Rimanakuy 3p
YADIRA MAMALLACTA Umayukmi kanchik, munashkatami paktay ushanchik
2 Wata 2010 Wata, mayo killa elciudadano.gov.ec Nº 15 LLAKTAPI KAWSAK HATARIPA KILLKASHKA
Ecuadorka UNASURtami sinchiyachin Rafael Correa Llakta Pushak tantanakunapa ñawpapi shayarishkataka tukuykunami allikachinkuna, chaytami Argentinapi kaynanik tantanakuypika rikurirka. Ecuador rurachun nishkatami paktachirka, shinami Néstor Kirchnerta UNASURpa killkak shina akllarka
Foto:Emilio Sánchez /Presidencia de la República
Kay punchakunapi ima tiyashkakuna 3p
Pukushka sarata tipina killa 4p
Tukuy Ecuadorpi kawsakkumantaka shinami runakuna ñankunata harkashkataka mana uyanayachinkuna
87%
Foto:Emilio Sánchez /Presidencia de la República
02
llaktapi kawsak Ecuador, 2010, mayo killa, Nº15
Ima shina kashkata willana
Ecuadorpa yuyaykunami UNASURta sinchiyachin Néstor Kirchnertami UNASURpa killkak shina akllarkakuna
U
NASURka kaynanik mayo killa, 4 punchami Buenos Airespi, Argentinapi tantanakurka. Chaypimi Arizonapa SB 1070 Kamachita mana allikachishkata uyachirka. Chay Kamachika Estados Unidospi panka illak kawsakkunata llakichinkapakmi kan. Panka illakkunata apakkunata, ruranata kukukkunatapashmi llakichinata nikun. UNASURka chashna kamachitaka mana ari nishunchu nirka. Haitíman 100 hunu dólarta kunataka kunankaman mana paktachishkamantapashmi rimarka, kunankamanka 7,5 hunu dólartallami kushka. Chayta rikushpami, mayo killa chawpiyankakaman kuna kashkata kuchun mañarka. Ecuador, Bolivia, Venezuelami Banco Interamericano de Desarrollo nishkaman ña kurkakuna.
Foto:Emilio Sánchez /Presidencia de la República
Jaime Bermúdez Colombiapa Llaktakunawan Apanakunata Rikuk Wasi pushakka paypa Kamaypa shutipimi Rafael Correa Llakta Pushakta UNASURpi rurakushka alli kashkata nirka.
“Allitami rurashka, rikunallami kan, allipami kan” nirka. Ecuadormi Néstor Kirchnerpa shutita UNASURpa killkak shina kachun nirka, tukuy chaypi kakkunami ari nirkakuna;
Ecuadorpi kawsakkunamanta 87% shinami CONAIEpa ñankunata harkashtaka mana allikachin 87,3 ¿Chapakkunanaka allimanchu mitsarkakuna? -En porcentajes-
64,5
¿Runakunapa makanakunkapak munashkata harkashkata allikachinkichu?
¿Llakta Tantanakuypi yaku kamachita rikukushka ta yachankichu?
81,4
35,5 21,7
Mana allichu Allimi
Ari
18.6
Mana
Mana
Ari
Fuente: Credit Management Solutions S.A C.M.S Encuestadora
Uruguayka Argentinawan asha llakita charishpapashmi, ari nirka. José Mujica Uruguay Llakta Pushakka “América del Surpi yuyashpami ari nishkanchik” nirka. Ecuadorpi kawsakukkunamantaka CONAIEpa hataritaka 87,3% shinami mana allikachinkuna. Credit Management Solutions yupak wasimi mayo killa, 9 punchapash 10 punchapash 13.838 kari warmita tapurka. Chaymantaka 12,7% shinami Yaku Kamachita mana allikachishpa chashna harkanataka alli kashkata nirkakuna. CONAIEta crinkichikchu nishpa tapukpika, 47,5 % shinami ari nirkakuna; kutin Marlon Santi CONAIEpa pushakta crishkamanta tapukpika, 71,8% shinami mana crishkata nirkakuna. Chapakkuna harkanapi mitsakushkamanta tapukpika, 64% shinami alli kashkata nirka, kutin 46% shinami mana alli kashkata nirka. Kutin 81,9% shinami Correata mana llukchishpa kachankapak yanapankpak munashkata nirka; 18,4% shinami llukchishpa kachankapak munashkata nirka.
