llaktapikawsak HATARIPA KILLKASHKA No.
2012 wata I agosto-septiembre killakuna I LLAKTAPI KAWSAKPA
36
«MANA PANTARI USHANCHIKCHU»
a n e r o L
kunaka Kuytsaanka kun natami u yachakunchik 7P yuyak
6P
Ecuadormanta wayrapa churi 5P
840
dólartami
Wakrapa mañachikun Mushuk chapakkuna
4P
3-p
Llakta Pushakpa sábado punchakuna rimashkamanta
2P
02 llaktapi kawsak
2012 wata Iagosto-septiembre killakuna I No 36
Llakta Pushakpa rimashka
Shuti killkashkakunaka shamuk wata akllanatami llakichikun Llak282 ta Pushakka akllanapi kankapak tantanaIbarrapi
kuykuna llullla shuti killkashkakunata kushkatami mana allikachirka. Wakin tantanakuykunapaka chawpi yalli kushkami llulla kan nirka. Tawkakunapa shutita hapishpami maykan tantanakuypi killkachishka.
Ruku-paya takikkunatami yanapakrin
M
aría Fernanda Espinosa Llaktapa Kashkata Rikushpa Yachay Chayachina Rikuk Wasi pushakmi rukupaya takikkunapa yachashkata wakaychinImantag kapak, takishkakunata ama Cotacachipi kunkarinkapak, kamukunata surkuchinata, shinallatak takikkunaman wasiwan, hanpichishpa yanapanata uyachirka. Ivis Flieska takikmi kan, paymi takikkunawan llankakun.
288
Kamayka Waoranikunawanmi kan
Maxus llanka287 chik wasika yana wiratami surkuchinkapak shamurka, paykuNayónpi
«TIN» DELGADOWANMI kushilla tuparirka
Llaktakunaka allimi rikurina kankuna
283
Cotocollao-Quitopi Ecuadorpa shikan llaktakuna wiñakunkunami. Shinapash kayman chayman, mana imata rikushpami wiñakunkuna. Mana chashnachu katina kan. Alli rikurichunmi imakunata rurakrin. Llaktakuna kikin kashkatami sumakta rikuchina kan. Kamayka kullkiwanmi llaktakuna alli rikurichun yanapakrin.
napa hanpikkunami Waoranipa yawarta surkuchirkakuna. Harvard sumak yachana wasipa Coriell wasimi chay yawarmanta ima surkuchishkakunata katushka. Llakta Pushakka Waoranikunami kamachita rikushpa, huchachi kallarishkakuna, chashnapi Kamay yanapakushkatami uyachirka.
286
Alangasípi Sara pukuchinata mirachinkapakmi 2014 wata, tarpukkunaman shuk mushuk alli muyuta kunata willarka. Chay muyuwanka shuk hectárea panpika 160 quintal saratami puchi usharinka. Kunanwan pukuchikushkata rikushpaka, chawi yallitami mirachinka.
Mana hanpiripa unkyukkunamanmi wasita kukrin
Kamayka 1.300 UPC nishkatami wasichikrin
Lenín Moreno katik 284 Pushakka alcaldekunawan, prefectokunawanmi parlarka. Paykunata-
Jipiro shutiyuk puk285 llana panpapi kashpami, shamuk ishkay wata 1.300 UPC nish-
mi allpata kuchun, chaypi mana hanpiripa unkuyyukkunaman wasichinkapak mañarka. 15.000 wasitami wasichikrin. Chayka yallimana mana hanpiripa unkuyyukkunapami kanka.
kata wasichikrikushkata, shinallatak 2017 watakaman 17.000 chapak tiyanatapashmi willarka. Chaykunawan shuwanata, wañuchinata pishiyachitami willarka.
