Rimanakuy 2p
MARÍA ELENA CUMALI
2 Wata 2010 Nº 13
Wata, marzo killa elciudadano.gov.ec LLAKTAPI KAWSAK HATARIPA KILLKASHKA
Ecuadorpika Boliviapi shinami shikan kawsayuk runakuna tiyankuna
Ecuadorpi kawsakukkunamantaka 60,7%
shinami Llakta Pushak nishkataka chashnami kan ninkuna 2P Kichwa runakunaka imakunatami chay punchaka ruranchik 4p
Credit Management Solutions S.A. nishkami Ecuadorpi kawsakukkunata pitatak ashtawan crinki, Llakta Pushaktachu, willakkunatachu nishpa tapushka; chaypimi 60,7% shinaka Llakta Pushakta ashtawan crinchik nishkakuna.
Kay punchakuna ima tiyashkakuna 3p Rimanakuy
3p
Kichwa llaktakunaka Kamay rurakushkata allikachinmi CHIMBORAZOMANTA kichwa wawakunami mamakunawan imakunata ruranata yachakunkuna
Foto:Emilio Sánchez /Presidencia de la República
02
llaktapi kawsak Ecuador, 2010, marzo killa, Nº13
Ima shina kashkata willana
60,7% shinami llakta pushak nishkataka chashnami kan ninkuna Llakta pushaktami ashtawan crinkuna, chashnami Credit Management Solutions S.A. nishkapa tapushkakunapika rikunalla kan. Kaynanik marzo killa, sábado 13 puncha, domingo 14 punchami 6.676 kari warmita tapurka, chaymantaka 60,77% shinami Llakta Pushakta ashtawan crishkata nirkakuna, 39,23% shinami mana crishkata nirkakuna. Shinallatak Llakta Pushaktachu crinki, mana kashaka willakkunatachu crinki nishpa tapukpika, 60,25% shinami Llakta Pushakta crishkata nirkakuna; 39,75% shinami willakkuna-
¿Imashinatak Kamaypa rurashkata rikunki? 69,2
Kay Kamay runakunapa alli kashk
ta crishkata nirkakuna. Kutin kay kamay rurashkata ima shina rikushkata nishpa tapukpika, 69,24% shinami alli kashkata nirkakuna, kutin 30,76% shinami mana alli kashkata nirkakuna.
¿Llakta Pushak nishkaka shinachu kan? 60,7
39,2
¿Kanka Llakta Pushaktachu mana kashpaka willakkunatachu 60,2 crinki? 39,7
Pichincha markapa, Chimborazo mark ayllu llaktakunapimi ashtawan wakchak kunata rurakushkataka rikunalla kan.
30,7
Alli
Mana alli
Ari
Llakta Willakkuna Pushak nishka
Mana
Credit Management Solutions S.A. (CMS) nishkami willakkunapa nishkata rikushpaka, Ecuadorpi kawsakukkunaka Llakta Pushakpa nishkatami ashtawan crinkuna nishpa willarka.
RIMANAKUY:MARÍA ELENA CUMALI BOLIVIAMANTA YACHACHIK WARMI
Foto:José Maldonado
Kishpi tukunkapakka yachakunami kanchik
¿
Imamantatak Ecuadorpi kawsanki? Tesis nish-
katami rurakuni, chaymantami kayman shamurkani. Yachachinapi Ecuadorpi Boliviapi ima shina rurakushkatami chinpapurachikrini. Maca Grande ayllu llaktapimi, Cotopaxi markapi, rikukuni. ¿Kanka mishachu kanki? Mana, ayma-
ra warmimi kani, “colla” nishkami kani, chashnami urkukunamanta runakunataka Boliviapika ninkuna, shinami aymarakunata ninkuna. Kutin yunkamanta kakkunataka “camba” nishpami kayankuna. ¿Ima shinatak Ecuadorka kanpa ñawipika rikurishka? Ecuador-
pika Boliviapi shinami shikan runakuna kawsankuna, shinapash kaypika ashtaka llakikunami tiyan. Puntaka runakunatami mana riku-
Pi kashka La Paz, Boliviamanta Yachana wasi: General José de San Martín – La Paz Hatun Yachana Wasi: Liceo Santa Dora Smith; Hermano Pacífico Felleti Sumak Yachana Wasi: Instituto Superior Pedagógico Rafael María de Mendive – Pinar del Río - Cuba Instituto Pedagógico Latino y Caribeño IPLAC – La Habana – Cuba nayachinkuna, tsikninkunami. Churakunamantapashmi millanayachinkuna. Boliviapika Evo Morales Llakta Pushak shuk runa kashkamantami mana sarun shina kan. ¿Ama shina rikuchunka, imatatak rurana kanchik? Puntaka va-
lik kashkatami yuyana kanchik, mana kaspi umayukchu kanchik,
Ecuador, 2010, marzo killa, Nº13 llaktapi kawsakuk 03
Agenda
E
yka pami ka
markapa shikan chakunapa iman.
