δηλαδή «Μεγάλης Πόρτας Τζαμί», του οποίου η θέση ταυτίζεται με τη σημερινή θέση της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου. Ψηλότερα από το «Μπουγιούκ Καπί Τζαμί», έχει καταγραφεί το «Τζαμί των Πηγαδιών», ενώ ως τελευταίο τζαμί εντός των τοιχών αναφέρεται το «Τζαμί του Μεχμέτ Εφέντη», το οποίο τοποθετείται στο τρίτο διάζωμα του κάστρου.

Τοπική Ιστορία

12. Πληθυσμός του κάστρου. Ο πληθυσμός της Ναυπάκτου στο πέρας των αιώνων έχει παρουσιάσει αρκετές αυξομειώσεις. Το 1499 στη Ναύπακτο ζούσαν 6.954 κάτοικοι, οι οποίοι κατά κύριο λόγο ασχολούνταν, ήδη από το 1429 με το εμπόριο, ενώ από αρχαιοτάτων χρόνων οι κάτοικοι της Ναυπάκτου ασχολούνταν με την ναυτιλία και την αλιεία. Το 1499 ο πληθυσμός έφτασε στους 7.000 κατοίκους, κυρίως πρόσφυγες από άλλες περιοχές της Ελλάδας που καταλαμβάνονται από Τούρκους, ενώ από τις αρχές του 16ου αιώνα αυξάνεται ο πληθυσμός των Αλβανών. Ταυτόχρονα στην πόλη της Ναυπάκτου, σύμφωνα με περιηγητές, υπήρχαν 84 οικείες Εβραίων, 509 οικίες υπόδουλων χριστιανών και 28 ιθαγενών. Το 1600 πληροφορούμαστε ότι οι Έλληνες της Ναυπάκτου είχαν μετοικίσει στα περίχωρα της πόλης επειδή φοβούνταν τις διώξεις των Τούρκων-Μουσουλμάνων λόγω της θρησκείας τους. Αργότερα η κατάσταση άλλαξε, με τους χριστιανούς να βρίσκονται πλέον στη δούλεψη των Τούρκων, καθώς ο θρησκευτικός φανατισμός είχε υποχωρήσει. Το 1676 οι Τούρκοι αποτελούσαν τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα. Το 1699 στην πόλη κατοικούσαν 2.000 πολίτες, ενώ 460 οικογένειες μεταναστεύουν. Η πλειοψηφία του πληθυσμού ασχολούνταν με την παραγωγή αγροτικών προϊόντων, με κυριότερα το κρασί, το κριθάρι, τη ρακί, το λινάρι, το σιτάρι και το λιναρόσπορο. Το 1806, στην πόλη ζούσαν 400 τούρκικες οικογένειες και 30 εβραϊκές, ενώ οι Έλληνες ήταν αναγκασμένοι να ζουν εκτός των τοιχών και να ασχολούνται κυρίως με τις καλλιέργειες. Το 1813, περιγράφεται ότι στη Ναύπακτο κατοικούσαν μερικές τούρκικες οικογένειες και η φρουρά της πόλης. Καλλιεργούσαν, κατά κόρον, την κορινθιακή σταφίδα, ενώ ταυτόχρονα η πόλη πλήττετε από λοιμούς. Κατά την ελληνική επανάσταση, τη φρουρά της πόλης αποτελούσαν 800 κυρίως Αλβανοί, ενώ η Ναύπακτος μετετράπη σε έδρα του τουρκικού Σαντζακίου. Τοπική Ιστορία

13. Δημόσια κτίσματα.

α. Οθωμανικά δημόσια λουτρά (hamam). Ανάμεσα στα κοινωφελή κτίσματα, τα κατασκευασμένα εντός του κάστρου της Ναυπάκτου, ανήκουν και τα δημόσια οθωμανικά λουτρά (hamam). Τρία ήταν στον αριθμό τα οθωμανικά δημόσια λουτρά και μάλιστα περιγράφονται ως «διπλά», όπου το ένα τμήμα τους προοριζόταν μόνο για τις γυναίκες. Σύμφωνα με τις πηγές, το πρώτο συγκρότημα λουτρών ήταν χτισμένο στο κέντρο της πόλης, πάνω από το λιμάνι, στο σημείο όπου βρίσκεται η σημερινή πλατεία. Το δεύτερο συγκρότημα λουτρών εντοπίστηκε επίσης κοντά στο λιμάνι, συγκεκριμένα στην περιοχή της δυτικής πύλης. Το τρίτο λουτρικό οικοδομικό συγκρότημα βρέθηκε στη θέση Βεζύρ τζαμί, στο δεύτερο διάζωμα.