Pintagpi
Lojapi
2012 wata I agosto-septiembre killakuna I No 36
llaktapi kawsak
03
Ima tiyashka
1.400 mushuk chapakmi tiyan MUSHUK CHAPAKKUNAKA Guayaquilpimi tantanakurkakuna
J
Shikan markakunamanmi rinkakuna. Ima ministishkakunata chaskirkakuna osé Serrano Llakta Ukuta Rikuk Wasi pushakpash, Patricio Vaca chapakkunapa pushakpashmi Gua-
yaquilpi, George Capwell pukllana panpapi karkakuna. 1.394 mushuk chapakka shikan markakunamanmi rinkakuna. Maypimi ash-
tawan minishtin, chaymanmi ashtawan kachanka. Galápagosmanta rimashpaka, chaypi kimsa UPC nishkata wasichinata, chaypa 1.2 hunu dólar-
YUPAYKUNA Galápagospi hunu dólarwanmi
1.2
nishkata wasichikrin 3UPC
Yanushka mikunata katukkunaka 1,60 dólarpami yanuna kushnita rantinkakuna
YUPAYKUNA 15 kg. yanuna kushni puntuka dólarmi valin
1,60
Shuk semanapi puntutami chaski ushan
4
[Quito] Rafael Correaka kay wata, agosto killa, 30 punchami shuk pankata shuti killkarka. Chaypimi yanushka mikunata katukkuna 1,60 dólarpa rantishka yanuna kushniwan yanuy ushashkata nikun. Suyuman Kuna Kullkita Rikuk Wasipimi RISE (Régimen Impositivo Simplificado Ecuatoriano) nishkapi killkarishka kana kan. Kaykuna 462.094 shinami kankuna. Paykunami ranti ushankakuna. Shuk watapi 10.000 dólarkaman llankashkamanta chaskikkunami chay yanuna kushnitaka ranti ushankuna. Shinaka makiwan rurakkuna, tanpukunapi yanushka mikunata katukkuna, shukkunapashmi chay yanuna kushnita ranti ushankuna. Yanuna kushni puntutaka ishkaymanta chuskukamanmi semanan semanan ranti ushankuna.
ta minishtishkata, chaykuna Santa Cruzpi, San Cristóbalpi, Isabelapipash kanatami riksichirka. Serranoka chapakkunapa ruranapi ama llaki tiyachun ima minishtishkakunata, kawsana wasikaman kukushkatami uyachirka.
YUPAYKUNA
200
punchatami yachakunkakuna Yupaymi 10 yachashkata rikuchinapika sumak nishka kanka
shinapimi, yachakuna wa2 taka rakishka kan
KUYTSAKUNAKA may kushillami karkakuna
Yachakunaka ñami kallarirka [Quito] Mushuk yachakuna wataka ñami kallarirka. Kayka 2012-2013 watami kan. Mushuk Yachachina Kamachiwanmi kay wataka yachakuy kallarinka. Yachakuna wataka ishkaypimi rakisha kanka. Pichka killa, pichka killa shinapi-
mi mashna yachashkata rikuchina kanka. Kallari pichka killa tukurikpika, yachakukkunaka ishkay semanatami samarinka. Mashna yachashata rikuchina alli kakpika, 10 yupaytami charinka. Watata yallinkapakka 7 yupaymi ashta-
killa yachakushka kipami, ya5 chashkata rikuchinka punchatami, kallari pichka 15 killa kipaka samarinka wan pishi kanka. Kayta mana paktachikpika mana yallinkachu. Yachakukkunaka watapika 200 punchatami yachakuna kankuna. Yachachikkunaka yachakukkunata, imakunapi mana ushakpika, yanapanami kankuna.
04 llaktapi kawsak
2012 wata I agosto-septiembre killakuna I No 36
Ima tiyashka
«Ñuka ñuñuyuk warmi wakrawanka ashtawan kullkitami chaskini» Kamayka kashna ruranakunawanmi wakchakunata, shikan kawsayta charichun, yanapakun
K
amayka agosto killa, 28 punchami, 600 shinaman kullkita mañachirka. Kashnakunata rurashpami, wakchakunata shikan kawsayman apakun. Chimborazo markapi, Coltapa pukllana wasipimi «Ñuka ñuñuyuk warmi wakrawanka ashtawan kullkitami chaskini» ruranata kallarichirka. Chaypami 600
YUPAYKUNA
MAMAKUNAPASHMI kullki mañachina tantanakuypika karkakuna
840
waranka wawatami shuk watapika hanpin
10
shinaman 840 dólarta warmi wakrata, mana kashpaka, kari wakrata rantichun mañachirka. La Colteñita tantanakuypi kakkunapashmi mañachishka kullkitaka chaskirkakuna. Colta municipiopashmi kashna ruranapi yanapakrin.