. .
-
, ,
l Ciudadano nishkami Pichincha, Chimborazo markakunapa kichwa llaktakunapi karka, chaypimi minishtishkakuna chayakushkata rikurka Chimborazo markapika María Manuela Cisalema 337 dólarta mañachinataka mana yuyarkachu, shinapash chaytami Ñawpaman Rina shutiyuk Bonota chaskirka, chaywanmi pichka kuytapash, shuk warmi kuchitapash rantirka; kuykunaka kunanka 110 shinami kankuna, kutin warmi kuchika ñami wachakrikun. Payka Palmira Dávalospimi kawsan. Riobambamanta 45 wawa pacha shina karupimi kan. Kutin Cruz Loma Centro de Sabiduría Infantilpika ishkay watayukmanta pichka watayukkaman wawakunami, 25 shina, paykuna kikin kashkata yachakunkuna. Paykunaka takinakunawan, ñawpa rimaykunawan, chay muyuntipi imapash tiyashkakunawanllatakmi imakunata rurashpa yachakunkuna. Kaypika Chimborazomanta MIES nishkapash INFA nishkapashmi imakunata kushkakuna. Pichincha markapi, Píntagpika Miriam Camachoka Kamay wasichikushkatami uyarka, shinami paypash, shuktak 32 pay shinawanmi Wasichinata Rikuk Wasiman pankakunata sakik rirka. Asha puncha kipami ari nishkata yacharka. Kunanka kikin wasipimi ña kawsakrin. Wasika ñami tukurikun, chaypimi paypa kimsa wawawan kawsak rinka.
pi kashkatami yachana kanchik, chayta mana yachashkamantami mana valik shina kashkata yuyanchik. Shinapash chay hawa yachachikkunaka mana tiyanchu. ¿Chashnallatakchu Boliviapipash? Ari, shinapash shuk alli yu-
yayyuk kari warmi kakpika, payka imakunapi ruray ushanmi, kutin Ecuadorpika yachakushkatami rikuchina kan. ¿Manachu runakunaka yachakuna kanchik? Ari, chaytami may
minishtinchik. Shinapash kunan punchakunapika yachakunaka mishukunapa yachakunami kan, paykunapa yuyashkata, paykunapa alli kashkatami yachakunchik. Chayta yachakushpaka, tukuy alli kashka shinatami rikurin. Ñuka yuyaypika, yachakunaka ñukanchik
kawsay ima shina kashkata rikushpami yachachina kan. Chayka mana tiyanchu. Boliviapimi chayta rurakunchik. ¿Maypitak yachakurkanki? Yachana wasitapash, hatun yachana wasitapash Boliviapimi yachakurkani. Kipaka Cubapimi kanchis watata kawsarkani, picha watatami yachachik tukunkapak yachakurkani, ishkay watataka maestría nishatami rurarkani. Chaypimi José Martípa hatun yuyayta ñuka shunku ukupi yaykuchirkani, chayka “kishpi kankapakka yachakunami kan” nin. Chay yuyaytami charina kanchik, chaytami ima shinapash paktachina kanchik! Chay puncha chayakpika kishpimi kashun, valikmi kashun, sumakmi kashun!
EL ORO MARKAKA ÑAMI MILENIO YACHANA WASITA CHARIN
Yachachinata Rikuk Wasika shamuk abril killa, 5 punchami kucha mama manñapi 2010-2011 yachakuna wata kallarinapi Olga Campoverde Milenio Yachana Wasita rurachi kallarichinka. Chayka Unión Lojanapi, Huaquillas kitipi, El Oro markapimi kan.