Ecuador, 2010, mayo killa, Nº15 llaktapi kawsakuk 03
Rimanakuy YADIRA ANDREA MAMALLACTA GREFA CUYAYACUMANTA WARMI
¡KUYTSAKUNA! ¡Pi kashkata ama kunkarishunchik! MUSHUK LLAKTA PUSHAKMI COSTA RICAPI YAYKURKA. Ecuador Llakta Pushakka Laura Chinchilla Costa Ricapa Llakta pushak shina vara chaskinapi karka. Correaka UNASURpa Pro Témpore Pushak shinami Centroaméricapi kak llaktakuna UNASURman kimirichun munashkata nirka. “Mana chashnachu katina kanchik, tantanakunami kanchik” nirka.
SENAMI NISHKAKA 100.000 ECUADORMANTA YACHAKUKTAMI YANAPANKA Shina shinalla 100.000 yachakukmi Españapi hatun yachana wasita tukuchikrinkuna. SENAMI (Secretaría Nacional del Migrante) nishkaka sumak yachana wasita katichunmi Yachakukpa Ukuta shayachishka. Yachakushpa katinkapak Instituto Ecuatoriano de Crédito Edutativo nishkapa kullkimi tiyashkatami riksichinka.
OMT NISHKAKA ECUADORMAN RIKSINKAPAK RIKKUNA MIRASHKATAMI ALLIKACHIN. Ecuadorta riksinkapak shamukkuna kay 2010 watapa kallari killakunapimi ashtaka kashka. OMT (Organización Mundial de Turismo) nishkami chashna rikushka. Shinami kallari ishkay killapika 7% shinapi mirashkata nin, shamuk killakuna mirashpa katinkapashmi nin.
ONU NISHKAKA ANKAS MUCHIKUYUKKUNAMANMI WARKUCHINATA KUN. Ecuadormanta 66, Chilemanta 80 makanakukka Haití llaki tiyashkapi yanapakunkuna, paykunatami Ban Ki-moon ONUpa shutipi kachamushkaka Puerto Príncipepi wakuchinata kararka. Ecuadorpa Cuerpo de Ingenieros del Ejército chinkashkakunata maskanapi, chukrishkaunata rikunapi imakunata rurashkatami allikachirka.
¿
¿Maymantatak kanki, kuytsa? Ñu-
kaka Cuyayacumantami kani, chayka shuk uchilla llaktami kan, Tenamanta picha wawa pacha shinapimi sakirin. Kichwa runakunami chaypi kawsanchik. Ñuka taytamamawan, turi, ñañakunawanmi chaypi kawsarkani. Shinapash kunanka ña mana chaypichu kanchik, tayta-mamallami chaypi kankuna, kutin wawakunaka trabajomanta, yachakunamantami Quitopi kawsakunchik. Ñami kimsa wata shinata kaypi kanchik.
¿Imatak kanki? Ñu-
kaka Informática Ingenierami kani, Escuela Superior Politécnica Ecológica Amazónicapimi yachakurkani. Shinapash ñuka llaktapika asha warmikunallami yachakunataka tukuchinkuna, ñukaka ashtaka kuytsakuna yachakuchunmi munayman, yachakunawanmi shuk shikan kawsayta chari ushanmankuna. Kichwa kuytsakuna alli umayuk kashkataka yachanimi, shinapash kullkimi mana tiyan. Chaymi yachakunataka harkan. Ñukamanta rimashpaka, ñuka tayta mama ashallatak charishkamantami yachakushpa kati ushashkani, mana kashpaka imachari tukuyman karkani.
Foto:José Maldonado
Pi kashka
¿Ima shinatak sumak yachana wasikunaka yanapay ushanmankuna? Ñuka yuyaypi-
¿Kanpa yachakunapi runa kashkamanta imakunata tiyashka?
chaymantami ashtaka riksishkakunata charirkani. Shinapash mishu yachana wasipimi yachakurkani, runa kashkamanta mana rikunayachikchu karka. Wawa kashpaka, chaytaka mana rikurinchu. Shinapash ña hatun yachana wasipi kashpaka chay hawa ña rikurkani, ña yuyarkanimi. Shinami runa nishpalla mana kimichinkapak munak karkakuna, mana valik shinatami rikuk karkakuna. Sumak yachana wasipika hawallami runa kashkata rikuk karkakuna. Asinchinkapak munashpaka, ñukanchik runa kashka hawami imatapash nik karkakuna. Shinapash tukuy shunkuwanmi yachakuk karkani, chashnami paykuna shina kashkata rikuchirkani. Kichwa warmikuna valik kashkatami rikuchirkani.
ka, chay beca nishkakunatami kuna kankuna, shinapash runaku-
Ñukaka kunankaman ashtakatami rimani, piwanpash parlanillami,
¡Ari, kichwa warmikunaka valik warmikunami kankuna!