hunu dólarwami allichishka
Guayaquil hanpina wasitami 10 hunu dólarwan allichishka Guayaquilpa Francisco de
YUPAYKUNA
Icaza Bustamante hanpi wasitami allichishka. Kamayka 10 hunu dólartami waranka wawatami kushka. shuk watapika hapin Chayrak wacharishka wawakunapami ashtawan ima minishtishkakunata rantishhunu ka. Chaypika 50 wawatami dólarwami chari ushan. allichishka Shuyana ukukunapash, mamakuna wawata chuchuchina ukupash hatunmi Shuk wawata hanpichikankuna. Wawakunapa kuk mamaka alliman hanpukllanakunapashmi tiyan. pishkatami allikachirka.
230
10
PALANTA mallkikunatami llaki apashkakunaman kurka
Kamayka Tungurahua urkumanta llaki apashkakunatami yanapakun
Tugurahuaka
Tungurahua urku llakichishkataka Quero kitipimi rinkunalla kan. Uchupa urmashpami, tarpushkakunata, wakra mikuna kiwakunata killpashka, mikunkapakka mana allichu kan. Mocha, Tisaleo, Cevallos kitikunapipashmi chay llakika tiyashka. Tungurahua urkupa uchupaka 4.000
wakrapami palanta mallkika
hectárea tarpushkatami wakllichishka. Kamayka Tarpunata Rikuk Wasiwanmi yanapakun. Palanta mallkikunatami karay kallarishka. Chaytami wakrakunaman kukun, shinami kay llakimanta llukshikunkuna. Palanta mallkita chaskikkunaka kushillami kar-
YUPAYKUNA
1.999
watami tukyay kallarirka
5.700
kakuna. Llaki apakuk wakrakunaka 5.700 shinami kankuna.
CORREAKA, pay kikinmi, ima tukushkata rikurka.
2012 wata I agosto-septiembre killakuna I No 36
llaktapi kawsak
05
Ima tiyashka
Guayaquilka allimanmi wiñakun Wasikunaka maykunamanta llukchishpa kachashkakunapami kankuna
R
WASIKUNAKA kashna sumakmi rikurinkuna
afael Correa Llakta Pushakka Ciudad Victoriapimi 420 wasita kurka. Kayna wata Ciudad de Dios, Monte Sinaí, Jaime Toralmanta llukchishpa kachashkakunami chaskirkakuna. 9.000 wasita rurakrin, chaypaka 54 hunu dólartami kukrin. Plan Socio Vivienda nishkapika 128 kawsana ukukunatami kurka. Kayta Estero Salado manñapi kawsakkunami chaskirkakuna. Kayta rurankapakka 4.6 hunu dólartami minishtirka. Shinallatak Caraguaypimi michata ruranata allichishkata kurka. Guayaquilpa michata rikushpaka, kayka 20% shinatami kukrin.
[Quito] Chaskikkuna-
ka killkanapi, takinapi, yachanapi ashtawan alli kashkakunami kankuna. Shuk mishakka 10.000 dólartami chaskinka, shinallatak killan killanmi wañunkakaman chusku killanta kullki chaskinata hapinka. Luis Silva Parraka Guayaquilmanta saxo takikmi kan. Takita yachachikpashmi kashka, shikan tantanakuykunapipash-mi takishka. Eugenia del Pinoka Quitopimi wacharishka, PUCE-Quitopi punta yachakushka, Ph.D nishkata Estados Unidospi tukuchishka. Yachachikmi kan. Biología amawtami kan. Abdón Ubidiaka Quitomanta killkakmi kan. Imakunatami killkashka. 1.979 watami paypa killkashkamanta warkuchinata chaskirka. Paypa killkashkataka shuk shimikunamanmi tikrachishka.