RACING YAKU WIRA, PETROECUADORPA PDVSAPA RURASHKA Racing shutiyuk antawapa yaku wiraka shamuk abril killamanta, 5 punchamantami tiyanka. Petroecuadorpash PDVSApashmi rurakunkuna. Ecuadorka Venezuelawanmi 2009 wata, octubre killa, 26 puncha chayta rurankapak pankakunata shuti killkarka
HANPIKKUNAKA WIÑANA BONOTA CHASKIKKUNATAKA YANKAMI RIKUNKAKUNA Wiñana Bonota chaskik mamakunaka warmi unkuykunata hanpikkunaman rikuchinallami kan. Mana ima kullkitachu kuna kan, Bono chaskikuk pankatallami rikuchina kan. Chashnami Kamayka ashtawan wakchakunata yanapankun. Mana hanpikpakman rikpika, Bonopa 35 dólarta mana kunkachu.
PACÍFICO YANA Chayta wasichinkapak kallari ruranakunaka ñaWIRATA CHUYAYA- mi atikun. Rafael Correa Llakta Pushakka marzo CHINKAPAK WASI killa, 5 punchami Coreamanta SK&E nishka rurashpa katichun pankakunata shuti killkarka.
04
llaktapi kawsak
Ecuador, 2010, Marzo killa, Nº13
Mama Llakta
PRODUCCIÓN Secretaría General de Comunicación de la Presidencia de la República SECOM. Editor en Quichua: José Maldonado (Ushku Chukuri). Editor gráfico Mario Gallardo Neira
Viernes hatun puncha Ña yanushka kakpika, sankulla mikunami tukun, mishki mishkimi kan. Shuklla pukuta mikushpa saksarinllami. Shinapash ashtawan mikunayanllami.
K
ichwa runakunaka viernes pascua puncha chayanata yachashpaka, shikan murukunatami rikunchik, ashtawanka llullu murukunatami rikunchik. Chay llullu murukunawanmi shuk sumak mikunata yanunchik. Ari, chay punchakunami imapash tarpushkakunaka ña pukukunkuna, ashtawanka sanputami minishtinchik, shinallatak zapallutapashmi mi-
nishtinchik. Sanpuka llullumi kana kan; zapallu llullu kakpipash, pukushka kakpipash allimi kan. Kaykunapimi shikan murukunata yapachinchik. Chashnami chuklluta, llullu purututa, llullu habasta, tawrita, millukuta, shuktakkunatapash yapachinchik. Kayta yanunkapakka tukuyllami imakunata ruranchik, ña murukunata pallankapak rinchik, ñami apamushka murukunata ishkunchik, tikpanchik, mayllanchik, pitinchik. Tayta,
mama, wawakunapashmi tantanakushpa yanunchik. Wakinkunallami challwawan yanunkuna, ashtawanka chay illakmi yanunchik. Ña yanushka kakpika, sankulla mikunami tukun, ña karashpaka shinchi yanushka lulunta paltachishpami karanchik. Pipash kay puncha wasiman chayakpika, kay mikunatami karanchik, chaymantami mamakunaka hatun mankakunapi yanuna kankuna.
Chay mikunataka fanesca nishpami kayankuna. Manachu kaytaka mikushkanki? Mishkimi kan, nachu? Kutin katiriyak domingo punchaka wakra aychatami, mutiwan, mana kashpaka papawan yanunchik. Wasiman chayamukkunaman karankapakmi chashna yanunchik. Shinapash pitak domingo puncha wasiman chayamun nishpachari tapunkichik. Shuk ruku shinchi taytami shuktak taytakunawan wakra waskata shalakanashka wasin wasin purimunkuna. Wasiyuk taytatami shuk ishtirata allpapi churachun mañan. Chay hawapimi ruwanata mantachun nin. Chay kipami wasipi kawsakkunataka shuk shuk kayachin, taytamanta kallarishpa, shuk shukmi mantashkapi sirichin, shinami wakra waskawan astin; wasiyuk taytataka chusku kutin, wawakunataka shuk kutin, warmitapash shuk kutinmi astin. Manarak astishpami ruku taytaka sumakta kunan, ama shina, ama chashna kaychu nishpami kunan. Chay kipaka wasiyukka shamushkakunamanmi yanushka mikunata karan; mikushka kipami, astik taytakunaka shuktak wasiman rinkuna. Kashna ruranaka ñami chinkarikun. Manachu rikushkanki?