Τοπική Ιστορία

β. Χάνια. Άλλο ένα είδος κοινωφελών και δημοσίων κτισμάτων αποτελούσαν τα Χάνια, τα οποία ήταν χρήσιμα σε όσους μετακινούνταν, εμπορεύονταν και εργάζονταν. Μάλιστα, οι μαρτυρίες αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι εντός του κάστρου υπήρχαν «δύο καλοκτισμένα πέτρινα Χάνια».

γ. Οθωμανικές κρήνες. Στο δεύτερο διάζωμα, στη θέση «Βεζύρ-Τζαμί», υπάρχει ένας τεράστιος παλαιός πλάτανος και δίπλα τρέχει άφθονο το νερό από μία οθωμανική κρήνη, τετράπλευρη, με ισλαμικά αψιδώματα και μια μικρή τούρκικη επιγραφή. Στην ίδια θέση «Βεζύρ-Τζαμί», σώζεται, λίγο χαμηλότερα από την προηγούμενη, άλλη μια οθωμανική κρήνη.

Τοπική Ιστορία

δ. Αλληλοδιδακτικό σχολείο. Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ναυπάκτου το 1829 δεν υπήρχε κατάλληλο κτίριο στην πόλη για την εγκατάσταση σχολείου. Πάντως, σύμφωνα με τις πηγές, το «Τζαμί του Τεκέ Καραμπάς Μεχμέτ Εφεντή», ή αλλιώς «Τζαμί του Ντουράκ Μπέη», λειτούργησε ως αλληλοδιδακτικό σχολείο πριν ακόμη συμπληρωθεί ένας χρόνος από την απελευθέρωση της Ναυπάκτου, τον Απρίλιο του 1830. Το σχολείο λειτουργούσε με μία μόνο αίθουσα και τα έξοδά του καλύπτονταν από τα εισοδήματα της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου. ε. Ο Πύργος του Ρολογιού. Χτισμένο το 1914 από τον Μητροπολίτη Σεραφείμ Δομβοΐτη, επάνω σε έναν από τους προμαχώνες του δεύτερου διαζώματος του κάστρου, υψώνεται ο πύργος του Ρολογιού. Το Ρολόι είναι τοποθετημένο σε προνομιακή θέση, πίσω απ' το νεόκτιστο μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου, στην καρδιά της παλιάς πόλης. Οι ντόπιοι το ονομάζουν κατά παράφραση «Σαραφείμ» προς τιμήν του δωρητή Μητροπολίτη.

Τοπική Ιστορία

στ. Πύργος Μπότσαρη. Κατασκευασμένο απ' τους Βενετούς τον 15ο αιώνα, χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές ως στέγαση των διοικητών των εκάστοτε κατακτητών της πόλης (Ενετοί, Τούρκοι, Πειρατές κλπ). Μετά την απελευθέρωση της Ναυπάκτου από τους Τούρκους, το 1829, το οίκημα περιήλθε στην κατοχή του Σουλιώτη στρατηγού Νότη Μπότσαρη. Σήμερα ο φρουριακός χαρακτήρας του κάστρου έχει αλλοιωθεί. Τμήματα των τειχών κατεδαφίστηκαν για ν’ αναπτυχθεί ο πολεοδομικός ιστός της πόλης. Η οικία Μπότσαρη είναι κτισμένη πάνω ακριβώς απ' την πλατεία του λιμανιού, στη συνοικία Μποτσαρέϊκα, που πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο πύργο.

Τοπική Ιστορία

ζ. Οικία Τζαβέλα. Στο δεύτερο διάζωμα, στη συνοικία Βεζύρ Τζαμί, υπάρχει μια διώροφη λιθόκτιστη κατοικία, χαρακτηριστική της λαϊκής αρχιτεκτονικής της ύστερης οθωμανικής περιόδου. Το συγκεκριμένο κτίσμα, που εικάζεται ότι χτίστηκε περίπου το 1850-60, αποτέλεσε το αρχοντικό της ιστορικής οικογένειας Τζαβέλλα, ένας εκ των οποίων, ο Νικολός, χρημάτισε και πρώτος δήμαρχος της απελευθερωμένης πόλης. Η κατοικία της οικογένειας Τζαβέλλα, πιθανολογούμενη αρχική κατοικία του πασσά της περιοχής στην αρχική του φάση, είναι ένα διώροφο κτίσμα με τετράρριχτη ξύλινη στέγη που αποτελείται από βυζαντινά κεραμίδια. Η κύρια είσοδός του περιβάλλεται από μαρμάρινους περίτεχνους λαμπάδες καθώς και από ξύλινο ταμπλαδωτό κούφωμα νεοκλασικής μορφής. Τοπική Ιστορία

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η Β. όψη με χαρακτηριστικό λίθινο κλιμακοστάσιο που οδηγεί στον όροφο, ενώ στο ισόγειο υπάρχει λίθινη τοξοστοιχία.