PAYKUNAMI karanataka chaskirkakuna
KAWSANAYAY wasikunami kankuna
QUIÑÓNEZKA WASITAMI CHASKIKRIN [Quito] Shuk llaktakunamanta kallpakunawanmi 200 metrota kallparka, suktapa washapimi chayarka.
Eugenio Espejo karanataka Ubidia, Del Pino, Silvapashmi chaskirkakuna
Kanchisniki ashtawan utiyalla kallpakmi kan. Londrespimi Ecuadorta allipi churarka.
«Rafael Correa Llakta Pushakta riksinkapak munani, mana riksinichu» nirka. Kutin Correaka pay shuk alli kallpak kashkatami uyachirka. Kamayka shuk wasitami kukrin. José Francisco Cevallos Pukklanata Rikuk Wasi pushakmi chashna willarka. Paywanka chusku shinami wasita chaskishkakuna. Cevalloska ashtawan utiyalla kallpakkunawan karilla, mana manchashpa kallpashkatami allikachirka.
06 llaktapi kawsak
2012 wata I agosto-septiembre killakuna I No 36
Ima tiyashka
Kamachimi mana hanpiripa
unkuyyuk llankana kashkata nikun Ecuador Katik Pushakka Kamachipi nikushkataka paktachina kashkatami uyachirka.
L LENÍN MORENO Katik Pushakka maypipashmi mana hanpiripa unkuyyukkunawan tantanakun
enín Moreno katik Push-akka 20.000, 30.000 mana hanpiripa unkuyyuk llankana kashkatami uyachirka. Llakta Kamachipimi chashna nikun, chayta paktachina kashkatami uyachirka. «Wawakunapa Wasi» fundaciónman, Quito umapi, chayashpami, 12.000 mana hanpiripa unkuyyuk ña llankakushkata willarka. Shinapash wakin llankachik wasikunaka mana kimichinkapak munakunchu nirka. Kamachita paktachichun rikukrinchikmi nirka. Mana Hanpiripa Unkuyyukkunapa Kamachi ña tiyashkatami uyachirka. Paykunapash tukuykuna shina kawsana kashkatami nirka.
«Mana pantari ushanchikchu» Chusku mushuk wasi pushakmi yaykurkakuna. Soledad Beundíaka Betty Tolapa ranti; Carina Vanceka David Chiribogapa ranti; Diego Guzmánka Edwin Jarrínpa ranti; Pablo Romeroka Raúl Patiñopa rantimi yaykurkakuna. Buendíaka Pushanata Rikushpa Yachay Chayachi Wasi pushakmi kan; Carina Vance unaytami Unkuyta Rikuk Wasipa minkashka pushak shina karka, kunan-
ka ñami pushak kan; Diego Guzmánka Achiklla Ruranata Rikuk Wasi killkakmi kan; Pablo Romeroka Pakalla Imatapash Yachay Chayanata Rikuk Wasi killkakmi kan. Rafael Correa Llakta Pushakka paykunatami Kamayta mana munakkuna pantarichun rikuriyakushkata; imapipash pantakpi, chayta hatunyachinkapak kashkata; chaymanta mana pantana kashkatami nirka.
OEAPA tantanakuypimi Assangeta minkachishkata alliman rikurkakuna
OEA nishkaka Ecuadorwan kashkatami rikuchirka MUSHUK WASI PUSHAKKUNAKA llaktapa alli kashkata rikushpa ruranatami nirkakuna
Latinoaméricapi, El Caribepi kak llaktakunaka Ecuadorwan kashkatami rikuchirkakuna. Julian Assangeta minkachishkatami allikachirkakuna. Shinallatak Reino Unido Londrespi Ecuadorpa shutipi kak wasiman
yaykunatami mana allikachirkakuna. 34 llaktami karkakuna. 32 shinami Ecuadorwan kashkata uyachirkakuna, ishkayllami -Estados Unidospash, Candápash- mana chashna nirkakuna.
UNASURpash, ALBApashmi Ecuadorwan kashkata uyachirkakuna. Shinallatak Reino Unidoka shuk mushuk killkashkapimi «Ecuadorpa shutipi kak wasiman yaykunataka mana nishkanchikchu» nishkarka.