Yadira Andrea Mamallacta Grefa Cuyayakumanta kuytsa Informática Ingeniera Yachana Wasi: José Peláez-Tena Hatun Yachana Wasi: Fisco Misional San José- tena Sumak Yachana Wasi: Escuela Superior Politécnica Ecológica Amazónica-Tena napa becami tiyana kan. Tukuy sumak yachana wasikuna charikpika allimi kanman, ashtawan runakunami yachakushpa katinmankuna. Shinapash chayka mana tiyanchu; tiyashpapash, runakunapa chayta charinaka may sinchimi kan.
04
llaktapi kawsak
Ecuador, 2010, mayo killa, Nº15
Mama Llakta
PRODUCCIÓN Secretaría General de Comunicación de la Presidencia de la República SECOM. Editor en Quichua: José Maldonado (Ushku Chukuri). Editor gráfico Mario Gallardo Neira
Sara tipina killa Sara runakunami kanchik, saraka ñukanchik kawsaymi kan
S
arata tipina punchaka shuk hatun punchami kan, chaymantami chay punchapaka aswata ruranchik, shinallatak kusana kuytapash rikunchik. Tipina punchaka may tutamantami hatarinchik, tipinkapakmi pachakunata, tazakunata rikunchik. Wasiyukka shunkunatami karan, shunkushka kipaka tipi kallarinchikmi. Tipi kallarinkapakka pachatami watarinchik, chaytaka halunsana nishpami kayanchik. Mashna tipikkunami wachu wachu hapishpa tipi kallarinchik. In-
tikpi, ña wakin wachukunata tipishka kipa yakunayanmi, chaypaka wasiyukka aswatami karan, munayllami upiyanchik. Tipikushpaka, ayllukunamanta, riksishkakunamanta, imakunamantami parlanchik, asinchikpash, wakanchikpash. Hapishka sara ña llashak kakpika, wasi ñawpa panpa-
manmi tallinkapak rinchik. Chashnami kutinllatak shuktak wachuta tipi kallarinchik. Ña chawpi puncha kipaka, ña chishiyakukpika, tipinata tukuchinchikmi, chayka tukuyllami wasiman rinchik. Wasiyukka papawan yanushka sara apitami pitishka kusashka
kuywanmi karan, chaytaka mutiwan mana kashpa kanchawanmi kushilla sumakta mikunchik. Aswatapashmi upiyanchik. Mikushka kipami, wasiyukka tazapi tipikkunaman sarata karan. Maltalla sara kaspakunatami karan. Tipikkunaka kushillami pagui nishpa chaskinkuna. Chashna karashka kipami, tipishka sarataka wasi ukupi churankuna. Llaktamanta ashtawan wakchallakunaka ña tipishka panpata rikushpaka, wasiyuktami pallanata karay ninkuna, shinami wakin puchushka kaspakunata hapinkuna. Tipinapika wanlla nishkapashmi tiyan, chayka tipikkuna ashtawan sumak kaspata hapishpa apanatami chashna ninchik. Kipa punchakunaka sara kaspakunatami ishkuy kallarinchik. Ishkushpaka, mana chapunchikchu, raku sarataka shukpi, chawpi sarataka shukpi, ñañu sarata
shukpi, uma sarata shukpi, yana puka sarata shukpi, ismu sarata shukpimi tantantachinchik. Ushashpaka, ishkushka saratapashmi ishtirata mantashpa chakichinchikrak. Chay ishkushka chakishka saraka kanchankapak, kutachishpa hakuta charinkapak, mutita rurankapakmi kan. Kutin puka yana sarataka wachak apita rurankapakmi wakaychinchik. Ismu sarataka kuchita charishpaka, kutachishpami kuchiman kunchik. Mana tukuytachu ishkunchik, wakin raku sarayuk kaspataka wayunkanchikmi; ishkay kaspata katulupura watashkatami chashna ninchik; chaytaka wasi ukupi, wasi kancha kaspikunapimi warkunchik. Minishtishkawanmi ishkushpa kutanchik, kanchanchik. Ashtaka pukukpika kushillami kanchik, chaywanka wata paktanchikllami. Ari, saraka ñukanchik kawsaymi kan!