Τοπική Ιστορία

14. Μαρτυρίες κατοίκων του Κάστρου της Ναυπάκτου.

Σπύρος Κοσσανδιανός - Πρώην Δήμαρχος Ναυπάκτου

1. Τι εικόνες έχετε από το κάστρο της Ναυπάκτου έχοντας μεγαλώσει και κατοικώντας μέσα στα τείχη του; Το κάστρο ήταν πάντα πεσμένο και τότε και τώρα. Έχει παραμεληθεί, επίσης δεν έγινε καμία προσπάθεια για την επαναφορά του. Μία προσπάθεια έκανα εγώ, σαν δήμαρχος, όταν το 1986-1987 επισκέφθηκα τη Μελίνα Μερκούρη, η οποία ήταν Υπουργός Πολιτισμού και με υπόμνημα και με θέσεις τοποθετήθηκα στο τι πρέπει να γίνει στο κάστρο. Δεν μπορούσε ούτε απάντηση να μου δώσει, απλώς είπε ότι θα το κοιτάξει το θέμα. Έκανα μία μελέτη και από τότε δεν έχει ενδιαφερθεί κανένας, ούτε το κράτος, ούτε οι Ναυπάκτιοι οι ίδιοι. Είναι για τουριστική αξιοποίηση η Ναύπακτος. Μικροί όταν ήμασταν, πηγαίναμε πάνω στο κάστρο και βλέπαμε κάποιους να βγαίνουν από μία στοά στο << Ιτς Καλέ>> για να μαζέψουν μαστίχα. Πήγαινα πολλές φορές και στο τζαμί στο κάστρο, που τώρα στη θέση του βρίσκεται μία βρύση, την οποία φρόντισαν και μάλιστα γύρω από τη βρύση, τότε ως δήμαρχος το πλακόστρωσα, αλλά τώρα δεν υπάρχει τίποτα. Εγώ ήμουν δήμαρχος από το 1987 έως το 1991. Μάλιστα έπεσε ένα κομμάτι του κάστρου από κάτι έργα που έγιναν κατά τη θητεία μου, αλλά ενήργησα και αμέσως ήρθαν εργάτες και το ξαναέφτιαξαν. Μετά τον εμφύλιο είχαν εγκατασταθεί Άγγλοι στο κάστρο." 2. Τι θεωρείτε ότι χρειάζεται η περιοχή ώστε να αναδειχθεί το κάστρο περισσότερο; Χρειάζεται να ορθώσουν το κάστρο. Έγινε μία προσπάθεια εντός του κάστρου με κάτι πλακόστρωτα, αλλά παραμένει το πρόβλημα. Θα πρέπει το ίδιο το κάστρο ή κανένα ίδρυμα να αναλάβει να το φτιάξει και αν δείτε, από έξω από το κάστρο, είναι πεσμένες οι πέτρες. Μάλιστα αυτές τις πέτρες που είναι στερεωμένες της έκανε το λιμενικό ταμείο. Επίσης, είμαι της άποψης να κοπούν τα δέντρα στο κάστρο διότι δεν φαίνεται. Το 1911 ο εμπορικός σύλλογος Ναυπάκτου έκανε δεντροφύτευση. Ήταν καλό για τον χειμώνα, γιατί τα δέντρα ήταν γυμνά και φαινόταν το κάστρο, όμως το καλοκαίρι τα δέντρα σκίαζαν το κάστρο. Τέλος, έχει έρθει όλο το αμμοχάλικο μπροστά και πρέπει να γίνει μία επέμβαση να φτιαχτεί. Τοπική Ιστορία

Νέστορας Βώσσος - Ψαράς

1. Τι εικόνες έχετε από το κάστρο της Ναυπάκτου έχοντας μεγαλώσει και κατοικώντας μέσα στα τείχη του; Έχει αλλάξει πολύ το κάστρο από τότε, ούτε υπάρχουν ούτε υπήρχαν δρόμοι στο κάστρο. Επίσης δεν υπήρχε κανένα σπίτι. Μόνο ένα διώροφο το οποίο ήταν τελωνείο. Αυτό που χρειάζεται είναι ένα <<ταφ>> στο λιμάνι γιατί έρχονται και κάνουν μπάνιο και πρέπει να υπάρχει μία οργάνωση. Πρέπει να δώσει και λεφτά η πολιτεία. 2. Τι θεωρείτε ότι χρειάζεται η περιοχή ώστε να αναδειχθεί το κάστρο περισσότερο; Το κάστρο χρειάζεται δρόμους, θέλεις να περάσεις και δεν μπορείς. Το κάστρο για να αναδειχθεί χρειάζεται καλούς δρόμους για να μπορούν τα αυτοκίνητα να κινούνται.

Τοπική Ιστορία