2012 wata I agosto-septiembre killakuna I No 36
llaktapi kawsak
07
Lorena Carvajal Inlago
YACHAKUNAMANTAMISHUK LLAKTAPI KAWSANI Quitopi kawsanaka shikanmi kan, shinapash ñami yacharishkani
Foto: T a
mia M aldon
ado
E
ugenio Espejo tuparishkatami uyachin. Shiayllu llaktapika napash chay facebook nishkashuk yachana pi parlak kashkatami riksichin. wasimi tiyan, Quitopi, Central sumak yachay yachana chana wasipimi yachakukun. wasipa shutika Pichkaniki watapimi Finanzas Paquishami kan. nishkata yachakukun. Pichka Chaymanmi punchanta sukwatatami Quitopi shuk ayllupa ta wata shinata yachakunkawasipi kawsan. Quitopi runa pak rirka. Pitak chashna shina churakushkata rikushpa, chayman rirka? Lorena Carimatapash nik kashkata mana vajal. Payka Cajasmanta allikachishkatami willan. Kutin kuytsami kan. yachakukushkata tukuchishka Hatun yachana wasika kipaka, ashtawan yachakunapaypa llaktapi mana tiyarkatami yuyakun. Shuk llaktachu, chaymantami Otavaloman rinatami rikukun. man rina karka. Lorenaka mana Sukta watatami sawarishkachu kan. Pi kashka antawapi rina, tiPaypa wacharishka krana karka. Millaktapi kashpaka, Eugenio Espejoshakunapash, paypa mamawan, Cajasmanta kichwa kuytsakuturiwanmi kaynan. 23 watayuk napashmi paypa Kusa tukunakunaSapalla, mana yachakuna ukumanta mana rimasawarishka pika tiyarka. Tunayachinchu. EugeYachana wasi: kuykunawanmi nio Espejo-Cajaspi Paquisha-Cajas alli apanakurka. kunan wiñaykuna Hatun yachana Pamelawan, Sayachakunata ashtawasi: República del ritawan, Nellywan yuyakushkataEcuador-Otavalo wan, Marthawan, mi willan. Sumak yachana Sandrawan ashtaRaykunamanta wasi: Central-Quito wan apanakuk rimashpaka, San kashkatami wiPedro sumak kashllan. Shinallatak Nellypa wasikata, mishkilla rimaykuna tipi tantanakuykunatami kuyashkatami nin, kay katiriyata shikushpa yuyarin. Kunan uyachishpami, shuk punchapunchaka paykunawan mana kaman nin.
«Cebada wiñashpaka, pankaku pankakumi wiñan, shinallatakmi ñukanchik kuyaypash shimikuwan shimikuwan wiñan»
08 llaktapi kawsak
llaktapi kawsak
2012 wata I agosto-septiembre killakuna I No 36 PRODUCCIÓN: Secretaría General de Comunicación de la Presidencia de la República SECOM.
Editor: José Maldonado “Ushku Chukuri”. Editor Gráfico: Mario
Gallardo Neira ● Fotógrafos: Eduardo Santillán, Santiago Armas, Miguel Romero y Mauricio Muñoz ● Webmaster: Darío Jarrín
¡Kunanka
wichashkakunaka mushuk kawsaytami chari ushankuna!
Sarunka wichana wasipika ima yachakuna mana tiyarkachu, rikuriyanapash yankallami karka. Ashtawankarin wichashkakunaka millay ruranakunatami ashtawan yachakuk karkakuna. Kunanka mana sarun shinachu kan. Wichana wasipi yachana wasi tiyanmi, chaypimi yachakunkuna. Mana chayllachu kan, shuk ruranakunatapashmi yachakunkuna. Shinami imallapash ruranata yachakushpa llukshinkakuna. Chaywanmi mana millayta rurashpa kawsay ushankakuna. 900 yalli kari warmimi wichashkakunata rikunkapak imakunata yachakushkakuna. Wichashkakunataka llakita rurashkata rikushpami tantachinka. Imapash millay hanpita, mana minishtishkakunata ama yaykuchichunmi rikuriyakun.